2013
EDTÖRLER
DR. MURAT YILMAZ
M. KÜRAT BRNC
Türk Cumhuriyetleri ve Topluluklar Yll 2013 / editör: Murat Ylmaz,
Turgut Demirtepe . – Ankara : Hoca Ahmet Yesevi Uluslararas
Türk-Kazak Üniversitesi, 2015 648 s: 16x24 cm. – (Hoca Ahmet Yesevi
Uluslararas Türk-Kazak Üniversitesi inceleme-aratrma dizisi; yayn
no: 18 ISBN: 978-9944-237-24-6 1.Türki Cumhuriyetler – Almanaklar
I. Ylmaz, Murat II. Demirtepe, Turgut 909.04943
LETM
Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Bakanl
Takent Caddesi, ehit H. Temel Kuuolu Sokak, No: 30 Bahçelievler /
ANKARA / TÜRKYE
Tel: +90 312 216 06 00 • Faks: +90 312 216 06 09
www.ayu.edu.tr •
[email protected]
TASARIM & BASKI
Cevizlidere Cad. 1237. Sok. No: 1/17 Balgat / ANKARA
Tel: +90 312 472 37 73-74
www.sfn.com.tr
ÖZET
...........................................................................................................
188
Ç POLTKA
...............................................................................................190
DI POLTKA
...........................................................................................209
SOSYAL DNAMKLER
...........................................................................226
Ç N D E K L E R Ç N D E K L E R
IV
ÖZBEKSTAN
........................................................................................................235
ÖZET
..........................................................................................................236
TÜRK ASILLI AMERKALILAR ve ABD’DEK SOSYO-POLTK
KONUMLARI
..............................................................................................516
TÜRK KONSEY (TÜRK KENE)
..........................................................
576
TÜRK DL KONUAN ÜLKELER PARLAMENTER ASAMBLES
(TÜRKPA)
...................................................................................................589
V
(TKA)
...........................................................................................................607
ÜNVERSTES
...........................................................................................616
1990’larn banda Sovyetler Birlii’nin dalmas uluslararas sistemde
sismik bir depreme yol açarken Türk Dünyas açsndan da pek çok sonuç
dourdu. smail Gaspral ve dier öncü Türk aydnlarnn bir asr öncesinde
dillendirdii, ancak yaa- nan tarihî süreç nedeniyle akim kalan
“Dilde, Fikirde ve te Birlik” anlaynn somuta geçebilmesi için yeni
bir frsat penceresi açld. Geçen 22 yllk süre içinde Türk Cum-
huriyetleri arasndaki ilikiler önemli bir mesafe kaydetmekle
birlikte gelinen noktann beklentileri karlayamamasnda uluslararas
faktörler kadar bu cumhuriyetlerin kendi öncelikleri ile imkan ve
kabiliyetlerinin snrll etkili oldu. Bu durum, süreç içinde
idealleri gerileten ulus-devlet ekseninde tanmlanm çkar eksenli
pragmatik bir iliki biçimini ortaya çkard. Kukusuz bu görüntü, Türk
Cumhuriyetleri aras ilikilere idea- lizm penceresinden bakan ve bu
cumhuriyetlerin birbirleriyle olan ilikilerinin - sözge- limi -
Almanya ya da Japonya ile olan ilikileri ile ayn çerçeve içinde
deerlendirileme- yeceini savunanlar açsndan belli ölçülerde hayal
krklna yol açt.
Bununla birlikte mevcut durumun ne olduunun tespiti, idealler
dorultusunda atlacak admlar tayin etme ve sorunlar karsnda bunlar
amaya yönelik yol güzer- gah belirleme adna oldukça önemli. Bu
balamda, Türk Cumhuriyetleri arasndaki ilikilerin hayrhah
temennilerin temelinde deerlendirmelere konu yaplmakszn objektif
bir gözle ve çok yönlü bir bak açsyla ele alnmas gerekiyor. Mevcut
denk- lem Türk cumhuriyetlerinin birbirleriyle ilikilerinde, her
ülkenin sosyo-politik ve ekonomik farkllklarn gözeten ve karlkl
sayg temelinde ibirliini güçlendirmeyi amaçlayan bir politikay
zorunlu klyor.
Öte yandan, Almanya’daki diaspora Türklerinden Dou Türkistan’a
kadar dün- ya üzerindeki tüm Türk topluluklarnn sorunlarn ve
ibirlii imkanlarn görümek, aralarndaki balar güçlendirebilmek için
ortak platformlarn ve ortak kurumlarn varl hayati önem arz ediyor.
Bu balamda TÜRKSOY, Türk Akademisi, Türk Ke- nei ve TÜRKPA gibi
kurumlar yaptklar çalmalar ile Türk Cumhuriyetleri ve Türk
topluluklar arasnda kültürel, bilimsel, sosyal ve siyasal
entegrasyonu salama nok- tasnda önemli bir ilev görüyor. Ancak
1991’den buyana geçen 22 ylda ikili ve çok tarafl ilikiler
çerçevesinde alnan önemli mesafelere ve bu ilikileri somutlatran
kurumsallama çabalarna karn, Türk Cumhuriyetleri ve topluluklarnn
birbirlerini
Ö N S Ö ZÖ N S Ö Z
VII
yeterince tandn ve Türk Dünyas bütünselliini oluturan parçalar
hakknda ni- telikli bir bilgi birikimine sahip olduunu iddia
edebilmek oldukça güç. Bu konuda Türk halklarna ilikin akademik
düzeyde geni çapl ve yetkin çalmalar hala son derece snrl olduu
gibi Türk Dünyasnda siyasal, ekonomik ve sosyal açlardan ne tür
gelimelerin yaand konusunda bile ciddi ölçüde bilgi eksiklii söz
konusu.
Bu ihtiyac gözeterek Ahmet Yesevi Üniversitesi Avrasya Çalmalar
Grubu “Türk Cumhuriyetleri ve Topluluklar Yll” adyla Türk Dünyasnda
son bir yl içinde yaanan gelimeleri deerlendiren bir çalma
yaplmasna karar vermi ve sonuçta elinizdeki eser ortaya çkmtr.
Eserde Türk Cumhuriyetleri 2013 ylnda yaanan gelimeler itibariyle
“ç Politika”, “D Politika”, “Ekonomi” ve “Sosyal Dinamikler”
balklar altnda incelenmitir. Çalmada bamsz devlet olma özelliine
sahip ol- mayan ve baka devletlerin çats altnda yaayan Türk
topluluklar da bulunduklar corafyalarda tarihî varlklar ve
günümüzdeki durumlar, hakim devlet/devletler ve çounluu tekil eden
topluluklar ile ilikileri gibi boyutlar da içerecek çerçevede
incelemeye konu olmutur. Son olarak çalmada Türk Cumhuriyetleri ve
topluluklar arasnda ilikileri gelitirmeyi hedefleyen ve bu yönde
faaliyet gösteren TÜRKSOY, TÜRKPA, Türk Akademisi, Türk Konseyi,
TKA, Yunus Emre Enstitüsü gibi kurumlar ile Hoca Ahmet Yesevi
Uluslararas Türk-Kazak Üniversitesi ve Krgzistan-Türkiye Manas
Üniversitesi gibi yükseköretim kurumlar “Türk Dünyas Kurumlar” bal
altnda deerlendirilmitir.
Türk Cumhuriyetleri ve Topluluklar Yll’nn ortaya çk sürecinde maddi
ve manevi desteklerini esirgemeyen, bata Ahmet Yesevi Üniversitesi
Mütevelli Heyeti Bakan Prof. Dr. Osman Horata olmak üzere tüm
yetkili ve ilgililere teekkürü bir borç biliriz. Çalmann bundan
sonraki yllarda da yaynlanarak zamanna tanklk eden bir seriye
dönümesi amaçlanmaktadr. Umarz Yllk, Türk Dünyas ile ilgile- nenler
ve alana ilikin çalan akademisyenler için bavuru kayna niteliinde
bir eser olarak hizmet eder.
Doç. Dr. M. Turgut Demirtepe Dr. Murat Ylmaz
T Ü R K Y ET Ü R K Y E
K A Z A K S T A NK A Z A K S T A N
T Ü R K M E N S T A NT Ü R K M E N S T A N
A Z E R B A Y C A NA Z E R B A Y C A N
K I R G I Z S T A NK I R G I Z S T A N
K U Z E Y K I B R I S T Ü R K C U M H U R Y E T K U Z E Y K I B R I
S T Ü R K C U M H U R Y E T
T Ü R K T O P L U L U K L A R IT Ü R K T O P L U L U K L A R
I
T Ü R K D Ü N Y A S I K U R U M L A R IT Ü R K D Ü N Y A S I K U R
U M L A R I
Ö Z B E K S T A NÖ Z B E K S T A N
TÜRK CUMHURYETLER TÜRK TOPLULUKLARI TÜRK DÜNYASI KURUMLARI
I.BÖLÜM
AZERBAYCAN
KAZAKSTAN
KIRGIZSTAN
KKTC
ÖZBEKSTAN
TÜRKYE
TÜRKMENSTAN
Sovyetler Birlii’nin dalmasndan sonra bamszln kazanan ülkeler
arasnda çok ciddi güvenlik risklerine sahip bir ortamda bam- szla
adm atan Azerbaycan, ksa sürede uluslararas sistemde kendine iyi
bir yer edinmitir. Azerbaycan’n sahip olduu doalgaz ve petrol
kaynaklar ve bunlarn uluslararas pazarlara iletilmesi için ortaya
ko- nan projeler Azerbaycan’ dier bölge ülkelerinden ayrmaktadr.
Azer- baycan enerji sat arlkl ekonomisini çeitlendirmeye
çalmaktadr. Azerbaycan’n ileride petrol satndan elde ettii gelirler
azalrken, doalgaz sat ve petrokimya sanayinden elde ettii
gelirlerin artaca düünülmektedir. Azerbaycan’da petrol d
sektörlerden elde edilen gelirler artmaktadr ve petrol d sektörün
bütçenin cari harcamalarn yakn gelecekte finanase edebilecek düzeye
gelebilecei düünülmek- tedir.
Azerbaycan’n hem iç hem de d politikasnda öncelikli konu Dalk
Karaba sorunu ve igal altndaki topraklarnn durumudur. AGT Minsk
Grubu çerçevesindeki görümelerden sonuç çkmamakta ve Azerbaycan 4
milyar dolar bulan savunma bütçesiyle igali sonlan- drmak için
askeri seçenein de masada olduunu vurgulamaktadr. Dier taraftan
Azerbaycan ve Ermenistan arasndaki dondurulmu ça- tma durumunun
scak çatmaya dönme riski tad gerçei zaman zaman yaplan atekes
ihlalleriyle ortaya çkmaktadr. Enerji kaynak- larnn uluslararas
pazarlara tanmasnda Rusya’ya baml olmamak için dou-bat enerji
koridorundan yana tercihini kullanan Azerbay- can, Rusya ve ran’a
yönelik de bir denge politikasn izlemektedir. Azerbaycan’n d
politikasnda Türkiye’nin stratejik ortak olarak ayr bir yeri vardr.
Türkiye ile Ermenistan arasnda imzalanan protokoller sonras
gelimeler Türkiye-Ermenistan ilikilerinin Dalk Karaba so- runundan
ve Türkiye-Azerbaycan ilikilerinden ayr düünülemeyece-
• AZERBAYCAN •
5
ini göstermitir. Süreçte Türkiye’nin Ermenistan ile olan snr kapsn
Dalk Karaba sorunu çözülmeden açmayacan vurgulamas da Azer- baycan
açsndan önemli olmutur.
Dalk Karaba sorununun çözümü Azerbaycan’n iç dinamikle- rinin daha
salkl gelimesi açsndan da önemlidir. Ancak bu konu bölgesel ve
uluslararas dengelerle ilgilidir. Azerbaycan güçlendikçe Dalk
Karaba sorunu ve bu balamda Hocal katliamyla ilgili sesini daha
fazla duyurmaktadr. Azerbaycan’n Orta Asya ile olan balar da elini
güçlendirici bir etki yapacaktr. Azerbaycan ve Türkmenistan ara-
snda enerji alanndaki ibirliinin önündeki engellerin kaldrlmas bu
açdan önemlidir. Azerbaycan’n Kepez, Türkmenistan’n Serdar adn
verdii saha üzerinde iki ülke anlaabilirlerse Hazar’n iki yakas
daha kuvvetli balarla birbirine balanm olacaktr. Azerbaycan’n TANAP
gibi devasa projelerle Türkiye ve dier Avrupa ülkelerine doalgaz
te- darikinde önemli hâle gelmesi iç istikrarnn ve güvenliinin gaz
alan ülkeler bakmndan önemli olmas anlamna gelmektedir. Bu durum
Azerbaycan’n uluslararas sisteme entegre bir devlet olmas anlamna
da gelmektedir.
Azerbaycan ekonomisindeki gelimenin yan sra, ülkenin sos- yal
dinamikleri de oldukça salkl seyretmekte, nüfusta düzenli bir art
eilimi gözlenmekte, eitim, salk ve sosyal alanlarda ciddi bir
ilerleme görülmektedir. Demokratikleme ve elde edilen gelirlerin
ül- kenin geneline yaylabilmesi gibi konularda baar göstermesi
duru- munda Azerbaycan’n bölgede cazibe merkezi olmas kuvvetle
olasdr. Azerbaycan’n baarlarnn devamnda Türkiye ile olan stratejik
ortak- ln gelitirilerek sürmesi ve enerji hatlar yannda, ulam
bakmndan da iki ülkenin birbirine daha salkl hatlarla balanmas önem
ta- maktadr.
6
Abant zzet Baysal Üniversitesi BF Uluslararas likiler Bölümü Öretim
Üyesi
[email protected]
Siyasi Arka Plan
Sovyetler Birlii’nin dalmasndan sonra bamszln kazanan Azerbaycan,
Da- lk Karaba sorunundan dolay toprak bütünlüü tehdidi altnda hem
bamszln kon- solide etme hem de devlet inas sürecini yaamtr. Dalk
Karaba sorununda 1994 ylndaki atekese kadar sürekli çatma halinde
olan Azerbaycan için sonraki süreçte de en önemli konu igal
altndaki topraklar ve ülke içinde yer deitirmek zorunda kalanlarn
(Internally Displaced Persons IDP) durumu olmutur. Dalk Karaba
sorununun iç poli- tikada oluturduu istikrarszlk 1991-1993 yllarnda
iki devlet bakannn deiiminde ana etkenlerden birisidir.
Azerbaycan’n ilk Bakan Ayaz Mutalibov 25-26 ubat 1992’de Ermeni
kuvvetlerin yapt Hocal katliam sonras gerçekletirilen gösteriler
üzerine istifa edip Moskova’ya gitmitir. 7 Haziran 1992’de yaplan
seçimlerden sonra ise Ebulfeyz Elçi- bey Bakan olmutur. Elçibey ile
birlikte Azerbaycan Parlamentosu tarafndan BDT üyelii
reddedilmitir. Azerbaycan 1991’de Alma-Ata Bildirisi’ni imzalamasna
ramen Azerbay- can Sovyeti’nin altnda oluturulan Meclis tarafndan
Azerbaycan’n BDT üyeliinin onay- lanmas kabul edilmemiti. Halk
Cephesi böylece önemli bir amacn gerçekletirmitir. Elçibey yönetimi
Rus askeri varln Azerbaycan topraklarnda istememesinin yannda
Azerbaycan enerji kaynaklarnn tanmasnda da Rusya’y dlayan
seçeneklere öncelik vermitir. Elçibey Kiril Alfabesinden Latin
Alfabesine geçii gerçekletirmitir. Elçibey ve Azerbaycan Halk
Cephesi içeride demokratikleme ve insan haklar alannda admlar atsa
da Karaba Sava’ndan kaynaklanan ekonomik sorunlarla ba edememitir.
Özellikle i- gal edilen topraklardan gelen Azerbaycan vatandalarnn
sorunlar giderek Elçibey yöne- timini zorlamtr. Karaba’daki savata
ksa süreli bir baar salansa da Mart 1993’de Kel- becer Ermeni
kuvvetler tarafndan igal edilmitir. Elçibey Suret Hüseyinov’n
desteinde bir darbe ile iktidardan uzaklatrlmtr. Süreç içerisinde
Nahçivan’da bulunan Haydar Aliyev ve onun lideri olduu Yeni
Azerbaycan Partisi’nin popülaritesi artmtr (Fuller, 1994: 6-7,
Kasm, 2011: 20-23).
• AZERBAYCAN •
7
Elçibey’in iktidardan düürülmesinden sonra Haydar Aliyev’in Bakan
olmasyla Azerbaycan’da yeni bir dönem balamtr. Karaba’da atekesin
ardndan Azerbay- can enerji kaynaklarnn deerlendirilmesine yönelik
çabalara hz verilmesiyle gelien ekonomi ve siyasi istikrar ortam
devlet mekanizmasnda kurumsallamann salan- mas için gerekli zaman
kazandrmtr. Azerbaycan petrolünün tanmas konusunda “Asrn Anlamas”
olarak bilinen anlama ile petrol konsorsiyumunun oluturulma- s
önemli bir adm oldu. Haydar Aliyev Azerbaycan’n BDT üyeliini
onaylamasna ramen Azerbaycan topraklarnda Rus askeri varln kabul
etmemitir. Haydar Ali- yev Rusya’daki iç politik çekimelerden de
faydalanmtr. Rusya Dileri Bakanl Hazar’n statüsü konusunda anlamaya
varlmadan enerji kaynaklar ile ilgili anla- ma yaplmasna kar
çkarken Rusya Babakan anlamann imzalanmasnda saknca görmemitir.
Rusya Enerji Bakanl Rus petrol irketi Lukoil’in Azerbaycan petrol
konsorsiyumuna girmesinde saknca görmemitir (Socor, 1994; Robetts,
1996: 51). Haydar Aliyev hem bölge dengelerini gözetmi hem de ülke
içinde tam olarak kont- rolü salamtr.
Haydar Aliyev’in ardndan 2003’de lham Aliyev’in Bakan olmas
sorunsuz bir geçi olarak deerlendirilebilir. Haydar Aliyev’in salk
sorunlarnn gündeme gelme- siyle lham Aliyev Devlet Bakanlna
hazrlanmaya balamtr. Austos 2003’te Ba- bakan olarak atanan lham
Aliyev 15 Ekim 2003’deki seçimlerde %79,53 oy almtr. lham Aliyev
2008’deki seçimlerde %88,73 oranndaki oyla ikinci defa seçilmitir.
Muhalefetin oluturduu bloun seçime hile kartrlaca iddiasyla boykot
ettii 2008 Bakanlk seçimlerine katlm da %75,1 olmutur. Muhalefetin
boykotunun ka- tlm orann düürmedii görülmütür. Anayasada 2009 ylnda
yaplan deiiklikle daha önce yer alan ayn kiinin iki defadan fazla
Bakan seçilemeyecei kural kal- drlmtr. Bu durum lham Aliyev’e 2013
ylnda yeniden aday olma imkan sala- mtr. 9 Ekim 2013’de yaplan
bakanlk seçimlerinde %84,54 oy alan lham Aliyev yeniden Bakan
olmutur (Merkez Seçim Komisyonu nformasyon Merkezi, 2013).
Azerbaycan’da Haydar Aliyev sonrasnda lham Aliyev’in Cumhurbakan
olmas siya- si ve ekonomik alanda tam bir süreklilie yol
açmtr.
Siyasi Sistem, Anayasa ve Kurumlar
Azerbaycan bakanlk sistemiyle yönetilmektedir. Bakan seçilebilmek
için 25 yan doldurmu olmak, 10 yl süreyle Azerbaycan’da sürekli
ikamet etmek, üni- versite mezunu olmak ve çifte vatandal
bulunmamak gibi artlar vardr. Bakan 5 yl için seçilir. Bakann ar
bir suç ilemesi nedeniyle görevden alnabilmesi için Parlamentonun
(Azerbaycan Milli Meclisi) ¾ orannda kabul oyu vermesi ve Ana- yasa
Mahkemesi Bakannn da bunu onaylamas gerekir. Ayrca Parlamentonun
iki
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
8
ay içinde konu ile ilgili karar vermesi gerekir. ki ay içinde karar
çkmad takdirde suçlama reddedilmi olacaktr. Salk nedeniyle
Cumhurbakannn görevden alna- bilmesi için de Parlamentodan gelen
talep üzerine Anayasa Mahkemesi’nde 9 üyenin 6’snn olumlu oyu
gereklidir. Azerbaycan’da Cumhurbakan Parlamentonun ona- yyla
Babakan atar, görevden alabilir. Bakanlar Kurulu üyelerini
Parlamento onay olmakszn atayabilir ve görevden alabilir.
Azerbaycan’daki sistemde Bakan sadece merkezi yönetimde deil yerel
yönetimlerde de oldukça güçlüdür. Bakan merkezi yürütme organlarnn
yan sra yerel organlarn kararlarn da iptal edebilir. Yasama
sürecinde Bakann çok belirleyici bir rolü vardr. Parlamentoda kabul
edilen yasa tasarlar Bakan tarafndan 56 gün içinde imzalanmaz ve
geri gönderilirse yasa tasars nitelikli çounlukla kabul edilmesi
gereken bir konuda ise 95 vekilin, basit çounluk- la kabul edilen
bir konuda ise 83 vekilin oyuyla tekrar deitirilmeden kabul
edilmesi gereklidir. Ancak bu durumda Bakan onaylamak zorundadr
(Alkan, 2010: 89-97).
Azerbaycan’da Milli Meclis 125 üyeden olumaktadr ve seçimler 5 ylda
bir Ka- sm aynn ilk Pazar günü yaplr. Seçilebilmek için 25 yan
doldurmu olmak, çifte vatandala sahip olmamak gibi artlar vardr.
Milletvekili adaylarnn onaylanmas yetkisi Anayasa Mahkemesi’ndedir
ve Anayasa Mahkemesi üyelerini Cumhurbakan seçerek Parlamentonun
onayna sunmaktadr. Bu durum da Bakann yasama üzerin- deki etkisini
artrc bir niteliktedir. Azerbaycan’da Cumhurbakan ayrca Azerbay-
can Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi ve Azerbaycan Cumhuriyeti ktisat
Mahkemesi üyelerini de seçerek Parlamentonun onayna sunar.
Parlamentoya yasa önerisi sunma yetkisi, Cumhurbakan ve Parlamento
üyelerinin yan sra Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Mahkemesi’ne de
tannmtr. Azerbaycan’da Babakan Parlamentonun ona- yyla Cumhurbakan
tarafndan atanr. Ancak Parlamento Cumhurbakannn gös- terdii aday üç
defa reddederse Cumhurbakan Babakan atayabilir (Alkan, 2010:
89-97).
Sovyetler Birlii’nin dalmasndan sonra bamszln kazanan Kafkasya ve
Orta Asya Cumhuriyetleri’nin siyasi yapsn tanmlamaya yönelik farkl
deerlendir- meler olmakla birlikte her ülkenin kendine özgü
artlarnn olduu unutulmamaldr. Azerbaycan’da anayasal yap temelde
kuvvetler ayrlna dayanmasna ramen Baka- nn pek çok konuda
belirleyici bir rolü vardr ve Parlamentonun Bakannn otoritesi dnda
hareket imkan snrldr. Bu durumun bir nedeni de Bakann partisinin
ayn zamanda Parlamentoda da çounlua sahip olmasdr. Kendisini Merkez
Sa Parti olarak tanmlayan Yeni Azerbaycan Partisi (YAP) 1992 ylnda
Haydar Aliyev’in li- derliinde kurulmutur. 1995 ylndan itibaren
girdii seçimleri kazanan YAP Azer- baycan’daki en büyük siyasi
parti ve siyasi akm haline gelmitir. lham Aliyev YAP’n
• AZERBAYCAN •
9
önce Birinci Bakan Yardmcs olmu ve YAP’n aday olarak 2003 Devlet
Bakanl seçimlerini kazanmtr. 26 Mart 2005’deki 3. YAP Kongresinde
YAP’n Bakan seçil- mi ve 2008 ve 2013 Devlet Bakanl seçimlerine
YAP’n aday olarak girmitir (New Azerbaijan Party, 2013). YAP 2010
ylnda yaplan Parlamento seçimlerinde 125 üyeli Milli Meclis’te 69
sandalye kazanmtr. Ayrca çounluu YAP çizgisinde olan 46 ba- msz
aday da Parlamentoya girmitir (OSCE/ODIHR Election Observation
Mission Final Report, 25 Ocak 2011).
Azerbaycan’da 1995 ylnda kabul edilen Anayasa’da 2002 ve 2009
yllarnda önemli deiiklikler yaplmtr. Parlamentonun yaps açsndan en
önemli deiiklik 2002 ylnda seçimlerdeki ikili sistemin kaldrlmas ve
Parlamentonun tamamnn dar bölge çounluk sistemiyle seçilmesidir.
Ayrca Bakanlk seçiminde de ilk turdaki üçte iki çounluk koulu
yerine salt çounluk getirilmitir. 2009 ylndaki Anayasa deiiklii ile
Bakann iki defadan fazla seçilemeyecei kural kaldrlmtr. Ayrca sava
durumunda Bakanlk seçimlerinin yaplmasnn imkansz olmas durumun- da
Bakann görev süresi operasyonlar süresince Anayasa Mahkemesi’nin
kararyla uzatlabilecektir. Ayn gerekçelerle Parlamento seçimleri de
ertelenebilecektir (Alkan, 2010: 181-182, 217).
Siyasal Aktörler ve Siyasal Gelimeler
Azerbaycan’da güçlü Devlet Bakan ve onun bakan olduu partinin
egemen olduu Parlamentodan oluan yap içerisinde dier siyasi
partiler ve sivil toplum ku- rulular var olmaya ve zaman içerisinde
güçlenmeye çalmaktadrlar. Ancak muha- lefetin dankl ve ekonomik
açdan zayfl gibi nedenler iktidardaki partiyi ve onun bakann daha
güçlü klmaktadr. 2005 ylndaki Parlamento seçimlerinden önce
Gürcistan, Ukrayna ve Krgzistan’daki devrimlerden de cesaret alan
muhalefet Azatlk Blou ve Yeni Siyaset Blou olmak üzere iki büyük
blok oluturmutur. D- ardan da muhalefetin destek bulduu iddialar
altnda 6 Kasm 2005’de yaplan se- çimlerde 125 sandalyeden YAP 65 ve
muhalefet 7’sini kazanrken dierlerini bamsz adaylar almtr.
Seçimlerden sonra ABD tarafndan yaplan açklamalarda seçimlerin AGT
ilkelerine uymad ifade edilmitir. Azerbaycan Bakan lham Aliyev
seçim sonuçlarnn bir komisyon ile aratrlmasn istemi ve 3 ilin
valisi seçim sonuçlarna müdahale ettikleri gerekçesiyle görevden
alnrken, 4 seçim bölgesinde Merkezi Seçim Komisyonu ve 6 bölgede
Anayasa Mahkemesi seçimleri iptal etmitir. ABD Dileri Bakanl’ndan
yaplan açklamada bu durumdan duyulan memnuniyet ifade edil- mitir.
Azerbaycan’n Gürcistan ve Ukrayna’daki iç gelimelerin bir benzerine
en çok yaklat iddia edilen dönem bu ekilde almtr (Veliyev ve Erhan,
2013: 180-181).
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
10
Azerbaycan iç siyasetinde Bakann arl ve belirleyici rolü Bakanlk
seçim- lerini hem iç siyaset hem de d siyaset bakmndan önemli
klmaktadr. Bu anlam- da Azerbaycan iç politikasnda 2013 ylnn en
önemli olay 9 Ekim’deki Bakan- lk seçimleridir. Azerbaycan’da Bakan
olabilmek için 35 yandan büyük olmak 10 yldan fazla Azerbaycan’da
yayor olmak, üniversite mezunu olmak, 7 yldan fazla ceza almam
olmak ve çifte vatandala sahip olmamak gibi artlarn yerine getiril-
mi olmas gereklidir (Demirtepe, 2013: 57). Merkezi Seçim Komisyonu
10 adayn seçimlere girmesini onaylamtr. Bakan lham Aliyev’in dnda
Cemil Hasanl, q- bal Agazade, Qudret Hasanguliyev, Zahid Oruc, lyas
smaylov, Araz Alizade, Ferec Quliyev, Hafiz Hacyev ve Serdar
Memedov seçimlere girmilerdir. Seçimleri lham Aliyev %84,54 oyla
kazanrken Cemil Hasanl %5,53, qbal Agazade %2,40, Qudret
Hasanguliyev %1,99, Zahid Oruc %1,46, lyas smaylov %1,07, Araz
Alizade %0,87, Ferec Quliyev %0,86, Hafiz Hacyev %0,66 ve Serdar
Memedov %0,62 oy almlardr (Merkezi Seçki Komissiyas nformasiya
Merkezi, 2013).
Azerbaycan’da muhalefi oluturan Musavat ve Halk Cephesi gibi ana
partilerin 2008 Bakanlk seçimlerindeki boykotlar sonuç vermeyince
bu kez muhalefet ortak bir adayda birleme stratejisi izlemitir.
Ancak en yüksek oyu alan muhalif Cemil Ha- sanl %5,53’de kalmtr.
Seçimden sonra Cemil Hasanl muhalefetin seçim sonuçlar- n kabul
etmeyeceini seçimlerin özgür ve adil bir ortamda yaplmadn açklamtr
(Deloy, 2013: 1). Cemil Hasanl’nn baz seçim sandklarnda tutanaklarn
düzenlen- mesi srasnda kanuna uyulmad yönündeki itiraz ise Merkezi
Seçim Komisyonu ta- rafndan geçersiz bulunmutur (1 News.com.tr, 17
Ekim 2013). Ulusal ve uluslararas gözlemcilerin takip ettii
seçimlerde muhalefet, halkn baz yöneticilere yönelik tepki- sini
kullanp oy alma, lham Aliyev’e kar karizmatik bir aday çkarma ve
uluslarara- s alanda Azerbaycan’n demokratiklemesi için muhalefetin
desteklenmesi gerektii mesajnn verilmesi stratejilerini izlemitir.
lham Aliyev ise Azerbaycan’n ekonomik geliimi, yürütülen reformist
politikalar ve rüvet ve yolsuzlukla mücadeleye vurgu yapmtr.
Azerbaycan’n enerji alannda ilerlemesi ve d politika baarlar da bu
çerçevede ifade edilmitir. Aliyev ayrca muhalefetin ülke sorunlarna
ilikin somut bir politika üretemeyip reaksiyoner davranarak bir
alternatif sunamadn vurgulamtr. ktidarn muhalefete yönelik bir dier
söylemi de muhalefetin d balantlarndan medet ummaya çaltdr (Aras,
2013: 11-13).
Azerbaycan seçimleri Kafkasya’da etkili olmak isteyen güçlerin de
her zaman ilgisini çekmitir. Petrol ve doalgaz zengini Azerbaycan
yönetimi üzerinde söz sahibi olmak ya da Azerbaycan’ yönlendirmek
isteyen güçler bir ekilde seçimlere müdahale etmek isteyebilirler.
Bu noktada Rusya özellikle bölgedeki konumuyla bu tarz
strateji-
• AZERBAYCAN •
11
leri uygulamada kendini daha rahat hissetmektedir. Azerbaycan’n
gelien ekonomisi ve enerjideki rolüyle artan arlna paralel olarak
daha bamsz bir d politika iz- lemeye balamas Rusya ile ilikilerinin
de yeniden deerlendirilmesine yol açmtr. Azerbaycan, Gebele Radar
stasyonu’nun süresini 2025 ylna kadar uzatmak isteyen Rusya’dan
yllk 7 milyon dolar kira bedelinin artrlmasn istemi ve 300 milyon
do- lar talep etmitir. Rusya tarafndan istenen parann fazla
bulunmas üzerine anlama salanamamtr. Azerbaycan’n 2013 ylndaki
durumu Gebele ile ilgili anlamann yapld 2002 ylndan farkldr.
Azerbaycan artk topraklarnda Rusya’nn kontro- lünde bir üs
istememektedir ve yllk 7 milyon dolar Azerbaycan açsndan önemli bir
para olmaktan çkmtr (Kasm, 2013a: 72-73).
Rusya Azerbaycan’n giderek daha bamsz hareket etmesinden duyduu
rahat- szlkla, Azerbaycan’da Bakanlk seçimlerinde Gürcistan örneini
uygulamak istemi- tir. Gürcistan’da Saakavili yönetiminden rahatsz
olan Rusya, Parlamento seçimlerin- de muhalif Gürcistan Rüyas
hareketini desteklemi ve vanavili Babakan olmutu (Kasm, 2012:
58-59). Azerbaycan Bakanlk seçimlerinde de Azerbaycan Örgütleri
ttifak vastasyla Rusya’nn Bakanlk seçimlerini etkilemeye çalt
yolunda deer- lendirmeler yaplmtr. Nitekim Rusya Azerbaycan
Örgütleri ttifak ile ilikili olduu ifade edilen Rüstem
brahimbeyov’un önderliinde Demokratik Güçler Milli uras
kurulmutur.
Demokratik Güçler Milli uras’na muhalif partilerden Musavat ve Halk
Cephesi’nin yan sra Vatanda Dayanma Partisi, Büyük Azerbaycan
Partisi, Vahit Azerbaycan Milli Birlik Partisi ve Azerbaycan slam
Partisi gibi partiler destek vermi- tir. Destek veren bu partilerin
yan sra El Hareketi, Entelektüeller Forumu, Özgür Gençlik ve Nida
Gençlik Hareketi gibi gruplar da ura’da yer almaktayd (Demirtepe,
2013: 56-57). ura için hazrlanan tüzükte Rusya lehine iki deiiklik
yaplmaya çal- lmtr. Bunlardan biri Rusya kuvvetlerinin güney
Kafkasya’dan çkarlmas talebinin Rusya’y rahatsz etmemek için
konmamas, dieri ise Azerbaycan’n Avro-Atlantik dünya ile
bütünlemesi maddesinin deitirilmesi talebidir. Bu ikincisi baz
üyelerin itiraz ile mümkün olmamtr. Azerbaycan’da iktidar ise
Rusya’nn 2013 seçimlerine yönelik giriimi karsnda dengeleme
düüncesiyle ABD’ye yönelmitir. ABD Dileri Bakan Yardmcs Thomas
Melia’nn lham Aliyev’in üçüncü defa adaylnn önemli olmad, önemli
olann seçimlerin demokratik ve adil yaplmas gerektii yönündeki
açklamas lham Aliyev’e destek olarak yorumlanmtr. Yine Düünce
Kuruluu Ulu- sal Demokratik Enstitüsü’nün (National Democratic
Institute) Azerbaycan’daki faaliye- tine devam edeceinin ABD’nin
Azerbaycan Büyükelçisi Richard Morningstar tarafn- dan açklanmas da
mevcut yönetime destek olarak deerlendirilebilir. lham Aliyev
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
12
de Mays 2013’de Azerbaycan-ABD Forumu’nda ABD’nin her zaman
Azerbaycan’n yannda olduunu ve reformlarn yaplmas ve bölgesel
güvenliin güçlendirilmesinde ibirliinin devam ettiini açklamtr
(Veliyev ve Erhan, 2013: 197-199).
Rüstem brahimbeyov’un adayl Azerbaycan Merkezi Seçim Komisyonu
tara- fndan çifte vatandal ana gerekçe gösterilerek reddedilmitir.
Mehur film yönet- meni brahimbeyov ayn zamanda Rusya vatandadr ve
Azerbaycan yasalarna göre adaylarn sadece Azerbaycan vatanda olmas
gerekmektedir. Seçimden önce bra- himbeyov Rusya vatandaln brakma
giriiminde bulunsa da Rusya bürokrasisi bu konuda gönülsüz
davranmtr. Buradan çkarlacak sonuç Rusya’nn lham Aliyev’e sürekli
ve koulsuz bir desteinin olmad ancak görüme yapaca hususlarn da
masada olduudur. Azerbaycan’n Avrasya Gümrük Birlii’ne girmeyi
reddetmesi, TANAP projesi bata olmak üzere enerji projelerindeki
politikas ve genel olarak Bat ile ilikileri Rusya’da rahatszlk
unsurudur (Balc, 2013). brahimbeyov’un adayl mümkün olmaynca
muhalefet, tarihçi ve milletvekili Cemil Hasanl’y aday göster-
mitir. Seçimleri lham Aliyev’in kazanmas sürpriz olmazken,
muhalefetin ald oy- lardan daha yüksek oy alma beklentisi
gerçeklememitir.
Seçimlerden sonra yaplan deerlendirmelerde Avrupa Konseyi
Parlamenterler Asamblesi özgür, adil ve effaf bir seçim süreci
yaandn açklamtr. Azerbaycan’n ulusal ve uluslararas çok sayda
gözlemciye izin vermesi, seçim sürecinin profesyonel ve barç olmas
vurgulanmtr. Seçim günü oy verenleri etkilemeye yönelik her- hangi
bir davran, oy verme merkezlerinin çevresinde polis ve herhangi bir
kam- panya materyaline rastlanmad ifade edilmitir. Seçim sürecinin
mükemmellikten uzak olduu, ancak Azerbaycan yöneticilerinin ülkenin
demokratiklemesi yolunda çabalara devam etmeleri konusunda tevik
ettikleri de Avrupa Konseyi Parlamenter- ler Asamblesi tarafndan
vurgulanmtr (Council of Europe Parliamentary Assembly, 10 Ekim
2013). AGT Seçimleri zleme Misyonu ise seçimlere yönelik daha
eletirel bir deerlendirme yapm ve Merkezi Seçim Komisyonu’nun yasal
sürelere uyma ve teknik hazrlklar konusunda baarl olduunu
belirtirken, ifade özgürlüüne yönelik kstlamalar ve adaylarn
medyada yer bulamadklar yönünde ikâyetleri rapora ta- mtr (OSCE, 10
Ekim 2013).
Azerbaycan’da 10 yllk lham Aliyev yönetimi boyunca gayri safi milli
hasla 3 kat artm alt yap, salk, eitim, tarm ve bir çok alanda kayda
deer ilerlemeler olmutur. Petrol gelirlerindeki artn yannda doalgaz
gelirlerinde de 5,6 kat art gerçeklemitir. lham Aliyev döneminde
faaliyete geçen enerji projeleri ve planlanan enerji projeleri
Azerbaycan’ uluslararas alanda ön plana çkarmtr. ah Deniz-2
projesi, zmir’de Star rafineri, Trans Adriyatik Doal Gaz Boru Hatt
(TAP), Trans
• AZERBAYCAN •
13
Anadolu Doal Gaz Boru Hatt (TANAP) projeleri, Bakü-Tiflis-Kars
demiryolu projesi uluslararas alanda ses getirmitir (Hazar World,
2013: 10-16). Bu ortamda muhale- fetin de etkili bir program ortaya
koyamamas seçmeni istikrarn devamna yönlen- dirmitir.
Gelecek Döneme likin Öngörüler
Azerbaycan iç gelimeleri ve özellikle de Bakanlk seçimleri,
bölgesel güçleri ve bölge d bir güç olarak da ABD’yi yakndan
ilgilendirmektedir. Bu nedenle mevcut durumdan memnun olan ve
enerji projelerinin sekteye uramasn istemeyen ülkeler istikrarn
korunmasn tercih etmektedirler. Bu açdan bakldnda Azerbaycan’da
istikrar bozulmadan demokratik reformlarn yaplmas ve her seçimde
demokratik- leme ve seçimlerin adil ve özgür bir ortamda yaplmas
yolunda admlarn atlmas beklentisi vardr. Azerbaycan
demokratikletikçe daha çok Batya yaklaacak ve bu durum bölgede daha
bamsz hareket etmesini salayacaktr. Kendine güvenen bir ülke
profili çizen Azerbaycan petrol ve doalgaz zenginliklerini daha
aklc kullanma gayreti içerisindedir. Azerbaycan rentier devlet
olmay reddetmekte ve enerji d sek- törlere de yatrm yapmaktadr.
Ayrca enerjiyi ileyerek satma çabas içerisindedir. Azerbaycan
istikrarl iç yaps ile gelimeye devam edebilmek için bölgesel
güçlere ve özellikle Türkiye ile ilikilerine önem vermitir.
Azerbaycan’n gerek iç gerekse d politikada istikrarn koruyabilmesi
belirli ölçülerde halkla ilikiler çalmas yapmasn da
gerektirmektedir. Nitekim Türkiye ile Ermenistan arasnda
protokoller sürecinde Türkiye-Azerbaycan ilikilerinin bo- zulmas
böyle bir gereklilii ortaya koymutur. Azerbaycan iç ve d
politikasnda Dalk Karaba sorunu en önemli konudur. ktidarda
olanlarn içeride bulacaklar destek Dalk Karaba sorunundaki
gelimelerle ilgilidir. Dalk Karaba sorununda Azerbaycan’n destek
bakmndan en güvendii ülke Türkiye’dir. Dalk Karaba ve onu
çevreleyen dier Azerbaycan topraklar Ermeni kuvvetler tarafndan
igal edi- lirken en somut destei doal olarak Türkiye vermi ve
Kelbecer’in igalinden sonra Ermenistan ile olan snrn kapatmt.
Türkiye Babakan tarafndan Bakü’de Dalk Karaba sorunu çözülmeden
Türkiye’nin snr açmayaca ifade edilmesine ramen, protokollerde Dalk
Karaba sorunundan bahsetmeden yürürlüe girmesinden sonra 60 gün
içinde snrn açlaca maddesinin yer almas Azerbaycan’da kaygya neden
olmutur.(Kasm, 2011: 107-111; Kasm 2013-b-: 152-156). Süreç
içerisinde kar- lkl yanl anlalmalar düzeltmek için çaba sarf
edilmitir. Protokoller sürecinde yaananlar, Dalk Karaba sorununun
sadece Azerbaycan ile Ermenistan arasnda olduu ve
Türkiye-Ermenistan ilikilerinin bu sorundan bamsz olduu eklindeki
özellikle ABD ve baz Avrupa ülkelerinin görüünün geçerli olmadn
göstermitir.
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
14
Dalk Karaba sorununun çözümü Azerbaycan’n iç dinamiklerinin de daha
salkl
gelimesini salayacak ve Azerbaycan ve dier bölge ülkeleri arasndaki
entegrasyo-
nun önü açlacaktr.
Azerbaycan Bat ile ilikilerini gelitirirken Orta Asya’y da ihmal
etmemesi
durumunda dier Türk Cumhuriyetleriyle kuraca yapc ilikilerle
Kafkasya-Orta
Asya bütünlemesinin ana aktörü konumunda olacaktr. Bu noktada
Azerbaycan’n
Türkmenistan’la ilikilerini gelitirmesi ve özellikle de enerji
alannda etkin ibirlii
içerisine girmesi Azerbaycan’n çkarnadr. Azerbaycan’n Kepez,
Türkmenistan’n
Serdar adn verdii saha üzerinde iki ülkenin anlama salamas önemli
bir adm
tekil edecektir. ki ülke 2008’deki mutabakat ileriye götürüp sahann
kullanm ko-
nusunda bir uzla formülü üretebilirlerse Hazar’n iki kys daha
kuvvetli balarla
birbirine balanacaktr. (Aliyev, 2012). Azerbaycan’n enerji
tüketicisi ülkelerle oldu-
u kadar Türkmenistan gibi enerji üreticileriyle de verimli ilikiler
kurmas kalc iç
politik istikrar açsndan önemlidir.
Azerbaycan petrol ve doalgaz gelirleri ve büyüyen ekonomisi ile d
politikada
da etkili olmaya balamtr. Bu durum bölgesel ve küresel güçlerin
Azerbaycan iç ya-
psna olan ilgisini de artrmaktadr. Azerbaycan ülkede her siyasi
grubu ilgilendiren
milli mesele olarak görülen konularda daha aktif olabilmektedir.
Türkiye’de tek bir
projeye 5 milyar dolar yatrm yapabilen Azerbaycan, Hocal soykrmnn
dünyada
duyulmas noktasnda etkili olabilmektedir. Demokratikleme ve elde
edilen gelir-
lerin ülkenin geneline yaylabilmesi gibi konularda baar göstermesi
durumunda
Azerbaycan’n bölgede cazibe merkezi olmas kuvvetle olasdr.
KAYNAKLAR
baycan/ekonomi/20120627063037541.html)
Enstitüsü, 2013).
Balc, Bayram, “Presidential Elections in Azerbaijan: What for?”,
Carnegei Moscow
Center, 11 Ekim 2013,
(http://carnegie.ru/eurasiaoutlook/?fa=53287).
• AZERBAYCAN •
15
Demirtepe, Turgut, “Azerbaycan’da Yaklaan Cumhurbakanl Seçimleri”,
Analist, Ekim 2013.
Fuller, Elizabeth, Azerbaijan at the Crossroads, (London: The Royal
Institute of Inter- national Affairs and Radio Free Europe/Radio
Liberty Research Institute, 1994).
Kasm, Kamer, Souk Sava Sonras Kafkasya, (Ankara: USAK Yaynlar,
2011).
_____, “Gürcistan Parlamento Seçimleri: Deiim Ama Nereye Kadar?”,
Analist, Say: 21, Kasm 2012.
_____, “Azerbaycan’n Gebele Tercihi”, Analist, Say: 26, Nisan
2013.
_____, “lham Aliyev Döneminde Azerbaycan-Ermenistan likileri”, Çar
Erhan (Der.), Kafkasya’nn Yükselen Yldz lham Aliyev Döneminde
Azerbaycan, (Ankara: Atatürk Aratrma Merkezi Yaynlar, 2013).
Merkezi Seçki Komissiyas nformasiya Merkezi, 2013,
(https://www.infocenter.gov.
az/e-services/prezident2013.aspx?i=3).
Roberts, John, Caspian Pipelines, (London: The Royal Institute of
International Affairs, 1996).
Socor, Vladimir, “Russian Foreign Ministry Attacks Energy Ministry
Over Azerbaijan”, Radio Free Europe/Radio Liberty Daily Report,
Say: 191, 7 Ekim 1994.
Veliyev, Cavid ve Erhan Çar, “Azerbaycan ç Siyasetinde D Müdahale
Olgusu”, Çar Erhan (Der.), Kafkasya’nn Yükselen Yldz lham Aliyev
Döneminde Azer- baycan, (Ankara: Atatürk Aratrma Merkezi Yaynlar,
2013).
“Azerbaycan Cumhurbakanl Seçimlerine Doru: Son 10 Yldaki Büyük
Deiim”, Hazar World, Kapak Dosyas, Say: 10, Eylül 2013.
“History”, New Azerbaijan Party Web Site, 2013,
(http://www.yap.org.az/view. php?lang=en&menu=4).
“Merkez Seçim Komisyonu Cemil Hesenli’nin Müracaatn Esassz Sayd”, 1
News.com.tr, 17 Ekim 2013,
(http://www.1news.com.tr/azerbaycan/siya-
set/20131017104619943.html).
“Presidential Election in Azerbaijan: Joint Statement by PACE and
EP Delegations”, Co- uncil of Europe Parliamentary Assembly, 10
Ekim 2013, (http://www.assembly.
coe.int/nw/xml/News/News-View-EN.asp?newsid=4699&lang=2&cat=31).
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
16
“Republic of Azerbaijan Parliamentary Elections, 7 November 2010”,
OSCE/ODIHR Election Observation Mission Final Report, Warsaw, 25
Ocak 2011, (http://www.
osce.org/odihr/elections/azerbaijan/75073).
“Republic of Azerbaijan - Presidential Election, 9 October 2013:
Statement of Preli- minary Findings and Conclusions”, OSCE/ODIHR,
10 Ekim 2013, (http://www. osce.org/odihr/elections/106901).
17
Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal ve Beeri Bilimler Fakültesi
Uluslararas likiler Bölümü Öretim Üyesi
[email protected]
Azerbaycan, d politikas itibariyla her zaman ilgi uyandran
ülkelerden biri ol- mutur. Azerbaycan, bata Rusya, Türkiye, ran ve
Amerika Birleik Devletleri (ABD) olmak üzere birçok büyük ülke ile
youn sosyal, kültürel, ekonomik, siyasi ve as- keri ilikiler
gelitirirken, Avrupa Birlii (AB), Avrupa Güvenlik ve birlii Tekilat
(AGT), NATO gibi çok tarafl aktörler ve komusu Gürcistan ile de
scak ilikiye sahiptir. Azerbaycan’n bu devletlerin çou ile ve
uluslararas çok tarafl örgütlerle karlkl yarara dayanan youn
ilikilerinin olmas yannda, baz ülkelerle ilikileri- nin kopuk olduu
ve birçok güvenlik sorunlar yaad durumlar da mevcuttur. Bu balamda
Azerbaycan ile Ermenistan arasndaki Dalk Karaba sorunu Bakü-Erivan
ilikilerini kopuk tutan en önemli sorun olmay sürdürmütür. Yine,
Azerbaycan-ran ilikileri iki ülkenin d politikalarnn yönü ve Hazar
su alannn paylam gibi ikili baz bölgesel sorunlardan dolay her
zaman sancl bir süreç takip etmitir. Benzer ekilde,
Azerbaycan-Rusya ilikileri ekonomik, siyasi ve dier alanlarda çou
zaman olumlu bir seyir izlerken, Ermenistan’da bulunan Rus askeri
üssünün varl Bakü- Moskova ilikilerini her zaman tehdit edebilecek
bir unsur olma özellii tamtr.
Her ülke için geçerli olduu gibi, Azerbaycan’n uluslararas ilikiler
alannda gerek ikili gerekse çok tarafl d politika davranlarna saysz
örnekler verilebilir. Ancak güvenlik ve savunma konular bata olmak
üzere, Azerbaycan’n siyasi, eko- nomik, sosyal ve kültürel
alanlarda ilikilerinde en fazla önem verdii aktörler Rusya, ABD,
Türkiye, ran, Gürcistan, AB, AGT, NATO ve BM olarak ifade
edilebilir. Daha bamszln elde edildii 1991 sonundan bu yana
Azerbaycan Dalk Karaba so- runu üzerinde Ermenistan’dan kaynaklanan
güvenlik endiesi ile yüzlemi, bu gü- venlik sorunu da geçen yirmi
yl akn bir süredir giderilememitir. Dalk Karaba sorunu Azerbaycan’n
hem uluslararas örgütler hem de ikili ve çok tarafl hükümetler aras
ilikilerinde önemli bir güvenlik gündemini olutururken, ayn
güvenlik soru-
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
18
ve doalgaz) kaynaklarnn iletilmesi ve bu kaynaklarn hangi yönü
izleyerek ulus-
lararas piyasalara tanaca konular önemli bir etken konumunda
olmutur. Bu an-
lamda, örnein, Azerbaycan enerji kaynaklarnn iletilmesi ve enerji
boru hatlarnn
yönü, Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye ilikilerinin daima olumlu bir
seyir izlemesine
neden olmu, ABD’nin Azerbaycan ve genel olarak Güney Kafkasya
politikalarna ak-
tif olarak katlmasn salamtr. Yine, enerji gelirleri sayesinde
Azerbaycan, 2012
Gayri Safi Milli Haslasnn %6,2’sini (4,4 milyar dolar) oluturan bir
miktar askeri
bütçesine ayrmtr (Weitz, Eylül 2012). Azerbaycan’n oluturduu bu
askeri bütçe,
Dalk Karaba sorunu nedeniyle derin güvenlik sorunu yaad
Ermenistan’n hem
askeri bütçesinden (400 milyon dolar) hem de ulusal bütçesinden çok
daha fazlasna
tekâbül etmitir (Armenia 2012, 11-12; Abrahamyan, Kasm 2011).
Azerbaycan’n ülke topraklarnn %20’sinin Ermeni igalinde olmas ve bu
i-
gal neticesinde ortaya çkan bir milyon yerlerinden edilmi
Azerbaycanlnn varl,
Bakü’nün güvenlik anlayn büyük ölçüde bu sorun üzerinde
younlatrmtr.
Dalk Karaba konusunun ortaya çkard güvenlik sorunu sadece igalci
konumun-
da olan Ermenistan ile ilgili bir sorun olarak da kalmamaktadr. Ayn
sorun, güvenlik
refleksiyle hareket etme zorunluluunun doal sonucu olarak,
Azerbaycan’n dier
bölgesel ve uluslararas aktörlerle olan ikili ve çok tarafl
ilikilerine de dorudan ya da
dolayl olarak yansmaktadr. Bu anlamda örnein, Azerbaycan-ran
ilikilerinin ger-
ginlemesinde Tahran-Erivan ilikilerinin scak ve sorunsuz devam
etmesinin paynn
yüksek olduu söylenebilir.
En önemli global iki aktör olan ABD ve Rusya’nn Azerbaycan ile olan
ilikile-
rinde de Dalk Karaba sorununun oluturduu güvenlik endiesi kendisini
açk-
ça sergilemitir. Dalk Karaba sorununun diplomatik yolla çözümü için
1992’de
kurulmu olan AGT Minsk Grubu’nun üç daimi üyesinden ikisini ABD ve
Rusya
oluturmaktadr. Bunun yannda Dalk Karaba sorununun çözümüne yönelik
hem
ABD hem de Rus hükümetleri çeitli dönemlerde hem birlikte hem de
bireysel ola-
rak Azerbaycan ile Ermenistan arasnda arabuluculuk faaliyeti
yürütmülerdir. Ayrca
ABD hükümeti 2001’de Afganistan’a kar balatlan savaa kadar ABD
Kongresi’nin
kararna dayanarak Ermenistan yanls bir tavr sergileyerek
Azerbaycan’a resmi eko-
nomik yardmlarn verilmesini yasaklamtr. Rusya da, hem
Ermenistan’daki askeri
üssü hem de Erivan ile gerçekletirdii youn ekonomik, siyasi ve
askeri ibirliiyle
Ermenistan’n Azerbaycan’a kar Dalk Karaba sorununda direnç
gösterebilmesinin
en önemli kayna konumunu sürdürmütür.
• AZERBAYCAN •
19
Azerbaycan’n genel olarak uluslararas ilikiler özel olarak da
güvenlik alanla- rnda sergiledii davranlarn 2013 ylnda da, yukarda
çeitli yönleriyle belirtilen Bakü’nün Dalk Karaba ve enerji
ilikileri belirlemitir. Bu çalma ilk olarak ayn aktörün ikili
ilikileri kapsamnda Ermenistan ve ran ile ilikilerine ve çok tarafl
ilikiler kapsamnda da slam birlii Tekilat (T) ve Birlemi Milletler
Güvenlik Konseyi (BM Güvenlik Konseyi) geçici üyeliine deinecektir.
kinci olarak, çalma, Azerbaycan’n bölgesel organizasyonlarla olan
ilikileri kapsamnda AGT ve Avru- pa Konseyi’ni ele alacaktr. Üçüncü
konu Azerbaycan’n küresel aktörler olan Rusya, ABD ve AB ile olan
ilikilerini kapsayacaktr. Çalma dördüncü olarak Azerbaycan’n
Türkiye ile olan ilikilerine younlaacaktr ve son bölümde de gelecee
ilikin çeitli öngörüleri ve önerileri belirtecektir.
kili ve Çok Tarafl likiler
Azerbaycan-Ermenistan ilikilerinde süreklilik gösteren ve göze
çarpan en önemli husus, bir yandan Dalk Karaba sorununun çözümüne
yönelik üst düzey ikili görümeler farkl bakentlerde devam ederken,
ayn zamanda iki ülke arasnda igal edilmi Azerbaycan topraklarnda
bulunan cephe hattnda deien younlukta süren silahl çatmalardr.
Azerbaycan Dileri Bakan Elmar Mammadyarov ile Er- menistan Dileri
Bakan Edvard Nalbandyan arasnda Dalk Karaba sorununun çözümüne
yönelik 2013 ylnda ilk ikili görüme 28 Ocak’da Paris’te yapld. AGT
Minsk Grubu çerçevesinde yaplan bu görüme sonrasnda ayn grubun e
bakanlar olan ABD, Rusya ve Fransa temsilcileri, taraflarn sorunu
barcl yolla ve müzakere- lere devam ederek çözme iradelerinin güçlü
biçimde sürdüünü içeren iyimser bir açklama yaptlar (Reuters, 28
Ocak 2013). Dalk Karaba sorununun çözümüne yö- nelik Azerbaycan
Cumhurbakan lham Aliyev ile Ermenistan Cumhurbakan Serz Sarkisyan
da iki yl aradan sonra ilk defa 19 Kasm 2013’de Viyana’da biraraya
geldiler (Asbarez.com, 22 Kasm 2013). Uzun aradan sonra iki devlet
bakannn görümeleri olumlu bir gelime olarak ifade edilse de, bu
durum görüme iradesinin varl ve müzakere ile sorunun çözümüne
yönelik görümelerin sürdürülmesi beyan ötesine geçememitir. Bu
beyan dorultusunda, ksa süre sonra Azerbaycan ve Ermenistan D-
ileri Bakanlar 4 Aralk 2013’de Kiev’de, AGT Bakanlar Konseyi
toplants srasnda görümeleri de Dalk Karaba sorununun barçl yolla
çözümüne yönelik görüme- lerin sürdürülmesi arzularnn beyan
niteliinde olmutur (Azernews, 5 Aralk 2013). Azerbaycan ve
Ermenistan aralarnda Dalk Karaba sorununun çözümüne yönelik üst
düzey görümeleri sürdürmelerine ramen, 2013 yl boyunca Dalk Karaba
cephe hattnda ortaya çkan gelimeler taraflarn olas bir çözümden
hâlâ oldukça uzak olduklarna iaret etmitir.
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
20
Mammadyarov ile Nalbandyan arasnda 28 Ocak görümesi üzerinden daha
bir hafta bile geçmeden, Ermeni igali altnda bulunan ve silahl
güçleri ayran cephe hat- tnda 5 ubat’ta iki Azerbaycan askeri
Ermeni güçleri tarafndan öldürülmütür (RFE/ RL, 06 ubat 2013).
Cephe hattnda atekesi bozan karlkl küçük çapl çatmalar 2013 yl
boyunca devam etmi ve bu da Azerbaycan ile Ermenistan arasnda daha
geni çapl bir savan ortaya çkma riskinin devam ettiini göstermitir.
Örnein, Azerbaycan, Ermenistan tarafnn 9 Nisan’da ve 27 Mays’da
atekesi bozarak iki Azer- baycan askerini öldürdüünü duyururken,
Ermenistan bu açklamalarn kamuoyunu yanltma amac güttüünü söyleyip
Azerbaycan tarafnn 23 Austos ve 14 Aralk’da ate açarak iki Ermeni
askerini öldürdüünü açklamtr (RFE/RL, 09 Nisan 2013; RFE/RL, 27
Mays 2013; RFE/RL, 23 Austos 2013; RFE/RL, 16 Aralk 2013). Cephe
hattnda çkan çatmalara ek olarak, 25 Haziran’da Ermenistan’n üç
Ermeniyi Azer- baycan adna casusluk yaptklar gerekçesiyle
tutuklamas, Azerbaycan’n 14 Mays’ta Dalk Karaba bölgesine yakn
alanlarda geni çapl bir askeri tatbikat yapmas, 8 Austos’ta
Azerbaycan’n bir Ermeni askerini yakaladn duyurmas, 12 Kasm’da
Sarkisyan’n ayrlkç Dalk Karaba bölgesini ziyaret etmesi
Azerbaycan-Ermenis- tan ilikilerinin devam eden gergin seyrinin
belirleyenleri olmutur (Asbarez.com, 25 Haziran 2013; RFE/RL, 14
Mays 2013; RFE/RL, 12 Kasm 2013; RFE/RL, 08 Aus- tos 2013). Sonuç
itibariyle 2013’de Azerbaycan-Ermenistan ilikilerinin Dalk Ka- raba
sorununu çözerek normalletirilmesi çabalar diplomatik düzeyde devam
etse de, igal edilmi Azerbaycan topraklar üzerinde düük düzeyli
çatmalar ve dier askeri gelimeler diplomatik çabalarn yetersizliini
ortaya koymutur. Bu gelimeler de Azerbaycan-Ermenistan ilikilerinin
2014 ylnda da benzer çatmac durumunu koruyaca düüncesini
beraberinde getirmektedir.
Ermenistan ile olan gergin durum kadar olmasa da, Azerbaycan-ran
ilikileri de 2013’de, daha önceki yllara benzer zorlu ve krlgan bir
dönem geçirmitir. Azer- baycan-ran ilikilerini çou zaman olumsuz
yönde etkileyen birçok konu mevcuttur. Bu konular genel olarak;
ran’da Azerbaycan Türk milliyetçiliinin yükselii ve ran yönetiminin
kar önlemleri, Azerbaycan’da muhafazakâr ii Azerbaycanllar ve ran
istihbarat tarafndan yürütülen gizli faaliyetler ve bunlara kar
Azerbaycan hüküme- tinin ald önlemler, Hazar’n paylam,
ran-Ermenistan ilikilerinin olumlu seyri ve Azerbaycan’n ABD bata
olmak üzere Batl ülkeler ve srail ile scak ilikileri verile- bilir.
Bu sorunlar 2013 ylnda da deiik düzeylerde gündeme gelerek
Azerbaycan- ran ilikilerinin ne kadar sorunlu olduu gerçeini su
yüzüne çkarmtr. Örnein, 30 Mart 2013’de Bakü’de Güney Azerbaycan
Ulusal Özgürlük Cephesi akademisyen, eski devlet yetkilileri ve
aktivistlerin katlmyla “Çada Güney Azerbaycan’n Gele- cei” konulu
bir konferans düzenlemitir (Muradova, 15 Mays 2013).
Azerbaycan
• AZERBAYCAN •
21
yönetiminden hiçbir yetkilinin bu toplantya katlmamas ve görü
bildirmemesine ramen, ran’da baz medya mensuplar ve ran Meclisi
konuyu gündemlerine tam- tr. Muhafazakâr görüleri ve ran Ruhani
Lideri Ali Hamaney’e yaknl ile bilinen günlük Kayhan gazetesi bamsz
Azerbaycan’n ran’a katlmasna yönelik bir referan- dum önerisinde
bulunmutur. Bunun devam olarak Nisan’da ran Meclisi’nde baz
milletvekilleri Azerbaycan’ ran’dan kopararak Rusya’ya veren 1828
Türkmençay Antlamas’nn sadece yüz yl geçerli olduunu iddia ederek,
Azerbaycan’n ran’a tek- rar balanmas gerektiini iddia etmilerdir.
ran Dileri Bakanl da Azerbaycan’n Tahran büyükelçisini çararak bu
tür toplantlarn “provokatif ve sadece Siyonistlerin çkarlarna
hizmet eden bir davran” olduu ve ikili ilikilere zarar verebilecei
uya- rsnda bulunmutur. 4 Nisan’da Azerbaycan Dileri Bakanl ise,
konferansta dile getirilen görülerin Bakü’nün resmi pozisyonunu
yatstmadn açklamtr (Caspian Research Institute, 25 Nisan 2013;
Esfandiari, 04 Nisan 2013). Azerbaycan Di- leri Bakan Mammadyarov
da baz ran milletvekillerinin ifade edilen söylemlerinin ciddiye
alnmamas gerektiini, çünkü ran hükümetinin mantk dahilinde hareket
ettiini ifade etmitir. Mammadyarov’un, ran yönetiminin bu konuda
nasl davrana- ca yönünde doru bir öngörüde bulunduu söylenebilir.
Ancak bu öngörü iki ülke arasnda Azerbaycan-Türk etnik kimliine bal
temel bir sorunun hâlâ devam ettii ve bunun da zaman zaman
Bakü-Tahran ilikilerini olumsuz yönde etkiledii gerçe- ini
deitirmemitir.
Azerbaycan-ran ilikilerini olumsuz yönde etkileyen dier önemli bir
konu da son yllarda younlaan Azerbaycan-srail yaknlamasdr.
Azerbaycan-srail ilikile- rinin younlat dönemin, ABD ve srail’in
ran’n nükleer faaliyetlerini engellemeye yönelik basklarnn artt bir
döneme rastlamas dorudan Bakü-Tahran ilikilerinin gerginlemesi
sonucunu dourmaktadr. Bu döngü içerisinde Azerbaycan-srail ili-
kilerinde atlan her ibirlii adm Azerbaycan-ran ilikilerinde
olumsuzluk sonucu dourmaktadr. Bu denklem içinde Azerbaycan-ran
ilikileri, 2013 ylnda önemli saylabilecek gelimelere sahne olmutur.
Hereyden önce Azerbaycan-ran ilikileri 2013’e, Bakü’nün 2012’de
srail’den 1,6 milyar dolar deerinde gelimi silah satnn
gerçeklemesiyle ve askeri ibirliinin daha da artmasyla yükselen
karlkl üphe ve güvensizlikle girmitir.
Her ne kadar Azerbaycan, savunma gücüne harcad sermayeyi büyük
ölçüde Ermenistan’ bar masasna oturtmak için yaptn ima etse de,
Bakü-Tel Aviv askeri ilikilerinin artmas daha çok Tahran’
endielendirmektedir. Aralk 2012 sonunda ran, Azerbaycan-ran snrnda
uçan Azerbaycan tarafndan havalanan insansz hava araçlarnn ran
aleyhine srail adna casusluk faaliyetlerinde bulunduu
suçlamasnda
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
22
bulunmutur. Bakü ve Tel Aviv ran’n iddialarn reddetse de, ran
Meclisi Savunma Komitesi Bakan ran’n Bakü’nün yasad ve ran kart
davranlarna gerekli sert cevab verecei tehdidini dile getirmitir.
Bu gelimeler üzerine Azerbaycan’n Aralk sonunda, ülkede bulunan baz
ranllar casusluk faaliyetinde bulunduklar gerekçe- siyle gözaltna
ald haberleri yaylmtr (Caspian Research Institute, 11 Ocak
2013).
Azerbaycan ile srail arasnda askeri stratejik ilikiler gelimi
olmasna ve Azerbaycan’n ayn ülkenin yllk petrol ihtiyacnn %40’n
salamasna ramen, iki ülke ilikileri hâlâ ran’n olas tepkisinin
gölgesi altnda devam etmektedir. srail’in tersine Azerbaycan srail
de henüz büyükelçilik açmam, dahas, ran endiesi nede- niyle,
Azerbaycan’dan hiçbir Bakanlar Kurulu üyesi srail’e 2013 ylna kadar
ziyarette dahi bulunmamtr. Azerbaycan Dileri Bakan Mammadyarov’un
21-24 Nisan ara- snda üç günlük srail ziyareti bu anlamda önemli
bir gelime olarak deerlendirile- bilir. Mammadyarov ziyareti
srasnda srail Cumhurbakan imon Perez, Babakan Benyamin Netenyahu,
Savunma Bakan Moe Yaalon ve dier üst düzey yetkililerle, ran’n
nükleer sorunu ve iki ülke arasnda askeri, ekonomik ve siyasal
meseleleri ele almtr. Hiçbir belgeye imza atlmamasna ramen,
Mammadyarov 26 Nisan’da Bakü’de düzenledii basn toplantsnda,
srail’de Azerbaycan büyükelçiliinin açl- masn kasdederek bunun ksa
bir süre sonra gerçekleebilecei mesajn vermitir (Abbasov, 01 Mays
2013; Cashman, 22 Nisan 2013). Bu ziyaret, Azerbaycan d politikasnn
srail ile ilikileri daha ileriye tama anlamnda cesur bir adm olarak
deerlendirilse de, ayn ziyaretin baz detaylar iki ülke ilikilerinin
daha uzun süre ran gölgesinde devam edecei sinyalini vermitir.
Hereyden önce Azerbaycan D- ileri Bakanl Mammadyarov’un srail
ziyaretini, Azerbaycan Dileri Bakan’nn bu ülkeye yapt resmi bir
ziyaretten ziyade, Azerbaycan’n BM Güvenlik Konseyi geçici üyesi
olmas sfatyla yaptn açklama ihtiyac duymutur. Buna ek olarak,
Mammadyarov’un srail ziyaretinden hemen sonra, 29 Nisan’da
Azerbaycan Ulusal Güvenlik Konseyi Sekreteri ve ayn zamanda
Cumhurbakan Aliyev’in Cumhurba- kanl dari ler Bakanl’n da yapan
etkili bir isim olan Ramiz Mehdiyev Tahran’ ziyaret etmitir.
Mehdiyev’in ziyaret sebebi açklanmasa da, orada ran Cumhurbaka- n
Mahmud Ahmedinejad ve dier üst düzey yetkililerle görümesinde
Azerbaycan’n, Mammadyarov’un srail ziyareti sonras ran’ yattrma
gayreti ve ran’a kar ABD veya srail’den gerçekleecek bir saldrda
Azerbaycan topraklarnn kullanlmasna müsade edilmeyecei garantisinin
tekrar dile getirilmesi çabas olarak yorumlanmtr (Abbasov, 01 Mays
2013). Bütün bunlar Azerbaycan’n srail ile ilikilerinde ran’ daha
uzun süre dikkate almaya devam edecei, Bakü-Tahran ilikilerinin
seyrinin Bakü-Tel Aviv ilikilerinin seyriyle de yakndan ilikili
olduu düüncesini güçlen- dirmektedir. ran ile srail arasnda yakn
zamanda Hindistan ve Gürcistan gibi ülke-
• AZERBAYCAN •
23
lerde srail hedeflerine ranl ajanlarn saldr planlarnn olduunun
iddia edilmesi ve ran’n nükleer faliyetlerinde çalan baz bilim
adamlarnn öldürülmesi, ran’a komu Azerbaycan’n dikkatleri uzun süre
üzerinde tutaca haberini vermektedir. Azerbaycan polisinin Kasm
2013’de Bakü’de ran vatanda Hasan Faraji’yi, srail Büyükelçilii
yaknlarnda üpheli davranlarda bulunduu gerekçesiyle tutuklamas
(Kucera, 27 Kasm 2013), Azerbaycan-ran ilikilerinin 2014’de de
krlgan bir seyir izleyeceine iaret etmektedir.
Ermenistan ve ran ile ikili ilikilerin gergin geçen seyrinin aksine
Azerbaycan, çok tarafl ilikilerinde 2013’de oldukça pozitif bir
dönem geçirmitir. Azerbaycan için 2013’de çok tarafl ilikilerin
gelitirilmesi veya yönetilmesi balamnda en önem- li örnek olarak
Bakü’nün BM Güvenlik Konseyi Geçici üyelii verilebilir. Kukusuz,
Azerbaycan, sadece BM Güvenlik Konseyi geçici üyelii ile deil, T
gibi çok tarafl ilikilere katk salayan birçok uluslararas örgüte
üyeliiyle de d politika hedeflerini gerçekletirmeye çalmaktadr. Bu
örgütlerden örnein T’de Azerbaycan özellikle Dalk Karaba ve dier
Azerbaycan topraklarnn Ermenistan tarafndan igal edil- mesi
durumunu knayan birçok karar alnmasn salamtr. Benzer ekilde, Aralk
2013’de T Dileri Bakanlar Konseyi Gine Cumhuriyeti’nin bakenti
Konakri’de yaplan 40. Toplantsnda, Ermenistan’a, igal ettii
Azerbaycan topraklarndan BM Güvenlik Konseyi, T ve dier uluslararas
örgütlerin geçmite aldklar ilgili karar- larna uyarak derhal ve
koulsuz olarak çekilmesi çarsnda bulunmutur (News.Az, 10 Aralk
2013). T’nin geçmi yllarda benzer çarlarnn sonuç dourmad dü-
ünülürse, ayn çarnn 2013’de de etkili olmas beklenmemitir. Ancak,
Azerbaycan d politikas bakmndan T’nin çarsnn öneminin, Ermenistan’n
uluslararas hu- kuka aykr olarak Azerbaycan topraklarn igal altnda
tutmay sürdürdüünün bata slam dünyas olmak üzere dünya kamuoyuna
hatrlatlmasnda yatt söylenebilir.
T dnda, Azerbaycan’n 2013’de BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliinin
ikin- ci ve son ylnda gerçekletirdii baz faaliyetlerin, Azerbaycan
d politikasna hem deneyim hem somut veriler olarak önemli faydalar
salad söylenebilir. lkini Mays 2012’de ikincisini de Ekim 2013’de
yapt BM Güvenlik Konseyi Bakanl srasnda Azerbaycan, dünya barnn
salanmas ve üye ülkelerin ortak sorunlarda ibirlii ça- balarn
arttrmalar vurgusu yapmtr. Özellikle Konsey’e ikinci bakanlk yapt
dö- nemde Azerbaycan, Konsey gündemine uluslararas kalc bara ancak
siyasal, insani, kalknma ve kültürler aras doal balarn doru biçimde
anlalmasyla ulalabilecei temasn tamtr. Bu tema ile birlikte
Azerbaycan’n insiyatifi sayesinde BM Güvenlik Konseyi ile T arasnda
ibirliini güçlendirme amac güden ilk defa özel bir oturum yaplmtr
(The Washington Times, 10 Aralk 2013; News.az, 05 Kasm 2013).
T
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
24
örneinde olduu gibi, BM Güvenlik Konseyi Geçici üyelii srasnda da
Azerbaycan kendi güvenliini dorudan ilgilendiren Ermenistan’n
Azerbaycan topraklarn igal altnda tutmasn dorudan veya dolayl
olarak gündeme getirmitir. Ancak dünya üzerinde baka birçok
güvenlik sorununun çözümünde veya çözümsüzlüünde oldu- u gibi, BM
Güvenlik Konseyi’nin daimi üyelik yaps Azerbaycan’n Dalk Karaba
sorununu uluslararas hukuk yoluyla çözme çabasn sonuçsuz
brakmtr.
Bölgesel Organizasyonlar ile likiler
Azerbaycan güvenlik ihtiyacn karlamak ve ibirlii olanaklarn
arttrmak amacyla, bu anlamda bamszln daha da güçlendirmek için,
birçok bölgesel ör- güte üye olmutur. Azerbaycan’n üyesi olduu öne
çkan bölgesel örgütlere AGT, Avrupa Konseyi, Karadeniz Ekonomik
birlii Örgütü (KEÖ), Bamsz Devletler Topluluu (BDT) ve Ekonomik
birlii Örgütü (EÖ) verilebilir. Ermenistan ile Da- lk Karaba sorunu
nedeniyle Azerbaycan, bu örgütlere hereyden önce güvenlik sorununun
giderilmesi amacyla üye olmutur. Güvenlik ihtiyacna katk salamak
yannda Azerbaycan, ayn örgütlere üye olmakla özellikle Rusya ve
ran’dan gelen ve gelebilecek basklar dengelemeyi ve d politikada
daha bamsz hareket etme imka- n bulabilmeyi düünmütür. Bu
örgütlerden birçou balangçta Azerbaycan ve dier üyelerin benzer
arzularna cevap verme potansiyeli tarken, zaman içerisinde sorun-
larn ve ibirlii olanaklarnn tartld birer forum niteliinde kalmtr.
Ancak, Dalk Karaba sorununun çözümüne aktif katlm nedeniyle AGT;
insan haklar, özgürlükler, hukukun üstünlüü, yolsuzluklar, effaflk
ve demokrasi söylemleriyle Avrupa Konseyi, daha fazla etki
oluturduklar için Azerbaycan d politikasnda böl- gesel örgütler
olarak daha fazla öneme sahip olagelmitir.
AGT’i Azerbaycan d politikas için önemli klan en önemli unsur, daha
ba- mszlktan hemen sonra, 1992’de, örgüt çerçevesinde kurulan Minsk
Grubu’dur. Dorudan sadece Dalk Karaba sorununun çözüme kavuturulmas
amacyla ara- buluculuk faaliyeti görevi olan Minsk Grubu, ortaya
koyduu çözüm önerileriyle di- er bölgesel örgütlerden çok daha
baarl bir karneye sahiptir. Minsk Grubu’nun özellikle 2006’da
açklad Dalk Karaba sorununun çözümüne yönelik Temel Prensipler veya
dier adyla Madrid Prensipleri, bugüne kadar sadece AGT’in ken- disi
için deil dier G8 gibi çok tarafl veya bireysel ülkelerin
insiyatifleri ile sorunu çözüme kavuturma çabalarna da temel tekil
etmitir (RFE/RL, 22 Kasm 2013). Her ne kadar 2006’dan bu yana Minsk
Grubu’nun ortaya koyduu Temel Prensipler Dalk Karaba sorununun
çözümü sonucunu dourmasa da, en azndan olas bir çözüm çerçevesi
belirlemi olmas ve taraflarn bunun üzerinden müzakerelere devam
etmeleri önemli bir baar olarak deerlendirilebilir. Yine, Minsk
Grubu’nun, Dalk
• AZERBAYCAN •
25
Karaba sorununun dorudan taraf olarak Azerbaycan ve Ermenistan’,
dolayl ancak son derece etkili aktörler olan Rusya, ABD ve Fransa’y
ebakanlar olarak çözüm sü- reci içinde tutmas, sorunun daha da
çkmaza girmesini engelleyen pozitif bir unsur olarak
görülebilir.
Kasm 2013’de Aliyev-Sarkisyan arasnda Viyana’da yaplan görüme de
Minsk Grubu çerçevesinde yaplmtr ve iki lider de görüme sonras ayn
grup dahilinde daha fazla görüme niyetlerini belirterek, en azndan
sorunun çözümü yönünde po- zitif niyetlerini sergilemilerdir
(RFE/RL, 22 Kasm 2013; RFE/RL, 19 Aralk 2013). Dier bölgesel
örgütlerin arabuluculuk kapasitelerinin daha zayf olduu; Rusya,
ABD, Türkiye veya AB gibi aktörlerin bireysel çözüm giriimlerinin
ya Azerbaycan ya da Ermenistan tarafndan tarafl bulunduu, BM
Güvenlik Konseyi’nin de gerekli ilgiyi göstermedii bir durumda, AGT
Minsk Grubu’nun Dalk Karaba sorunu- nun çözümünde aktif
arabuluculuk faaliyeti, hem Azerbaycan hem de Ermenistan d
politikalarna diplomatik manevra alan vermektedir. Ayrca, AGT Minsk
Grubu, Ermenistan’dan farkl olarak Azerbaycan’na d politikasnda
Ermenistan’a göre daha fazla ihtiyaç duyduu Avrupa veya daha geni
anlamda Bat ile ilikilerini canl tutma ve sklatrma olana
sunmaktadr. Bu canllk ile Azerbaycan, Ermenistan’n Dalk Karaba
sorununda büyük bir rahatlkla kabul edebilecei Rusya ve ran’n
arabulu- culuk etkilerini dengeleme veya etkisizletirme olana
bulmaktadr.
Azerbaycan için Minsk Grubu’nun arabuluculuk faaliyeti kabul edilse
de, ayn grubun çat örgütü olan AGT’in Bakü’ye yönelik demokrasi,
insan haklar, medya özgürlüü ve yolsuzluklar konularnda eletirisi
çou zaman kabul edilebilir bulun- mamaktadr. En son Ekim 2013’de
yaplan Azerbaycan Cumhurbakanl seçimleri de, geçmi örnekleri gibi,
AGT tarafndan sert eletirilere maruz kalmtr. AGT De- mokratik
Kurumlar ve nsan Haklar Ofisi, ilgili seçim sürecinde medya
özgürlüü- nün snrland, aday ve seçmenlerin tehdit edildii ve oylarn
saylmas srasnda ciddi ihlallerin yapld eletirilerini dile
getirmitir (OSCE, 10 Ekim 2013). Ancak, Azerbaycan’n Bat ülkeleri
için tad stratejik önem, yaplan eletirilerin her za- man önüne
geçmitir. Azerbaycan’n Dou-Bat enerji, ticaret ve güvenlik kuanda
Avrupa ülkeleri için oldukça deerli bir konuma sahip olmas ve
Azerbaycan’n d politikasnda Moskova bata olmak üzere baka
merkezlere kayma olasl Bat için oldukça önem arz etmektedir.
Küresel Aktörlerle likiler
Rusya, ABD ve AB, Güney Kafkasya dahil dünyann herhangi bir
bölgesinde etkili sonuç dourabilen ve siyasal, ekonomik ve güvenlik
davran pratii ve kapasi- tesi olan küresel aktörlerdir. Rusya,
Azerbaycan’n komusu olarak bu ülke üzerinde
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
26
siyasi, ekonomik ve güvenlik konularnda en etkili aktör konumunu
sürdürmekte-
dir. ABD de küresel süper güç olarak Güney Kafkasya bölgesinde her
zaman etki
douran bir aktör olmay sürdürmütür. AB de gerek enerji kaynaklar
gerek dier
konularda sergiledii ve gelecee ilikin hedefleriyle genel olarak
Güney Kafkasya böl-
gesinde ve özel olarak da Azerbaycan üzerinde etkili bir aktör
özellii tamaktadr.
Azerbaycan’n bu üç aktöre yönelik politikas da, bunlar arasnda
dengeli bir davran
sergileyerek kendi güvenlii bata olmak üzere dier çkarlarn
maksimize etme he-
defini içermektedir.
2013 ylnda Azerbaycan-Rusya ilikilerinde öne çkan örneklere
bakldnda,
Bakü’nün Moskova ile pozitif ilikisini korumaya çalt ve dengeli bir
davran sür-
dürdüü göze çarpmaktadr. Örnein 9 Aralk 2013’de Azerbaycan’da Rusya
ile ortak
kullanlan Gebele Radar Üssü’nün Moskova tarafndan kullanm süresi
dolmutur.
Azerbaycan’n daha önce yllk 7 milyon dolara Rusya’ya kiralad üs
için yllk 300
milyon dolar talep etmesi üzerine müzakereler sonuç vermemi ve
2013’te de ka-
patlmasna karar verilmitir (Eurasianet, 16 Aralk 2012). Rusya’nn
Azerbaycan’n
talep ettii miktar ödemek istememesi nedeniyle üssü kapatmasndan,
üssün Rusya
bakmndan stratejik deerinin azald anlam çkarlabilir. Azerbaycan’da
Sovyetler
Birlii döneminden kalma en son Rus askeri varlnn da ülkeden
çekilmesi, Bakü
bakmndan bamszln daha da güçlendii sonucunu verebilir. Yine,
Azerbaycan’n
yüksek miktarda kira bedeli isteyerek Rusya’y üssü kapatmaya zorlad
ve bununla
Bakü’nün Moskova’ya, Rusya’nn Ermenistan’ askeri bakmdan sürekli
desteklemesi-
ne kar, snrl da olsa bir tepki verdii de söylenebilir.
Ancak Gebele Üssü’nün kapatlmas, Rusya’nn bölgedeki hareket
kabiliyetini
engelleyici bir sonuç dourmaktan uzak bir gelimedir ve bunu bilen
Azerbaycan
dier askeri ve ekonomik alanlarda Rusya ile ibirliini arttrmay
ihmal etmemek-
tedir. Askeri ibirlii konusunda Rusya’dan Azerbaycan’a yaklak 1
milyar dolar de-
erinde olduu iddia edilen silah tesliminin Haziran 2013’de
tamamland Reuters
tarafndan bildirilmitir. Dünya çapnda önemli silah satc ülkelerden
olan Rusya’nn
Azerbaycan’a 100 adet T-90C tank, Smerc ve TOS-1A çok balkl roket
frlatcs
ile Msta-A ve Vena toplarn satt ifade edilmektedir (Reuters, 18
Haziran 2013).
Azerbaycan’n yüklü miktarda Rus yapm silah almas, Bakü’nün
Moskova’y bölgede
yattrlmas gereken önemli bir aktör olarak görmeye devam ettiine
iaret etmek-
tedir. Aksi halde, Dalk Karaba sorununda Ermenistan ile herhangi
bir çatmada
Rusya’nn desteini arkasna alm bir Ermenistan’a kar Bakü’nün bu
silahlar kulla-
narak sonuç alabilmesi son derece zor gözükmektedir.
• AZERBAYCAN •
27
Vladimir Putin’in son 7 yl içerisinde Devlet Bakan sfatyla 13
Austos 2013’de gerçekletirdii ilk Bakü ziyareti de iki taraf
bakmndan önemli bir gelime olarak deerlendirilebilir. Aliyev ile
Putin arasnda Hazar’n statüsünün nasl çözüme ka- vuturulabilecei ve
Dalk Karaba sorununun barç yolla çözülmesi gibi konular yannda,
bata enerji alannda ibirlii olmak üzere birçok konu ele alnmtr.
Ancak taraflar, ele alnan konular içinde sadece enerji alannda
Azerbaycan Devlet Petrol irketi ile Rusya’nn en büyük petrol
üreticisi ve devlet kontrolünde olan Rosneft ara- snda somut bir
antlama imzalam, gerek Hazar’n statüsü gerekse Dalk Karaba sorunu
konularnda barç çözüm niyetlerini tekrarlamakla yetinmilerdir.
Rosneft’in açklamasna göre, enerji alannda yeni ibirlii Rusya ve
Azerbaycan’n hem kendi hem baka ülkelerde petrol ve gaz
projelerinde ortak irket kurarak birlikte çal- malarn içermektedir.
Aliyev, Rusya ile enerji alannda ibirliinde yeni bir aamaya
geçtiklerini ifade ederek, Rusya’ya ve imzalanan antlamaya verdii
önemi dile ge- tirmitir (RFE/RL, 13 Austos 2013). Ancak bu,
Rusya’nn Azerbaycan-Ermenistan ilikilerinde daha tarafsz olaca veya
Azerbaycan tarafna destek verecei anlam ta- mamaktadr. Putin’in
Aralk 2013’de Ermenistan ziyareti her ne kadar Moskova’nn Erivan’
Gümrük Birlii ve Avrasya Birlii’ne ikna etme çabas olarak
deerlendirilse de, Azerbaycan’a kar Ermenistan’ yalnz brakmayacann
da bir göstergesi nitelii tamtr. Ermenistan’da bulunan Rus askeri
üssünün komutan Putin’in ziyaretinden daha birkaç ay önce, olas bir
Ermenistan-Azerbaycan savanda Ermenistan’n ya- nnda yer alacaklar
yönünde açklamasna yönelik soruyu Putin sadece geçitirmekle kalmtr
(Kucera, 06 Aralk 2013). Bu da Rusya’nn, Ermenistan’n bata ABD ve
AB ile ilikilerinde Moskova’nn istedii yönde davrand sürece,
Azerbaycan ile mevcut sorunlarda desteini esirgemeyeceine iaret
etmektedir.
Rusya’nn Ermenistan yanls tutumuna kar, Azerbaycan her zaman ABD ve
AB’yi özellikle ekonomik konularda ibirlii yaplmas gereken küresel
aktörler olarak görmütür. ABD ve AB’nin de Azerbaycan
politikalarnda, Bakü’nün yalnzlamasn önlemeyi ve böylece tamamen
Rusya’nn kontrolüne girmesini engellemeyi amaçlad- görülmektedir.
ABD ve AB, Azerbaycan’a yönelik bu siyasal davranlarn özellikle ayn
ülkenin enerji kaynaklarn Türkiye üzerinden Avrupa piyasalarna
tanmas için verdikleri destekle ortaya koymaktadrlar. Yine, ayn
aktörler, Gürcistan ve Ermenis- tan için olduu gibi, Azerbaycan’n
da siyasal sisteminin daha fazla demokratikle- mesini ve böylece
Batl deerlere yaklamasn savunmakta, AB’nin Dou Ortakl projesine
katlmasn ve NATO ile daha fazla ibirliine gitmesini
istemektedirler. Azerbaycan ise Rusya’nn verecei tepkiyi dikkate
alarak, bu Batl aktör ve örgütler ile ilikilerini Moskova’y
kzdrmayacak bir düzeyde tutmaya özen göstermektedir.
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
28
Yukarda ifade edilen adeta geleneksel hale gelmi Azerbaycan-Bat
ilikisi 2013 ylnda da benzer niteliini korumutur. Dalk Karaba
sorununun çözümü için Ha- ziran 2013’de biraraya gelen
Mammadyarov-Nalbandyan görümesine ABD Dileri Bakan John Kerry tam
desteini açklamtr (RFE/RL, 04 Haziran 2013). Benzer e- kilde ayn yl
sonunda, ABD Bakan Barack Obama, Dalk Karaba sorununu görü- mek
için Aralk aynda biraraya gelen Aliyev-Sarkisyan görümesine
desteini iletmi- tir (Apa.az, 07 Kasm 2013). AB de ABD gibi, Dalk
Karaba sorununun çözülmesi durumunda bunun Avrupa’nn enerji
güvenlii ile siyasal ve ekonomik etki alannn genilemesine hizmet
edeceini bilerek, hem Azerbaycan hem de Ermenistan’ sürekli
aralarndaki sorunu çözmeye tevik edici davranlar göstermektedir.
Azerbaycan ise, ABD ve AB’nin Dalk Karaba sorununun çözümüne
verdikleri destei takdir etmek- le beraber, uluslararas hukukun
Ermenistan tarafndan ihlal edilmesine kar daha fazla çaba
harcamalarnn gerekliliine inanmaktadr.
Azerbaycan’n denge anlay içeren d politikasna ABD ve AB’den gelen
belki de en büyük destek, Bakü’nün Rusya etkisine tekrar girmemek
için srarl biçimde Dou-Bat petrol ve doalgaz boru hatlarna verdii
destekte yatmaktadr. NABUC- CO projesinin rafa kaldrlmasndan sonra,
Azerbaycan için ahdeniz II projesinden Avrupa’ya
Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye üzerinden doalgaz tayacak olan Trans-
Anadolu hatt büyük önem kazanmtr. AB bata Rusya’ya olan doalgaz
bamll- n azaltmak için, ABD de öncelikle Azerbaycan ve Gürcistan’n
ekonomik ve siyasal açdan daha güçlü ayakta durabilmeleri
gerekçesiyle Trans-Anadolu projesine destek vermektedirler (RFE/RL,
14 Ekim 2013; RFE/RL, 29 Haziran 2013).
Azerbaycan ile ABD ve AB arasndaki ilikileri en olumsuz etkileme
potansiye- line sahip olgu, Batl ülkelerin sürekli olarak
Azerbaycan’ insan haklar, demokra- si pratii, medya özgürlüü ve
yolsuzluk üzerinden eletirmeleridir. Benzer konu- larda Rusya
Azerbaycan’ hemen hemen hiç eletirmemektedir. Bu da ABD ve AB’yi
Azerbaycan politikalarnda daha pragmatik davranmaya itmekte, Bakü
ise d poli- tikasnda daha serbest hareket edebilecei bir alan
kazanmaktadr. Buna ek olarak, Azerbaycan’n Rusya ve ran arasnda ve
Güney Kafkasya ve Orta Asya arasnda önem- li bir stratejik
corafyada konumlanm olmas, Batl ülkeleri Azerbaycan’a kar prag-
matik davranmaya iten dier önemli nedenler arasndadr. ABD ve AB,
Azerbaycan’a yönelik pragmatik davranmamas durumunda Hazar
bölgesinden Avrupa enerji pa- zarna Bakü-Tiflis-Ceyhan ve
Bakü-Tiflis-Erzurum enerji boru hatlarnn hayata geçi- rilmesinin
geçmite son derece zor olacann, gelecekte de Trans-Anadolu hattnn
gerçekletirilmesinin zorluunun farkndadr. Azerbaycan’da Ekim
2013’de yaplan Cumhurbakanl seçimlerinden önce ve sonra, hem ABD
hem de AB, seçimlerin
• AZERBAYCAN •
29
demokratik kurallara uygun biçimde yaplmad ve ülkede insan haklar
sorunlarnn youn biçimde yaand eletirilerini tekrar ettiler
(Mamedov, 07 Austos 2013; RFE/ RL, 03 Mays 2013; Hürriyet Daily
News, 10 Ekim 2013). Ancak yine son tahlilde, gerek Azerbaycan’n
stratejik konumu gerekse Rusya’nn etkisini bölgede dengelemek
amacyla hem ABD hem de AB, Azerbaycan’ dlamaktan ziyade ibirliini
tercih et- milerdir (Apa.az, 21 Ekim 2013). Bu da Azerbaycan’a,
önceki yllarda olduu gibi; Rusya, ABD, AB ve dier bölgesel ve bölge
d aktörlere yönelik daha rahat hareket etme olana sunmaktadr.
Türkiye ile likiler
Azerbaycan için Türkiye, yirmi yl akn bamszlk döneminde kendisine
eko- nomik, siyasi ve güvenlik alanlarnda her zaman yardm eden en
önemli aktör konu- munda olmutur. Bunun en önemli nedeni iki
ülkenin sosyal, kültürel, ekonomik, siyasal ve güvenlik çkarlarnn
büyük ölçüde örtüüyor olmasndan kaynaklanmak- tadr. Azerbaycan ve
Türkiye, Rusya ve ran’ bölge üzerinde etkileri azalm olarak görmek
isterken, Ermenistan’n igal ettii Azerbaycan topraklarndan çekilmi,
Bakü ve Ankara ile ilikiler gelitirmi bir bölge ülkesi olmasn
arzulamaktadr. Ankara ile Erivan arasnda Ekim 2009’da iki ülke
arasnda sorunlarn çözülerek ilikilerin normalletirilmesi amacn
güden Protokollerin imzalanmas, Bakü-Ankara arasnda ilikileri
olumsuz etkilemitir. Bu olumsuzluun ilgili Protokollerin hem
Ermenistan hem de Türkiye tarafndan dondurulmasyla ortadan kalkmas,
Azerbaycan-Türkiye ilikilerine 2009 öncesi dönemden de youn yeni
bir dinamizm getirmitir. Azerbay- can-Türkiye ilikilerinin 2013
ylnda ortaya koyduu resim de, Protokoller sonras dinamik ibirliinin
devam ettiini göstermektedir.
Dier seçim sonras dönemlerde olduu gibi, Aliyev’in Ekim 2013’de
tekrar Cumhurbakan seçilmesinden sonra ilk yurt d resmi ziyaretini
Kasm’da Türkiye’ye yapmas, Bakü’nün Türkiye’ye verdii stratejik
önemin devam ettiinin önemli bir göstergesi olmutur (Trend News
Agency, 12 Kasm 2013; Hürriyet, 13 Kasm 2013). Mart’ta Türkiye,
Azerbaycan ve Gürcistan Dileri Bakanlarnn Batum’da birlii Antlamas
imzalamalar ve Austos’da da Türkiye Cumhurbakan Abdullah Gül’ün
Türk Dili Konuan Ülkeler Cumhurbakanlar Zirvesi vesilesiyle
Azerbaycan’a gitmesi Bakü-Ankara ilikilerinin younluuna iaret eden
dier ziyaretler olarak dikkat çek- mitir (RFE/RL, 28 Mart
2013).
Yukarda ifade edilen ziyaretlerde ve Azerbaycan-Türkiye-Gürcistan
Dileri Bakanlarnn imzaladklar birlii Antlamas, yaklak yirmi yldr
Türkiye-Güney Kafkasya-Hazar Bölgesi hattnda ina edilen güvenlik,
ekonomik, siyasi ve sosyal i- birliinin bugün ve gelecekte salayaca
faydalara iaret etmitir. Azerbaycan-Tür-
• TÜRK CUMHURYETLER VE TOPLULUKLARI YILLII •
30
kiye ilikilerinde bu vurgu güvenlik alannda Ermenistan’n igal ettii
Azerbaycan topraklarndan çekilmesi çarlar biçiminde kendisini
göstermitir. Yine ayn üçlü birlii Antlamas, Güney Kafkasya’da dier
bölgesel aktör olan Ermenistan’n ça- tmac tutumundan vazgeçerek
Bakü-Ankara-Tiflis arasnda yaplan ibirliine dahil olarak daha
kazançl çkaca mesajlarn içermektedir (Caspian Research Institute,
09 Nisan 2013). Dolaysyla imzalanan antlamann, 2012’de
Azerbaycan-Türkiye-Gür- cistan arasnda daha güçlü ekonomik ve
enerji ibirlii ile daha yakn siyasi ibirliini öngören Trabzon
Deklerasyonu’ndan sonra ksa sürede imzalanan ikinci belge olmas
Bakü-Ankara-Tiflis ekseninin artan önemine iaret etmitir.
Netice itibariyle, Azerbaycan-Türkiye-Gürcistan arasnda bata
ekonomik ve si- yasi alanlarda ibirlii olmak üzere her türlü
yaknlama, jeopolitik rekabet açsndan Erivan-Moskova-ran eksenini
etkisizletirme çabas olarak alglanmaktadr. Her ne kadar
Bakü-Ankara-Tiflis arasnda artan ibirlii, özellikle Moskova-Erivan
arasnda olduu gibi, formal bir ittifak ilikisi dourmasa da, uzun
vadede en az Rusya-Er- menistan ekseni kadar etkili olabilecek
somut ibirliinin gerekliliini ortaya çkar- maktadr. Örnein
Azerbaycan-Türkiye-Gürcistan arasnda güvenlik ibirlii buna önemli
bir örnek tekil etmektedir. Bakü-Ankara-Tiflis arasnda daha çok
yumuak güvenlik sorunlaryla mücadele olarak tanmlanabilecek enerji
hatlarnn güvenlik- lerinin salanmas konusundaki çabalar her geçen
gün artmaktadr. Bu amaç için, Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan’dan
özel kuvvetlerin katlmyla Kasm 2012’de, her yl tekrarlanmas
öngörülen, Kafkas Kartal-2012 askeri tatbikat yaplmtr (Zaman, 04
Ocak 2013). Daha sonraki süreçte, bölge ve uluslararas koullarn
uygun olmas durumunda, ABD ile Gürcistan’n Gürcistan’da her yl
gerçekletirdikleri askeri tatbi- kata Azerbaycan ve Türkiye’nin
birlikte katlmalar da güvenlik alannda yaplabilecek ibirliinde
seçenekler arasnda durmaktadr.
Azerbaycan-Türkiye ilikilerinin özellikle ekonomi boyutu her zaman
stratejik ortakln en önemli ayaklarndan birisi olmutur.
Azerbaycan-Türkiye arasnda eko- nomik ibirlii denince ilk akla
gelen de kukusuz enerji alannda gerçekletirilen (BTC ve BTE) ve
planlanan projelerdir. Güney Kafkasya gibi dar bir corafi alanda
Azerbaycan ile Türkiye arasnda dorudan bir kara balantsnn olmamas,
yukarda da deiik