Toksikoloji ders notları

Nano maddelerin toksik etkileri:

10 milyondan çe

ş

it kimyasal maddenin kullanıldı

ğ

ı tahmin edilmektedir. (REACH) her yılpiyasaya 200–300 farklı yeni kimyasal madde sürülmektedir. Nano boyuttakimalzemelerin zararlı etkileri

ş

u anda tam olarak bilinmemektedir.(Yeterli ara

ş

tırma, süre,bilgi, maddenin do

ğ

ada izledi

ğ

i yol, birikim, vb bilinmiyor.) Nano malzemelerin üretimi,ta

ş

ınması, kullanımı, yok edilmesi, gibi süreçlerde çevre ve insana etkileri de tam olarakbilinmektedir.Ba

ş

lıca nano materyaler

ş

unlardır:

fullerenes (C 60)

,

Tek cidarlı karbon nanotüpler

 (SWCNTs)

çok duvarlı karbon nanotüpler

 (MWCNTs) ,

gümü

ş

 nano partiküller

,demir

nano partiküller, karbon siyahı,titanyum dioksit,alüminyum oksit , seryumoksit , çinko oksit , silisyum dioksit

,polisitren,e ndrimerlerin ,nanoclays.Uygun yolla ve uygun dozda canlı organizmalara verildi

ğ

inde zararlı etki meydanagetirme kapasitesine sahiptir. Bir etki meydana getirebilmesi için öncelikle belirli biryoldan vücuda alınması, absorbe olması gereklidir. Sonuçta meydana gelen etkinin

ş

iddeti, organizmada etki yerine ula

ş

an madde miktarına ba

ğ

lıdır.Kolloidal gümü

ş

 ve gümü

ş

 iyonlarıı anti mikrobiyal olarak uzun süredir kullanılmaktadır.Nanogümü

ş

, E.coli ölmesinde nanopartikül olmayan ve suda çözünebilen gümü

ş

 iyonları kadar etkilidir.

Nano gümü

ş

 partiküller mikroplaron membranın dı

ş

ınaçıkmasını engeller ve destabilize eder.

 Bu ölmü

ş

 hücrenin içeri

ğ

i ile ili

ş

kilidir vespesifik bir mikrobiyal etkidir.

Nano gümü

ş

 memeli hücre membranlarını etkilemez

.

Ş

eklil nano maddelerin risk analiziEn yaygın kullanılan titanyum dioksit UV ı

ş

ı

ğ

a maruz kaldı

ğ

ında

fotokatalitik

 olarak etkigösterir. Sulardaki asidik pH ile E.coli bakterilerde ilave stres meydana getirmektedir.Fotokataliti

ğ

e maruz kalan E.coli bakterilerinde ölümcül etki görülmü

ş

tür. Hücremembranlarında

hidroksi radikalleri

 olu

ş

umu gözlenmi

ş

tir.

En tehlikeli toksik madde olarak sigara

Her bir sigara vücut için zehirli, tahri

ş

 edici, kanser yapıcı ya da kanserin ortayaçıkmasını kolayla

ş

tırıcı 4000 ‘den fazla kimyasal madde içerir. Bunlardan kanserojenoldu

ğ

u ispatlanan maddeler;

arsenik

,

benzen

,

kadmiyum

,

hidrojen siyanid

,

toluen

,

amonyak

 ve

propilen glikol

dur.

Sigarada Bulunan Bazı Zararlı Maddeler

•

 Polonyum -210 (

kanserojen

)* Radon (

radyasyon

)* Metanol (

füzeyakıtı

)* Toluen (

tiner

)* Kadmiyum (

akü mentali

)* Bütan (

tüpgaz

)* DDT (

böcek öldürücü

)* Hidrojen siyanür (

gaz odaları zehiri

)* Aseton (

oje sökücü

)* Naftalin (

güve kovucu

)* Arsenik (

fare zehiri

)* Amonyak (

tuvalet temizleyicisi

)* Dibenzakridin (

zehir

)* Nikotin

Karbonmonoksit: Tütün dumanında %1-%5 kadar bulunabilen bu madde, kandakarboksihemaglobin artı

ş

ına yol açarak oksijenin ta

ş

ınmasını aksatmaktadır.

•

 Buna ba

ğ

lı olarak doku organların beslenmesi bozulur, ki

ş

inin i

ş

 kapasitesi azalır.Karbonmonoksit ayrıca, kandaki C vitamininin azalmasına yol açar. Ayrıca sigaraiçindeki irritan (tahri

ş

 edici) maddeler, solunum yollarında daralmaya sebep olur.Solunum yollarının yabancı maddelerden, kirlerden, mikroplardan temizlenmesinde rolalan epitel tabakanın bozulmasına ve a

ş

ırı mukus olu

ş

umuna sebep olur.

Özel Artıklardaki Tehlikeli Maddeler

Kullandı

ğ

ımız birçok kimyasal madde

tehlikeli madde

 olma özelli

ğ

ini ta

ş

ıyor veambalajı üzerinde bu özelli

ğ

ini belirten çe

ş

itli i

ş

aretler görüyoruz. Tehlikeli maddeler;patlayıcı, parlayıcı, kolay yanıcı, yakıcı, zehirli, mikrop bula

ş

tırıcı, radyoaktif, a

ş

ındırıcı,kendi kendine tutu

ş

an, ıslandı

ğ

ında yanan ve di

ğ

er tehlikeleri olu

ş

turan maddelerdir.Üretim prosesinde kullandı

ğ

ımız birçok ürün bu özellikleri ta

ş

ıyor. Belki bununbilincindeyiz ve bu maddeleri kullanırken, depolarken dikkatli davranıyoruz. Belki dekullandı

ğ

ımız maddenin bu özelli

ğ

ini bilmiyoruz ve olu

ş

turdu

ğ

u tehlikenin farkındade

ğ

iliz.

Tehlikeli maddelerin özellikleri

11.7.1993 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlü

ğ

e giren Zararlı KimyasalMadde ve Ürünlerin Kontrolü Yönetmeli

ğ

i’nde tehlikeli madde özellikleri a

ş

a

ğ

ıdaki

ş

ekilde tanımlanmı

ş

tır:

Patlayıcı:

 Belli bir sıcaklık ve basınçta herhangi bir hızda gaz olu

ş

turarak kimyasalreaksiyon olu

ş

turan ve bu yolla çevresindekilerin zarar görmesine neden olabilecekkatıveya sıvı halde madde veya maddelerin karı

ş

ımı demektir.

Parlayıcı sıvılar

: Parlayıcı kolay yanabilen demektir. Kapalı hazne deneyinde 60.50C,açık hazne deneyinde de 65.6 0C altındaki sıcaklıklarda parlayıcı buhar bırakansıvılar, sıvı karı

ş

ımları, çözeltide veya süspansiyonda katı madde karı

ş

ımları ihtiva edensıvılardır. (Örne

ğ

in, boya, vernik, cila gibi maddeleri içerip tehlikeli özellikleri nedeniyleba

ş

ka bir sınıfa dahil edilmeyen maddeler içeren maddeler)

Parlayıcı katılar:

 Patlayıcı sınıfından ayrı olarak, ta

ş

ıma

ş

artları altındakendi

ğ

inden kolayca yanabilen veya sürtünme sebebiyle yangına veya yangınba

ş

lamasına sebep olan katılardır. Kendi

ğ

inden yanmaya müsait katılar: Normal ta

ş

ımako

ş

ullarında veya havayla temas halinden ısınmaya ve bu

ş

ekilde yanmaya müsaitmaddeler.Suyla temas halinde parlayıcı gazlar bırakan maddeler: Suyla temasdurumunda kendi

ğ

inden parlayan veya tehlikeli sayılabilecek miktarda parlayıcı gazlarbırakan maddeler.

Oksitleyici:

 Kendilerinin yanıcı olup olmamasına bakılmaksızın, oksijen vermeyoluyla di

ğ

er maddelerin yanmasına neden olan veya katkıda bulunan maddeler.

Organik peroksitler:

 Kendi kendine hızlanan egzotermik bozunmayau

ğ

rayabilecek olan ısıl açıdan dengesiz organik maddelerdir.

Toksik (zehirli)

 : Yutulması veya solunması sonucu insan vücudunda dü

ş

ükoranlarda bulunması ile yada deriyle temas etmesi halinde öldürücüetkiye sahip akutetkiler gösterebilecek maddeler.

Enfekte edici maddeler

: Ya

ş

ayan mikroorganizmalar veya onların toksinleriniiçeren ve bu nedenlede insan ve hayvanlarda hastalık yaptı

ğ

ı bilinen ya da tahminedilen maddelerdir.

Korozif maddeler

: Canlı dokuyla temas halinde kimyasal olarak, geri dünü

ş

lü yada geri dönü

ş

süz ciddi zararlar verebilen, su veya hava ile temasında korozif dumanyayan, sızıntı halinde di

ğ

er mallara ya da ula

ş

tırma araçlarına zarar verebilen hattatümüyle tahrip edebilen veya ba

ş

ka türden tehlikeler yaratabilen maddeler.Hava veya suyla temas halinde toksik gaz yayılması: Hava veya su ile temashalinde tehlikeli sayılacak miktarda toksik gazlar yayan maddeler.

Ekotoksik:

 Serbest halde bulunmaları durumunda,

biyoakümülasyon

 yoluylaçevre üzerinde ani veya gecikmeli olarak olumsuz etkiler yaratan veya yaratabilecekolan ve/veya biyotik sistemlerde

toksik etkiler

 yaratan veya yaratması muhtemelmaddelerdir. Bu tehlikeli özellikleri ta

ş

ıyan maddelerin depolanması ve ta

ş

ınmasısırasında, maddenin çevre için olan tehlikelerini, koruma tedbirleri ve tehlikeli özelli

ğ

inibelirten i

ş

aret ve yazıları ta

ş

ıyan etiketlerin üzerinde bulunması gerekmektedir.

Tehlikeli maddelerin etiketlenmesi

Zararlı madde veya ürünleri kullanan ki

ş

iler, bunların özelliklerine göreetiketlenmesinden sorumludur. Üreticiler, bu etiketlerde üreticinin adı ve adresi,maddenin kimyasal ve kapalı formülü, ürünlerin ticari adı, amaçlanan kullanımalanlarıve içeri

ğ

ine giren maddelerin tehlike sembollerini, özel tehlikelere kar

ş

ı dikkat çekici”

çok

ş

iddetli patlayıcı

”, “

ş

iddetli zehir

” gibi ikazlar ve maddeler ait olan risk ve güvenlikönlemleri hakkında bilgiler, tehlike sembolü, kimyasal tanımı ve etkin madde yüzdesihakkında bilgiler vermekle yükümlüler. Bu maddelerin kullanıldı

ğ

ı i

ş

letmelerde dekullanıcılar, bu sembolleri bilmeli ve ürün buna göre i

ş

lem görmeli ve depolanmalı.Böylece, maddelerin olu

ş

turaca

ğ

ı tehlike ve risklere kar

ş

ı gerekli önlemler alınarak,güvenli bir kullanım sa

ğ

lanır. Bu etiketler kabın büyüklü

ğ

üne uygun ve görünebilirboyutlarda olmalıdır.Tehlikeli özellikleri gösteren etiketler de

ş

unlardır:

Depolama

Tehlikeli maddeler, ta

ş

ıma ve depolama esnasında çevre ve insan sa

ğ

lı

ğ

ına zararvermeyecek

ş

ekilde ambalajlanmalıdır. Içinde bulunan maddenin özelliklerini gösterenetiketler kap üzerinde bulunmalı ve bu ikazlara uygun olarakdepolanmalı vekullanılmalıdır. Tehlikeli maddelerin kondu

ğ

u depolar, depolanan maddeninolu

ş

turabilece

ğ

i zararlar göz önüne alınarak, gerekli ısı, izolasyon, yıldırımdan koruma,havalandırma, alarm, yangın söndürme gibi sistemlerle donatılır ve amaca uygunmalzemeyle in

ş

a edilmelidir. Depolara ve bunların yakınına, depolanan madde veyaürünlerin yükleme, bo

ş

altım ve kullanımları esnasında ortaya çıkabilecek tehlikeler ve butehlikelere kar

ş

ı korunma önlemleri ile ilgili uyarı i

ş

aretleri asılmalıdır. Yönetmeliktetehlikeli maddelerin depolanması ile ilgili olarak yapılan sınıflandırma a

ş

a

ğ

ıdaki gibidir:

Kaynaklar

o

 F. Holleman, E. Wiberg, “Lehrbuch der Anorganischen Chemie”, WalterdeAlexander Rether, 2002, Doktora Tezi, Münih Teknik Üniveristesi, Entwickgill undCharakterisierung wasserlöslicher Benzoylthioharnstofffunktionalisierter Polymerezur selektiven Abtrennung von Schwermetallionen aus Abwässern undProzesslösungen

o

 Available: http://www.umweltbundesamt.de/ uba-info-daten-t/datent/

o

 Bigersson, O. Sterner, E. Zimerson, Chemie und Gesundheit “Eine verstndlicheEinführung in die Toxikologie”, VCHVerlagsgeselschaft, 1988, ISBN 3-527-26455-8

o

 Dökmeci I. Toksikoloji: Zehirlenmelerde Tani ve Tedavi. 3. baski, Istanbul, NobelTip Kitabevleri, 2001:1-52.

o

 DR, Marshall WJ. “Heavy Metal Poisoning and Its Laboratory Investigation”(Review Article), Annals of Clinical Biochemistry 1999; 36: 267-300.

o

 Gallo MA. History and scope of toxicology. In: Klaassen CD, ed. Casarett andDull’s Toxicology: The Basic Science of Poisons, 6

th

 edition, USA, McGraw-Hill,2001:3-10.

o

 Ramutsaki IA, Ramoutsakis YA, Tsikritzis MD, Tsatsakis AM. The roots oftoxicology: an etymology approach. Vet Human Toxicol 2000; 42:111.

o

 Gruyter Verlag, New ork, 1995, ISBN 3-11-012641-9

o

 http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/phs5.html

o

 http://www.epa.gov/epaoswer/hazwaste/minimize/cadmium.pdf

o

 http://www.healthy.net

o

 http://www.inchem.org

o

 http://www.msceast.org/hms/res_field.html

o

 http://www.msceast.org/hms/res_field.html

o

 http://www.osha-slc.gov/SLTC/cadmium

o

 Informationen des Umweltbundesamtes: Umweltkatastrophen. [Online].

o

 John H. Duffus, “Environmental toxicology”, New York : Wiley, 1980 8. EuropeanCommission DG ENV. E3 Project ENV.E.3/ETU/2000/0058,“Heavy Metals inWaste” February 2002, Danimarka

o

 John H. Duffus, Howard G.J. Worth, “Fundamental toxicology for chemists”,Cambridge, UK : Royal Society of Chemistry InformationServices, c1996 5.Baldwin

o

 Koeman JH. Toxicology, history and scope of the field. In: Niesink RJM, Vries J,Hollinger MA, eds. Toxicology: Principles and Applications, 1

st

 edition, USA, CRCPress, 1996: 3-14.

o

 Lascaratos JG, Marketos SG. The carbonmonoxide poisoning of two Byzantineemperors. J Toxicol Clin Toxicol 1998; 36: 103-107.

o

 Moog FP, Karenberg A. Toxicology in the old testament. Did the HighPriestAlcimus die of acute aconitine poisoning? Adverse Drug React Toxicol Rev 2002;21: 151-6.

o

 Trace Elements in Human Nutrition And Health” World Health OrganizationGeneva 1996.

o

 umweltkatastrophen.htm. [15.12.97].

o

 Walter Mertz, “Trace Elements in Human And Animal Nutition-15

th

 Edition”Volume 1 1987 Academic Pres.

o

 Wax PM. It’s happening again. Another diethylene glycol mass poisoning. JToxicol Clin Toxicol 1996; 34:517-520.

o

 Wax. PM. Historical principles and perspectives. In: Goldfrank LR, FlomenbaumNE, Lewin NA, Weisman RS, Howland MA, Hoffman RS, eds. Goldfrank’sToxicologic Emergencies, 7

th

 edition, USA, The McGraw-Hill Companies, 2002:1-17.

o

 Wax. PM. Toxicologic plagues and disasters in History. In: Goldfrank LR,Flomenbaum NE, Lewin NA, Weisman RS, Howland MA, Hoffman RS, eds.Goldfrank’s Toxicologic Emergencies, 7 th edition, USA, The McGraw-HillCompanies, 2002: 23-34.

o

 ww.umweltbundesamt.de/ uba-info-daten- t/daten/umweltkatastrophen.htm.[15.12.97].

o

 Eurotox Basic Course Notes; EUROTOX Basic Toxicology Course organized bythe Hellenic Society of Toxicology and the University ofCrete (Heraklion, Crete -Greece - October 18 – 23, 2010).

o

 Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji, Kayaalp, S.O. (Ed.), 12. baskı,2009.

o

 Farmakoloji Ders Kitabı, T. Arda Bökesoy,

İ

clal ,Çakıcı, Mehmet Melli (Eds.), TürkFarmakoloji ,Dene

ğ

i, 2000.

o

 Lippincott’s Illustrated Reviews, S. Zengero

ğ

lu, A. Murat Zengero

ğ

lu (Çeviri),Güne

ş

 Kitabevi, 2. baskı.

o

 Kaldirik (Trachystemon orientalis) bitkisi polifenol oksidaz enzimiüzerine,metallerin etkisi SAÜ. Fen Bil. Der. 17. Cilt, 3. Sayı, s. 399-405, 2013 SAU J. Sci.Vol 17, No 3, p. 399-405, 2013

o

 Kayhan et al Journal of FisheriesSciences.com., 3(2): 153-162 (2009)

o

 Mercan U. YYU Vet Fak Derg. 2004, 15 (1-2):91-96

o

 Agricultural and Biological Sciences » "Pesticides - Advances in Chemical andBotanical Pesticides", book edited by R.P. Soundararajan, ISBN 978-953-51-0680-7, Published: July 25, 2012 under CC BY 3.0 license

o

 S. Aksoy, Bazı organik sentetik insektisitierin etki mekanizmaları Türk. Bit. Kor.Derg, (1982) 6: 111-126.