TR81 BÖLGESİ (ZONGULDAK, KARABÜK, BARTIN) ENERJİ RAPORU Şahin BAŞ Talha GÖKTAŞ 04.04.2012
1
TR81 BÖLGESİ (ZONGULDAK, KARABÜK,
BARTIN) ENERJİ RAPORU
Şahin BAŞ
Talha GÖKTAŞ
04.04.2012
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu II
İçindekiler ÖZET ........................................................................................................................................................ 1
ABSTRACT ................................................................................................................................................ 2
GİRİŞ ........................................................................................................................................................ 3
1.YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE ÇEŞİTLERİ ............................................................................... 6
1.1. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI İLE İLGİLİ MEVZUAT ........................................................ 6
1.2.YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI ÇEŞİTLERİ .............................................................................. 9
1.2.1.Güneş Enerjisi ......................................................................................................................... 9
1.2.2.Hidroelektrik Enerji............................................................................................................... 13
1.2.3.Rüzgâr Enerjisi ...................................................................................................................... 19
1.2.4. Biyokütle Enerjisi ................................................................................................................. 23
1.2.5. Hidrojen Enerjisi .................................................................................................................. 31
1.2.6. Jeotermal Enerji ................................................................................................................... 37
1.3.TR81 DÜZEY 2 BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ POTANSİYELLERİ ............................................... 40
1.3.1.Zonguldak ............................................................................................................................. 41
1.3.3. Karabük ................................................................................................................................ 48
1.3.2.Bartın .................................................................................................................................... 56
2. NÜKLEER ENERJİ ................................................................................................................................ 62
2.1 Nükleer Enerji Santrallerinin Mevzuatı ....................................................................................... 67
2.2. Nükleer Enerji Santralleri Çalışma Prensipleri ............................................................................ 70
2.3. Nükleer Enerji Santrallerinin Olumlu Yönleri ............................................................................. 71
2.4. TR81 Bölgesinin Nükleer Enerji Santraline Uygunluğu ............................................................... 76
3.TERMİK SANTRAL ......................................................................................................................... 77
3.1.Termik Santrallerde Kullanılan Yakıt Çeşitleri ............................................................................. 78
3.2.Termik Santrallerin Çalışma Prensipleri ...................................................................................... 78
3.3.TR81 Bölgesinde Termik Santraller ............................................................................................. 80
SONUÇ ................................................................................................................................................... 82
KAYNAKÇA ............................................................................................................................................. 85
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu III
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: Dünyadaki Enerji Dağılımı .......................................................................................................... 4
Şekil 2 : Dünya Petrol Rezervleri ............................................................................................................ 5
Şekil 3: Dünyadaki Doğalgaz Rezervleri ................................................................................................. 5
Şekil 4: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası ................................................................................. 11
Şekil 5: Aylara göre Dağılım .................................................................................................................. 12
Şekil 6: Hidroelektrik Enerji Üretiminin Seyri (1971-2007) ................................................................. 13
Şekil 7: Dünyadaki Kurulu Hidroelektrik Güç Miktarları ..................................................................... 14
Şekil 9 : Enerji Santrallerinin İlk Yatırım Maliyetleri ............................................................................ 17
Şekil 10: Enerji Santrallerinin İşletme Maliyetleri ............................................................................... 18
Şekil 11: Bazı HES Projelerinin Geri Ödeme Süresi .............................................................................. 18
Şekil 12: Zonguldak ili Rüzgâr hız dağılımı – 50 metre ......................................................................... 41
Şekil 13: Kapasite faktörü dağılımı – 50 metre .................................................................................... 42
Şekil 14: Rüzgâr Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanlar ........................................................................... 42
Şekil 15: Trafo Merkezler ve Enerji Nakil Hatları Merkezleri Enerji Nakil Hatları .............................. 43
Şekil 16: Zonguldak ili Güneş Radyasyon Görünümü .......................................................................... 44
Şekil 17: Zonguldak ili Global Radyasyon oranları ............................................................................... 44
Şekil 18: Zonguldak ili Güneşlenme Oranları ..................................................................................... 45
Şekil 19: PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji ......................................................................................... 45
Şekil 20: Karabük ili güneşlenme süresi ve küresel radyasyon değerleri ........................................... 49
Şekil 21: Karabük ili küresel güneş radyasyon dağılımı ....................................................................... 50
Şekil 22: Karabük ili güneş termik santrali kurulamaz alanlar ............................................................ 50
Şekil 23: Karabük ili rüzgâr hızı dağılımı - 50 m ................................................................................... 52
Şekil 24: Karabük ili kapasite faktörü dağılımı – 50 m ......................................................................... 53
Şekil 25: Karabük ili rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar ............................................................. 53
Şekil 26: Rüzgâr Hız Dağılımı – 50 metre .............................................................................................. 56
Şekil 27: Kapasite faktörü dağılımı – 50 metre .................................................................................... 57
Şekil 28: Rüzgâr enerjisi santrali kurulabilir alanlar ............................................................................ 57
Şekil 29: Trafo merkezleri ve enerji nakil hatları ................................................................................. 58
Şekil 30: Güneş Radyasyon Görünümü ................................................................................................ 59
Şekil 31: Güneş Enerjisi Global Radyasyon Dağılımı ............................................................................ 60
Şekil 32: Bartın ili Güneşlenme Oranları .............................................................................................. 60
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu IV
Şekil 33: Bartın PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji .............................................................................. 61
Şekil 34: 2007 Yılında Dünyada Birincil Enerji Arzları (%) .................................................................... 64
Şekil 35: 2007 Yılında Dünyada Elektrik Üretimi (%) ........................................................................... 64
Şekil 36: Dünyadaki birincil enerji kaynakları ...................................................................................... 65
Şekil 37 : Dünyada Bölgelere Göre Nükleer Üretimi ........................................................................... 66
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Ülkelere göre Güneş Enerjisi Kurulu Güç Miktarları .............................................................. 12
Tablo 2 : Biyokütle Ürünlerinin Elemanter Analizi .............................................................................. 25
Tablo 3 : Biyokütle Enerjisi Kullanım Çeşitleri ..................................................................................... 28
Tablo 4 : Bor Rezervleri Dağılımı .......................................................................................................... 33
Tablo 5: Türkiye’deki Jeotermal Santraller .......................................................................................... 39
Tablo 6 : TR81 illerinin enerji tüketim miktarları................................................................................. 40
Tablo 7: Zonguldak İline Kurulabilecek Rüzgâr Enerjisi Santrali Güç Kapasitesi ................................ 43
Tablo 8 : Eğerci HES Bilgileri ................................................................................................................. 46
Tablo 9: Karabük’teki Hidroelektrik Santraller .................................................................................... 48
Tablo 10: Karabük ili Rüzgâr Enerjisi Santralleri .................................................................................. 51
Tablo 11 : Karabük İlinde Yetiştirilen Biyokütle Ürün çeşitleri ve Miktarları ..................................... 54
Tablo 12: Bartın iline kurulabilecek rüzgâr enerjisi santrali güç kapasitesi ........................................ 58
Tablo 13: Dünyadaki Nükleer Santraller .............................................................................................. 62
Tablo 14: Dünya Geneli Nükleer Talebi Tahmini ................................................................................. 72
Tablo 15: Enerji kaynakları ve maliyetleri ............................................................................................ 74
Tablo 16: Termik Santrallerin Yakıt Tüketimi ve Brüt Üretimi ............................................................ 80
1
ÖZET
Enerji konusu, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin gündemindeki yerini gün geçtikçe
artırmaktadır. Günlük yaşantımızın vazgeçilmez bir parçası olan enerji aynı zamanda
sanayinin de vazgeçilmez bir unsurudur. Bu nedenle enerji tüketimi ile ülkelerin gelişmişlik
göstergeleri arasında doğrudan bir bağlantı vardır. Günümüzde küresel anlamda yapılan
planlar, projeler ve stratejilerin kaynağını enerji oluşturmaktadır. Yakın geçmişimizde yapılan
savaşların ve oluşturulan güç dengelerinin enerji kaynaklarına sahip olmak ya da kaynakları
yönetmek için yapıldığı bilinmektedir. Enerji kaynaklarına sahip olan veya enerji üretebilen
ülkeler “game changer(oyun kurallarını değiştiren aktör)” rolü oynayarak dünyadaki
dengeleri değiştirebilmektedir. Dünyanın 16. en büyük ekonomisi olan ülkemizin temel
sorunu olan cari açığın büyük bir kısmı enerji ithalatından kaynaklanmaktadır. Türkiye’nin
geleceğe dair belirlediği hedeflere ulaşabilmek için sürekli enerji tüketen bir ülke
konumundan çıkıp, her ne kadar enerji kaynakları yönünden zengin olmasa da, enerjiyi
kullanabilen ve yönetebilen bir ülke haline gelmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, enerji
kaynakları ve dünyadaki kullanımları göz önüne alınarak TR81 Düzey 2 Batı Karadeniz Bölgesi
illeri Zonguldak, Karabük ve Bartın’ın enerji haritası çizilerek yatırımcılar için bir yol haritası
olması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Enerji, kalkınma ajansı, yenilenebilir
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 2
ABSTRACT
The matter of energy is getting its importance place increased on topic of developing and
developed countries day by day. Energy what is an indispensable piece of our daily life, is
also an indispensable element of industry at the same time. That’s why there is a direct-
relation between energy consumption and development view of countries. At the present
day, plans, projects and strategies which are proposed as a global meaning, are based their
source with energy. It is known that wars and constituted power balances made in near past
were formed to have energy sources or to manage sources . Countries where have their
energy sources or produce their energy, could make a difference to change balances in the
World by playing role of “game changer”. An important part of current account deficit which
is also basic problem of our country where is the sixteenth biggest economy of the World, is
resulted from energy imports. To reach its expected future targets, Turkey, must exit from
the location of a country where is always consuming energy, and must become a country
where can use and manage energy, even if it is not reach by the source of energy. It is aimed
in this work that, by using the terms of energy sources and casting it’s uses in world, it
should be a process map as forming an energy map for investors who are minded to invest in
Zonguldak, Karabük and Bartın cities where are TR81 level regions.
Key Words : Energy, delelopment agency, renewable
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 3
GİRİŞ
Sanayi ve üretim için kullanılan enerji kaynakları, insan hayatına girmesi ile birlikte
yaşantımızın da ayrılmaz bir parçası haline gelmiş ve bu durum enerjiyi daha da önemli bir
konuma getirmiştir. Gün geçtikçe yeni kaynaklar bulunarak enerji ihtiyacı karşılanırken,
kullanılan kaynakların çevreye verdiği olumsuz sonuçların etkisi göz ardı edilemeyecek
noktaya geldiğinde ortaya yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanma fikri çıkmıştır. Tamamen
doğal kaynakları kullanarak temiz bir enerji üretmek fikri ile hayata geçen yenilenebilir enerji
kaynakları teknolojileri gün geçtikçe ilerlemektedir. Bu ilerlemenin neticesinde klasik enerji
kaynaklarına göre çok yüksek olan ilk yatırım maliyetlerinde azalma gerçekleşmektedir.
Konunun detaylarına inmeden önce enerjinin tarihçesine göz atmamız faydalı olacaktır.
İnsanlar yaradılışından itibaren varoluşunda önemli etkileri olduğunu anladığı enerjiyi
kullanmak istemiştir. Önce ateşi bularak ateşi yırtıcı hayvanları korkutmak için kullanmış;
daha sonra aslında bulduğu şeyin bir enerji türünün dışa vurumu olduğunu onunla
ısınabileceğini, aydınlanabileceğini keşfetmiştir. Sonra yel değirmenlerin yapılmasıyla
rüzgârın enerjisini de kullanmaya başlamıştır.
Gelişen süreç 5000 yıl önce Çin’de keşfedilen, elektrik kavramının temelini oluşturan,
manyetik enerji ile devam etmiştir. Demirin yer çekimine tepki göstermesinin hareketiyle
pusula icat edilmiş ve sonrasında kömür devreye girmiştir. 1600’lü yıllarda Hollanda
Avrupa’da ilk kömürü üreten ve pazarlayan ülke olmuştur. Hollanda’yı İngiltere kendi
kömürünü çıkararak ve diğer ülkelere satarak takip etmiştir.
19. yüzyılın başlarında buharlı lokomotif ve gemi üretimi ile birlikte o dönemde enerji
talebinin artması hidroelektrik, jeotermal ve güneş gibi alternatif enerji kaynaklarının
kullanımını da gündeme getirmiştir. 1860’larda Fransa güneş enerjisinden faydalanmaya
başlamış, cam bir çubuk ile havzadaki suyu ısıtıp buhar elde etmeyi bile başarmışlardır. 19.
yüzyılın sonlarına doğru jeotermal kaynaklar ısınma amacıyla ve yel değirmeni ise elektrik
üretimi için kullanılmaya başlanmıştır. Amerika’nın Pensilvanya'da petrolü bulması ve
havagazı, benzin, fueloil gibi yan ürünleri üretmesi endüstride yeni bir dönem başlatmıştır.
Bu ürünler perspektifinde, içten yanmalı motorların bulunmasıyla da petrol çok daha fazla
önem kazanmış ve endüstrinin tüm alanlarında alternatifsiz bir enerji kaynağı haline
gelmiştir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 4
Türkiye’ye bakıldığında ilk büyük santral 1913’de İstanbul’da kurulmuştur. 1948’de
Zonguldak Çatalağzı Termik Santrali devreye girmiş ve 1952’de 154 KW’lık bir iletim hattı
kurulması ile İstanbul’a elektrik takviyesi yapılmıştır. 50’li yıllarda, devlet ve özel sektör eliyle
santraller yapılmaya başlanmış ve o dönemlerde kurulu güç 407.8 MW’a, üretim ise 500.000
KWh’a ulaşmıştır. 70’li yıllara gelindiğinde, artan üretim, dağıtım ve tüketim miktarı ve
hizmetin yaygınlaşması, kurumsal bir yapıyı zorunlu kılmış olup TEK (Türkiye Elektrik Kurumu)
bu dönemde kurulmuştur. Bu yıllarda TEK 2234,9 MW kurulu güç ile 8 milyar 623 milyon
KWh seviyelerine ulaşmıştır.
Petrol ve yan ürünlerinin endüstrinin her alanında kullanılması beraberinde çevre kirliliğini
getirmiş ve 1973’de yaşanan petrol krizinin de etkisiyle alternatif enerjiler konusu gündeme
gelmiştir. Petrol rezervlerinin azalması gibi sebeplerden dolayı alternatif enerji kaynakları
aranmaya başlanmıştır. Bu sebeple 2000’li yılların başında çevreye zararsız, temiz, petrole
alternatif olabilecek enerji üretimi ve kullanımı oldukça önem kazanmıştır. Teknolojik
gelişmelerle birlikte alternatif enerji arayışları artırılırken, çevresel bozulmalar bir anda
politikanın enerjiyi kazanırken yaşamları kaybetmeme kavramına yönelmesine sebep
olmuştur.
Birçok kaynağın etkin bir biçimde kullanıldığı günümüzde ise iklim değişikliklerinin, nükleer
faciaların ve bunların yanında ihtiyaçları karşılamanın başlı başına bir tartışma konusu olduğu
tespit edilmiş ve bu konuda çalışmalar başlatılmıştır. Aşağıdaki grafik 2009 yılı itibarı ile
dünyadaki tüm enerji kullanımın çeşidini göstermektedir.
Şekil 1: Dünyadaki Enerji Dağılımı
Kaynak: Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 5
Aşağıdaki iki grafik ise Dünya’da var olduğu ön görülen petrol ve doğal gaz rezervlerini
göstermektedir.
Şekil 2 : Dünya Petrol Rezervleri
Şekil 3: Dünyadaki Doğalgaz Rezervleri
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 6
1.YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE ÇEŞİTLERİ
1.1. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI İLE İLGİLİ MEVZUAT
Türkiye’de yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili yasal olarak ilk adım 10.5.2005 tarihinde
çıkarılan “yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi amaçlı kullanımına ilişkin
kanun” ile olmuştur. Yenilenebilir Enerji Kanunu (YEK) ile hidrolik, rüzgâr, güneş, jeotermal,
biyokütle, biyokütleden elde edilen gaz (çöp gazı dâhil), dalga, akıntı enerjisi ve gel-git gibi
fosil olmayan enerji kaynakları, yenilenebilir enerji kaynağı kapsamına alınarak bu alanlarda
yapılacak yatırımlar için teşvik ve yardımlar ortaya koyularak bir yol haritası oluşturuldu.
Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi amaçlı kullanımının
yaygınlaştırılması, bu kaynakların güvenilir, ekonomik ve kaliteli biçimde ekonomiye
kazandırılması, kaynak çeşitliliğinin artırılması, sera gazı emisyonlarının azaltılması, atıkların
değerlendirilmesi, çevrenin korunması ve bu amaçların gerçekleştirilmesinde ihtiyaç duyulan
imalat sektörünün geliştirilmesi amacıyla oluşturulan YEK, 2008 ve 2010 yıllarındaki
değişiklikler ile son halini almıştır. Buna göre kurulacak yenilenebilir enerji kaynaklarına
dayalı üretim tesisleri için başvuru yapılması, izin verilmesi, denetim yapılması ile teknik ve
mali usul ve esaslar, Bakanlık, İçişleri Bakanlığı ve DSİ’nin görüşleri alınarak EPDK tarafından
çıkartılacak bir yönetmelikle düzenleneceği belirtilmiştir. Bu duruma ek olarak, hidroelektrik
üretim tesisleri için su kullanım hakkının verilmesine, DSİ’nin ilgili taşra teşkilatının su rejimi
açısından üretim tesisinin yapımında sakınca bulunmadığına ve bağlantının yapılacağı dağıtım
şirketinden dağıtım sistemine bağlantı yapılabileceğine dair görüş alınmak kaydıyla, tesisin
kurulacağı yerdeki il özel idareleri yetkili kılınmıştır.
Yenilenebilir enerjilerin kullanımının artırılması amacıyla, ticari faaliyette bulunmayıp
yenilenebilir enerji kaynaklarını kendi ihtiyaçlarını karşılayacak kadar kullanacak olan
tüketiciler için, azami bin kilovatlık (1000 KW) kurulu güce sahip izole elektrik üretim tesisi ve
şebeke destekli elektrik üretim tesisi kuran gerçek ve tüzel kişilerden kesin projesi,
planlaması, master planı, ön incelemesi veya ilk etüdü DSİ veya EİE tarafından hazırlanan
projeler için hizmet bedellerinin alınmayacağı taahhüt edilmiş. Bir diğer önemli teşvik olarak
da, bu kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinden,
yatırım ve işletme dönemlerinin ilk on yılında izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma izni
bedellerine yüzde seksen beş (% 85) indirim uygulanacağı maddesi yer almaktadır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 7
Son olarak hangi kaynağa ne kadar teşvik verileceği kanun ekinde yer alan I ve II nolu
cetvelde belirlenmiştir. En yüksek teşvikin güneş ve biyokütle enerji yatırımlarına sağlandığı
aşağıda yer alan cetvellerde görülmektedir.
I Sayılı Cetvel
(29/12/2010 tarihli ve 6094 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Yenilenebilir Enerji Kaynağına
Dayalı Üretim Tesis Tipi
Uygulanacak Fiyatlar
(ABD Doları cent/kWh)
a. Hidroelektrik üretim tesisi 7,3
b. Rüzgâr enerjisine dayalı üretim
tesisi 7,3
c. Jeotermal enerjisine dayalı
üretim tesisi 10,5
d. Biyokütleye dayalı üretim tesisi
(çöp gazı dahil) 13,3
e. Güneş enerjisine dayalı üretim
tesisi 13,3
II Sayılı Cetvel
(29/12/2010 tarihli ve 6094 sayılı Kanunun hükmüdür.)
Tesis Tipi Yurt İçinde Gerçekleşen İmalat
Yerli Katkı
İlavesi(ABD
Doları
cent/kWh)
A- Hidrolelektrik
üretim tesisi
1- Türbin 1,3
2- Jeneratör ve güç elektroniği 1,0
B- Rüzgâr enerjisine
dayalı üretim tesisi
1- Kanat 0,8
2- Jeneratör ve güç elektroniği 1,0
3- Türbin kulesi 0,6
4- Rotor ve nasel gruplarındaki
mekanik aksamın tamamı
(Kanat grubu ile jeneratör ve
güç elektroniği için yapılan
1,3
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 8
ödemeler hariç.)
C- Fotovoltaik güneş
enerjisine dayalı
üretim tesisi
1- PV panel entegrasyonu ve
güneş yapısal mekaniği imalatı
0,8
2- PV modülleri 1,3
3- PV modülünü oluşturan
hücreler
3,5
4- İnvertör 0,6
5- PV modülü üzerine güneş
ışınını odaklayan malzeme
0,5
D- Yoğunlaştırılmış
güneş enerjisine
dayalı üretim tesisi
1- Radyasyon toplama tüpü 2,4
2- Yansıtıcı yüzey levhası 0,6
3- Güneş takip sistemi 0,6
4- Isı enerjisi depolama
sisteminin mekanik aksamı
1,3
5- Kulede güneş ışınını
toplayarak buhar üretim
sisteminin mekanik aksamı
2,4
6- Stirling motoru 1,3
7- Panel entegrasyonu ve
güneş paneli yapısal mekaniği
0,6
E- Biyokütle
enerjisine dayalı
üretim tesisi
1- Akışkan yataklı buhar
kazanı
0,8
2- Sıvı veya gaz yakıtlı buhar
kazanı
0,4
3- Gazlaştırma ve gaz
temizleme grubu
0,6
4- Buhar veya gaz türbini 2,0
5- İçten yanmalı motor veya
stirling motoru
0,9
6- Jeneratör ve güç elektroniği 0,5
7- Kojenerasyon sistemi 0,4
F- Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi
1- Buhar veya gaz türbini 1,3
2- Jeneratör ve güç elektroniği 0,7
3- Buhar enjektörü veya vakum kompresörü
0,7
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 9
1.2.YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI ÇEŞİTLERİ
1.2.1.Güneş Enerjisi
Güneş, insanların geçmişten bugüne hayatının içinde olan bir kavramdır. Aydınlanma ve
ısınma amaçlı olarak faydalandığımız güneş, artık dünyada yenilenebilir enerji kaynakları
kullanımına olan yöneliş doğrultusunda enerji alanında da karşımıza çıkmaktadır.
Güneş enerjisi; yakıt masrafı olmayan, işletme maliyeti düşük, enerji kaynağı tükenmeyen ve
çevreyi kirletmeyen bir enerji türüdür. Ancak geniş kullanım alanlarına ihtiyaç duyulması,
kullanılabilir enerjileri dönüştürme teknolojisinin henüz tam olarak yaygınlaşmaması, ilk
yatırım maliyetinin yüksek olması ve gelen enerjinin kesikli ve değişken olması en önemli
olumsuzluklarıdır. Güneşten üretilebilecek enerjinin mevsimlere göre farklılık ve dalgalanma
göstermesi büyük bir sorun teşkil etmektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarından elde
edilecek elektrik enerjisinin depolanması halinde bu büyük sorun ortadan kalkacak ve güneş
enerjisinin kullanımı yaygınlaşacaktır. Sonuç olarak yaygınlaşan teknoloji ile birlikte uzun
vadede maliyetlerin düşmesi güneş enerjisini daha cazip hale getirecektir.
Güneş enerjisi teknolojileri yöntem, malzeme ve teknolojik düzey açısından çok çeşitlilik
göstermekle birlikte iki ana gruba ayrılabilir:
Isıl Güneş Teknolojileri ve Odaklanmış Güneş Enerjisi (Concentrated Solar Power):
Güneş enerjisinden ısı elde edilen bu sistemlerde, ısı doğrudan kullanılabileceği gibi
elektrik üretiminde de kullanılabilir.
Güneş Pilleri: Fotovoltaik (Photovoltaic) piller (PV) de denen yarıiletken malzemeler
güneş ışığını doğrudan elektriğe çevirirler. Avrupa Birliği 2010 yılında fotovoltaik
elektriğin elektrik üretimi içindeki payının % 0,1 olmasını hedeflemiştir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 10
Resim 1: Fotovoltaik Panel
Güneş enerjisi teknolojisi henüz tam anlamıyla ekonomik kullanıma girmiş değildir. Mevcut
teknoloji, elektrik enerjisi üretiminde çok sınırlı düzeyde bulunmakta ve ancak yerel
aydınlatma ve küçük güç ihtiyaçlarına yanıt verebilmektedir. Ayrıca sıcak su temini kullanımı
daha verimli uygulamalarla giderek yaygınlaşmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerdeki kurulu
sistemler başlıca, evlerde, okullarda ve sağlık ocakları ve okul gibi kamu kurumlarında
kullanılırken gelişmiş ülkelerde güvenlik, cadde ve tünel aydınlatmasında kullanılmaktadır.
Güneş Enerjisinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri
Güneş enerjisinin olumlu yönleri;
Tükenmeyen bir enerji kaynağıdır,
Temiz enerji türüdür,
Doğabilecek ekonomik bunalımdan etkilenmez,
Karmaşık teknolojiye ihtiyaç duymaz,
İşletme masrafları çok azdır,
Gaz, duman, kükürt veya radyasyon gibi zararlı artıkları yoktur
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 11
Güneş enerjisinin olumsuz yönleri;
Birim yüzeye gelen güneş ışınları devamlı olmadığından depolama gerektirir,
Enerji ihtiyacının fazla olduğu kış aylarında, güneş ışınları az ve geceleri ise hiç yoktur,
Güneş enerjisinden faydalanan birçok tesisin ilk yatırım masrafları fazladır.
Türkiye’de ve Dünyada Güneş Enerjisi Potansiyeli
Ülkemiz, coğrafi konumu nedeniyle sahip olduğu güneş enerjisi potansiyeli açısından birçok
ülkeye göre şanslı durumdadır. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünde (DMİ) mevcut
bulunan 1966-1982 yıllarında ölçülen güneşlenme süresi ve ışınım şiddeti verilerinden
yararlanarak EİE tarafından yapılan çalışmaya göre Türkiye'nin ortalama yıllık toplam
güneşlenme süresinin 2640 saat (günlük toplam 7,2 saat), ortalama toplam ışınım şiddetinin
1311 kWh/m²-yıl (günlük toplam 3,6 kWh/m²) olduğu tespit edilmiştir. Elektrik İşleri Etüt
İdaresi Genel Müdürlüğünün yaptığı ölçümler sonucu Türkiye’nin güneş enerjisi potansiyel
atlası (GEPA) oluşturulmuş ve 2010 yılında basılmaya başlanmıştır.
Şekil 4: Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası
Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 12
Şekil 5: Aylara göre Dağılım
Güneş enerjisinin dünyadaki kullanımına baktığımızda, Avrupa ülkelerinin ağırlığı göze
çarpmaktadır. Aşağıdaki tabloda kurulu güneş enerjisi kapasitesi en yüksek 10 ülke yer
almaktadır. Almanya’nın güneş enerjisindeki liderliği açıkça görülmektedir. Almanya’nın
güneş panellerinden ürettiği elektrik enerjisi, Japonya’daki Fukuşima Nükleer Santralinin
üretiminden daha fazladır.
Tablo 1: Ülkelere göre Güneş Enerjisi Kurulu Güç Miktarları
ÜLKE KURULU GÜNEŞ ENERJİSİ (MW)
ALMANYA 9,785 MW
İSPANYA 3,386 MW
JAPONYA 2,633 MW
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ 1,650 MW
İTALYA 1,167 MW
ÇEK CUMHURİYETİ 465 MW
BELÇİKA 363 MW
ÇİN 305 MW
FRANSA 272 MW
HİNDİSTAN 120 MW
Kaynak: Avrupa Fotovoltaik Endüstrisi Birliği,2009
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 13
1.2.2.Hidroelektrik Enerji
Yenilenebilir temiz enerji kaynaklarının içinde hidrolik enerjinin yeri çok önemlidir. İnsanlık
tarihi boyunca suyun hareket enerjisinden yararlanmak için çeşitli metotlar kullanılmıştır.
Henüz gelişme aşamasında olan diğer yenilenebilir enerjilerden farklı olarak hidrolik enerji
uzun yıllardır bütün dünyada kullanılan bir enerji türüdür. Barajlar, temiz su sağladığı gibi
temiz enerji de sağlamaktadır.
Hidroelektrik santraller (HES) yükseklerden akışa geçen suların potansiyel enerjisini türbin ve
jeneratörler vasıtasıyla elektrik enerjisine çeviren enerji üretim tesisleridir. Dünyada 24
ülkede toplam ulusal elektrik üretiminin % 90’ının ve 63 ülkede % 50’sinin hidroelektrik
santrallerden elde ediliyor olması bu yapıların enerji temininde önemini göstermektedir
(World Commission on Dams Report).
Dünyada ve Türkiye’de Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Kullanımı
Hidroelektrik enerjinin hem çevreyi kirletmeyen temiz bir kaynak olması hem de uzun
vadede en ucuz enerji türü olması sebebiyle, birçok ülke son yıllarda hidroelektrik santral
inşaatına yeniden hız vermiştir. Halen dünyada enerji amaçlı işletme halinde 8.200 büyük
baraj bulunmaktadır.
Şekil 6: Hidroelektrik Enerji Üretiminin Seyri (1971-2007)
Kaynak: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 14
Londra merkezli Uluslararası Hidroenerji Birliği'ne (International Hydropower Association–
IHA) göre küresel elektrik ihtiyacının % 16'sı hidroelektrik enerjiden elde edilmektedir.
Hidroelektrik enerjinin, yenilenebilir kaynaklardan sağlanan enerji üretimi içindeki payı ise %
80'e ulaşmaktadır. Günümüzde Kuzey Amerika kullanılabilir hidroelektrik enerji kaynaklarının
% 70'ini, Avrupa ise % 75'ini kullanmaktadır. Hidroelektrik enerji alanında en önemli büyüme
fırsatını ise Güney Amerika, Asya ve özellikle Afrika sunmaktadır. IHA’nın çalışmalarında,
dünyanın teknik hidroelektrik kapasitesi 14,2 trilyon kWh/yıl olarak hesap edilmektedir.
Bunun içinde ekonomik hidroelektrik kapasite ise 8,1 trilyon kWh/yıldır.
Şekil 7: Dünyadaki Kurulu Hidroelektrik Güç Miktarları
Kaynak: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
Uluslararası Enerji Ajansınca (International Energy Agency–IEA) 2020’de dünya enerji
tüketimi içerisinde hidroelektrik ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının payının bugüne
göre % 53 oranında artacağı öngörülmüş olup, bu oranın gerçekleştirilebilmesi için her
büyüklükteki hidroelektrik gücün verimli değerlendirilmesi gerekmektedir. 2020 yılına kadar
toplam enerji tüketiminin beşte birini yenilenebilir enerjilerden elde etmeyi hedefleyen AB
ülkelerinde, özellikle hidroelektrik enerji kapasitesinin artırılması ve mevcut santrallerin
yenilenmesine yönelik yatırımlar hızla artırılmaktadır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 15
Türkiye’de hidroelektrik potansiyeline göz attığımızda, topoğrafyası ve morfolojik yapısı göz
önüne alındığında ülkemiz hem düşü hem de debi açısından şanslı sayılabilecek ülkeler
arasında yer almaktadır. Su kaynakları bakımından söz konusu avantajlara sahip ülkemiz, bu
kaynakların değerlendirilmesi noktasında ne yazık ki ulaşması gereken düzeyde
bulunmamaktadır. Avrupa ülkelerinde ise ülkelerin ekonomisi açısından büyük bir öneme
sahip hidrolik kaynakların tamamına yakını değerlendirilmektedir.
Şekil 8: Ülkemizde Hidroelektrik Potansiyel Dağılımı
Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı
Teorik Hidroelektrik Potansiyel 433 Milyar kWh
Teknik Olarak Değerlendirilebilir Hidroelektrik Potansiyel 216 Milyar kWh
Teknik ve Ekonomik Olarak Değerlendirilebilir Hidroelektrik Potansiyel 140 Milyar kWh
Ülkemizin teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilir hidroelektrik potansiyeli 140 milyar
kilowatt/saat olarak hesaplanmıştır. 2010 yılı itibariyle yılda yaklaşık 53 milyar kWh
hidroelektrik enerji üretim potansiyeline ulaşılmıştır. Bu değer; toplam teknik ve ekonomik
olarak değerlendirilebilir hidroelektrik potansiyelimizin sadece % 37,85’idir. Dünyadaki
duruma baktığımızda ise ABD hidroelektrik potansiyelin % 86’sını, Japonya % 78’ini, Norveç
% 68’ini, Kanada % 56’sını geliştirmiştir. Devam eden projeler tamamlandığında yılda yaklaşık
80 milyar kWh’lık bir elektrik üretimi daha sağlanacak ve mevcut hidroelektrik
potansiyelimizin kullanılma oranı takriben % 90 seviyesinin üstüne çıkarılacaktır.
30%
20%
50%
Ekonomik Ekonomik olmayan Teknik Olarak Değerlendirilemez
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 16
Hidroelektrik Enerjinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri
Hidroelektrik enerjinin olumlu yönlerini şu şekilde sıralayabiliriz;
Ekonomik ömrü uzun,
Dünya genelinde yaygın,
Çevre dostu,
İşletme-bakım gideri düşük VE yakıt gideri olmayan,
Geri ödeme suresi kısa (5-10 yıl),
Yüksek verimli (% 90’ın üzerinde),
İşletmede esneklik ve kolaylık sağlayarak pik talepleri karşılayabilen,
Yöre halkına ekonomik ve sosyal katkılar sallayan,
Dışa bağımlı olmayan yerli bir kaynaktır.
Hidroelektrik enerjinin yukarıdaki üstünlüklerine karşılık göz önüne alınarak dikkat edilmesi gereken
eksiklikleri de mevcuttur. Son yıllarda hidroelektrik enerjinin toprak kaybı, fauna ve flora etkisi,
nehirlerin akış rejimlerindeki değişiklik gibi negatif etkilerine dikkat çekilmiştir. Örneğin, bazı çok
büyük projelerin rezervuar alanları ve havzaları canlı habitat için önemli koruma alanları haline
gelmiştir.
Hidroelektrik enerji üretim tesisleri, yenilenebilir, temiz ve çevre dostu olarak tanımlanmakla birlikte
kontrolsüz kurulan tesislerin özellikle doğal yaşama olumsuz etkileri nedeniyle eleştirilmektedir.
Eleştirilerin toplandığı en önemli nokta “çevresel akış-can suyu” miktarıdır. Can suyu, özellikle barajlı
hidroelektrik santrallerde, baraj sonrası dere yatağındaki doğal hayatın herhangi bir etkiye maruz
kalmadan devamı için gerekli en düşük su miktarıdır. Bir akarsu yatağındaki su miktarındaki değişim,
doğal hayatı hem miktar hem de su kalitesi açısından etkilemektedir.
Akarsu yatağındaki su miktarı, sudaki zehirli maddeleri ve diğer kirletici maddelerin etkilerini
ortadan kaldıracak veya doğal yaşamın devamlılığını sağlayacak düzeye seyrelterek
indirebilecek miktarda olmalıdır. Ancak her havzanın farklı karakteristik özellikleri vardır. Can
suyu miktarının hesaplanması ve çevresel etkilerin belirlenmesinde tek bir yaklaşım
kullanmak ve havzalar arası karşılaştırma yapmak doğru değildir. Bu kapsamda planlanan
projelerde uzun dönemli ve güvenilir veri toplama ve analize önem verilmesi, yeterli ölçüm
istasyonu bulunmayan noktalar için havza genelini kapsayan yağış-akım ilişkisine dayalı
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 17
modelleme çalışmaları ile uzun yıllar kurak dönemler ve taşkın debileri belirlenmesi
gerekmektedir (Makine Mühendisleri Odası, 2010).
Hidroelektrik enerjinin yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde daha ekonomik ve ucuz
olduğu aşağıda yer alan tablolardan karşılaştırmalı olarak bakıldığında daha iyi
anlaşılmaktadır. Yatırım maliyetleri konusunda gaz türbininden sonra en az maliyete sahip
olan hidroelektrik, işletme ve bakım maliyetleri noktasında da diğer enerji türlerinden
oldukça avantajlıdır. Doğada var olan suyu kullandığından dolayı herhangi bir yakıt
maliyetinin olmaması da hidroelektrik için büyük bir artı niteliğindedir.
Şekil 9: Enerji Santrallerinin İlk Yatırım Maliyetleri
Kaynak: US Department of Energy
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 18
Şekil 10: Enerji Santrallerinin İşletme Maliyetleri
Kaynak: US Department of Energy
Şekil 11: Bazı HES Projelerinin Geri Ödeme Süresi
Kaynak: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 19
1.2.3.Rüzgâr Enerjisi
Yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde günümüze kadar en çok gelişme gösteren enerji türü
olarak karşımıza çıkmaktadır. Rüzgâr enerjisinin tarihçesine baktığımızda en eski rüzgâr
kuvvet makinası olan yel değirmeninin, bundan 3000 yıl önce İskenderiye yakınlarında
yapıldığı tahmin edilmektedir. Rüzgâr enerjisinden ilk elektrik üretimi ise 1891 yılında
Danimarka’da gerçekleşmiştir.
Rüzgâr türbinleri, yenilenebilir nitelikte olan hava akımını elektrik enerjisine dönüştürmektedir.
Rüzgâr türbinlerinin çalışması çevreye zararlı gaz emisyonuna neden olmadığından enerji
geleceğimizde ve iklim değişikliğini önlemede büyük bir role sahiptir. Geleneksel güç santrallerinin
aksine, enerji güvenliği açısından yakıt maliyetlerini ve uzun dönemli yakıt fiyatı risklerini eleyen,
ekonomik, politik ve tedarik riskleri açısından diğer ülkelere bağımlılığı azaltan yerli ve her zaman
kullanılabilir bir kaynaktır. Ancak rüzgâr türbinlerinin büyük alan kaplaması, gürültü kirliliği
oluşturması ve üretilen elektriğin iletim ve sürekliliği gibi sorunları bazı olumsuzlukları da
bulunmaktadır
Rüzgâr enerjisi sistemlerinin tasarımı, planlaması ve çalıştırılması için rüzgârın özelliklerinin tüm
detaylarıyla bilinmesi gerekmektedir. Türbin yerleşimi ve rüzgâr enerji potansiyelinin belirlenebilmesi
için uzun süreli güvenilir verilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun en iyi örneklerinden biri, Avrupa Birliği
ülkelerindeki rüzgâr enerjisi potansiyelini belirlemek için 200’den fazla yerde kurulan uygun
meteoroloji istasyonlarının 10 yılı aşan verileri sonucu oluşturulan Avrupa Rüzgâr Atlasıdır. Benzer bir
çalışma Türkiye’de Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından “il bazlı rüzgâr enerjisi
potansiyeli atlası” ismiyle tamamlanmıştır. Bunun yanı sıra 1992-2007 yılları arasında Türkiye’nin
çeşitli yerlerinde kurulan 58 gözlem istasyonlarında veriler alınarak rüzgâr potansiyeli hakkında
çalışmalara devam edilmektedir. Türkiye’de 44 adet faaliyette olan ve 2 adet yap-işlet-devret
modeliyle üretime geçecek olan işletmedeki rüzgâr santralleriyle birlikte toplam kurulu rüzgâr gücü
1600 MW’a ulaşmış durumdadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2020 hedefleri içerisinde rüzgâr
santrallerinden üretilecek elektriğin 20.000 MW güce ulaşmasını hedeflemektedir. Bunlara ek olarak
Türkiye’nin 80.000 MW rüzgâr potansiyeli olduğu yapılan çalışmalarla tahmin edilmektedir.
Avrupa’yla kıyaslandığında rüzgâr potansiyeli bakımından zengin olan ülkemiz, hızla gelişen bu
sektörde gerekli atılım ve teknoloji yatırımlarıyla bu alanda söz sahibi olabilir ve komşu ülkelerine ve
bölgeye teknolojisini ihraç edebilir. Bu durum yenilenebilir enerjinin öneminin daha da artacağı
önümüzde on yıllarda Türkiye’nin stratejik gücünün artmasına büyük bir katkı sağlayacaktır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 20
Rüzgâr Enerjisinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri
Rüzgâr enerjisinin olumlu yönlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
■ Temiz bir enerji kaynağıdır. Diğer bazı enerji kaynaklarında olduğu gibi radyoaktif
atık (hatta hiç bir atık) içermez, sera gazları, dolayısıyla da asit yağmurları oluşturmaz. Hatta
bunların oluşumunda dolaylı bir azalmaya yol açar. Çünkü ürettikleri enerjiye eşdeğer üretim
yapabilmek için harcanacak olan fosil yakıtların kullanılmasını ve böylece ortaya çıkacak olan
atıkları azaltır. Örneğin yapılan hesaplamalara göre, ABD’deki Altamount Pass rüzgâr çiftliği,
atmosfere yılda 461.000 ton karbondioksit ve 423 ton azot oksit karışmasını engellemektedir.
İngiltere'de ise, yılda yaklaşık 350.000 ton karbondioksit atılmasının, rüzgâr enerjisi kullanımı
sayesinde engellendiği hesaplanmıştır. Avrupa Birliği'nin 2005 yılı için planladığı 12.000 MW
Kurulu güce ulaşıldığında da, bu miktarın 30 milyon ton karbondioksit, 2 milyon ton uçucu
kül, 80.000 ton kükürt dioksit ve 40.000 ton azot oksitin atmosfere saçılması engellenmiştir.
Bu yönüyle rüzgâr enerjisi, küresel ısınma sürecinin yavaşlatılması bakımından çok önemli bir
rol oynamaktadır. Buna ek olarak fosil yakıtlar üzerindeki baskıyı ve yükü azalttığı için bu
kaynakların kullanılabilirlik ömrünü uzatmaktadır.
■ Maliyeti düşük bir enerji kaynağıdır. Yenilenebilen yani tükenmeyen bir enerji
kaynağı olduğundan, hammadde maliyeti sıfırdır. Ancak türbin olmadan kullanılamayacağı
için elbette ki rüzgâr enerjisinin da bir maliyeti vardır. Bir türbinin fiyatı ABD iç piyasasında en
az 750 $/kW, Avrupa'da ise, 1000-1500 $/kW civarındadır. 1981 yılında, karada kurulan bir
rüzgâr türbininin birim kurulu güç maliyeti, 4000 $/kW iken günümüzde bu rakam, 1000
$/kW civarına düşmüştür. Dünya piyasasında rekabetin artmakta olması sebebiyle, özellikle
Avrupa'da bu fiyatların 1000 $/kW'ın altına düşeceği tahmin edilmektedir. Türbin fiyatlarının
düşmesi ve gelişen teknolojiye bağlı olarak, birim enerji maliyetinde de bir azalma
görülmektedir. Örneğin, Avrupa'da 1 kWh rüzgâr enerjisinin maliyeti, 6-8 cent iken, rüzgâr
enerjisi teknolojisi bakımından üstün özellikler gösteren ABD'deki 1 kWh rüzgâr enerjisinin
maliyeti, 4 cent civarındadır. ABD'deki rüzgâr elektriğinin maliyeti, nükleer enerji ve güneş
enerjisinin % 50'si kadar, doğalgaz, petrol ve kömürle çalışan termik santrallerden elde edilen
elektriğin ise, % 25-30'u kadardır.
■ Rüzgâr enerjisi, hammadde bakımından dışalıma bağlı olmadığı için, geleneksel
kaynaklara göre daha pahalıya da elde edilse, ulusal ekonomi bakımından bir kazançtır.
Ulusal ekonomiye katkısı, sadece enerji dışalımını azaltması ve alışılagelmiş enerji
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 21
kaynaklarına destek olması ile sınırlı değildir. Ayrıca, yeni iş alanlarıyla istihdam imkânlarını
da artırmaktadır. Örneğin Türkiye’de 2009 yılında rüzgâr endüstrisinde yaklaşık 10.000 kişi
çalışmaktadır. Bunun yanı sıra, diğer birçok enerji kaynağına göre, rüzgâr elektriğinin maliyeti
daha düşüktür.
Yukarıda belirtilen avantajların yanında, temiz bir enerji kaynağı olsa bile rüzgâr
teknolojisinin çevrede birtakım olumsuzluklar oluşturması gibi bazı eksikliklerin olması
kaçınılmazdır. Ancak bunların çok büyük sorunlar teşkil etmemektedir ve tam anlamıyla
ortadan kaldırılamasa bile boyutlarının azaltılabilmesi mümkündür. Bu olumsuzlukları şöyle
belirtebiliriz:
■ Rüzgâr türbinlerinin gürültülü çalışmaları, çoğu kimse tarafından bir olumsuzluk
olarak belirtilse de, gürültü kirliliği bakımından çok büyük etkileri yoktur. Bu etki, sadece
rüzgâr santrallerinin kuruldukları lokasyonlarda, çok dar alanlarda gözlenmektedir. Bu
olumsuzluğun ortadan kaldırılması amacıyla, bazı teknolojik önlemler alınmakta ve
santrallerin coğrafî konumlarının seçiminde daha dikkatli davranılmaktadır. Rüzgâr
santrallerinde, duymanın zor olduğu 80-85 dB civarında gürültü olmaktadır. Bu sebeple,
rüzgâr santralleri ile yerleşim birimleri arasında 400-500 metrelik bir mesafenin bulunması
gereklidir. Nitekim türbinlerden 400 m. uzaklıkta ise 37 dB gürültü ölçülmüştür ki, bu da
gürültü kirliliği bakımından limitlerin altında bir değerdir. Ayrıca gürültünün azaltılması için,
teknik bir işlem olarak pervane, titreşimi emen, salınımlı bir yatak kullanılarak dişli
kutusundan izole edilmekte ve dişli kutusu ve jeneratörü içinde bulunduran tekne, lastik ile
yalıtılmaktadır.
■ Rüzgâr santralinin büyüklüğüne göre değişmekle beraber, 2-3 km çapındaki bir
alan içinde, radyo, tv ve diğer haberleşme dalgalarını olumsuz etkilemektedir. Rüzgâr
santralleri, diğer enerji santrallerinden daha fazla yer kaplayabilir. Bu durum türbinlerin,
birbirlerinin rüzgârını kesmemesi amacıyla seyrek yerleştirilmesinden kaynaklanır. Örneğin,
büyük sayılabilecek 20 adet türbin, yaklaşık 1 km2'lik bir alan kaplar. Ancak bu alanın
gerçekte, sadece % 1-1,5'lik bir bölümü türbinlerin oturduğu alandır. Türbinlerin oturduğu
alanların dışında kalan çok büyük bir saha, rüzgârı engellemeyecek yapılar inşa etmemek
kaydıyla, tarım arazisi olarak veya hayvancılık faaliyetlerine çeşitli şekillerde (mera-çayır)
hizmet edecek şekilde rahatlıkla kullanılabilir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 22
■ Bazılarına göre, doğaya uyumsuz şekilleri itibariyle, doğal ortam şartlarında garip
ve çirkin görüntüler sergilemekte, görüntü kirliliği oluşturmaktadır. Örneğin İngiltere'de 10
türbinden fazla ve 5 MW'tan büyük güçte rüzgâr çiftlikleri, milli park alanlarında
kurulmamaktadır.
■ Yüksek hızla dönen rotorları (pervaneleri) ile, kuşların ölümlerine sebep
olmaktadırlar.
■ Rüzgârların düzenli olmaması sebebiyle, enerji üretiminde kesikli bir düzen
görülür. Yani rüzgârın yeterli hızda veya esmediği dönemlerde enerji üretimi
gerçekleştirilemez. Bu olumsuzluğu ortadan kaldırmak için, üretilen elektriğin dev akülerde
depolanması ve suyun elektroliz edilmesiyle elde edilen hidrojenin depolanarak, rüzgârın
esmediği dönemlerde enerji ihtiyacının karşılanabilmesine yönelik önemli çalışmalar
yürütülmektedir. Özellikle deniz üstü rüzgâr santrallerinde, suyun elektrolizi yoluyla elde
edilen hidrojen, tanker gemileriyle taşınacağından, yüksek maliyetli denizaltı iletim
kablolarına gerek kalmayacaktır. Elektroliz metodu, gerek denizde, gerekse karada kullanılan
rüzgâr türbinlerinin, enerjiyi kesikli üretmesinden kaynaklanan olumsuzluğun ortadan
kaldırılmasında ve üretilen elektriğin dev akülerde depolanması gibi önerilen çözüm yolları
içinde, en önemlilerinden biridir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 23
1.2.4. Biyokütle Enerjisi
Bitkilerin ve canlı organizmaların kökeni olarak ortaya çıkan biyokütle, genelde güneş
enerjisini fotosentez yardımıyla depolayan bitkisel organizmalar olarak tanımlanır.
Fotosentez yoluyla enerji kaynağı olan organik maddeler sentezlenirken tüm canlıların
solunumu için gerekli olan oksijeni de atmosfere verir. Üretilen organik maddelerin yakılması
sonucu ortaya çıkan karbondioksit ise, daha önce bu maddelerin oluşması sırasında
atmosferden alınmış olduğundan, biyokütleden enerji elde edilmesi sırasında çevre, CO2
salınımı açısından korunmuş olacaktır. Görüldüğü gibi bitkiler yalnız besin kaynağı değil, aynı
zamanda çevre dostu tükenmez enerji kaynaklarıdır.
Güneşin dünyaya verdiği enerjinin yaklaşık 1.5X kwh/yıl olduğu ve bu konunun da
dünyada tüketilen toplam enerjiden 10,000 kat büyük olduğu bilinmektedir. Dünya yüzeyine
gelen bu enerjinin yaklaşık % 0,1’i fotosentez ile biyokütleye dönüştürülerek
depolanmaktadır. Bu ise yaklaşık olarak dünyada kullanılan toplam enerjiden 10 kat fazladır.
Yukarıda ortalama olarak verilen fotosentez verimi ılıman bölgelerde % 0,51, yarı tropik
bölgelerde ise % 0,51 dolaylarına kadar artmaktadır.
Dünyada Biyokütle Enerjisi
Dünyada enerji tüketimi 1900 yıllarının başlarında 2x J iken 1998 yılından itibaren 17 kat
artarak 3.4x J değerine ulaşmıştır. Bütün bunların sonucu olarak, gerek bu enerji açığını
karşılamak gerekse çevre kirliliğini azaltmak için dünyada biyokütle çalışmalarına büyük hız
verilmiştir. Biyokütleden elde edilebilecek yıllık enerji, 1.120.000 MW’ı samandan, 500.000
MW’ı hayvan atıklarından, 1.360.000 MW’ı orman atıklarından, 2.400.000 MW’ı çöplerden
ve 17.700.000 MW’ı şeker kamışı, odunsu bitkiler gibi enerji tarlalarından olmak üzere
yaklaşık toplam 23.100.000 MW gibi büyük bir potansiyele sahiptir.
Brezilya biyokütlenin geniş çapta, özellikle taşıtlarda kullanılması yönünden dünyadaki en iyi
örneklerden biridir. Bu ülkede yaklaşık 5 milyon taşıt, 1989’dan beri yakıt olarak benzin
yerine şeker kamışı veya benzeri ürünlerden elde edilen saf biyoetanolu, yine birçok araç da
benzin/etanol karışımını kullanmaktadır. Bunun sonucu olarak ülkede bu biyokütle yakıtları
ile doğrudan ilgili olarak 700.000 dolaylı olarak da 1,52 milyon yeni iş yaratılmaktadır. 1976
ile 1987 yılları arasında petrol ithalatı yerine yerli üretim etanol kullanılmasından dolayı
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 24
tasarruf edilen miktar 12,48 milyar ABD doları düzeyindedir. Ülke ekonomisine büyük katkı
yapan bu program için yatırım ise sadece 6,97 milyar ABD doları olup, üretim maliyeti
1979’dan beri hâlâ her yıl yaklaşık % 4 dolayında düşmektedir. Yetiştirilen biyokütleden şeker
elde ettikten sonra geri kalan posa kısmının yakıt olarak daha ekonomik kullanımı ile bu
maliyetin daha da düşeceği sanılmaktadır.
Amerika’da biyoenerji kaynaklı elektrik üretimi 9000 MW’ı geçmiş durumda olup, bu ülke de
toplam enerjinin % 4’ünü biyokütleden sağlamaktadır. Bu değer nükleer enerjiden elde
edilen miktara yakındır. Hindistan’da halen çeşitli büyüklükte bir milyondan fazla biyogaz
üretim tesisi bulunmaktadır.
Çin’de 1 milyarın üzerindeki nüfusun büyük çoğunluğu yakıt olarak biyokütle kullanmakta
olup daha çok yemek pişirmek ve aydınlanmak için kullanılan biyogaz üretimi için 5
milyondan fazla küçük tesis yaklaşık 25 milyon insan tarafından işletilmektedir. Sayları 10.000
dolayında olan orta ve büyük ölçekli tesislerden üretilen biyogaz ise elektrik üretimi ve büyük
fabrikaların enerji gereksinimi için kullanılmaktadır. Çin’de büyüklüğü 10 kW ve üzeri olan
800 biyogaz üretim tesisinin toplam kapasitesi 8500 kW dolayındadır.
İsveç, enerjisinin % 16’sı gibi büyük bir kısmını biyokütleden elde ederken, Finlandiya ise yıllık
enerjisinin % 22’sini bu yolla elde etmektedir. Avusturya’da 11.000 den fazla biyokütle ile
çalışan enerji üretim sisteminin toplam gücü 1200 MW seviyelerine ulaşmıştır. Bu ülke de
enerjisinin % 13’ünü biyokütleden sağlamaktadır. Kanada’da 238 milyon litre yıllık etanol
üretimi ile büyük ve gelişen bir etanol sanayisi bulunmaktadır. Bunun % 65’i mısırdan, % 35’i
buğdaydan elde edilmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 25
Türkiye’de Biyokütle Enerjisi
Birincil enerji kaynaklarında dışa bağımlılık oranı Türkiye’de % 72,6’dır. Fosil yakıt enerjisi
kıtlaştıkça, Türkiye, gelecek yıllarda, enerji kıtlığı, enerji fiyatlarında belirgin artış ve enerji
güvensizliği ile yüz yüze kalacaktır. Bu sebeplerle, yenilenebilir enerji kaynaklarının ve
teknolojilerinin geliştirilmesi, Türkiye’nin sürdürülebilir ekonomik gelişimi için giderek artan
şekilde önem kazanmaktadır. Türkiye'de bugün değerlendirilemeyen birçok tarım atığı
bulunmaktadır. Bunun başlıca nedenleri arasında, dağınık şekilde bulunan bu attıkların
taşıma ve işçilik maliyetleri gelmektedir. Bunların yanında nispeten çorak arazilerde
kurulacak enerji tarlalarından alınacak ürünle bunların birlikte değerlendirilmeleri maliyetleri
düşürecektir. Biyokütle kaynağı olan bazı tarım atıkları ile enerji üretimine yönelik olarak
yetiştirilen tatlı sorgum bitkisi üzerinde yapılan analiz sonuçları aşağıda verilmiştir.
Tablo 2: Biyokütle Ürünlerinin Elemanter Analizi
Tarım Elemanter Analiz Kül Uçucu
Madde Isıl Değer
Atıklar % C % H % N % S % % KCal/ kg
Buğday 44,82 5,89 0,39 0,102 7,57 79,57 3950
Mısır 43,00 5,52 0,62 0,142 9,60 77,54 3953
Ayçiçeği 43,09 5,41 1,07 0,185 10,67 74,6 3413
Pamuk
Çekirdeği 45,66 5,40 0,72 0,135 7,28 76,5 4080
Şeker
Pancarı 41,11 5,82 1,18 0,065 4,42 9,4 3997
Tatlı
Sorgum
(Ortalama)
44,00 6,20 0,15 0,060 1,60 77,0 4100
Kaynak : www.habitatkalkinma.org.tr ; Temiz Enerji Yayınları
Türkiye’de enerji ormancılığı yönünden ekonomik değeri yüksek ve hızlı büyüyen yerli ağaç
türleri arasında, akkavak, titrek kavak, kızılağaç, kızılçam, meşe, dişbudak, fıstık çamı,
karaçam, sedir ve servi ağaçlarını saymak mümkündür. Türkiye ortamında yetişecek yabancı
kökenli ağaçlar arasında ise okaliptüs,, papulus euramericana, pinus pinaster, acacia
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 26
cynophilla gibi türleri saymak mümkündür. Burada kavak, söğüt gibi oldukça fazla su isteyen
ağaçların yanı sıra, oldukça kurak alanlarda yetişebilecek ağaçlara da önem verilmesi
gerekmektedir.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, odun ile hayvan ve bitki atıklarını kullanan klasik biyokütle
enerji üretiminin 2020 yılında 7530 Btep (bin ton eşdeğer petrol) olmasını planlamıştır. 2000
yılında 17 Btep ile başlayan modern biyokütle üretimi ise hiç öngörülmemiştir. Oysa ticari
olmayan klasik biyokütle enerji üretiminin giderek azaltılması ve modern biyokütle enerji
üretimine başlanarak bu üretimin artırılması gerekir. Türkiye' de enerji ormancılığı için uygun
alanın % 15'i değerlendirilmiş olup, geriye kalan % 85’lik alan uygulama beklemektedir.
Türkiye’de kültürel yetiştiriciliğe ve gıda üretimi dışında fotosentezle kazanılabilecek enerjiye
bağlı olarak biyokütle enerji brüt potansiyeli teorik olarak 135-150 Mtep/yıl(milyon ton
eşdeğer petrol) kadar hesaplanmakla birlikte, kayıplar düşüldükten sonra net değerin 90
Mtep/yıl olacağı varsayılmaktadır. Ancak, ülkenin tüm yetiştiricilik alanlarının yıl boyu
yalnızca biyokütle yakıt üretim amacıyla kullanılması mantıklı değildir. Olabilecek en üst
düzeydeki yetiştiriciliğe göre teknik potansiyel 40 Mtep/yıl düzeyinde bulunmaktadır.
Ekonomik sınırlamalarla 25 Mtep/yıl değeri, Türkiye'nin ekonomik biyokütle enerji
potansiyeli alınabilir.
Türkiye’de başarılı motor biyoyakıtı uygulaması için gerekli olan, eşdeğer başarıdaki enerji
tarımıdır. Şeker pancarı tarımının yakıt alkolü üretimi, biyodizel üreticilerinin de, yağlı tohum
bitkileri tarımının arttırılması yönünden desteklenmesi önemli olacaktır. Pankobirlik
rakamlarına göre (2008), ülkemizde biyoetanol üretimine yönelik şeker pancarı yapılabilecek
alan 4,5 milyon dekar (2-2,5 milyon ton alkol) olup, bu güç iyi bir planlama ile ihracat gücüne
dönüşebilir.
Türkiye’nin ilk ticari motor biyoyakıtı uygulaması 2005 yılında başlamıştır. Yerli kaynaklardan
üretilen biyoetanol (Tarkim ürünü: kapasite: 30 milyon litre/yıl) kurşunsuz benzine % 2
oranında katılarak piyasaya (POAŞ ürünü BioBenzin) sunulmuştur. Bir tarım ülkesi olan
Türkiye tarımsal atıkların ve ürün atıklarının bol kaynaklarına sahiptir. OECD ülkeleri arasında
Türkiye, ürün atıklarından hesaplanan toplam enerji potansiyelinde 9,5 milyon ton petrol
eşdeğeriyle (Mtoe) baştan dördüncü sırada yer almaktadır. Türkiye'de hububat bitkilerinin
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 27
katı atık miktarı 39,2-52,3 milyon ton, mısır için 3,8-4,8 milyon ton, şeker pancarı için 1,3-1,5
milyon ton ve patates için de 522-617 bin ton kadardır. Bu atıklar çeşitli biçimlerde işlenerek
biyokütle yakıt olarak kullanılabilir. Ayrıca, yağlı tohum bitkileri ve zeytincilik atıkları da
önemli biyokütle hammaddeleridir. İlkel biçimde kullanılmakta iseler de, biyokütle yakıt
üretimine gidilmemektedir. Biyoetanol üretiminde, üretim fazlası buğday, nişasta ve selülozik
atıkların da kullanımı gereklidir.
Biyokütle Enerjisinin Olumlu Yönleri
Hemen her yerde yetiştirilebilmesi
Üretim ve çevrim teknolojilerinin iyi bilinmesi
Her ölçekte enerji verimi için uygun olması
Düşük ışık şiddetlerinin yeterli olması
Depolanabilir olması
5-35° C arasında sıcaklık gerektirmesi
Sosyoekonomik gelişmelerde önemli olması
Çevre kirliliği oluşturmaması
Sera etkisi oluşturmaması
Asit yağmurlarına yol açmaması
Biyokütle Enerjisinin Olumsuz Yönleri
Düşük çevrim verimine sahip olması
Tarım alanları için rekabet oluşturması
Su içeriğinin fazla olması
Yüksek verimli enerji bitkileri:
Son yıllarda, yüksek büyüme hızlarına sahip ve oldukça verimsiz topraklarda bile yetişebilen
enerji bitkileri üzerine yapılan çalışmalar yoğunlaşmıştır. Bu bitkilerle, günümüzde enerji
tarımı olarak da tanımlanabilen yeni bir tarım türü geliştirilmiştir. Bu tarımda kullanılan
bitkilerin bazılarının tohumları artık genetik mühendisliği yardımıyla geliştirilmektedir. Bu
bitkiler arasında şekerkamışı, mısır, şeker pancarı gibi iyi bilenen ürünler yanında, ülkemizde
fazla tanınmayan Miscanthus, sorgum gibi bazı ürünlerde bulunmaktadır. Bu bitkilerin
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 28
özellikleri C4 tipi bitki gurubu olarak adlandırılmaktadır. C4 bitkilerinin genel özellikleri
aşağıdaki şekilde verilebilir:
1) Düşük karbondioksit derişimi ne gereksinim duyarlar,
2) Yüksek sıcaklığa gereksinim duyarlar,
3) Daha düşük oranda suya gereksinim duyarlar,
4) Mevsimsel kuraklığa dayanıklıdırlar,
5) Başlangıçta 4 karbon atomu içeren organik molekülleri bağlarlar,
6) Işık şiddetini kullanma yetenekleri yüksektir.
Bu bitkilerden elde edilebilecek enerji ürünleri arasında etanol, pirolotik yağ, kalitesi
arttırılmış yakıtlar, mangal, sentetik gaz, bitkinin su ve şekeri alınmış posa kısmından elde
edilen selülozik maddeler sayılabilir.
Enerjinin Dönüştürülmesi
Biyoetanol, biyogaz, biyodizel gibi yakıtların yanı sıra, yine biyokütleden elde edilen, gübre,
hidrojen, metan ve odun briketi gibi daha birçok yakıt türü sayılabilir. Bu yakıtların elde
edilmesinde termokimyasal ve biyokimyasal olarak sınıflanabilen yeni teknikler geliştirilmiş
ve yıllar içinde verimlilikleri artırılmıştır. Biyokütlenin daha çok ve verimli yetiştirilmesi için
hızla büyüyen özel bitkiler ve genetik mühendisliği yardımıyla yeni tohumlar
geliştirilmektedir. İsveç ve Finlandiya gibi ülkelerde bölgesel biyokütle santralleri ile elektrik
üretimi yapılmakta olup yeni santrallerin yapımı sürmektedir.
Tablo 3: Biyokütle Enerjisi Kullanım Çeşitleri
Biyokütle Çevrim Yöntemi Yakıtlar Uygulama Alanları
Orman Atıkları Havasız Çürütme Biyogaz Elektrik Üretimi
Tarım Atıkları Piroliz Etanol Isınma
Enerji Bitkileri Doğrudan Yakma Hidrojen Su Isıtma
Hayvansal Atıklar Fermantasyon Metan Otomobiller
Çöpler (Organik) Gazlaştırma Metanol Uçaklar
Algler Hidroliz Sentetik Yağ Roketler
Enerji Ormanları Biyofotoliz Dizel Ürün Kurutma
Kaynak: VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES’2008
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 29
Türkiye’de Biyokütle Uygulamaları ve Biyogaz Potansiyeli Kullanımı
Türkiye’de biyogaz üretim potansiyeli 1,5-2 Mtoe; 2,5-4 milyar m3; 25 milyon kWh olarak
öngörülmektedir. Toplam biyogaz potansiyelinin % 85’i gübre gazından kalanı ise katı atık
düzenli depolama sahası gazındandır. Ülkemizdeki günlük 65.000 ton endüstriyel ve evsel
çöpün ayrıştırılarak düzenli depolanması ve anaerobik fermantasyonu ile % 40 ila % 60
oranında metan içeren çöp gazının üretim olanağı mevcuttur.
Türkiye'de 2007 yılı itibariyle kendiüretir statüde gerçekleştirilen ve yapımı tamamlanan
biyokütle ve atık yakıt kaynaklı kojenerasyon tesisleri; 4 MW gücünde (7 GWh/yıl kapasiteli)
Kemerburgaz (İstanbul) Çöp Gazı Santrali, 5,2 MW gücünde (37 GWh/yıl kapasiteli) Köseköy
(İzmit) Çöp Gazı Santrali, 0,8 MW gücünde (6 GWh/yıl kapasiteli) Adana Çöp Gazı Santrali ve
3,2 MW gücünde (22 GWh/yıl kapasiteli) Belka (Ankara) Çöp Gazı Santralidir. Serbest üretim
şirketleri tarafından yapılan biyokütle ve atık yakıt kaynaklı kojenerasyon tesisleri ise; 1 MW
gücünde (8 GWh/yıl kapasiteli) Ekolojik Enerji (Kemerburgaz-İstanbul) Çöp Gazı Santrali, 5,7
MW gücünde (45 GWh kapasiteli) ITCKA Enerji Mamak (Ankara) Çöp Gazı Santrali ve 1,4 MW
gücünde (10 GWh/yıl kapasiteli) Aksa Çöp Gazı Santralidir. Sonuç olarak genel toplamda
Türkiye'de 21,3 MW gücünde 134 GWh/yıl kapasiteye sahip biyokütle enerjisinden elektrik
üretimi söz konusudur.
Ayrıca Türkiye’de 58 adet lisanslı biyodizel (ve atık bitkisel yağ) işleme tesisinin toplam
kapasitesi 1.000.000 ton/yıl’dır. Yıllık üretim 100.000 ton civarındadır. Enerji tarımının teşviki
ile bu potansiyelin 1,5 milyon ton/yıl civarında olacağı beklenmektedir. Dört adet lisanslı
biyoetanol işleme tesisinin toplam kapasitesi 130.000 ton/yıl olup, yıllık üretimi 23.000 ton
civarındadır. Şeker pancarından 225.000 ton/yıl, buğday ve mısırdan 340.000 ton/yıl
potansiyel öngörülmektedir
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 30
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Bünyesinde Gerçekleştirilen Biyodizel Çalışmaları
a) Hammadde kaynaklarının tanınması ve tanıtılması amacıyla yapılan demostrasyon
çalışmaları: EİE bünyesinde biyodizel çalışmalarına başlandığında, hammadde olarak
kullanılan yağlı tohum bitkileri hakkında bilgi edinme ihtiyacı hissedilmişti. Ülkemiz
koşulları göz önüne alındığında biyodizel üretiminde iki yağlı tohum bitkisi üzerinde
durulmuştu: Kanola ve Aspir. Bu alan demostrasyon amaçlı olduğundan verim
konusunda bir çalışma yapılmamış, bitkilerin tanınması ve tanıtılması amaçlanmıştır.
b) EİE biyodizel üretim tesisi: EİE Biyodizel Üretim Tesisinde, ham bitkisel yağ ve/veya
yemeklik atık yağlar kullanılarak transesterifikasyon yöntemiyle net 150 litre/parti
kapasite ile Biyodizel üretilmiştir.
c) EİE biyodizel üretim sistemi: EİE bünyesinde biyodizel çalışmalarının sürdürülebilmesi,
deneme üretimlerinin ve ürün iyileştirme çalışmalarının devam ettirilebilmesi
amacıyla yurtdışından yeni bir biyodizel üretim sistemi satın alınmıştır.
Yurt dışından alınan bu biyodizel üretim sisteminde ham bitkisel yağların yanı sıra
kızartmalık atık yağlardan da Arge amaçlı biyodizel deneme üretimleri yapılması
hedeflenmektedir. Bu biyodizel üretim sisteminde proses iyileştirme ve ürün
geliştirme çalışmalarının da yapılması mümkündür.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 31
1.2.5. Hidrojen Enerjisi
Hidrojen, Güneş ve diğer yıldızların termonükleer tepkimeye vermiş olduğu ısının yakıtıdır.
Sıvı hidrojenin hacmi gaz halindeki hacminin sadece 1/700’ü kadardır. Hidrojen, tüm yakıtlar
içinde birim kütle başına en yüksek enerji içeriğine sahip gazdır. 1 kg hidrojen 2,1 kg doğalgaz
veya 2,8 kg petrolün sahip olduğu enerjiye sahiptir. Hidrojen dünyada en basit ve en çok
bulunan bir element olup aynı zamanda renksiz, kokusuz, havadan 14,4 kez daha hafif ve
zehirsiz bir gazdır. Yerel olarak da üretimi mümkün olan hidrojen enerjisi ayrıca kolay ve
güvenli bir şekilde taşınması ile enerji kaybı az olan, her alanda kullanılabilen bir enerji
türüdür. Hidrojen doğada bileşikler halinde bulunmaktadır ve en çok bilinen bileşiği sudur.
Hidrojenin dünyadaki gelişimi yakıt olarak kullanıldığı yakıt pili teknolojisi yönündedir. Ancak
tüm yakıtlar gibi hidrojenin de bazı olumsuzlukları bulunmaktadır ve bu olumsuzlukların
başında diğer yakıtlardan üç kat daha pahalı olması gelmektedir. Bu özelliğinin ortadan
kaldırılabilmesi ise üretiminde kullanılacak maliyet düşürücü teknolojik gelişmelere bağlıdır.
Hidrojen yakıtının en önemli kullanım alanı ulaşım sektörü (otomobil, otobüs, uçak, tren ve
diğer taşıtlar) olmaktadır. Hidrojen halen bir yakıt olarak uzay mekiği ve roketlerde
kullanılmaktadır. Düşünülen diğer kullanım yerleri ise mobil uygulamalar (cep telefonu,
bilgisayar, vs.) ve yerleşik uygulamalardır (yedek güç üniteleri, uzak mekanlarda güç
gereksinimi, vs.).
Hidrojen enerji sistemi şu kısımlardan oluşur:
Hidrojen üretimi
Depolama ve iletim
Enerji çevrimi
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 32
Hidrojen Üretimi
Hidrojen üretme teknolojileri şöyle sayılabilir:
1) Kömür, doğalgaz, benzin gibi fosil yakıtlardan termokimyasal yöntemlerle hidrojen
elde edilmesi.
2) Suyun elektrolizi ile hidrojen elde edilmesi.
3) Fotoelektrokimyasal yöntemle güneş enerjisinden hidrojen elde etme.
4) Fotobiyolojik yöntemle yeşil yosunlardan doğal fotosentez faaliyetlerinden
faydalanarak hidrojen elde etme.
5) Çeşitli hidrit bileşiklerinden kimyasal yöntemlerle hidrojen elde etme.
Hidrojenin Depolanması ve İletimi
Hidrojen, gaz halinde, sıvı halinde veya bir kimyasal bileşik içinde depolanabilir. Daha çok gaz
halinde saklanmaktadır. Fakat düşük yoğunluklu olduğundan çok yer kaplar. Bunun için
basınçlı tanklarda ve tüplerde sıkıştırılmış olarak saklanır. Tank malzemeleri hafiflik ve
güvenlik açılarından geliştirilmektedir.
Sıvı hidrojen daha az yer kaplar. Fakat hidrojenin sıvılaştırılması için çok yüksek enerji
(sıvılaştırılan hidrojenin enerji değerinin 1/3’ü kadar) gerekir. Katı şekilde hidrojen
depolaması için metal hidritler kullanılmaktadır. Hidrojen gazı metal hidrit tarafından sünger
gibi çekilerek gözenekleri içinde depolanır. Ancak metal hidritler çok ağırdır. On kat daha
hafif malzeme olarak karbon nano yapıları geliştirilmektedir.
Hidrojen depoloma tekniklerinden biri de sodyum borhidrür, boraksdekahidrattan veya
susuz borakstan üretilebilmektedir ve bu bileşikler Türkiye'de bol miktarda bulunan tinkal
mineralinin işlenmesi ile elde edilmektedir. Sodyum bor hidrürün üretim maliyeti
günümüzde oldukça yüksektir ve bu nedenle sodyum bor hidrürün hidrojen depolama
yöntemi olarak ticarileşmesini bu aşamada engellemektedir. Ancak bazı araştırıcılar,
önümüzdeki 5 yılda fiyatın $1/kg'a hatta $ 0,55/kg'a gerileyeceğini öne sürmektedirler
Bor minerallerinden olan boraks sodyum bor hidrür sentezinde kullanılan bir bileşiktir. Bor
mineralleri bünyelerinde değişik oranlarda bor oksit (B2O3) içeren mineraller olup,
Türkiye'de yaygın olarak bulunanları tinkal (Na2B4O7.10H2O), kolemanit (Ca2B6O11.5H2O)
ve üleksittir (NaCaB5O9.8H2O). Türkiye’nin bor rezervi toplam 851 milyon tondur ve Türkiye
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 33
dünya toplam bor rezervinin % 72,2'sine sahiptir. Ülkelerin bor rezervleri dağılımı aşağıdaki
tabloda gösterilmiştir.
Tablo 4: Bor Rezervleri Dağılımı
Kaynak: Türkiye 10. Enerji Kongresi,2006
Türkiye, görünür ve mümkün olan bor rezervleri açısından dünyada birinci sırada olmasına
rağmen üretimde birinci sırayı ABD almaktadır. Türkiye'de üretilen bor ürünleri boraks
dekahidrat, susuz boraks, boraks pentahidrat, sodyum perborat tetrahidrat, sodyum
perborat monohidrat ve borik asittir. Dünya bor ticaret hacmi 1,25 milyar ABD doları kabul
edilirse, 230-240 milyon ABD doları tutarında bor ihracat gelirine sahip Türkiye'nin bor
pazarından yeterince pay almadığı açıkça görülmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 34
Hidrojenin Diğer Yakıtlarla Karşılaştırılması
Ulaşımda kullanılan enerji türlerinde hızlı bir değişim çağı yaşanmaktadır. Hidrojen
yakıt pili ile çalışan yeni taşıtlar geleceğin farklı yolcu taşımacılığı hakkında köklü bakış
açısı sunmaktadır. Çünkü geleceğin yakıtı yenilenebilir ve çevre kirliliğinden bağımsız
olarak çalışabilendir.
Batarya ile çalışan elektrikli otomobiller gibi diğer yakıt ve otomobil teknolojileri
yanında hidrojenle çalışan taşıtlar ulaşım yakıtı olarak kullanılan petrolün
alternatifidir. Bu alternatif çevre ve enerji problemlerine çözümler sunmaktadır.
Yenilenebilir enerji kaynaklarından hidrojen fazla miktarda üretilebilir olması ve
kirliliğin çok az olması sebebi ile gelecek için desteklenebilecek bir yakıttır.
Hidrojen teknolojisi birkaç yıl sonra tam anlamıyla kullanılabilir duruma gelecektir.
Doğalgaz bu sürecin daha kısa ve kolay olmasını sağlayabilir. Hidrojen; doğalgaz,
petrol ve diğer enerji taşıyıcılarına oranla daha kullanışlıdır. Doğalgaz benzine oranla
karbon monoksit ve toksit hava kirleticilerinde % 95, hidrokorbon emisyonunda % 80,
azot oksit emisyonunda % 30’ luk bir azalma sağlar. Hidrojen ve doğalgaz ortak
yönlere sahiptir.
Doğalgaz ve hidrojen içten yanmalı motorlarda kullanılabilir.
Hidrojen doğalgazla birlikte temiz kullanım imkânı sağlayabilir.
Her ikisinde de benzer depolama ve doldurma teknolojileri kullanılabilir.
Doğalgazdan hidrojen üretimi yapılabilir.
Hidrojen üretim, dağıtım, kullanım ve güvenlik bakımından benzinle
karşılaştırıldığında bazı avantajlara sahiptir. Öncelikle temizdir, yenilenebilir şekilde
üretilebilir, sağlıklıdır. Güvenlik açısından da tehlikeli olduğu düşünülüyorsa da uzay
çalışmalarından elde edilen tecrübelerle böyle olmadığı anlaşılmıştır. Fakat gerçek
dünya şartlarında hidrojenin araçlarda kullanılması halinde karakteristiğinin net
olarak belirlenmesine ihtiyaç vardır. Böylece teknolojik çözümler geliştirilebilir.
Hidrojenin kullanımının amacı olan çevre sorunları ve enerji problemlerinin
çözümünde önemli olan konu hidrojenin üretim, dağıtım, kullanımında seçilecek olan
yöntem ve teknolojilerdir. Hidrojenin üretimi göz önüne alındığında; elektroliz,
elektrik üretimindeki maliyetlerin yüksek olması sebebiyle yeterince uygun değildir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 35
Dünyada Hidrojen Enerjisi Kullanımı
Hidrojen sisteminin gelişimi ile ilgili olarak gelişmiş ülkelerde kamu kuruluşlarının ve
otomotiv şirketlerinin yoğun faaliyetleri vardır. Bu çalışmalar gittikçe daha çok kaynak
ayrılarak artmaktadır. ABD, AB ülkeleri ve Japonya’da üretim yapan otomobil ve otobüs
firmalarının hemen hemen tümü yakıt pilli örnek modellerini geliştirmektedirler. Ayrıca
hidrojen yakıtlı içten yanmalı motorlu modeller de geliştirilmektedir. Bu prototipler araştırma
amaçlı olup, oluşabilecek problemleri görmek ve gidermek içindir. Ayrıca Airbus ve NASA da
hidrojen ile çalışacak gaz türbinli ve yakıt pilli yolcu uçağı geliştirmek için yoğun çalışmalar
yapmaktadırlar. Almanya, Rusya ve ABD yeni denizaltılar için hidrojen yakıt pilli
uygulamalarına geçmişlerdir. Ford, Opel, Honda, Mazda, Nissan, Toyota ve Daimler-Crysler
yakıt pilli ilk modellerini 2003’den itibaren çıkarmaya başlamışlardır.
Brezilya ve Güney Amerika'da en büyük hidro güç tesisi Haipu'dur. Burada elektrolitik
hidrojen üretilir. Üretilen hidrojen gazdır. Japonya'da WE-NET (World Energy Network)
Projesi ile Tokyo metropolitan bölgesinde hidrojen kullanımı ile oluşacak azot oksit
emisyonundaki azalma potansiyeli araştırılmaktadır. WE-NET Programı Japonya'nın
Uluslararası Ticaret ve Endüstri Bakanlığınca desteklenmektedir. Bu programda Japonya
hidrojen enerji sisteminde ilerleme sağlamak üzere 2020 yılına kadar 4 milyar ABD Doları
harcamayı planlamaktadır. Gelecekte de Pasifik denizinin ekvator bölgesinde yapay bir adada
solar radyasyon kullanarak deniz suyundan elektrolizle hidrojen üretmeyi planlamaktadırlar.
Almanya da ise Neurenburg yakınlarında mini bir hidrojen enerji sisteminin kurulduğu bir
program yürütülmektedir. Solar-Wasserstoff-Bayern burada solar hidrojen tesisi, depolama
sistemi ve hidrojen kullanma sistemleri kurmuştur. Almanya ayrıca Suudi Arabistan ile ortak
yürüttüğü Hysolar programı ile Suudi Arabistan'ın Riyad yakınında solar hidrojen üretim tesisi
kurulması planlanmaktadır. Suudi Arabistan ayrıca solar hidrojeni sürekli ihraç etmeyi
planlamaktadır. Diğer uluslararası başarılı program Avrupa ve Kanada arasındaki Euro-
Quebec'tir. Bu programda nispeten ucuz olan hidro güçten üretilerek Kanada'dan Avrupa'ya
ithal edilecek sıvı hidrojenin deniz aşırı taşınımı, depolanması ve kullanım alanları
araştırılmaktadır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 36
İzlanda’da ise hükümet, üniversiteler, taşıma şirketleri, fabrikalar ve çok uluslu otomobil ve
petrol şirketleri konsorsiyum oluşturmuş ve 2030 yılına kadar İzlanda'nın tamamen hidrojen
ekonomisine geçmesini planlamışlardır. Bunlardan başka INTA solar hidrojen tesisi (İspanya),
SAPHYS küçük ölçekli fotovoltaik-hidrojen enerji sistemi (İtalya, Almanya, Norveç) ve
PHOEBUS pilot tesisi (Almanya) gibi birçok proje yürütülmektedir.
Türkiye’de Hidrojen Enerjisi Kullanımı
Geleceğin enerji üretiminde büyük rol oynaması beklenen hidrojen enerjisinden elektrik
üretimine ilk adım Kasım 2011’de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın desteğiyle, Birleşmiş
Milletler Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO) Uluslararası Hidrojen Enerji Teknolojileri
Merkezi’nce Bozcaada’da (ICHET) atılmıştır.
Proje kapsamında zaten fotovoltaik enerji üretiminde tecrübesi bulunan bölgede, bu üretime
alternatif olarak suyun hidrolizi yöntemiyle hidrojen enerjisi üretimine geçilmiştir. Üretilen
hidrojen saatte 10 m³ olmakla beraber, 20 kw’lık kapasiteye sahip yakıt pillerinde üretile
elektrik enerjisi toplamda 55 kw’ı bulmaktadır. Proje Türkiye’nin hidrojen enerjisi üretiminde
pilot uygulaması olarak görülmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 37
1.2.6. Jeotermal Enerji
Jeotermal Enerji jeotermal kaynaklardan ve bunların oluşturduğu enerjiden doğrudan veya
dolaylı yollardan faydalanmayı kapsamaktadır. Jeotermal enerji yeni, yenilenebilir,
sürdürülebilir, tükenmez, ucuz, güvenilir, çevre dostu, yerli ve yeşil bir enerji türüdür.
Türkiye gibi jeotermal enerji açısından zengin ülkeler için bir kaynak teşkil etmesi; temiz ve
çevre dostu olması; yanma teknolojisi kullanılmadığı için sıfıra yakın emisyona sebebiyet
vermesi; konutlarda, tarımda, endüstride, sera ısıtmasında ve benzeri alanlarda çok amaçlı
ısıtma uygulamaları için ideal şartlar sunması; rüzgâr, yağmur, güneş gibi meteoroloji
şartlarından bağımsız olması; kullanıma hazır niteliği; fosil enerji veya diğer enerji
kaynaklarına göre çok daha ucuz olması; arama kuyularının doğrudan üretim tesislerine ve
bazen de reenjeksiyon alanlarına dönüştürülebilmesi; yangın, patlama, zehirleme gibi risk
faktörleri taşımadığından güvenilir olması; % 95'in üzerinde verimlilik sağlaması; diğer enerji
türleri üretiminin (hidroelektrik, güneş, rüzgâr, fosil enerji) aksine tesis alanı ihtiyacının asgari
düzeylerde kalması; yerel niteliği nedeniyle ithalinin ve ihracının uluslararası konjonktür,
krizler, savaşlar gibi faktörlerden etkilenmemesi; konutlara fuel-oil, mazot, kömür, odun
taşınması gibi sorunlar içermediği için yerleşim alanlarında kullanımının rahatlığı gibi
nedenlerle büyük avantajlar sağlamaktadır.
Jeotermal Enerjinin Elektrik Üretiminde Kullanılması
Çeşitli araştırma tekniklerinin uygulanması sonucunda, jeotermal enerjinin oluştuğu uygun
jeolojik koşullarda yapılan sondajlarla aşırı derecede ısınmış sular, yaş ve kuru buhar olarak
yeryüzüne çıkarılmaktadır. Bu jeotermal akışkan, üzerindeki basıncın azalması ile su ve buhar
fazlarına ayrılmaktadır. Ayrılan buhar, jeotermal santrallere gönderilerek, elektrik enerjisine
dönüştürülmekte, atık su ise, diğer ısıtma sistemlerinde kullanılmakta veya yeraltına
basılmaktadır. Yaş buhar, buhar yüzdesinin ve entalpisinin yüksek olması durumunda elektrik
üretimi için daha verimli olmaktadır. Yerkabuğunun derinliklerinden elde edilen kızgın kuru
buhar ise, doğrudan jeotermal santrallere gönderilerek elektrik enerjisine
dönüştürülmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 38
1985 yılı sonunda Yerküre üzerindeki jeotermal santrallerin toplam kapasitesi 4763MW
(Megavat) dolayında bulunmaktaydı. Yapımı sürdürülen jeotermal santrallerle birlikte 2010
yılında 50853 MW elektrik enerjisi kurulu gücü elde edilmiştir (Lund, 2010). Bu veriler,
jeotermal enerjinin ileride önemli bir güç kaynağı haline geleceğini ve konvansiyonel fosil
enerji kaynaklarının yerini alacağını göstermektedir.
Dünyada Jeotermal
Dünyada; 1995'den 2000 yılına kadar, jeotermal elektrik üretiminde % 17, jeotermal elektrik
dışı uygulamalarda ise % 87 artış olmuştur. Filipinler'de toplam elektrik üretiminin % 27'si,
Kaliforniya Eyaleti'nde % 7'si, İzlanda'da toplam ısı enerjisi ihtiyacının % 86'sı jeotermalden
karşılanmaktadır. Dünyada jeotermal elektrik üretiminde ilk 5 ülke sıralaması: ABD.,
Filipinler, İtalya, Meksika ve Endonezya’dır. Dünyada jeotermal ısı ve kaplıca
uygulamalarındaki ilk 5 ülke sıralaması: Çin, Japonya, ABD, İzlanda ve Türkiye şeklindedir.
2010 yılı itibariyle, dünyadaki jeotermal elektrik üretimi 10715 MW elektrik kurulu güç olup,
67,246 GWh/yıl üretimdir. Jeotermalin doğrudan kullanımı ise 50.583 MW termal olup,
121696 GWh/Yıl değerinde yıllık enerji kullanımına sahiptir. (Lund, 2010).. Dünyada 10 bin
dönüm, Türkiye'de is 500 dönüm jeotermal sera vardır.
Türkiye’de Jeotermal Enerji Kullanımı
Ülkemiz 31.500 MW'lik jeotermal potansiyel ile dünyada ilk 10 ülke arasındadır. Türkiye
jeotermal kullanımında dünyada 5., Avrupa'da 1.’dir. Zengin jeotermal potansiyelimizin
tamamının harekete geçirilmesi halinde, entegre kullanımlarla birlikte; 1000 Mwe (yılda 8
milyar Kwh elektrik; 3.000.000 konutun ihtiyacına denktir; Net 800 milyon ABD Doları gelir),
500.000 konut eşdeğeri ısıtma (Yılda 1 milyar m3 doğalgaz ithali önlenmiş olacaktır. Yılda 400
milyon ABD Doları döviz tasarrufu sağlanacaktır.), 30.000 dönüm sera ısıtması; 30.000 kişiye
istihdam, 600 milyon ABD Doları net gelir sağlanacaktır. Yılda toplam 6.8 milyar $ net gelir
sağlanacaktır ( www.invest.gov.tr). Halihazırda ise Şanlıurfa'daki yaklaşık 250 dönümlük
jeotermal seradan Avrupa'ya ihracat yapılmaktadır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 39
Tablo 5: Türkiye’deki Jeotermal Santraller
Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi, 2009
Jeotermal Enerjinin Elektrik Üretimi Dışında Kullanılması
Isıtmada, soğutma sistemlerinde, jeotermal akışkanlardan kimyasal maddelerin elde
edilmesinde, ziraat sektöründe, balinoterapide, seraların ısıtılmasında ve turizmde jeotermal
enerjiden oldukça önemli ölçüde yararlanılmaktadır. Bu tür kullanımlar için düşük entalpili ve
25C-180C arasındaki sıcak sular, yeterli olmaktadır. Bunlar az miktarda çözünür madde
içermekte, ekonomik (kolaylıkla elde edilebilir, yüksek yatırıma gerek olmayan) derinliklerde
yer almaktadır. Bu nedenle orta sıcaklıktaki jeotermal kaynaktan bu tür enerjinin elde
edilmesi kolay ve ekonomiktir. ABD’de tüketilen enerjinin % 15-% 20’, sıcaklığı 100C-150C
arasında değişen jeotermal akışkanlardan karşılanmaktadır. Jeotermal enerjinin
kullanılmasıyla bu ülkede, önemli ölçüde petrol ve doğal gazdan tasarruf sağlanmaktadır.
Jeotermal enerjinin elektrik enerjisi dışında kullanım alanları çok yaygın olup, enerji
dönüşümündeki etkinliği, elektrik enerjisi üretiminden daha fazladır. Ayrıca ısı depolaması,
yüksek sıcaklıklı jeotermal sistemlerin yüz katını aşmaktadır. Çünkü elektrik dışı uygulamalar
için gerekli olan düşük ve orta sıcaklıklı jeotermal kaynaklar, sayı ve potansiyel bakımından
yerküre üzerinde elektrik üretimi için kullanılan yüksek sıcaklıklı jeotermal kaynaklardan daha
fazla bulunmaktadır. Bu nedenle, jeotermal enerjinin elektrik enerjisi eldesi dışında kalan
alanlardaki kullanımı, gelecekte bu enerjiden elde edilen elektrik enerjisi üretimini aşacaktır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 40
1.3.TR81 DÜZEY 2 BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ POTANSİYELLERİ
TR81 Düzey 2 Batı Karadeniz Bölgesi yıllardan bu yana geçimini ve işçi istihdamını, demir-
çelik ve yer altı kaynaklarından sağlayan bölge olarak görülmüştür. Bu bölümde ortaya
konulan, sürdürülebilir enerji potansiyeli vizyonuyla, bölgenin gelişmişlik düzeyini
artırabilecek yeni yatırımlara, dolayısıyla iş istihdamına ve kaynakların etkin kullanılmasına
ışık tutmak hedeflenmektedir.
EnerjiSA Genel Müdürlüğü’nden alınan bilgilere göre, Zonguldak, Karabük ve Bartın illerinin
2010 yılı ve 2011 yılı Kasım ayı sonu itibariyle elektrik enerjisi tüketim miktarları ve ana tarife
gruplarına göre dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo 6: TR81 illerinin enerji tüketim miktarları
Kaynak: EnerjiSA Enerji Üretim A.Ş.
İlgili tüketimler Başkent bölgesindeki dağıtıma esas tüketimler (2,3 ve numaralı bağlantılara
ait) olup 2010 yılsonu ve 2011 Kasım sonu itibariyle kümüle olarak ve MWH
cinsinden belirtilmiştir. 1 numaralı bağlantıdaki doğrudan iletim hattıyla bağlı abone
tüketimleri bu tablolarda yer almamaktadır.
Tabloya göre 2010 tam yılı verileri toplamı alındığında 1.603.111 MWh’lik bir yıllık enerji
tüketimi ile karşılaşmaktayız. Bu bölümde TR81 Düzey 2 bölgesinde (Zonguldak, Bartın,
Karabük) illere göre enerji potansiyelleri ve tüketilen bu enerji miktarına karşılık şu anki
durum göz önüne alınarak ne kadar elektrik enerjisi üretildiği anlatılacaktır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 41
1.3.1.Zonguldak
Rüzgâr Enerjisi
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğünün yaptığı rüzgâr atlası kaynağında Zonguldak ile
ilgili rüzgâr verilerine göz atarsak şöyle bir tabloyla karşılaşırız;
Şekil 12: Zonguldak ili Rüzgâr hız dağılımı – 50 metre
Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
Ekonomik RES yatırımı için 7 m/s veya üzerinde rüzgâr hızı gerekmektedir. Bu nedenle Zonguldak
ilinin ekonomik rüzgâr enerjisi üretimi için gerekli rüzgâr hızının düşük olduğu görülmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 42
Şekil 13: Kapasite faktörü dağılımı – 50 metre
Ekonomik RES yatırımı için % 35 veya üzerinde kapasite faktörü gerekmektedir.
Şekil 14: Rüzgâr Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanlar
Gri renkli alanlara rüzgâr santrali kurulamayacağı kabul edilmiştir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 43
Şekil 15: Trafo Merkezler ve Enerji Nakil Hatları Merkezleri Enerji Nakil Hatları
Tablo 7: Zonguldak İline Kurulabilecek Rüzgâr Enerjisi Santrali Güç Kapasitesi
50 m’de
rüzgâr gücü
(W/m2)
50 m’de
rüzgâr
hızı
(m/s)
Toplam
alan (km2)
Toplam
kurulu
güç
(MW)
300-400 6,8-7,5 0,00 0,00
400-500 7,5-8,1 0,00 0,00
500-600 8,1-8,6 0,00 0,00
600-800 8,6-9,5 0,00 0,00
>800 >9,5 0,00 0,00
0,00 0,00
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 44
Yukarıdaki bilgiler ve haritalar ışığında Zonguldak ili için rüzgâr enerjisi potansiyeli düşük
seviyede görülmektedir. Fakat şu nokta gözden kaçırılmamalıdır ki, EİE’nin yapmış olduğu
bu çalışma anlık rüzgâr ölçümlerine göre şekillenmektedir. Dünyada her şeyin değiştiği
gibi rüzgârın da zamanla hızı ve potansiyelinde değişimler olması muhtemeldir. Rüzgâr
enerjisi atlası çalışmaları 5 yıl önce tamamlanmıştır. Veriler 10 yıllık bir süre sonra
güncellenmekte ve yeniden değerlendirilmektedir.
Güneş Enerjisi
Şekil 16: Zonguldak ili Güneş Radyasyon Görünümü
Şekil 17: Zonguldak ili Global Radyasyon oranları
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 45
Şekil 18: Zonguldak ili Güneşlenme Oranları
Şekil 19: PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji
Kaynak: Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası, EİE
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 46
Karadeniz Bölgesi Türkiye’nin en az güneşlenme süresi olan ve en az güneş alan bölgesidir.
Bu nedenle Zonguldak, güneş enerjisi potansiyeli düşük illerimizdendir. Bunlara karşılık,
dünyanın kurulu güneş enerjisi potansiyeli olarak en büyük ülkenin Almanya olması bizim bu
konuda düşünmemizi gerektirir. Karadeniz bölgesinin Türkiye’nin güneş enerjisi potansiyeli
açısından en düşük bölge olması buraya yatırım yapılmamasını mı gerektirir? Aksi taktirde
niçin güneş potansiyeli Türkiye ile benzer olan Almanya 2011 verilerine göre 18 terawatt
saatlik elektrik enerjisi üretmektedir? (cleantechies.com). Bu nedenle Zonguldak, Bartın ve
Karabük illerinin güneş enerjisi potansiyellerini değerlendirirken bu noktayı gözden
kaçırmamak faydalı olacaktır.
Hidroelektrik Enerji
Zonguldak ilinde EĞERCİ isimli sadece bir adet hidroelektrik santrali(HES) bulunmaktadır ve
toplam enerjisi 8 GWh kapasitesindedir. Aşağıdaki tabloda .santral ile ilgili bilgiler yer
almaktadır.
Tablo 8 : Eğerci HES Bilgileri
iL ZONGULDAK Talvegden yük.(m) 5
Havza 13-BATI KARADENİZ
HAV
Brüt Düşü (m) 145
Nehir EĞERCİ Ort. Debi(m3 / s) 1
Tipi NEHİR TİPİ Kuvvet Tüneli Boyu
(m)
3500(K)
Kurulu Güç 1,36 Proje seviyesi İLK ETÜT
Yıllık Ort.Enerji 7,89 Durumu 4628
Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 47
Karadeniz Dip Suları ve Hidrojen Sülfür
Hidrojen Sülfür, Karadeniz dip sularında meydana gelen aşırı kirlenme sonucunda
oluşmuştur. Hidrojen Sülfürün (H2S) çevresel zararlarını azaltmak için bu madde bileşenlerine
ayrılmalıdır. Ayrışma sonucu ortaya çıkan bileşenler gaz formdaki kükürt ve hidrojendir.
Zonguldak, Samsun, Sinop, Giresun açıklarında H2S’e ulaşmak daha kolaydır. H2S’ü
yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edebileceğimiz enerji ile rahatlıkla bileşenlerine
ayırabiliriz. Bu bağlamda Karadeniz–Güneş–Rüzgâr Hidrojen Enerji Sistemi Projesi (KGRHES)
dikkate alınması gereken bir projedir.
Karadeniz dip sularında bulunan toplam H2S potansiyeli dikkate alınarak elde edilecek
hidrojen miktarları düşünüldüğünde bu durum bölge açısından özel bir önem arz etmektedir.
Karadeniz dip sularından H2S’ün % 100 ayrıştırılması sonucu 268,823 x ton hidrojen elde
edilmesi mümkündür. Bir evin yıllık enerji ihtiyacı yaklaşık 3600 kWh olduğunu kabul edecek
olursak ve Karadeniz bölgesinde yaklaşık 10 milyon ailenin yaşadığı düşünülürse, bu kitlenin
yıllık enerji ihtiyacı toplamı 3,6 x 1010 kWh olacaktır. Bu enerji ihtiyacının tamamının sadece
ve sadece Karadeniz dip sularından elde edilecek hidrojen yakıtından karşılanması
durumunda bu bölgenin yaklaşık olarak 180 yıllık enerji ihtiyacının karşılanacağı
düşünülmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 48
1.3.3. Karabük
Hidroelektrik Enerji
Yenilenebilir enerji kaynaklarından Hidroelektrik Enerjinin aktif rol oynadığı ilde,
diğer yenilebilir enerjilerden henüz yararlanılmamaktadır. Tamamı faaliyete
geçtiğinde enerji üretimine katkıda sağlayacak Hidroelektrik Santrallerin Kurulu
güçleri aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Tablo 9: Karabük’teki Hidroelektrik Santraller
Santral Adı Toplam Kurulu Güç (MW) İşletmedeki Kurulu Güç
(MW)
Han HES 6,14 0
Pirinçlik Reg ve HES 23,92 0
Yalnızca HES 6,54 6,48
Eren Barajı, Reg ve HES 55,68 0
Suçaltı HES 7,00 0
Şimşir Reg ve HES 4,90 0
Kaynak: Devlet Su İşleri
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 49
Güneş Enerjisi
Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası’ndan alınan verilere göre Güneş Enerjisi kullanımına pek
elverişli olmadığı öngörülen bölgede, yine de gelişmiş fotovoltaik sistemlerle sürdürülebilir
bir enerji üretmek mümkün. Ancak gerek bu sistemlerin maliyetinden dolayı, gerekse daha
çok güneş aldığı düşünülen iller tercih sebebi olduğundan, ilgili girişimciler tarafından böyle
bir enerji yatırımı yapılmamıştır. Aşağıdaki grafik GEPA’dan alınmış olup, güneş alma
süresinin pek de azımsanacak olmadığını göstermektedir.
Şekil 20: Karabük ili güneşlenme süresi ve küresel radyasyon değerleri
Kaynak: Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası
Yukarıdaki şekilde soldaki grafik Karabük ili güneşlenme süresi değerlerini (saat) ve buna
bağlı olarak Karabük ili küresel radyasyon değerlerini (KWh/m²-gün) göstermektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 50
Şekil 21: Karabük ili küresel güneş radyasyon dağılımı
Şekil 22: Karabük ili güneş termik santrali kurulamaz alanlar
Kaynak: Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası
Jeotermal Enerji
Jeotermal enerji yönünden Karabük, pek elverişli gözükmese de Eskipazar-Akkaya’da kaplıca
amaçlı kullanılmaya uygun 26-33 C sıcaklıkta ve 4,8 lt/sn debili kaynak vardır. Sondajlarda 37
C sıcaklık, 40 lt/sn debi ve 0,33 MWt termal güce sahip akışkan görünür hale getirilmiştir
(MTA, 2005). Onun dışında enerji üretiminde faal bir rol üstlenen bir birim yoktur.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 51
Rüzgâr Enerjisi
Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası’nın vermiş olduğu verilere göre, Karabük’te rüzgâr
potansiyeli olmasına rağmen, veriler olumlu bir tablo ortaya koyamamaktadır. Ekonomik bir
rüzgâr enerji santrali yatırımı için 7 m/s veya üzerinde rüzgâr hızı gerekmektedir. Rüzgâr hızı
dağılımı incelendiğinde bölgenin ortalama rüzgâr hızı 5 m/s olarak görülmektedir. 50 m
yükseklikteki kapasite faktörü göz önünde bulundurulduğunda ise % 35 veya üzerinde bir
kapasite faktörü oranına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda da bölgenin ortalama kapasite
faktörü dağılımı % 20 gibi bir oran olması göze çarpmaktadır. Karabük’ün yüz ölçümü dikkate
alındığında şehrin % 35’i rüzgâr enerjisi santrali kurumuna uygun olmayan alan olarak
gözükmektedir. Bu bilgiler ışığında yatırımcılar bölgeyi rüzgâr enerji santrali kurmak için
uygun görmemişlerdir. Ancak aşağıdaki tabloda kurulabilir alanlarda rüzgâr enerji
potansiyelinin ne kadar olduğu gözler önüne serilmektedir.
Tablo 10: Karabük ili Rüzgâr Enerjisi Santralleri
KARABÜK İLİNE KURULABİLECEK RÜZGÂR ENERJİSİ SANTRALİ GÜÇ KAPASİTESİ
50 metrede rüzgâr
gücü (W/m²)
50 metrede rüzgâr
hızı (m/s)
Toplam Alan (km²) Toplam Kurulu Güç
(MW)
300 - 400 6,8 – 7,5 14,67 73,36
400 - 500 7,5 – 8,1 0,00 0,00
500 - 600 8,1 – 8,6 0,00 0,00
600 - 800 8,6 – 9,5 0,00 0,00
> 800 > 9,5 0,00 0,00
14,67 73,36
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 52
Şekil 23: Karabük ili rüzgâr hızı dağılımı - 50 m
Kaynak: Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 53
Şekil 24: Karabük ili kapasite faktörü dağılımı – 50 m
Kaynak: Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası
Şekil 25: Karabük ili rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar
Şekilde gri renkli alanlar rüzgâr enerji santrali kurulamaz alanlar olarak kabul edilmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 54
Biyokütle Enerjisi
Biyokütle enerjisi kapasitesi de bölgede göz ardı edilen enerji yatırım değerlerinden bir
tanesidir. Tarımsal alan olarak toplam yüz ölçümü 414.500 hektar olan İlin, 93.020 hektarını
tarım alanı, 285.164 hektarını orman alanı, 17.545 hektarını çayır-mera alanı, 18.771
hektarını yerleşim ve diğer alanlar oluşturmaktadır. Toplam tarım alanlarında üretilen,
yüksek yağ oranına sahip ve biyokütle enerji kaynağı olarak da kullanılabilecek olan ürünler
aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Tablo 11: Karabük İlinde Yetiştirilen Biyokütle Ürün çeşitleri ve Miktarları
Ürün Ekilebilir Alan ( Ha )
Buğday 15.761
Arpa 6.190
Yem Bitkileri ((Korunga, Fiğ,Tritikale) 6.666
Mısır 462
Baklagil 155
Nadas ve Kullanılmayan Tarım Alanı 23.650
Ekim Yapılmayan Kıraç Alan 36.959
Kaynak: Karabük Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, 2009
Günümüzde enerji tarımı ya da enerji yetiştiriciliği denilen yeni bir tarım türü geliştirilmiştir. Bu tarım
özellikle bir yıllık ve C4 tipi bitkilerle yapılmaktadır. C4 tipi bitkiler grubuna tatlı dan (sweet sorghum),
şekerkamışı, mısır gibi bitkiler dahildir. C4 tipi bitkiler diğer bitkilere göre C02 ve suyu daha iyi
kullanmakta, kuraklığa dayanaklı olmakta, fotosentetik verimleri de yüksek bulunmaktadır. Bu
bitkilerden alkol ve diğer biyokütle yakıtlar üretmek mümkündür. Alkol üretiminde en yüksek verim
3500 lt/ha.yıl ile şeker kamışından sağlanmakta olup, bunu 3200 lt/ha.yıl ile odun, 3000 lt/ha.yıl ile
sorghum izlemektedir. Mısırda bu değer 2000 lt/ha.yıl düzeyine düşmektedir. Buna karşın
şekerkamışının tonundan 60 İt, mısırın tonundan 300 İt alkol elde olunmaktadır. Bu kapsamda
biyokütle tarımı potansiyeli olmasına rağmen yapılmayan Karabük’ün iklim koşullarına göre yüksek
enerji barındıran tatlı sorgumun yetiştirilmesine engel bir durum yoktur. Ayrıca kanola isimli bitki,
ABD, Kanada ve Avrupa devletlerinde yoğun olarak tarımı yapılan ülkemizin de tüm bölgelerinde çok
rahat yetişebilen bir yağ bitkisidir. Yağ oranı % 42 olan bu yağ bitkisi en sağlıklı yağlardan birisidir. Son
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 55
yıllarda da ülkemizde tarımı yapılmakta ve marketlerde satılmaktadır. Kolza adı ile de bilinen bitki
erusik Asit olarak 0’dır. Kanola kışlık ve yazlık ekilebilir. Kışlık ekimlerde verim daha yüksektir. Yazlık
ekimlerde ise 3 defa su verilmesi gerekir. Ekonomik bir kanola tarımı için kışlık ekim tavsiye edilir.
Karabük, bu araştırmalar göz önünde bulundurulduğunda elverişli koşullar sunmaktadır.
Son yıllarda ülkemizde de yaygınlaşan çöp gazından enerji üretimi ve aynı zamanda hidrojen
enerjisi kullanımı projeleri de Karabük’te denenmemiş enerji yatırımlarındandır. Karabük
Belediyesi’nden alınan bilgilere göre, atıkların toplandığı bölgede vahşi depolama
metotlarına göre biriktirme yapılmaktadır ve organik veya kimyasal herhangi bir ayrıştırma
yapılmamaktadır. Daha önce herhangi bir firma tarafından da alanda çöp gazının
oluşabileceği, verimlilik düzeyi ve kullanılabilirliği ile ilgili de her hangi bir fizibilite çalışması
yapılmamıştır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 56
1.3.2.Bartın
Rüzgâr Enerjisi
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğünün yaptığı rüzgâr atlası kaynağında Bartın ile ilgili
rüzgâr verilerine göz atarsak şöyle bir tabloyla karşılaşırız;
Şekil 26: Rüzgâr Hız Dağılımı – 50 metre
Kaynak: Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası, EİE
Ekonomik RES yatırımı için 7 m/s veya üzerinde rüzgâr hızı gerekmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 57
Şekil 27: Kapasite faktörü dağılımı – 50 metre
Kaynak: Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası, EİE
Ekonomik RES yatırımı için % 35 veya üzerinde kapasite faktörü gerekmektedir.
Şekil 28: Rüzgâr enerjisi santrali kurulabilir alanlar
Kaynak: Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası, EİE
Gri renkli alanlara rüzgâr santrali kurulamayacağı kabul edilmiştir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 58
Şekil 29: Trafo merkezleri ve enerji nakil hatları
Kaynak: Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası, EİE
Tablo 12: Bartın iline kurulabilecek rüzgâr enerjisi santrali güç kapasitesi
50 m’de Rüzgâr Gücü
(W/m2)
50 m’de Rüzgâr Hızı
(m/s)
Toplam Alan
(km2)
Toplam Kurulu Güç
(MW)
300-400 6,8-7,5 12,32 61,60
400-500 7,5-8,1 0,00 0,00
500-600 8,1-8,6 0,00 0,00
600-800 8,6-9,5 0,00 0,00
>800 >9,5 0,00 0,00
12,32 61,60
Kaynak: Rüzgâr Enerjisi Potansiyel Atlası, EİE
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 59
Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nin yapmış olduğu ölçümler neticesinde Bartın ilinde 61,60 MW’lık bir
kurulu güç kapasitesi olduğu görülmektedir. Rüzgâr hız dağılımı ve diğer faktörler göz önüne
alındığında Bartın ili içerisinde Amasra ilçesinin diğer bölgelere göre rüzgâr santrali kurulması
açısından daha avantajlı olduğu ve haritada gösterilen renklerde sarı ve kırmızıya yakın bir renkte
potansiyeli olduğu belirtilmektedir.
Güneş Enerjisi
Şekil 30: Güneş Radyasyon Görünümü
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 60
Şekil 31: Güneş Enerjisi Global Radyasyon Dağılımı
Şekil 32: Bartın ili Güneşlenme Oranları
Kaynak: Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası, EİE
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 61
Şekil 33: Bartın PV Tipi-Alan-Üretilebilecek Enerji
Kaynak: Elektrik İşleri Etüt İdaresi
Şekillerden anlaşılabileceği kadarıyla; Bartın, güneş enerjileri uygulamaları için Türkiye’deki
diğer bölgelerle karşılaştırıldığında çok göz önüne çıkmasa da, Almanya örneğine bakacak
olursak uygun bir bölge olamayacağını söylemek güçtür. İlin radyasyon doygunluğu düşük
seviyelerde olmasına rağmen, güneşlenme süresi grafiğindeki değerler özellikle Haziran ve
Temmuz aylarında tatmin edici değerlere çıkmaktadır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 62
2. NÜKLEER ENERJİ
Nükleer enerji, atomun çekirdeğinden elde edilen bir enerji türüdür ve üç nükleer
reaksiyondan biri ile oluşur. Füzyon; Atomik parçacıkların birleşme reaksiyonudur. Fisyon;
atom çekirdeğinin zorlanmış olarak parçalanması. Yarılanma; çekirdeğin parçalanarak daha
kararlı hale geçmesi. Ayrıca ağır radyoaktif maddelerin, dışarıdan nötron bombardımanına
tutularak daha küçük atomlara parçalanması olayına fisyon, hafif radyoaktif atomların
birleşerek daha ağır atomları meydana getirdiği nükleer tepkimelere ise füzyon tepkimesi
denir. Füzyon tepkimeleriyle fisyon tepkimelerinden daha fazla enerji elde edilir. Güneş
patlamaları füzyona, nükleer santrallerde kullanılan tepkimeler, atom bombası teknolojisi
gibi faaliyetler de fisyona örnek olarak gösterilebilir.
Türkiye’de nükleer enerji konusundaki araştırmalar 1962 yılında İstanbul’da Küçükçekmece
Gölü kıyısında kurulan 1 MW’lik TR-1 araştırma reaktörüyle başlamıştır. 1980’ lerde bu
reaktörün gücü 5 MW’a çıkarıldı. (TR-2) U-235'ce % 93 zenginlikte yakıt kullanan havuz tipi
bu reaktörde, çekirdek fiziği araştırmaları, radyoizotop üretimi gibi alıştırmalar yapılmaktadır.
Şu günlerde ise Akkuyu’da yeni bir nükleer enerji santralin çalışmaları sürdürülmektedir.
(Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı)
2009 itibarı ile dünyada nükleer enerji reaktörleri şöyledir:
Tablo 13: Dünyadaki Nükleer Santraller
Mayıs 2010 itibarıyla
Nükleer Elektrik
Üretimi, 2009
İşletmedeki Santraller
İnşa Edilen Santraller
Planlanan Santraller
Önerilen Santraller
Milyar kWh
% Adet MWo Adet MWo Adet MWo Adet MWo
ABD 796,9 20,2 104 100683 1 1165 9 11800 23 33000
Almanya 127,7 26,1 17 20490 0 0 0 0 0 0
Arjantin 7,6 7 2 935 1 692 2 767 1 740
BAE 0 0 0 0 0 0 4 5600 10 14400
Bangladeş 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2000
Belçika 45 52,7 7 5902 0 0 0 0 0 0
Beyaz Rusya 0 0 0 0 0 0 2 2000 2 2000
Brezilya 12,2 3 2 1884 0 0 1 1245 4 4000
Bulgaristan 14,2 35,9 2 1906 2 1906 2 1900 0 0
Çek Cumhuriyeti
25,7 33,8 6 3678 0 0 0 0 2 3400
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 63
Çin 65,7 1,9 11 8438 23 23620 34 38160 120 120000
Endonezya 0 0 0 0 0 0 2 2000 4 4000
Ermenistan 2,3 45 1 375 0 0 1 1060 0 0
Finlandiya 22,6 32,9 4 2696 1 1600 0 0 1 1000
Fransa 391,7 75,2 58 63130 1 1600 1 1630 1 1630
F. Afrika 11,6 4,8 2 1800 0 0 3 3565 24 4000
Hindistan 14,8 2,2 19 4189 4 2506 20 16740 40 49000
Hollanda 4 3,7 1 487 0 0 0 0 1 1000
İngiltere 62,9 17,9 19 10137 0 0 4 6600 6 8600
İran 0 0 0 0 1 915 2 1900 1 300
İspanya 50,6 50,6 8 7516 0 0 0 0 0 0
İsrail 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1200
İsveç 50 34,7 10 9303 0 0 0 0 0 0
İsviçre 26,3 39,5 5 3238 0 0 0 0 3 4000
İtalya 0 0 0 0 0 0 0 0 10 17000
Japonya 263,1 28,9 54 46823 1 1325 13 17915 1 1300
Kanada 85,3 14,8 18 12569 0 0 4 4400 3 1800
Kazakistan 0 0 0 0 0 0 2 600 2 600
Kore (Güney) 141,1 34,8 20 17705 6 6520 6 8190 0 0
Kore (Kuzey) 0 0 0 0 0 0 0 0 1 950
Litvanya 10 76,2 0 0 0 0 0 0 2 3400
Macaristan 14,3 43 4 1889 0 0 0 0 2 2000
Meksika 10,1 4,8 2 1300 0 0 0 0 2 2000
Mısır 0 0 0 0 0 0 1 1000 1 1000
Pakistan 2,6 2,7 2 425 1 300 2 600 2 2000
Polonya 0 0 0 0 0 0 6 6000 0 0
Romanya 10,8 20,6 2 1300 0 0 2 1310 1 655
Rusya 152,8 17,8 32 22693 9 7131 15 17100 30 28000
Slovakya 13,1 53,5 4 1762 2 782 0 0 1 1200
Slovenya 5,5 37,9 1 666 0 0 0 0 1 1000
Tayland 0 0 0 0 0 0 2 2000 4 4000
Tayvan (Çin) 39,9 20,7 6 4980 2 2600 0 0 6 8000
Türkiye 0 0 0 0 0 0 2 2400 1 1200
Ukrayna 77,9 48,6 15 13107 2 1900 2 1900 20 27000
Vietnam 0 0 0 0 0 0 4 4000 6 6000
Dünya 2558 14 438 372006 57 54562 149 161999 342 365375
Kaynak: Uluslararası Atom Enerjisi
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 64
Şekil 34: 2007 Yılında Dünyada Birincil Enerji Arzları (%)
Şekil 35: 2007 Yılında Dünyada Elektrik Üretimi (%)
Kaynak: Uluslararası Atom Enerjisi
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 65
Şekil 36: Dünyadaki birincil enerji kaynakları
Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 66
Şekil 37: Dünyada Bölgelere Göre Nükleer Üretimi
Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 67
Yukarıdaki tablolardan da anlaşılabileceği gibi, kurulu güçlerine baktığımızda birinci sıradaki ülke
olarak Amerika Birleşik Devleti dikkat çekmektedir. Nükleer enerji üretiminde ise Avrupa Birliği
ülkeleri pastadan ciddi bir pay almaktadır. 1973’te tüm dünyada çok azımsanacak kadar küçük
değerlerde olan nükleer enerji üretimi, 2009 yılı sonunda tüm enerji üretimi metotlarının %5,9’luk bir
dilimini kapsamaktadır. Bu nükleer enerjinin öneminin gün geçtikçe dikkat çektiği anlamına
gelmektedir.
2.1 Nükleer Enerji Santrallerinin Mevzuatı
Bu bölümde nükleer enerjinin uygulanabilirliği esası ile ilgili kanunun sınırlamış olabileceği
kriterler incelenmiştir. Nükleer Enerji santrallerinin kurulması ile ilgili mevzuat ve
yönetmeliklerde, kurumları bağlayıcı nitelikte hükümler bulunmamaktadır. Mevzuat
incelendiğinde aşağıdaki maddeler göze çarpmaktadır.
Yapılacak nükleer güç santrallarına ilişkin olarak ilgili bakanlık ve kurumların görüşleri
alındıktan sonra Bakanlık tarafından, bu Kanun kapsamında santral kuracak ve işlete-
cek şirket ve/veya şirketlerin seçilmesi süreci başlatılır. Bu sürece, TAEK'in (Türkiye
Atom Enerjisi Kurumu) belirlediği ölçütleri karşılayan şirketler katılabilir. Kanundan
yararlandırılacak şirket veya şirketler, Bakanlık tarafından megavat-elektrik (MWe)
cinsinden toplam santral kapasitesi, santrala yönelik yer tahsisi, lisans bedeli ve altya-
pıya yönelik teşvikler ile tekliflerin yapılmasına ve değerlendirilmesine ilişkin usul ve
esasların belirlenmesi ve Bakanlar Kurulunca onaylanmasını takiben yapılacak yarış-
ma sonucu seçim ile belirlenir. Bu kapsamda başvuru yapan şirketlerin on beş yıl
boyunca üretecekleri elektrik enerjisi miktarı ile, yıllık birim elektrik enerjisi satış fiyatı
çarpımı sonucu oluşacak elektrik alım bedellerinin önceden saptanmış belirli bir
ıskonto haddi üzerinden yarışmanın yapıldığı tarihe indirgenmiş değerlerinin toplamı
olarak en düşük teklifi veren şirket veya şirketler bu Kanun hükümlerinden yararlan-
maya hak kazanır.
Şirket, bu Kanun ve diğer mevzuatın gerektirdiği her türlü izin, ruhsat ve lisansı almak-
la yükümlüdür. Şirket santralin kurulması aşamasında oluşabilecek herhangi bir zara-
rın tazminine yönelik, zorunlu yatırım sigortası yaptırmakla ve santralin faaliyeti süre-
since oluşacak atıkların taşınması, depolanması ve/veya bertaraf edilmesi ile ilgili her
türlü finansal maliyetlerin ve santralin işletme süresinin sonunda işletmeden çıkarma
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 68
masraflarının karşılanması için oluşturulacak fonlara katkı ile yükümlüdür. Şirket, TA-
EK'in belirleyeceği kurallar çerçevesinde yakıt temininden sorumludur. Atık yönetimi
kapsamında geçici depolama veya nihaî depolama yerinin belirlenmesine, depolama
tesisinin inşasına, lisanslanmasına, işletilmesine ve işletmeden çıkarılmasına, geçici
depolama yerinde muhafaza edilecek veya nihaî depolama yerinde bertaraf edilecek
kullanılmış yakıt ya da yüksek seviyeli atıkların taşınmasına ve işlenmesine, radyoaktif
atıkların yönetimini sağlayacak araştırma, geliştirme faaliyetlerinin yürütülmesine iliş-
kin maliyetleri ve nükleer güç santralinin sökümünden dolayı oluşacak maliyetleri kar-
şılamak amacıyla şirketin katkıda bulunacağı URAH ile İÇH oluşturulur. Şirket, TAEK ta-
rafından yayınlanan usul ve esaslara göre URAH ve İÇH’ye ödeme yapmakla yükümlü-
dür. URAH ve İÇH’ye ilişkin işlemler tüm vergilerden muaftır. Bu hesapların oluşturul-
ması ve idaresine ilişkin usul ve esaslar, TAEK'in ve Hazine Müsteşarlığının görüşü alı-
narak Bakanlık tarafından belirlenir. Ödenecek payları zamanında yatırmayanlar için
21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hü-
kümleri uygulanır. URAH ve İÇH adına tahsil edilen gelirler amacı dışında kullanılamaz.
Nükleer yakıt, radyoaktif madde veya radyoaktif atık taşınırken veya santralda bir ka-
za olması durumunda, nükleer enerji alanında üçüncü kişilere karşı sorumluluğa ilişkin
olarak Paris Sözleşmesi ve diğer ulusal ve uluslararası mevzuat hükümleri uygulanır.
Bakanlar Kurulu, kurulacak santrala ilişkin teknoloji edinmeye yönelik yatırımlar ile iş-
letme personelinin eğitimini teşviklerden yararlandırabilir. Kanun kapsamında
üzerinde santral kurulacak taşınmazların devletin hüküm ve tasarrufu altında
bulunması durumunda bu taşınmazlar üzerinde şirket lehine, Maliye Bakanlığı tarafın-
dan diğer kamu kurum veya kuruluşlarının mülkiyetinde bulunması halinde ise
Bakanlar Kurulu kararı ile bedelsiz olarak kullanma izni, irtifak hakkı tesis edilir. Bu ta-
şınmazlara ilişkin sözleşmelerin sürelerinin sonunda, maliyeti 5 inci maddenin dör-
düncü fıkrası kapsamında oluşturulan fonlardan karşılanmak üzere nükleer güç san-
tralinin sökülmesi zorunludur. Söküm işinden ve taşınmazın çevre kuralları kapsamın-
da kabul edilebilir hale getirilerek Hazineye iadesinden şirket sorumludur. Bu işlemler
için fon kaynaklarının yetersiz kalması durumunda maliyetler Hazine tarafından karşı-
lanır.
Kanunun hükümlerine aykırı hareket eden toptan ve perakende satış lisansı sahibi tü-
zel kişiler hakkında EPDK tarafından 20.2.2001 tarihli ve 4628 sayılı Elektrik Piyasası
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 69
Kanununun 11 inci maddesi hükümleri çerçevesinde işlem yapılır. Bu işlemlerin sebep
olacağı sözleşme iptalleri sonucu açığa çıkacak elektrik enerjisi TETAŞ tarafından alı-
nacaktır.
Nükleer faaliyetlerin düzenlenmesi için bir kurum kurulana kadar düzenleme ve de-
netleme işlemlerini yerine getirmek için TAEK gerekli önlemleri alır. TAEK özel bilgi ve
ihtisas gerektiren işlerde kadro aranmaksızın uygun nitelikli yerli ve yabancı uyruklu
sözleşmeli personel çalıştırabilir. Bunlara ödenecek ücret ve diğer malî haklar Başba-
kan tarafından belirlenir.
Nükleer Santral faaliyetleri ile ilgili yönetmelikte ise şu maddeler dikkat çekmektedir.
Bu Yönetmelik çerçevesinde TETAŞ ile sözleşme imzalayan şirkete yer tahsisi yapılır.
Santralın kurulacağı yer Bakanlık tarafından belirlenir ve şartnamede belirtilir. Yer
tahsis şartlarını kapsayan ayrı bir sözleşme ilgili kurum veya kuruluş ile şirket arasında
yapılır.
Aşağıda belirtilen hususlar, ilgili kurum veya kuruluşlar tarafından üstlenilir.
o Çevresel etki değerlendirmesi raporunun hazırlanması için şirket tarafından
talep edilen kurum veya kuruluşlardaki mevcut verilerin temini,
o Nükleer santral sahası dışında gerekli fiziksel koruma ve emniyet önlemlerinin
alınması.
Bu Yönetmelik kapsamında teklif verenlerin bünyesinde nükleer santral işletmeciliği
deneyimi olan şirket veya şirketlerin bulunması; veya teklif sahibinin bu özellikte
işletmeci şirket veya şirketlerle anlaşmasının veya anlaşma yapılacağına dair niyet
mektuplarının bulunması, veya teklif sahibinin santral teknolojisini sağlayacak olan
şirket ile yapacağı eğitim veya süpervizörlük anlaşmasının veya anlaşma yapılacağına
dair niyet mektuplarının bulunması şarttır.
Yarışma, 31/12/2020 tarihine kadar ticari işletmeye girmek üzere nominal (4000 +/-
% 25) MW toplam kurulu güce karşılık gelecek nükleer santral ünitelerinin yapımını,
teklif edeceği gerçekleştirme programı çerçevesinde yerine getirecek şirketin seçimi
için yapılır.
Santralın iletim hattına bağlantısını sağlayacak şalt tesisi TEİAŞ standartlarına ve ilgili
mevzuata uygun olarak şirket tarafından tesis edilir. Santralın enterkonnekte elektrik
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 70
sistemine bağlantısını sağlayacak iletim hatlarının yapımı ile ilgili süreç ilgili mevzuat
kapsamında şirket ile TEİAŞ arasında yapılacak bağlantı ve sistem kullanım
anlaşmalarında belirlenir. Şirket, santralin primer ve sekonder frekans kontrolüne
katılımını ve şebeke uyumuna yönelik diğer yükümlülüklerini ilgili mevzuat hükümleri
uyarınca yerine getirir.
Yer tahsisi ile ilgili sözleşme süresinin sonunda santralin devreden çıkarılması ve
sökümü şirketin sorumluluğundadır.
2.2. Nükleer Enerji Santralleri Çalışma Prensipleri
Nükleer enerjiyi tarif etmeden önce atomun yapısına bakmak gerekir. Bir atom içerisinde Z
tane proton ve N tane nötron bulunan bir çekirdekten ve çekirdek etrafında değişik
yörüngelerde dolaşan Z tane elektrondan meydana gelmektedir. Elektron (- yüklü), proton (+
yüklü) ve nötronların (yüksüz) atom içinde ve dışında ki kütleleri farklıdır. Atom dışındaki
kütleler daha büyük olup, atomun oluşumu sürecinde bir miktar kütle eksilmektedir.
Meydana gelen Δm’lik kütle eksilmesi E=Δm.C2 (C: ışık hızı) bağıntısı ile enerjiye
dönüşmektedir. Bu enerji elektriksel olarak aynı yüklü olan protonların atom çekirdeği
içerisinde hapsedilmesini sağlayan nükleer kuvvetlerin kaynağını oluşturmaktadır. Hafif
elementleri yakıt olarak kullanan Füzyon reaktörleri ve uranyum ve toryum gibi ağır
elementleri yakıt olarak kullanan fisyon reaktörleri.
Füzyon Reaktörleri
Füzyon reaksiyonu en hafif iki element olan hidrojen ve helyum arasında en kolay meydana
gelir. Hidrojenin izotopu döteryumdur. Yeryüzündeki tüm suyun yarısının içinden döteryum
ayrıştırılırsa 23 trilyon tonluk bir potansiyel elde edilir. Bu potansiyel şimdiki dünyanın yıllık
enerji tüketiminin 16 milyar katıdır. Dolayısıyla gelecekteki füzyon reaktörleri yakıt
darboğazına düşmeyecektir.
Fisyon Reaktörleri
Bir kere harekete geçen fisyon reaktörü ortamdaki tüm uranyum atomları tükeninceye kadar
devam eder. Fisyondan açığa çıkan 2-3 tane nötron, α,γ ve β ışınları insan fizyolojisi için
zararlı olup iyi bir zırh ile dışarı sızması önlenmelidir. Meydana gelen 2 yeni element de
reaktif olup nötron, α,γ ve β ışınları yayımlarlar. Bu yayınımın şiddeti zamanla azalmakla
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 71
birlikte binlerce yılda sürebilir. Bu nedenle reaktör ortamındaki tüm artık yakıtlar yıllarca
emniyetli bir şekilde saklanmalıdır. Bugünkü nükleer reaktörlerin fiziğini oluşturan fisyonun
bu olumsuzluğu itiraz edilen temel konulardır.
Uranyum en temel fisyon yakıtı olup birkaç izotoptan meydana gelmektedir. Nükleer
reaktöre konulan yakıtın ancak % 1 i yakılmakta, % 99 ise kül olarak alınmaktadır. Yüksek
derecede radyoaktif olan bu artık çok özel tekniklerle uzun süre saklanmalıdır. Bugünkü
nükleer reaktör teknolojisinde emniyet en temel parametre olup, diğer teknolojilere göre
çok emniyetli hale gelmiştir. Birbirinden bağımsız birkaç emniyet sistemi reaktörde kazanın
oluşmasına engel olmaktadır. Reaktörden çıkan radyoaktif malzeme ise camlama, kurşun
zırh, tuz mağaralarına gömme gibi yöntemlerle yıllarca dayanacak tekniklerle
saklanabilmektedir.
Türkiye’nin belirlenmiş uranyum ve toyum rezervleri 10.000 ton ve 380.000 ton kadardır.
1000 MW lık elektrik üreten bir nükleer santralin 30 yıllık çalışması süresince 2000 ton
uranyum kullanır. Sadece bilinen uranyum rezervleri ile 5 tane santral yapılarak bugünkü
elektrik üretiminin % 25 kadar elektrik üretilebilir.
2.3. Nükleer Enerji Santrallerinin Olumlu Yönleri
Dünya elektrik ihtiyacının 2007 ile 2035 yılları arasında yıllık ortalama % 1,4 toplamda % 49
artacağı öngörülmektedir. Ülkemizde ise 2009- 2018 yılları arasında yüksek talep olduğunda
% 4,5-7,5 düşük talep olduğunda ise % 4,5-6,7 oranında yıllık elektrik talep artışı olacağı
tahmin edilmektedir. Bu artışa karşın, TPAO’nun verilerine göre, dünya elektrik üretiminin %
26,7’sini (2008 yılı), ülkemizin ise % 47,2’sini (2010 yılı) karşılayan petrol ve doğalgazdan
petrol rezervleri 2050 yılında, doğalgaz rezervleri ise 2070 yılında tükeneceği tahmin
edilmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 72
Tablo 14: Dünya Geneli Nükleer Talebi Tahmini
YILLAR YÜKSEK TALEP (%) DÜŞÜK TALEP (%)
2010 4,5 4,5
2011 6,5 5,5
2012 7,5 6,7
2013 7,5 6,7
2014 7,5 6,7
2015 7,5 6,7
2016 7,4 6,6
2017 7,4 6,6
2018 7,4 6,6
Kaynak: Uluslararası Atom Enerjisi
Dünya genelinde ve ülkemizde nükleer enerjinin, elektrik üretiminde tercih edilmesindeki
diğer nedenler aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:
• Nükleer santraller, yenilenebilir enerji kaynaklı santraller gibi dış koşullara (iklim
koşullarına), kömür santralleri gibi yakıtın kalitesine, petrol ve doğalgaz santralleri gibi rezerv
miktarına bağlı olmadığı için elektrik üretiminde süreklilik arz eder.
• Nükleer enerji üretim zinciri, tümüyle ele alındığında sera gazı salımı konusunda en temiz
seçenektir. Fosil yakıtların yanmasıyla açığa çıkan karbon monoksit, karbondioksit, sülfür
dioksit ve azot dioksit gibi sera gazı oluşumuna sebep olan zararlı gazlar, nükleer santraller
çalışırken atmosfere salınmaz. Bu nedenle nükleer enerjinin iklim değişikliğine sebep olan
atmosferdeki sera gazı konsantrasyonunun azaltılmasında büyük rolü vardır. Günümüzde
nükleer santraller, elektrik sektöründen kaynaklanan sera gazı salınımında yıllık olarak
yaklaşık % 17 azalmaya sebep olmaktadır. Bu santrallerin yerine fosil yakıtlı santrallerden
elektrik elde edilmiş olsa her yıl 1,2 milyar ton karbon atmosfere verilecekti. Ayrıca, elektrik
üretiminin nükleer santrallerden sağlanmasıyla yılda 2,3 milyar ton karbondioksit (Yaklaşık
444 milyon arabanın 1 yılda atmosfere yaydığı karbondioksit miktarı), 42 milyon ton sülfür
dioksit, 9 milyon ton azot dioksit emisyonuna ve 210 milyon ton kül üretimine engel
olunmaktadır. Buna göre, fosil yakıtla çalışan santraller yerine nükleer santrallerin kurulması
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 73
durumunda karbondioksit emisyonu düşecek ve uzun adede küresel ısınmaya en iyi çözüm
olacaktır.
• 1 kilogram uranyumdan elde edilen enerji için, 3.000.000 kilogram (3000 ton, 25 adet ağır
yük tren vagonu) kömür veya 2.700.000 litre (2700 metreküp, 135 adet büyük boy akaryakıt
tankeri) petrol gerekmektedir. Bu kadar az miktarda uranyum kaynağından yüksek miktarda
enerji üretildiğinden nükleer santrallerin atık miktarı da bu oranda fosil yakıtlardan çok daha
azdır. Örneğin, elektrik üretiminin % 75 gibi büyük bir oranda nükleerden sağlandığı
Fransa’da, dört kişilik bir ailenin ömürleri boyunca kullandıkları nükleer enerjiden, en fazla
bir golf topu kadar büyüklükte camlaştırılmış nükleer atık çıkmaktadır. Ayrıca, nükleer
santrallerde az miktarda yakıtla çok yüksek enerji üretiminin gerçekleşmesi sonucunda,
santralde kullanılan nükleer yakıtın çok uzun yıllar enerji ihtiyacını karşılayacağı
düşünülmektedir1. Yakıt stoku olduğu sürece, sürekli güvenilir enerji üretilebilir.
• Nükleer santrallerden çıkan atık miktarının çok az olmasıyla çok az yer kaplayacağından yer
üstündeki depolarda depolanabilmektedirler. Örneğin, 1000 MW’e gücündeki bir nükleer
santralden yılda yaklaşık 30 ton (yük treni vagonunun yarısı) nükleer atık çıkmaktadır. Aynı
büyüklükteki bir fosil santralinden ise yaklaşık 2.000.000 ton petrol atığı veya kömür atığı
çıkmaktadır. Bu da nükleere göre yaklaşık 67.000 kat fazla atık miktarını göstermektedir.
• Kullanılmış nükleer yakıtlar yeniden işlenerek (reprocessing) enerji üretimi için
kullanılabilirler. Radyoaktif fisyon ürünlerinin % 3’ü ve ağır elementler, kullanılmış yakıttan
ayrıştırılıp camlaştırılarak canlı yaşamından izole edilmiş şekilde güvenli ve sürekli
depolanabilmektedir. Plütonyum ve uranyumu ihtiva eden geriye kalan % 97’sinden ise yeni
yakıt elementleri üretilebilmektedir. Bunun sonucunda, kullanılmış nükleer yakıtların büyük
çoğunluğunun tekrar işlenebilmesi ile nükleer santraller için gerekli yakıt ihtiyacı uzun yıllar
boyunca karşılanabilecek ve kullanılmış yakıtlardan kaynaklanan atık miktarı azaltılmış
olacaktır.
• Nükleer yakıt maliyeti ve bunun sonucu olarak fiyatı istikrarlı sayılabilecek seviyededir.
• Tablo 15’da görüldüğü üzere işletme maliyetlerinde nükleer yakıtın oranı % 30’larda olduğu
için (bu oran kömür yakıtlı santraller için % 77, doğalgaz için % 90) nükleer yakıt fiyatlarındaki
değişimin elektrik üretim maliyetine etkisi fosil yakıtlara oranla çok daha azdır. Yakıt
fiyatlarının iki katına çıkması doğalgaz santralleriyle üretilen elektriğin maliyetine % 66,
kömür santralleriyle üretilen elektriğin maliyetine % 31 oranında yansımaktayken bu oran
nükleer santraller için sadece % 9’dur.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 74
Tablo 15: Enerji kaynakları ve maliyetleri
YAKIT TİPİ İŞLETME VE BAKIM YAKIT
YAKITIM FİYATI İKİ
KATINA ÇIKARSA
ELEKTRİK ÜRETİMİ
MALİYETİNDEKİ
DEĞİŞİM
Kömür % 23 % 77 % 31 artar
Doğal gaz % 10 % 90 % 66 artar
Nükleer % 70 % 30 % 9 artar
Kaynak: Dünya Nükleer Birliği, 2010
• Yeni istihdam alanları oluşturarak ülke ekonomisine katkı sağlar.
• Nükleer enerjiden elde edilecek enerji, ülke enerji üretim portföyüne çeşitlilik getirir.
• Güvenlik ve kalite kültürünün ülkemizde yerleşmesine ve gelişmesine katkı sağlar.
• Santral işletme ömrü diğer santral türlerine göre daha uzundur.
• Nükleer güç santralleri uzun yıllar boyunca ihtiyaç duyulacak nükleer yakıtları kolayca ve
ekonomik depolamaya imkân verdiğinden enerji arz güvenliğinin sağlanmasına önemli katkı
sağlar.
• En önemlisi, NGS, baz yük santralleridir ve sürekli enerji üretme kabiliyetine sahiptir. Diğer
baz yük santralleri ise jeotermal ve fosil (Petrol, Taş Kömürü, Linyit ve Doğalgaz) yakıtlı
santralleridir. Jeotermalin toplam kapasitesinin küçük olmasından, fosil yakıtlı santrallerin
ise çevreye olan olumsuz etkilerinden dolayı nükleer santraller, baz yük santrali olarak
avantajlıdır. Ayrıca, linyit dışındaki fosil kaynaklar ithal kaynaklardır ve dışa bağımlılığımızı
artırmaktadır.
3.4 Nükleer Enerji Santrallerinin Olumsuz Yönleri
Nükleer Enerji Santrallerinin kurulabilmesi ve üretilen elektriğin ekonomik olabilmesi için
bazı analizlerden geçmeleri gerekir. Nükleer santrallar, hidroelektrik ve kömür yakıtlı
santralların aksine, teknik olarak her yere kurulabilirler. Ancak üretilen elektriğin ekonomik
ve son derece güvenli olabilmesi için santralın kurulduğu yerin bazı özelliklere sahip olması
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 75
gerekir. Bölgenin deprem bölgesi olmaması ve çevrenin izole olması gibi etkenlerin dışında
nükleer enerjinin aşağıda sıralanan olumsuzlukları mevcuttur.
Nükleer santrallerin ürettiği nükleer atıkların ne yapılması gerektiği halen bir soru
işaretidir. Çok tehlikeli olan bu atıklar dikkatli bir şekilde saklanmalıdır.
Yüksek güvenlik standartlarına rağmen nükleer enerji halen çok riskli bir teknolojidir.
Japonya'da olduğu gibi kazalar halen olabilmektedir. % 100 güvenli bir nükleer santral
bulunmamaktadır. Nükleer santrallerde meydana gelen kazaların ise sonuçları hem
doğa hem de insanoğlu için çok yıkıcı olmaktadır. Çernobil nükleer faciasının
üzerinden 25 yıl geçmesine rağmen etkisi halen hissedilmektedir.
Nükleer santraller kendilerinden gelen risklerin yanı sıra dışardan gelebilecek
saldırılara karşı da büyük tehlike oluştururlar. Bir nükleer santralde gerçekleşebilecek
herhangi bir terör eyleminin sonuçları ağır olacaktır.
Nükleer santrallerde açığa çıkan radyoaktif atıklar daha sonradan silah yapımında
kullanılabilir. Bu teknolojinin yaygın kullanımı, nükleer silahların da yaygınlaşması
anlamına gelebilmektedir.
Nükleer enerjinin kaynağı olan uranyum az bulunan bir kaynaktır. Tahminlere göre
dünyadaki uranyum kaynakları talebe de bağlı olarak 30 - 60 yıl içerisinde
tükenecektir.
Nükleer santral kazaları ve atıkları kaynaklı radyasyon, gözlemlenemez olduğu için
etkisi geç anlaşılan ve insanlık ve bilim tarihi bakımından yeni; bu nedenle bilimin ve
risk altındaki toplum çoğunluğunun yeterince bilmediği riskler grubunda;
denetlenemediği için de korkutucu, dünya çapında felaket yapıcı; sonuçları öldürücü,
gelecek kuşaklar için çok tehlikeli; kolayca azaltılamayan ve miktarı giderek
artmaktadır.
Nükleer santrallerin soğutma suları denize verilir; verildiği ortamda 2-6 C’lik bir
sıcaklık artışına sebep olur.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 76
2.4. TR81 Bölgesinin Nükleer Enerji Santraline Uygunluğu
Günümüzde gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en önemli gereksinimi enerjidir. Her ne
kadar tam bir ölçüt olmasa da ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, üretip tükettikleri enerji ile
ölçülür. Bazı ülkeler ürettikleri enerjiyi çok verimli bir şekilde kullanırlarken, bazıları bu
konuda o denli başarılı olamazlar. Bazı ülkeler de kendileri kullanmadıkları halde çok
miktarda enerji hammaddesi üretirler. Enerji üretim ve tüketiminin çok farklı yöntemleri olsa
da, tüm ülkelerin ucuz, bol ve temiz enerji kaynaklarına gereksinimleri vardır.
Olumlu ve olumsuz yönlerine bakıldığında, kurulup kurulmaması hâlâ tartışma konusu olan
nükleer santrallerin, kanun ve yönetmelikte diğer santrallere oranla bağlayıcı nitelikte karar
ve yargıları bulunmamaktadır. Santralin kurulması için değerlendirilebilir niteliklerden olan
bölgenin deprem bölgesi olup olmadığı sorusu ise, TR81 bölgesi için olumlu yönde
sonuçlanmaktadır. Özellikle Zonguldak’ta, Birinci jeolojik dönemde bitki kalıntılarının çukur
alanlarda birikmesi sonucunda da taşkömürü yatakları meydana gelmiş bu nedenle de
deprem riski zayıf olan iller arasına girmiştir. Bölgenin Nükleer Santral için diğer önemli artısı
ise, Zonguldak ve Bartın’ın deniz kıyısında konumlandırılmış olmasıdır. Nükleer santrallerin
soğutulmasında deniz suyu kullanımı yapılabilmektedir. Enerji Bakanlığı ve TAEK kaynakları,
nükleer santral için genel olarak deniz kenarının tercih edildiğine dikkat çekerek “Nükleer
santral parçaları (özellikle reaktör kısmı) yaklaşık 900-1.000 ton ağırlığında parçalardan
oluşuyor. Bunların karayolu ile taşınması çok zor. Onun için denizyolu tercih ediliyor. Ayrıca
santral kurulacağı yer konusunda da deniz kenarı tercih ediliyor. En önemli sebeplerden bir
tanesi soğutma için ciddi oranda su sirkülasyonu lazım (saniyede yaklaşık 300 ton civarı). Bir
diğer dikkat edilen husus da deprem bölgesi olmaması” açıklamasını yapmıştır.
Nükleer Santrallerin kaza sonucunda geri dönüşü olmayacak felaketleri getirebileceği
gerçeğine rağmen, bölgeye kurulması durumunda, enerji ihtiyacının büyük kısmını termik
santrallerden karşılayan, dolayısıyla hava kirliliği problemi bulunan bölge için bu sorun
indirgenebilir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 77
3.TERMİK SANTRAL
Termik santraller, yanmayla ortaya çıkan ısı enerjisinden elektrik enerjisi üreten bir
merkezdir. Yanma, bir kazan ya da buhar üretecinde gerçekleştirilir ve suyun buhara
dönüştürülmesini, daha sonrada bunun yüksek basınç altında (135 bar),yüksek
sıcaklıkta(535�C) çok ısıtılmasını sağlar. Buhar önce türbinin yüksek basınçlı bölümünde ve
daha sonra yeniden çok ısıtıldıktan sonra orta ve alçak basınçlı bölümlerde genişler. Birbirini
izleyen bu genişlemeler sırasında ısı enerjisi mekanik enerjiye dönüşür.
Termik santralin bilançosu incelendiğinde, üretilen bir kW için 4000 kilojoule’den fazla bir
enerjinin soğutma suyuna harcandığı anlaşılmıştır. Su bir akarsudan alınırsa, bu suyun
günümüzde en çok 7-10�C arasında ısıtılmasına izin verilmektedir; bu da büyük bir debi
gerektirir. Sözgelimi, 600 MW bir enerji grubunda soğutma için saniyede 22 m3 su gerekir. Bu
nedenlerle, büyük santraller ancak büyük akarsuların üzerinde ya da deniz kıyısında kurulur.
Bununla birlikte, termik santrallerin yol açtığı ısı artışı, su bitkileri ve hayvanları için ciddi
sorunlar yaratır. Suyun az, santrallerin çok sayıda bulunduğu bölgelerde, genellikle hiperbol
biçiminde büyük kulelerden oluşan havalı (atmosferik) soğutma sistemlerinden yararlanılır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 78
3.1.Termik Santrallerde Kullanılan Yakıt Çeşitleri
Ülkemizin enerji gereksiniminin önemli bir bölümünü karşılayan ve Türkiye Elektrik Üretim
A.Ş.(EÜAŞ) tarafından işletilen termik santraller, fueloil, taşkömürü, linyit, motorin, jeotermal
ve doğalgaz türlerinde enerji kaynağı kullanmakta olup sayıları 30’u aşmaktadır.
Termik santrallerde kullanılan yakıtlar ise mazot, gaz ve kömürdür. Mazot için gerekli olan
tesisler basit tesislerdir; mazot 30.000-40.000 m3 hacimli, silindir biçiminde metalik
depolarda saklanır. Depolardan alınıp ısıtılan mazot püskürtülerek brülörlere aktarılır. Gaz
kullanımı için gerekli olan donanımlar çok az sayıdadır; Gaz brülörlere gönderilmeden önce
yalnızca genişletilir, filtreden geçirilir ve ısıtılır.
Termik santrallerde kömür kullanımı; için gerekli olan tesisler gaz ya da mazota oranla çok
daha önemli ve büyüktür. Burada özellikle kömürün demiryolu, akarsu ya da deniz yoluyla
santrale getirilmesi, boşaltılması, depolanması, santral alanı içinde dolaştırılması ve kazana
verilmesi için gerekli tesisler yapılmalıdır. Kömür önce toz haline getirildikten sonra, önceden
mazotla 500 C’a kadar ısıtılmış olan yanma odalarının brülörlerine kuvvetli bir hava akımıyla
gönderilir. Bu odaların birkaç yüz m3’ü bulan bir hacmi ve birkaç bin m2 büyüklüğünde bir
ısıtma alanı vardır. Büyük bir termik santralin kömür tüketimi günde 5000 tonu aşar.
Termik santral, kapalı devre halinde dolaşan suyu buharlaştıran bir kazan ve bir türbo
alternatör (bir türbinle harekete geçirilen alternatör) grubu içine girer. Bu tür klasik
santrallerde buhar, kömür, fueloil ve nadiren doğalgaz veya yüksek fırın gazı yakılarak
üretilir.
3.2.Termik Santrallerin Çalışma Prensipleri
Termik santralleri büyük debili akarsu yakınında veya deniz kıyısına kurmak gerekiyor;
böylece santralde üretilen ısının yarısını boşaltan kondensenin suyla beslenmesi sağlanır.
Sıcak su ırmağa doğrudan boşaltıldığı gibi (açık devre soğutma) büyük soğutma kulelerine
yollanabilir; burada havayla temas ederek kısmen buharlaştıktan sonra kondenseye basılır
(kapalı devre soğutma). Bu son çözüm daha pahalıdır, ama su alma işlemini ve ırmak
sularının ısınmasına bağlı çevre sorunlarını azaltma olanağı sağlar.
Malzemelerin üretim maliyeti sınırlamak ve işletimi kolaylaştırmak için santraller standart ve
özerk üretim birimleri halinde gerçekleştirilir. Her ünitede bir buhar kazanı, bir buhar üretici,
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 79
bir türbo alternatör grubu ve iletişim şebekesine bağlı, gerilim yükseltici bir trafo bulunur.
Türü ne olursa olsun, her elektrik santrali, temel olarak bir enerji kaynağı, hareketlendirici bir
aygıt, bir alternatör ve bir dönüştürme istasyonundan meydan gelir. Dönüştürme istasyonu,
alternatörün ürettiği gerilimi, genel ulusal veya uluslararası interkonnekte şebekenin
beslenme hatları için uygun bir değere yükselir.
Daha mütevazı güçteki termik santraller, su buharı çevriminden geçmeden elektrik üretir.
Bunlar uçak motorlarının çalışma ilkesine dayanan gaz türbinleridir ve doğrudan doğruya bir
alternatörü veya elektrojen dizel gruplarını çalıştırır. Bu türbinler belirli zamanlarında
devreye sokulmak üzere tasarlanmıştır ve güçleri 100 MW geçmez; ama oldukça basit
olmaları (görece küçük boyut, su buhar devresinin olmaması, havayla soğutma) nedeniyle
birkaç dakikada devreye alınabilirler. Bu termik tesisler pratik olarak her yerde kurulabilir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 80
3.3.TR81 Bölgesinde Termik Santraller
Karabük'teki KARDEMİR ve Zonguldak-Ereğli'deki ERDEMİR fabrikalarının kendi ihtiyaçlarının
bir kısmını karşılamak amacıyla kurmuş oldukları ve kendiüretir lisansı ile üretim yapan
sırasıyla 191,1 MW ve 35MW kapasiteli termik santraller haricinde bölgedeki en önemli
enerji santrallerinden biri de Zonguldak Çatalağzı enerji santralidir.
Çatalağzı-B (ÇATES-B) Termik Santrali 300MWe kurulu güce sahip olup, Zonguldak İlinin
merkez ilçesine bağlı ve Zonguldak’ın 15 km. doğusunda bulunan Doğancılar ve Kazköy
köylerinin arazisinde ve Zonguldak Doğu Sahil yolu üzerinde kurulmuştur. Santral
Zonguldak'a 17 km. Kilimli beldesine 7 km. uzaklıkta Işıkveren mevkiinde olup, adını 2 km.
uzağındaki Çatalağzı beldesinden almıştır.
Termik santrallerin elektrik enerjisi üretebilmesi için bir kimyasal enerji kaynağı gereklidir. Bu
kaynak, santralin ana yakıtı olan “lavuar altı” kömürdür. Çatalağzı-B Termik Santrali, TTK'nin
taşkömürü atığı olan, fazla ticari değeri olmayan, kalorisi düşük kömürleri ana yakıt olarak
kullanmaktadır. Kömür, Çatalağzı Lavuarından demiryolu ve bantlar ile, Üzülmez ve Kozlu
Lavuarlarından demiryolu ve rödevans sahalarından kamyonlarla stok sahasına
aktarılmaktadır. Stok sahası 38 270 m² alan üzerine kurulmuştur ve toplam kapasitesi 170
000 tondur.
Tablo 16: Termik Santrallerin Yakıt Tüketimi ve Brüt Üretimi
Yıllar
Çalışılan
saat
Brüt Üretim (
KWh )
Yakılan Kömür
(ton)
1991 10.004 936.156.000 746.805
1992 12.090 1.707.939.000 1.316.164
1993 11.971 1.694.574.000 1.274.995
1994 13.207 1.884.966.000 1.274.995
1995 10.900 1.554.749.000 1.221.273
1996 12.527 1.817.604.000 1.448.190
1997 15.442 2.232.234.000 1.786.651
1998 15.770 2.234.793.000 1.846.787
1999 15.769 2.226.873.000 1.677.539
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 81
2000 13.471 2.212.272.000 1.658.628
2001 13.611 1.888.899.000 1.629.835
2002 13.912 1.777.008.000 1.402.092
2003 13.476 1.727.631.000 1.420.845
2004 11.032 1.475.745.000 1.209.019
2005 15.366 1.856.670.000 1.589.139
2006 11.099 1.909.362.000 1.567.333
2007 15.864 2.072.541.000 1.653.260
2008 15.038 1.882.377.000 1.653.568
2009 14.100 1.851.120.000 1.664.858
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Kazanda gerçeklesen yanma olayı sonucunda kül ve atık gaz açığa çıkmaktadır. Açığa çıkan
atık gaz, elektro filtre adı verilen kül tutucu sistemden geçirilerek atmosfere atılır. Açığa çıkan
külün ise bir kısmı satılarak ülke ekonomisine geri kazandırılmaktadır. Kül satışına 1999
yılında başlanmış olup, toplamda 715.650 ton kül satışı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2002
yılında yapımına başlanılan ve çok yeni tamamlanan kül barajı ile değerlendirilemeyecek
durumda olan külün baraja aktarılması işlemine yakında başlanacaktır.
Makina Mühendisleri Odası Zonguldak Şubesinin 2009 yılında yayınladığı ' ÇATES Atık Isısı ile
Bölgesel Isıtma İmkânları' adlı çalışmada da belirtildiği gibi, ÇATES'in atık suları kullanılması
bölge için önemli bir kaynaktır. Termik santrallerden çağın gereklerine uygun biçimde
faydalanabilmesi için de benzer çalışmaların yapılması ve bunların hayata geçirilmesi
gerekmektedir. Bu konu kaynakların etkin kullanımı açısından da önemlidir.
Eren Enerji Elektrik Üretim A.Ş. Zonguldak’ın Çatalağzı beldesinde 1360 MW kapasiteli
kömüre dayalı termik santral yatırımı gerçekleştirmektedir. 1,5 milyar dolarlık yatırım
değerine sahip üç aşamadan oluşan projenin ilk aşaması 160 MW’lık dolaşımlı akışkan yataklı
santral olup tesis 2009 Eylül ayında çalışmaya başlamıştır. Bu üniteler Türkiye’de kurulmakta
olan ilk süperkritik santraller olma özellikleriyle ülkenin en verimli termik santralleri olacaktır.
Ayrıca santrallerin kömür ihtiyacını karşılamak amacıyla 170,000 DWT’luk gemilerin
yanaşabileceği Karadeniz’in en büyük limanı inşa edilmektedir. Türkiye elektrik ihtiyacının %
5’ini karşılayacak tesis büyük bir istihdam olanağı sağlamaktadır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 82
SONUÇ
Teknolojinin ve insanların yaşam standartlarının artmasıyla doğru orantılı olarak, enerji
ihtiyacı ve beklentiler de artış göstermiştir. Öyle ki, artık enerji sadece insan ihtiyacını
karşılamaya yönelik bir kaynak değil, bir ülke politikası, bir yatırım aracı, araştırma ve
geliştirme çalışması, dünyanın sonu senaryosunun başrol oyuncusu, yeni bir çağın başlangıcı
veya bir savaş nedeni olarak da tanımlanabilir.
Enerji tanımındaki çeşitlilikler, enerji üretim metodunda yeni stratejilerin gelişmesinde de
etken rol oynamaktadır. Sanayi devriminden itibaren artan talebe termik santrallerle cevap
vermeye çalışan insanoğlu, küresel ısınma ve iklim değişikliğine adım attığımız şu günlerde
var oluşunu sürdürebilmek için, hem fosil kaynakların bir gün tükenebileceği riskinin
durdurulmasına hem de yeşil enerji ile artan talebi de karşılamaya kaynak olacak yenilebilir
enerji üretimine yönelmiştir. Bu alandaki yatırımlara ek olarak nükleer enerji kurulumları
devam etmiş, ancak yaşanan geri döndürülemez facialar kamuoyunun ortak görüşü olan
“yeşil enerji” çalışmalarının ve yatırımlarının yeni bir politika, yeni teknoloji ve geçiş dönemi
olmasına sebebiyet vermiştir.
Yenilenebilir enerjide dünyada özellikle hidrojen, güneş, rüzgâr ve biyokütle enerjilerindeki
olumlu gelişmelerin yaşanması bu alanda yatırımların da artmasını sağlamıştır. Ancak 2008
yılında başlayan ve 2010’un sonlarına kadar etkisini sürdüren küresel ekonomik kriz, enerji
sektörünü de etkilemiştir. Bu nedenle yenilenebilir enerji üretiminin pahalı olması sebebiyle
ülkeler hem daha ucuz yenilenebilir enerji üretimi hem de daha güvenli ve çevreye tahribatı
minimum olan nükleer santral araştırmalarına gitmiştir.
Türkiye’de ise 2010 yılı beklentiler ile geçmiştir. Bu beklentiler içinde en önemlisi 5346 sayılı
“Yenilenebilir Enerji Yasası” özellikle güneş ve diğer yenilenebilir kaynaklar açısından
yapılacak yeni ilave düzenlemeler yer almasıdır. Ancak, yasa tasarısı bütün beklentileri
karşılayacak düzeyde değildir. Enerji üretiminin özelleştirilmesi gerçekleştirilmiş, bununla
beraber küçük Hidroelektrik Santral yatırımlarının artması sağlanmıştır. Gelişen teknoloji ile
enerji ihtiyacı daha da artacaktır.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 83
Uluslararası Enerji Ajansının 2009 yılında yapmış olduğu araştırmalara göre tüm dünyada
kullanılan enerji kaynakları baz alındığında fosil kaynaklara dayalı enerji üretimi %78 gibi
büyük bir pay almaktadır. Nükleer enerji üretiminde ise Amerika Birleşik Devletleri 830
TWh’lik üretimi ile dünyadaki tüm nükleer santrallerin ürettiği güce göre %30,8’lik oranla ilk
sırada yer almaktadır. Amerika Birleşik Devleti aynı zamanda nükleer enerjide 101 GW’lık
kurulu gücüyle de dünyada birinci sırada yer almaktadır.
Dünyanın teknolojik gelişmelere dayalı olarak sürekli göz önünde tuttukları yenilenebilir
enerji kaynaklarındaki yatırımları ise sürekli devam etmektedir. Özellikle Almanya, radyasyon
alımı ve güneşlenme süresi bakımında hiç de uygulanabilir bir bölge olarak gözükmese bile
ülkeye çok ciddi yatırımlar yapmışlardır. Almanya’nın şu ana kadar yaptığı güneş enerjisi
yatırımları ile sadece güneş enerjisinden üretmiş olduğu elektrik enerjisi, 2011 yılında sızıntı
haberleriyle Dünya’nın gündemine bomba gibi oturan Fukushima Nükleer Santrali’nin 2009
yılı elektrik enerjisi üretiminden daha fazladır. Almanların bu başarısı aynı zamanda
yenilenebilir enerji sektörünün başarısı olarak nitelendirilmelidir. Öyle ki Amerika Birleşik
Devletlerindeki bir okul tarafından çatıya monte edilen güneş enerjisi panellerinden okulun
ve 10 hanenin elektrik enerjisi ihtiyacının karşılanması, her haneye kendi enerjisini üretebilir
fikrini ön plana çıkarmıştır.
Bunun yanında araştırma ve geliştirme çalışmaları farklı yenilenebilir enerji kaynakları
konusunda da devam etmiştir. Hidrojen enerjisi teknolojik çalışmaları hız kazanmış, fosil
yakıtlardan hidrojen bazlı geri döndürülebilir yakıtlara geçiş, artık hayalden daha yakın bir
noktaya ulaşmıştır. Elektrikli otomobil tasarımları teşvik edilmiş, kolay şarj edilebilecek
batarya geliştirme çalışmaları ve doğrudan elektrik enerjisinin tıpkı petrol istasyonlarında
olduğu gibi çok uzaklara çok az kayıpla taşınması fikri ön plana çıkmıştır. Biyokütle enerjisinin
kullanımı, biyogaz üretim çalışmaları da hız kazanmış, prototiplerdeki başarıdan sonra her
yerde uygulanabilirlik etüdü çalışmaları denenmeye başlamıştır.
Yüksek enerji kaynağı olarak kullanabileceği ön görülen ve geleceğin teknolojisinde büyük
pay alacağı düşünülen bor nanoteknolojisi ise gizemliliğini devam ettirmektedir. Bor
madenlerinin büyüklüğüne bakıldığında Türkiye bu anlamda dünyanın en büyük bor
rezervlerine sahiptir. Türkiye’nin görünür bor rezervi, Dünya’ya oranla %72,20’lik bir paya
tekabül etmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 84
Türkiye’de TEİAŞ’tan alınan 2011 yılı verilerine göre üretilen elektrik enerjisinin %53,25’i fosil
kaynaklardan elde edilmektedir. 2011 yılında üretilen elektrik enerjisi 2010 yılına göre %9
artış göstermiş ve yaklaşık 229 milyar 344,4 milyon kWh değerine ulaşmıştır. Üretilen bu
elektriğin tüketimine bakıldığında ise, sadece 10 ilin bu elektriğin yarısından fazlasını
tükettiğini görmekteyiz. Bu miktarın % 50,52’sini İstanbul, İzmir, Kocaeli, Ankara, Bursa,
Hatay, Antalya, Adana, Şanlıurfa ve Konya illeri tüketmiştir ve en çok tüketen il olarak
İstanbul, en az tüketen il olarak da Ardahan görülmektedir.
TR81 bölgesine baktığımızda ise EnerjiSA’dan alınan verilere göre Zonguldak’ta tüketilen
elektrik enerjisi 1 nolu trafo hariç 1001570 MWh, Karabük’te 319373 MWh ve Bartın’da
282168 MWh olarak göze çarpmaktadır. Bölgeye güneş enerjisi ve rüzgar enerjisi potansiyel
atlasından baktığımızda ise rüzgâr ve güneş yenilenebilir enerjisinin azımsanmayacak
derecede olduğu verisi ortaya çıkmaktadır. Özellikle güneş enerjisi bakımından yeterli
radyasyon kuşağında bulunmayan Almanya’nın başarısı göz önüne alınırsa bölgenin oldukça
verimli olduğu söylenebilir. Teknolojik gelişmelerle birlikte Karadeniz dip sularında bulunan
Hidrojen Sülfür’ün de hidrojen enerjisi üretiminde kullanılabileceği düşünülmelidir. Zaten hali
hazırda elektrik enerjisi üretiminde bulunan ve kurulum aşamasında olan toplam 13 adet
Hidroelektrik Enerji Santrali ve 7 adet Termik Enerji Santrali bulunduran bölgenin enerji
potansiyeli dikkat çekmektedir.
TR81 Bölgesi (Zonguldak, Bartın, Karabük) Enerji Raporu 85
KAYNAKÇA
Hidrojen Enerjisi ve Geleceği; Öğr.gör. Levent GÖKREM
Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi
Türkiye 10. Enerji Kongresi
Alternatif Enerji Kaynakları; Doç.Dr. Sebahattin ÜNALAN
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu; Temmuz 2010 Raporu
Nükleer Santraller ve Ülkemizde Kurulacak Nükleer Santrale İlişkin Bilgiler ; Enerji İşleri Genel
Müdürlüğü
Türkiye Jeotermal Kaynak Potansiyeli; Didem KORKMAZ BAŞEL, Ümran SERPEN, Abdurrahman
SATMAN
Kömür Kalitesine Bağlı Olarak Çatalağzı Termik Santralinde Katı Atık Miktarının Belirlenmesi; Duygu
DURGUN
Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği
Türkiye Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli ve Enerji Profilimizdeki Yeri; Dr. Yüksel MALKOÇ
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun
İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi
Türkiye’de Yenilenebilir Enerji Kaynakları Potansiyeli ve Geleceği; Eylem ÖNAL, Rahmiye Zerrin
YARBAY
VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu
HES raporu; Çevre ve Orman Bakanlığı
Global market Outlook for photovoltaics until 2014; European Photovoltaic Industry Association
http://www.eie.gov.tr
http://www.mta.gov.tr
www.tuik.gov.tr
www.karabuk-tarim.gov.tr
www.karabuktso.org.tr
www.enerji.gov.tr
http://1bog.org/blog/top-10-countries-using-solar-power
www.taek.gov.tr
www.hurriyet.com.tr
www.iea.org ,Key World Energy Statıstıcs