TÜRKİYE’DE MEDİKAL TURİZM UYGULAMALARI ...sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c15s27/makaleler/c15s...Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 267 TÜRKİYE’DE MEDİKAL TURİZM UYGULAMALARI;

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 267

TÜRKİYE’DE MEDİKAL TURİZM UYGULAMALARI; İSTANBUL VE ANKARA ÖRNEĞİ

R. Pars ŞAHBAZ1

Uğur AKDU2

Serap AKDU3

ÖZETBu araştırmanın amacı, sağlık turizmi kapsamında ele alınan medikal

turizm ve medikal turizmin Türkiye’deki uygulamalarını inceleyerek, özelhastanelerin medikal turizme katkısını ve uygulama biçimlerini analiz etmekve Türkiye’deki mevcut durum hakkında bilgi toplamaktır. Araştırmanın evreniAnkaraveİstanbul’dafaaliyetgösterenözelhastanelerolarakbelirlenmiştir.Sonuçolarak,araştırmakapsamınaalınanhastanelerinbüyükçoğunluğununuluslararasınitelikte bir akreditasyon belgesine sahip olduğu buna karşın çok azınınmedikalturizm faaliyetlerini gerçekleştirdiği görülmektedir. Medikal turist olarak en çokAlmanya,HollandaveTürkîCumhuriyetlerdenhastalarınsırasıylakalp,gözvedişhastalıklarınıntedavisiiçingeldiklerigörülmektedir.

Anahtar Kelimeler:Medikal Turizm, SağlıkTurizmi,Alternatif Turizm,MedikalTurist

MEDICAL TOURISM APPLICATIONS IN TURKEY; İSTANBUL AND ANKARA EXAMPLE

ABSTRACTIn this investigation,medical tourismwithin health tourism and examine

the applicationsofmedical tourism inTurkey andby analyzing thehelp and thestylesofapplicationofprivatehospitals formedical tourismtoexpose theextantsituation in Turkey is purposed. The investigation universe is appointed as theprivatehospitals inAnkaraandIstanbul.Asaresult, thehospitals includedintheresearchhasinternationalaccreditationcertificate.Onlyasmallnumberofhospitalsareperformedmedicaltourismactivities.ThepatientsmostlycomesfromGermany,NetherlandsandTurkicRepublicfortreatmentofheart,eyeanddentaldiseases.

Key Words: Medical Tourism, Health Tourism, Alternative Tourism,MedicalTourist.

1 Yrd.Doç.Dr.GaziÜniversitesi,TicaretveTurizmEğitimFakültesi

2 ÖğretimGörevlisi,GümüşhaneÜniversitesi,TurizmİşletmeciliğiveOtelcilikY.O.

3 TurizmUzmanı(GaziÜnv.EğitimBilimleriEnstitüsü,Turizmİşl.EğitimiABD.Mezun)

Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012268

1. GİRİŞTurizm sektörü doğal, kültürel ve sosyo-ekonomik altyapı ile hızla

gelişmektedir.Globaldünyagörüşü turizmsektörünüdeenetkinbirşekildeyeniarayışlarayönlendirmektedir.Deniz,kum,güneştemelliyoğunkitleturizmininyerinialternatifturizmçeşitlerialmayabaşlamıştır.Alternatifturizmsosyalilişkiüstündeduran,kitleturizminetepkiolarakgeliştirilenveözeltercihedayalıbirturizmtürüolarak ifade edilmektedir (Çontu, 2006; 6). Kültür turizmi, macera turizmi, golfturizmivemedikalturizmalternatifturizmçeşitlerindenbirkaçınıoluşturmaktadır(ÖndervePolat,2004;80-86)

Bu kapsamda medikal turizm alternatif turizm çeşitlerinden birini teşkiletmektedir.Medikalturizmkavramıileilgilibirçoktanımyapılmaklabirlikteözetle,“tedaviamacıileyapılanseyahatler”olarakifadeedilebilmektedir.

Türkiye’de sağlık turizmi kavramı, genellikle termal turizm ilekarıştırılmaktadırveliteratürdebukonudakavramkarmaşasıyaşanmaktadır.Sağlıkturizmiçeşitleriolarakgenellikle,termalizm,üvalizmveklimatizmelealınmaktadır.Araştırmanınkonusunuoluşturan“medikalturizm”kavramıileilgiliolarakdabiranlamkargaşasıyaşanmaktadır.Medikalturizmsağlıkturizminindiğertürlerindenfarklıdır. Dünyada özellikle son on yıl içerisinde önem kazananmedikal turizmkavramıTürkiye’deisedahayenidirveson3-4yıldırüzerindeönemleçalışılmaktadır.Ülkemizde bu konu ile ilgili çalışmaların sınırlı olması nedeniyle, öneminin vegetirilerinintamolarakanlaşılamadığıdüşünülmektedir.

Medikalturizm,turizmendüstrisiiçerindehızlabüyümekteolupinsanlarınuzunmesafedekiülkeleremedikal tedaviolabilmek içinseyahatetmesiniveaynızamanda birer tatilci olmalarını ifade eden bir kavramdır (Connell, 2006: 1094;GarciaAltes,2005:262).Medikalturizmde,“turist”önceliklecerrahimüdahaleyanitıbbitedaviolmaamacınıtaşımaktabununlabirlikteturistikyerlerdedinlenmeveboşzamandeğerlendirmegibigeleneksel turizmfaaliyetlerinidegerçekleştirmektedir(MugombaandC.Danell,2007:1).

Medikal Turizmde dünya çapında 2006 yılında 20 milyar Dolar gelireldeedilmiştirvebununyaklaşık2,5milyarDolar’lıkkısmınıAsyaülkelerindenHindistan,Singapur,TaylandveMalezyaeldeetmiştir.Gelişmişülkelerdekisağlıkhizmeti fiyatlarının yüksekliği ve yine bu ülkelerdeki sağlık hizmeti sistemininihtiyaçlarıkarşılamadazorlanması,medikalturizminindünyaçapındagüçlüvesağlamadımlarlagelişmesinenedenolmuştur.Dünyaçapındamedikalturizmin,boyutunuikiyekatlayacağıve2010yılında40milyardolarlıkbirbüyüklüğeulaşacağıtahmin


edilmektedir.2012’deAsyapazarının,4,4milyardolardan fazlageliroluşturmasıbeklenmektedir.Sağlık seyahative sağlıkhizmetleri,dünyakonomisindeenhızlıgelişensektörlerdenbirisikonumundadır(Maini,AnilK.2009;22,Moody,MichaelJ.2008;17).

Türkiyemedikalturizmfaaliyetleriiçingerekliolantümimkânlarasahiptir.Bunların en başında tıbbi hizmet veren hastanelerin teknoloji ve insan gücüaltyapısının iyi olması ve bunların yanı sıra gerek coğrafi konumu, gerek doğal,kültürel ve tarihi güzellikleriyle sahip olduğu turistik zenginlikler gelmektedir.Özellikle özel hastanelerin sayısındaki artışla birlikte sağlık sektöründe sunulanhizmetinkalitesinin,uzmandoktorvesağlıkpersonelinin,teknolojikimkânlarındaartmasınınTürkiye’ninmedikalturizmdeönplanaçıkmasınısağlayacağıverakipülkelerinönünegeçireceğidüşünülmektedir.Bununlabirlikte,Türkiye’demedikalturizmfaaliyetleritümimkânlararağmenmaalesefyeterliseviyedeyapılamamaktadır(Kiremit,2008;39-57,Genç,2007,Aydın,2009,Akbaş,2008).

MedikalhastalarınTürkiye’yitercihetmenedenleriçokçeşitlidir.Enönemlinedenlerdenbiriyaşadıklarıülkeleregöredahauygunfiyatlar ileyüksekkalitedehizmetalınabilmesidir.Türkiye’demodern,kalitelihizmetveren,kalifiyepersoneleveileriteknolojikdonanımasahipolanhastanelerinolmasıdatercihedilmedeetkiliolmaktadır.Operasyon için gereken uzun bekleme süreleri, bazı tedavilerde olankısıtlamalar,sigortaileilgiliyaşananbirtakımsorunlardayineTürkiye’nintercihedilme nedenleri arasında yer almaktadır.Bunun yanı sıra,Türkiye sahip olduğuönemlituristik çekicilikler,tedaviolmaamacıylagelenhastalaratatilyapmaimkânıdasağlamaktadır(Kiremit,2008;39-57,Genç,2007,Aydın,2009,Akbaş,2008).

2. ALTERNATİF TURİZMAlternatif turizm kavramı, yeşil turizm, soft turizm, eko-turizm gibi

kavramlarlazamanzamanaynıanlamlardakullanılsadaalternatifturizmkavramıgenelbirkavramdır.“Eko-turizm”,“yeşilturizm”,“koruyucuturizm”,“sürdürülebilirturizm”ve“kırsalturizm”altbaşlıklarındatoplanabilir(Oruç,2004:18;Akşit,2007:444-445;UçkunveTürkay;2-3).Alternatifturizmeilişkinbirçoktanımsözkonusuolmaklabirlikte,bunlardanbazılarınaaşağıdayerverilmiştir.

Genelolarakbakılırsa,alternatifturizm,yöreinsanlarıtarafındangeliştirilmiş,bölgedoğasıvekültürünedayananküçükölçektekiturizmdir(Oruç,2004:18).

Başka bir tanıma göre ise; varış alanlarında ve buradaki nüfus üzerinde,ekonomikkazançlarıazaltmaksızınolumsuzetkilerinşiddetininenazaindirilmesidir.

Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Anabilim Dalı



Var olan turizm türlerinin dışında, onlara ve olumsuz etkilerine alternatif olarakortayaçıkarılmışturizmtürüdür(Özgüç,1998:199-200).

Kültür ve Turizm Bakanlığı “Alternatif turizm” kavramını “Sosyal veekolojik uyuma, yerel ve yabancı girişimcilerin işbirliğine ve gelişmede yerlimalzeme kullanılmasına öncelik verme amacını güden turizm çeşididir.”şeklindeaçıklamaktadır(Sarı,2007;85).Alternatifturizm,esasolarakarzuedilmeyenturizmolan kitle turizminin karşıtı olarak değerlendirilirken, olumlu ekonomik etkilersağlayanveçokazolumsuzetkilerenedenolan idealbir turizmformuolarakdagörülür.Bazıalanlardaalternatifturizm,kitleturizminealternatifbirseçenekolabilir(Erdoğan,2003;2-4).

Ülkeler mevcut potansiyelleri ve bütüncül çözüm arayışları çerçevesindedünya turizminden daha fazla pay alabilmek için, rekabet edebilir ve satılabilirürünler geliştirme ve stratejiler oluşturma yoluna gitmişlerdir. Bunun bir sonucuolarakdaalternatifturizmkavramıortayaçıkmıştır(Kiper,2006:1).

Türkiye’de alternatif turizmkavramınınkitle turizmininverdiği zararlarınönemsenmesiyle birlikte ortaya çıkmaya başladığı söylenebilir. 1980’li yıllardabüyüksermayeyatırımlarıileturizmpazarınagirişyapanTürkiye,deniz-kum-güneşüçlemesiyanikıyıturizmiilehızlıveplansızbirturizmgelişimivekıyıturizmininbir etkisi olarakda,büyükbirkıyı tahribatıyaşamıştır.BununlabirlikteTürkiye,yeni turizm akımlarına uymak için, öncelikle ürün çeşitlendirmesine başlamış,alternatif turizmçeşitlerininoluşturulması içinhareketegeçmiştir(Maç,2006:2).Türkiye’deBeşYıllıkKalkınmaPlanlarındadikkatçekilenvegeliştirilmesiistenenkitle turizmi olmuştur. Ancak Beşinci Beş Yılık Kalkınma Planı’nda turizmdeürünçeşitliliğininsağlanmasıgereğineişaretedilmiş,AltıncıBeşYıllıkKalkınmaPlanı’ndaiseAlternatifTurizmingeliştirilmesikonusuüzerindedurulmuştur.Dahasonra ise Yedinci ve Sekizinci Kalkınma Planları’nda turizmin çevreye duyarlıformlarına özellikle atıfta bulunulmuştur (Uçkun veTürkay, 2004;3,DPT; 1985,1990, 1996, 2000).Dokuzuncukalkınmaplanında ise, turizmin çeşitlendirilmesi,turizmeğitimindemeslekibelgelendirme, turizmdeçevreyeduyarlı sürdürülebilirgelişimüzerindedurulmuştur(<http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf>).

Alternatif turizm türleri ülkelerin sahip olduğu özelliklere göre değişimgösterebilmektedir. Bu amaçla, her ülke kendi koşullarına uygun olarak farklıalternatifturizmtürlerinibelirleyebilmektir.Örneğin;Türkiye’deTurizmBakanlığıbuamaçla,1994yılında42türturizmçeşiditespitiyapmıştır.Alternatifturizmtürleriolarak;kongre turizmi,golf turizmi, spor turizmi,macera turizmi,kültür turizmi,


ekoturizm,termalturizmvegençlikturizmiörnekverilebilir(ÖztürkveYazıcıoğlu,2002:2).

3. SAĞLIK TURİZMİİnsanları turistik amaçlı seyahate yönelten sebeplerden biriside şüphesiz

sağlıktır.Bufaktörbazenkaybolansağlığıtekrarkazanmakamacıylaortayaçıktığıgibi,bazendesağlığıuzunsürelerkoruyabilmek içinortayaçıkmıştır (ÖztürkveYazıcıoğlu,2002:9).

Sanayileşme ve kentleşme sonucu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeçevre sorunları, insan sağlığını bozan, beslenme bozukluklarına sebep olan,sinirselyorgunluklarıartıranveişgücüveriminiazaltanbiryaşamaortamınanedenolmaktadır.Halksağlığınıveişgücüveriminikorumakiçinkaplıca,denizveiklimkürleri gibi uygulamalar iç ve dış turizm ile bütünleşerek sağlık turizmine temelteşkiletmiştir.Sağlıkturizmi,insanların,kürvetedaviamacıylagittikleriyerlerdekonaklama, beslenme, dinlenme ve eğlenme ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Kürvetedavibütünbiryılyapılabildiğivekürveyatedavilerinenazüçhaftasürmesigerektiğiiçinturizmsektöründeayrıbirçekiciliğivardır(TunçveSaç,1998:21-22).

Turizm Bakanlığı sağlık turizmini kısaca; “tedavi amacı ile yapılanseyahatlerdir” şeklinde tanımlamaktadır. Başka bir ifadeyle, sağlık turizmi, fiziktedaviverehabilitasyongereksinimiolanlarlabirlikteuluslararasıhastapotansiyelinikullanaraksağlıkkuruluşlarınınbüyümesineolanaksağlayanturizmtürüdür

(<http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF03077CA1048A18348020F3B0746F34B3>).

Sağlık turizmi, evdışında ikamet etmekkoşulu ileboş zamanlarda sağlıkamaçlı yapılangezilerdir.Bir başka tanımagöre sağlık turizmi; hastaların, sağlıkproblemlerineçözümbulmakyadaenazındansağlıkdurumlarınıbirdüzenesokmakamacıyla,24saattenazolmamakveenfazla1senesürmekkoşuluileçalışmakyadayaşamakgibibiramaçgüdülmeksizinbaşkabirülkeyegitmesidir.Yinebirbaşkatanımagöreise;sağlıkturizmi,tedaviolmakiçingeçicisüreileisterdoktortavsiyesiile,isterdekişininkendiisteğiilebaşkabirülkeyegitmesiolaraktanımlanmaktadır(Yalçın,2006:34).

Temelmotivasyonkişiselsağlıkaçısındanfaydalıolacakhizmetlerinsatınalınmasıolduğunda,sağlık turizmifarklıbiçimlerdeortayaçıkabilmektedir.Tıbbibakım amacıyla, özel bir servisi ya da ziyaretçinin kendi evinde bulamayacağıdüzeydekalitelihizmetisatınalmakiçinseyahatekatılmakörnekolarakverilebilir.




Değişikülkelerdeyeralanvedünyacaünlükliniklerde,hastanelerdeünlüdoktorlaramuayeneolmakiçinbirçokinsankendiülkesinin,bölgesininveyaşehrinindışınaseyahatetmektedir.Diğerbirörnekise,formtutmakveformunukorumakamacıyladeğişik kaplıcaların ve spor merkezlerinin olduğu bölgelere seyahat etmektir.Günümüzdebirçokbüyükotelbünyesinde,spormerkezleri,fitnesssalonları,kaplıca(spa)bölümleriyeralmaktadır.Birçokinsandaformdakalmak,diyetyapmak,kilovermek,rahatlamavb.nedenlerlebufaaliyetlerekatılımgöstermektedir(Kahraman,Türkay,2006:43-44).Budoğrultudabazısağlıkturizmibiçimleriortayaçıkmaktadır.Bunlaraörnekolarak,klimatizm,termalizmveüvalizmverilebilir.

• Klimatizm; sağlıklı iklim ortamında bulunmaktır. Sağlıklı iklim kuşağıdeniz seviyesinden sekiz yüzmetre yükseklikten başlayıp iki binmetreye kadar,ormanlık ve aynı zamanda da rekreasyon alanları olan, orta yükseklikteki dağlıkyerlerdir(TunçveSaç,1998:22-23).

• Termalizm;kaplıca,ılıca,içmelergibişifalıdoğalsukaynaklarınınsağlıkkurallarınauygunbirbiçimdetedaviaracıolarakkullanılmasıdır.Mineralizetermalsular ile çamurların, çevreve iklim faktörleribileşimi ilebirlikte insan sağlığınıolumlu etkilemek için doktor denetiminde, fizik tedavi, rehabilitasyon, egzersiz,diyet gibi destek tedavilerle koordineli kür uygulamalarına termalizm, bu turizmhareketinedetermalturizmhareketidenir(TunçveSaç,1998:22).

• Üvalizm,bazıyörelerehasolanmeyvevesebzelerileyapılankür(tedavi)yöntemidirveyabundanhoşlananlarasunulmasıdır(Akat,2008;19).

Yukarıda kısaca açıklanan sağlık turizmi biçimleri yanında yine sağlıkturizmi ile ilgili çeşitli kavramlarda ortaya çıkmıştır. Aşağıda bu kavramlardanbazılarıkısacaaçıklanmıştır(Tengilimoğlu,SevinveAk,2001:7)

• Balneotherapi:Mineraltermalsularlayapılanküruygulaması.• Talassoterapi: Deniz suyu ve güneşten yararlanılarak yapılan kür

uygulamaları.• Hidroterapi:Tatlısuylayapılanküruygulaması.• Speleojerapi:Mağaraortamındanyararlanılarakyapılantedavitürüdür.• Peloidoterapi:Çamurtedavisidir.Tümbunlardanhareketlesağlık turizmininhedefkitlesi, sağlığıbozulmuş

olan insanlar ile sağlığınıkorumayaduyarlı olan insanlar şeklinde tanımlanabilir.Bukapsamda sağlık turizmi katılımcıları genellikle hastalar ve hastanın ailesi veyakınlarıyla,sağlığınaönemverenvesağlığınıkorumakiçinbuturizmfaaliyetlerinekatılankişilerdir(Yalçın,2006:29).


Tablo 1YabancıTuristlerinTürkiye’yeGelişNedeni,2004-2009

Kaynak:(TÜİK;http://www.tuik.gov.tr;http://www.kultur.gov.tr)Tablo 2

YurtdışındaİkametedenTürkiyeCumhuriyetiVatandaşlarınınTürkiye’yeGelişNedeni,2003-2007

Kaynak:(TÜİK;http://www.tuik.gov.tr;http://www.kultur.gov.tr)




Tablo 3TürkiyeCumhuriyetiVatandaşlarınınYurtdışınaGidişNedeni,2003-2007

Kaynak: (TÜİK;http://www.tuik.gov.tr;http://www.kultur.gov.tr)*2009yılıgelişnedenigruplamasıTUİK tarafındandeğiştiği içinsadece

ilgiliverilerbelirtilmiştir.

3.1. Sağlık Turizminin FaydalarıSağlıkturizmininfaydalarıhastalara,hastanelere,sigortaşirketlerinevetüm

sağlık sistemine faydaları olmak üzere dört ana başlıkta toplanmakmümkündür.Aşağıdasağlıkturizmininilgilipaydaşlarafaydalarımaddelerhalindeaçıklanmıştır(Yalçın,2006:39).

• Sağlık turizmi hastaların doğru ve kaliteli bakımhizmetini bulmak içinuzun mesafeler gitmesi yerine Avrupa Birliği içindeki hastanelerden istediklerihizmetialabilmelerinisağlamaktadır.

• Sağlık turizmi ilehastanelerdahayüksekkalitede sağlıkbakımhizmetisağlamakiçindeneyimlerin,iyiuygulamalarınvedonanımlarınpaylaşılmasındanfaydasağlamaktadır.

• Sigortaşirketleriisemüşterimemnuniyetiniartırmakvebeklemelisteleriniazaltmakiçinsağlıkturizmiileekbirhizmetsağlamışolmaktadırlar.


• Birbütünolarak tümsağlıksistemidüşünüldüğündesağlık turizmihemhizmetalımlarındadublikasyonlarıönlemekte,hemdemaliyetlerin,kaynaklarınvehizmetlerinpaylaşılmasıyoluileekonomiyekatkısağlamaktadır.

• Yabancı turistlerden kaynaklanan gelirler ülkelerin ekonomik refahına katkısağlamaktadır.

• Sağlık turizmi, gelişmekte olan ülkelere, fiyat tarifelerinde gelişmiş ülkelerekarşımaliyetavantajısağlamaktadır.

• Yabancı hastalara sunulan fırsatlar, kendi ülkelerindeki hastalara da dahaiyihizmetsunulmasınısağlamaktadır.

• Globalpazarlamavetıbbiticaretisağlamaktadır.• Ülkelerin global sağlık bakım sunucusu olarak uluslararası kabulünü

sağlamaktadır.• Ülkelere dünya düzeyinde sağlık bakım hizmeti sunduğu imajını ka-

zandırmaktadır.• Rekabetavantajısağlamaktadır.• Hastanedestekhizmetlerarasındadahaiyikoordinasyonsağlamaktadır.• Kamuveözelsektörortaklığısağlamaktadır.• Hastamemnuniyetiniartırmaktadır.

4. MEDİKAL TURİZM Özellikle son on yıldır, insanların tatilleri süresince dinlenme, egzersiz

yapma, kaplıcalara gitme sayesinde daha sağlıklı olma girişimleri beraberindeturizmendüstrisiiçerisinde“medikalturizm”şeklindeyenivefarklıbiralanınortayaçıkmasını sağlamıştır (Connel, 2006; 1093).Medikal turizmde, “turist” öncelikletıbbi tedavi olma amacını taşımakta bununla birlikte turistik yerlerde dinlenme,boş zaman değerlendirme gibi geleneksel turizm faaliyetlerine de katılmaktadır(MugombaandC.Danell,2007:1).Medikalturizm,turizmendüstrisiiçerindehızlabüyümekteolupinsanlarınuzunmesafedekiülkeleremedikaltedaviolabilmekiçinseyahatetmesiniveaynızamandabirertatilciolmalarınıifadeedenbirkavramdır.Medikalturizmveyamedikalseyahat,sağlıkamaçlıbaşkaülkelereyapılanseyahatanlamınagelmektedir(Connell,2006:1094;GarciaAltes,2005:262;en.wikipedia.org;www.medtripinfo.com).Uluslararasımedikal seyahatkavramısadecekalitelisağlıkhizmetiylesınırlıkalmayıpbununyanısıratekrarülkeyedönmedenkontrollügözetimlerle iyileşmeyi de bünyesinde barındırmaktadır (<http://www.medretreat.com/templates/UserFiles/Files/MedRetreat%20Medical%20Tourism%20Presentation%20-%20Consumer.pdf>).




Amerika veya Büyük Britanya gibi gelişmiş ülkelerdemedikal ve sağlıkhizmetleri pahalı olmaktadır. İkamet ettikleri ülkedeki tedavi fiyatlarının yüksekoluşu ve sigorta onayı için uzun bekleme sürelerinin verilmesi ile birlikte bazıhastalar Tayland, Hindistan veya diğer güneydoğuAsya ülkelerinin doktorlarınatedavi olmak için rezervasyon yaptırmaktadırlar.Asya’da yabancılara ait sigortahizmetleriningeçerliliğisözkonusuolmamasınarağmen,AmerikagibigelişmişbirülkevegelişmekteolanTaylandgibibirülkeninmedikalhizmetleriarasındakiönemlifiyat farklılıkları yüzünden birçok yabancı tıbbi yardımı dünyanın bu bölümündearamaktadır(G.Garcia,M.Besinga,2006:42).

Bu kapsamda, medikal turizm, uzmanlaşmış cerrahi ve diğer tedavişekillerineihtiyaçduyanhastalariçinturizmsanayisiyleişbirliğiiçindedüzenlenenözeltıbbitedavilerolarakgenişçetanımlanabilir.Hastalartedaviolmanınyanısırabulundukları ülkelerin zenginliklerinden yararlanabilirler ve turlara katılabilirler(<http://www.medindia.net/patients/medical_Tourism/medicaltourism_about.htm>). Medikal turizm ev sahibi ülkede hastalar için özel olarak düzenlenenseyahat turları ile bütünleştirilmiştir (G. Garcia,M. Besinga, 2006: 42). Sağlıkveturizmhizmetlerinintümününhastanınilkanındansonanınakadareşzamanlıolarak yürütülmesi gerekmektedir. Pasaport, vize, uçak bileti ve nakil işlemleridüzenlenmelidir. Doktora ulaşılması, ameliyat tarihinin, hastanede geçirilecekgünlerininvetaburcuedilmehizmetlerininonaylanmasıveyürütülmesiiçinhastaneveturoperatörlerininkoordineliçalışmalarıgerekmektedir.(Chacko,2006:123).

4.1. Türkiye’ de Medikal Turizm ve Türkiye’nin Tercih Edilme NedenleriTürkturizmindesonzamanlardaençokkonuşulankonulardanbirisimedikal

turizmdir. Dünya kalitesinde hizmet veren hastanelere ve hekimlere sahip olanTürkiyesağlıkturizmindenhakettiğipayıalamamaktadır.Türkiye,heryılortalama15.000 hastaya hizmet sunmaktadır (Kurşun, 2007). Türkiye medikal turizmdebaşarılıolabilmesiiçingereklişartlarınbirçoğunutaşımaktadır.Türkiye’nindünyacoğrafyasındakiyeri,varolanturizmpotansiyelininsağlıkhizmetlerineyansıması,hastanelerindünyastandartlarındakiteknolojikdonanımıvedoktorveinsankaynağıkalitesi, fiyatların gelişmiş ülkelere nazaran rekabet gücü vermesi, Türkiye’nindünya genelinde en büyük 7. jeotermal kaynaklara sahip olması ve Avrupa’dayaşayan ve sağlık hizmetini Türkiye’de almayı tercih eden Türk vatandaşlarınınvarlığıTürkiye’ninavantajlarıolaraksayılabilir.(Genç,2007;96).


Türkiye’demedikalturizmsonyıllardaözelhastanelerinbukonuyadahafazlailgiduymasıilehareketlenmiştir.Asınıfıözelhastanelerbaştaolmaküzerebirçokhastanedünyaçapındakimedikalturizmfuarlarınakatılmayabaşlamışvehastalaradahaiyihizmetvermekadınakendibünyelerinde“YabancıHastaDepartmanları”kurmuştur.Medikalturizmözelilgigerektirenvegüvenesasınadayananbirkavramolduğuiçinbudepartmanlarınkurulmasıhastalarınişinioldukçakolaylaştırmıştır.Yabancı Hasta Departmanlarının faaliyete geçmesi yabancı hastaların ülkemizegelirkensahipolduğuçekincelerikısmenazaltmışveilkadımıdahakolayatmalarınıkolaylaştırmıştır(Genç,2007;97).

Mevcut durumda Türkiye az da olsa dünya medikal turizm pastasındanbirpayalmaktadır.BuanlamdaTürkiye’yehastagönderenülkelerdörtanasınıftaincelenebilir(Genç,2007;97);

• ÇeşitlinedenlerdendolayıbünyesindebüyükbirTürknüfusubarındıranülkeler(Almanya,Hollanda,Belçikavb.)

• Altyapıvehekimyetersizliğinedeniylehizmetsıkıntısıçekengelişmekteolanülkeler(Balkanülkeleri,OrtaAsya’dakiTürkiCumhuriyetler)

• Sağlıkhizmetlerininpahalıolduğuvesigortalarınkapsamadığıhizmetleritalepedenhastalarınbulunduğuülkeler(Amerika,Almanya)

• Arz-talep dengesindeki yetersizlik nedeniyle uzun bekleme sırası olanülkeler(İngiltere,HollandaveKanada)

Türkiye’desunulanmedikalhizmetlergenelolarakaşağıdakileriiçermektedir.Bunlar(<www.twarp.com>);

• Gözameliyatları• Dişameliyatları• Tüpbebekuygulamaları• Estetikveplastikoperasyonlar• KalpvedamarhastalıklarıTürkiyebugünkalphastalıkları,estetikvedişoperasyonlarıkapsamındayurt

dışınaseyahatedenhastalariçinönemliülkelerarasındadır.Örneğin;AmerikalılarınTürkiye’yitercihetmelerininenönemlinedeni,tedavimasraflarınınçoğunluklakendiülkelerindeki fiyatlardan daha düşük olmasıdır.Amerika’da by-pass ameliyatınınfiyatı 70000-133000 $ arasındaykenTürkiye’de 24500 $ civarında, yüz kaldırmaoperasyonu10500$-16000$arasındaykenTürkiye’de8000$’dır.(<http://www.saglikturizmi.org.tr/sunum/MSA%20redstar%20saglik.pdf>).




İngiltere veKanada da özellikle göz ve estetik ameliyatlarınfiyatları çokyüksekolupameliyatolmakiçindeuzunbirbeklemesüresigerekmektedir.Örneğin,İngiltere’de katarakt ameliyatının fiyatı 2350 ₤ ikenTürkiye’de 562 ₤’tur ve birİngilizhastaTürkiye’yitercihederekyaklaşık%76tasarrufsağlamaktadır (<www.ipamatis.com/tr/docs/IPA_SaglikTurizmi_2006_Prezentasyon.pps>).

Türkiye,hastalaragüneşlisıcacıkbiriklimdeiyileşmeveherbütçeyeuygunfiyatlarla tedavi, konaklama ve tatil yapma fırsatı sunmaktadır. Medikal turlardüzenleyenseyahatacenteleriAmerika’yıdaiçinealandünyanınheryerindenturlardüzenleyebilmektedirler (<http://www.twarp.com/healthtourism.htm,<http://www.icep.org.tr/english/medical.asp>).

Başta İngiltere ve Almanya olmak üzere, Belçika, Hollanda, Rusyave İsrail’den diş problemleri için gelen turistler, hem tedavi olmakta hem tatilyapmaktadırlar.Avrupa’daimplant(dişekme)tedavisininfiyatının2500-3000Euroiken, Türkiye’de yaklaşık 1000 Euro olması, Türkiye’yi cazibe merkezi halinegetirmiştir. (Löle veÖzcan, 2006).Bu kapsamda implant (iş ekme) ve porselenprotezuygulamalarıiçindeTürkiye’dekilaboratuarlartercihedilmektedir.Özelliklediş tedavileri içinTürkiye’ye gelen yabancılar, kaliteli sağlık hizmetini çok dahaucuzaalmaktadırlar.Birçokülke,dişle ilgili tedavimalzemelerinideTürkiye’denkarşılamaktadır (<http://www.trt.net.tr/wwwtrt/hdevam.aspx?hid=175241&k=5>).Avrupa’nındişsağlığıpastasınınbüyüklüğü20milyarEuro’durvesadeceMacaristanbu pazardan 5 milyar Euro almaktadır. Türkiye, teknoloji ve hekimlerinin bilgibirikimi ileMacaristan’a çok rahat rakipolabilecekkonumdadır (LöleveÖzcan,2006).

Türkiye’nin tercih edilmesindeki tek sebep Avrupa ülkelerinden dahaucuz olması değildir. Örneğin tüp bebek tedavisi için Türkiye’yi seçenleringelmenedenlerindenbiri,Türkiye’deilkdenemedebaşarılıolmaoranınınAvrupaülkelerindendahayüksekolmasıdır.OrtadoğuülkeleriveDoğuAvrupa’dangelenyabancıhastalarisetüpbebektedavisininyanısırakansertedavisiiçindeTürkiye’yitercihetmektedir(Kurşun,2007).Avrupa’dasadecebeşülkedekullanılancihazlardanbiri,kanseraraştırmalarıvetedavisikonusundaönemliilerlemekaydedenTürkiye’debulunmaktadır. Böylece yurtdışından gelen yabancı hastalar, kendilerine sunulandünyastandartlarındakihizmetlerilehiçsırabeklemedenhemtedaviolmahemdetatilyapmaimkânıbulmaktadır(Kurşun,2007).

Medikal turizmde en çok gündeme gelen branşların başında estetik, gözve diş cerrahisi gelmektedir. Ciddi sağlık problemleri olan Türk vatandaşlarının


hemenAmerika’nınyolunututmasıhepimizinalışıkolduğubirdurumdur.AmaartıkciddisağlıkproblemleriolanTürklerlebirliktebirçokyabancıhastadatedaviiçinTürkiye’yitercihetmektedir.BunlarınbaşındaisebağımsızlıklarınıyenikazanmışolanDoğuAvrupaülkeleri,TürkCumhuriyetleriveOrtaDoğuülkelerigelmektedir(Kurşun,2007).Örneğinkansergibi insansağlığıaçısındançok tehlikeliolanbirhastalığın tedavisinde Türkiye’nin tercih edilmesindeki sebeplerin başında sözkonusu ülkelerin kanser tedavisi konusunda yeterli teknolojiye sahip olmamasıgösterilmektedir.Türkiye’deuygulanankansertedavileri,klasiktedaviyöntemleriolan kemoterapi ve radyoterapiden ibaret değildir. Amerika’da çok yaygın olan“cyberknife”(uzayneşteri)teknolojisiTürkiye’dedeuygulanmaktadır.Avrupa’daaralarında Türkiye’nin de bulunduğu beş merkezde uygulanan “cyber knife”teknolojisi,tedavinin10güniçindetamamlanmasınaolanaksağlamaktadır(Kurşun,2007).

Medikal turizminin önem kazanmasıyla birlikte estetik operasyonlariçin deTürkiye tercih edilen ülkeler arasına girmiştir. Türkiye özellikle kadınlartarafındangöğüs,karınveburunameliyatlarıiçinoldukçayoğuntalepalmaktadır.EstetikameliyatlardaTürkiye’defiyatlarınAvrupa’nınneredeyseyarısıdüzeyindeolmasımedikalturizminincanlanmasındaetkiliolmaktadır(LöleveÖzcan,2006).Avrupalılar kadar Araplar da ülkemizi estetik operasyonlar için tercih etmeyebaşlamıştır. Milli gelir bakımından zengin olan Körfez ülkeleri vatandaşlarıTürkiye’deçokrahattedavigörmektedirler.Örneğin,Avrupa’dabirburunameliyatı15binEuro’yayapılırken,burakamTürkiye’de2bin500Euro’yakadardüşmektedir.Son dönemde özellikleArap ülkelerinde şişmanlık büyük problem haline gelmişolup, yapılan operasyonlarla ideal kilosuna kavuşanların Türkiye’de birkaç haftageçirdikten sonra ülkelerine dönmeyi tercih ettikleri görülmektedir. Türkiye’debirçok hastane, bünyesinde bu konuyla ilgili bölümler oluşturmuştur.Ayrıca özelhastanelerdışında,çeşitlişirketlerveyagirişimcilerdesağlıkturizmindefaaliyettebulunmaya başlamıştır. Erkekler de, estetik operasyon sebebiyle medikal turizmfaaliyetlerinekatılımgöstermektedir.Erkeklerinestetikmerkezlerinegelmenedeniözellikle saç ekilmesidir (Yıldıral, 2006: 8). Tüm bunlarla birlikte Türkiye’nindiğertercihedilmenedenleriniaşağıdakigibisıralanabilir(<http://www.icep.org.tr/english/medical.asp>):

• Yüksek kalitede hizmet verilen tesisleriyle modern, sıhhî hastanelerinolmasıveISO–9001belgesinesahipolunması,

• Nitelikli,yabancıdilbilendoktorlarınbulunması,• Ensonteknolojitıbbimalzemevetekniklerinkullanılması,




• Amerikan modelinin temel alınmasıyla oluşturulmuş tıbbi sistemlerinolması,

• Kalitelihizmetevepersonelesahipolunması,• Seyahatlerinçokpahalıolmamasıvemesafeninuzunolmaması,• Dövizkurlarınınuygunolması,satınalınabiliruygunfiyatlar ileyüksek

kalitedehizmetalınabilmesinisağlaması,Türkiye’ninmedikalturizmindekibirdiğeravantajıiseçoksayıdatermal

kaynağasahipolmasıdır.BeşyıldızlıotellerinçoğundabulunanSPAmerkezlerivetermaltesislerdeyabancılarınTürkiye’yitercihetmesinisağlayanönemlisebeplerarasındayeralmaktadır(Kurşun,2007).

4.2. Medikal Turizmde Türkiye’nin Rakipleri Hastaların kendi ceplerinden ödeyerek yaptırdıkları ameliyatlar; göz,

estetik,bazıdişoperasyonları,saçekimivbşeyler,Türkiyeiçinilkplandaenönemlipazarlardır.BukonudaTürkiye’ninçokfazlasayıdarakibiolduğuunutulmamalıdır.Bunlardan Fransa, Belçika, Norveç, Bulgaristan, Letonya, Çek Cumhuriyeti,Macaristan,Slovakya,MaltaveGüneyKıbrıs enönemlileridir.ÖzellikleBelçikaİngiltere’yeyakınlığı,birhastanevedoktormerkeziolmasısebebiylebirçokhastayıçekmektedir.SonuçtaBelçika’nınpazarlanabilirliğiileTürkiye’ninpazarlanabilirliğiimajaçısındankarşılaştırıldığındaTürkiye’nindahageriplandakaldığısöylenebilir(Özsoy,2007).

YukarıdakiülkelerinyanısıradoğuveuzakdoğuülkelerindendeTürkiye’yerakip olan ülkeler bulunmaktadır. Hindistan, Malezya, Singapur ve Taylandbu ülkelerin başında gelmektedir. Hindistan, Malezya ve Singapur gibi ülkeler1990’lardan beri bu endüstri içerisindeki kârlı programlarını sürdürmektedirler.Yılda350,000denfazlayabancıhastakabuledenBangkokBumrungrandhastanesi,Tayland’daki ilk hastanelerden biridir. Hindistan’daki Apollo Hastaneler Grubu,Hindistan’daki en büyük hastaneler grubu olup dünyada 3. sırada yer almaktadırve ülkenin sağlık turizmi programlarına da önderlik etmektedir. Filipin sağlıkdepartmanınagörebuülkeler2005’de600milyon$kazanmıştır (G.Garcia,M.Besinga,2006:42).Medikalturizmalanındailerleyenve2012yılıiçin1.2milyarpoundgelirhedefleyenHindistangibiülkelerdışındaTürkiye’ninönemlirakipleriarasındaBulgaristan gösterilmektedir. TedavimasraflarıTürkiye’deki kadar ucuzolanBulgaristan’ınavantajıiseartıkAvrupaBirliğiüyesibirülkeolmasıdır(Kurşun,2007;Özsoy,2007).


5. MEDİKAL TURİZM FAALİYETLERİNE YÖNELİK BİR ARAŞ-TIRMA; İSTANBUL VE ANKARA ÖZEL HASTANELER ÖRNEĞİ

5.1. Araştırmanın AmacıBuaraştırmanıngenelamacı,sonyıllardaoldukçaönemkazananmedikal

turizminTürkiye’deki uygulamalarını incelemek ve bu alanda hizmet veren özelhastanelerin medikal turizme katkısını ve uygulama biçimlerini analiz ederekTürkiye’dekimevcutdurumuortayaçıkarmakvebudoğrultudayapıcıönerilerdebulunmaktır.Araştırmanıngenelamacınayönelikaltamaçlarışunlardır;

1) Medikalturizminöneminiortayakoyarakkamuveözelsektöründikkatiniçekmek.

2) Bualandakiliteratürekatkıdabulunmakvearaştırmacılarakaynakteşkiletmek.

5.2. Araştırmanın ÖnemiDahaöncedeifadeedilmeyeçalışıldığıgibi,medikalturizmTürkturizminin

sondönemlerdekienpopülerkonularındanbirisidir.Dünyakalitesindehizmetverenhastanelere ve doktorlara sahip olanTürkiye’ninmedikal turizminden aldığı payyokdenecekkadarazdır.Türkiye,hastalaragüneşlisıcakbiriklimdeiyileşmeveherbütçeyeuygunfiyatlarlatedavi,konaklamavetatilyapmafırsatısunmaktadır.Türkiye,heryılortalama15.000hastayahizmetsunmaktadır(Kurşun,2007).Dünyanınpekçok ülkesinde yapılan araştırmalar medikal turizmin önemini ortaya koymuş vebunudikkatealanülkelermedikalturizmfaaliyetlerindeoldukçagelişerekpaylarınıarttırmıştır. Türkiye’de konu hakkında yapılan bilimsel çalışmalar oldukça azdır.Budoğrultudakonununönemineyeterincedikkatçekilmediğidüşünülmektedir.BuçalışmaTürkiye’deözelliklesonbirkaçyıldırgelişmeyedevamedenmedikalturizmhakkındakamuveözel sektör kuruluşlarınındikkatinin çekilmesi vebu alandakiyatırımlarınartmasınınnedenlerinivegerekliliğiniortayakoyarakTürkiye turizmsektörünekatkısağlamasıaçısındanoldukçaönemarzetmektedir.

5.3. Evren ve ÖrneklemAraştırmanın evreniAnkara ve İstanbul’da faaliyet gösteren özel hastane

yönetimleriolarakbelirlenmiştir.AraştırmakapsamınaalınacaközelhastanesayısıvehastanelereaitiletişimbilgileriTC.SağlıkBakanlığıvebakanlığabağlıİlSağlıkMüdürlüklerindenteminedilmiştir.Bukapsamda2008yılıverilerinegöreAnkara’da




23 ve İstanbul’da 144 olmak üzere toplam 167 özel hastane bulunmaktadır. Bubilgiler doğrultusunda öncelikle mail ve telefon yardımıyla anket uygulamasıbaşlatılmışancakhiçbirşekildegeridönüşümalınamamışveyüzyüzegörüşülerekanketuygulamasıyapılmayakararverilmiştir.İstanbul’dakiözelhastanelerinyoğunolduğu merkezlerden başlayarak tüm özel hastanelere ulaşılmaya çalışılmış veneticede102özelhastaneyöneticisiylegörüşülmüştür.Ankara’daise18yöneticiylegörüşülmüştür. Anket uygulaması toplamda 120 katılımcıyla tamamlanmıştır.İncelenenanketlerden3tanesiyanlışdoldurma,eksikbilgivermegibinedenlerdendolayı iptal edilmiş ve araştırma117 anketle tamamlanmıştır.Krejcie veMorgan(1970),değerlendirmelerinoranlaragöreyapılacağıaraştırmalardaevrenhacmininbüyüklüğüne karşılık örneklem büyüklüğünün ne kadar alınması gerektiğineilişkingenelbirtabloönermişlerdir.Sözkonusutabloda,0,05anlamlılıkdüzeyive±0,05hataoranında,evrenhacminin160olmasıhalindeörneklembüyüklüğü113olarak,170olmasıhalindeise118olarakhesaplanmıştır(UralveKılıç,2006;48-49).Aynı şekilde internetüzerindenCreativeResearchSystem’inaraştırmacılarınhizmetinesunduğu(http://www.surveysystem.com/sscalc.htm)örneklembüyüklüğühesaplamasınadabaşvurulmuş%95güvendüzeyi(0,05anlamlılıkdüzeyinegelengüven düzeyidir. Güven düzeyi 1-α şeklinde ifade edilebilir. 1-0,05=0,95=%95)için 167 olarak girilen evren hacmine karşılık örneklem büyüklüğü 117 olarakhesaplanmıştır.

5.4. Veri Toplama TekniğiAraştırmanın literatür bölümü, önceden hazırlanmış tez, kitap, bilimsel

makale, haber, röportaj, söyleşi gibi kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır.Araştırmada veri toplama tekniği olarak anket, telefonla mülakat ve yüz yüzegörüşme teknikleri tercih edilmiştir. Söz konusu anket, konuyla ilgili literatürtaraması,ilgililerinvekonuileilgiliuzmanlarıngörüşlerialınarakaraştırmaamacınauygun olarak belirlenen toplam 17 sorudan oluşturulmuştur. Anket sorularınınhazırlanmasında PınarYalçın’ın 2006 yılında hazırladığı yüksek lisans tezine aitankettemelalınmış,gerekduyulmayansorularçıkarılmışvemevcutduruma,güncelbilgilerevebuaraştırmanınamacınauygunsorulareklenerekanketgeliştirilmiştir.Anket formunda öncelikle medikal turizm hakkında kısa bir bilgi verilmiştir.Anketinilk5sorusuhastanehakkındakısabilgiler içermektedir.6-16.sorular isehastane hakkında detaylı bilgiler ile medikal turizm faaliyetlerinin gerçekleşipgerçekleşmediğiyönündebilgivericisorulardanoluşmaktadır.Anketinsonsorusuisekonuylailgilidüşüncelerialmayayönelikaçıkuçlubirsorudur.


5.5. Verilerin AnaliziAnketinbirincibölümüaraştırmayakatılanhastanelerhakkındabilgisahibi

olmayayönelikaçıkuçlusorulardanoluşturulmuştur.İkincibölümdekatılımcılarınmedikal turizm faaliyetlerini ne derecede gerçekleştirdikleri,medikal turizm içinyeterli alt ve üstyapı olanaklarına sahipliklerini ölçmeye yönelik sorulara yerverilmiştir. Katılımcılardan ikinci bölümde yer alan soruları “Evet” ve “Hayır”seçenekleri ile cevaplamaları istenmiştir.Veriler SPSS (Statical Packages for theSocialSciences)programıylaanalizedilerekyorumlaryüzde(%)vefrekans(Sayı,n)alınaraktablolaştırılmıştır.Araştırmadaamaçmevcutdurumuirdelemekvemevcutdurumuortayaçıkararakçözümönerilerigeliştirmektir.Buradanhareketleverilerinanalizinde sadece aritmetikortalamakullanılarak en çok tercih edilen seçenektenhiçtercihedilmeyenveyaenaztercihedilenseçeneğedoğrusıralamayapılmıştır.Verilerin analizi aritmetik ortalamayla birlikte, maksimum veminimum değerlerilebirliktestandartsapmadeğerlerideverilerektablolaştırılmışveyorumlanmıştır.Eldeedilensonuçlararaştırmanın“BulgularveYorumlar”bölümündesunulmuştur.

5.6. Bulgular ve yorumlarAraştırma kapsamında İstanbul ve Ankara’daki özel hastanelerde

yapılan anketlerin değerlendirilmesi genel anlamda hastanelerin medikal turizmfaaliyetlerindekimevcutdurumlarını,medikal turizmkapsamındagelenhastalarınençokhangiülkeden,hangidönemlerde,hangihastalığıntedavisiiçinveneşekildegeldikleriniortayaçıkarmayayöneliktir.Bukapsamdaeldeedilenverilerinanalizisonucundaortayaçıkanbulgular,aşağıdatablolarhalindesunulmuştur.Araştırmayakatılan hastaneler hakkında bilgi sahibi olmak adına sorulan sorulara yönelikanalizler“Yüzde”ve“Frekans”alınarakgerçekleştirilmiştir.

Tablo 4:Araştırmakapsamındakihastanelerinbulunduklarıillereyönelikbulgular

Değerler Frekans Yüzde

İstanbul 99 84,6

Ankara 18 15,4Toplam 117 100,00

Tablo4araştırmakapsamınaalınanillereyönelikbulgularıgöstermektedir.Araştırmakapsamına alınan iller İstanbul veAnkaraolup toplamkatılımcı sayısı117’dir.Bukapsamdakatılımcıların%84,62’sı(99hastane)İstanbul’dave%15,4’ü(18hastane)Ankara’dafaaliyetgöstermektedir.




Tablo 5:HastanelerinBeşeri,TeknikvefizikselÖzelliklerineYönelikBulgular

Bulgular Değer F (117) % (100)Medikalturizmkapsamındatedaviolmakamacıylahastagelipgelmediğineyönelikbulgular

Evet 18 15,4Hayır 99 84,6

Hastanelerin,hastalarınsorunlarıylailgilenmekamacıylaoluşturulmuşbirbirimveyagörevlibirpersonelbulundurupbulundurmadıklarınayönelikbulgular

Evet 104 88,9Hayır 13 11,1

Hastanelerinmedikalturizmfaaliyetleriiçinyeterlisayıdaveeğitimlipersonelesahipolupolmadıklarınayönelikbulgular

Evet 25 21,4Hayır 92 78,6

Hastanelerinmedikalturizmfaaliyetleriiçinyabancıdilbilenpersonelesahipolupolmadıklarınayönelikbulgular

Evet 25 21,4Hayır 92 78,6

Hastanelerinmedikalturizmfaaliyetleriiçindünyastandartlarında(JCI,ISO)yeterliteknolojikdonanımasahipliğineyönelikbulgular

Evet 114 97,4Hayır 3 2,6

Hastanelerinfarklıdillerikonuşanhastalarlailetişimkurmakiçinanlaşmalıolduğuçevirmenlerinolupolmadığınayönelikbulgular

Evet 16 13,7Hayır 101 86,3

Hastanelerin,hastalariçinözelulaşımimkânları(havaalanı/terminaldenhastaneye,hastanedenkonakladıklarıyerevs.)sahipliğineyönelikbulgular

Evet 12 10,3Hayır 105 89,7

Hastanelerinsunduklarımedikalhizmetlerituristikfaaliyetlerlebirleştiripbirleştirmediğineyönelikbulgular

Evet 8 6,8Hayır 109 93,2

Hastanelerin“Sunduğunuzmedikalhizmetlerituristikbirpaketturdâhilindemigerçekleştiriyorsunuz?”Sorusunaverdiğicevaplarayönelikbulgular

Evet 8 6,8Hayır 109 93,2

Hastanelerinuluslararasıstandartlarauygunhizmetsunduğunugösterenbelgesahipliğineyönelikbulgular

Evet 108 92,3Hayır 9 7,7

Hastanelerinmedikalturizmkapsamındaözelgirişimlerde(toplantı,konferans,ilgiliderneklereüyelikvs.)bulunupbulunmadığınayönelikbulgular

Evet 18 15,4Hayır 99 84,6

Tablo5’tehastanelerinbeşeri,teknikvefizikselözelliklerineyönelikbulgularyeralmaktadır.Hastaneleremedikalturizmfaaliyetleriiçinhastagelipgelmediğineyönelik bulgulara göre araştırma kapsamındaki hastanelerin% 15,4’ünemedikalturizmkapsamındahastagelmektedir.Hastanelerin%84,6gibiönemlibirbölümünebukapsamdahastagelmemektedir.

Hastanelerin hastalarla ilgilenmek amacıyla oluşturulmuş bir birim veyagörevlibirpersonelbulundurupbulundurmadıklarınayönelikbulgularabakıldığındaaraştırma kapsamındaki hastanelerin% 88,9’unda hastalarla ilgilenmek amacıylaoluşturulmuşbirbirimveyagörevlipersonelbulunduğu%11,1’indeiseböylebirbirimveyapersonelbulunmadığıgörülmektedir.

Araştırmakapsamındakihastanelerinmedikalturizmfaaliyetleriiçinyeterliveeğitimlipersonelsahipliklerineyönelikbulgulardahastanelerin%21,4’üyeterlive


eğitimlipersonelesahipolduklarını%78,6’sıisesahipolmadıklarınıbeyanetmiştir.Araştırma kapsamındaki hastanelerin yabancı dil bilen nitelikli işgücü

sahipliğinebakıldığında%21,4’ündeyabancıdilbilenniteliklipersonelbulunduğu,%78,6’sındaiseyabancıdilbilenniteliklipersonelinbulunmadığıgörülmektedir.

Araştırmaya katılan hastanelerin medikal turizm faaliyetleri için dünyastandartlarında yeterli teknolojik donanıma sahipliğine yönelik bulgulardahastanelerin % 97,4’ünün medikal turizm faaliyetleri için dünya standartlarındayeterli teknik donanıma sahip olduklarını, % 2,6’sının ise bu kapsamda yeterliolmadıklarınıbelirttiğigörülmektedir.

Araştırmaya katılan hastanelerin farklı dilleri konuşan hastalarla iletişimkurmak için anlaşmalı olduğu çevirmenlerin olup olmadığı sorulmuştur. Bubağlamda anlaşmalı çevirmen bulunduran hastanelerin oranı%13,7’dir.Herhangibirçevirmenleanlaşmasıolmayanhastaneoranıise%86,3’tür.

Bir diğer soruda hastanelerin medikal turizme yönelik hastalar için özelulaşım imkânlarına sahipliği sorgulanmış olup%10,3 oranıyla “Evet” ve%89,7oranıylahayırcevabıalınmıştır.

Araştırmaya katılan hastanelerin sundukları medikal hizmetleri turistikfaaliyetlerlebirleştiripbirleştirmediğisorulmuştur.Bubağlamdaaraştırmayakatılanhastanelerin%6,8busoruya“Evet”cevabınıverirken%93,2’likbüyükbiroranı“Hayır”cevabınıvermiştir.

Hastanelerin sunduklarımedikalhizmetleri turistikbirpaket turdâhilindemi gerçekleştirdiklerini gösteren bulgulara bakıldığında araştırmaya katılanhastanelerin%6,8’i sunduklarımedikal hizmetleri turistik bir paket tur dâhilindegerçekleştirdiği,%93,2gibibüyükbirkısmımedikalhizmetlerituristikbirpaketturdâhilindegerçekleştirmediğigörülmektedir.

Birdiğer sorudaaraştırmayakatılanhastanelerinuluslar arası standartlarauygun hizmet sunduğunu gösteren JCI, ISO vb belgeye sahip olup olmadığısorulmuştur.Bunagörehastanelerin%92,3’lükbüyükbirbölümününakreditasyonbelgesinesahipolduğu,%7,7’likbirbölümününiseakreditasyonbelgesinesahipolmadığıortayaçıkmıştır.

Son olarak araştırmaya katılan hastanelerin% 15,4’ünün medikal turizmkapsamında toplantı, konferansgibi özel girişimlerdebulunduğu,%84,6’sının isebulunmadığıortayaçıkmıştır.




6. SONUÇLAR VE ÖNERİLERAraştırma sonuçlarının çoğunlukla literatür (Yalçın, 2006. Genç, 2007.

Kurşun, 2007. Akbaş, 2008. Kiremit, 2008) ile paralel olduğu görülmektedir.Sonuçlar incelendiğinde; medikal turizm kapsamında gelen yabancı hastalarınTürkiye’yitercihetmesininenönemlinedenlerininbaşındafiyatlarınuygunolmasıvesağlıkhizmetlerininkalitesigelmektedir.Bunlaraekolarakbazıhizmetlerinkendiülkelerinde sigorta kapsamında olmaması ve kendi ülkelerindeki uzun beklemelisteleri medikal hastaların Türkiye’yi tercih etmelerinde önemli etkenler olduğugörülmektedir.

Türkiye’de sunulan sağlıkhizmetlerininkaliteliolması,maliyetlerindiğerülkelere kıyasla düşük olması, iklim koşullarının uygunluğu, tatil fırsatlarınınçokluğu, kısa bekleme süreleri, uzman hastane ve yeterli teknolojik donanımsahipliğigibietkenlergözönündebulundurularakplanvestratejilerinbelirlenmesigerekmektedir.UygulanabilirplanlarınvestratejilerinTürkiye’ninmevcutmedikalturizmfaaliyetleriniarttıracağıvemedikalturizmderakipülkelerinönünegeçmesineyardımcıolacağıdüşünülmektedir.

Türkiye’ninmedikalturizmkapsamındagelenhastalarasunulanhizmetlerdekarşılaştıkları sorunların başında tanıtım eksikliği ve Türkiye’nin sahip olduğuolumsuzimajvefinansmansorununungeldiğigörülmektedir.Sağlıkinsanınsahipolduğuendeğerlivarlığıdırvedolayısıylatedaviolmakiçinseçilenülkevehastaneningüvenilirolmasıoldukçaönemlidir.BubağlamdaTürkiye’ninsahipolduğuolumsuzimajın düzeltilmesine yönelik çalışmalarTürkiye’ninmedikal turizmkapsamındadahaçoktercihedilmesinisağlayacaktır.Bununlabirliktekurumsalolarakyapılantanıtım faaliyetlerinin etkisinin sınırlı olduğu ve daha az kitleye ulaşılabildiğidüşüncesiyleTürkiye’ninturistikreklamvetanıtımfaaliyetlerindemedikalturizmeyöneliktanıtımlarınarttırılmasınınmevcutmedikalturizmhareketlerininvemedikalturizmdeneldeedilengelirindeartmasınısağlayacağıdüşünülmektedir.Türkiye’demedikal turizmin yeri, önemi ve gelişimi yurt içi ve yurtdışında tüm ilgililerindikkatiniçekecekşekildeanlatılmalıdır.BukapsamdaKültürveTurizmBakanlığı,SağlıkBakanlığıveÖzelsektörişbirliğiiçerisindeyazılıvegörselbasındareklamvetutundurmafaaliyetlerinigerçekleştirebilir,medikalturizmileilgilikongre,fuarvekonferanslarakatılımarttırılabilirveTürkiye’ninsahipolduğuolanaklarıönplanaçıkarmayayönelikfuarlardüzenlenebilir.

Medikal turizm hareketlerinin mevcut turizm hareketlerinde olduğu gibiturizm temsilcileri, turizm yatırımcıları ve turistik hizmet sağlayıcılarla birlikte


değil bunların dışında gelişen bir hareket olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.Bunedenlemedikalturizmkapsamındayapılacaktümfaaliyetlerinturizmtemsilciveyatırımcılarıylabirlikteasılmedikalhizmetsağlayıcısıolanhastanelervesağlıkbakanlığıileeşgüdümlüolarakgerçekleştirilmesigerekmektedir.

Medikal turizmde pazar payının arttırılması için öncelikle hedef pazarseçiminin yapılması ve hedef pazara yönelik pazarlama karmasının belirlenmesigerekmektedir.BubağlamdaönceliklekomşuülkelerveTürkiyeaçısındankolaypazarlarıntercihedilmesiyapılançalışmalarınverimliliğiniarttırabilir.BukapsamdaöncelikleTürkiCumhuriyetler,Suriye, Irak, İrangibikomşuülkelerbaştaolmaküzere özellikle Türk vatandaşların yoğun olarak yaşadığı Almanya, Hollanda,BelçikagibiAvrupaülkeleritercihedilebilir.Hedefpazarseçimiylebirliktemedikalhizmetlerinhangisindeönplandaolunacağınındatespitedilmesioldukçaönemlidir.Bu bağlamda Türkiye, kalp hastalıkları, göz hastalıkları, diş hastalıkları, estetikoperasyonvetüpbebektedavisigibihangisağlıkhizmetindedahaönplandaolabilir,hangisindedahabaşarılıdırvehangisindeyeterlialtveüstyapıolanaklarımevcutturgibi soruların iyi analiz edilmesi ve planlı bir şekilde hedef pazara yönelmekgerekmektedir.

Medikal turizm kapsamında gelen hastalara yönelik paket turlarınhazırlanması Türkiye’ninmedikal turizm konusunda cazibesini arttıracak önemlibirfaaliyetolacaktır.Bupaketturlardaöncelikletedavibaştaolmaküzereulaşım,konaklama,turistikgezi,dilproblemininaşılmasıiçinkonusundauzmanpersoneldesteğigibiunsurlarınuzmanlarlabirliktedikkatliceplanlanmasıveilgilipazardatanıtımınıneksiksizyapılmasıgerekmektedir.Diğer turizm türlerindeolduğugibihazırlanan bu paket turlara yönelik ücretsiz tanıtım turlarının, indirimli turlarındüzenlenmesinintanıtımaçısındanoldukçafaydalıolacağıdüşünülmektedir.

Medikal turizm hizmetleri sunacak hastanelere yönelik standartlarınbelirlenmesi gerekmektedir. Dünyada bu standartları JCI (Joint CommissionInternational) ve ISO (Uluslar arası Standardizasyon Birliği) belirlemektedir.Türkiye’de JCI ile akredite edilmiş hastane sayımız 30’a yaklaşmaktadır veteknoloji, donanımve tecrübeli insankaynağı ilegözkamaştıranbir konumdadır(Aydın, 2009; 3) Bu kapsamda konuyla ilgili uzman birimler kurularak düzenlive dikkatli denetimlerle standartlara uygun olmayan hastanelerinmedikal turizmfaaliyetlerini gerçekleştirmesi engellenmelidir. Çünkü sağlık riske atılmayacakbirdeğerdirve risklibirdurumungündemegelmesimedikal turizmhareketlerineönemliboyutlardazararverebilir.Bukonudauluslararasıstandardizasyonsağlayan




akreditasyon belgelerine sahip olunmasının hastanelerin güvenilirliğini arttıracağıdüşünülmektedir.

Sağlık hizmetlerinde sonuçlar uzun vadede alınmaktır. Tedavi sürecinin,iyileşme ve kontrol süreci ile birlikte kalıcı ve devamlı olduğu düşünülebilir.Dolayısıyla sadece günübirlik müşteri memnuniyetinin sağlanmasının yeterliolmadığı, bu kapsamda önemli bir kalite kontrol mekanizmasıyla faaliyetlerinsürdürülebilirliğininsağlanacağıdüşünülmektedir.Sağlıkhizmetlerindevemedikalturizmde kalitenin arttırılmasında ve devamlılığın sağlanmasında uzmanpersonelistihdamının önemli bir etken olduğudüşünülmektedir.Bukapsamdayabancı dilbilgisi yeterli uzman doktor ve sağlık personeli istihdamı yapılmalı ve mevcutpersonele konuyla ilgili eğitim olanakları sunulmalıdır. Ayrıca hastanelerdeyabancı uyruklu hastalara yönelik yabancı hasta bölümü ve halkla ilişkilerbölümlerinin kurulmasının ve buralarda, alanında tecrübeli ve yabancı dil bilgisiyeterliolanpersonelistihdamınınsağlanmasınınmüşterimemnuniyetiniarttıracağıdüşünülmektedir.

Medikal turizm kapsamında gelen hastalar tedavi olmalarının yanı sıraTürkiye’nin oldukça zengin tatil imkânlarından da yararlanmak istemektedir.Buradanhareketlemedikal turizmkapsamındahizmetverecekyatırımların teşvikedilerekhizmetlerinkolaybirleştirilebilmesi içinözelliklehastalaragezi,eğlence,dinlenme vb. imkânları sunan ve tatil yörelerine ulaşımın kolay olduğu yerlerdegerçekleştirilmelerinin,sigortaşirketlerinin,otellerin,turoperatörlerinin,acentavehastanelerinentegrasyonununsağlanaraktaraflarınhaklarınınkorunmasınayönelikyaptırımların belirlenmesinin medikal turizm faaliyetlerinin gelişimini olumluetkileyeceğidüşünülmektedir.Yurtdışındafaaliyetgösterenbüyükölçeklişirketlerleanlaşmalar yapılarak işverenlerin çalışanlarına Türkiye’de tedavi alternatiflerisunmasısağlanabilir.BudurumunişverenlerintasarrufetmesinisağlamaklabirlikteTürkiye’ninmedikalturizmhareketlerineivmekazandıracağıdüşünülmektedir.

Sonuç olarak Türkiye’demedikal turizm hareketlerini hızlandırarak, eldeedilengelirlerinarttırılmasınayönelikyeterlialtyapıveüstyapıfaaliyetleriilesosyalvekültürel imkanlarınbulunduğu,bunakarşınTürkiye’nindünyamedikal turizmpastasındanyeterikadarpayalamadığısöylenebilir.Budurumunöncelikleeksikveplansızreklamvetanıtımfaaliyetlerindenkaynaklandığı,bununlabirlikteniteliklipersonelsayısınınazolması,ilgilibirimlerdekikoordinasyonsorunugibisebeplerinde etkili olduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda Kültür ve Turizm Bakanlığı,Sağlık Bakanlığı, özel sağlık sektörü ve özel turizm sektörü ile diğer ilgililerin


birlikte hareket ederek eşgüdümün sağlanması, nitelikli personel istihdamınıngerçekleştirilmesivebununlabirliktereklamvetutundurmafaaliyetlerininplanlıbirşekildeyapılmasıgerekmektedir.Kısacamedikal turizmbirülkepolitikasıolarakgörülmeliveçalışmalarınbudoğrultudagerçekleştirilmektedir.

KAYNAKÇAALTINAY,Mehmet (1996).Alternatif Turizm. Türsab Dergisi, Sayı 151,

Ağustos1996,ss.59-60.AKAT,Ömer(2008).PazarlamaAğırlıklıTurizmİşletmeciliği.Ankara.Ekin

Yayıncılık.AKBAŞ, Hayati (2008). Sağlık Turizminde Türkiye’nin Yeri ve Önemi.

SağlıkTurizmiBülteni,Ocak-şubat2008,yıl:1,sayı:1AKŞİT,Selahattin(2007)“DoğalOrtamDuyarlılığıAçısındanSürdürülebilir

Turizm” http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_23/26-%20_441-460.%20syf._.pdf (2008,Şubat5).

AMA(TheAmericanMedicalAssociation)(2007).ReportB:MedicalTravelOutsidetheU.S.,OMSSGoverningCouncilReport.June2007.http://www.ama-assn.org/ama1/pub/upload/mm/21/a07rep-b.pdf(2008,Şubat).

ARIKAN,Rauf(2004).AraştırmaTeknikleriveRaporHazırlama,4.Baskı.Ankara.AsilYayınDağıtım.

AYCI,Ali. (2004).Türk Turizm Pazarının Geliştirilmesinde İkinci KonutveEvPansiyonculuğundanYararlanılmasıYollarınınAraştırılması.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.GaziÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüİşletmeAnabilimDalı.Ankara,

AYDIN, Dursun. (2009).Türkiye’de Medikal Turizmin Geleceği. SağlıkTurizmiBülteni,Ocak-Şubat2009,Yıl:2,Sayı7,Ss:3.

BURKETT, Levi (2007).Medical Tourism, Concerns, Benefıts, And TheAmerıcanLegalPerspectıve.JournalofLegalMedicine,Volume,28:2,223–245,Taylor&FrancisGroup.

CHACKO, Pheba (2007). Medical Tourism in India: Issues andChallenges. MBA Review, ICFAI University Pres, Vol 4, Issue No 12 pp:123-129; Icfai Busıness School (IBS),Ahmedabad (http://202.131.96.59:8080/dspace/bitstream/123456789/113/1/Medical+Tourism-pheba+Chacko.pdf)(Aralık,2007).

CONNEL, John, (2006).Medical tourism: Sea, Sun, Sand and Surgery.TourismManagement27(2006)1093–1100




ÇAVUŞ,Şenol(1994).TermalTurizmiveSandıklıTermalTurizmPotansiyel.Türkiye,KalkınmaBankası,TurizmYıllığı,Haziran1994.Ankara.Desenofset.

Çil,Burhan (2002).İstatistik.GözdenGeçirilmiş3.Baskı.Ankara. DetayYayıncılık.

ÇONTU, Mehmet (2006). Alternatif Turizm Çeşitleri Ve KızılcahamamTermalTurizmiÖrneği.YayınlanmamışYüksek LisansTezi.Abant İzzet BaysalÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,TurizmveOtelİşletmeciliğiAnabilimDalı.Bolu.

DEMİRGİL, Hakan (2008). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistikTeknikleri,Editör:ŞerefKalaycı,3.Baskı.Ankara.AsilYayınDağıtım.

DİNÇER,S. (1995).DoğuKaradenizYaylalarBölgesindeKültürel-FizikiÇevreEtkileşimiveTurizmİlişkileriÜzerindeBirİnceleme.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.İstanbulTeknikÜniversitesi.

DOĞAN, Cemal (2000). Ankara’da Termal Turizm Potansiyeli.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.GaziÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,TurizmİşletmeciliğiEğitimiAnabilimDalı.Ankara.

DPT(DevletPlanlamaTeşkilatı)(1985).V.BeşYıllıkKalkınmaPlanı:1985-1989.DPTYayınno:1974,Ankara(http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan5.pdf)

DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (1990). VI. BeşYıllık Kalkınma Planı:1990-1994.DPTYayınno:2174,Ankara(http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan6.pdf)

DPT (Devlet PlanlamaTeşkilatı) (1996).VII.BeşYıllıkKalkınmaPlanı:1996-2000.DPTMüsteşarlığı,Ankara(http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan7.pdf)

DPT(DevletPlanlamaTeşkilatı)(2000).UzunVadeliStratejiveVIII.BeşYıllık Kalkınma Planı: 2001-2005. DPTMüsteşarlığı,Ankara (http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan8.pdf)

DPT(DevletPlanlamaTeşkilatı) (2007).DokuzuncuBeşYıllıkKalkınmaPlanı: 2007-2013; TurizmÖzel İhtisas Komisyanu Raporu. DPT,Ankara (http://ekutup.dpt.gov.tr/turizm/oik679.pdf)

ERDOĞAN, Nazmiye (2003). Kitle Turizmi, Alternatif Turizm VeEkoturizmde Sürdürülebilirlik Üzerine Bir Değerlendirme. Başkent Üniversitesi,Sosyal Bilimler Meslek Yüksek okulu. http://cmyo.ankara.edu.tr/~iktisad/TURKONF/web/Erdogan.doc(Aralık,2007)

Farrugia,Joseph(2006).TourismOpportunities(I),MedicalTourism–WhatProspects?TheTımes,Wednesday,May31,2006http://www.maltaemployers.com/Portals/22/Series%20of%20Articles%20-%20Health%20Tourism%20I.pdf (2007,Kasım).


FENNEL, David A. (1999). Ecotourism; an Introduction. published byRoutledge,London

FORGIONEDanaA.andC.SMITH,Pamela,(2006).MedicalTourismandItsImpactontheUSHealthCareSystem.JHealthCareFinance2006;34(1):27–35,AspenPublishers,Inc.

G. GARCIAMa.Aurora andM. BESINGA, CamilleAlessandra (2006).Challenges and Opportunities in the Philippine Medical Tourism Industry. TheSGVReview,Volume 4,Number 1 June 2006, 41-45 http://www.ey.com/global/download.nsf/Philippines/SGV_Review_June_2006/$file/sgvreview_june2006.pdf(2007,Kasım)

GARCIA-ALTES, Anna (2005). The Development of Health TourismServices.AnnalsofTourismResearch,Vol.32,No.1,pp.262–266,2005.

GENÇ,Uğur(2007).Türkiye’deSağlıkTurizmi.Çerçevedergisi;Sağlıkta“Sağlıklı BirDönüşüm” Yıl: 15, Sayı: 43, Ss: 96-97Haziran 2007 (http://www.musiad.org.tr/yayinlarRaporlar/detay.asp?yayinRapor=43&k=1)(2007,Aralık20).

GÖKSU, Yusuf Ziya, (2002). Mevsimselliğin Azaltılması ve TurizminÇeşitlendirilmesiTermalTurizm(SağlıkTurizmi). TCTurizmBakanlığıII.TurizmŞurasıBildirileriI.cilt,12-14Nisan2002,Ankara

GÜNDÜZ, Sultan (2004).Ankara İliKalecik İlçesindeTarımsalTurizmeUygunAlanlarınSaptanmasıVeTarımsalTurizmModelininOluşturulmasıÜzerineBirAraştırma.Yayınlanmamış DoktoraTezi.AnkaraÜniversitesi, FenBilimleriEnstitüsü,PeyzajMimarlığıAnabilimdalı.Ankara.

KAHRAMAN, Nüzhet ve TÜRKAY, Oğuz (2006). Turizm ve Çevre, 2.Baskı.Ankara.DetayYayıncılık.

KİPER, Tuğba (2006). Safranbolu Yörük Köyü Peyzaj PotansiyelininKırsalTurizmAçısındanDeğerlendirilmesi.YayınlanmamışDoktoraTezi.AnkaraÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü,PeyzajMimarlığıAnabilimdalı.Ankara.

KİREMİT, Aysun Şebnem (2008). Turizmin Gelişiminde Bir AlternatifOlarakMedikalTurizm:BirSağlıkKuruluşundaAraştırma.YayınlanmamışYükseklisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Turizm İşletmeciliğiEğitimiAnaBilimDalı.Ankara.

KOZAK, Nazmi. KOZAK, Meryem Akoğlan. KOZAK, Metin. (2001).GenelTurizm,5.Basım.Ankara.DetayYayıncılık.

KOZAK,Nazmi.KOZAK,MeryemAkoğlan.KOZAK,Metin(2006).GenelTurizm;İlkeler–Kavramlar,6.Basım.Ankara.DetayYayıncılık.




KOZAK,Nazmi(1992).Türkiye’deTermalTurizmiSempozyumu.AnatoliaTurizm,ÇevreveKültürDergisi,Yıl:3,Sayı:33-34,Eylül-Ekim1992.

KURŞUN,Bahar (2007).Türkiye,YabancıHastalarınŞifaMerkeziOldu.28.04.2007http://www.forumgazetesi.com/haber_detay.asp?haber_id=16123

LÖLE,AylinVeÖZCAN,Ayla(2006).ŞimdideTıpTurizmi.VatanGazetesi,05.03.2006,http://www.gazetevatan.com/root.vatan?exec=haberdetay&tarih=05.03.2006&Newsid=72630&Categoryid=2

MAÇ,Nazlı(2006).AlternatifTurizmPotansiyeliveKonya.KonyaTicaretOdasıEtüd-AraştırmaServisi,06.04.2006,sayı:2006-255-215Konya

MAINI,AnilK.(2009).SağlıkTurizmininGeleceği.SağlıkTurizmiBülteni,Ocak-Şubat2009,Yıl:2,Sayı7,Ss:22.

MUGOMBA,Chipo andCABALLERO-DANELL, Sara (2007).MedicalTourism,anditsEntrepreneurialOpportunities-AConceptualFrameworkforEntryintotheIndustry.TourismandHospitalityManagementMasterThesisNo.2006:9,January 2007, School of Business, Economics and Law, Göteborg University(https://gupea.ub.gu.se/dspace/bitstream/2077/4671/1/2006_91.pdf)(2008,Ocak).

ORUÇ, Onur (2004). Bir Alternatif Turizm Türü Olan Doğa-Atlı SporTurizminin Kastamonu Örneği Üzerinde İrdelenmesi. Yayınlanmamış YüksekLisansTezi,YıldızTeknikÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsü,MimarlıkAnabilimDalı,İstanbul.

ÖNDER, Serpil ve POLAT,Ahmet Ertuğrul (2004). Konya İli Karapınarİlçesi’nin EkoturizmYönünden Görsel Kalite Değerlendirmesi ve SwotAnalizi.SelçukÜniversitesiZiraatFakültesiDergisi18(33):(2004)80–86.

ÖZGÜÇ,Nazmiye(1998).TurizmCoğrafyasıÖzelliklerBölgeler.ÇantayKitabevi.İstanbul

ÖZSOY, Eda (2007). Türk Girişimci İngiliz Pazarından Nasıl PayAlır? Turizmde Bu Sabah, 29.01.2007. http://www.turob.com/NewsDetail.aspx?newsId=5522

ÖZTÜRK,YükselveYAZICIOĞLU,İrfan(2002).GelişmekteOlanÜlkelerİçinAlternatifTurizmFaaliyetleriÜzerineTeorikBirÇalışma.TicaretVeTurizmEğitimFakültesiDergisi/Yıl:2002,Sayı:2,Ss:183-195.

REINER, J. (1998).TourismDevelopment inPeripheralRegionsofPost-SovietStates:ACaseStudyofStrategicPlanningonHiiumaa,Estonia.InternationalPlanningStudies,ABD.

SARI, Cemali (2007). Antalya’nın Alternatif Turizm Kaynakları ve


Planlaması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal BilimlerEnstitüsü,Coğrafya(BeşeriveİktisadiCoğrafya)AnaBilimDalı.Ankara.

SAYILI,Murat. AKÇA,Hasan.DUMAN,Teoman. ESENGÜNKemal.PsoriasisTreatmentViaDoctorFishesasPartofHealthTourism:ACaseStudyofKangalSpring,Turkey.TourismManagement28(2007)625–629

TEH, Ivy and CHU, Calvin (2005). Special Report: Medical TourismSupplementing Growth with Medical Tourism by of Synovate BusinessConsulting.APBN,Vol: 9,No: 8, pp: 306-311 (http://www.synovate.com/bc/pdf/Supplementing%20Growth%20with%20Medical%20Tourism.pdf) (2007, Kasım28)

TENGİLİMOĞLU, Dilaver. SEVİN, H. Dilek. Ve AK, Bilal (2001).Türkiye’deSağlıkTurizmiveTermalTurizminGeliştirilmesi,IV.UlusalSağlıkveHastaneYönetimiSempozyumu,27-28Eylül,İstanbul.

TUNÇ, Azize ve SAÇ, Firuzan (1998). Genel Turizm. Ankara. DetayYayıncılık.

TurizmBakanlığı(1993).SağlıkTurizmiveTurizmSağlığı.T.B.YatırımlarGenelMüdürlüğü,AraştırmaveDeğerlendirmeDairesiBaşkanlığı,YayınNo:1993-8,1993,Ankara

UÇKUN, Gazi ve TÜRKAY, Oğuz. Alternatif Turizm TürlerininSürdürülebilirliği. http://cmyo.ankara.edu.tr/~iktisad/TURKONF/web/UCKUN_TURKAY.doc

ULUCAK,EmirM.(2000).TurizminTuristikYörelerdekiSosyo-KültürelYaşamaEtkileriveFethiyeYöresindeBirUygulama.YayınlanmamışYüksekLisansTezi. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği EğitimiAnabilimDalı.Ankara.

URAL,AyhanveKILIÇ,İbrahim(2006).BilimselAraştırmasüreciveSPSSileAnalizi;SPSS10.00–12.0forWindows.Ankara.DetayYayıncılık.

UYGUR,SelmaM.VeBAYKAN,Eda(2007).KültürTurizmiveTurizminKültürelVarlıklarÜzerindekiEtkileri.TicaretveTurizmEğitimFakültesiDergisiYıl:2007Sayı:2

YALÇIN,Pınar(2006).Türkiye’deSağlıkTurizmindeAltyapıOluşturulmaGereğiveSağlıkKurumlarınaYönelikBirAraştırma.YayınlanmamışYüksekLisansTezi.GaziÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,İşletmeAnabilimDalı,HastaneİşletmeciliğiBilimDalı.Ankara

YILDIRAL, Zeliş (2006). Hem Tedavi Ol Hem Tatil Yap. Zaman




Gazetesi,Cumartesieki,sayı:31,ss:8,1Temmuz2006,cumaertesi.zaman.com.tr/images/2006/07/01/cumaertesi.pdf

YILDIZ, Sevcan (2006). Termal Turizm. Standart Ekonomik ve TeknikDergi,TurizmSektörü,Y/45,N/533,Mayıs2006,ss:58-62

İnternet Kaynakları (Tüm kaynaklar 05.07.2010 tarihinde 10.00 ve 18.00 saatleri arasında güncellenmiştir.)

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF679A66406202CCB08F9873A8E009DA42

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF03077CA1048A183466974C3824B6070A

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF03077CA1048A1834D877060DCDB2BBCA

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF2B81939FD5B60AFA136DF7714D282500

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF4A7164CD9A18CEAEB245F029F97056F0

http://www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF03077CA1048A18348020F3B0746F34B3

http://www.maximumbilgi.com/default.asp?sx=mkl&ID=10346http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=324http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=80http://www.healthmedicaltourism.org/Earliest_Medical_Tourism_Centers/http://www.healthmedicaltourism.org/Greek_Medical_Tourism/http://www.healthmedicaltourism.org/Ancient_Roman_Medical_Tourism/http://www.healthmedicaltourism.org/Japanese_Onsen/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Today/http://www.twarp.com/healthtourism.htmhttp://www.icep.org.tr/english/medical.asphttp://www.trt.net.tr/wwwtrt/hdevam.aspx?hid=175241&k=5http://www.expresstravelandtourism.com/200309/lookin01.shtmlhttp://www.recoverdiscover.com/http://www.healthmedicaltourism.org/Indian_Medical_Tourism/http://www.medindia.net/patients/medical_Tourism/medicaltourism_about.

htmhttp://en.wikipedia.org/wiki/Medical_tourism


http://www.tatnews.org/tourism_news/3376.asphttp://www.tatnews.org/special_interest/health_medical_tourism/3423.asphttp://www.medretreat.com/templates/UserFiles/Files/MedRetreat%20

Medical%20Tourism%20Presentation%20-%20Consumer.pdfhttp://www.medtripinfo.com/node/2http://news.xetica.com/medical-tourism-news.htmlhttp://www.medicalnomad.com/Accreditation.jsp h t t p : / / w w w . g r u p m e s a . g e n . t r / m e s a _ y a s a m / d e t a y .

asp?id=335&sayi=33&kategori=13http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Safety/

Accreditation/What_Does_Accreditation_Mean?/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Safety/

Accreditation/Accrediting_Bodies/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Safety/

Accreditation/Receiving_Accreditation/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism_Safety/

Accreditation/International_Organization_for_Standardization/http://www.mesahastanesi.com.tr/tr_kurumsal.aspx?id=8http://www.memorial.com.tr/akreditasyon.phphttp://www.saglikturizmi.org.tr/index.php?option=com_content&task=view

&id=28&Itemid=71http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Research_Facilities/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Research_the_Country/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Contact_Medical_Facilities/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Research_Insurance/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Travel_Requirements/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Book_Your_Ticket/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_




Vacation/Book_Your_Hotel/http://www.healthmedicaltourism.org/Medical_Tourism/Planning_Your_

Vacation/Plan_Your_Itineraryhttp://www.surveysystem.com/sscalc.htmhttp://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdfhttp://www.saglikturizmi.org.tr/sunum/MSA%20redstar%20saglik.pdfhttp://www.ipamatis.com/tr/docs/IPA_SaglikTurizmi_2006_Prezentasyon.

pps http://www.icc-t.com/paketler.html

TÜRKİYE’DE MEDİKAL TURİZM UYGULAMALARI ...sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c15s27/makaleler/c15s...Cilt 15 - Sayı 27, Haziran 2012 267 TÜRKİYE’DE MEDİKAL TURİZM UYGULAMALARI;

Documents