TRANSPARENTEM ZNAČI „VIDJETI SVJETLOST“ … · SEMINARSKI RAD. sadržaj 03 05 06 Uvod Korupcija i transparentnost Budžetska transparentnost jedinica lokalne samouprave u BiH

A U T O R IM E R S I H A J A S K I Ć , S T U D E N T I I I G O D I N E N A D E P A R T M A N U „ M E Đ U N A R O D N I

O D N O S I I E V R O P S K E S T U D I J E “, I N T E R N A C I O N A L N O G B U R C H U N I V E R Z I T E T A

N A T A Š A T A N D I R , D O C E N T N A D E P A T M A N U „ M E Đ U N A R O D N O P O S L O V A N J E “, I N -T E R N A C I O N A L N O G B U R C H U N I V E R Z I T E T A

T R A N S P A R E N T N O S TB U D Ž E TA J E D I N I C A L O K A L N E S A M O U P R AV E U B O S N I I H E R C E G O V I N I

TRANSPARENTEM ZNAČI „VIDJETI SVJETLOST“

2017

w w w . c p i . b a Ć e m a l u š a 7 / I7 1 0 0 0 S a r a j e v oB o s n a i H e r c e g o v i n a

T e l : 0 3 3 2 5 9 5 9 5F a x : 0 3 3 2 5 9 5 9 7

SEMINARSKI RAD

sadržaj03

05

06

Uvod

Korupcija i transparentnost

Budžetska transparentnost jedinica lokalne samouprave u BiH

11Preporuke

3

Uvod

V I D J E T I S V J E T L O S T

Postoji nekoliko definicija riječi budžet, koja se koristi kako u poslovnj tako i u svakodnevnoj komunikaciji. S ekonomskom aspekta budžet može biti definisan na tri načina

1. Izvještaj o finansijskom položaju državnih jedini-ca u određenom vremenskom periodu zasnovan na procjenama troškova i prijedlozima kako ih finansirati

2. Plan koordiniranja resursima i troškovima

3. Novčani kapital koji je raspoloživ, potreban ili namjenjen za određenu svrhu1

1 ‘Definition Of BUDGET’ (Merriam-webster.com, 2017) <https://www.merriam-webster.com/dictionary/budget> accessed 29 May 2017.

Transparentnost ima jednu od važnijih ulo-ga u promovisanju demokratskih ideja i pojma demokratije.

Slika 1. Pozicija Bosne i Hercegovine na mapi Indeksa percepcije korupcije

39Izvor: Transparency e.V., ‘Transparency

International - What Is Corruption?’

(Transparency.org, 2017) <https://www.

transparency.org/what-is-corruption/#define>

accessaed 30 May 2017

4

Termin koji se najčešće koristi u kombinaciji sa prethodno definisanom riječi je transparentnost. Ova riječ potiče od latinske riječi transparentem što u bukvalnom prijevodu znači „vidjeti svjetlost“2. Može se objasniti kao stepen vidl-jivosti rada određene institucije, otvorenosti u pogledu informisanja javnosti ili u kontekstu riječi budžet, njegova raspoloživost javnosti i tačnost podataka.

Javni sektor predstavlja dio ekonomije koji se sastoji od državnih institucija i poslovnih subjekata u državnom vlas-ništvu, ne uključujući poslovne subjekte u privatnom vlasništvu3. Budžeti javnog sektora moraju biti transparentni s obzirom da prikazuju informacije koje su značajne potencijalnim glasačima prilikom izbora čelnika u javnom sektoru. Njihov izbor se zasniva na efikasnosti prilikom kontrole i upotrebe sredstava iz budžeta, odnosno da li se novac građana troši u prave svrhe.

Transparentnost ima jednu od važnijih uloga u promovisanju demokratskih ideja i pojma demokratije. Skoro svaka zemlja u razvoju mora da radi na unapređenju transparentnosti na nacionalnom nivou, što podrazumjeva i iskorjen-jivanje korupcije. Prema definiciji Transparency International, korupcija je upotreba moći za ličnu dobit.4

2 ‘Transparency - Dictionary Definition’ (Vocabulary.com, 2017) <https://www.vocabulary.com/dictionary/transparency> accessed 30 May 2017.

3 ‘Public Sector | Economics’ (Encyclopedia Britannica, 2017) <https://www.britannica.com/topic/public-sector> accessed 30 May 2017.4 Transparency e.V., ‘Transparency International - What Is Corruption?’ (Transparency.org, 2017) <https://www.transparency.org/

what-is-corruption/#define> accessed 30 May 2017.

5

Korupcija i transparentnost

Korupcija postoji u skoro svim društvima i sferama i često je nerazdvojiva od javnog sektora, sa zastupljenošću koja u nekim zemljama premašuje granice normalnog, ukoliko takvo nešto uopšte postoji.

Ukoliko ne postoje pravovremene i ispravne informacije o budžetu, skoro je nemoguće da javnost uoči i osudi slučajeve lošeg upravljanja i korupcije. Posljedično, države kojima nedo-staje transparentnost takođe imaju loše rezultate u pogledu in-deksa korupcije i indikatore upravljanja. Vlade imaju niz motiva za objavljivanje fiskalnih informacija koje nemaju veze sa borbom protiv korupcije. Kako bi se pomoglo u rješavanju tog problema, u pogledu transparentnosti je potrebno regulisati izvestan broj dodatnih faktora - od aktivnog civilnog društva, preko nezavisnih medija, do efikasnog nadzora i odgovornih institucija.

Transparency International je lansirao program 1995. godine pod nazivom Indeks percepcije korupcije (Corruption Perceptions Index - CPI). Cilj projekta je da se ukaže na stepen korupcije u javnom sektoru u pojedinim državama, kako bi one reagovale i iskorjenile korupciju.

Na skali od 0 (visoko korumpiran) do 100 (nekorumpiran), prema Transparency International (slika 1) 39 predstavlja indeks koji više teži korumpiranoj državi i rangira je na 86. mjesto od 176 država koje učestvuju u istraživanju.

Korupcija u BiH predstavlja važan problem koji treba riješiti, posebno u pogledu uslova pristupanja države Evropskoj Uniji. Postoje brojni pokušaji eliminisanja korupcije, najviše od strane pojedinaca i nevladinih organizacija, koji apeluju na saradnju između državnih institucija i građana u pogledu otvorenosti i unapređenja demokratije. Jedna od takvih institucija je i Fondacija centar za zastupanje građanskih interesa (Fondacija CPI), čija je vizija da stvori informisano i politički aktivno društvo, kao i transparentan i odgovoran javni sektor u Bosni i Hercegovini. Glavni zadatak je da prikupi, objasni i objavi neophodne informacije široj javnosti.5

5 ‘O Nama’ (CPI Fondacija, 2017) <http://www.cpi.ba/o-nama/>

accessed 1 June 2017.

6

Budžetska transparentnost jedinica lokalne samouprave u BiH

U BiH postoje 143 općine, od kojih je 79 u Federaciji Bosne i Hercegovine dok 64 pripadaju Republici Srpskoj. Općine predstavljaju najmanje administrativne jedinice tako da je najrelevantnije analizu transparentnosti započeti na tom nivou.

Analiza opština u BiH ukazuje na razliku u načinu obračuna i prikazivanju budžet. Kao što je vidljivo na slikama 2 i 3, gdje su prikazani poreski prihodi za opštinu Prijedor i Novi Grad Sarajevo.

Budžetska transparentnost jedinica lokalne samouprave BiH

U istraživanju Indeksa otvorenosti budžeta (Open Budget Index) na državnom nivou BiH, Brčko Distrikt ima najviši skor od 53 od ukupno 100 poena

53

Slika 2. Poreski prihodi opštine Prijedor

‘Javne Finansije | Budžetski Korisnici

| Prijedor, Grad’ (Javnefinansije.cpi.

ba, 2017) <http://javnefinansije.cpi.

ba/budzetski-korisnici/prijedor-grad.

html#PORESKIPRIHODI2015> accessed 1

June 2017.

Slika 3. Poreski prihodi opštine Novi Grad Sarajevo

‘Javne Finansije | Budžetski Korisnici |

Novi Grad Sarajevo’ (Javnefinansije.cpi.

ba, 2017) <http://javnefinansije.cpi.ba/

budzetski-korisnici/novi-grad-sarajevo.

html#PORESKIPRIHODI2015> accessed 1

June 2017.

7

Navedene opštine se razlikuju u više elemenata, kao što je entitet kome pri-padaju, visina budžeta kojim raspolažu. U ovoj analizi je važniji element koliko detaljno opštine prikazuju prihode i troškove, u ovom slučaju poreske pri-hode.

Također, veliki je problem u razumljivo-sti budžeta od strane građana koji nisu dovoljno upoznati sa stručnom ekon-omskom terminologijom. Stoga, objavl-jeni budžetski izvještaji na svim nivoima upravljanja bi trebali da budu donekle pojednostavljeni, kako bi šira javnost bolje razumjela raspodjelu budžetskih sredstava.

Transparentnost entiteta i Brčko distrik-ta BiH je do sada više puta analizirana, kao i transparentnost na nivou kantona Federacije BiH, međutim na nivou loka-lnih samouprava se rijetko o tome gov-orilo.

U istraživanju Indeksa otvorenosti budžeta (Open Budget Index) na držav-nom nivou BiH, Brčko Distrikt ima najviši

skor od 53 od ukupno 100 poena6, što je opet nisko u poređenju sa drugim drža-vama uključenim u istraživanje. Na nivou opština postoji ograničen broj informaci-ja koje bi pomogle u procjeni transpar-entnosti budžeta opština.

U statističkim podacima na osnovu pri-kupljenih podataka koji su raspoloživi on-line uočava se nedostatak detaljnih informacija u skoro svim opštinama ili su pojedini rashodi prikazani pod stavkom „ostalo“. Takođe, problemi su primijetni i u izvještajima u obliku suma koje se ne slažu ili grešaka. To u određenim sluča-jevima, kada se radi o manjim iznosima (npr. do 100 KM) može i biti zanemareno zbog mogućnosti greške u prepisivanju podataka.

Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (Organization for Economic Coop-eration and Development – OECD) je ob-javila neku vrstu vodiča za transparent-

6 Mirjana Sirćo, ‘Rezultati Istraživanja Otvorenosti Budžeta BiH: glavni nalazi i preporuke’ (Fondacija Centar za zastupanje građanskih interesa 2016).

nost. U njemu se naglašava da potpuna transparentnost budžeta uključuje i pre-liminarne izvještaje o budžetu, mjesečne izvještaje, polugodišnje i godišnje izv-ještaje, izvještaje koji prethode izborima kao i dugoročne izvještaje7. Međutim, objavljeni dokumenti u opštinama BiH se svode na godišnje budžetske izvještaje. Često i nisu raspoloživi ukoliko ne pos-toji zahtjev. Ukoliko su zvanično obja-vljeni, često se ne ažuriraju, te sadrže informacije koje nisu aktuelne. Na slici 4 je prikazan zvanična web stranica opš-tine Čitluk koja ne sadrži ni jednu objavu vezanu za budžet.

Građani BiH rijetko, ili uopšte ne učest-vuju ili nemaju nikakav uticaj na kreiran-je budžeta opština u kojima žive. Uzrok ovome se može tražiti upravo u nedo-staku transparentnosti javnih državnih institucija koje se ne pridržavaju smjer-nica postavljenih od npr. OECD-a u po-gledu transparentnosti.

7 OECD, ‘OECD Best Practices For Budget Transparency, Public Management Commit-tee’ (OECD 2001).

Slika 4. Pretraga za ključnu riječ „budžet“ na zvaničnoj web stranici opštine Čitluk

Izvor:http: //www.citluk.ba/

8

J A V N O S T

T R A N S P A R E N T N O S TO T V O R E N O S T

10

G R A Đ A N I B I H R I J E T K O , I L I U O P Š T E N E U Č E S T V U J U I L I

N E M A J U N I K A K A V U T I C A J N A K R E I R A N J E B U D Ž E T A O P Š T I N A

U K O J I M A Ž I V E . U Z R O K O V O M E S E M O Ž E T R A Ž I T I

U P R A V O U N E D O S T A K U T R A N S P A R E N T N O S T I J A V N I H

D R Ž A V N I H I N S T I T U C I J A . . .

11

Transparentnost na svim nivoima vlasti, uključujući i lokalne samouprave, posebno vezane za informacije o budžetu, je veoma bitna kako bi se sprovodili adekvatni programi i projekti, osiguralo efikasno i ekonomično trošenje novca građana, te onemogućila korupcija, prevare i rasipanja od strane odgovornih lica. Raspoloživi izvještaji o prihodima i rashodima opština omogućuju građanima praćenje i uključivanje u rad njihovih lokalnih zajednica radi unapređenja razvoja istih. Transparentnost budžeta utiče i na povećanje povjerenja građana u organe vlasti.

Preporuke

usaglašavanju metodologije obračuna i jasnijeg prikazivanja podataka u budžetskim izvještajima

preciznijem definisanju odredaba „Zakona” koje se odnose na obaveze opština u pogle-du dostupnosti informacija;

01

02

Kako bi se povećala transparentnost i dostupnost informacija vezanih za budžet opština rješenja treba tražiti u sljedećem:

edukacijama i podizanju svijesti na-dležnih i odgovornih lica u opštinskim organima o potrebi i obavezi činjenja dostupnim javnosti relevantnih infor-

macija

12

edukacijama i podizanju svijesti nadležnih i odgovornih lica u opštinskim organima o potrebi i obavezi činjenja dostupnim javnosti relevantnih informacija;

kontroli nadzornih organa (internih i eksternih) po pitanju poštovanja odredaba „Zakona”

poticanju građana na aktivnije praćenje rada opštinskih organa i veću zainteresovanost za učešće u kreiranju budžeta opština.

03

04

05

13

‘O Nama’ (CPI Fondacija, 2017) <http://www.cpi.ba/o-nama/> accessed 1 June 2017

OECD, ‘OECD Best Practices For Budget Trans-parency, Public Management Committee’ (OECD 2001)

‘Transparency - Dictionary Definition’ (Vocabu-lary.com, 2017) <https://www.vocabulary.com/dictionary/transparency> accessed 30 May 2017

‘Javne Finansije | Budžetski Korisnici | Novi Grad Sarajevo’ (Javnefinansije.cpi.ba, 2017) <http://javnefinansije.cpi.ba/budzetski-korisnici/novi-grad-sarajevo.html#PORESKIPRIHODI2015> accessed 1 June 2017

‘Javne Finansije | Budžetski Korisnici | Prijedor, Grad’ (Javnefinansije.cpi.ba, 2017) <http://javnefi-nansije.cpi.ba/budzetski-korisnici/prijedor-grad.html#PORESKIPRIHODI2015> accessed 1 June

Reference

e.V. T, ‘Corruption Perceptions Index 2016’ (www.transparency.org, 2017) <https://www.transparen-cy.org/news/feature/corruption_perceptions_in-dex_2016> accessed 30 May 2017

e.V. T, ‘Transparency International - What Is Cor-ruption?’ (Transparency.org, 2017) <https://www.transparency.org/what-is-corruption/#define> accessed 30 May 2017

‘Public Sector | Economics’ (Encyclopedia Britan-nica, 2017) <https://www.britannica.com/topic/public-sector> accessed 30 May 2017

Sirćo M, ‘Rezultati Istraživanja Otvorenosti Budže-ta BiH: glavni nalazi i preporuke’ (Fondacija Centar za zastupanje građanskih interesa 2016)

w w w . j a v n e f i n a n s i j e . c p i . b a

T R A N S P A R E N T N O S TB U D Ž E TA J E D I N I C A

L O K A L N E S A M O U P R AV E U B O S N I I H E R C E G O V I N I

A U T O R IM E R S I H A J A S K I Ć , S T U D E N T I I I G O D I N E N A D E P A R T M A N U „ M E Đ U N A R O D N I

O D N O S I I E V R O P S K E S T U D I J E “, I N T E R N A C I O N A L N O G B U R C H U N I V E R Z I T E T A

N A T A Š A T A N D I R , D O C E N T N A D E P A T M A N U „ M E Đ U N A R O D N O P O S L O V A N J E “, I N -T E R N A C I O N A L N O G B U R C H U N I V E R Z I T E T A