TÜRKİYE’DE TOPLUMSAL CİNSİYET RAPORU KONDA HAYAT TARZLARI 2018 ARAŞTIRMASI Kasım 2019
TÜRKİYE’DETOPLUMSALCİNSİYET RAPORU
KONDA
HAYAT TARZLARI 2018 ARAŞTIRMASI
1119
Kasım 2019
KONDA Hayat Tarzları 2018
Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 2 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 3 / 176
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ........................................................................................................................... 5
KONDA’nın Toplumsal Cinsiyet Gözüyle Eleştirisi (Ya da Özeleştirimiz) ........................ 8
GİRİŞ ................................................................................................................................ 13
DEMOGRAFİ .................................................................................................................... 15
Temel Demografi ............................................................................................................ 15
3.1.1. Yaş ........................................................................................................................... 15 3.1.2. Eğitim ...................................................................................................................... 16 3.1.3. Çalışma durumu ..................................................................................................... 19 3.1.4. Evlenme ve medeni durum .................................................................................... 23
Kültürel Doku .................................................................................................................. 27 3.2.1. Göç ve yerleşim ...................................................................................................... 30 3.2.2. Refah ve mutluluk .................................................................................................. 35
TOPLUMSAL CİNSİYETE BAKIŞ VE ROLLER .................................................................. 37
Toplumsal Cinsiyet ......................................................................................................... 37 Hanede Cinsiyet Rolleri .................................................................................................. 41
KAMUSAL ALAN .............................................................................................................. 47
Sosyalleşme Araçları ...................................................................................................... 47 Yeme-İçme Tercihleri ...................................................................................................... 52 Sigara ve İçki................................................................................................................... 55 Tatil Tercihleri ................................................................................................................. 56
TÜKETİM .......................................................................................................................... 59
Sınıf Algısı ve Sahiplik .................................................................................................... 59 Ekonomi/Tüketim ........................................................................................................... 60 Finansal Durum ve Bankacılık ....................................................................................... 62
6.3.1. Bankacılık işlemleri tercihleri ................................................................................ 66 Alışveriş Davranışları ...................................................................................................... 68
6.4.1. Gıda alışveriş tercihleri........................................................................................... 72
BEDEN, SPOR, SAĞLIKLI YAŞAM ................................................................................... 77
Dış Görünüş ve Giyim Alışkanlıkları ............................................................................... 77 Sağlıklı Yaşam ................................................................................................................ 81
MEDYA VE MÜZİK ........................................................................................................... 87
Geleneksel Medya: Televizyon ve Gazete ..................................................................... 87 Dizi Tercihleri .................................................................................................................. 91
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 4 / 176
İnternet Kullanımı ........................................................................................................... 93 Sosyal Medya .................................................................................................................. 95 Müzik Tercihleri .............................................................................................................. 97
DİN ............................................................................................................................... 101
Dini Hassasiyetler ......................................................................................................... 101 İbadet ............................................................................................................................ 104
DEĞERLER .................................................................................................................... 107
Din, Ahlak ve Hukuk İlişkisi .................................................................................. 107 Algı ve Beklentilerde Değişim .............................................................................. 109 Çoğulculukta Değişim .......................................................................................... 112 Demokratlık /Yenilikçilik ...................................................................................... 114 Korkular ................................................................................................................ 116 Başkalarının Görüşleri .......................................................................................... 120
SİYASETE KATILIM ........................................................................................................ 123
HAYAT TARZLARI ........................................................................................................... 129
Hayat Tarzı Kümeleri ............................................................................................ 129 Kümelerde Cinsiyetler Arası Demografik Farklar ............................................... 131 Algılar ..................................................................................................................... 136 Korkular ................................................................................................................ 137 Geleneksel ve Dindar Değerler ............................................................................ 140 Modern Değerler .................................................................................................. 142 Laiklik .................................................................................................................... 143 Farklılıklara Saygı ve Hoşgörü ............................................................................. 146 Muhafazakâr Pratikler ......................................................................................... 149
Modern Pratikler ................................................................................................... 155
DEĞERLENDİRME ......................................................................................................... 160
KAYNAKÇA .................................................................................................................... 164
ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ ............................................................................................. 166
Araştırmanın Genel Tanımı .......................................................................................... 167 Örneklemler .................................................................................................................. 167
TERİMLER SÖZLÜĞÜ .................................................................................................... 172
Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler ..................................................................... 173
HAYAT TARZLARI KÜMELERİ NEDİR?........................................................................ 174
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 5 / 176
SUNUŞ
Yıllar içinde gerek Hayat Tarzı araştırmalarımızda, gerek Barometre araştırmalarımızda, gerek sivil
toplum kuruluşlarıyla ve akademisyenlerle yaptığımız ortak çalışmalarımızda sayısız
toplumsal konuyu, alanı ele aldık. Kadınların toplumdaki rolünü ve toplumun yaklaşımını
anlamayı hedefleyen birkaç çalışma da yaptık: 2007 yılında Gündelik Yaşamda Din, Laiklik
ve Türban Araştırması1, 2008 yılında Hürriyet İnsan Hakları Treni projesinin parçası olarak
Türkiye'de Kadınların İnsan Hakları Farkındalığı ve Davranışları2, 2011 yılında Kadın Adayları
Destekleme Derneği (Ka.Der) ile Siyasette Kadın Temsili3, 2015 yılında Özgecan Aslan’ın
katledilmesinin ardından Mart’15 Barometresi araştırmasının teması olarak Boğaziçi ve Koç
Üniversitelerinden akademisyenlerin işbirliğiyle Kadına Şiddet ve Devlet Algısı4 araştırması.
Bunların yanısıra Sosyal Politikalar Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Derneği (SpoD) için
eşcinsellere bakışa verilerimizi derlediğimiz kısa bir rapor hazırladık. Diğer yandan verilerimizi
kullanarak toplumsal cinsiyet açısından analiz eden akademisyenler de oldu (İlkkaracan,
Aslanbay gibi).
Cinsiyet istisnasız her araştırmamızda görüştüğümüz kişilere sorduğumuz neredeyse tek soru
olabilir. Dolayısıyla sayısız konuda kadınların ve erkeklerin birbirlerine ne derece benzeştiğine
veya ayrıştıklarına dair elimizde belki de Türkiye’de eşi benzeri olmayan bir veritabanı
bulunuyor: siyasi görüşleri ve zaman içindeki değişimler, hayalleri, ne derece sabırlı oldukları,
alışveriş tercihleri, sosyal medya kullanımları, sokakta ne kadar güvensiz hissettikleri,
hayalleri, parayla ilişkileri, nelerle mutlu olup nelere öfkelendikleri, yolsuzluğa bakışları,
eğitim sisteminden beklentileri gibi konularda kadın veya erkek olmanın fark yaratıp
yaratmadığını ortaya koyabiliyoruz.
Analizlerimizde cinsiyetin fark yaratıp yaratmadığını mutlaka ele alıyor ve dikkate değer fark varsa
veya beklentinin aksine yoksa raporlarımızda not ediyor ve yorumlamaya gayret ediyoruz.
Bulgularımız tekrar tekrar cinsiyeti en temel demografik verilerden biri olarak
değerlendirmemizin, toplumu tanımadaki temel taşlardan biri olarak görmemizin ne kadar
yerinde olduğunu gösteriyor.
Şimdiye kadarki araştırmalarımız meselenin özüne dair iki çok önemli bulguyu ortaya çıkarıyor ki bu
iki bulgu aynı zamanda birçok ezberi de kırıyor:
1. Kadınlarla erkeklerin görüşleri arasındaki farklar farklı cinsiyetlere sahip olmalarından
kaynaklanmıyor. Bu farkları temelde farklı eğitim seviyelerine, dindarlık seviyelerine, çalışma
durumlarına sahip olmaları ve daha genel anlamda toplumsal hayata ne derece katıldıkları
veya katılabildikleri yaratıyor.
2. Kadınların toplumdaki yerine ve toplumsal cinsiyet eşitliğine dair bir diğer temel bulgumuz
kadınlara biçilen rolün muhafazakârlıkla, yani bir yandan geleneklere bağlı kalma ve
1 http://konda.com.tr/tr/rapor/gundelik-yasamda-din-laiklik-ve-turban-arastirmasi/ 2 http://konda.com.tr/tr/rapor/turkiyede-kadinlarin-insan-haklari-farkindaligi-ve-davranislari-arastirmasi/ 3 http://konda.com.tr/tr/rapor/siyasette-kadin-temsili/ 4 http://konda.com.tr/tr/rapor/kadina-siddet-ve-devlet-algisi/
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 6 / 176
yeniliklere daha kapalı olma niyetiyle, diğer yandan dindarlık seviyesiyle iyice içiçe geçmiş
olduğudur.
Bu tespiti ilk defa 2008 yılındaki Hayat Tarzları araştırmamızda net biçimde yapmıştık. Bu raporun
temeli olan Hayat Tarzları 2018 araştırmasıyla kadınların aradan geçen 10 yıl içinde
toplumsal hayata daha fazla katıldıklarını, katılmalarının toplum gözünde daha kabul görür
hale geldiğini ve buna rağmen başka konularda muhafazakârlıkların devam ettiğini
görüyoruz.
Diğer yandan özellikle Barometre araştırmaları Türkiye’de kadınların ve erkeklerin toplumun iki
ucuna doğru ayrıldığına işaret ediyor. Bir uçta eğitimi, geliri yüksek, dine daha uzak, kendi
hayat tarzını Modern olarak nitelemeye daha meyilli, şehirli, gündelik pratikleri yoğun, daha
fazla metaya sahip, kamusal hayatta daha aktif ve daha genç bir küme var ve bu küme daha
erkek-yoğun. Bu ucun toplumun makbul sayılan özelliklerine daha fazla sahip ve güce daha
yakın olduğunu iddia edebiliriz. Kadınlar ise daha eğitimsiz, geliri daha düşük, daha dindar
ve muhafazakâr, kırsalda, toplumsal hayata az katılan tarafta yoğun. Zaten alan literatürü de
toplumsal cinsiyet konusunun tek başına ele alınamayacağını, sınıf, kimlik, kentleşme gibi
konularla içiçe olduğunu iddia ediyor.
Bütün bu çalışmalarımıza, eforlarımıza ve tespitlerimize rağmen, toplumsal cinsiyet konusunun
şimdiye dek KONDA’nın hâlâ eksik ve kör noktalarından biri olarak kalmış olduğunu
söyleyebiliriz. Elimizin altında böylesi bir altın madeni yatmasına ve toplumsal cinsiyet
meselesinin, çevre meselesi gibi toplumun dönüşümünde en önemli alanlardan biri olduğu
inancımıza rağmen, sadece bu alana odaklanan bir çalışma, bir analiz yapmamış olmamızı
ayıbımız olarak görüyoruz.
Diğer yandan, bu çalışma özellikle özel sektörün dönem dönem dile getirdikleri talepleri karşılama
amacı da taşıyor. Birçok kurum ve marka bizden kadınların durumuna yönelik, farklı
çerçeveleri olan analizler talep etti. Çalışan kadınların sıkıntılarından, farklı bir müşteri
kategorisi olarak kadınlara, ev kadınlarını toplumsal hayata daha fazla dahil edebilmekten,
sosyal medya alışkanlıklarına kadar kadınları ve kadınlarla erkekler arasındaki farkları
anlamaya yönelik talepler geldi. Fakat, sıklıkla taleplerini tam olarak ifade etmekte sıkıntı
çekmeleri, kadınları bir müşteri kategorisinin ötesinde anlama çabalarının kısıtlı kalması veya
Türkiye genelinde kadınların durumu hakkındaki veriler konusunda yetersiz bilgiye sahip
olmaktan dolayı reel durumla örtüşmeyen taleplerde bulunmaları gibi durumlarla karşılaştık.
Bu durum kısmen bizim de taleplerini anlayarak ihtiyaçlarını karşılayacak donanıma sahip
olmamamızdan, belki de bizim de toplumsal cinsiyet konusuna hakim olmamamızdan
kaynaklanıyor olabilir. Dolayısıyla bu talepler vesilesiyle de toplumsal cinsiyete odaklanan bir
çalışma yapamadık.
Bu rapor bütün bu koşulların sonucunda ortaya çıktı. Hayat Tarzları araştırmasını5 tasarlarken,
esasen toplumsal cinsiyet gözüyle bakmadık. Bu raporda ele alacağımız konuları seçerken
de toplumsal cinsiyet literatürünün temel konuları üzerine oturtma kaygısı gütmedik. Sadece
5 Araştırma hakkında ayrıntılı bilgi için raporun sonunda yer alan Araştırmanın Künyesi ve Hayat Tarzı Kümeleri Nedir?
Bölümlerine bakınız
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 7 / 176
bir durum tespiti yapabilmeyi, bir fotoğraf çekmeyi 2018 yılında Türkiye’de kadınların ve
erkeklerin nasıl yaşadıklarını, neler düşündüklerini toplumsal cinsiyet meselelerine, cinsiyet
rollerine nasıl baktıklarını ve son olarak 2008’den bu yana on yıl içinde nelerin değiştiğini
ortaya koymayı amaçlıyoruz. Normatif bir bakış açısından mümkün olduğunca kaçındık.
Örneğin kadınların eğitim seviyesinin artması veya erkeklerin daha fazla ev işi yapmaları daha
eşitlikçi bir topluma, bizce şu ankinden daha olumlu bir duruma işaret etse de, durumun ideal
olarak ne olması gerektiğine dair, zaman zaman kaçınamasak da, pek yorum yapmamaya ve
reel durumla ideal olanı karşılaştırmamaya özen gösterdik. Ancak tartışıldığını bildiğimiz bu
tür konu ve durumları mümkün olduğunca ortaya çıkarmaya, bulgusunu anlaşılır hale
getirmeye ve görünür kılmaya odaklandık.
Bu raporda ayrıca sebep-sonuç ilişkileri de aramadık ve sadece ilişkilerin bulunduğu durumlarda bu
ilişkilere dikkat çekmeye çalıştık. Örneğin kadınlar daha eğitimsiz oldukları için mi daha
dindar oldukları, yoksa daha dindar oldukları için mi daha az eğitim gördükleri türünde sebep-
sonuç ilişkilerini ortaya çıkarma amacı da taşımıyoruz.
Bu raporumuzun toplumsal cinsiyet tartışmalarına bir nebze bir katkısı olabilirse, hele ki toplumsal
cinsiyet eşitliğine uzun vadeli ve dolaylı bir katkısı olabilirse amacına ulaşmış sayabileceğiz.
Toplumsal cinsiyet literatürü açısından nihayetinde amatör olarak değerlendirilebilecek bir
ruhla kaleme aldığımız bu raporun toplumsal cinsiyet açısından sadece sözlü olarak değil,
yazılı olarak eleştirilmesini, yeni araştırmalara ve işbirliklerine vesile olmasını dileriz. Bu
dileğimizde samimi olduğumuzu göstermek için çuvaldızı önce kendimize batırdık ve raporun
ilk bölümünde KONDA’yı toplumsal cinsiyet açısından dilimiz döndüğünce eleştirerek bir
bakıma özeleştiri yapmaya çalıştık.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 8 / 176
KONDA’nın Toplumsal Cinsiyet Gözüyle Eleştirisi (Ya da Özeleştirimiz)
Bu rapor vesilesiyle çuvaldızı kendimize batırmak, kendi çalışmalarımıza toplumsal cinsiyet gözüyle
bakarak herkesten önce biz eleştirmek istedik.
Toplumsal cinsiyet nedir?
İlk olarak toplumsal cinsiyetin ne demek olduğunu kendi ifademizle kısaca tanımlamamızda fayda
var. Toplumsal cinsiyet, cinsiyetten farklıdır. Cinsiyet kromozomlara göre olan biyolojik ayrımı
tanımlar. Toplumsal cinsiyet ise bu biyolojik cinsiyetlerin üzerine, kadın ve erkek olmaya dair
toplumun yüklediği tanımlar ve algıladığı farklar olarak açıklanabilir. Örneğin kadınların ev
işleri ve çocuk bakımı için, erkeklerinse çalışıp para kazanmak için daha uygun oldukları
konusundaki varsayım, toplumsal cinsiyet kavramının konusudur. Diğer bir ifadeyle
kadınların özel alanla, erkeklerinse kamusal alanla özdeşleştirilmesi cinsiyetlerinden ileri
gelen bir durum değil, toplumların bu iki cinsiyete uygun gördüğü, toplumsal hayatı
düzenlemede kullandığı ayrımlardır. Benzer şekilde kadınların sevgi, fedakarlık ve
duygusallıkla, erkeklerinse rasyonellikle, nesnel düşünceyle özdeşleştirilmesi de toplumsal
cinsiyetle ilgili bir meseledir ve kadınların ve erkeklerin “doğaları gereği” değildir. Sonuçta
kadınlara ve erkeklere farklı rollerin yüklendiği, örneğin kadınların ailenin reisi olmasının
kabul edilir, hatta beklenir olduğu toplumlar da var. Toplumsal cinsiyet çalışmaları da tüm bu
konuları inceleyen akademik alandır. Toplumsal cinsiyet kavram olarak kadın çalışmaları,
feminist çalışmalar ve queer çalışmalarının merkezinde yer alır.
Bu bölümde amacımız, KONDA’nın söylemine, çalışma alanlarına, çalışma biçimine bu alandan bakıp
kendi dilimizin yettiğince, kendi görebildiğimiz kadarıyla eleştirmek ve anlamak.
Ataerkil söylem
Önce ataerkil söylemin ne olduğunu kısaca ve sade bir dille açıklayalım. Ataerkil ya da erkek egemen
toplum erkeklerin, erkek olmanın, erkekliğe atfedilen özelliklerin, erkeklerin yaptıklarının,
yapmak istediklerinin, söylediklerinin kadınlarınkinden daha makbul sayıldığı bir toplumdur.
Erkekler ve kadınlar arasında hiyerarşik bir ilişki bulunan ve erkeğin üstte olduğu bir
toplumdur. Ataerkil söylem ise gerek erkeklerin gerek kadınların böylesi bir toplumdaki
beklentilere göre davranmasını sağlayan söylem olarak tanımlanabilir. Örneğin bir kadın için
“duygusal davranıyor” demek, kadınlarla ilgili cinsiyetçi bir yargı üretilmesine neden olur. Bu
ifadeyi kullanan kişi kadınların da erkeklerin de duygusal davrandığına, cinsiyetin fark
yaratmadığına inansa dahi, baskın olan ataerkil söylemle konuşmuş olur. İfadenin ve yargının
dilde tekrar dolaşıma girmesine, ataerkil olan bu yargının tekrar edilmesine ve dayandığı
söylemin yeniden üretilmesi anlamına gelir. Masumane zannedilen, “şakayla karışık”, sadece
dilde kalan “adam gibi”, “elinin hamuruyla” gibi cinsiyetçi ifadelerin kullanılmasına erkeğin
kadından üstün sayıldığı ataerkil söylemi tekrarladığı için karşı çıkılır.
KONDA’da ataerkil söylem
KONDA’ya ataerkil söylemi yeniden üretmek konusunda en fazla eleştiri, anket formu tasarımı ve
formlarda kullanılan dil konusunda yapılabilir. Toplumun ne derece ataerkil veya toplumsal
cinsiyet açısından ne derece eşitlikçi olduğunu anlamaya yönelik birçok sorumuzun, aslında
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 9 / 176
sırf sorduğumuz için ve daha ziyade sorma şeklimizden dolayı ataerkil söylemi tekrar ürettiği
eleştirisi yapılabilir.
Kişilerin çalışma durumuna dair sorumuzun cevap seçenekleri arasında yer alan
“tüccar/sanayici/işadamı” seçeneğindeki işadamı terimi, iş sahiplerinin tümünün erkek
olduğunu varsayıyor ve bu algıyı yeniden üretiyor. Dolayısıyla bu seçenekte işadamı ifadesini
işadamı/işkadını veya iş insanı şeklinde değiştirmek daha eşitlikçi olacaktır.
Çalışma durumuna dair sorumuzda Çalışmıyor alt başlığı altında yer alan “ev kadını” seçeneği üç
açıdan eleştirilebilir. İlk olarak, ev kadınları evde temizlik, alışveriş, yemek yapmak, çamaşır,
bulaşık, çocuk bakımı gibi birçok iş yaparlar ama bu işleri karşılığında ücret almazlar.
Feminist literatür ev kadınlarının yaptıkları bu tür işleri hane içi ücretsiz emek olarak
değerlendiriyor ve çok farklı yönleriyle ilgili birçok inceleme yapmış ve yapmaya devam ediyor.
Ev kadınlarını işleri karşılığında ücret almadıkları için “çalışmıyor” olarak değerlendirmek,
feminist literatüre göre işlerini görünmez kılıyor ve değersizleştiriyor. Dolayısıyla ev kadını
kategorisine “çalışmıyor” altbaşlığı altında yer vermek esasen erkeklerin dışarıda ücret
karşılığı yaptığı işlerin görünür ve değerli, ev kadınlarının hanede ücretsiz yaptığı işlerin
görünmez ve değersiz görüldüğü ataerkil bakış açısının bir ürünü ve bu bakış açısını, söylemi
tekrardan üretiyor.
Ev kadını kategorisiyle ilgili yapılabilecek olan ikinci eleştiri, aslında sadece ev kadınlarını
ilgilendirmiyor. Çalışma durumuna dair sorunun soruluş şekli, sadece tam zamanlı olarak
çalışanları çalışan olarak değerlendiriyor ve yarı zamanlı çalışan öğrencilerin, emeklilerin,
parça başı iş yapan ev kadınlarının çalışmaları, istihdamdaki payları hakkında bilgi edinmeye
fırsat vermiyor ve dolayısıyla ev kadınlarının bu tür çalışmalarını yine görünmez kılıyor ve
değersizleştiriyor.
KONDA araştırmalarında yıllardır tutarlı bir biçimde görüştüğümüz kişilerin binde 3’ü erkek ve
çalışma durumu için “ev kadını” seçeneğini tercih ediyor. Bu durum anketör veya veri
girişçilerin işaretleme hatasının ötesinde bir olgu gibi görünüyor ve bu oran erkekler
genelinde binde 5 ila 7’ye denk geliyor. Dolayısıyla Türkiye’de evde oturan, çocuk bakan
erkekler var olduğu konusunda bir ipucuna sahip olsak da kişi sayısının düşüklüğünden
dolayı profillerini ortaya koymamız mümkün olmuyor. Ev kadını kategorisi üçüncü olarak
hanede çalışmayan ve ev işlerini yapan veya çocuklara bakan kişinin kadın olduğunu
varsaydığı için de eleştirilebilir. Elbette Türkiye’de bu kişi çok yüksek olasılıkla kadın oluyor
ama daha başından bir cinsiyet yüklemek, bu kişinin kadın olmasının beklendiğine işaret
ediyor ve yine ataerkil söylemi yeniden üretiyor. Toplumsal cinsiyet literatüründe başka diller
için “ev kadını” yerine cinsiyet çağrıştırmayan alternatifler önerilse de Türkiye’de pek
gündeme gelmiş bir konu değil.
Ev kadını kategorisine dair bu eleştiriler ışığında hane içi ücretsiz emeğin, yarı zamanlı veya parça
başı çalışma düzenlerinin vs. daha görünür hale getirilmesi amacıyla farklı sorular
geliştirilebilir.
Araştırmalarımızda toplumun kadının toplumdaki rolü, kamusal hayata katılımı, toplumsal cinsiyet
rolleri hakkında ne düşündüğünü öğrenmek için birçok deyimi, genelgeçer yargıyı
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 10 / 176
kullanıyoruz. “Erkek adam ağlamaz”, “Erkek döver de, sever de”, “Kadın çalışmak için
eşinden izin almalıdır”, “Kadınlar narindir, erkeklerin yaptığı bazı işlerde çalışmaları uygun
değildir”, “Kadınlar doğaları gereği iyi yönetici olamazlar”, “Bu evde yaşayan erkek(ler)
düzenli olarak cuma namazı kılar” gibi ifadeleri görüştüğümüz kişilere okuyor ve bu ifadelere
ne derece katıldıklarını soruyoruz. Araştırmalarımızla, saha çalışmaları sırasında toplumu
dönüştürmeyi değil, mevcut durumu ölçmeyi hedefliyoruz. Bundan dolayı toplumda
genelgeçer olduğunu düşündüğümüz söylemi kullanmaya çabalıyoruz. Bu ifadeleri
sormamızın sonucunda katılmadıklarını, ele aldığımız bu konularda ataerkil söylemle
hemfikir olmadıklarını ortaya koyabilsek dahi, konuları bu halleriyle ifade etmek yine ataerkil
söylemi yeniden ürettiği, genelgeçer düşünce yapısının bu olduğu varsayımının araştırma
vesilesiyle tekrarlanmış olduğu gerekçesiyle eleştirilebilir. Bu ifadeler “Erkek de, kadın da
ağlar” ve “Çalışmak isteyen kişi eşinden izin almalıdır” gibi cinsiyet açısından nötr
alternatiflerle değiştirilebilir.
Örtünme durumuna dair sorumuz da toplumsal cinsiyet açısından eleştirilebilir. Araştırmalarımızla
“Eşiniz veya siz, sokağa çıkarken başınızı örtüyor musunuz? Nasıl örtüyorsunuz?” şeklinde
bir soru soruyor ve kadınların ve erkeklerse eşlerinin örtünüp örtünmedikleri, örtünüyorlarsa
örtünme şeklini başörtüsü, türban ve çarşaf-peçe arasından hangisiyle tanımladıkları
hakkında bilgi ediniyoruz. “Türban” konusu özellikle Ak Parti’nin ilk dönemlerinde siyasetteki
tartışmaların temel konularından biri olduğundan, örtünmenin siyasi görüşlerle olan ilişkisini
anlamak bizim için önemliydi. Örtünmenin sadece siyasetle değil, dindarlık ve
muhafazakârlıkla, hayat tarzıyla ve kadının toplumdaki yerine ve özgürlüklere dair görüşlerle
ilişkisinden dolayı bu soruyu hâlâ düzenli olarak sormaya devam ediyoruz. Halbuki toplumsal
cinsiyet literatürüne göre, kadının örtünüp örtünmemesi ataerkil toplumda kadınla erkek
arasındaki hiyerarşiyle ilişkili ve kadınları normal sayılandan, olması gerekenden farklı
olduğunu “işaretliyor.” Örtünme durumunu araştırmalarda önemli bir demografik özellik
olarak nitelendirmemiz, diğer birçok kimlikle ilgili söylenebileceği gibi, bu pratiğin önemli bir
ayrım olduğunu düşündüğümüz varsayımıyla eleştirilebilir.
2016 yılı sonunda Ak Parti’nin, TBMM Genel Kurulu'na cinsel istismar suçunda yargılamaya ilişkin
olarak bir önerge getirmesi kamuoyunda hararetle tartışılmış ve tepki çekmişti. Önergeye
göre, “cebir, tehdit, hile veya iradeyi etkileyen başka bir neden olmaksızın işlenen cinsel
istismar suçunda, mağdurla failin evlenmesi durumunda hükmün açıklanması geri
bırakılıyor” ve hüküm verilmiş ise infazın ertelenmesine karar veriliyor. Toplum genelinin bu
konudaki görüşünü daha iyi anlayabilmek için tartışmaların dilini yeterince sorgulamamış ve
“Sizce kızlar için evlilik yaşı en az kaç olmalıdır?” ve “Sizce erkekler için evlilik yaşı en az kaç
olmalıdır?” şeklinde iki soru sormuştuk. Toplumsal cinsiyet literatürüne göre kız ve kadın
arasındaki ayrım sadece bireyin yetişkin olup olmadığına dair bilgi veriyor. Halbuki ataerkil
söylem ayrımı cinsel deneyim üzerinden yapıyor. Dolayısıyla “Sizce kızlar için evlilik yaşı en az
kaç olmalıdır?” iki açıdan sorunlu görülebilir. Hem 18 yaşına gelip yetişkinliğe erişmemiş olan
kızların evlenmesinin normal kabul edilebileceği, hem de ataerkil bir toplumda sorulduğu için
evlilikle cinsel deneyimi özdeşleştirmiş oluyor ve henüz evlenmemiş oldukları için kız
ifadesinin kullanılabileceği varsayımını içeriyor. Üstüne üstlük “kızlar” ifadesine karşılık dengi
olan “oğlanlar” veya “erkek çocuklar” değil, “erkekler” ifadesi kullanılmış.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 11 / 176
Kadın-erkek arasındaki ilişkinin normal ilişki biçimi olduğunu varsaymak
Toplumsal cinsiyet çalışmaları zaman içinde kadınlarla erkekler arasındaki eşitsizlikleri ortaya
koymanın ötesine geçti ve queer çalışmalarıyla eleştirel teorinin niteliği değişti. Queer
literatürün kabaca iki eleştirisi olduğu söylenebilir. İlk olarak, biyolojik olarak cinsiyetin kadın
ve erkek şeklinde iki zıt kategoriye ayrılamayacağını, biyolojinin de nihayetinde diğer temel
bilimler gibi ataerkil kafa yapısının bir ürünü olduğunu veya başka bir ifadeyle sonuçta temel
bilimlerin ataerkillikten muaf olmadığını iddia ediyor. Mavi gözlü olmakla kahverengi gözlü
olmak arasındaki ayrıma anlamlar yükleyip, insanları buna göre ayırmak ne kadar afaki ise,
kadın ve erkek olarak ayırıp anlamlar yüklemenin de aslında bu kadar afaki olduğunu iddia
ediyorlar. Bu eleştiri başta şaşırtıcı gelebilir ama eleştiriyle kastedilen şu: ataerkil kafa yapısı,
biyoloji bilimine yaslanmış olarak bazı insanları kadın diye etiketleyip ardından kadın olarak
etkilenmiş olan bu insanların doğurmasının, çocuk bakmasının, çocuk baktığı için
çalışmamasının da doğal olduğunu iddia etmeye kadar ilerliyor. Sonuçta aynı bilim, insanları
kafataslarının yapısı üzerinden ayırarak beyazların üstün ırk olduğunu da “bilimsel olarak
ortaya koymuştu.” Kadın-erkek ayrımıyla ilgili bir diğer eleştiri de cinsiyet değişiminin
mümkün olması, hormon, kaslılık gibi kadın veya erkek ayrımını gösterdiği iddia edilen birçok
biyolojik unsurun aslında çok değişken olması.
KONDA’nın istisnasız her araştırmasında cinsiyet bilgisi toplaması, yani en temel demografik
özelliklerden biri olarak cinsiyeti belirlemiş olması da bundan dolayı eleştirilebilir.
Queer literatürün ataerkillikle diğer bir eleştirisi, herkesin heteroseksüel olduğunu varsayması. Yani
kadınların cinsel olarak erkeklerle, erkeklerin cinsel olarak kadınlarla ilgilendiğini
varsayması, heteroseksüel olmanın “normal” olan davranış olduğunu varsayması, yani
heteronormatif olması. Bu varsayım, sadece toplumdaki eşcinselleri, ya da daha kapsayıcı
tanımıyla LGBTİ (lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel ve interseks) olanları tanıyıp
tanımama meselesiyle ilgili değil. Türkiye’de çok tartışılmasa da, dünya genelinde eşcinsel
evlilik meselesi mesela şu açıdan önemlidir: Bir kadınla erkeğin evliliği sonucunda tanınan
hakların, miras haklarının veya kazanılan toplumsal meşruiyetin heteroseksüel olmayan
ilişkiler için de tanınması.
KONDA olarak zaman zaman araştırmalarımızda toplumun ne derece özgürlükçü olduğunu
anlayabilmek için heteronormatif söylemi de sorgulayan sorular sorduk. “Kızımın veya
oğlumun farklı cinsel tercihleri olabilir” ve “Çocuğumun öğretmeni eşcinsel olabilir” ifadeleri,
eşcinselliğin toplumsal ayıp veya suç olarak algılanıp algılanmadığı gibi konularla ele aldık.
Buna rağmen ilişkilere, evliliğe dair birçok sorumuz normalin kadın ve erkek arasındaki ilişki
olduğunu varsayıyor: “Bir kadınla bir erkeğin beraber yaşamaları için dini nikah şarttır”,
“Televizyonda kadın ve erkeklerin yakınlaşma sahneleri yasaklanmalıdır.”
Saha çalışmalarında kadın-erkek eşitliği
KONDA’da özellikle Türkiye genelini temsil eden saha çalışmalarında yaş ve cinsiyet kotası
kullanıyoruz. Tipik olarak bir anketörün bir mahallede yapacağı 18 görüşmenin 9’unu
kadınlarla, 9’unu erkeklerle yapmasını kıstas olarak koyuyoruz. Cinsiyet kotası kullanılması,
cinsiyete gereğinden fazla önem atfedilmesi gibi bir iddiayla eleştirilebilir. Fakat Türkiye gibi
ataerkil bir toplumda, bir kadının tanımadığı biriyle anket yapmak gibi bir sebeple konuşması
uygun bulunmayabildiği için, kadınlarla, özellikle de genç kadınlarla anket yapmak erkeklerle
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 12 / 176
anket yapmaya kıyasla daha zor. Kadın-erkek dağılımına önem vermememiz durumunda
görüşülen erkeklerin oranı yüzde 50’nin epeyi üzerine çıkabiliyor. Nitekim Hayat Tarzları
araştırmasında görüştüğümüz 5793 kişinin yüzde 52’si erkek, yüzde 48’i kadın. Üstelik genç
kadınlar en az temsil edilen küme olmuş. Halbuki 2017 Türkiye İstatistik Kurumu’nun Adrese
Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre bu oranlar yüzde 50,2 ve yüzde 49,8.
Saha çalışmalarında toplumsal cinsiyete dair inceleyebileceğimiz diğer bir alan, KONDA için il
sorumlusu, anketör, ekip şefi, kontrolör vs. olarak proje temelli çalışanlarda kadın-erkek
çalışan dengesi, eşcinsellerin çalışabilmesi, eşit işe eşit ücret gibi konular olabilir. Bunun için
çalışanların pozisyonları, aldıkları ücretler, cinsiyet dengesi veri olarak ele alınıp incelenebilir.
Kendimiz için sonuç
Bu tespitler ve özeleştiriler ışığında bizim de toplumsal cinsiyet eşitliği meselesinde daha çok yol
almamız gerektiği anlaşılıyor. Araştırmacı kimliğimizle yaşadığımız toplumun algılarını,
beklentilerini, korkularını, değerlerini, pratiklerini, fikirlerini, kanaatlerini öğrenmeye
çalışırken elbette toplumun ve en azından ortalama sade vatandaşın zihin dünyasına ve
diline değen bir yerden temalar ve sorular tasarlamanın hafifletici sebep sayılabileceği gibi
bir mazeretimiz olsa da, hayatla ve toplumla beraber bizim de değişim ihtiyacında olduğumuz
galiba yeterince açık.
KONDA Araştırma ve Danışmanlık
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 13 / 176
GİRİŞ
Hayat Tarzları araştırması 31 Mart – 1 Nisan 2018 tarihlerinde Türkiye genelinde; 36 ilde, 291 ilçede,
951 mahallede toplam 5793 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Her
mahallede 6 kişi ile görüşülmüştür. Bu araştırma ile ülke genelinde insanların siyasete, dine,
geleneksel değerlere bakış açısı gibi genel değerleri, tüketim alışkanlıkları, korkuları, yemek
alışkanlıkları gibi birçok pratik hayatı ilgilendiren davranış biçimleri toplumsal cinsiyet
perspektifinden anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda bu rapor birçok yönden ülkede
yaşayan kadınların değerlerini, pratiklerini karşılaştırmalı olarak incelemeyi amaçlamaktadır.
Ayrıca 2008 yılı Hayat Tarzları araştırması bulgularıyla yapılan karşılaştırmalar sayesinde son
on yılda ne yönde değişimler yaşandığı anlaşılmaya çalışılmaktadır.
Rapor on bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde (3. Demografi) görüşülen kişilerin demografik bilgileri
kadın, erkek ve ev kadını ayrımında incelenmektedir. Toplumda kadının yerini ve özelliklerini
anlamaya çalıştığımız bu bölümde görüşülen kadınların yüzde 66’sını oluşturan ev
kadınlarının ayrı bir kategori olarak yer almasının ülkede yaşayan kadınların demografik
yapısının katmanlar olarak daha iyi anlaşılmasını sağlayacağı düşüncesindeyiz. Bu bölümün
ilk kısmında yaş, eğitim, çalışma durumu, medeni durum gibi temel demografik özelliklerin
yanısıra ikinci kısmında etnik ve dini aidiyetler, göç ve yerleşim gibi kültürel dokuya dair
bulgular ele alınmaktadır. Raporun daha sonraki bölümlerinde kadınlarla erkeklerin davranış,
alışkanlık, sahiplik gibi alanlardaki farklarını bir çerçeveye oturtabilmek amacıyla bir sonraki
bölüm (4. Toplumsal Cinsiyete Bakış ve Roller) toplumun toplumsal cinsiyet konularındaki
görüşlerini ve ev içi rol dağılımlarını ortaya koymaktadır. Ardından gelen 5 bölüm (5. Kamusal
Alan; 6. Tüketim; 7. Beden, Spor, Sağlıklı Yaşam; 8. Medya ve Müzik; 9. Din) kadınların ve
erkeklerin sosyal hayatlarını, davranışlarını, tercihlerini, beğenilerini, alışveriş ve tüketim
alışkanlıklarını, gündelik pratiklerini, medya ve sosyal medya tercihlerini ve ibadet
alışkanlıklarını ele alarak farkları ve benzerlikleri ele almaktadır. Algı, beklenti, çoğulculuk,
demokratlık, korku gibi alanları ele alan bir sonraki bölüm (10. Değerler) kadınların ve
erkeklerin farklı yaklaşımlarının yanısıra eğitim, yaş, yerleşim yeri ve medeni durumun bu
yaklaşımlara etkileri üzerine kurulmuştur. Ardından 11. Siyasete Katılım bölümü siyasi tercih,
sağ-sol ekseninde konum ve siyasete katılımı irdelemektedir. Bulguları ortaya koyan son
bölümde toplumsal cinsiyet konusu (12. Hayat Tarzları) Hayat Tarzları araştırmalarının en
temel ürünü olan hayat tarzları kümeleri üzerinden ele alınmaktadır. Değerleri ve gündelik
pratikleri açısından birbirlerinden oldukça farklı olan 9 hayat tarzı kümesinin her biri kısaca
anlatıldıktan sonra hem kümeler birbirleriyle, hem her bir küme içinde kadınlarla erkekler algı
ve korkuları, modern, dindar ve geleneksel pratikleri ve değerleri, laikliğe ve farklılıklara
yaklaşımları açısında karşılaştırılmaktadır. Son bölümde (13. Sonuç) ise raporun genel
bulguları tartışılmaktadır.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 14 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 15 / 176
DEMOGRAFİ
Temel Demografi
3.1.1. Yaş
Yaş dağılımlarına bakıldığında 2018 yılında örneklemin 3 ana gruba neredeyse eşit dağıldığı
görülmektedir. 2008-2018 yılları arasında yaş grupları dağılımı kıyaslandığında ise toplam
örneklem içinde 15-32 yaş grubunda 10 yıl içindeki düşüş dikkat çekicidir. Türkiye nüfusunda
yaşlanma ve doğurganlık oranlarında düşüş son yıllarda dikkat çekilen bir gelişmedir. Bu
düşüşte bu durumun etkili olabileceği düşünülmektedir. Ancak örneklem seçiminin de etkili
olabileceği gözlerden kaçmamalıdır. Ev kadınları arasında ise 15-32 yaş grubunun oranı
diğerlerine göre düşüktür. İlkkaracan’ın (2012) çalışmasına göre Türkiye’de evli kadınların
kendileriyle aynı eğitim seviyesindeki bekar kadınlara göre işgücüne katılma olasılığı
neredeyse yarıdan daha azdır.6 Dolayısıyla 15-32 yaşın hem kadınların eğitim aldığı süreyi
kapsaması hem de bekar olma olasılıklarının yüksek olduğu bir aralığı kapsadığı düşünülürse
bu oranın düşük olması şaşırtıcı değildir. Nitekim üniversite mezunu kadınların en yüksek
olduğu yaş grubu yüzde 22 ile 15-32 yaş grubu arasındadır.
6 İlkkaracan, 2012, p.20
38
35
23
31
35
42
32
30
34
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Yaş dağılımı (2018)
15 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş
41
43
35
33
34
38
27
23
26
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Yaş dağılımı (2008)
15 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 16 / 176
3.1.2. Eğitim
Türkiye’de kadınlar erkeklerden daha az eğitimlidir. Kadınlar ortalamada 7,8 yıl, erkekler ise 9,3 yıl
eğitim görmüşlerdir. Kadınların yüzde 10’u okur yazar değildir, yüzde 51’i ortaokul
seviyesinde, yüzde 25’i lise seviyesinde eğitim almıştır. Buna karşılık erkeklerin yüzde 3’ü
okur yazar değildir ve ortaokul ve lise seviyesinden eğitimi olanlar sırasıyla yüzde 45 ve yüzde
33 oranındadır.
Her bir eğitim seviyesi için cinsiyet dağılımında ise en eğitimsizlerin ağırlıklı olarak kadın, en
eğitimlilerin ise ağırlıklı olarak erkek olduğu görülüyor. Okuma yazma bilmeyenlerin yüzde 78
ile büyük çoğunluğunun kadın olması yeni bir bilgi olmasa da, bu kümenin belli bir yaşın
üzerindeki kadınlardan ibaret olduğu algısının çok da doğru olmadığını gösteriyor. Eğitim
seviyesi arttıkça erkekler çoğunlukta olsa da, ilköğretim/ortaokul, lise ve üniversite
seviyelerinde, kadınların oranı yüzde 41-42 ile oldukça sabit devam ediyor.
3
10
14
1
3
4
26
35
48
18
14
14
33
25
18
4
3
1
13
10
2
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Eğitim seviyesi (2018)
Okuryazar değil Diplomasız okur İlkokul mezunu
İlköğretim / Ortaokul mezunu Lise mezunu Yüksek okul mezunu
Üniversite mezunu Yüksek lisans Doktora
40
42
36
41
42
56
70
78
49
60
58
64
59
58
45
30
22
51
%0 %50 %100
Yüksek lisans
Üniversite mezunu
Yüksek okul mezunu
Lise mezunu
İlköğretim / Ortaokul mezunu
İlkokul mezunu
Diplomasız okur
Okuryazar değil
Türkiye
Eğitim seviyesine göre cinsiyet dağılımı
Kadın Erkek
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 17 / 176
2008 yılından 2018 yılına gelindiğinde kadınların eğitim seviyesinde bir ilerlemeden bahsetmek
mümkündür. 10 yıl öncesine göre lise altı eğitim alanların7 oranı yüzde 74’den yüzde 62’ye
gerilemekte, üniversite mezunu kadınların oranı ise yüzde 13,4’e ulaşmaktadır. Hatta genç
kadınlarda üniversite mezunlarının oranının yüzde 22’ye çıktığı görülmektedir. Bu oranla 15-
32 yaş grubunda üniversite mezunu kadınların oranı erkeklerden daha yüksektir. Bu
durumun kadınlar açısından olumlu bir gelişme olduğunu kaydetmek gerekir.
Aşağıda kadınların ve erkeklerin yaş gruplarına göre eğitim seviyelerini gösteren grafikten de
anlaşılabileceği gibi, 15-32 yaş grubu kadınların eğitim seviyesi, 33-48 yaş grubu erkeklerin
eğitim seviyesine; 33-48 yaş grubu kadınlarınki ise 49 yaş üstü erkeklerin eğitim seviyesine
benzemektedir. Kadınların eğitim seviyesinin hızla arttığı ama erkeklere kıyasla neredeyse
bir nesil geriden geldiği söylenebilir.
7 Bu kategori genel olarak şu alt kategorilerden oluşmaktadır: Ortaokul mezunu, ilkokul mezunu, diplomasız okurve
okuma yazma bilmeyen.
23
21
28
7
8
9
3
3
3
6
3
6
6
4
12
3
2
5
2
1
2
3
2
6
46
51
43
46
50
56
14
18
34
45
50
56
29
32
47
8
10
20
9
7
5
12
13
11
19
23
23
15
13
12
16
19
17
21
23
26
10
11
8
22
17
13
40
34
29
20
19
12
32
30
23
46
42
40
5
4
4
10
9
6
22
20
9
10
12
7
20
16
10
21
21
12
% 0 % 50 % 100
2018
2015
2008
2018
2015
2008
2018
2015
2008
2018
2015
2008
2018
2015
2008
2018
2015
2008
49
+ y
aş
33
- 4
8
yaş
15
- 3
2
yaş
49
+ y
aş
33
- 4
8
yaş
15
- 3
2
yaş
Ka
dın
lar
Erk
ek
ler
Cinsiyet ve yaşa göre yıllar içinde eğitim durumlarının değişimi
Okur Yazar Değil Diplomasız Okur İlkokul Mezunu
Ortaokul Mezunu Lise Mezunu Üniversite Mezunu
Yüksek Lisans / Doktora
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 18 / 176
Kadınların, toplum genelinde, babaların ve annelerin eğitim seviyesinde de bir ilerleme
görülmektedir. Ev kadınlarının ise 2018 yılında sadece yüzde 2,9’unun babası üniversite
mezunudur. Ev kadınlarının babalarının yüzde 93’ü lise altı eğitim seviyesine sahipken,
annelerinde bu oran yüzde 98’e çıkmaktadır. Ve bu on yıllık süre zarfında ev kadınlarının
annelerinin eğitim seviyesinde önemli bir değişiklik görülmemektedir.
81
84
93
13
11
6
6
4
2
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Baba eğitimi durumu (2018)
Lise altı Lise Üniversite
89
89
95
8
7
3
3
4
2
%50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Babanın eğitim durumu (2008)
Lise altı Lise Üniversite
91
92
98
6
6
2
3
2
%50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Annenin eğitim durumu (2018)
Lise altı Lise Üniversite
95
95
98
4
4
1
1
1
%50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Annenin eğitim durumu (2008)
Lise altı Lise Üniversite
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 19 / 176
3.1.3. Çalışma durumu
Türkiye’de 15 yaş üstü kadınların yüzde 22’si gelir getiren bir işte çalışıyor. Çalışmayan yüzde 78’lik
kalan kesimin ise çok büyük bir kısmı, yani her iki kadından biri ev kadını. Diğer çalışmayan
kadınlar ise ya öğrenciler, ya emekliler ya da işsizler ve iş arıyorlar.
Çalışan kadınlar devlet memurluğu, özel sektörde çalışma, işçilik, esnaflık ve diğer meslekler/alanlar
arasında neredeyse eşit dağılmışlar. Halbuki çalışan erkekler arasında esnaflık ve işçilik,
diğer alanlara kıyasla çok daha yaygın. Dolayısıyla çalışan kadınların üst düzey çalışan, yani
memur veya özel sektör çalışanı gibi beyaz yakalı çalışan olma olasılığı erkeklere kıyasla daha
fazladır. İlkkaracan (2015)’a göre kentlerde yaşayan evli kadınların çoğu üniversite
mezunudur ve “iş-yaşam dengesi politikalarının yetersizliği” üniversite altı mezunu kadınları
iş piyasasından çıkarmaktadır.8 Dolayısıyla üst düzey yönetici/ beyaz yaka kadınların göreli
oranının işçi, esnaf ve çiftçiden fazla olması bu kapsamda şaşırtıcı değildir.
Son on yılda kadınların çalışma durumunda dikkate değer değişimler sözkonusudur. Çalışan kadın
oranı yüzde 18’den yüzde 22’ye, emekli kadın oranı yüzde 3’den yüzde 17’ye ve öğrenciler
ise yüzde 7’den yüzde 11’e çıkmıştır. Bu değişimlerin bir sonucu ev kadınların oranının 10 yıl
içinde yüzde 66’dan yüzde 53’e düşmesidir.
Emekli kadınlardaki artış ise dikkat çekicidir. 1980 ve 1990 yıllarında istihdam ve işgücüne katılım
oranlarında önemli bir değişim gözlenmezken bu artışta örneklem seçimi etkili olabileceği
gibi emekli olma imkânlarının artırılması yönündeki politikaların da etkili olabileceğini
düşünüyoruz. Özellikle ev kadınlarının belli bir miktarda prim ödeyerek emekli yapılması vb.
kampanyalar, kadınlar arasındaki emeklilik oranının iki katından daha fazlaya çıkmasında
etken olmuş olabilir. Bir diğer etken ise genel olarak yaşam sürelerinin uzaması olabilir, zira
Dünya Bankası verilerine göre Türkiye’de beklenen yaşam süresi 2008 yılında 73,5 iken
2016 yılında 76’ya yükselmiştir.
Öğrenci kadınların oranındaki artış ise eğitim politikalarıyla ve özellikle üniversite sayılarındaki artışın
bir sonucu olarak değerlendirilebilir.
8 “Üniversite altı eğitim düzeyindeki evli ve çocuklu kadınlar için işgücü piyasasında çalışmanın getirisi (ücret/kazanç,
sigortalı olma olasılığı), çalışmanın fırsat maliyetinden önemli ölçüde düşüktür (ev işleri, çocuk, yaşlı, engelli bakım
hizmetlerini piyasadan temin etmenin maliyeti).“ (İlkkaracan, Kim ve Kaya, 2015, p.22)
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 20 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 21 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 22 / 176
Çalışan kadınlara dönecek olursak, her bir çalışma grubunda 10 yıl içinde daha fazla yer edindiklerini
görüyoruz. Özel sektördekilerin ve memurların yüzde 32’sini, esnafların ve çiftçilerin ise yüzde
18’ini kadınlar oluşturuyor. Çalışma durumuna dair sorumuz toplumda kadınlara veya
erkeklere daha uygun görülen veya çoğunlukta oldukları hemşirelik, şoförlük gibi
mesleklerdeki dağılımları ortaya koymamıza izin verebilecek kadar detaylı değil. Ancak
varolan halinden şu sonuca varabiliyoruz: Kadınlarla erkekler arasındaki toplumsal cinsiyet
rolleri daha ziyade çalışıp çalışmamak üzerinden belirleniyor ve kadınlar eğer çalışıyorlarsa,
tüm alanlarda çalışabiliyorlar.
Kadınlar çalışanların yüzde 22’sini oluştururken, işsizlerin yüzde 38’ini oluşturuyor. Nitekim
erkeklerde işsizlik yüzde 8,5 oranındayken, kadınlarda yüzde 14,5’e, 18-32 yaş grubu
arasındaki genç kadınlarda ise yüzde 20,8’e kadar çıkıyor.
Hayat Tarzı araştırmasındaki 10 yıllık değişimler arasındaki en çarpıcı bulgulardan biri, birçok
alandaki gözle görülür değişime, şehirleşmeye, apartmanlaşmaya, eğitimin, kadın
istihdamının artmasına rağmen çalışanların oranının hiç değişmemiş olması. Bunun bizi bu
noktada ilgilendiren bir nedeni, kadınların istihdamı artarken, erkeklerinkinin de aksine
düşmüş olması. 2008 yılında 15 yaş üstü nüfustaki erkeklerin yüzde 67’si çalışıyordu.
Halbuki şimdi yüzde 62’si çalışıyor. Bunun en önemli iki nedeni emekli olan ve öğrenci olan
erkeklerin artmış olması.
45
33
44
45
99
98
30
19
23
17
29
28
55
67
56
55
1
2
70
81
77
83
71
72
%0 %50 %100
2018
2008
2018
2008
2018
2008
2018
2008
2018
2008
2018
2008
İşsiz
Öğre
nci
Ev k
ad
ını
Em
ek
li
İşçi,
esn
af,
çif
tçi
Üst
dü
zey
Ana çalışma gruplarına göre cinsiyet dağılımı
Kadın Erkek
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 23 / 176
Ev kadınlarını rapor boyunca bir kategori olarak incelesek de burada biraz daha ayrıntılı olarak ele
almakta fayda görüyoruz. Toplum genelinde ev kadınlarının çalışmadığı, haneye gelir
getirmediği algısı vardır. Nitekim KONDA raporlarında biz de ev kadınlarını emekli, öğrenci ve
işsizlerle beraber “çalışmıyor” kategorisinde grupluyoruz. Halbuki feminist literatüre göre, ev
kadınlarının yaptıkları ev işi aslında hane içi ücretsiz emek olarak değerlendirilmeli. Yemek
yapmak, temizlik, çocuk bakımı gibi konular için dışarıdan hizmet alınmadıkça, ücreti, ederi
belli olmadıkça bu işler görünmez emek olarak kalıyor. Halbuki araştırmamıza göre ev
kadınları kendi beyanlarına göre günde ortalamada 4 saatlerini ev işine ayırıyorlar. Çalışan
erkeklerde ise bu süre ancak 10 ila 15 dakika. Zaman kullanımı, ev salça, turşu vs. yapımı,
ev işi yapma sıklığı, gıda alışverişi tercihleri gibi konular üzerinden raporun ilgili bölümlerinde,
ev kadınlarının bu emeklerini görünür hale getirmeye çalıştık.
3.1.4. Evlenme ve medeni durum
Medeni hallerine baktığımızda evli kadınların oranı evli erkeklerin oranından daha yüksek
görünmektedir. Diğer yandan örneklemde dul kadınların oranının dul erkeklerden daha
yüksek olduğu görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre de dul kadınların oranı
dul erkeklerden yüksektir.
32
20
3
2
2
62
68
90
2
8
6
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Medeni Durum (2018)
Bekar Sözlü / Nişanlı Evli Dul Boşanmış
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 24 / 176
Kadınların erkeklere kıyasla daha erken evlendiği görülüyor. 25-29 yaş aralığındaki kadınların
yarısından fazlası artık evlenmiş ve 30-34 yaş aralığında bu oran yüzde 90’lara çıkıyor. 25 –
29 yaşındaki erkeklerinse ancak üçte biri kadar evli ve yüzde 90’lara 40 yaş civarında
varılıyor.
Dul kadınların oranının yüksek olmasında aşağıda belirtilen faktörlerin etkili olduğu
düşünülmektedir:
Erkeklerin, Türkiye’de ev işlerini yapmak ve kendilerine bakmakta zorlanmaları veya
istememeleri, tekrar evlenmelerinin daha kabul edilir olması gibi nedenlerle, eşleri
öldüğünde tekrar evlenme olasılıkları yüksektir. Örneğin 60 yaşında dul kalan bir erkeğin
evlenme olasılığı, 60 yaşında dul kalan kadına göre daha yüksektir.
Aile namusu vb. ahlaki kavramlar çerçevesinde çocukları hayatta olan dul kişilere
bakıldığında, annenin evlenmesine sıcak bakılmazken, babanın evlenmesine daha sıcak
bakıldığı düşünülmektedir.
Kadınların ortalamada erkeklerden daha uzun yaşamaları da bir diğer etken olabilir.
Nasıl evlendiklerine baktığımızda hâlâ görücü usulünün evlenmek için en sık başvurulan yöntem
olduğu görülüyor. Kadınların yarıdan fazlası erkeklerin ise yarıya yakını görücü usulüyle
3
6
4
1
3
3
3
6
14
24
60
92
98
4
4
4
3
1
5
4
5
7
31
75
96
1
3
8
4
1
1
1
6
7
2
77
78
86
91
91
92
90
83
70
31
4
33
60
59
66
77
85
86
90
90
60
18
18
14
8
6
4
2
2
1
64
37
39
28
16
11
6
4
3
1
%0 %50 %100
75+
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
75+
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
Erk
ek
ler
Ka
dın
lar
Cinsiyet ve yaşlara göre medeni durum
Bekar Sözlü / Nişanlı Evli Dul Boşanmış
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 25 / 176
evlendiğini belirtmiştir. Ev kadınlarında görücü usulü ile evlenme oranı ise yüzde 60’lara
ulaşıyor. Görücü usulü ile evlendiğini belirten kadın ve erkeklerdeki oranın kısmen farklı
olması kadın ve erkek arasında görücü usulüne bakışta nispeten bir farklılık olabileceği
izlenimini uyandırmaktadır. Burada erkek evlenmeden önce görüp beğenip evlendiği için
karşılıklı karar verdiklerini düşünürken, kadın ailesinin ona uygun bulduğu kişiyle evlendiği
için önceden görüşse bile görücü usulü ile evlendiğini düşünebilir.
2008’den bu yana evli olanların oranı düşmüş, bekar olanların artmıştır. Bunda gerek kadınlar, gerek
erkekler için eğitim hayatının 10 yıl öncesine göre daha uzun sürmesinin etkisi olduğunu
düşünebiliriz. Nitekim aşağıdaki grafikte de görüldüğü gibi genç kadınlar arasında da, genç
erkekler arasında da bekar olanların oranı 10 yıl öncesine göre daha yüksektir.
45
41
34
49
52
60
6
7
7
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Nasıl evlendiniz, 2018 (Evlenmiş olanlar)
Karşılıklı karar verdik Görücü usulüyle Benim dışımda büyüklerin kararıyla
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 26 / 176
Evli olanların oranlarındaki düşüşte toplumun evliliğe bakışının ne derece etkili olduğunu bilemiyoruz.
Diğer bir ifadeyle insanların evlenme baskısı hissedip hissetmediklerini, evlilik üzerinden
toplumsal meşruiyet arayıp aramadıklarını bilemiyoruz. Yine de dini nikaha bakış bize bu
konuda bir ipucu sunuyor. Toplumun çok büyük çoğunluğu bir erkekle bir kadının beraber
yaşamaları için dini nikahı bir şart olarak görse de, son 10 yıl içinde daha özgürlükçü bir tavra
doğru kayma dikkat çekiyor.
5
2
3
10
41
95
3
1
2
6
30
89
2
3
3
5
18
84
7
2
3
4
14
70
81
91
87
57
5
90
96
96
93
69
11
52
73
86
89
79
16
55
77
86
91
84
30
14
7
5
3
2
6
3
2
1
1
46
23
11
7
2
38
21
11
5
2
%0 %50 %100
65+
55 - 64
45 - 54
35 - 44
25 - 34
15 - 24
65+
55 - 64
45 - 54
35 - 44
25 - 34
15 - 24
65+
55 - 64
45 - 54
35 - 44
25 - 34
15 - 24
65+
55 - 64
45 - 54
35 - 44
25 - 34
15 - 24
20
18
20
08
20
18
20
08
Erk
ek
ler
Ka
dın
lar
Cinsiyet ve yaş gruplarına göre medeni durumdaki değişim
Bekâr Evli Dul, boşanmış
7
5
10
8
10
8
33
42
41
37
% 0 % 50 % 100
2018
2008
Bir erkekle kadının beraber yaşamaları için dini nikah şarttır.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 27 / 176
Kültürel Doku
Görüşülen kişilerin yüzde 70’inden fazlası kendini ait hissettiği mezhebin Sünni/Hanefi Müslümanlık
olduğunu belirtmiştir. Yüzde 10’undan fazlasını ise Sünni/Şafii Müslümanlar
oluşturmaktadır. Alevi olduğunu söyleyenler yüzde 4-5 bandında kalırken, diğer dinlere
mensup olanlar ve inancı olmayanlar çok az bir kısmı oluşturmaktadır. İnancı olmadığını
açıklayan erkek sayısı kadın sayısından 2 puan fazla görünmektedir. 2008’den bu yana Sünni
Müslüman olduklarını açıklayanlarda kısmen bir düşüş görülmektedir. Alevilerin oranında
önemli bir değişiklik görülmezken, erkeklerde inanmayanların oranındaki artış dikkat
çekicidir.
20
15
16
58
60
60
16
13
11
3
3
3
1
2
3
6
6
1
2
2
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Hanede kimlerle yaşıyor? 2018
Sadece eşiyle Çekirdek aile 3 nesil geniş aile Daha geniş aile
Diğer Tek başına yaşıyor Bilinmiyor
75
74
71
15
13
13
2
3
3
4
5
5
3
4
4
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Kendinizi ait hissettiğiniz dininiz mezhebiniz nedir?
(2018)
Sünni Hanefi Müslüman Sünni Şafii Müslüman Sünni diğer Müslüman
Alevi Müslüman Diğer Müslüman Diğer din mensubu
Dini inancı yok
91
91
91
4
5
5
3
3
2
%50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Kendinizi ait hissettiğiniz dininiz mezhebiniz nedir?
(2008)
Sünni Müslüman Alevi Müslüman Şii Müslüman Diğer Müslüman Diğer
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 28 / 176
Görüşülen kişilerin kadınsa kendilerinin, erkekse eşlerinin örtünme durumuna bakıldığında
kadınların yaklaşık üçte birinin saçlarını örtmediği buna karşılık yarısından biraz fazlasının
başörtüsü kullandığı görülmektedir.9 Örtünme şeklini türban olarak tanımlayanların yüzde
10’lar seviyesinde kalması algı açısından türban kelimesini kullanmamayı tercih ettiklerini
düşündürmektedir.10 Ev kadınları arasında örtünme daha yaygındır. Son on yıllık değişime
bakıldığında ev kadınlarında ve özellikle eşlerde örtünmeme eğiliminin arttığı dikkat
çekmektedir.
Dindarlık eğilimine bakıldığında kadınların erkeklerden çok daha dindar olduğu görülüyor. Kadınların
yüzde 67’si, ev kadınlarının ise yüzde 80’i kendini dindar ya da sofu11 olarak tanımlıyor. Bu
oran erkeklerde yüzde 56 ile sınırlı kalıyor. Yine de toplumun yarısından fazlası kendini dindar
ya da sofu olarak görüyor. Diğer yandan beklenenin aksine toplumda dindarlaşma genel
olarak azalan bir eğilim gösteriyor. Zira 2008 yılında dindar ya da sofu olduğunu belirten
kadınların oranı yüzde 71, erkeklerin oranı ise yüzde 64 düzeyindeydi. Bir diğer gelişme ise
erkeklerde ve kadınlarda ateist olduğunu açıklayanlarda hâlâ çok az sayıda olsalar da
görülen artıştır.
9 Bu tanımlar tamamen görüşülen kişilerin öznel yorumlarıdır. Anketörün ya da bizim böyle bir yönlendirmemiz söz konusu
değildir. 10 2008 yılında örtünme ve türban konusu çok daha siyasi bir nitelik taşıyordu ve örtünme şeklini türban olarak tanımla-
mak daha yaygındı. Aradan geçen 10 yıl içinde bu konudaki tartışmaların da sonucunda örtünme şeklini türban olarak
tanımlayanların bir kısmı, başörtüsü olarak tanımlamayı tercih eder oldu. 11 Bkz. Terimler Sözlüğü
22
37
22
41
53
65
8
9
12
28
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Örtünme durumu (2018)
Örtmüyor Başörtüsü Türban Çarşaf, peçe Görüşülen kişi bekâr erkek
18
34
20
48
52
63
11
13
15
22
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Örtünme durumu (2008)
Örtmüyor Başörtüsü Türban Çarşaf, peçe Görüşülen kişi bekâr erkek
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 29 / 176
Araştırmada etnik kökene dair soru “Hepimiz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyız, ama değişik etnik
kökenlerden olabiliriz; Siz kendinizi, kimliğinizi ne olarak biliyorsunuz veya hissediyorsunuz?”
şeklinde sorulmuştur. Bu soruya cevaben ortaya çıkan etnik yapıya bakıldığında ise görüşülen
kişilerin dörtte üçünden fazlası kendini Türk olarak tanımlamaktadır. Kendini Kürt olarak
tanımlayanların oranı kadın ve erkeklerde yüzde 16 ile eşit seviyededir. Arapların oranı ise
yüzde 3 seviyesindedir. Ev kadınlarında kendini Kürt olarak tanımlayanların oranı yüzde 19
ile ortalamanın üzerindedir. 10 yıllık süre zarfında Kürt olduğunu belirtenlerin oranında
neredeyse iki katı bir artış görülmektedir. Bunda nüfus artışının kısmen bir etkisi olsa da en
etkili sebebin Kürtler nezdinde Kürt kimliğinin daha fazla tanınmasının ve kimliklerini daha
rahat açıklayabilir hale gelmelerinin etkili olduğunu düşünüyoruz.
3
1
3
2
1
38
30
19
47
56
67
9
11
13
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Dindarlık açısından kendinizi hangisiyle tarif ederdiniz? (2018)
Ateist İnançsız İnançlı Dindar Sofu
2
1
34
27
21
52
58
63
12
13
16
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Dindarlık açısından kendinizi hangisiyle tarif ederdiniz? (2008)
Ateist İnançsız İnançlı Dindar Sofu
76
77
75
16
16
19
2
1
1
3
3
3
3
3
2
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Etnik köken (2018)
Türk Kürt Zaza Arap Diğer
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 30 / 176
3.2.1. Göç ve yerleşim
Araştırmada görüşülen kişilere nerede büyüdükleri sorulmuş ve öznel cevapları istenmiştir. Köyde
büyüdüğünü belirten kadınların oranı erkeklerden kısmen yüksektir. Bu oran ev kadınlarında
daha da yükselmektedir. Kırsalda yaşayan ev kadınlarının oranının fazla olması, köyde
büyüyen ev kadınlarını açıklamakta önemli bir faktördür. Bölgeler arasındaki göç12
hareketlerine baktığımızda ise ev kadınları arasında hiç göçmemiş olanlar daha yüksek bir
orana sahiptir. Türkiye’de göçün daha ziyade kırdan kente doğru gelişmiş olduğu göz önüne
alındığında kırsalda daha fazla yaşayan ev kadınlarının aynı zamanda daha az göçmüş olması
şaşırtıcı değildir. Yine de göç hareketleri açısından kadınlar ve erkekler arasında önemli bir
farktan bahsetmek mümkün görünmüyor.
12 Bkz. Terimler Sözlüğü
87
89
88
9
8
9
1
1
2
3
2
1
% 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Etnik köken (2008)
Türk Kürt veya Zaza Arap Diğer
43
34
31
25
26
27
26
30
31
6
10
11
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Nerede Büyüdünüz? 2018
Köy Kasaba / İlçe Şehir Büyükşehir / Metropol
45
30
21
50
34
21
26
30
24
25
27
25
22
29
39
20
30
40
7
11
16
5
9
15
% 0 % 50 % 100
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
Erk
ek
Ka
dın
Nerede büyüdünüz? 2018
Köy Kasaba / İlçe Şehir Büyükşehir / Metropol
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 31 / 176
Türkiye’de yaşayanların büyük bir kısmı şehirlerde ya da metropollerde13 oturmaktadır. Dünya
Bankası verilerine göre de Türkiye’de kentlerde yaşayanların toplam nüfusa oranı yüzde 74
seviyesindedir.
2008’den 2018’e giderken kırda yaşayanların oranında sert bir düşüş gözleniyor. Son yıllarda
büyükşehir yasaları vb. belediyecilik düzenlemeleri ile kır kent ayrımında önemli değişiklikler
yapılması, genel olarak Türkiye’de kentleşmenin artan bir grafik sergilemesi bu düşüşte etkili
olabilir.14
Kadınların erkeklere kıyasla daha düşük bir oranı kırsal kesimde yaşamaktadır, ancak kırda yerleşik
olduğunu söyleyen ev kadınları ülke ortalamasının kısmen üzerindedir. Kırsalda çalışan
kadınların ücretsiz aile işçisi olarak çalışmasının, tarım sektöründe çalışsalar dahi kendilerini
ev kadını olarak görmelerinin, kırda ev kadını oranını yükselttiğini düşünüyoruz.
13 Bkz. Terimler Sözlüğü. 14 Ayrıca KONDA’nın yerleşim yeri tanımları da değişmiştir.
62
59
59
27
26
25
7
10
11
3
4
3
Ev kadını
Kadın
Erkek
Bölgelerarası göç (2018)
Hiç göçmemiş Kendisi göçmüş Babası göçmüş
Babası ve kendisi göçmüş Baba memleketine dönmüş
19
16
17
37
36
35
45
49
48
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Yerleşim türü (2018)
Kır Kent Metropol
38
33
35
23
23
24
39
43
41
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Yerleşim türü (2008)
Kır Kent Metropol
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 32 / 176
Türkiye’de 15 yaş üstü nüfusun yüzde 60’a yakını apartmanda, üçte biri ise geleneksel, müstakil
evlerde yaşıyor. Son on yıla baktığımızda oturulan ev tipinde çok önemli değişiklikler
olduğunu görüyoruz. Zira 10 yıl önce görüşülen kişilerin yüzde 60’a yakını müstakil evlerde
otururken yüzde 30’un biraz üzerinde kişi apartmanda oturmaktadır. 10 yıl sonrasında ise
bu oranlar tam tersine çevrilmiş gibi görünmektedir: Müstakil evlerde oturanların oranı yüzde
30’a düşerken; apartmanda yaşayanların oranı ise yüzde 60’a yaklaşmıştır. Site içerisinde
oturma oranında da bir artış gözlenmektedir. Kentsel dönüşüm ve inşaata dayalı ekonomi
politikaları bu kapsamda son on yılda önemli değişikliklere neden olmuş görünmektedir.
Oturdukların evlerin tipleri açısından kadınlarla erkekler arasında fark olmasa da, ev kadınlarının
apartmanda kısmen daha az oranda oturdukları, müstakil evde oturma oranının ev
kadınlarında 4 puan daha fazla olduğu görülüyor.
Görüşülen erkeklerin yüzde 52’si evin sahibinin kendisi olduğunu söylerken bu oran kadınlarda
yüzde 41’e gerilemektedir. Evin sahibi olduğunu söyleyen ev kadınlarının oranının yüzde 43
ile daha yüksek olması dikkat çekicidir. 2008 yılından 2018’e gelirken ev sahipliği oranında
önemli bir gerileme görülmektedir. On yıl önce neredeyse görüşülen kişilerin yüzde 75’i ev
sahibi olduğunu beyan etmektedir. On yıl sonunda kirada oturanların sayısında da önemli bir
artış görülmektedir. Kirada oturanların demografik yapılarına baktığımızda beklendiği gibi
daha çok gençlerin; eğitim seviyesine bakıldığında ise daha çok lise altı eğitim seviyesinde
olanların kiracı olduğu görülmektedir (kiracı üniversite mezunları oranının iki katından
fazladır). İnşaat sektörünün son yıllarda hızla geliştiği göz önüne alındığında kiracı olduklarını
7
6
5
33
29
30
54
59
59
5
6
5
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Oturulan evin tipi (2018)
Gecekodu/dış sıvasız apartman Müstakil, geleneksel ev
Apartman Site içinde
Çok lüks bina, villa
4
4
3
65
59
61
28
34
32
2
3
3
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Oturulan evin tipi (2008)
Gecekondu Müstakil Apartman dairesi Site içinde Lüks konut, villa Lojman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 33 / 176
beyan edenlerin sayısının artması konut arz ve talep dengesinde sıkıntı olabileceğine işaret
etmektedir.
Görüşülen kişilerin yüzde 45’i evlerini kombi ile ısıtmaktadır. Apartman dairelerinde oturan sayısının
yüzde 60’lara varmasına karşılık ısıtma aracı olarak sobanın hâlâ yüzde 40 düzeyinde etkin
olduğu görülmektedir. Görüşülen kişilerin yarıdan fazlasının kombi ve merkezi sistem
kullanması ise doğalgazın yaygınlaşmasına işaret edebilir. Kadın ve erkekler genel olarak
evin ısıtılması durumu bağlamında benzerlikler göstermektedir. Sadece ev kadınlarında soba
ile ısınanların oranı yüzde 47 seviyesine çıkmaktadır. Bu anlaşılır bir durumdur, zira ev
kadınlarının müstakil evlerde ya da gecekonduda oturma olasılıkları diğer kategorilere göre
kısmen yüksektir. Elimizdeki veriyle sobayı yakmak, temizlemek gibi işlerle hanede kimin
uğraştığını bilemesek de, bunun çoğunlukla kadınlara, özellikle de ev kadınlarına düştüğünü
varsayabiliriz. Sobayla uğraşmak da daha önce bahsettiğimiz, kadınların hane içinde ücretsiz
olan ve dolayısıyla görünmez kalan emeklerinden biri olarak değerlendirilebilir.
43
41
53
23
24
15
29
31
28
5
4
4
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Oturduğunuz bu evin sahibi misiniz? (2018)
Evet sahibi benim Sahibi evde oturan diğer bir aile ferdi
Kiracıyız Lojman
Ev bize aileden kaldı
75
73
75
20
22
19
6
6
6
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Oturduğunuz bu evin sahibi misiniz? (2008)
Evet Hayır, kiracıyız Hayır, kira vermeden oturuyoruz (lojman, bir yakının evi vs.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 34 / 176
Akşam yemeği özellikle aile fertlerinin buluşup, birlikte yediği en önemli öğün olarak sayılabilir. Bu
bağlamda hangi fiziksel koşullarda ailenin bir araya geldiğini anlamak için görüşülen kişilere
akşam yemeğini nerede yediklerini sorduk. Toplumun yarıdan fazlası yemeği yemek masa-
sında yediklerini belirtmektedir. Ancak ev kadınlarında yer sofrasında yiyenlerin oranı kısmen
yüksektir. Ev kadınları arasında kırsalda yaşayanların çok olması bu orandaki yükseklikte
önemli bir sebep gibi görünmektedir. Bu sonuçlarda birçok faktörün etkili olduğunu düşünü-
yoruz. Öncelikle yerde yeme alışkanlıklarının bireylerde devam etmesi ya da evin fiziki ya da
hane halkının maddi koşullarının masada yemek yemeye imkân vermemesi ve en son olarak
da evin temizliğinden, düzeninden sorumlu ev kadınları için yer sofrasının pratik bir seçenek
olması düşünülebilir.
26
22
22
19
15
14
2
2
2
2
2
2
38
43
43
4
4
4
3
5
5
3
4
5
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Evinizi nasıl ısıtıyorsunuz?
Soba/odun Soba/kömür Soba/gaz
Soba/elektrik Kombi/mazot Kombi/doğalgaz
Merkezi sistem/kömür Merkezi sistem/mazot Merkezi sistem/doğalgaz
Klima Diğer
50
41
44
49
58
55
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Evinizde akşam yemeğini nerede yersiniz?
Yer sofrasında Yemek masasında Diğer
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 35 / 176
3.2.2. Refah ve mutluluk
Bu bölümde toplumun refah, mutluluk ve geçim konusundaki algıları ele alınmaktadır. 2018 yılında
toplumun yarısı kendisini gelir ve refah bakımından ortanın üstünde tanımlamaktadır.
Kadınlarla erkekler arasında kayda değer fark olmasa da, bu oran ev kadınlarında yüzde
46’ya gerilemektedir. 2008 yılında gelir ve refaha dair soruda beş seçenekli bir ölçek
kullanıldığı için son on yılı karşılaştırmak zor görünmektedir.
Genel hayat şartları bakımından mutlu olan kadınların oranı erkeklerden fazla görünmektedir. Ev
kadınları hatta en mutlu kategoriyi oluşturmaktadır. Son on yılda kısmen mutlu olduğunu
söyleyenlerin sayısında bir azalma olsa da ev kadınlarında bir artış görülmektedir. Özellikle
mutlu olduğunu söyleyen erkeklerin oranında 7 puan kadar bir azalma dikkat çekicidir.
Literatürde de Türkiye’de ve Batı Avrupa’da kadınların, Doğu Avrupa’da ve Latin Amerika’da
ise erkeklerin daha mutlu olduklarını bulgulayan çalışmalar mevcuttur15.
15 Caner, 2015, s.1336.
11
9
10
43
40
39
44
49
49
2
2
2
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Gelir ve refah bakımından kendini hangi grupta gördüğü (2018)
Yoksul Ortanın altı Ortanın üstü Zengin
10
9
9
20
19
19
64
65
65
5
6
7
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Gelir ve refah bakımından kendini hangi grupta gördüğü (2008)
Yoksul Ortanın altı Orta Ortanın üstü Zengin
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 36 / 176
Erkekler geçim sıkıntısını kadınlardan daha yoğun hissetmektedir, ancak kenara para koyduğunu
belirten erkeklerin oranı da kadınlara kıyasla görece yüksektir. Genel olarak ise görüşülen
kişilerin beşte biri “bazı ödemeleri yapamadım, borca girdim” seçeneğine yönelerek geçim
sıkıntısıyla karşı karşıya olduklarını belirtmektedir. Gelir ve mutluluk ilişkisi üzerine yapılan
çalışmalar da göz önüne alınırsa mutluluk oranlarındaki bu artışta gelir sıkıntısı
çekmediklerini düşünmelerinin de bir etkisi olması şaşırtıcı olmayacaktır.
1
2
3
7
7
10
36
37
38
49
47
44
7
7
6
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Genel hayat şartları bakımından kendini ne kadar mutlu hissettiği (2018)
Çok mutsuz Mutsuz Ne mutlu ne mutlu Mutlu Çok mutlu
2
2
2
6
7
8
33
34
34
51
48
48
8
9
8
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Genel hayat şartları bakımından kendini ne kadar mutlu hissettiği
(2008)
Çok mutsuz Mutsuz Ne mutlu ne mutsuz Mutlu Çok mutlu
19
22
25
64
61
56
9
9
10
8
8
9
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Geçen ay geçinebildiniz mi?
Evet, kenara para da koyabildim.
Eh, kıt kanaat geçinebildim.
Aslında pek geçinemedim.
Hayır, bazı ödemeleri yapamadım / borca girdim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 37 / 176
TOPLUMSAL CİNSİYETE BAKIŞ VE ROLLER
Cinsiyete göre temel demografik özellikleri ve kültürel dokuyu ele aldığımız ve toplum hakkında genel
bir bakış açısı elde etmemizi, bir fotoğraf çekmemizi sağlayan bir önceki bölümün hemen
ardından Türkiye’de toplumun toplumsal cinsiyet konularına nasıl baktığına ve cinsiyet
rollerinde belirgin ve temel farkların bulunduğu davranış ve gündelik pratiklere
odaklanıyoruz. Diğer bir deyişle, çektiğimiz bu fotoğraf hakkında toplumun ne düşündüğünü
ele alıyoruz. Örneğin kadınlar oldukça düşük bir oranının çalışmasından dolayı mı
çalışmalarının daha az kabul gördüğünü, yoksa daha az kabul gördüğü için mi daha düşük
bir oranının çalıştığı sorusuna cevap olabilecek türden sebep-sonuç ilişkileri aramasak da
demografiye dair gördüğümüz farkların ardından bu farklara dair toplumun görüşlerini ortaya
koyuyoruz. Hem bir önceki hem bundan sonraki bölümlerde yer alan bulguları
değerlendirirken, toplumsal cinsiyete dair toplumun bakış açısını göz önünde bulundurmakta
fayda görüyoruz.
Toplumsal Cinsiyet
Temel demografik özelliklere dair bölümde, her beş kadından sadece birinin çalıştığını belirtmiştik.
Bunda eğitime erişim, çocuk bakımının kadınlara yüklenmesi gibi birçok nedeninin yanısıra,
kadınların çalışmasına dair algıların etkisinden, ilişkisinden bahsedilebilir. Nitekim “Kadın
çalışmak için eşinden izin almalıdır” şeklinde ifadeyi toplumun yarısından biraz fazlası (yüzde
54) onaylıyor. Ancak onaylayanlar son 10 yılda kayda değer oranda azalmıştır. Diğer bir
ifadeyle, kadınların çalışmak için eşinden alması gerekmediği görüşü güçlenmiştir.
11
18
9
16
19
16
14
14
13
39
35
45
20
14
18
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Kadın çalışmak için eşinden izin almalıdır. (2018)
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
5
8
4
10
14
9
12
13
12
51
50
57
22
15
18
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Kadın çalışmak için eşinden izin almalıdır. (2008)
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 38 / 176
Kadınların yarısı çalışmak için eşlerinden izin almaları gerektiğini düşünmektedir. Erkekler ise bu
görüşe daha da fazla katılmaktadır. Kadınların çalışıp çalışmaması fark yaratmaktadır ve
çalışan kadınlar bu görüşe ortalamada katılmazken, çalışmayan kadınlar izin almaları
gerektiğine inanmaktadır. Erkeklerin çalışıp çalışmamaları ise bir fark yaratmamaktadır.
Kadınların izin alması gerektiği görüşü eğitime göre oldukça fark etmektedir. İzin alma gereğine
üniversite mezunu kadınların çoğu karşı çıkıyor. Üniversite eğitimli erkekler ise bu konuda
ortalamada “ne doğru ne yanlış” demektedir. Lise altı mezunu erkekler ortalamada karşı
çıkarken, yine eşinden izin alması gerektiğini düşünen lise altı mezunu kadın
azımsanmayacak ölçüdedir. Kırsaldaki kadınlar izin alma fikrine metropoldeki kadınlara göre,
bekar kadınlar evli kadınlara göre daha çok karşı çıkmaktadır. Bu konuda en büyük görüş
ayrılığı üniversite mezunu kadınlar ile lise altı mezunu kadınlar arasında görülmektedir.
Kadının toplumdaki yerine, güç ilişkilerine ve toplumsal rollerine ilişkin sorduğumuz ifadelerden bir
diğeri “Kadınları istiyorsa çocuk aldırabilir, kürtaj yaptırabilir.” Bu ifadeyle sadece kürtaja
bakışı değil, kadınların bu konuda, yani kendi bedenleriyle ilgili bir kararı kendilerinin verip
veremeyeceklerine dair bakışı da anlamayı hedefledik. Toplumun neredeyse yarısı kürtaja
karşı olduğunu belirtiyor. Üstelik 2008’den bu yana bu düşüncede olanlarda bir miktar artış
3,4
2,5
2,1
3,7
3,2
2,8
2,6
3,1
3,4
3,1
3,5
3,6
3,6
3,1
2,8
3,8
3,6
3,1
2,2
3,2
3,2
3,0
3,6
3,7
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Kadın çalışmak için eşinden izin almalıdır.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 39 / 176
görülüyor. Yaklaşık üçte bir, kadınların kürtaj hakkını destekliyor. Kürtaja kadınlarla
erkeklerin bakışı arasındaki fark oldukça önemsiz görünüyor ve destekleyen kadınlar,
destekleyen erkeklerden sadece 3 puan daha fazla. Kadınların kürtaj yaptırmasına genel
olarak lise altı mezunu kadınların ve erkeklerin çoğu karşı çıkıyor. Lise ve üstü mezunu
kadınlar arasında ise bu hakkın kadınlarda olması gerektiğini düşünenler çoğunluktadır.
Erkekler kürtaja daha fazla karşı çıkarken, özellikle üniversite mezunu kadınlar ve erkekler
arasındaki ayrım daha belirgindir. Bekar ve metropollerde yaşayan kadınlar kürtajın hakları
olduğunu evli ve kırsaldaki kadınlara kıyasla daha fazla düşünüyorlar.
Yine kişinin kendi bedeniyle ilgili karar vermesine dair diğer bir konu olarak estetik ameliyat
yaptırmayı ise toplumun yarısı normal karşılıyor. Kadınlarla erkeklerin bu konuda da görüşleri
birbirleriyle neredeyse aynıdır. Estetik ameliyata en sıcak bakan grup üniversite mezunu
kadınlardır. En yadırgayanlar ise çoğunlukla kırdaki kadınlardır. 49 yaş üstü kadınlar arasında
da estetik ameliyat konusunda çekinceleri olanlar daha genç kategorilere nazaran daha fazla
ve çoğunluktadır.
Hatta estetik ameliyatı ilk defa sorduğumuz 2015 Hayat Tarzları verisiyle karşılaştırdığımızda normal
bulanlarda 3 yıl içerisinde çok ciddi sıçrama görüyoruz. 2015’te “İnsanların estetik ameliyat
yaptırmaları normaldir” ifadesine yüzde 20 katılırken, 2018’de bu oran yüzde 48’e çıkmıştır.
Normal görenlerin oranı 3 yılda en fazla genç kadınlar ve ardından genç erkekler arasında
artış göstermiştir.
22
22
26
25
24
28
20
19
19
25
24
21
8
11
6
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Kadın istiyorsa çocuk aldırabilir, kürtaj yaptırabilir.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
12
10
12
22
20
23
20
20
23
37
38
35
9
12
7
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
İnsanların estetik ameliyet yaptırmaları normaldir. (2018)
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 40 / 176
Türkiye toplumunda erkeklere sıklıkla atfedilen ve erkeklerde rasyonelliği, duygulara hakim olmayı
simgeleyen “erkek adam ağlamaz” anlayışının toplum genelinde pek etkisi olmadığı
görünmektedir. Toplumsal cinsiyet rolleri açısından erkeğe atfedilen ve öğretilmiş toplumsal
bir davranışı olarak doğdukları andan itibaren erkeklere dayatıldığı düşünülen bu anlayışın
zannedilenin aksine pek yaygın olmaması toplumsal cinsiyet eşitliği bağlamında önemli bir
bulgudur. İfadeye katılan erkeklerin oranı kadınlara kıyasla biraz daha yüksek olsa da, tüm
demografik kümeler ifadeyi genel olarak yanlış bulmaktadır. Üstelik 2015’ten bu yana yanlış
bulanlar daha da artmıştır.
Özetle toplumsal cinsiyete bakışa dair ele aldığımız bu konular arasında toplum en çok estetik
ameliyatı ve ardından kürtajı desteklemekte, kadınların eşinden izin almadan çalışmalarını
ve “erkekler ağlamaz” fikrini ise desteklememektedir. Kadınlarla erkekler arasındaki en
kayda değer ayrım kadınların çalışması konusundadır.
23
21
22
44
40
39
17
18
19
14
17
17
2
3
3
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
İnsanların güzellikleşmek için estetik ameliyat yaptırmaları normaldir.
(2015)
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
31
37
33
41
39
36
12
10
12
11
10
13
5
5
7
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Erkek adam ağlamaz. (2018)
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
19
24
21
48
48
42
12
12
13
16
12
18
5
4
7
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Erkek adam ağlamaz. (2015)
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 41 / 176
Hanede Cinsiyet Rolleri
Temel demografiye dair bölümde çalışma durumu bulguları, Türkiye’de cinsiyete dayalı iş bölümünün
kadınların ve erkeklerin ne tür işler yaptığından, hangi mesleklerin hangi cinsiyete daha
uygun olduğundan ziyade, çalışıp çalışmıyor olmakta ortaya çıktığını işaret etmişti. Bu iş
bölümü hanelerde cinsiyete dayalı işbölümüne, ev işlerine de yansımaktadır. Diğer bir deyişle,
erkeklerin daha çok çalışıp kadınların daha ziyade ev kadını olarak ev işlerini yapmalarıyla,
hane içinde hangi rolleri üstlenip hangi ev işlerini yaptıkları yakından ilişkilidir.
Uyku
Yemek
Ulaşımİş
Eğitim
Ev işi
Alışveriş Eğlence Televizyon
İnternet
İbadetDiğer
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
06
:00
- 0
6:5
9
07
:00
- 0
7:5
9
08
:00
- 0
8:5
9
09
:00
- 0
9:5
9
10
:00
- 1
0:5
9
11
:00
- 1
1:5
9
12
:00
- 1
2:5
9
13
:00
- 1
3:5
9
14
:00
- 1
4:5
9
15
:00
- 1
5:5
9
16
:00
- 1
6:5
9
17
:00
- 1
7:5
9
18
:00
- 1
8:5
9
19
:00
- 1
9:5
9
20
:00
- 2
0:5
9
21
:00
- 2
1:5
9
22
:00
- 2
2:5
9
23
:00
- 2
3:5
9
00
:00
- 0
0:5
9
01
:00
- 0
1:5
9
02
:00
- 0
2:5
9
03
:00
- 0
3:5
9
04
:00
- 0
4:5
9
05
:00
- 0
5:5
9
Kadınların zaman kullanımı
Uyku
Yemek
Ulaşım
İş
Eğitim
Ev işi
Alışveriş
Eğlence
Televizyon
İnternet
İbadetDiğer
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
06
:00
- 0
6:5
9
07
:00
- 0
7:5
9
08
:00
- 0
8:5
9
09
:00
- 0
9:5
9
10
:00
- 1
0:5
9
11
:00
- 1
1:5
9
12
:00
- 1
2:5
9
13
:00
- 1
3:5
9
14
:00
- 1
4:5
9
15
:00
- 1
5:5
9
16
:00
- 1
6:5
9
17
:00
- 1
7:5
9
18
:00
- 1
8:5
9
19
:00
- 1
9:5
9
20
:00
- 2
0:5
9
21
:00
- 2
1:5
9
22
:00
- 2
2:5
9
23
:00
- 2
3:5
9
00
:00
- 0
0:5
9
01
:00
- 0
1:5
9
02
:00
- 0
2:5
9
03
:00
- 0
3:5
9
04
:00
- 0
4:5
9
05
:00
- 0
5:5
9
Erkeklerin zaman kullanımı
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 42 / 176
Cinsiyet rollerini incelemek üzere ilk olarak Türkiye genelinde kadınların ve erkeklerin zaman
kullanımlarını16 inceleyelim. Yukarıdaki iki görsel kadınların ve erkeklerin 24 saatlerini
özetliyor. İlk izlenimde dahi kadınlarla erkeklerin günlerini farklı yaşadıklarını görebiliyoruz.
Kadınlar daha fazla ev işi yapıyor, yemeğe ve alışverişe zaman ayırıyor. Buna karşılık
erkeklerin 24 saatinde ev işi ve alışveriş neredeyse görünmeyecek kadar az zaman alırken,
çoğunlukla işe ve kısmen ulaşıma zaman harcıyorlar.
Kadınlarla erkeklerin rol dağılımlarında aslında şaşırtıcı, beklenmedik bir tablodan bahsetmek
mümkün değil. Ancak zaman kullanımı bulguları kadınların çalışsalar dahi çalışan
erkeklerden daha fazla ev işi yaptığını ve erkeklerin çalışmasalar dahi pek ev işine
bulaşmadıklarını gösteriyor. Çalışan kadınlar ortalamada 1,5 saat ev işi yaparken, çalışan
erkekler sadece 0,2 saat, yani yaklaşık 10 dakika ev işi yapıyorlar.
Ev işlerinde cinsiyet rollerini “hiçbir zaman – her zaman” şeklinde sıklık ölçeğiyle ele aldığımız ifadeler
üzerinden incelediğimizde benzer bir tabloyla karşılaşıyoruz. Evde gıda alışverişini, temizliği
ve yemeği kadınlar erkeklerden daha sık yapmaktadır. Ev kadınlarının ise neredeyse hepsi
özellikle yemek ve temizliği her zaman yapmaktadır.
16 Hayat Tarzları 2018 araştırmasında görüştüğümüz kişilere 24 saat boyunca her bir saat diliminde 10 farklı faaliyet ara-
sında hangilerini yaptıklarını sorduk. Türkiye’de farklı grupların zaman kullanımlarını gösteren interaktif uygulamamız için
bakınız: https://interaktif.konda.com.tr/tr/zaman_kullanimi/konda_zaman_kullanimi.php
0,2
1,5
0,4
3,2
0 1 2 3 4 5
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Ça
lışıy
or
Ça
lışm
ıyo
r
Ev işine ayrılan süre (saat)
5
6
10
8
9
11
13
16
26
28
29
33
47
40
20
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Evin gıda alışverişini yaparım.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 43 / 176
Evin gıda alışverişini daha çok kadınlar yapmaktadır. Özellikle evli ve 33-48 yaş arasındaki kadınlar
arasında gıda alışverişini yapan diğer demografik gruplara kıyasla daha çoktur. Erkekler evde
yemek yapmama eğilimi göstermelerine karşılık gıda alışverişi konusunda daha aktif
görünmektedir. Ancak yine de gıda alışverişinin de kadınların omzunda olduğunu söylemek
yanlış olmayacaktır.
Kadınların hemen hemen hepsi yemek yapmaktadır, ancak lise altı mezunu ve kırsaldaki kadınlarda
daha fazla belirgindir. Diğer yandan lise altı ve kırda yaşayan erkekler arasında evde yemek
yapma alışkanlığı oldukça düşüktür. Lise altı ve kırda yaşayan kadın ve erkek arasında evde
yemek yapmak konusunda büyük bir fark vardır. Yemek yapma konusunda en büyük fark lise
altı mezunları ve kırda yaşayanlar arasında olsa da üniversite mezunu kadınlar ile erkekler
arasındaki fark da oldukça büyüktür.
Evde temizliği de daha çok kadınlar yapmaktadır. Evli kadınlar özellikle bu görevi daha çok üstlenmiş
görünmektedir. Buna karşılık evli erkekler arasında temizlik işiyle uğraşan oranı oldukça
düşük seviyededir. Yine kırda yaşayan ve lise altı mezunu kadınlar arasında temizlik işiyle
uğraşma durumu daha belirgindir. Erkekler genel olarak yemek yapmadıkları gibi temizlik de
yapmamaktadır.
Tüm ev işlerini evli kadınlar bekar kadınlara kıyasla daha sık yapmaktadır. Buna karşılık evli erkekler
yemek ve temizlik işlerini bunları zaten nadir yapan bekar erkeklere kıyasla daha da nadir,
ama gıda alışverişini daha sık yapmaktadırlar. Üstelik ne kadınların ne de erkeklerin
çalışması bu durumda farklılık yaratmaktadır. Dolayısıyla kadınlar evlenince tüm ev işi
türlerini daha fazla yapar hale gelirken, erkekler yemek ve temizlik işlerinden bir anlamda
kurtulup, gıda alışverişi konusunda daha fazla sorumluluk alır hale gelmektedirler. Genel
olarak evlenmenin ev işleriyle uğraşmak açısından kadınların aleyhine, erkeklerin lehine
işleyen bir durum olduğunu iddia edebiliriz.
3
3
40
2
4
22
4
8
21
23
28
11
69
57
6
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Evde temizlik yaparım.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
2
3
40
5
22
3
8
21
18
23
11
76
61
6
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Evde yemek yaparım.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 44 / 176
3,3
3,4
3,6
3,9
3,9
3,7
3,5
3,3
3,4
3,8
3,8
3,9
3,6
3,6
3,1
3,9
4,2
3,6
3,4
3,6
3,0
3,8
4,1
3,2
1 3 5
Metropol
Kent
Kır
Metropol
Kent
Kır
Üniversite
Lise
Lise altı
Üniversite
Lise
Lise altı
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
Dul
Evli
Bekar
Dul
Evli
Bekar
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>
Evin gıda alışverişini yaparım.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 45 / 176
2,32,2
2,14,3
4,44,5
2,52,3
2,14,1
4,14,5
2,22,2
2,34,5
4,64,0
2,92,1
2,44,2
4,63,6
1 3 5
Metropol
Kent
Kır
Metropol
Kent
Kır
Üniversite
Lise
Lise altı
Üniversite
Lise
Lise altı
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
Dul
Evli
Bekar
Dul
Evli
Bekar
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>
Evde yemek yaparım.
2,32,2
2,14,2
4,44,4
2,62,2
2,14,1
4,24,4
2,22,1
2,34,3
4,54,2
2,92,1
2,44,0
4,53,9
1 3 5
Metropol
Kent
Kır
Metropol
Kent
Kır
Üniversite
Lise
Lise altı
Üniversite
Lise
Lise altı
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
Dul
Evli
Bekar
Dul
Evli
Bekar
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>
Evde temizlik yaparım.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 46 / 176
Hanede cinsiyet rollerini anlamamıza yarayan bir diğer soru “Akşamları ev ahalisi beraber TV izlerken
kumanda kimin elinde duruyor?” şeklindeydi. Hanede kimin söz sahibi, program tercihi
konusunda kontrol sahibi olduğunu anlamaya yarayan bu sorunun cevaplarına göre
beklenebileceği gibi evde akşam televizyon izlenirken kumandanın çoğunlukla erkeklerin
elinde olduğunu görüyoruz. Erkeklerin yüzde 55’i kumandanın kendilerinde, yüzde 17’si
hanedeki babanın elinde olduğunu belirtirken, kadınların yüzde 37’si eşinde ve yüzde 10’u
hanedeki babanın elinde olduğunu belirtmektedir. Yani erkeklerin yüzde 72’si kontrolün
erkeklerde olduğunu iddia ederken, kadınların yüzde 47’si bunu iddia etmektedir. Bu fark,
dul kadınların tek yaşadığı gibi erkek bulunmayan hanelerin daha çok olması gibi nedenlerin
yanısıra, algı arasındaki farktan da kaynaklanıyor olabilir.
Hanede cinsiyet rollerine dair analizimiz özetle bu rollerin sadece erkeklerin daha çok çalışıp,
kadınların daha çok ev kadını olmasıyla açıklanamayacağını, kadınların çalışsalar dahi
erkeklerden daha çok ev işi yaptıklarını gösteriyor.
Raporun bundan sonraki tüm bölümlerini okurken ve kadınlarla erkekler arasındaki farkları
değerlendirirken, bir önceki bölümdeki temel demografik farkları ve bu bölümdeki toplumsal
cinsiyete bakış ve cinsiyet rolleri arasındaki farkları sürekli olarak göz önünde bulundurmak
gerekiyor. Toplumsal cinsiyette özcü yaklaşım kadınlarla erkeklerin kamusal alanda yer alma
biçimleri, zihin dünyaları, gündelik pratikleri, sahip oldukları arasındaki farkların
cinsiyetlerinden kaynaklandığını iddia eder. Halbuki toplumsal cinsiyet literatürü bu tür
farkların cinsiyetlerin doğası gereği olmadığını, toplumların cinsiyetlere atfettiği özelliklerden
kaynaklandığını iddia eder. Bizim bulgularımız da bütün bu farkların sadece cinsiyetle değil,
eğitim, çalışma, yerleşim, göç gibi toplumsal dinamikleri etkileyen çok temel demografik
özelliklerle yakından ilişkili olduğunu ortaya koyuyor.17 Tekrarlamak gerekirse, kadınların
kadın oldukları için veya erkeklerin erkek oldukları için birbirlerinden farklı davrandıklarını,
düşündüklerini iddia etmek, rapordaki cinsiyetler arasındaki farkları bu şekilde okumak
yanlış bir yaklaşım olacaktır.
17 Twitter’da KONDA’nın 24 Haziran 2018 seçim analizine dayanarak ortaya çıkan ve genelde kadınları aşağılamak için
kullanılan “Konda Raporu” tabiri, tam da bu tür özcü bir yaklaşım olduğu için sorunludur. Bu yaklaşım kabaca kadınların
hayata bakışlarının ve pratiklerinin bu tabiri kullananlardan çok farklı olmasını KONDA’nın verilerine dayanarak kadın ol-
malarına dayandırıyor. Halbuki verilerimiz halihazırdaki verili durumu ortaya koyuyor ve işaret ettikleri kadınlarla bu tabiri
kullananlar arasındaki farkları neyin yarattığına dair birşey söylemiyor. Yani sebep-sonuç ilişkisini ortaya koymak zor olsa
dahi eğitim, hayat tarzı gibi cinsiyetle alakası olmayan nedenlerin daha etkili olduğunu tahmin edebiliriz.
56
29
25
8
37
53
4
3
17
10
2
8
11
14
7
7
5
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Akşamları ev ahalisi ile beraber TV izlerken kumanda kimin elinde
duruyor?
Benim Eşimin Annemin Babamın Çocuğun/çocukların Diğer Bu evde televizyon yok.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 47 / 176
KAMUSAL ALAN
Sosyalleşme Araçları
Ülkede insanlar zamanlarını nasıl geçiriyor, kimlerle görüşüyor, ne tür özel günleri kutluyor gibi
sorulara cevap aradığımız, yani kamusal alanda sosyal hayatlarını nasıl yaşadıklarını
incelediğimiz bu kısımda ilk olarak insanların en sık komşularıyla, mahalleliyle görüştüklerini
görüyoruz. Ev kadınlarının yüzde 90’ından fazlası, tüm kadınların da yüzde 80’e yakını
genellikle komşularıyla görüşüyor. Kadınların en sık görüştükleri diğer grup ise hemşeriler ile
sınıf ve okul arkadaşları olarak ortaya çıkıyor. Kadınların da erkeklerin de hobi, siyaset vb.
yollarla kuruldukları arkadaşlarla çok daha az görüştükleri anlaşılıyor.
Erkeklerinse komşulardan sonra en sık görüştükleri grup iş arkadaşlarıdır. Erkeklerin iş hayatına
daha aktif katılımı ve evdeki sorumluluklarının görece daha az olması iş arkadaşlarıyla
sosyalleşmenin önünü açıyor olabilir. Nitekim ev kadınları kategorisini çıkardığımızda dahi
kadınlar arasında iş arkadaşları ile görüşenlerin oranı yüzde 25’te kalıyor.
Kadınların yarıya yakını haftasonları özel birşey yapmayıp evde oturuyorlar. Ev kadınlarında bu oran
yüzde 60’a yaklaşıyor. Haftasonları en sık yapılan faaliyet ise aile akraba ziyareti. Diğer faali-
yetleri ise genel olarak parklara veya su kenarlarına ya da alışveriş merkezlerine (AVM) git-
mek oluşturuyor. Sinema da gerek kadınların, gerek erkeklerin diğer haftasonu faaliyetleri
arasında yer alıyor. Kadınlar arasında haftasonları spor yapanların oranı çok düşükken, er-
keklerde bu oran görece yüksektir. Özetle erkekler, haftasonlarında kadınlara kıyasla daha
faaldir.
3
8
8
31
91
14
9
22
24
78
35
9
28
26
65
0 20 40 60 80 100
İş arkadaşları
Diğer (Hobi, siyaset,
taraftarlık, dini
gruplar vb.)
Sınıf / Okul
arkadaşları
Hemşehriler
Komşu / Mahalleli
En sık görüştüğü İKİ grup
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 48 / 176
Son üç ayda gerek kadınların gerek erkeklerin arasında en sık gittikleri kültürel aktivite sinema olarak
görünüyor. Konser ve tiyatro diğer aktiviteler olarak önümüze çıkıyor. Ancak tüm diğer kültürel
aktivitelere gidenlerin oranlarının sinemaya gidenlere göre çok daha az olduğunu belirtmekte
yarar vardır.
Kültürel etkinliklere giden erkeklerin oranı kadınlara kıyasla daha fazla olsa da kültürel etkinliğe git-
meyle ilişkili olan yerleşim yeri, yaş ve eğitim gibi faktörlerle beraber incelediğimizde, çarpıcı
bir durumla karşılaşıyoruz. Kırsaldan metropole doğru geldikçe kadınlarla erkekler arasındaki
fark kapanıyor. Yaş da etkinliklere gitmedeki en önemli etkenlerden biri ama çok daha sık
2
2
3
12
19
31
58
4
3
11
19
20
28
50
12
5
13
17
24
25
39
0 20 40 60 80
Spor yaparak
Tatil amaçlı seyahat
ederek
Sinema benzeri
aktivitelerle
Alışverişte/AVMlerde
Parklara, su kenarına
giderek
Aile/akraba ziyaretiyle
Hiçbir şey yapmam, evde
otururum.
Haftasonu ne yaparak geçiriyorsunuz?
Erkek
Kadın
Ev kadını
2
2
4
4
15
7
4
7
5
30
9
5
6
5
34
0 20 40
Konser
Müze
Tiyatro
Sergi
Sinema
Son üç ayda kültürel etkinliklere gittiniz mi?
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 49 / 176
giden gençler arasında yine erkekler, etkinliklere kadınlardan daha fazla gidiyor. Halbuki eği-
tim arttıkça kadınların kültürel etkinliklere gitme oranı erkeklerindekinden fazlalaşıyor. Lise
eğitimli kadınlar kültürel etkinliklere aynı seviyedeki erkeklerden, üniversite eğitimli kadınlar
da aynı seviyedeki erkeklerden daha fazla gidiyorlar.
Her bir kültürel etkinlik türüne gidenlerin cinsiyet dağılımına göre ise, genelde izleyici-katılımcılar ne-
redeyse dengeli dağılıyor ve erkekler yarıdan biraz fazla. Tiyatro izleyicilerinin ise yarısından
fazlasını (yüzde 53) kadınlar oluşturuyor.
Türkiye’de insanlar en çok bayramlar, kandiller gibi dini günleri kutluyorlar. Ev kadınları arasında dini
günleri kutlayanların oranı daha da yüksek. İkinci en çok kutlanan ve önemli sayılan gün tü-
rünün ise doğum günleri olduğunu görüyoruz. Kadınlar arasında aile fertlerinin doğum günle-
rini kutlayanların oranı ev kadınlarından ve erkeklerden daha yüksektir. Yine kadınlar ara-
sında kendi doğum günlerini, anneler/babalar gününü kutlayanların oranı diğer kategoriler-
den yüksektir. Erkeklerin biraz daha yüksek bir oranı ise yılbaşını kutluyor. Sevgililer gününü
erkeklerin kadınlardan daha fazla kutlaması dikkat çekiyor. Bu günü kutladıklarını genç er-
kekler ve bekar erkekler diğer gruplardan daha fazla belirtiyor.
41
45
53
45
50
59
55
47
55
50
%0 %50 %100
Konser
Sinema
Tiyatro
Müze
Sergi
Son üç ayda kültürel etkinliklere gittiniz mi?
Kadın Erkek
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 50 / 176
Ülkede müzik aleti çalan ve resim gibi sanatlarla uğraşan kişilerin oranı oldukça düşüktür. Erkeklerin
yüzde 22’si ve kadınların yüzde 19’u sanatla en çok uğraşan demografik grubun ise
üniversite mezunu veya bekar kadınlar olduğu görülmektedir. Son on yılda üniversite mezunu
kadınlar hariç diğer demografik gruplarda sanata olan ilgide kısmen bir artıştan bahsetmek
mümkündür. Özellikle bekar ve lise mezunu kadınlar arasında görülen artış dikkat çekicidir.
2
7
9
13
14
32
45
53
80
7
8
10
18
23
43
53
58
74
6
10
9
23
25
37
47
51
69
0 20 40 60 80 100
Kendi meslek grubunun özel günü
Nevruz
Hıdırellez
Sevgililer günü
Yılbaşı
Kendi doğum günü
Anneler/Babalar günü
Aile fertlerinin doğum günü
Dini günler
Hangilerini kutluyorsunuz?
Erkek
Kadın
Ev kadını
81
69
65
8
12
12
5
9
11
3
6
6
3
4
5
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Müzik aleti çalar veya resim gibi sanatlarla uğraşırım. (2018)
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
87
80
74
6
7
9
3
6
7
2
3
5
2
4
5
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Müzik aleti çalar veya resim gibi sanatlarla uğraşırım. (2008)
Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 51 / 176
Futbol taraftarlığına bakıldığında üç büyükler olarak adlandırılan Galatasaray, Fenerbahçe ve
Beşiktaş kulüplerinin en çok taraftarı olan kulüpler olduğunu görüyoruz. Galatasaray Spor
Kulübü taraftarlıkta ilk sırayı çekerken, Fenerbahçe ikinci, Beşiktaş ise üçüncü sırada yer
almaktadır. Erkeklerin yüzde 87’si, kadınların yüzde 59’u bir futbol takımının adını
söylemiştir. Dolayısıyla futbolla erkeklerin ilgilendiği, kadınların alanı olmadığı yönündeki
önyargının doğru olmadığı anlaşılmaktadır ve Türkiye’de her üç kadından ikisi takım
tutmaktadır. Bu oran ev kadınlarında yarı yarıya inmektedir. Kadınların futbola ilgisi
beklenebileceği gibi erkeklerin ilgisinden daha düşük olsa da yarısından fazlası takım
tutmaktadır ve her bir kulübün taraftarlarının en az üçte birini oluşturmaktalardır.
29
22
20
25
19
17
17
13
10
4
2
2
8
3
3
15
35
40
2
6
7
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Hangi futbol takımını tutuyorsunuz?
Galatasaray Fenerbahçe Beşiktaş Trabzonspor Diğer takım Takım tutmuyorum Cevap yok
68
26
35
42
42
42
32
74
65
58
58
58
%0 %50 %100
Takım tutmuyorum
Diğer takım
Trabzonspor
Beşiktaş
Fenerbahçe
Galatasaray
Futbol taraftarlarının cinsiyet dağılımı
Kadın Erkek
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 52 / 176
Yeme-İçme Tercihleri
Aileyle birlikte dışarıda yemek yemek ülkede çok yaygın görünmüyor. Bu pratik yine üniversite me-
zunu kadınlar arasında diğer gruplara göre daha yaygın. Ayrıca genç ve bekar kadınlar da
aileleriyle, yani tahminen anne ve babalarıyla birlikte dışarıda göreli olarak daha fazla yemek
yiyor.
21
26
31
32
32
35
34
32
27
11
9
5
2
2
1
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Ailemle lokanta, kafe gibi yerlerde yemek yerim.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
2,5
2,4
2,1
2,4
2,3
1,9
2,8
2,5
2,2
2,9
2,7
2,0
2,1
2,5
2,6
2,0
2,3
2,6
1,8
2,3
2,5
1,8
2,2
2,6
1 3 5
Metropol
Kent
Kır
Metropol
Kent
Kır
Üniversite
Lise
Lise altı
Üniversite
Lise
Lise altı
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
Dul
Evli
Bekar
Dul
Evli
Bekar
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>
Ailemle lokanta, kafe gibi yerlerde yemek yerim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 53 / 176
Arkadaşlarla, tanıdıklarla lokanta, kafe gibi yerlerde en çok yemek yiyenler genç ve bekar erkekler
olarak görünüyor. Genç kadınlar arkadaşlarıyla lokanta, kafelere genç erkeklerden çok daha
nadir gidiyorlar. Dolayısıyla genç kadınların kamusal alanda sosyalleşmeleri açısından
birtakım sıkıntılar olduğu gözlerden kaçmıyor.
20
36
50
25
25
28
35
25
18
17
11
4
3
2
1
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Arkadaşlarımla, tanıdıklarımla lokanta, kafe gibi yerlerde yemek yerim.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
2,7
2,6
2,4
2,4
2,2
1,7
3,0
2,8
2,3
3,1
2,7
1,8
2,1
2,5
3,1
1,7
2,0
2,7
2,0
2,3
3,2
1,6
1,9
3,1
1 3 5
Metropol
Kent
Kır
Metropol
Kent
Kır
Üniversite
Lise
Lise altı
Üniversite
Lise
Lise altı
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
Dul
Evli
Bekar
Dul
Evli
Bekar
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>
Arkadaşlarımla, tanıdıklarımla lokanta, kafe gibi yerlerde yemek
yerim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 54 / 176
Fast food yemeyi sevdiğini en fazla belirten demografik grup bekar kadınlar olarak görülüyor. Bu
kapsamda evli ya da dul kadınlarla bekar kadınlar arasında yemek tercihleri farklı görünüyor.
Zira evli kadınların çoğu fast food yemeği tercih etmiyor. Fast food’u cinsiyet pek fark
etmeksizin en çok gençler ve üniversite mezunları seviyor.
44
50
62
23
22
21
18
16
10
10
8
5
4
5
2
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Fast food/hazır yemekler yemeyi severim.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
2,2
2,0
1,7
2,1
1,9
1,6
2,4
2,3
1,8
2,5
2,5
1,6
1,4
1,9
2,7
1,4
1,8
2,6
1,6
1,7
2,8
1,5
1,7
2,9
1 3 5
Metropol
Kent
Kır
Metropol
Kent
Kır
Üniversite
Lise
Lise altı
Üniversite
Lise
Lise altı
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
49+ yaş
33 - 48 yaş
15 - 32 yaş
Dul
Evli
Bekar
Dul
Evli
Bekar
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>
Fast food/hazır yemekler yemeyi severim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 55 / 176
Sigara ve İçki
Kadınların üçte ikisinden fazlası sigara içmemektedir. Hatta ev kadınlarında hiç içmeyenlerin oranı
dörtte üçe yükselmektedir. Erkeklerin ise tersine yarısı sigara içerken, hiç içmeyen ve
içmemişlerin oranı üçte birle sınırlı kalmaktadır.
Öte yandan içki içenlerin çok sınırlı olduğu görülmektedir. Kadınların yüzde 85’i hiçbir zaman
içmediklerini beyan etmekte, bu oran erkeklerde yüzde 60’a gerilemektedir. Eskiden içen
erkekler yüzde 10 iken, nadiren içenler diğer yüzde 10’u oluşturmaktadır.
Kadınların erkeklere kıyasla çok daha düşük bir oranının içki içmesinden dolayı gerek eğlenmek için
bar, meyhane gibi kamusal alanlarda, gerek evlerinde ortalamada çok daha nadir içki
içiyorlar. Ancak sadece içki içenler arasındaki farkları değerlendirdiğimizde içki içen
kadınların hem eğlenmek için bara, meyhaneye neredeyse içki içen erkekler kadar sık
gittiklerini, hem de evlerinde içtiklerini görüyoruz.
33
66
72
15
8
7
3
3
2
11
9
8
39
14
11
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Sigara içer misiniz? Hangi sıklıkla içersiniz?
Hiçbir zaman içmedim. Eskiden içerdim, bıraktım. Kırk yılda bir içerim.
Günde 1-2 tane içerim. Tiryakiyim.
60
85
93
10
3
2
10
6
3
9
3
1
7
2
4
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
İçki içer misiniz? Ne sıklıkta?
Hiçbir zaman içmedim Eskiden içerdim Nadiren içerim (3 ayda bir)
Ayda bir - iki içerim Haftada bir içerim Her gün içerim
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 56 / 176
Ev kadınlarının yarıdan fazlası kendilerinin içmediklerini, başkasının da içmemesi gerektiğini
düşünmektedir. Ev kadınlarını dışarıda bıraktığımızda bu oran yüzde 31’e gerilemektedir.
Yine de erkeklerin de yüzde 29’u bu şekilde düşünmektedir. Dolayısıyla kadınların içkiye
yönelik daha tahammülsüz bir bakış açısı sergilediklerini söylemek yanlış olmayacaktır.
Tatil Tercihleri
Tatil tercihlerinde yurtiçi tatillerinin ya da aile ziyaretlerinin daha yaygın olduğu görülüyor. Yurtdışı tatil
yapan kişi oranı çok düşüktür. Lise altı mezunlarının neredeyse hiçbiri tatilini yurtdışında
geçirmiyor. En çok yurtdışı tatili yapanlar ise dul erkekler, üniversite mezunu erkekler ve
kadınlar arasındadır. Ama bu demografik gruplar arasında da yurtdışı tatiline çıkanlar çok
seyrektir. Üniversite mezunu erkekler ve kadınların yurtiçi tatili yapma eğilimi daha yüksek
görünüyor.
2,2
2,0
1 3 5
İçki içen erkekler
İçki içen kadınlar
<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>
Eğlenmek için akşam çıkıp bara, meyhaneye giderim.
2,5
2,5
1 3 5
İçki içen erkekler
İçki içen kadınlar
<<- Hiçbir zaman Bazen Her zaman ->>
İçkimi evimde içerim.
29
43
53
43
44
41
28
13
6
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
İçki içmek hakkında şimdi okuyacaklarımdan hangisine katılıyorsunuz?
Ben içmiyorum, başkaları da içmemeli.
Ben içmiyorum ama başkaları istiyorlarsa içebilirler.
Ben içiyorum, başkaları da istiyorsa içebilmeli.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 57 / 176
Kadınların ve erkeklerin kamusal hayatta nerelerde, kimlerle, ne tür etkinliklerde, kutlamalarda yer
aldıklarını ele aldığımız bu bölüm bir yandan kadınların kamusal hayatta erkeklere kıyasla
daha az yer aldıkları, sokaktaki gündelik hayata daha az karışabildikleri yönündeki genel
kanıyla ilgili birçok bulgu sağlıyor. Kadınlar komşularla görüşmek, haftasonlarında akraba
ziyareti, aile fertlerinin doğumgünleri gibi daha yakın olarak nitelendirebileceğimiz ilişki
ağlarına daha fazla emek ayırırken, erkekler iş arkadaşlarıyla görüşmek, yılbaşı kutlamak,
haftasonu AVM’lere gitmek, spor yapmak gibi daha geniş kamusal alanlarda, daha gevşek
ilişki ağlarına yöneliyorlar. Ancak bulgularımız erkeklerin kamusal alanda daha fazla
varoldukları yönündeki bir varsayımı bazı açılardan sorguluyor. Kültürel etkinliklere katılım
eğitimle artıyor ama kadınlar için daha fazla artıyor. Benzer şekilde eğer bir kişi içki içiyorsa
içkili mekanlara eğlenmeye gitme davranışında kadın veya erkek olması pek fark yaratmıyor.
29
29
28
16
16
17
21
22
23
20
20
18
14
13
13
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Tatilde memlekete, ailemin yanına giderim.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
27
33
41
18
18
19
26
23
20
19
17
14
11
8
6
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Tatilde yurtiçinde deniz kıyısına, dağ, yaylaya giderim.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
85
89
94
7
5
3
5
4
2
2
1
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Tatilde yurtdışına giderim.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 58 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 59 / 176
TÜKETİM
Kamusal hayatın ardından bu bölümde kadınları ve erkekleri genel olarak ekonomik faaliyetleri
üzerinden inceliyor ve ekonomiye, tüketime bakışlarını, tercihlerini, parayla ve bankacılıkla
olan ilişkilerini ve giyim, gıda gibi temel alanlarındaki alışveriş alışkanlıklarını ve tercihlerini
ortaya koyuyoruz.
Sınıf Algısı ve Sahiplik
Toplumumuzun yoksul, orta halli ve zengin kesimlerini birbirinden ayıran en belirgin özelliklerin ne
olduğu sorulduğunda, en belirgin özellik olarak kişilerin “kazandığı para” ortaya çıkmaktadır.
Oturduğu semt veya mahalle diğer önemli gösterge olarak söylenmektedir. Görüşülen kişiler
nezdinde araba, giyim kuşam tarzı, çocukların gittiği okullar da kişinin sınıfsal yapısını
göstermesi açısından dikkate değer özelliklerdir. Kültürlü ve zevk sahibi bir insan olması,
dünya görüşü ve dini inançlar ise en sonda yer alan özelliklerdir. Kadınların para, araba gibi
maddi göstergelere sınıfsal ayrım bağlamında daha çok dikkat ettiği görülmektedir.
7
12
15
33
35
41
46
45
63
67
7
16
19
35
36
40
45
46
63
68
9
16
20
35
35
36
44
45
60
66
0 20 40 60 80
Dini inançları
Dünya görüşü ve
değerleri
Kültürlü ve zevk
sahibi bir insan
olması
Aldığı eğitim ve
mezun olduğu
okullar
Çocuklarının gittiği
okullar
Giyim-kuşam tarzı
Araba
Çalıştığı iş veya
sahip olduğu
meslek
Oturduğu ev, semt
veya mahalle
Kazandığı para
Sizce, toplumumuzun yoksul, orta halli ve zengin kesimlerini
birbirinden ayıran en belirgin özellikler hangileridir?
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 60 / 176
Ekonomi/Tüketim
Tüketim alışkanlıklarına baktığımızda toplumun yarıdan biraz fazlasının gerek hayatı kolaylaştıracak,
gerek kaliteli ürünler için daha fazla para ödemeye değer olduğunu düşündükleri ortaya
çıkmaktadır. Daha fazla para ödemeye en elverişli grup üniversite mezunları, özellikle
üniversite mezunu erkeklerdir. Üniversite mezunu kadınlar da üniversite altı mezunu
kadınlara göre daha fazla para ödeyebileceğini belirtmektedir. Ancak genel olarak kaliteli ve
kullanışlı ürünlere daha fazla para verme eğilimi toplumun genelinde görülmektedir. Yine
bekar ve genç erkekler ve kadınlar kaliteli ve kullanışlı ürünlere daha çok para ödeme
eğilimindedir.
“Marka ürün almak beni toplumda başkalarına göre farklı kılar” ifadesine toplumun ancak beşte biri
katılmaktadır. “Kullandığı arabaya bakarak insanlar hakkında fikir edinebilirsiniz” ifadesi
yaklaşık üçte birin katıldığı bir ifade olmuştur. Marka ürünlerin ve kullanılan arabanın
toplumsal statü olarak görülmesi fikrine en çok lise mezunu erkekler katılmaktadır. Yine
bekar ve dul erkekler arasında araba ve markanın önemine vurgu yapanların sayısı diğer
kategorilerden yüksek görünmektedir. Ancak genel olarak toplum, markanın bir toplumsal
statü kazandırabileceği fikrine katılmama eğilimi göstermektedir.
5
5
6
16
19
21
18
21
21
48
44
43
13
11
9
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Hayatımı kolaylaştıracak ürünler için daha fazla ödemeye hazırım.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
9
9
10
18
21
23
16
19
20
45
41
39
12
10
8
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Kaliteli ürünler için daha fazla para ödemeye değer.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 61 / 176
Ekonomik kalkınma için çevrenin katledilmesi fikrine neredeyse kimse katılmamaktadır. En çok karşı
çıkan grup ise bekar ya da üniversite mezunu kadınlardır. Kadınlar bu konuda erkeklere göre
biraz daha duyarlı görünmektedir.
20
23
21
42
46
46
17
16
17
18
13
14
3
2
2
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Marka ürünler almak toplumda beni başkalarına göre farklı kılar.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
14
14
14
32
33
33
18
21
20
32
29
29
6
3
3
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Kullandığı arabaya bakarak insanlar hakkında fikir edinebilirsiniz.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
16
14
15
28
26
25
18
19
19
33
34
35
6
7
6
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Herhangi bir eşya satın alırken çevremin de beğenmesine dikkat
ederim.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
19
18
21
36
33
41
15
13
12
25
29
23
4
7
4
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bazen ihtiyacım olmayan bir şey satın alıp kendimi ödüllendiririm.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 62 / 176
Toplumun yüzde 20’si, yani beşte biri “Herhangi bir siyasi nedenle, ürünlerini boykot ettiğim bir marka
var (veya oldu).” cümlesine katılmaktadır ve bu tür boykotun çok yaygın olmadığı
anlaşılmaktadır. Siyasi nedenlerle boykotun daha çok üniversite mezunu kadınlar arasında
görüldüğü anlaşılmaktadır. Boykot yapan üniversite mezunu kadınlar ve erkeklerin oranı
birbirine yakınsamaktadır. Metropoldeki kadın ve erkekler arasında da boykot edenlerin daha
fazla olduğu görülmektedir.
Finansal Durum ve Bankacılık
Yatırım yapmak konusunda erkekler kadınlardan daha etkindir. Yatırım yapan erkeklerin oranı yüzde
39 iken, bu oran kadınlarda yüzde 29 seviyesindedir. Ev kadınlarında bu oran yüzde 24 ile
daha da düşüktür.
32
33
28
34
38
39
15
14
16
15
13
14
3
3
3
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Ekonomik kalkınma için fabrika bacalarından çıkan dumana, hava
kirliliğine katlanmak gerekir.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
26
30
31
35
37
38
14
14
15
20
16
14
5
3
3
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Herhangi bir siyasi nedenle, ürünlerini boykot ettiğim bir marka var veya
oldu.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
66
72
75
34
29
25
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Yatırım yapıyor musnuz?
Hayır, yatırım yapmıyorum. Evet, yatırım yapıyorum.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 63 / 176
Ne tür yatırımlar yaptıklarını incelediğimizde kadınlarla erkeklerin tercihleri arasında temel bir fark
görülmemektedir. İki cinsiyette de altın, banka hesabı ve ev-arsa almak en çok tercih edilen
3 yatırım alanıdır. Yine de erkekler ev, arsa, banka hesabı, döviz gibi alanları, kadınlar ise
altını tercih etmeye daha meyillidirler.
75
1
1
1
5
4
12
71
1
2
2
6
7
12
66
1
1
3
3
11
10
10
0 20 40 60 80
Hayır, yatırım
yapmıyorum
Hisse senedi
Diğer
Döviz
Bireysel emeklilik
sigortası
Ev, arsa
Banka Hesabı
Altın
Neye yatırım yapıyorsunuz?
Erkek
Kadın
Ev kadını
71
3
2
3
6
5
10
66
3
4
5
6
7
11
58
3
4
8
7
9
13
0 20 40 60 80
Yatırım
yapmıyorum
Faizsiz olması
Kolay erişilebilir
olması
Riskinin düşük
olması
Gerekirse hemen
satılabilir olması
Kazancının yüksek
olması
Güvenilir olması
Bu yatırıma/yatırımlara karar verirken en fazla hangisinin etkisi oldu?
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 64 / 176
Yatırım kararları verirken en öne çıkan etkenin güvenilirlik olduğu görülüyor. Kazancın yüksek olması
ve likit olması diğer öne çıkan faktörlerdir. Erkeklerde yatırım riskinin düşük olması öne çıkan
faktörler arasında sayılırken, kadınlarda güvenilir, satılabilir ve kolay erişilebilir olması etkili
görünüyor.
Tasarruf eğilimine baktığımızda, görüşülen kadınların yüzde 60’ının, erkeklerin ise yüzde 55’inin para
biriktirmediği görülüyor. Kadınları para biriktirmeye iten en önemli sebep çocuklarını okutmak
olarak karşımıza çıkıyor. Çocuklarını okutmak için para biriktirenlerin oranı ev kadınları
arasında yüzde 13’e çıkıyor. Ev almak da erkekler arasında çocuk okutmak kadar önemli bir
para biriktirme sebebi. Sadece tasarruf için biriktirenler ise kadınlarda yüzde 9, erkeklerde
de yüzde 10 seviyesindedir. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın 2017 yılında yayınladığı Türkiye
İsraf Raporu’na göre de aylık gelirinden tasarruf yapanların oranı sadece yüzde 13,6’dır.
Ülkede genel olarak bir tasarruf sorunu olduğu zaten yıllardır belirtiliyor. 18
Görüşülen kişilerin yarıdan fazlası herhangi bir taksit ödemiyor. Takside en çok konu olan kategori
ev eşyası kategorisidir. Diğer taksitler ise ev, eğitim, araba, tatil olarak sıralanıyor. Ev, araba
kalemlerinde taksit ödeyen erkeklerin oranı kısmen yüksekken, eğitim ve ev eşyası
kategorilerinde kadınların oranı daha yüksektir.
18 Bakanlığın çalışmasında tasarruf eden kadınların oranı erkeklerin oranından kısmen yüksek çıkmaktadır. Bu çalışmada
erkeklerinki kısmen öne çıksa da çok yakın olduğu gözlerden kaçırılmamalıdır. Ayrıca yine İsraf Raporu’nda ilkokul mezun-
ları arasında tasarruf oranı yüzde 11’e geriliyor. Dolayısıyla ev kadınlarında tasarruf oranının yüzde 7 olması şaşırtıcı de-
ğildir.
10
8
8
6
3
2
10
11
13
4
4
5
11
9
7
4
5
3
55
60
61
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Şu anda para biriktiriyor veya yatırım yapıyorsanız, neden, ne amaçla
biriktiriyorsunuz?
Ev almak Araba almak
Çocuğumu/çocuklarımı okutmak Çocuğumu/çocuklarımı evlendirmek
Tasarruf için Diğer
Biriktirmiyorum
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 65 / 176
Kadınların ve erkeklerin harcama tercihlerindeki farklar, tasarruf tercihlerindeki farklardan daha
belirgindir. Cinsiyetten bağımsız olarak görüştüğümüz kişiler ilk para biriktirdiklerinde veya
arttırabildiklerinde öncelikli olarak beyaz eşyaya ve ardından giyime harcayacak olsalar da,
erkekler teknolojik ürünlere ve hobi, eğlence ve kısa tatil gibi deneyime dair tercihlerde
bulunmaya daha meyilliyken, kadınlar beyaz eşya, mobilya, giyim gibi haneye dair
harcamalara ve kişisel bakıma daha meyillidirler.
54
5
7
12
23
57
1
7
7
11
19
56
1
6
9
12
17
0 20 40 60 80
Hayır ödemiyorum.
Tatil
Eğitim
Araba
Ev
Ev eşyası
Ne taksidi ödüyorsunuz?
Erkek
Kadın
Ev kadını
17
22
18
14
4
4
6
3
2
11
12
9
13
9
5
6
10
13
26
33
44
5
3
1
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
İlk para biriktirdiğinizde / arttırdığınızda parayı öncelikli olarak
hangisine harcayacaksınız?
Giyim Teknolojik ürünler
Hobi Kişisel gelişim, eğitimler
Kısa tatil Mobilya
Ev eşyası, beyaz eşya Kişisel bakım (kuaför vs.)
Eğlence (Sinema, tiyatro, dışarıda yemek vb)
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 66 / 176
6.3.1. Bankacılık işlemleri tercihleri
Türkiye’de 15 yaş üstü kadınların yüzde 40’ının, 15 yaş üstü erkeklerin yüzde 65’inin en az bir
bankada hesabı bulunmaktadır. Benzer şekilde kadınların yüzde 25’inin ve erkeklerin yüzde
45’inin en az bir kredi kartı bulunmaktadır.
Bankacılık işlemlerini en çok bankaya giderek yapan grup lise altı mezunu erkeklerdir. Yine lise
mezunu erkekler ve kadınlar arasında da bankaya giderek işlemleri gerçekleştirme daha
yaygın görünmektedir. İnternet bankacılığını kullanan üniversite mezunlarının oranı diğer
gruplara göre daha yüksektir. Mobil bankacılık uygulamaları ise üniversite mezunu erkekler
ve kadınlar arasında daha fazla tercih edilmektedir. Gençler de yaşlılara kıyasla mobil
bankacılık uygulamalarını daha sık kullanmaktadır. Erkekler arasında mobil bankacılığı da
interneti de kullanma oranı kadınlara göre daha yaygın görünmektedir. Kırdaki kadınlar ne
mobil bankacılığı ne de internet bankacılığını kullanmaktadır. Sonuçlar genel olarak kırda
yaşayan, lise altı mezunu kadınların bankacılık işlemlerini pek fazla yapmadığı izlenimini
uyandırmaktadır. Son on yılda bankaya giderek bankacılık işlemleri yapanlarda önemli bir
oranda düşüş görülürken, internet bankacılığı kullanımında artış dikkat çekmektedir.
31
55
71
69
45
29
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Banka hesabınız var mı?
Banka hesabım yok. Banka hesabım var.
50
71
80
50
30
20
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Kredi kartınız var mı?
Kredi kartım yok. Kredi kartım var.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 67 / 176
17
32
41
17
15
12
21
17
14
21
15
12
24
21
21
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bankacılık işlemlerini bankaya giderek yaparım. (2018)
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
13
30
35
6
6
6
11
10
9
25
19
17
46
36
33
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bankacılık işlemlerimi bankaya giderek yaparım. (2008)
Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman
53
69
83
11
9
7
14
10
6
13
8
3
9
5
2
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bankacılık işlemlerini internetten/bilgisayardan yaparım. (2018)
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
81
87
92
6
4
3
5
4
2
4
2
1
3
2
1
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bankacılık işlemlerini internetten/bilgisayardan yaparım. (2008)
Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 68 / 176
Erkekler kredi kartı kullanımının tüketimlerini artırdığını kadınlardan daha fazla düşünüyorlar. Bu
durum kısmen erkeklerin daha yüksek oranda kredi kartı sahibi olmalarından kaynaklanıyor.
Sadece kredi kartı sahibi olanları kendi aralarında karşılaştırdığımızdaysa kadınlarla erkekler
arasında görülen fark azalıyor. Kredi kartı kullanımının tüketimi arttırdığına yönelik algı en
çok eğitim düzeyi arttıkça artmaktadır.
Alışveriş Davranışları
Görüşülen kişilerin alışveriş alışkanlıklarını anlayabilmek için ilk olarak alışveriş merkezlerine (AVM)
hangi sıklıkla gittiklerini sorduk. AVM’lere hiç gitmeyen kadınlar ve erkeklerin oranı yüzde 21
ile aynı seviyede görünmektedir. Ev kadınları arasında da hiç gitmeyenlerin oranı benzer
şekilde yüzde 22 seviyesindedir. Nadir gidenler toplumun dörtte birini oluşturmaktadır. Bu
oran ev kadınları arasında yaklaşık üçte bire çıkmaktadır. Yerleşim yeri, yaş, eğitim ve medeni
durum AVM’lere gitme sıklığıyla yakından ilişkili etkenler olsa da her birinde erkekler,
kadınlardan biraz daha sık gitmektedir. Bu bulgu, kamusal hayatta erkeklerin daha fazla
bulunabildiğine dair tespitimizi teyit etmektedir.
46
64
78
9
8
7
14
10
7
18
11
5
13
7
3
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bankacılık işlemlerini mobilden/uygulama ile cep telefonundan
yaparım. (2018)
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
18
24
28
20
20
21
19
20
20
31
26
23
13
10
8
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Kredi kartı kullandığım zaman daha fazla para harcarım.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 69 / 176
Nitekim ev halkının giyim alışverişlerini nereden yaptıklarına bakıldığında da benzer sonuçlar
görülmektedir. Erkeklerin yaklaşık yarısı giyim alışverişlerini AVM’lerden yapmaktadır.
Kadınlarda bu oran yüzde 45 seviyesinde kalırken, ev kadınlarında daha da gerileyerek yüzde
35’ler seviyesine inmektedir. Ev kadınlarının yarıdan fazlası giyim alışverişlerini pazardan ya
da cadde üstü mağazalardan yapmaktadır. İnternetten alışveriş oranı henüz yüzde 10’ların
altında seyretmektedir.
Kadınların da erkeklerin de yaklaşık üçte biri son üç ayda internette alışveriş yapmıştır. İnternette
alışveriş yapan kadınların yaklaşık üçte biri kıyafet veya aksesuar alırken, erkeklerde bu oran
yüzde 22’ye düşmektedir. Erkeklerin elektronik eşya ve uçak bileti alımlarında interneti
kadınlardan daha fazla kullandıkları görülmektedir.
7
6
3
19
14
9
20
20
18
21
21
22
25
26
31
9
13
17
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
AVM'lere ne sıklıkta gidiyorsunuz?
Haftada birden fazla Haftada bir Ayda iki-üç Ayda bir Daha nadir Hiç gitmedim.
5
32
35
53
50
9
34
45
46
48
8
31
49
39
42
0 20 40 60 80
İnternet
Outlet / İndirim
mağazaları
AVM
Pazar
Cadde üstü
mağazalar
Giyim alışverişinizi nereden yapıyorsunuz?
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 70 / 176
62
14
2
2
1
4
1
2
3
9
50
14
1
1
3
5
3
5
4
7
4
17
46
15
1
3
2
3
2
5
5
8
6
10
13
0 20 40 60 80
İnternetten hiç alışveriş
yapmadım
Son 3 ayda internetten
alışveriş yapmadım.
Kedi-köpek için mama vs.
Maç bileti
Konser bileti
Gıda
Kozmetik
Otobüs bileti
Ev eşyası
Uçak bileti
Kitap
Elektronik eşya
Kıyafet, aksesuar
Son 3 ayda internetten alışveriş yaptınız mı, yaptıysanız hangilerini
aldınız?
Erkek
Kadın
Ev kadını
1
1
6
7
4
13
5
7
10
33
2
3
6
14
7
12
10
16
11
42
2
6
5
8
4
10
12
18
15
22
30
0 20 40 60 80
Kedi-köpek için mama vs.
Maç bileti
Konser bileti
Gıda
Kozmetik
Otobüs bileti
Ev eşyası
Uçak bileti
Kitap
Elektronik eşya
Kıyafet, aksesuar
Son 3 ayda internetten alışveriş yaptınız mı, yaptıysanız hangilerini
aldınız? (Alışveriş yapmış olanlar arasında)
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 71 / 176
Piyasada teknolojik ürünleri takip etme eğilimi sanat faaliyetlerini takip etme eğiliminden daha
yüksektir. Erkekler arasında teknolojik ürünleri takip edenlerin oranı kadınlardan daha
yüksektir. Bekar ve üniversite mezunu erkeklerde teknolojik ürünleri takip edenler yoğun
görünmektedir. 33-48 yaş arası ve 49 yaş üstü kadınların teknolojik ürünlere çok daha az
ilgisi olduğu görülmektedir. Ancak son on yılda yeni teknoloji ürünlerini takip eden kişi
oranının bütün kategorilerde azalması dikkat çekicidir.
Görüşülen kişilerin teknolojik ürün olarak en son ne aldıkları sorusuna yanıt olarak en çok cep
telefonu yanıtını verdikleri görülmektedir. Erkeklerde cep telefonu satın alanların oranı
yüksekken, kadınlarda beyaz eşya alanların oranı yüksektir. Hatta telefon, bilgisayar, tablet
ve ilgili gereçlerini erkeklerin yüzde 62’sine karşılık kadınların yüzde 47’si, buna karşılık
beyaz eşya ve küçük ev aletlerini erkeklerin yüzde 12’sine karşılık kadınların yüzde 22’si
almıştır. Ev işlerinin çoğunluğunun hâlâ kadınlar tarafından gerçekleştirilmesinin, hanenin
daha ziyade kadınların alanı olmasının kadınların haneye yönelik beyaz eşya ve küçük ev
aletleriyle daha fazla ilgilenmesine neden olduğu düşünülebilir. Ancak cep telefonu kadınlar
arasında da açık ara öndedir. Ayrıca kadınlar arasında teknolojik ürün olarak en son ne aldığı
sorusuna cevap vermeyenlerin oranı erkeklerde olduğundan daha fazladır.
59
47
30
20
22
21
12
16
22
6
10
20
3
4
8
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Piyasaya teknolojik ürünlerin çıkmasını takip ederim.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 72 / 176
6.4.1. Gıda alışveriş tercihleri
Türkiye’de insanlar gıda alışverişlerini ortalamada “sıklıkla” semt pazarlarından, “bazen” büyük
marketlerden yapmakta ve neredeyse “hiçbir zaman” internetten yapmamaktadır. Kadınlar
hanelerindeki gıda alışverişinin semt pazarlarından ve marketlerden yapıldığını, erkeklerse
internetten yapıldığını belirtmeye biraz daha meyillidir.
Hanesinde en fazla semt pazarlarından alışveriş yapıldığını belirten grubun lise altı mezunu, kırda
yaşayan kadınlar olduğu görülmektedir. Ayrıca 49 yaş üstü kadınların da önemli bir kısmı
semt pazarından alışveriş yapmaktadır. Ancak üniversite mezunu kadınlar arasında da
hanesinde semt pazarından alışveriş yapılanların yapılmayandan fazla olduğu
anlaşılmaktadır.
20
1
3
3
2
1
2
7
10
20
31
18
1
3
3
3
3
4
7
9
15
34
12
1
4
4
5
5
5
3
10
8
44
0 20 40 60 80
Cevap yok
Hiçbir şey
Diğer
Tablet
Akıllı telefon
Bilgisayar, telefon gereci
Bilgisayar
Küçük ev aletleri
Televizyon
Beyaz eşya
Cep telefonu
Teknolojik ürün olarak en son ne satın aldınız?
Erkek
Kadın
Ev kadını
6
5
5
12
11
9
29
25
23
35
37
38
19
23
26
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Evin gıda alışverişini semt pazarından yaparız.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 73 / 176
Süpermarketlerden gıda alışverişi yapıldığını en fazla belirten grup üniversite mezunu kadınlardır.
Ancak lise altı mezunu kadınlar arasında da süpermarketlerden gıda alışverişi yapanların
oranı azımsanmayacak ölçüdedir. Kırsal kesimdeki kadınlar ise hane fertleri süpermarketleri
en az kullanan grup olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak özellikle son on yılda
süpermarketleri kullanan kırsalda yaşayan kadınların oranında bir artış dikkat çekmektedir.
Kırsal bölgelerde de zincir marketlerin, özellikle ucuzluk/iskontocu marketlerin hızla
yaygınlaşması, buralarda yaşayan kadınların gıda alışverişi için bu marketleri daha fazla
kullanmaya başlamasına vesile olmuş olabilir. Ancak hâlâ kırsalda yaşayanların çoğunun
yerel marketlerden alışveriş yaptığı anlaşılmaktadır.
İnternetten gıda alışverişi ülkede hâlâ sınırlı bir seviyede görünmektedir. Hiçbir zaman yapmayanlar
büyük bir çoğunluğu oluşturmaktadır. Bütün kategorik gruplar içerisinde hanesinde gıda
alışverişinin internetten yapıldığını en çok üniversite mezunu kadınlar söylemektedir. Son on
yılda da internetten gıda alışverişinde önemli bir artıştan bahsetmek mümkün değildir.
Hangi süpermarketlerden sıklıkla alışveriş yaptıklarına bakıldığında BİM’in çok önemli bir payı olduğu
görülmektedir. Kadınların yüzde 68’i, erkeklerin yüzde 64’ü BİM’den sıklıkla alışveriş
yapmaktadır. A101’den alışveriş yapan kadınların oranı da yüzde 60 ile azımsanmayacak bir
ölçüdedir. A101 ve BİM’in pazar payları açısından keskin bir rekabet içinde olacakları açıktır.
Şok da sıklıkla alışveriş yapılan süpermarketler sıralamasında dikkat çekicidir. Migros ise
8
8
9
18
17
19
36
35
36
29
30
27
9
11
10
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Evin gıda alışverişini büyük marketlerden (süpermarketten,
hipermarketten) yaparız.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
84
88
92
9
7
4
5
4
3
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Evin gıda alışverişini internetten yaparız.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 74 / 176
halkın yüzde 21’inin sıklıkla alışveriş yaptığı bir süpermarket olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ev kadınlarında bu oran yüzde 14’e gerilemektedir.
4
13
9
14
27
50
58
71
5
13
13
21
30
48
60
68
5
13
14
21
26
52
56
64
0 20 40 60 80
Metro
Diğer marketler
CarrefourSA
Migros
Şok
Bakkal
A101
BİM
Bu süpermarketlerin hangilerinden sıklıkla alışveriş yapıyorsunuz?
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 75 / 176
Sıklıkla gidilen market sayısı (bakkal dahil) metropollere gittikçe, eğitim seviyesi arttıkça ve evli
olunca artıyor. Kırsaldaki kadınlar ortalamada 2,2 marketle seçeneklerini en az, üniversite
mezunları kadınlar ise ortalamada 2,9 marketle seçeneklerini en az çeşitlendirenler olarak
görünüyor. Erkekler için benzer örüntü olsa da, her durumda erkekler marketlere kadınlardan
daha az gidiyor.
2,7
2,7
2,4
2,9
2,8
2,4
2,6
2,5
2,3
2,7
2,6
2,2
2,4
2,7
2,5
2,9
0 1 2 3 4 5
Üniversite
Lise
Lise altı
Üniversite
Lise
Lise altı
Metropol
Kent
Kır
Metropol
Kent
Kır
Evli
Bekar
Evli
Bekar
Erk
ek
ler
Ka
dın
lar
Erk
ek
ler
Ka
dın
lar
Erk
ek
ler
Ka
dın
lar
Sıklıkla gidilen ortalama market sayısı
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 76 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 77 / 176
BEDEN, SPOR, SAĞLIKLI YAŞAM
Toplumun gerek kadınlardan, gerek erkeklerden saç, kıyafet, kilo, şekil vs. açılardan belli beklentileri,
normları vardır. Bazı bedenler bu normlara uygundur, hatta makbul sayılır, bazıları ise normun
dışında sayılır. Bu tür toplumsal normlar ve bu normların nasıl oluştuğu veya ne tür ilişkilere
işaret ettiği konusu kabaca toplumsal cinsiyet literatüründe beden politikalarının alt başlığı
sayılabilir. Örneğin bir kadının kilo verme çabası toplumun ondan ince olmasını beklemesiyle,
daha makbul saymasıyla veya bir erkeğin kaslanması yine erkeklerden bunun beklenmesiyle,
hatta makbul sayılmasıyla ilişkilidir. Bu kısa bölümde kadınların ve erkeklerin bedenleriyle
neler yapıp yapmadıklarını, neler yapabilip yapamadıklarını ele alıyoruz.
Dış Görünüş ve Giyim Alışkanlıkları
38
31
40
18
16
19
19
19
19
13
16
11
13
19
11
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bu evde yaşayan kadın(lar) makyaj yapar.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
55
47
59
12
11
11
11
13
12
10
12
8
12
17
11
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bu evde yaşayan kadın(lar) kolsuz bluz giyip dışarı çıkar.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
68
62
76
8
9
8
9
9
6
6
6
5
9
14
6
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bu evde yaşayan kadın(lar) mayo giyer.
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 78 / 176
Kadınların yüzde 35’i, erkeklerinse yüzde 26’sı evlerinde yaşayan kadınların sık sık veya her zaman
makyaj yaptığını belirtiyor. Her 10 kadından 7’si, her 10 ev kadınından 6’sı evdeki kadınların
nadiren de olsa makyaj yaptığını belirtiyor. Buna karşılık kolsuz bluz giyip dışarı çıkmak
makyaj kadar yaygın olmayan bir alışkanlık ve kadınların yarısı evlerindeki kadınların hiçbir
zaman kolsuz bluzla dışarı çıkmadıklarını belirtiyor. Mayo giymek ise hanelerin yaklaşık beşte
üçündeki kadınların pratikleri arasında yer alıyor.
Kadınların giyim alışkanlıklarına baktığımızda en sık üniversite mezunu kadınların hanelerinde kolsuz
bluz giyildiği görülüyor. Lise altı mezunu ya da kırda yaşayan kadınların hanelerindeyse
neredeyse hiçbir zaman kolsuz bluz giyilmiyor. Üniversite mezunu erkeklerin hanelerindeki
kadınların kolsuz bluz giyme sıklığı diğer eğitim seviyesindeki erkeklerinkine göre daha fazla
olsa da üniversite mezunu kadınlardan çok daha düşüktür ve bu fark dikkat çekicidir.
2,1
3,0
3,4
1,8
2,4
2,8
2,8
2,5
2,2
2,3
2,3
2,0
1,7
2,4
2,8
1,7
2,1
2,5
3,2
2,3
2,4
2,4
2,1
2,2
1 3 5
Lisealtı
Lise
Üniversite
Lisealtı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Hiçbir zaman Her zaman ->>
Bu evde yaşayan kadın(lar) kolsuz bluz giyip dışarı çıkar.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 79 / 176
Makyaj kolsuz bluza göre kadınlar arasında daha yaygındır. Üniversite ve lise mezunu kadınların
evlerinde kadınlar ortalamada sıklıkla makyaj yapmaktadır. Ancak yine lise altı mezunu
kadınların, özellikle kırda yaşayan kadınların hanelerinde makyaj yapma eğilimi çok düşüktür.
2,3
3,4
3,9
2,1
2,8
3,1
3,4
2,8
2,3
2,7
2,6
2,2
1,9
2,8
3,2
1,9
2,4
2,8
3,7
2,6
2,5
2,7
2,4
2,3
1 3 5
Lisealtı
Lise
Üniversite
Lisealtı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Hiçbir zaman Her zaman ->>
Bu evde yaşayan kadın(lar) makyaj yapar.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 80 / 176
Mayo giymek ise kadınların kendi aralarında en farklı olduğu alışkanlıklarından birisi gibi
durmaktadır. Zira üniversite mezunu kadınların evlerinde mayo giyme eğilimi ortalamanın
üzerindeyken, lise altı mezunu kadınların çok büyük bir kısmının evlerindeki kadınların asla
giymediği anlaşılmaktadır.
Son on yıldaki gelişmelere baktığımızda ise hanelerinde kadınların kolsuz bluz giydiği lise ve lise altı
mezunu kadınlarda bir artış görülürken, üniversite mezunu kadınlarda bir düşüş yaşanmıştır.
Üniversite mezunu kadınların mayo giyme sıklığında son on yıldaki düşüş de dikkat çekicidir.
Bu durum daha muhafazakâr ailelerden gelen kadınların üniversite eğitimi alabilmesine
bağlanabilir. Aynı şekilde lise mezunu kadınların mayo giyme sıklığı da azalmıştır. Makyaj
alışkanlığında ise son 10 yılda her demografik grupta bir artış görülmektedir.
1,6
2,6
3,1
1,5
2,0
2,6
2,3
2,0
1,8
2,0
1,9
1,7
1,3
1,9
2,5
1,3
1,8
2,2
2,8
1,9
2,2
2,1
1,8
1,7
1 3 5
Lisealtı
Lise
Üniversite
Lisealtı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Hiçbir zaman Her zaman ->>
Bu evde yaşayan kadın(lar) mayo giyer.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 81 / 176
Kadınların örtünüp örtünmemesi, tahmin edileceği gibi, giyim şeklini ve dış görünüşü epey
etkilemektedir. Örtünmeyenlerin hanelerindeki kadınlar çok daha sık kolsuz bluz, mayo giyip
makyaj yaparken, örtünenler arasında bu sıklık ciddi biçimde azalmaktadır. Ancak türbanla
örtündüğünü söyleyenlerin hanelerindeki kadınlar başörtülülere kıyasla biraz daha sık
makyaj yapma ve daha nadir kolsuz bluz giyme eğilimindedir.
Sağlıklı Yaşam
Günümüzün önemli konu başlıklarından biri haline gelen sağlıklı yaşam pratikleri de Hayat Tarzları
araştırmasında ele alınmıştır. Obezitenin artması ve kanser gibi önemli bazı hastalıkların
yaygınlaşması bu konuyu gündeme daha fazla taşır hale getirmektedir. Aynı zamanda
gıdaların nitelikleri ve üretimin endüstriyelleşmesi gibi konuların tartışılması gıda güvenliğine
dair kaygılar oluşturmuştur.
Bu kapsamda Türkiye’de 15 yaş üstü nüfusun yarısı kilo vermeye veya kilosunu korumaya çalıştığını
belirtmektedir. Kilo kontrolüne yönelik çabaların kadınlar arasında daha yaygın olduğu
söylenebilir: Kadınların yüzde 60’ı, erkeklerinse yüzde 48’i dikkat ettiğini belirtmiştir.
Üniversite mezunu kadınlar arasında daha yaygın kilo kaygısı gözlenirken, en az dikkate alan
grubun ise lise altı erkekler, özellikle dul erkekler olduğu görülmektedir. Üniversite mezunu
kadınlar ve lise altı mezunu kadınlar arasındaki fark, üniversite mezunu erkekler ve lise altı
mezunu erkekler arasındaki farktan daha azdır. Bu durum erkeklerin bu konuya bakış
açısında daha derin farklar olduğunu düşündürmektedir. Ayrıca gençler, özellikle genç
kadınlar arasında kilo kaygısı yaygındır.
1,8
2,3
2,1
3,8
1,3
1,6
1,7
3,7
1,1
1,3
1,3
3,1
1 3 5
Çarşaf, peçe
Türban
Başörtüsü
Örtmüyor
<<- Hiçbir zaman Her zaman ->>
Örtünmeye göre giyim alışkanlıkları
Bu evde yaşayan kadın(lar) mayo giyer.
Bu evde yaşayan kadın(lar) kolsuz bluz giyip dışarı çıkar.
Bu evde yaşayan kadın(lar) makyaj yapar.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 82 / 176
Nüfusun yarısı yiyecek/içeceklerin ambalajlarındaki besin değeri bilgilerini kontrol etmektedir. Bunu
en fazla üniversite mezunu kadınlar yapmaktadır. Lise altı eğitimli ve 49 yaş ve üstü kadınlar
arasında bu kontrolü yapanların oranı diğer kategorilere göre daha azdır. Üniversite mezunu
erkekler de bu bilgilere özen gösterirken, erkekler arasında yaş açısından bir farklılıktan
bahsetmek mümkün görünmemektedir.
10
8
8
21
17
18
22
17
18
38
44
45
10
15
12
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Kilo vermeye çalışırım. / Kilomu korumaya dikkat ederim.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
3,3
3,6
3,6
3,0
3,1
3,5
3,5
3,6
3,2
3,2
3,2
3,1
3,5
3,4
3,5
3,2
3,1
3,2
3,6
3,4
3,3
3,2
3,1
2,9
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Kilo vermeye çalışırım. / Kilomu korumaya dikkat ederim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 83 / 176
Türkiye’de her üç kişinin ikisi “Organik besinler için daha çok para ödemeye değer” ifadesine
katılmaktadır. Diğer bir deyişle, pratikte gündelik hayatta satın alıp almadıklarından veya alıp
alamadıklarından bağımsız olarak organik gıdanın daha sağlıklı, daha makbul olduğu algısı
toplumda yerleştirmiştir. Yaş bağlamında organik besinleri değerli görmek açısından kadınlar
arasında önemli farklılıklar görünmemektedir.
10
8
9
24
18
20
18
19
19
37
42
41
11
14
11
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Yiyecek/içecek ambalajlarındaki besin değeri bilgilerini kontrol ederim.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
3,2
3,5
3,7
3,0
3,1
3,4
3,4
3,4
3,1
3,1
3,1
3,1
3,3
3,3
3,4
3,0
3,1
3,1
3,4
3,3
3,2
3,0
3,1
3,2
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Yiyecek/içecek ambalajlarındaki besin değeri bilgilerini kontrol ederim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 84 / 176
Sağlıklı beslenme kriterlerini üç beyaz olarak bilinen besinler üzerinden incelediğimizde kadınların
da erkeklerin de önemli bir kısmının un, şeker ve tuzu eskisine göre azalttığını ve kadınlar
arasında azaltanların erkeklerden daha fazla olduğunu görüyoruz. Üç beyazlardan şeker en
çok azaltılan ürün olarak karşımıza çıkıyor. Kadınların genel olarak bu üç maddenin
azaltılmasına yönelik daha hassas davrandığını söylemek yanlış olmayacaktır.
Diğer yandan sağlıklı olmanın önemli kriterlerinden kabul edilen spor aktivitelerini erkekler
kadınlardan daha fazla yapmaktadır. Ev kadınları arasında son bir hafta içinde en az bir defa
yarım saatten fazla spor yapmayan ev kadını oranı yüzde 73’e ulaşmaktadır. Bu durum
kadınların ev dışındaki aktif hayata biraz daha uzak olduğu izlenimi uyandırmaktadır.
5
4
4
13
12
12
17
17
17
48
49
50
18
18
17
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Organik besinler için daha çok para ödemeye değer.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
43
22
38
43
40
24
39
46
49
17
34
40
0 20 40 60 80
Hayır azaltmadım.
Un
Tuz
Şeker
Eskisine göre un, tuz, şeker yemeyi azalttınız mı?
Erkek
Kadın
Ev kadını
73
65
59
27
35
42
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Son bir hafta içinde spor amacıyla yarım saatten fazla hareket ettiniz
mi?
Spor yapmadım. Spor yaptım.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 85 / 176
Bir hafta içinde ne sıklıkla hareket ettiklerini hesapladığımızda erkekler spor amacıyla 2,63 defa,
kadınlar ise 2,25 defa spor yaptıklarını belirtiyorlar. Hem erkekler, hem kadınlar arasında
eğitim ve gelir seviyesi arttıkça, yaş düştükçe ve metropole doğru gelindikçe bu sıklık artsa
da, her grupta erkekler daha fazla hareket ediyorlar. Kilo kontrolüne dikkat etme seviyesi
arttıkça, spor amacıyla hareket beklenebileceği gibi artıyor ve erkekler arasında bu ilişki biraz
daha belirgin.
2,0
2,5
2,8
2,3
2,7
3,2
2,5
2,2
2,0
3,1
2,3
2,4
1,9
2,2
2,4
2,1
2,7
2,7
2,8
2,1
1,8
3,2
2,4
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
15 - 32 yaş
33 - 48 yaş
49+ yaş
15 - 32 yaş
33 - 48 yaş
49+ yaş
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Son bir hafta içinde spor amacıyla yarım saatten fazla kaç kez hareket
ettiniz? (ortalama)
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 86 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 87 / 176
MEDYA VE MÜZİK
Raporun bu bölümünde televizyonda kanal ve program tercihleri ve gazete okurluğu üzerinden
geleneksel medya tercihleri, program tercihleri ve sosyal medya kullanımı üzerinden sosyal
medya tercihleri ve ayrıca müzik tercihleri ele alınmakta ve kadınlarla erkeklerin bu medyalar
ve kanallar üzerinden ne şekilde farklı tercihler ortaya koydukları ele alınmaktadır.
Geleneksel Medya: Televizyon ve Gazete
Dünya ve Türkiye’deki gelişmeleri takip etmek, olan bitenden haberdar olmak için en güvenilir kaynak
olarak hâlâ televizyon görülmektedir. Kadınların yüzde 77’si, erkeklerin ise yüzde 67’si haber
için televizyona güvenmektedir. Hatta ev kadınlarında bu oran yüzde 89’a çıkmaktadır.
İnternet sitelerini ve sosyal medyayı ise kısıtlı bir insan grubunun haber için en güvenilir
kaynak olarak gördüğü anlaşılmaktadır. Erkeklerde sosyal medya ve internet sitelerine güven
yüzde 24’e çıkmaktadır. Kadınlarda ise bu oran yüzde 17’de kalmaktadır. Dikkat çeken
önemli bir konu ise gazetelerin haber için önemini büyük ölçüde kaybetmesidir.
Televizyonda haber için en çok izlenen kanal Fox TV’dir. Kadınların yüzde 21’i, erkeklerin ise yüzde
20’si Fox TV’yi izlemektedir. Ev kadınları ise yüzde 21’le en fazla ATV’yi izlemekte, ancak Fox
TV yüzde 18 ile ikinci sırada yer almaktadır. Diğer kanallara baktığımızda TRT, A Haber izleyen
ya da televizyondan haber izlemeyen erkeklerin oranı kadınlardan daha yüksektir.
67
78
89
9
6
4
17
12
5
7
5
2
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Haber için hangi kaynağa güvenirsiniz?
Televizyon Gazete İnternet siteleri Sosyal medya
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 88 / 176
1
1
1
2
4
4
4
8
8
8
13
8
21
18
1
1
1
2
3
3
4
6
7
7
11
15
18
20
1
2
3
2
3
1
5
2
10
3
6
15
17
12
19
0 20 40 60
Ulusal Kanal
Halk TV
CNN Türk
Haber Türk
NTV
Kanal 7
Diğer kanallar
Star TV
A Haber
Show TV
Kanal D
TRT
İzlemiyorum
ATV
Fox TV
Haber seyrettiği TV kanalı
Erkek
Kadın
Ev kadını
35
14
1
2
5
2
3
5
15
40
36
37
19
44
41
45
26
2
3
4
3
6
8
11
11
22
25
33
33
36
32
0 20 40 60
İzlemiyorum
Diğer kanallar
Ulusal Kanal
Habertürk
Halk TV
Kanal 7
CNN Türk
NTV
A Haber
TV8
Star TV
Show TV
Kanal D
TRT
ATV
Fox TV
En sık seyrettiğiniz 3 televizyon kanalı hangileridir?
Erkekler
Kadınlar
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 89 / 176
Sadece haber için değil, genel olarak en sık izlediklerini kanallar için kadınlarla erkeklerin tercihleri
nispeten ayrışmaktadır. Kadınlar sırasıyla en çok ATV, Fox TV, Star TV, Kanal D ve Show TV
izlemektedir. Buna karşılık erkekler en çok ATV, TRT, Kanal D ve Fox TV izlemektedir. Kadınlar
sık izlenen kanallara daha fazla yönelirken, erkekler diğer kanallar olarak gruplanan daha
küçük kanalları daha fazla tercih etmekte ve daha yüksek oranda TV izlememektedir.
Televizyon izleme alışkanlıklarında, program tercihlerinde kadın ve erkek arasında belirgin bir ayrım
ortaya çıktığı görülmektedir. Televizyon izleyen kadınların yüzde 67’si dizi izlemektedir, oysa
bu oran erkeklerde yüzde 41’e gerilemektedir. Televizyonda erkeklerin yüzde 71’i haberleri,
yüzde 41’i spor programlarını, yüzde 28’i belgesel, yüzde 20’si ise siyaset/tartışma
programlarını izlediğini belirtmektedir. Kadınların yüzde 57’si haberleri, yüzde 19’u ise
yarışma programlarını izlemektedir.
Son on yıllık sürece baktığımızda dizi izleme oranlarında önemli düşüşler görülmektedir. Kadınların
yüzde 80’i erkeklerin ise yüzde 46’sı 2008 yılında dizi izlemektedir. Yine haber programlarını
izleyenler arasında da bir gerileme görülmektedir. Ayrıca 2008 yılında yarışma programlarının
da daha popüler olduğu görülmektedir.
3
4
12
15
19
12
13
14
19
34
63
70
4
6
11
13
13
15
16
17
19
27
57
67
41
20
4
2
9
14
28
9
13
1
71
41
0 20 40 60 80
Spor
Siyaset / Tartışma
Çizgi Film / Çocuk
Yeme-İçme
Dini içerikler
Komedi, güldürü
Belgesel
Müzik / Eğlence /
Magazin
Yarışmalar
Kadın Programları
Haberler
Diziler
Televizyonda hangi tür programları izliyorsunuz? (2018)
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 90 / 176
4
8
11
12
15
16
32
37
66
4
9
12
13
16
16
32
39
64
80
40
18
25
9
3
8
19
18
79
46
0 20 40 60 80
Spor
Tartışma
Belgesel
Diğer (müzik, talk
show vs)
Magazin
Eğlence
Yarışma
Müzik, eğlence,
magazin
Haber
Dizi
Televizyonda hangi tür programları izliyorsunuz? (2008)
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 91 / 176
Dizi Tercihleri
Kadınlar arasında en çok izlenen dizi Sen Anlat Karadeniz olurken, erkekler arasında Diriliş Ertuğrul
ve Çukur ön plana çıkmaktadır.19 Erkekler belli başlı birkaç diziyi tercih ederken, kadınların
tercihleri çok daha çeşitlidir ve az izlenen dizilere daha çok yönelmektedirler.
19 Sıralama ve oranlar Nisan 2018’de beğenilen diziler hakkında genel bir fikir vermeyi amaçlamaktadır ve reyting ölçüm-
lerini yansıtmayabilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 92 / 176
Televizyon izlenirken kumandanın kimde olduğuna baktığımızda kumandanın çoğunlukla erkeklerde
olduğunu görmekteyiz. Erkeklerin yüzde 55’i kumandanın kendilerinde olduğunu belirtirken,
kadınların yüzde 37’si ve ev kadınlarının yüzde 53’ü kumandanın eşlerinde olduğunu
belirtmektedir. Kadınların yüzde 29’unda akşam TV izlerken kumanda ellerinde
bulunmaktadır.
Gazete okuma alışkanlığının ülkede giderek yok olduğu görülmektedir. Özellikle kadınlarda gazete
okumayan oranında muazzam bir artış vardır. 2008 yılında hiç gazete okumayan kadın yüzde
48 iken, 2018’e gelindiğinde bu oran yüzde 83’e çıkmaktadır. Erkeklerde benzer bir durum
olduğunu söylemek abartılı olmayacaktır, ancak erkeklerin hâlâ yüzde 34’ü gazete
okumaktadır.
56
29
25
8
37
53
4
3
1
17
10
2
8
11
14
7
7
5
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Akşamları ev ahalisi ile beraber TV izlerken kumanda kimin elinde
duruyor?
Benim Eşimin Annemin Babamın Çocuğun/çocukların Diğer Bu evde televizyon yok.
12
17
34
88
83
66
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Gazete okuma (2018)
Gazete okuyor. Gazete okumuyor.
41
52
74
59
48
26
%0 %50 %100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Gazete okuma (2008)
Gazete okuyor Gazete okumuyor.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 93 / 176
Gazete okurlarının cinsiyet dağılımına göreyse, her üç okurun biri kadın, ikisi erkektir. Gazete okurları
arasında kadınların oranı 2008’e kıyasla bir miktar düşmüştür.
İnternet Kullanımı
İnternet ağının, bilgisayarların, akıllı telefonların, tabletlerin yaygınlaşmasıyla internet çok farklı
alanlarda hayatımıza girmiş ve birçok açıdan geleneksel medyanın yerini almaya başlamıştır.
Bunun yanısıra alışveriş, iletişim gibi birçok alanda pratiklerin değişmesine yol açmıştır. Çok
hızlı dönüşümler sözkonusu olsa da kadınlar internet kullanımı konusunda erkeklerin
gerisindedir. Erkeklerin yüzde 70’ine karşılık kadınların yüzde 60’ının sosyal medya üyeliği
vardır. Erkeklerin yüzde 41’ine karşılık kadınların yüzde 36’sı son 3 ay içinde internetten
alışveriş yapmıştır. Erkeklerin yüzde 68’ine karşılık kadınların yüzde 56’sı internetten çeşitli
programlar seyretmektedir.
Kadınlarla erkeklerin internetle ilişkilerinin farklı düzeyde olmasından dolayı internetle ilgili görüşleri
de ayrışmaktadır. Erkekler bir bilgiye ihtiyaç duyduğunda ilk olarak bakacağı kaynak olarak
interneti tercih etmeye, internette yazılmış olan yorumlardan etkilenmeye ve internetten
alışverişi güvenli bulmaya kadınlara kıyasla daha meyillidir.
33
39
67
61
%0 %50 %100
2018
2008
Gazete okurlarının cinsiyet dağılımı
Kadın Erkek
26
20
15
24
18
17
17
16
17
28
35
40
6
10
11
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
Bir bilgiye ihtiyaç duyduğumda ilk bakacağım yer internettir.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 94 / 176
İnternet kullanımlarına baktığımızda, kadınların yüzde 28’i internette dizileri izlemektedir. Haberleri
takip eden kadınların oranı ise yüzde 21 seviyesinde kalmaktadır. Diğer yandan erkeklerin
yüzde 39’u internetten haberleri, yüzde 27’si ise spor ile ilgili içerikleri takip etmektedir. Dizi
izleyen erkeklerin oranı yüzde 22 düzeyindedir. İnternette izlenen içerikler açısından kadınlar
ve erkekler farklı tercihler ortaya sunmaktadır.
30
24
21
34
32
33
18
19
20
17
22
23
2
3
3
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
İnternette yazılmış olan yorum/değerlendirmelerden etkilenirim.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
26
20
15
24
18
17
17
16
17
28
35
40
6
10
11
% 0 % 50 % 100
Ev kadını
Kadın
Erkek
İnternette alışveriş yapmak güvenlidir.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
1
1
2
4
5
5
2
7
5
9
17
19
3
3
3
4
4
5
6
7
10
16
21
28
8
3
27
2
4
12
1
11
12
39
22
0 20 40 60
Siyaset / Tartışma
Yarışmalar
Spor
Çizgi Film / Çocuk
Dini içerikler
Kadın Programları
Belgesel
Yeme-İçme
Komedi, güldürü
Müzik / Eğlence /
Magazin
Haberler
Diziler
İnternetten hangi içerikleri izliyorsunuz?
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 95 / 176
Sosyal Medya
Herhangi bir sosyal medyaya üye olan, sosyal medya hesabı olan erkeklerin oranı kadınlardan daha
yüksektir. Erkeklerin yüzde 70’inin, kadınların yüzde 59’unun, ev kadınlarınınsa yüzde
52’sinin, yani yarısının sosyal medya hesabı vardır. Kadınlarda en çok kullanılan sosyal
medya uygulamasının Whatsapp olduğunu görüyoruz. Diğer sıklıkla girilen uygulamalar
olarak Facebook ve Instagram ön plana çıkmaktadır. Erkekler arasında Facebook kullanımı
Whatsapp’a göre biraz daha yaygın görünmektedir. Ancak erkekler hemen hemen her sosyal
medya platformunu kadınlardan daha sık kullanmaktadır.
Sosyal medyada en çok yapılan faaliyetin yazılanlara/fotoğraflara bakmak olduğu anlaşılmaktadır.
Diğer önemli faaliyet ise paylaşımları beğenmek olarak karşımıza çıkmaktadır. Kendi
fotoğraflarını paylaşmak, haber ya da başkasının paylaşımını paylaşmak göreli olarak daha
az yapılan faaliyetler arasındadır. Oransal olarak kadınların ve erkeklerin davranışlarında
farklılıklar olsa dahi sosyal medyada yapılan faaliyetlerin sıralaması/tercihleri bağlamında bir
fark yoktur ve benzer şekilde aktif oldukları anlaşılmaktadır.
48
0
0
0
1
1
1
2
13
23
32
35
41
1
1
2
6
11
24
37
39
44
30
1
3
6
17
30
43
53
50
0 20 40 60
Sosyal medya
hesabım yok.
Telegram
Tinder
Periscope
Diğer
Skype
Snapchat
Youtube
Hangi sosyal medyalara sıklıkla giriyorsunuz?
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 96 / 176
Sosyal medya üyesi olanların üyeliklerini ve davranışlarını incelediğimizde kadınlarla erkekler
arasındaki farkların epey kapandığını, gerek üyelik oranlarının gerek son bir hafta içinde
yaptıklarının oldukça benzeştiğini görmekteyiz. Bununla birlikte kadınların Whatsapp,
Instagram ve Snapchat’e, erkeklerinse Facebook’a, Youtube’a ve Twitter’a daha yüksek
oranlarda üyelikleri bulunmaktadır. Ayrıca erkekler sosyal medyada yorum yazmaya veya
haber paylaşmaya biraz daha meyilli ve genel olarak biraz daha aktiflerdir.
31
14
6
13
26
31
23
23
11
22
39
42
19
27
15
29
47
50
0 20 40 60
Sosyal medyaya girmedim
Kendim paylaşım yaptım;
post, fotoğraf, video, yazı…
Haber veya başkasının
paylaşımını paylaştım…
Yorum yazdım.
Paylaşım beğendim.
Yazılanlara / fotoğraflara
baktım.
Sosyal medyada son bir haftada hangilerini yaptınız?
Erkek
Kadın
Ev kadını
1
0
1
3
5
28
49
67
73
1
1
1
1
3
10
18
40
63
65
75
1
1
2
3
4
8
24
43
61
76
71
0 20 40 60 80 100
Diğer
Telegram
Tinder
Periscope
Skype
Snapchat
Youtube
Herhangi bir sosyal medyaya üye olanlar arasında sosyal medya
tercihleri
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 97 / 176
Son olarak akıllı telefon sahiplerinin en sık kullandıkları uygulamalara baktığımızda, akıllı telefon
kullanan kadınların yüzde 38’i alışveriş uygulaması kullanmaktadır. Kadınların kullandığı
diğer uygulamalar ise harita uygulamaları, oyun, müzik ve cep telefonu markası uygulamaları
olarak sıralanmaktadır. Erkekler arasında bu uygulamalara ek olarak banka uygulaması ve
emlak/sahibinden uygulaması da kullanılmaktadır.
Müzik Tercihleri
Görüşülen kişilerin müzik zevklerini anlamaya çalıştığımız bu kısımdaki ilk bulgumuza göre toplumun
yüzde 80’den fazlasının Türkçe müzik dinlediği görülmektedir. Türkçe pop ve Türk halk müziği
bu kapsamda en öne çıkan kategorilerdir. Türk sanat müziği dinleyenler ise görüşülen
kişilerin yaklaşık beşte birini oluşturmaktadır. Türk halk müziği aslında bütün kategoriler için
de en öne çıkan türdür ve örneğin ev kadınlarının yarısı dinlemektedir. Erkekler kadınlara
göre kısmen daha fazla yabancı müzik dinlemektedir. Ev kadınlarının sadece yüzde 8’i
0
0
5
2
2
3
3
6
3
6
4
14
18
21
1
2
4
4
5
5
8
9
9
11
12
17
24
38
2
3
4
4
5
18
13
16
16
14
17
20
35
41
0 20 40 60
İş arama
uygulamaları
Taksi uygulamaları
Diyanet
uygulamaları
Sağlık uygulamaları
Yemeksepeti
Emlak_Sahibinden
Video/TV
uygulaması
E - Devlet
Banka uygulaması
GSM Uygulamaları
Müzik uygulaması
Herhangi bir oyun
Harita uygulaması
Alışveriş
uygulaması
Akıllı telefon sahiplerinin kullandıkları uygulamalar
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 98 / 176
yabancı müzik dinlemektedir. Diğer yandan fantezi/arabesk müziği de erkekler arasında
kadınlara göre görece daha yaygın dinlenmektedir.
Kadınlar arasında televizyon müzik dinlemek için en çok kullanılan araç olarak karşımıza
çıkmaktadır. Erkeklerde ise Youtube’dan müzik dinleyenlerin oranı yüzde 50’ye çıkmaktadır.
Müzik dinlemek için en çok kullanılan araçlar televizyon, Youtube ve radyo olarak öne
çıkmaktadır. Spotify ev kadınları tarafından hiç kullanılmazken, erkeklerde yüzde 9 ve
kadınlarda yüzde 5 kullanım seviyesi ile kendisine yer açmaya başladığı görülmektedir.
1
1
3
7
5
24
31
59
19
2
7
86
1
2
2
3
3
7
14
14
21
43
43
6
19
83
2
5
3
3
5
5
14
22
24
46
30
11
23
84
0 20 40 60 80 100
Tekno / elektronik müzik
Hiphop / rap
Rock / metal ve benzeri
Klasik batı müziği / caz ve
benzeri
Anadolu rock / özgün müzik
Diğer
Yabancı pop
Fantezi / arabesk
Türk sanat müziği / Klasik Türk
müziği
Türkü / halk müziği
Türkçe pop
Pop haricinde yabancı müzik
dinliyor
Yabancı müzik dinliyor
Türkçe müzik dinliyor
En çok dinlediği müzik türü
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 99 / 176
Medya bölümündeki bulguların tümü değerlendirildiğinde, kadınlarla erkeklerin gerek geleneksel,
kitlesel medyayla, gerek sosyal medyayla ilişkilerinin, tercih ve alışkanlıklarının aslında
oldukça farklı olduğu ortaya çıkmaktadır. Televizyonda da internette de farklı program türleri
tercih etmekte, farklı dizilere yönelmekte, müzik tercihleri pek ayrışmasa da nereden
dinledikleri fark etmektedir. Ayrıca kadınlar erkeklere kıyasla çok daha az gazete okumakta
ve sosyal medyaya daha az girmektedirler. Yine de sosyal medyaya girenler arasında cinsiyet
farkları gözle görülür şekilde azalmaktadır. Kadınlarla erkeklerin medyayla farklı ilişkiler
kurmaları eğitim seviyesi, çalışmak ve kamusal hayata katılmak, gündelik hayata ve siyasete
dair bilgi edinmek gibi birçok faktörle içiçedir ve birbirlerini biçimlendirdiğini söylemek
mümkündür.
1
2
1
3
20
27
65
1
1
1
2
2
2
3
5
21
42
56
1
1
1
1
2
5
3
3
9
25
50
45
0 20 40 60 80
Deezer
Soundcloud
Türk Telekom
Müzik/Muud
Vodafone Müzik
Turkcell Müzik/Fizy
CD, plak vs.
Apple Music
Diğer
Spotify
Radyo
Youtube
Televizyon
Nereden müzik dinliyor?
Erkek
Kadın
Ev kadını
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 100 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 101 / 176
DİN
Dini Hassasiyetler
Dini hassasiyetler konusunda kadınlarla erkeklerin temelde aynı görüşlere ve inançlara sahip
oldukları görülmektedir. Ancak kadınlar arasında dine yaklaşımda belirgin farklılıklar
görülmektedir.
Kadınların yarısı din dersinin mecburi olması gerektiğine, beşte dördü çocuk yetiştirirken ahlak
eğitiminde dinin rolü olması gerektiğine inanmaktadır. Lise altı kadınlar arasında gerek
mecburi din dersinin olması gerektiğine, gerekse çocuk eğitiminde dinin önemi konusuna
katılanların oranı diğer kadın gruplarına göre daha yüksek görünmektedir. Bu konulara
katılma konusunda en temkinli duran grubun üniversite mezunu kadınlar olduğunu
görüyoruz. Gerek lise gerek üniversite mezunu kadınlar kendi kategorilerindeki erkeklere
göre bu meseleleri yanlış bulmaya daha fazla eğilimliler.
Kamuda türban meselesinde ise kadınlar kendi gruplarındaki erkeklere göre daha özgürlükçü
bakmaktadır. Ancak bu konuda en fazla temkinli yaklaşan grup üniversite mezunu kadınlar
arasından çıkmaktadır. İlk ve orta öğretimde türban meselesi kamuda türban kadar toplumda
kabul görmemektedir.
12
9
6
21
20
16
19
19
18
31
33
38
17
19
23
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Din dersi ayrım yapmaksızın herkese mecburi olmalı.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
5
3
1
6
5
3
13
12
8
40
42
45
37
38
42
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Çocuk yetiştirirken ahlak eğitiminde dinin rolü olmalı.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 102 / 176
Bir erkekle kadının dini nikah olmaksızın beraber yaşaması fikrine kadınlar da erkekler de çok yüksek
oranlarda karşıdır. Ancak kadınların yüzde 14’ü ve erkeklerin yüzde 18’i beraber yaşamak
için dini nikahı şart olarak görmemektedir. Bu konuda en temkinli duran grubun 49 yaş ve
üzeri grubu kadınlar ve kırdaki kadınlar olduğu not edilmelidir.
Gıdanın helal olmasına ülke genelinde oldukça önem verilmektedir ve bu hassasiyet kadınlarda biraz
daha fazladır. Helal gıdaya en çok önem veren grup lise altı mezunu kadınlardır. En az dikkat
eden grup ise üniversite mezunu erkekler olarak görülmektedir. Ancak toplum genelinde,
gıdaların helal olması gerektiği konusu, örneğin organik olmasından daha çok önem verilen
bir özellik olarak görünmektedir.
4
3
2
9
9
7
17
13
12
46
48
52
23
27
27
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Hakim, savcı, öğretmen, polis vs. olarak çalışan kadınlar başlarını
örtebilir.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
11
11
8
17
19
16
19
19
21
37
34
38
16
17
18
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
İlk ve orta öğretimde okuyan kızlar başlarını örtebilir.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
7
6
3
11
8
4
10
10
6
33
34
37
40
42
50
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Bir erkekle kadının beraber yaşamaları için dini nikah şarttır.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 103 / 176
Helal gıdanın aksine, bir bankanın İslami banka olması toplumun çoğunluğunun önem verdiği bir
konu değildir. Bununla birlikte kadınlar ve özellikle ev kadınları bu konuya biraz daha fazla
önem vermektedir.
Dine dair görüşler ve dini hassasiyetler tahmin edilebileceği gibi gerek kadınların gerek erkeklerin
dindarlık seviyelerine göre büyük farklılık göstermektedir. Aşağıdaki grafikte görülebileceği
gibi dine dair tüm konularda görüşler dindarlık seviyesine göre fark etmektedir ve aynı
dindarlık seviyesine sahip olan kadınlar ve erkekler çok benzer görüşlere sahiptir. Ancak
kamuda ve ilk-ortaöğretimde örtünme konusunda dinle ilişkisi zayıfladıkça kadınlarla
erkekler arasındaki görüşler farklılaşmaktadır.
4
2
1
5
4
2
9
7
4
37
39
39
46
48
55
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Yediklerimin helal gıda olması önemlidir.
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
27
25
20
33
31
29
20
22
25
14
16
19
6
6
8
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Banka seçerken, İslami banka olmasına önem veririm. (2018)
Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 104 / 176
İbadet
İbadet alışkanlıklarına baktığımızda düzenli olarak namaz kılma alışkanlığının kadınlarda daha yaygın
olduğunu görüyoruz. Kadınların yarısı sık sık veya her zaman namaz kıldıklarını
belirtmektedir. Erkeklerin ise ancak üçte biri bu sıklıkta namaz kılmaktadır. Lise altı mezunu,
kırda yaşayan ya da 49 yaş üstü kadınların çok büyük bir kısmı düzenli olarak namaz
kılmaktadır. Üniversite mezunu kadınlar arasında çok fazla yaygın değildir, ancak üniversite
mezunu erkeklerde düzenli namaz kılma alışkanlığı lise mezunu erkeklerden bile fazladır.
Burada üniversite mezunu kadınlar ve erkekler arasındaki fark dikkat çekicidir. Son on yıla
baktığımızda ise lise altı ve üniversite mezunları arasında düzenli namaz kılma oranı
artarken, lise mezunu erkeklerde bu oran düşmektedir. Genç erkekler ve özellikle genç
kadınlar arasında düzenli namaz kılma alışkanlığında son on yılda önemli bir düşüş
gözlenmektedir.
1,5
1,6
1,9
2,0
2,2
2,3
3,1
3,9
3,1
4,5
4,5
4,6
3,8
4,3
1 3 5
Din dersi ayrım yapmaksızın
herkese mecburi olmalı.
Banka seçerken, İslami banka
olmasına önem veririm.
Çocuk yetiştirirken ahlak
eğitiminde dinin rolü olmalı.
Bir erkekle kadının beraber
yaşamaları için dini nikah
şarttır.
Yediklerimin helal gıda olması
önemlidir.
İlk ve orta öğretimde okuyan
kızlar başlarını örtebilirler.
Hakim, savcı, öğretmen, polis
vs. olarak çalışan kadınlar
başlarını örtebilir.
<<- Katılmıyor Katılıyor ->>
Kadınlar
Sofu Dindar İnançlı
1,5
1,3
1,9
1,7
2,1
1,8
2,4
3,8
3,1
4,4
4,4
4,6
3,8
4,1
1 3 5
<<- Katılmıyor Katılıyor ->>
Erkekler
İnançsız Ateist
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 105 / 176
Oruç tutmak ülkede namaza göre daha yaygın bir ibadet olarak görülmektedir. Kadınlar yine
erkeklere göre daha düzenli oruç tutmaktadırlar. Kadınlar arasındaki fark da oruç tutma
konusunda azalmaktadır. Kırdaki kadınlar oruç konusunda en istikrarlı demografik grup
olarak karşımıza çıkmaktadır. Üniversite mezunu kadınlar en az oruç tutan kategoridir. Son
on yılda oruç tutanlarda bir azalma görülmektedir. Genel olarak bekarlarda, ama özellikle
bekar erkeklerde oruç tutanlarda ciddi bir düşüş görülmektedir. Oruç tutma sıklığında görülen
azalmada orucun yaz aylarına denk gelmesinin etkili olabileceği düşünülmektedir.
20
15
9
23
17
10
21
18
17
13
16
19
23
34
45
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Düzenli olarak namaz kılarım. (2018)
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
18
18
12
20
13
9
27
22
22
13
15
17
23
32
39
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Düzenli olarak namaz kılarım. (2008)
Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman
14
9
6
12
11
7
14
11
7
16
18
20
43
52
61
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Düzenli olarak oruç tutarım. (2018)
Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 106 / 176
8
8
5
7
5
3
10
8
7
16
16
16
60
63
69
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Düzenli olarak oruç tutarım. (2008)
Hicbirzaman Nadiren Bazen Sıksık Herzaman
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 107 / 176
DEĞERLER
Din, Ahlak ve Hukuk İlişkisi
Hukukun üstünlüğü kavramının toplum nezdinde ne kadar yerleştiği konusunu anlamak üzere
sorulan iki cümleden hangisini doğru gördükleri sorulduğunda toplumun yarıdan fazlası
hukuk kuralları topluma göre değişir, dini kurallardan ayrı düşünülmelidir olarak cevap
vermiştir. Dine göre günah olan konuların kanunen de suç sayılması gerektiğini düşünen
kadınların oranı yüzde 37, erkeklerin oranı ise yüzde 36’dır. Dini kuralların belirleyici olması
gerektiğini düşünenlerin oranı ev kadınlarında yüzde 46’ya ulaşmaktadır. Yine bu kapsamda
çalışan kadınlar ile ev kadınları arasında hukukun üstünlüğüne bakış anlamında erkeklere
nazaran daha önemli farklar görülmektedir. Ev kadınları arasında muhafazakâr dünya
algısının biraz daha fazla olmasını bu sonuç da doğrular niteliktedir.
Ahlak ve din ilişkisi üzerine yapılan yorumlarda ise din ahlak ilişkisinin nispeten toplumun algı
seviyesinde daha zayıf olduğu görülmektedir. Zira gerek kadınların, gerek erkeklerin
yarısından fazlası dindar olmanın ahlaklı olmak için yeterli olmayacağını düşünmektedir.
36
37
46
64
63
54
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Sizce aşağıdaki iki cümleden hangisi doğrudur?
Dine göre günah olan konuların kanunen de suç sayılması gerekir.
Hukuk kuralları topluma göre değişir, dini kurallardan ayrı düşünülmelidir.
37
39
45
63
62
55
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Sizce aşağıdaki iki cümleden hangisi doğrudur?
Dini bütün birisi zaten toplumda ahlaklı davranır.
Dindar olmak ahlaklı olmak için yetmez. Ayıp ayrı şey, günahtan korkmak ayrı şey.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 108 / 176
Toplumun değerlerini pratiğe nasıl döktükleri, çocukları için yaz tatili tercihleri üzerinden ele alındı.
“Yaz tatilinde kızınızın hangi faaliyetlere katılmasını dilerdiniz?” sorusuna kadınların yüzde
37’si yabancı dil kurslarına, neredeyse üçte biri ise Kuran kursuna göndermek istediklerini
belirtmektedir. Kızlarını yabancı dil kursuna göndermek isteyen kadınların oranı erkeklerden
yüksektir. Bu durum kadınların kız çocuklarını dünyayla daha entegre olması, ileride iş bul-
masını kolaylaştırması bakımından dil kurslarını daha önemli gördükleri şeklinde yorumlana-
bilir. Diğer yandan kızlarını spor okullarına göndermek isteyen kadınların oranı da erkekler-
den düşüktür, bu oran ev kadınlarında daha da düşüktür. Bu durumda kadınlar üzerinde hâlâ
kız çocuklarını eve bağlı, asli görevi çocuk büyütmek olarak gören anlayışın kısmen etkisi
olabilir. Diğer yandan spor okulları bağlamında çalışan kadınlar ile ev kadınları arasında da
dikkate değer bir farklılık görülmektedir. Bu da kız çocuklarının yetiştirilmesi bağlamında ça-
lışan ve ev kadınları arasında önemli farklılıklar olabileceğini göstermektedir. Ev kadınlarının
yüzde 39’u gibi önemli bir kısmı kızlarını Kuran kurslarına göndermek istemektedir. Yüzde
67’si kendini dindar olarak tanımlayan ev kadınları için bu oran şaşırtıcı değildir. Diğer yan-
dan dil kurslarına göndermek isteyen ev kadınları da yüzde 30 ile azımsanmayacak ölçüdedir.
Oğlunuzu yaz tatilinde nereye göndermek isterdiniz sorusuna ise yine yabancı dil kursu ilk sıraya
yerleşmektedir. Ancak oğullarını yabancı dil kurslarına göndermek isteyen kadınların oranı
yüzde 29’a gerilemektedir. Oğullarını Kuran kursuna göndermek isteyen erkek ve kadın oran-
ları da kız çocuklarına göre daha azdır. Diğer yandan oğullarını spor okullarına gönderme
eğilimi kız çocuklarını gönderme eğiliminden daha yüksektir. Erkek çocuklarına ev dışı roller
biçilmesi anlamında bu göstergeler önem taşımaktadır.
15
12
9
33
37
30
7
9
9
29
30
39
5
3
3
4
3
3
3
3
3
4
4
4
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
İmkanınız olsa ya da hepsi ücretsiz olsa KIZINIZI, yaz tatilinde
aşağıdakilerden hangisine göndermek isterdiniz?
23
22
19
27
29
23
7
8
8
24
23
30
6
5
4
9
9
11
2
3
3
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
İmkanınız olsa ya da hepsi ücretsiz olsa OĞLUNUZU, yaz tatilinde
aşağıdakilerden hangisine göndermek isterdiniz?
Spor Okulu Yabancı Dil Kursu Yaz Okulu Kuran Kursu
Bilgisayar kursu Çıraklık, meslek eğitimi Diğer Evde otursun
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 109 / 176
Algı ve Beklentilerde Değişim
Görüşülen kişilerden son beş yılda kendi durumlarını ve ülkenin durumunu değerlendirmelerini iste-
diğimizde, kişilerin kendi durumlarının ülkenin gidişatından daha iyi olduğunu düşündüklerini
görmekteyiz. Kişilerin kendi hayat şartlarını değerlendirmede yaş, yerleşim yeri ve medeni
durumun etkisi daha belirginken, eğitim seviyesinin etkisi daha azdır. En olumsuz değerlen-
dirmeyi cinsiyetten bağımsız olarak dullar ve metropollerde yaşayanlar; En olumlu değerlen-
dirmeyi ise, yine cinsiyetten bağımsız olarak gençler ve kırsalda yaşayanlar yapmaktadır. Di-
ğer yandan, Türkiye’de hayat şartlarının son beş yılda daha iyiye gitmesi konusundaki değer-
lendirmede eğitim seviyesi dahil tüm faktörlerin etkisi vardır. Kırsalda yaşayan kadınlar ve
erkeklerin değerlendirmeleri olumluyken, tüm diğer kümelerde olumsuzdur ve en olumsuz
olanlar üniversite mezunu kadınlar ve erkeklerdir.
3,03,0
3,13,1
3,13,0
3,23,0
2,93,2
3,03,0
3,33,0
3,03,2
3,12,9
3,13,1
2,73,1
3,02,8
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Benim hayat şartlarım son 5 yılda iyiye gitti.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 110 / 176
3,02,8
2,63,0
2,82,6
2,82,9
3,02,82,8
3,0
3,12,9
2,83,1
3,02,7
2,72,9
2,72,8
2,92,7
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Türkiye’de genel hayat şartları son 5 yılda iyiye gitti.
3,23,2
3,23,2
3,33,2
3,43,2
3,13,3
3,23,2
3,33,23,2
3,33,3
3,2
3,43,2
3,03,3
3,23,3
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Benim hayat şartlarım 5 yıl sonra daha iyi olacak.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 111 / 176
Beş yıl sonra hayat şartlarının nasıl değişeceği bağlamında kadınlar arasında çok belirgin bir fark
yoktur. Sadece dul ve 49 yaş üstü kadınlar kötümser olarak görülebilir. Hatta erkekler ara-
sında da olduğu söylenemez, sadece lise mezunu erkeklerin biraz daha olumlu olduğundan
bahsedilebilir. Yine 2008’e göre neredeyse bütün eğitim kategorilerinde gerek Türkiye’ye ge-
rekse kendi durumlarına ilişkin daha iyimser bir tablo çizilmektedir. Sadece üniversite me-
zunu erkeklerin Türkiye algısında bir gerileme görülmektedir.
Gençler kendi hayatlarının daha iyiye gittiği ve gideceğine ilişkin diğer yaşlara göre daha umutlular
ve iyimserler. Ancak Türkiye’nin gidişatı ve geleceği konusunda gençler biraz daha karamsar-
lar, hatta genç kadınlar biraz daha karamsar görünmektedir. Yine de son on yılda hem kendi
geleceklerine hem de ülkenin geleceğine yönelik daha iyimser bir hava hakim. Ancak 2008’in
bütün dünyayı da sarsan küresel krizin başlangıç yılı olduğunu da akıllarda tutmak gereklidir.
2018 yılında da ülkede ekonomik göstergeler ekonomik durumda önemli problemlere işaret
etmektedir ancak bu durumun genel olarak ülke genelinde henüz çok hissedilmediği anlaşıl-
maktadır.
3,22,9
2,83,2
3,12,9
3,03,13,13,13,1
3,2
3,33,1
3,03,2
3,23,0
2,93,1
3,03,1
3,13,0
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Türkiye’de genel hayat şartları 5 yıl sonra daha iyi olacak.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 112 / 176
Çoğulculukta Değişim
Genel olarak ülkede farklı mezhepten ve etnik kökenden gelen kişilere karşı hoşgörünün farklı din-
den ve farkı cinsel tercihleri olana göre daha yüksek olduğunu görüyoruz. Genel olarak bakıl-
dığında ise bütün kategorilerde kadınlar farklılıklara karşı erkeklere kıyasla daha anlayışlı gö-
rünmektedir.
Eğitimin alt kategorilerinde en çoğulcu grubu ise üniversite mezunu kadınlar oluşturmaktadır. En
hoşgörüsüz grup ise lise altı mezunu gruplarıdır. Farklı mezheplere bakış konusunda sadece
lise altı mezunu kadınlar ve erkekler birbirine yakınsamaktadır. Farklı cinsel yönelimlere karşı
hoşgörü en alt seviyededir. Son on yılda hoşgörü seviyesinde genel olarak artış vardır. Sadece
etnik kökenden gelenlere karşı hoşgörü artışından bahsetmek pek mümkün değildir. Her ne
kadar erkeklerde farklı cinsel yönelimlere karşı tolerans oldukça düşük olsa da son on yılda
hoşgörüdeki artış dikkat çekicidir. Yine genç kadınlar genç erkeklere göre daha çoğulcu bir
bakış açısına sahip görünmektedir. Beklenebileceği gibi metropollerde yaşayan kadınlar kır-
salda yaşayan kadınlara göre daha toleranslı bir profil çizmektedir. Ancak metropollerdeki
erkekler kadınlara göre çok az da olsa farklı mezhep ve etnik kökenden gelen kişilere daha
anlayışlı bir görünüm sergilemektedir.
3,0
3,5
3,8
3,0
3,5
3,7
3,5
3,2
3,0
3,5
3,3
3,1
2,9
3,2
3,4
3,0
3,3
3,5
3,7
3,2
3,2
3,6
3,2
3,3
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Damadım/gelinim farklı etnik kökenden olabilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 113 / 176
3,03,5
3,73,0
3,53,6
3,53,2
3,03,5
3,23,1
2,93,2
3,43,0
3,33,4
3,73,13,2
3,63,2
3,4
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Damadım/gelinim farklı mezhepten olabilir.
2,6
3,2
3,4
2,5
2,9
3,1
3,1
2,8
2,6
3,0
2,7
2,6
2,4
2,8
3,1
2,3
2,7
3,0
3,4
2,7
2,8
3,1
2,6
2,8
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Damadım/gelinim farklı dinden olabilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 114 / 176
Demokratlık /Yenilikçilik
Görüşülen kişilerde demokrasiye olan inancı ve demokratlık seviyesini anlamaya yönelik bu bölümde
iki temel soru yöneltilmiştir. İlk soruda askerin yönetimi ele almasını nasıl değerlendirdikleri
anlaşılmaya çalışılmıştır ve toplumun genelinin askerin yönetimi ele almasının yanlış oldu-
ğunu düşünmektedir. Bireysel özgürlükler konusunda daha demokrat ve liberal olan kadınlar
bu konuda erkeklere göre kısmen daha anti-demokrat bir tavır sergilemektedir. İkinci soru
olan siyasi partilerin kapatılmasına karşı toplumun daha az tepki duyduğu anlaşılmaktadır.
Yine kadınlar bu kategoride de erkeklere göre daha otoriter bir tavır sergilemektedir. Askerin
yönetimi ele alması konusunda genç ve yaşlı kadınlar arasında çok fazla farklılık bulunma-
maktadır. Ancak orta yaşlı erkekler askerin yönetimi ele alması konusunda en sert karşı du-
ruşu göstermektedir. Bu durum da bu gruptaki kişilerin 12 Eylül askeri darbesi ortamı içinde
büyümeleri, 28 Şubat “post modern” darbesini ve 15 Temmuz Darbe Girişimini yaşamalarının
etkili olduğu düşünülmektedir. Kadınlara göre daha sert bir tavır almalarında ise bu süreçleri
kadınlara göre daha yakın takip etmelerinin etkisi olabileceği düşünülmektedir. Yine diğer
göstergelerin tersine dul ve bekar kadınlar askerin yönetimi ele almasını ve siyasi partilerin
kapatılmasını evli kadınlar, evli ve dul erkekler kadar yanlış bulmamaktadır.
1,72,1
2,51,7
1,92,2
2,21,81,8
2,11,81,8
1,71,8
2,11,6
1,82,1
2,51,8
1,92,2
1,81,7
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Kızımın veya oğlumun farklı cinsel tercihleri olabilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 115 / 176
2,32,3
2,12,2
2,12,0
2,32,32,32,3
2,02,1
2,52,3
2,22,3
2,12,1
2,32,3
2,52,3
2,02,0
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Gerektiğinde asker, yönetimi ele almalıdır.
3,02,9
2,82,9
3,02,7
3,03,02,9
3,02,8
2,7
3,13,0
2,92,9
2,82,8
3,03,0
3,03,0
2,82,6
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Gerektiğinde siyasi partiler kapatılmalıdır.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 116 / 176
Korkular
Toplumsal, bireysel özgürlükler ve ekonomik bağlamda bir korku taşıyıp taşımadıklarını anlamaya
yönelik verilen cevaplarda şeriatın gelmesi ve ülkenin bölünmesi korkularının toplum gene-
linde oldukça geçerli korkular olduğu anlaşılmaktadır. Bölünme korkusu özellikle daha belir-
gin olarak ortaya çıkmaktadır. Bu korkuda özellikle iktidarın son yıllarda artan dozda “vatan
savunması” söylemlerinin yanısıra 2015-2016 yıllarında terör olaylarındaki hızlı artışın etkili
olabileceği düşünülmektedir. Üniversite ve lise mezunu kadınlarda şeriatın gelmesi korkusu
daha belirginken, lise mezunu kadınlar bölünme korkusunu daha fazla belirtmektedir. Lise
mezunu kadınlar özellikle bu her iki korkuyu daha belirgin hissetmektedir. Şeriat gelmesi kor-
kusunu eğitim, yaş, yerleşim yeri ve medeni durumdan bağımsız olarak kadınlar erkeklere
kıyasla net olarak daha fazla hissetmektedir. Aynı durum ülkenin bölünmesi korkusunda ge-
çerli olsa da iki cinsiyet arasındaki fark daha az belirgindir.
3,4
3,7
3,7
3,1
3,3
3,3
3,6
3,5
3,5
3,3
3,2
3,1
3,4
3,5
3,6
3,1
3,2
3,3
3,7
3,4
3,6
3,4
3,2
3,0
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Türkiye'ye şeriat gelmesinden korkuyorum.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 117 / 176
Kadınlar yine kendi hayatlarına dair, bireysel konularda erkeklerden daha fazla toplumsal kaygı taşı-
maktadır. Kendisinin ya da çocuğunun eğitim alamamasından ve parasız kalmaktan en çok
korkan grup lise mezunu kadınlarken, özgürlüğünün kısıtlanmasından en çok korkan grup ise
üniversite mezunu kadınlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine bireysel özgürlükler bağla-
mında bekar kadınlar özgürlüğünün kısıtlanmasından ve eğitim alamamaktan daha çok kork-
maktadır. Diğer yandan neredeyse bütün kategorilerde son on yılda korku seviyesinde
azalma görülürken, son on yılda bölünme korkusunda bir artış gözlenmektedir. Lise mezunu
kadınlar ve lise altı mezunu erkekler bu korkuyu en derinden hisseden kategorileri oluştur-
maktadır.
Lise ve altı eğitim düzeyindeki kadınlarla karşılaştırıldığında üniversite mezunu kadınların çalışma ve
ekonomik özgürlüğe sahip olma olasılıkları da, ortalama gelir düzeyleri de genellikle daha
yüksektir. Bu nedenle üniversite mezunu kadınların parasız kalmaktan diğer kadın gruplarına
kıyasla daha az korkması anlaşılabilir. Benzer şekilde eğitim düzeyi daha yüksek olduğu için
özgürlüklerin kısıtlanması konusunda da üniversite mezunu kadınların daha hassas oldukları
düşünülebilir. Buna karşılık parasız kalıp muhtaç olma korkusunu en fazla dul ve yaşlı kadın-
ların hissetmesi ekonomik durumlarının daha kırılgan olmasıyla açıklanabilir.
4,0
4,2
4,0
3,9
3,9
3,6
4,0
4,1
4,1
3,9
3,7
3,8
4,0
4,1
4,1
3,9
3,8
3,8
4,0
4,1
4,2
3,9
3,8
3,8
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Türkiye'nin bölünmesinden korkuyorum.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 118 / 176
3,73,8
3,73,5
3,63,6
3,73,8
3,63,63,6
3,5
3,73,7
3,73,5
3,53,7
3,83,7
3,53,7
3,53,7
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Kendim eğitim alamamaktan/ çocuğumun ve aile bireylerimin eğitim
alamamasından korkuyorum.
3,73,94,0
3,63,73,8
3,93,8
3,63,8
3,73,6
3,73,7
3,93,6
3,73,7
4,03,7
3,63,9
3,63,7
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Özgürlüğümün kısıtlanmasından korkuyorum.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 119 / 176
4,0
4,0
3,8
3,8
3,8
3,6
3,9
4,0
4,0
3,7
3,8
3,8
3,9
3,9
4,0
3,8
3,8
3,8
3,9
4,0
4,1
3,8
3,8
3,8
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Parasız kalıp muhtaç olmaktan korkuyorum.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 120 / 176
Başkalarının Görüşleri
Herhangi bir eşya satın alırken çevresinin ne düşündüğüne en çok dikkat eden grup genç ve bekar
kadınlar, ardından genç ve bekar erkeklerdir. Bu durum kimlik oluşturma sürecinde çevrele-
rinden etkilendiklerini düşündürmektedir. Eğitim kategorilerinde ise lise mezunu kadınlar
arasında bu görüşe katılanların kısmen de olsa diğerlerine göre daha fazla olduğu görülmek-
tedir. Lise mezunlarının toplumsal sınıflar bağlamında arada kalması kendilerini daha fazla
marka ve tüketim üzerinden tanımlamalarına yol açmış olabilir.
2,9
3,1
3,0
2,8
3,0
2,9
3,3
2,9
2,7
3,1
2,8
2,6
3,1
3,0
3,0
2,9
2,8
2,9
3,2
3,0
2,6
3,2
2,7
2,7
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Herhangi bir eşya satın alırken çevremin de beğenmesine dikkat ederim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 121 / 176
Başkalarının görüşlerinden çok çabuk etkilendiğini en fazla belirten grupların ise bir yandan kırda
yaşayan kadınlar ve lise altı eğitimi olan kadınlar olduğunu görüyoruz. Hâlâ “cemaat toplumu”
tarzında yaşam süren kırdaki kadınların kendi toplulukları içindeki görüşlerden daha fazla
etkilenmeleri şaşırtıcı değildir. Diğer yandan genç ve bekar kadınlar arasında başkalarının
görüşlerinden diğer kategorilere göre etkilenenler de daha fazladır. Genel olarak kadınların
başkalarının görüşlerinden etkilendiklerini erkeklere kıyasla daha fazla belirtmektedir.
2,7
2,6
2,5
2,5
2,4
2,2
2,7
2,6
2,6
2,5
2,3
2,3
2,7
2,6
2,6
2,5
2,4
2,4
2,7
2,6
2,4
2,6
2,3
2,4
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Başkalarının görüşlerinden çok çabuk etkilenirim
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 122 / 176
Üniversite mezunu ve lise mezunu kadınlar için kariyer çok önemli bir yer tutmaktadır. Bekar kadınlar
kariyerin önemine ortalamada en fazla vurgu yapanlar kümedir. Bekar kadınların büyük bir
kısmı sadece para kazanmak için değil, kariyer için de çalışması gerektiği fikrine katılmakta-
dır. Bu görüş bekar erkekler arasında yüksekse de bekar kadınlarda çok daha yüksektir.
3,0
3,8
4,0
3,3
3,6
3,8
3,8
3,2
3,0
3,8
3,4
3,1
3,2
3,4
3,4
3,4
3,5
3,5
4,2
3,2
3,2
3,9
3,3
3,1
1 3 5
Lise altı
Lise
Üniversite
Lise altı
Lise
Üniversite
18-32
33-48
49+
18-32
33-48
49+
Kır
Kent
Metropol
Kır
Kent
Metropol
Bekar
Evli
Dul
Bekar
Evli
Dul
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Sadece para kazanmak için değil, kariyerim için de çalışırım.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 123 / 176
SİYASETE KATILIM
Kadınların seçmen davranışlarına yönelik birçok çalışma mevcuttur. Bu çalışmalarda özellikle
1990’ların ortalarına gelinceye kadar gelişmiş ülkeler de dahil olmak üzere kadınların daha
gelenekçi partilere yönelimi olduğu ortaya konmaktadır20. Diğer yandan Inglehart ve Norris
2003 yılında yayınladıkları “Rising Tide: Gender Equality and Cultural Change Around The
World” isimli kitapta bu eğilimin zaman içinde tarıma dayalı ülkelerde devam ettiğini,
endüstriyel ülkelerde ise azalarak devam ettiğini, post-endüstriyel ülkelerde tersine
döndüğünü göstermektedir (Inglehart ve Norris, 2003, s.87). Türkiye genel olarak endüstriyel
bir toplum kategorisinde değerlendirildiğinde siyasi tercihler bakımından biraz daha karışık
bir görünüm sergilemektedir.
Kadınlar arasında Ak Parti’ye oy verenlerin oranı erkeklerden daha yüksektir. Özellikle ev kadınları
arasında Ak Parti’ye oy vereceğini belirtenlerin oranı yüzde 46’ya çıkmaktadır. Fakat CHP’ye
oy veren kadın oranı da erkeklerden yüksek görünmektedir. Buna karşılık MHP ve İyi Parti’ye
oy veren erkeklerin oranı kadınların iki katından biraz yüksektir. HDP’ye oy vereceğini
söyleyen erkeklerin oranı da kadınların oranından iki kat fazladır. Kadınlar seçimler
konusunda erkeklere kıyasla daha kararsız, oy verme eğilimi bakımından da erkeklerle eşit
seviyede görünmektedir. Ev kadınlarının ise oylarına kadınların geneline kıyasla daha fazla
sahip çıktıkları görülmektedir.
20 Inglehart ve Norris, 2003, s.84
34
37
46
11
13
9
8
4
4
6
3
4
5
2
3
25
31
29
10
10
7
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Siyasi tercih (2018)
Ak Parti CHP MHP HDP İyi Parti Saadet Partisi Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz
35
37
42
12
13
10
12
6
6
3
2
3
5
4
3
24
27
27
10
11
9
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Siyasi tercih (2008)
Ak Parti CHP MHP HDP Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 124 / 176
Son on yıldaki değişime baktığımızda Ak Parti’ye oy veren kadınların oranı değişmezken erkeklerde
ufak bir düşüş yaşandığı görülmektedir. Ancak Ak Parti’ye oy veren ev kadınlarının oranında
yüzde 4’lük artış dikkat çekicidir. Dolayısıyla çalışan kadınlar arasında Ak Parti’ye verilen oyda
bir düşüş yaşandığını söylemek yanlış olmayacaktır. HDP’ye oy verenlerin oranında önemli bir
artış görülmektedir. Bu artış erkeklerde daha belirgindir. MHP’ye verilen oylarda bir düşüş
görülse dahi İyi Parti ile birleştirildiğinde kadınlar arasında oranda bir değişim gözlenmezken
erkeklerde yüzde 1’lik bir artıştan bahsetmek mümkündür. Diğer yandan son on yıl içinde oyu
konusunda kararsız olan kadınların oranındaki artış dikkat çekicidir.
Kadınların oyları konusunda erkeklere kıyasla daha yüksek oranda kararsız olmalarını, evli kadınların
oy kararını eşlerine bırakmaları üzerinden açıklamanın mümkün olmadığı görülmektedir.
Bekar kadınlar evli kadınlara kıyasla daha yüksek oranda kararsızdır. Oyu konusunda kararsız
olduğunu belirten kadınların oranı eğitim seviyesinin yükselmesiyle birlikte artmaktadır.
Görüşülen kişilere politik düzlemde sağ-sol ekseninde kendilerini nasıl tanımladıkları sorulduğunda
merkezde tanımlayan kadınların erkeklerden daha fazla olduğu görülmektedir. Ev kadınları
kendilerini ortalamaya kıyasla daha sağda tanımlamaktadırlar. Bu durum aslında çok da
şaşırtıcı değildir. Kadınların görevini, çocuk büyütmek ve evle ilgili işlerle tanımlayan tarıma
23
28
42
22
46
39
41
21
38
42
22
16
12
9
21
17
9
13
11
11
14
12
14
7
11
6
3
7
3
5
7
10
2
4
5
7
5
5
6
5
7
2
3
5
7
5
5
4
3
2
11
5
5
3
2
25
27
23
34
35
28
17
24
28
33
29
35
12
10
9
10
11
9
9
7
16
10
8
15
%0 %50 %100
Üniversite
Lise
Lise altı
Üniversite
Lise
Lise altı
Dul
Evli
Bekar
Dul
Evli
Bekar
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Medeni durum ve eğitime göre siyasi tercihler
Ak Parti CHP MHP HDP İyi Parti Saadet Partisi Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 125 / 176
dayalı toplumlarda da benzer şekilde kadınlar kendilerini daha sağda tanımlamaktadırlar
(Inglehart ve Norris, 2003)
Diğer kategorilere baktığımızda ise ilginç bir tablo ortaya çıkmaktadır. Inglehart ve Norris’in öne
sürdüğü gibi post-endüstriyel toplumlarda eğitimli ve genç kuşak kadınlar erkeklere göre
daha sol bir eğilim göstermektedir. Burada toplumun genelinde eğitim seviyesinin artmasının
sonucunda kadınların genel olarak daha sol bir eğilime yöneldiği akıllarda tutulmalıdır.
Türkiye’ye baktığımızda politik düzlem 1’den 10’a kadar ortalamalar kategorik olarak
alındığında eğitim seviyesi bakımından en solda duran kategorinin üniversite mezunu
kadınlar olduğunu görüyoruz. Bir diğer deyişle üniversite mezunu kadınlar kendilerini
üniversite mezunu erkeklerden daha solda tanımlamaktadır. En sağda duran grupları ise lise
altı erkekler ve lise altı kadınlar oluşturmaktadır. Yine yaş grupları açısından bakıldığında en
soldaki grup 18-32 yaş arası kadınlardan oluşmaktadır. En sağdaki grubun ise 49 yaş üstü
erkekler olduğu anlaşılmaktadır. Yerleşim yeri açısından bakıldığında ise metropollerde
yaşayan kadın ve erkeklerin daha solda olmasının yanısıra kadınların bütün yerleşim
yerlerinde erkeklerden daha solda olduğu görülmektedir. Bekar kadınlar bütün
kategorilerdeki en solda olan grubu oluşturmaktadır. Çalışma durumu açısından bakıldığında
sağ-sol ayrımındaki en büyük fark Çalışan kadın ve Oturan21 kadın arasında görülmektedir.
Bu fark erkeklerle olan farktan daha fazladır. Özetle, metropolde yaşayan, çalışan, genç,
bekar ve üniversite mezunu kadınlar politik düzlemin en solunda kalmaktadır. Gelişmiş
ülkelerin bir çoğunda gözlenen değişime benzer bir durum Türkiye’de de gözlenmektedir.
21 Bkz. Terimler Sözlüğü
7
5
4
4
4
3
6
6
5
6
6
4
25
29
28
9
11
11
7
8
8
10
10
13
7
7
9
18
13
16
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Siyasi meselelerle ilgili olarak sol-sağ ayrımında kendinizi nereye
yerleştirirsiniz?
1 - SOL 2 3 4 5 6 7 8 9 10 - SAĞ
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 126 / 176
6,2
5,6
6,3
5,3
5,1
6,3
5,9
6,5
5,5
5,8
6,3
5,0
5,8
6,4
6,6
5,7
6,2
6,4
6,5
6,2
5,8
6,4
6,1
5,5
5,4
6,1
6,5
5,0
5,4
6,5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Çalışan
Okuyan
Oturan
Çalışan
Okuyan
Oturan
Dul
Evli
Bekâr
Dul
Evli
Bekâr
Metropol
Kent
Kır
Metropol
Kent
Kır
49+
33-48
18-32
49+
33-48
18-32
Üniversite
Lise
Lisealtı
Üniversite
Lise
Lisealtı
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
Erk
ek
Ka
dın
<<- Sol Sağ ->>
Siyasi meselelerle ilgili olarak, sol-sağ ayrımında kendinizi nereye
yerleştirirsiniz?
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 127 / 176
Siyasi partilere üyelik ya da gönüllü olarak çalışma bağlamında kadınların aktif siyasete erkeklere
nazaran daha az katıldığı görülmektedir. Son on yılda bu durumda önemli bir değişiklik de
gözlenmemektedir.
Inglehart ve Norris (2003) siyasi faaliyetleri geleneksel, sivil katılım ve protesto hareketleri olmak
üzere üç kategoride incelemektedir. Geleneksel siyasi faaliyetler seçimler ve siyasi partilere
katılım olarak kabul edilirken, siyasi faaliyetlerin bir diğer ayağı olan sivil katılımın en önemli
göstergelerinden birinin ise bir dernek, vakıf veya sivil toplum kuruluşlarına (STK) üyelik
olduğu gösterilmektedir (Inglehart ve Norris, 2003, s.105-111). Bu kapsamda görüşülen
kişilerin verdikleri cevaplar Türkiye’de genel olarak sivil topluma katılımın düşük olduğunu
göstermektedir. Bu oran kadınlarda daha düşüktür. Ev kadınları özellikle bu tür faaliyetlerde
neredeyse hiç bulunmamaktadır. On yıl öncesiyle kıyaslandığında kadınların sivil topluma
katılımında, toplum genelinde küçük bir kesim olmakla beraber, yüzde 3’ten yüzde 6’ya iki
katı bir artış görülmektedir.
11
6
6
4
2
2
85
92
93
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Herhangi bir siyasi partiye üye misiniz veya gönüllü olarak çalışıyor
musunuz? (2018)
Evet, üyeyim Evet, gönüllü olarak çalışıyorum Hayır, üye veya gönüllü değilim.
23
7
7
77
93
93
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Şimdiye kadar herhangi bir siyasi partiye üye oldunuz mu? (2008)
Evet Hayır
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 128 / 176
8
3
1 3
3
88
94
98
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Herhangi bir dernek, vakıf veya sivil toplum kuruluşuna üye misiniz veya
gönüllü olarak çalışıyor musunuz? (2018)
Üyeyim Zorunlu üyeliğim var (meslek odası gibi) Gönüllüyüm Hayır, üye / gönüllü değilim.
12
3
2
88
97
98
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Ev kadını
Herhangi bir dernek, vakıf veya sivil toplum kuruluşuna üye misiniz veya
gönüllü olarak çalışıyor musunuz? (2008)
Evet Hayır
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 129 / 176
HAYAT TARZLARI Hayat Tarzları araştırmalarının temel amacı demografik özellikleri, gündelik pratikleri, değerleri açı-
sından birbirlerinden çok farklı yaşayan, yani diğer bir ifadeyle çok farklı hayat tarzlarına sahip
olan toplumsal kümeleri ortaya çıkarmak ve bu kümeler arasındaki farkları inceleyerek top-
lumu ve toplumsal değişim dinamiklerini daha iyi anlayabilmektir. Bu hayat tarzı kümeleri,
Endişeli Modernler, Mazbut Modernler, Muhafazakâr Modernler, Ortadakiler, Mahallenin
Gençleri, Dini Muhafazakârlar, Kırsal Gelenekselciler, Hayata Tutunanlar ve Uzaktakiler ola-
rak sıralanmaktadır. Raporun son bölümü olan Hayat Tarzları Kümeleri Nedir? bölümünde bu
kümeler hakkında daha geniş bilgi yer almaktadır.
Bu bölümün ilk kısmında hayat tarzları kümeleri kısaca tanıtılmakta, sonraki kısımlarda ise her bir
hayat tarzı kümesi içinde kadınlar ve erkekler pratikleri ve değerleri açısından karşılaştırıl-
maktadır. Bu karşılaştırmalar, kadınlarla erkekler arasındaki farkları ortaya çıkarmak kadar
hayat tarzı kümeleri arasında toplumsal cinsiyet açısından farkları da irdelemeyi amaçlamak-
tadır.
Hayat Tarzı Kümeleri
Endişeli Modernler: Nüfusun yüzde 9,4’ünü oluşturuyor. En metropollü küme, üçte biri İstanbul'da,
çok genç, yarısı 25 altı, en eğitimli küme, yarısı üniversite mezunu, üst düzey çalışan ve öğ-
renci çok. Yarıdan fazlası bekar, yüzde 90’ı Modern, yüzde 80'i içki içiyor, yüzde 85’i kültürel
etkinliğe gitmiş. Örtünen yok denecek kadar az.
Mazbut Modernler: Nüfusun yüzde 5,5’ini oluşturuyor. Çoğu İstanbullu ve Egeli, emekliler çok, epeyi
göç etmişler, büyüdükleri yer açısından daha şehirliler, yüzde 70’i kendi hayat tarzını Modern
olarak tanımlıyor, üçte biri Alevi, geçinmekte en zorlananlar, örtünen çok az. Endişeli Modern-
lere benziyorlar ancak gelir olarak daha düşük durumdalar ve daha yaşlılar.
Muhafazakâr Modernler: Nüfusun yüzde 14,8’ini oluşturuyor. Artık 2008’de olduğu kadar da muha-
fazakâr değiller, çoğu metropollü, çok gençler, kendileri de anne babaları da eğitimli, beyaz
yaka ve esnaf olarak çalışan ve öğrenci çok, yarısı kendi hayat tarzını Modern olarak tanımlı-
yor, Ak Parti seçmeni az, kararsız çok, kültürel etkinliklere gidiyorlar. Çoğunluğu apartman
çocuğu, inançlı ya da dindar. Ne ateist ne sofular.
Ortadakiler: Nüfusun yüzde 9,1’ini oluşturuyor. Erkek ağırlıklı. Orta yaşlı ve orta eğitim seviyesinde.
Yaygın coğrafi dağılımı var. Kendini Geleneksel Muhafazakâr olarak tanımlayanlar hakim. Ya-
rısı örtünüyor. Ak Parti seçmeni yarı yarıya, siyaseten ortada. Geçinmekte zorlanıyor. Birçok
konuda ortada kalıyor.
Mahallenin Gençleri: Nüfusun yüzde 10,5’ini oluşturuyor. Erkek ağırlıklı ve çok gençler. Kasaba veya
şehirde büyümüş, yarısı bekar. Eğitimleri nispeten yüksek, beyaz yaka, esnaf veya öğrenci
ağırlıklı. Kendilerini Geleneksel Muhafazakâr olarak tanımlayan çok var. MHP seçmeni gene-
lin iki katı oranda. Ahlakçılığa biraz yatkın, içki içen var ama az. Alevi yok, Kürt çok az.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 130 / 176
Dini Muhafazakârlar: Nüfusun yüzde 10,9’unu oluşturuyor. En fazla Dindar Muhafazakâr bu kümede.
En fazla Ak Parti seçmeni. Çoğu örtünüyor ve dindarlar. İçki içen yok gibi. Ev sahipliği yüksek.
Metropol alanda yaşayanı az. Çoğu evli ve kalabalık hanelerdeler. Üçte ikisi erkek, tamamı
lise altı eğitimli.
Kırsal Gelenekselciler: Nüfusun yüzde 12,1’ini oluşturuyor. Kırsal bölgede yaşayanı en fazla olan
küme. Biraz daha yaşlı, az eğitimli. Üçte biri doğuda doğmuş, az göçmüş. Yarısı köyde büyü-
müş. Kadın-erkek oranı eşit ama kadınların hepsi ev kadını. Yarısı Dindar Muhafazakâr. Üçte
ikisi Ak Parti seçmeni. İnternetle ilişkisi az.
Hayata Tutunanlar: Nüfusun yüzde 15,2’sini oluşturuyor. Kırsalda yoğunluklu olarak var. Doğulu ağır-
lıklı. Kadınlar daha fazla. Yaşlı, eğitimsiz ve köyde büyümüş, göçmemiş. Emekli veya ev kadını
ağırlıklı. Yarısından çoğu Ak Parti seçmeni. İçkiye karşı, kültürel etkinliğe gitmiyor. Kürt oranı
ortalamadan biraz fazla. Çok dindar ve kesinlikle örtünüyorlar.
Uzaktakiler: Nüfusun yüzde 12,3’ünü oluşturuyor. Kırsalda yaşıyor, doğu bölgelerinde doğmuşlar.
Çoğunluğu kadın. Yaşlı, eğitimsiz, göçmemiş, Köyde büyümüş, Emekli veya ev kadını ağırlıklı,
Kalabalık hanede yaşıyorlar. Dindar Muhafazakâr çok. Ağırlıklı Ak Parti seçmeni. Kesinlikle
örtünüyor ve çok dindar. Kürt oranı fazla.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 131 / 176
Kümelerde Cinsiyetler Arası Demografik Farklar
Hayat tarzı kümelerinde kadınlarla erkeklerin eğitim seviyeleri çok temelde benzerdir ve erkekler her
bir kümede biraz daha eğitimlidir. Ancak bazı kümelerdeki farklar dikkat çekmektedir. En
eğitimli küme olan Endişeli Modernlerde erkekler daha eğitimli olsa da kadınlar arasında lise
ve üstü eğitimi olan daha fazladır. En eğitimsiz kümeler olan Uzaktakiler, Hayata Tutunanlar
83
93
65
82
65
80
47
63
29
32
58
68
28
30
39
43
9
7
46
60
11
6
28
15
28
16
33
24
43
40
30
22
50
44
40
38
36
45
34
25
6
1
6
3
7
3
19
13
29
28
12
10
22
26
21
19
54
48
19
14
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Uza
kta
kile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
riO
rta
da
kile
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
En
diş
eli
Mo
de
rnle
rTü
rkiy
e
Eğitim durumu
Lise altı Lise Üniversite
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 132 / 176
Kırsal Gelenekselcilerde ise kadınlarla erkekler arasındaki fark dikkate değerdir ve kadınlar
arasında lise eğitimine erişebilmiş olanların oranı çok düşüktür.
Raporun çalışma durumuna dair bölümünde kadınlarla erkekler arasındaki temel rol dağılımlarının
ne tür işler yaptıkları üzerinden değil, çalışıp çalışmadıkları üzerinden olduğunu belirtmiştik.
Hayat tarzı kümelerine ayrıldığında da bu rol dağılımının devam ettiği görülmektedir. Ancak
daha geleneksel bazı kümelerde kadınların çok büyük kısmı ev kadınıyken, daha modern ve
daha genç kümelerde çalışan veya okuyan kadınların oranı oldukça yüksektir. Benzer şekilde
6
1
9
2
15
1
24
6
31
18
19
11
28
18
19
7
37
34
22
10
38
7
52
11
41
12
45
12
38
9
47
14
37
17
34
20
27
16
41
12
42
12
22
8
24
8
17
4
4
2
19
11
6
5
30
20
4
4
17
8
71
2
69
1
68
62
38
52
28
28
12
51
2
7
4
12
3
8
10
23
26
9
7
21
25
9
19
24
29
13
12
14
8
8
5
6
8
6
6
3
8
6
5
8
7
8
6
9
4
7
6
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Uza
kta
kile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
riO
rta
da
kile
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
En
diş
eli
Mo
de
rnle
rTü
rkiy
e
Çalışma durumu
Üst düzey İşçi, esnaf, çiftçi Emekli Ev kadını Öğrenci İşsiz
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 133 / 176
hem daha geleneksel kümelerde, hem de Mazbut Modernlerde emekli olan erkeklerin oranı
yüksekken, diğer kümelerde çalışan ve okuyan erkeklerin oranı yüksektir.
Aylık kişi başı gelirde kadınlarla erkekler arasında en büyük farklılık Endişeli Modernlerde görülüyor.
Bu gruptaki erkekler bu gruptaki kadınlardan yüzde 25 daha fazla aylık hane geliri beyan
ediyor. Gelir eşitsizliği bakımından diğer dikkat çeken grup ise Ortadakiler. Zira bu grupta da
erkekler kadınlardan yüzde 23 daha fazla gelir beyan ediyor. Diğer yandan kadınlarla erkekler
7
7
3
3
2
3
2
3
1
1
1
2
2
2
3
7
11
7
10
5
7
2
3
4
3
11
2
2
4
2
3
6
51
49
47
47
38
47
27
34
22
23
29
37
20
19
26
31
8
17
30
36
20
22
30
24
29
26
34
23
24
32
25
30
21
31
29
22
19
18
26
25
14
8
9
12
21
13
23
24
37
28
32
17
37
33
26
33
30
38
26
21
1
3
4
3
5
5
12
14
15
12
7
3
18
15
14
11
42
26
13
9
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Uza
kta
kile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
riO
rta
da
kile
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
En
diş
eli
Mo
de
rnle
rTü
rkiy
e
Aylık hane geliri
700 TL ve altı 701 - 1200 TL 1201 - 2000 TL
2001 - 3000 TL 3001 - 5000 TL 5001 TL ve üstü
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 134 / 176
arasında, beyan edilen aylık hane gelirindeki farkın en düşük olduğu gruplar Muhafazakâr
Modernler ve Dini Muhafazakârlar.
Medeni durum hayat tarzı kümeleri arasında farklılık gösterse de her bir küme içinde kadınlarla
erkekler arasında ayırıcı nitelikte olduğu söylenemez. En genç ve modern 3 küme olan
Endişeli Modern, Muhafazakâr Modern ve Mahallenin Gençleri kümelerinde bekar olanlar,
6
3
15
7
19
9
23
17
50
40
27
14
48
41
32
28
58
55
31
21
1
1
1
1
3
2
3
2
1
3
1
3
4
2
2
88
76
81
81
79
82
73
75
55
63
68
45
62
60
39
33
64
66
5
20
2
8
1
7
1
3
2
4
14
2
5
3
7
1
3
2
9
%0 %50 %100
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Uza
kta
kile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
riO
rta
da
kile
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
En
diş
eli
Mo
de
rnle
rTü
rkiy
e
Medeni durum
Bekar Sözlü / Nişanlı Evli Dul Boşanmış
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 135 / 176
en geleneksel 3 küme olan Uzaktakiler, Hayata Tutunanlar ve Kırsal Gelenekselciler
kümelerinde gerek evli olanlar, gerek dul kadınlar Türkiye ortalamasının epeyi üzerindedir.
Hayat tarzının bir göstergesi olan örtünme durumu açısından kümeler birbirlerinden çok farklıdır. Aynı
medeni durumda olduğu gibi genç ve modern kümelerde örtünmeyenlerin, en geleneksel
kümelerde ise örtünenlerin ve özellikle örtünme şeklini türban olarak tanımlayanların oranı
ortalamanın üzerindedir. Ayrıca evli olmayan erkekler hesap dışında bırakılarak evli olan
kadınlar kendi örtünmeleri ve erkeklerin eşlerinin örtünmeleri hakkındaki beyanları
karşılaştırdığında kadınların örtünmediklerini beyan etmeye daha meyilli olduğu
görülmektedir.
3
2
8
19
4
9
6
17
17
37
36
59
39
80
56
85
57
95
23
39
66
75
64
72
63
74
57
68
39
51
36
34
15
17
16
14
2
2
41
50
21
18
13
8
13
16
13
14
7
9
5
6
2
1
9
9
8
15
19
19
38
3
22
1
44
1
28
41
3
27
% 0 % 50 % 100
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Uza
kta
kile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
riO
rta
da
kile
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
En
diş
eli
Mo
de
rnle
rTü
rkiy
e
Örtünme durumu
Örtmüyor Başörtüsü Türban Çarşaf, peçe Görüşülen kişi bekâr erkek
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 136 / 176
Algılar
Uzaktakiler haricindeki tüm kümeler kendi hayatları konusunda ülkenin durumuna kıyasla daha
iyimser değerlendirme yapıyorlar. Son beş yılda gerek kendinin gerekse ülkenin iyiye gittiğini
en çok düşünenler Kırsal Gelenekselciler ve aralarında erkekler kadınlara göre kısmen daha
iyimserler. Kırsal Gelenekselciler özellikle ülkenin son beş yılda daha iyiye gittiğini düşünüyor.
En karamsarlar ise Mazbut Modernler. Beklentiler söz konusu olunca Mazbut Modern
erkekler ve kadınlar arasında bir fark görünmüyor. Mazbut Modernler özellikle ülkenin son
beş yılda kötüye gittiğini düşünüyor. Endişeli Modern ve Muhafazakâr Modern kadınlar,
Hayata Tutunan kadınlar kendi gruplarındaki erkeklere göre kısmen iyimserler.
2,9
2,9
2,1
1,9
1,6
1,6
2,7
2,6
2,3
2,2
3,5
3,5
3,7
3,6
3,5
3,6
2,7
2,6
3,2
3,2
3,0
2,7
1,9
1,9
3,1
3,0
2,4
2,4
3,6
3,6
3,6
3,6
3,5
3,6
2,8
2,6
3,0
3,1
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Uza
kta
kile
r
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Algılar
Türkiye’de genel hayat şartları son 5 yılda iyiye gitti.
Benim hayat şartlarım son 5 yılda iyiye gitti.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 137 / 176
Korkular
Ülkeye ve bireysel hayata dair korkuları ölçen soruları bir araya getirerek oluşturduğumuz korku
faktöründe 5 puan korkuların yüksek olduğunu, 1 ise düşük olduğunu gösteriyor. Kendisini
Modern olarak tanımlayan gruplarda korku seviyesinin daha yüksek olduğu görülmektedir.
Modern kadınlar erkeklere göre kısmen daha fazla korku duyarken, özellikle Mazbut
Modernler arasında özgürlüklerin kısıtlanması ve ülkeye şeriat gelmesi gibi ülkenin siyasi
atmosferine ilişkin korkular daha keskindir. Kırsal Gelenekselciler de Endişeli Modernler ya
da Muhafazakâr Modernler kadar korku duymaktadır. Bu grup özellikle parasız kalmaktan ve
ülkenin bölünmesinden korkmaktadır. Ancak Kırsal Gelenekselci erkekler o gruptaki
kadınlara kıyasla kısmen daha fazla korkmaktadır. Şeriat endişesi ise Modernlere kıyasla
daha düşüktür. Genelde ve özellikle şeriat konusunda en az korku duyan grup Dini
Muhafazakârlardır. Genel olarak hem bireysel özgürlüklerin kısıtlanması hem de ülkenin
siyasi atmosferine ilişkin korku duyduklarını belirtenler bu grupta azınlıktadır.
3,8
3,6
4,1
4,1
4,5
4,2
4,1
4,0
3,6
3,4
3,9
3,7
2,3
2,2
4,0
4,1
4,0
3,9
3,5
3,4
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rl
ar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Uza
kta
kil
er
Korku Faktörü
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 138 / 176
3,8
3,7
4,3
4,3
4,6
4,4
4,0
4,1
3,5
3,3
3,8
3,8
2,1
2,1
4,1
4,2
4,0
4,0
3,3
3,5
4,0
3,8
3,9
3,9
4,5
4,2
4,1
4,0
3,6
3,6
4,0
3,9
2,4
2,4
4,3
4,4
4,1
4,1
4,0
3,9
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ekse
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Uza
kta
kile
r
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Bireysel korkular
Özgürlüğümün kısıtlanmasından korkuyorum.
Parasız kalıp muhtaç olmaktan korkuyorum.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 139 / 176
4,2
4,2
4,7
4,4
4,0
3,8
3,6
3,2
3,3
2,9
1,9
1,8
3,3
3,3
3,7
3,5
3,0
2,5
4,2
4,0
4,4
4,1
4,2
4,2
3,8
3,4
4,3
4,0
2,7
2,4
4,4
4,4
4,2
4,0
3,9
3,8
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
En
diş
eli
Mo
de
rnle
rM
azb
ut
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ekse
lcile
rH
aya
ta T
utu
na
nla
rU
zakta
kile
r
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Ülkeye dair korkular
Türkiye'ye şeriat gelmesinden korkuyorum.
Türkiye'nin bölünmesinden korkuyorum.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 140 / 176
Geleneksel ve Dindar Değerler
Geleneksel değerler: Geleneksel değerler faktörü estetik ameliyata bakış, beraber yaşamak için dini
nikah şartı, helal gıdaya verilen önem, kadının çalışmak için izin alması gereği, farklı cinsel
yönelimlere bakış gibi geleneksel dünya görüşü açısından belirleyici konular bir araya getiri-
lerek oluşturulmuştur ve toplumsal grupların ve hayat tarzı kümelerinin geleneksel değerlere
ne derece sahip olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. En gelenekçi gruplar Uzaktakiler
ve sonrasında Kırsal Gelenekselcilerdir. Geleneksel değerlere en az bağlı olan gruplar Endi-
şeli Modernler ve sonrasında Mazbut Modernlerdir. Muhafazakâr Modernler geleneksel de-
ğerlere diğer modern kümelere kıyasla daha bağlıdır. Ancak Muhafazakâr Modern kadınların
geleneksel değerlerle ilişkisi aynı kümedeki erkeklere göre daha düşüktür. Hatta her bir kü-
mede kadınlar geleneksel değerlere erkeklere kıyasla daha az sahiptir.
3,5
3,5
2,1
2,1
2,3
2,4
3,1
3,3
3,2
3,3
3,6
3,8
3,9
3,9
4,1
4,2
3,6
3,7
4,2
4,3
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rl
ar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcil
er
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Uza
kta
kile
r
<<- Geleneksel değerlere uzak Geleneksel değerlere sahip>>
Geleneksel Değerler
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 141 / 176
Dindar değerler: Dindar değerler faktörü kürtaja bakış, İslami banka tercihi, zorunlu din dersi, çocu-
ğun eğitiminde dinin rolünü önemsemek ve gelinin/damadın aynı dinden olmasını beklemek
gibi konulardan oluşturulmuştur. Kümeler arasında dindar değerler açısından farklar, gele-
neksel değerler açısından olan farklara oldukça benzemektedir. Dini kaidelerin hayatı ne ka-
dar belirlemesi gerektiği görüşüne Uzaktakiler ve Kırsal Gelenekselcilerin çoğu hemfikir gö-
rünmektedir. Dini Muhafazakârlarda da çoğunluk dini kuralların toplumsal hayatı belirlemesi
konusuna onay verdikleri görülmektedir. Ancak yine de dindar değerlere Uzaktakiler ve Kırsal
Gelenekselciler kadar çok sahip değildirler. Endişeli Modernlerde ve Mazbut Modernlerde
dindar değerler düşüktür, ancak Muhafazakâr Modernlerin neredeyse yarısı dinin toplumsal
yaşamı belirlemesi görüşüne katılmaktadır. Modern kadınlar kategorilerinin genelinde kadın-
ların dindar değerlere erkeklerden kısmen daha bağlı oldukları görülmektedir.
3,5
3,4
2,3
2,1
2,4
2,3
3,1
3,0
3,2
3,2
3,8
3,8
3,9
3,9
4,1
4,1
3,5
3,6
4,2
4,2
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rl
ar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Uza
kta
kile
r
<<- Dindar değerlere uzak Dindar değerlere sahip>>
Dindar Değerler
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 142 / 176
Modern Değerler
Yeniliklere açık olmak, internete güvenmek, ürünlerin kaliteli olması, hayatı kolaylaştırması, belli mar-
kası olmasını önemsemek, kariyere önem vermek gibi konular üzerinden oluşturulan modern
değerlere en bağlı gruplar Endişeli Modernler, Muhafazakâr Modernler ve Mahallenin Genç-
leri gruplarında görülmektedir. En uzak gruplar ise Uzaktakiler, Ortadakiler ve Mazbut Mo-
dernlerdir. Dini Muhafazakârlar arasında da modern değerlere bağlılık dikkate değer bir se-
viyededir. Bu konuda kadınlar ile erkekler arasında önemli bir farktan bahsetmek mümkün
değildir.
3,2
3,3
3,7
3,6
3,1
3,0
3,6
3,6
2,7
2,7
3,6
3,6
3,4
3,3
3,4
3,4
3,1
3,1
2,6
2,6
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Uza
kta
kile
r
<<- Modern değerlere uzak Modern değerlere sahip>>
Modern Değerler
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 143 / 176
Laiklik
Bu faktörde din derslerinin mecburi olması, kamuda başörtüsü ve ilköğretimde başörtüsü serbestisi
gibi konular yer almaktadır. İlköğretimde başörtüsü serbestisi olması gerektiğini en çok dü-
şünen gruplar Kırsal Gelenekselci erkekler, Uzaktaki erkekler ve Dindar Muhafazakâr kadın-
lardır. Bu serbestiye en sert şekilde karşı çıkan gruplar ise Mazbut Modern kadınlar ve erkek-
lerdir. Endişeli Modernler de karşı çıkmalarına karşılık kadınları bu grup erkeklere göre ilköğ-
retimde başörtüsü serbestisinden kısmen daha çok yanadır. Kamuda başörtüsü ise genel-
likle her kümede kadınların aynı kümedeki erkeklere göre daha çok savunduğu bir durumdur.
Uzaktakiler, Kırsal Gelenekselciler, Dini Muhafazakârlar ve Mahallenin Gençleri kümelerin-
deki kadınlar kamuda başörtüsünün en güçlü savunucularıdır. Laiklik ilkesine aykırı uygula-
malardan biri olan din dersi mecburiyeti görüşüne en çok katılanlar Uzaktaki ve Kırsal Gele-
nekselci kadınlar, en az katılanlar ise Endişeli Modern ve Mazbut Modern kadınlardır. Ge-
nelde kadınlar mecburi din derslerini aynı kategorideki erkeklere göre daha çok savunmak-
tadır.
3,3
3,3
2,2
2,0
1,8
1,8
2,9
2,9
3,9
4,1
2,7
2,8
3,7
3,7
4,1
3,9
4,0
4,1
3,3
3,3
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rl
ar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcil
er
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
İlk ve orta öğretimde okuyan kızlar başlarını örtebilirler.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 144 / 176
3,9
3,8
3,2
2,9
2,7
2,7
3,6
3,5
4,3
4,3
3,3
3,2
4,3
4,2
4,3
4,2
4,4
4,4
3,9
3,7
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Hakim, savcı, öğretmen, polis vs. olarak çalışan kadınlar başlarını
örtebilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 145 / 176
3,3
3,2
2,0
1,8
1,9
1,6
2,9
2,8
4,1
4,0
2,8
2,8
3,5
3,7
3,8
3,7
4,1
4,0
3,4
3,2
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Din dersi ayrım yapmaksızın herkese mecburi olmalı.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 146 / 176
Farklılıklara Saygı ve Hoşgörü
Farklı mezhep, din, etnik kökenden gelen ya da farklı cinsel yönelimleri olan bireylere karşı hoşgörü-
nün en fazla olduğu grup Endişeli Modern erkeklerdir, hemen sonrasında ise Endişeli Modern
ve Mazbut Modern kadınlar gelmektedir. Muhafazakâr Modernler diğer iki modern küme ka-
dar hoşgörülü olmasa da kalan kümelerden daha hoşgörülüdür. En hoşgörüsüz grup ise
Uzaktaki erkekler ve hemen sonrasında Uzaktaki kadınlardır.
2,8
2,7
4,2
4,4
4,4
4,2
3,4
3,4
1,7
1,7
3,2
3,0
2,5
2,4
2,3
2,1
2,0
1,8
3,0
2,6
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Damadım/gelinim farklı dinden olabilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 147 / 176
4,3
4,4
4,4
4,2
3,6
3,6
2,4
2,4
3,4
3,3
3,1
3,1
3,1
3,1
2,6
2,6
3,3
3,4
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
En
diş
eli
Mo
de
rnle
rM
azb
ut
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
rH
aya
ta T
utu
na
nla
r
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Damadım/gelinim farklı etnik kökenden olabilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 148 / 176
3,2
3,3
4,3
4,4
4,4
4,2
3,6
3,6
2,4
2,4
3,4
3,3
3,1
3,2
3,0
3,0
2,7
2,6
3,3
3,3
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Damadım/gelinim farklı mezhepten olabilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 149 / 176
Muhafazakâr Pratikler
Düzenli oruç tutmak, namaz kılmak, kadınların daha kapalı giyinmesi şeklinde bir pratikler silsilesi
olarak tanımlanabilecek muhafazakâr pratikleri en çok uygulayan grup Uzaktakiler grubudur.
Bu grubun kadınları ve erkekleri muhafazakâr pratiklere kesinlikle uyduklarını eşit oranda
belirtmektedir. Dini Muhafazakârlar yine yüksek olsa da muhafazakâr pratiklere Uzaktakiler
ya da Kırsal Gelenekselciler kadar sahip görünmemektedir. Dini Muhafazakârların içinde dü-
zenli namaz kılma ve oruç tutma daha düşük görünmektedir. Her üç kümede de kadınlar
erkeklere göre daha muhafazakâr pratiklere sahipler.
1,9
1,9
3,5
3,4
3,2
2,9
2,2
2,0
1,2
1,2
2,1
2,1
1,6
1,5
1,6
1,5
1,3
1,3
1,9
1,8
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Kızımın veya oğlumun farklı cinsel tercihleri olabilir.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 150 / 176
Üç modern küme muhafazakâr pratikler açısından diğer kümelerden belirgin olarak ayrılmaktadır.
Muhafazakâr Modernlerden muhafazakâr pratiklere diğer iki kümeye kıyasla biraz daha fazla
sahiptir. Muhafazakâr pratiklere en az sahip grup ise Endişeli Modern kadınlar ve büyük bir
kısmı bu pratikleri yerine getirmemektedir.
Tüm kümelerde kadınlarla erkekler arasındaki temel farkın namaz ve oruç gibi pratikleri erkeklere
kıyasla daha fazla yerine getirmeleri, buna karşılık hanedeki kadınların kolsuz bluz giyip dışarı
çıktığını, makyaj yaptığını veya mayo giydiğini, yani kadınların muhafazakâr hayat tarzına
daha uzak olduklarını daha fazla belirtmeye meyilli olmalarıdır.
3,9
3,6
2,2
1,9
2,3
1,6
3,3
3,0
4,8
4,7
3,1
3,1
4,5
4,3
4,6
4,3
4,8
4,7
4,3
3,9
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Düzenli olarak oruç tutarım.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 151 / 176
3,3
2,9
1,6
1,5
1,7
1,4
2,3
2,1
4,6
4,3
2,5
2,3
3,4
3,0
3,9
3,7
4,4
4,1
3,7
3,2
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Düzenli olarak namaz kılarım.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 152 / 176
2,5
2,2
4,6
4,3
4,1
3,9
3,4
2,9
1,3
1,2
3,2
2,5
2,1
1,8
1,6
1,4
1,4
1,3
1,9
1,4
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Bu evde yaşayan kadın(lar) kolsuz bluz giyip dışarı çıkar.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 153 / 176
2,8
2,5
4,7
4,4
4,0
3,9
3,9
3,2
1,5
1,4
3,2
2,8
3,2
2,3
2,2
1,8
1,9
1,6
2,1
1,8
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Bu evde yaşayan kadın(lar) makyaj yapar.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 154 / 176
2,0
1,9
4,4
4,1
3,7
3,4
3,0
2,4
1,1
1,0
2,5
2,1
1,8
1,4
1,2
1,2
1,2
1,1
1,3
1,1
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Bu evde yaşayan kadın(lar) mayo giyer.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 155 / 176
Modern Pratikler
Modern pratikler faktörü bankacılık ve gıda alışverişi için interneti kullanmak, lokanta, kafelere git-
mek, fast food türü yemekleri sevmek, tatil için yurtdışına veya deniz kıyısı, yayla gibi yerlere
gitmek, evde veya dışarıda içki içmek gibi alışkanlıklar üzerinden oluşturulmuştur. Modern
yaşam tarzı özellikle Hayata Tutunan, Kırsal Gelenekselci ve Uzaktaki kadınlar arasında ke-
sinlikle benimsenmemektedir. Kadınlar arasında modern yaşam tarzını en çok benimseyen
kadınlar Endişeli Modern kadınlardır. Muhafazakâr Modern ve Mahallenin Genci kadınları
Endişeli Modern kadınlar kadar olmasa da diğer kategorilere göre modern yaşam tarzını daha
çok benimsemektedir. Ortadaki ve Dini Muhafazakâr kadınlar modern pratiklere Uzaktaki ya
da Hayata Tutunan kadınlar kadar uzak olmasalar da bu yaşam tarzını benimsemeyenler bu
gruplarda daha yaygındır. Tüm kümelerde erkeklerin modern pratiklere kadınlara kıyasla
daha fazla sahip olduğu görülmektedir.
1,9
2,1
2,9
3,1
1,9
1,9
2,3
2,5
1,8
2,0
2,4
2,5
1,8
2,0
1,6
1,7
1,5
1,6
1,3
1,4
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rl
ar
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcil
er
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
Uza
kta
kile
r
<<- Modern pratiklere sahip değil Modern pratiklere sahip>>
Modern Pratikler
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 156 / 176
İçki tüketimi modern pratikler açısından en ayrıştırıcı konulardan birisidir. Kırsal Gelenekselciler, Ha-
yata Tutunanlar, Dini Muhafazakârlar, Mahallenin Gençleri, Uzaktakiler kümelerinde kadınlar
hiçbir zaman içki içmediklerini belirtmektedir. Kadınlar genel olarak içki içmemektedir, ancak
en çok içen grup Endişeli Modern kadınlardır. Yine de içki içen Endişeli Modern erkeklerin
sayısı kadınlardan fazladır. Aynı şekilde içmek için bara, meyhaneye giden grup daha çok
Endişeli Modernler, özellikle erkekleridir. Yine arada önemli bir fark da olsa Muhafazakâr
Modernlerde içki içen oranı, Endişeli Modernleri bir kenara bıraktığımızda diğer gruplardan
daha fazladır. Evde veya dışarıda içki içilen kümelerde erkekler bu pratiğe kadınlardan daha
fazla sahiptir.
84
59
25
8
60
31
73
38
99
89
85
38
96
69
99
78
98
87
98
74
3
10
7
2
8
13
8
10
9
6
18
1
9
1
14
2
8
1
11
7
10
30
16
17
20
14
18
1
8
17
3
12
4
3
7
3
10
23
34
10
19
4
16
1
13
7
2
1
4
2
7
14
30
5
12
1
13
7
4
2
1
3
4
2
10
6
5
7
1
2
%0 %50 %100
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zakta
kile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rl
ar
Kır
sa
l
Ge
len
ekse
lcil
er
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
İçki içer misiniz? Ne sıklıkta?
Hiçbir zaman içmedim Eskiden içerdim Nadiren içerim (3 ayda bir)
Ayda bir - iki içerim Haftada bir içerim Her gün içerim
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 157 / 176
1,2
1,5
2,1
2,7
1,3
1,5
1,3
1,8
1,0
1,0
1,2
1,6
1,1
1,3
1,1
1,1
1,0
1,0
1,0
1,1
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Eğlenmek için akşam çıkıp bara, meyhaneye giderim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 158 / 176
1,2
1,5
2,3
2,8
1,7
2,2
1,3
1,9
1,0
1,0
1,3
1,7
1,0
1,2
1,0
1,1
1,0
1,0
1,0
1,2
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
İçkimi evimde içerim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 159 / 176
Diğer yandan Endişeli Modern kadınlar sıklıkla arkadaşlarıyla lokanta kafe gibi yerlerde buluşmakta-
dır ve bu tür sosyalleşme faaliyetlerini Endişeli Modern erkekler kadar sık yapmaktadır. Mu-
hafazakâr Modern kadınların da ortalamada bazen olarak nitelendirilebilecek bir sıklıkla lo-
kanta kafe gibi yerlere arkadaşlarıyla gitmektedir ve bu gruptaki erkeklerle aynı seviyededir.
Geleneksel kümelerde kadınlarla erkekler arasındaki sıklık farkı daha belirginken, modern
kümelerde fark neredeyse kapanmıştır.
2,2
2,6
3,5
3,5
2,4
2,4
3,0
3,0
1,3
1,7
2,1
2,5
3,1
3,2
2,2
2,6
1,7
2,2
1,6
2,0
1 3 5
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
Erkek
Tü
rkiy
e
En
diş
eli
Mo
de
rnle
r
Ma
zbu
t
Mo
de
rnle
r
Mu
ha
faza
kâ
r
Mo
de
rnle
rU
zak
tak
ile
rO
rta
da
kile
r
Ma
ha
lle
nin
Ge
nçle
ri
Din
i
Mu
ha
faza
kâ
rla
r
Kır
sa
l
Ge
len
ek
se
lcile
r
Ha
yata
Tu
tun
an
lar
<<- Kesinlikle yanlış Kesinlikle doğru ->>
Arkadaşlarımla, tanıdıklarımla lokanta, kafe gibi yerlerde yemek yerim.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 160 / 176
DEĞERLENDİRME
Türkiye’de toplumsal cinsiyeti ele alan bu rapor boyunca özellikle kadınların durumlarını, değerlerini,
alışkanlıklarını ve gündelik pratiklerini ortaya koyup, kadınları erkeklerle, toplumun farklı
kesimlerinden kadınları birbirleriyle ve şimdiki durumu 10 yıl öncesiyle karşılaştırdık. Bulgular
hem toplumsal cinsiyet konusundaki durum, hem de Türkiye toplumu hakkında birçok tespit
yapma fırsatı sağladı.
Demografik farkların etkisi
İlk olarak, bulgularımız Türkiye’de kadınlarla erkeklerin birbirinden birçok açıdan farklı yaşadığını
ortaya koydu. Ancak bu fark temel demografik özelliklere dayanıyor. Temel Demografi
bölümünde kadınların yüzde 20’sine karşılık erkeklerin yüzde 32’sinin bekar olduğunu ve
kadınların yüzde 8’ine karşılık, erkeklerin ancak yüzde 2’sinin dul olduğunu belirtmiştik. Aynı
zamanda kadınlar erkeklerden daha uzun yaşıyorlar. Ayrıca her ne kadar genç kadınlar hızla
arayı kapasalar da kadınların eğitim gördüğü süreyle (7,8 yıl) erkeklerinki (9,3) arasında 1,5
yıl kadar fark bulunuyor. Kadınların bir yandan erkeklerden ortalamada daha az eğitim
görmüş olmaları, diğer yandan oldukça daha erken evlenip, erkeklerin aksine ileri yaşlarda
bir kısmının hayatlarına dul olarak devam etmeleri her alandaki farkları yaratan temel
etkenlerden olduğunu iddia edebiliriz. Değerlerinden gündelik pratiklerine, kamusal hayata
katılımdan dinin hayatlarındaki etkisine, sahipliklerinden tercihlerine hayatlarının neredeyse
her alanı bu farklardan etkileniyor.
Diğer bir ifadeyle, bu raporda yaptığımız gibi, Türkiye’de 15 yaş üzeri kadınlarla erkekleri
karşılaştırdığımız zaman, bekar ve yüksek eğitimli insanların görece daha fazla yer aldıkları
bir grupla dul ve düşük eğitimli insanların görece daha fazla yer aldıkları diğer bir grubu, yani
birbirleriyle birçok açıdan farklı iki grubu karşılaştırmış oluyoruz. Elbette kadınların daha genç
evlenmeleri ve dul kaldıktan sonra evlenme olasılıklarının daha düşük olması toplumsal
cinsiyet rollerinden kaynaklanıyor ve kadınlar erkeklere kıyasla daha uzun yaşıyorlar ama iki
cinsiyet arasında rapor boyunca yaptığımız karşılaştırmalardaki farklar sadece cinsiyet
özelliklerine değil, daha birçok farklı demografik özelliğe dayanıyor. Yani örneğin erkeklerin
kültürel etkinliklere daha fazla gitmeleri erkeklerin “doğaları gereği” daha fazla
ilgilenmelerinden değil, daha eğitimli ve daha fazla bekar bir kitle olmalarından
kaynaklanıyor.
Kadınlarla erkekler arasında toplumsal cinsiyet rollerindeki farklılıklar Türkiye’de en belirgin şekilde
çalışıp çalışmamakta ortaya çıkıyor. Türkiye’de halen kadınların yüzde 22’si, erkeklerinse
yüzde 62’si çalışıyor. Kadınların yarısından fazlası ev kadını. Çalışma durumu aynı zamanda
zaman kullanımlarını ve kamusal hayata ne derece dahil olduklarını büyük oranda etkiliyor.
Kadınlar günlerinin önemli bölümünü evişlerine ve buna bağlı olarak yemeğe ve alışverişe
ayırırken, erkekler yoğun olarak çalışıyor ve evişi neredeyse hiç yapmıyorlar. Ayrıca kadınlar,
önemli bir kısmının evkadını olmasının da etkisiyle, okul arkadaşları veya iş arkadaşları gibi
farklı gruplarla erkekler kadar sosyalleşmiyorlar. Daha az spor yapıyor, kültürel etkinliklere
çok daha az katılıyorlar.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 161 / 176
Eğitim, medeni durum ve çalışma durumundaki bu farkların etkisiyle Türkiye’de kadınlarla erkekler
arasında birçok alanda fark olduğu görebiliyoruz. Kadınlar daha dindarlar, daha sık ibadet
ediyorlar ve daha muhafazakâr değerlere sahipler. Gıda alışverişi hayatlarında daha önemli
yer tutsa da genel olarak tüketim alışkanlıkları, sosyal medya üyeliği, geleneksel medyaya ilgi
açısından erkeklerin gerisindeler.
Toplumsal cinsiyete bakışta alınacak mesafeyi doğru değerlendirmek gerek
Bulgular toplumsal cinsiyete bakışta alınacak mesafe olduğuna işaret ediyor. Örneğin kadının
çalışmak için eşinden izin alması gerektiğini, isteyen kadının kürtaj yaptıramayacağını
düşünenler çoğunlukta. Öte taraftan rapor toplumsal cinsiyet konusunda bazı ezberleri de
bozuyor: Erkekler ağlamaz ifadesine katılanlar azınlıkta; kadınların önemli bir kısmı futbol
takımı tutuyor; erkeklerin bir kısmı ev işi yapıyor. Tablo olumlu olmasa da son 10 yılda mesafe
alındığını gösteriyor. Bu bulgular aslında toplumu bu açılardan pek doğru tanımadığımıza,
toplumsal cinsiyet konusunda alınması gereken mesafenin ve bu mesafenin nasıl
alınabileceği ile ilgili yöntemlerin tekrar düşünülmesi gerekebileceği anlamına geliyor.
Algılar arasındaki farklar
Rapor boyunca ortaya çıkan bir diğer bulgu, aynı durumu kadınlarla erkeklerin farklı algılamasına
dair. Örneğin erkekler de kadınlar da evde televizyon izlenirken kumandanın kendilerinde
olduğunu düşünmeye daha fazla meyilliler. Ayrıca kadının çalışmak için eşinden izin alması
gerektiğine erkekler daha fazla inanıyorlar. Evliliklerle ilgili algı da farklı: evli erkekler karşılıklı
karar vererek evlendiklerini düşünmeye kadınlara kıyasla daha meyilliler. Kadınlarsa aynı
evliliği görücü usulü evlilik olarak değerlendirebiliyor. Bu tür algı farklarının demografik
farklardan kaynaklanması düşük bir olasılık. Daha ziyade kadınlarla erkeklerin aralarındaki
ilişkinin niteliğine ve cinsiyetler arası farklara dair farklı bakış açılarına sahip olduklarına
işaret ediyor.
Kadınlar daha özgürlükçü
Bütün bu farklara rağmen benzer demografik özelliklere sahip olan kadın ve erkekleri
karşılaştırdığımızda kadınların bireysel özgürlükler bağlamında erkeklere göre daha
özgürlükçü olduğu ortaya çıkıyor. Kırsalda yaşayan kadınlar kırsaldaki erkeklere, orta yaş
kadınlar orta yaş erkeklere, bekar kadınlar bekar erkeklere kıyasla kadının rolü, farklı
kimliklere açık olmak gibi konularda daha özgürlükçüler. Bu fark üniversite mezunlarında çok
daha belirgin ve üniversite mezunu kadınlar en özgürlükçü olan küme.
Siyasi anketlerde oy tercihleri sorulduğunda kadınlar arasında kararsız olduğunu söyleyenler hep
erkeklere kıyasla daha fazladır. Bu durumu 10 yıldır her ay gerçekleştirdiğimiz Barometre
araştırmalarında da görüyoruz. Bu rapor bu durumun siyasetle ilgilenmeyen, ailenin kararını
bekleyen bireyselleşememiş olan kadınlar arasında değil, aksine daha bireyselleşmiş ve
özgürleşmiş olan genç, üniversite mezunu kadınlar arasında daha yaygın olduğunu ortaya
koyuyor.
On yıllık değişim
2018 yılında yapılan Hayat Tarzı Araştırması’nın bulguları 2008 yılında yapılan araştırmanınkiyle
karşılaştırıldığında, toplumsal cinsiyet açısından Türkiye toplumundaki değişimler ve
değişmeyenler hakkında saptamalar yapılabiliyor.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 162 / 176
En önemli bulgu olarak kadınların eğitim durumunda bir ilerleme görülüyor. 49 yaşından büyük
kadınlardan hiç eğitim almamış olanların (okuma yazma bilmeyen ve okuma yazma bilen ama
diploması olmayanlar) oranı, 2008’te yüzde 40 iken 2018 yılında yüzde 29’a düşmüş
durumda. 15-32 yaş grubundaki kadınlardan üniversite ve lisansüstü eğitim almış olanlar
2008 yılında yüzde 10 civarındayken, 2018 yılında yüzde 22 civarına çıkmış olması bu
ilerlemeyi gösteriyor. Hatta bu yaş grubundaki üniversite ve lisansüstü eğitim almış kadınların
oranı erkeklerden kısmen yüksek. Son on yılda kadın istihdamında yüzde 13 gibi bir artış
gözlemlenmesi, beyaz yakalı olarak çalışan kadın oranının da son 10 yılda artmış olması da
eğitim alanında yaşanan kısmi gelişmenin bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Buna
rağmen kadınların eğitim düzeyi genel olarak erkeklere göre daha düşük düzeyde seyretmeye
devam ediyor. Örneğin 15-32 yaş grubunda yer alan kadınlardan yüzde 5’lik bir kesiminin
eğitimsiz olması dikkat çekiyor.
Son 10 yılda Türkiye’de kırlardan kentlere ve metropollere doğru yoğun bir hareketlenme olduğu
somut biçimde görülüyor. Kırsalda yaşayan kadınların oranının yüzde 33’ten yüzde 16’ya
indiği; metropollerde yaşayanların oranının ise yüzde 43’ten yüzde 49’a çıktığı dikkat çekiyor.
1-2 kişilik hane sayısının yüzde 15’den yüzde 20 düzeyine çıkarken geniş aile oranının
azalması da kentleşmenin bir sonucu olarak yorumlanabilir. Oturulan evin tipi ve ev sahibi
olma durumu da benzer sonuçlar veriyor: Müstakil evlerde oturanların oranı yüzde 60’lardan
yüzde 30’lara düşerken, oturduğu evde kiracı olarak bulunanların oranı yüzde 20’lerden
yüzde 30’lara çıkmış.
Metropolleşmenin yanısıra medya kanallarında da son 10 yılda değişimler oldu: Televizyon
hakimiyetini korusa da etkisi azaldı, gazeteler neredeyse yok oldu ve 2008’de çok kısıtlı olan
ve o dönem ele almadığımız sosyal medya hızla yaygınlaştı. Kadınlar ve özellikle ev kadınları,
erkekler kadar hızlı benimsememiş olsa da ev kadınlarının dahi 10 yıl içinde yüzde 44’ünün
sosyal medya kullanır hale gelmesi dönüşümün hızı konusunda ipucu veriyor.
Metropolleşme ve medyadaki değişimler, apartmanlaşma ve hanelerin küçülmesi birçok diğer
değişimi de beraberinde getirmiş görünüyor. Kadınlar daha fazla çalışmaya başlarken,
erkeklerin daha fazla ev işiyle uğraşmaya başlamışlar. Gençler daha geç evlenmeye
başlamışlar. Farklı cinsel yönelimlere karşı anlayış az da olsa artmış.
Özetle Türkiye’de toplumsal cinsiyete dair bu raporumuz kadınlarla erkeklerin durumları, değerleri,
alışkanlıkları ve gündelik pratikleri arasında kısmen demografik özelliklerden kaynaklanan
farklar bulunduğunu, cinsiyet rollerine dair temel farkın çalışıp çalışmamak ve dolayısıyla
kamusal hayata dahil olup olmamak üzerinden şekillendiğini ortaya koyuyor. Ancak
metropolleşme, sosyal medyanın yaygınlaşması gibi dinamiklerle kadınlar kamusal hayata
gittikçe daha fazla dahil oluyorlar.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 163 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 164 / 176
KAYNAKÇA
Aslanbay, Y. Sanaktekin Hesapçı, Ö., Ağırdır, B. (2011) Lifestyles of Islamic Consumers in Turkey In
eds. Ö.Sandıkcı & G. Rice (Eds.). Handbook of Islamic Marketing, pp. 129-146
Caner, A., (2015), “Happiness, Comparison Effects, and Expectations in Turkey”, Journal of
Happiness Studies, 16, pp. 1323-1345
Yıldız, Ecevit ve Karkıner, Nadide (2011), Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi. Anadolu Üniversitesi Yayını,
Eskişehir
İlkkaracan, İ., (2012) “Why so Few Women in the Labor Market in Turkey?”, Feminist Economics, Vol.
18(1), pp.1-37
İlkkaracan, İ., Kim, K. ve Kaya, T. (2015). “Sosyal Bakım Hizmetlerine Kamu Yatırımlarının İstihdam,
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Yoksulluğa Etkileri: Türkiye Örneği” İTÜ, BMT-Kaum ve Levy Ekonomi
Enstitüsü, İstanbul
Inglehart, R. ve Norris, P., (2003), Rising Tide: Gender Equality and Cultural Change Around The
World, Cambridge University Press, UK.
T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Türkiye İsraf Raporu, 2017
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 165 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 166 / 176
ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ
2008 yılındaki Hayat Tarzları Araştırması, 5-6 Nisan 2008 tarihlerinde, 41 il, 328 ilçe, 1116
mahalle/köyde 15 yaş ve üzerinde 6482 kişi ile yüz yüze gerçekleştirildi.
Rapor kapsamında referans verilen ve verileri kullanılan bir diğer araştırma ise sahasını 14-15 Şubat
2015 tarihinde gerçekleştirdiğimiz Hayat Tarzları Araştırması. Bu araştırma kapsamında 38
il, 276 ilçe, 994 mahalle/köyde 15 yaş ve üzerinde toplam 5783 görüşme
gerçekleştirilmiştir.
Bu raporda verileri kullanılan son rapor ise 2018 yılındaki Hayat Tarzları Araştırması’dır. Sahası 31
Mart – 1 Nisan 2018 arasında gerçekleştirilen bu araştırma kapsamında 36 il, 291 ilçe, 951
mahalle/köyde toplam 5793 kişi ile görüşülmüştür.
2008
5 – 6 NİSAN 2008
41 İL 328 İLÇE 1116 MAHALLE/KÖY
6482 GÖRÜŞME
15 YAŞ VE ÜZERİ
2015
14-15 ŞUBAT 2015 38 İL 276 İLÇE 994 MAHALLE/KÖY
5783 GÖRÜŞME
15 YAŞ VE ÜZERİ
2018
31 MART – 1 NİSAN 2018
36 İL 291 İLÇE 951 MAHALLE/KÖY
5793 GÖRÜŞME
15 YAŞ VE ÜZERİ
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 167 / 176
Araştırmanın Genel Tanımı
Bu raporun dayanağı olan 3 araştırma, Hayat Tarzları müşterileri için, KONDA Araştırma ve
Danışmanlık A.Ş. tarafından gerçekleştirilmiştir.
Araştırmaların saha çalışmaları sırasıyla 5-6 Nisan 2008, 14-15 Şubat 2015 ve 31 Mart – 1 Nisan
2018 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Bu rapor, Türkiye’deki 15 yaş üstü yetişkin nüfusun,
saha çalışmalarının yapıldığı günlerdeki gündelik pratiklerini, değerlerini, sahipliklerini,
tercihlerini, profillerini ve hayat tarzlarını yansıtmaktadır.
Araştırma, Türkiye’nin 15 yaş üstü yetişkin nüfusunu temsil edecek deneklerin tercihlerindeki eğilim
ve değişimleri belirlemek ve izlemek için tasarlanmış ve uygulanmıştır. Araştırmanın
bulgularının hata payı, yüzde 95 güven aralığında +/- 1,7, yüzde 99 güven aralığında yüzde
+/- 2,3’dür.
Örneklemler
Örneklem, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine dayalı mahalle ve köylerin nüfus
büyüklükleri ve eğitim seviyeleri verileri ile saha tarihinden önceki son Genel Seçimlerin
mahalle ve köy sonuçları katmanlandırılarak hazırlanmıştır. Yerleşim yerleri önce
kır/kent/metropol olarak ayrıştırılmış ve 12 bölge esas alınarak örneklem tespit edilmiştir.
Araştırma kapsamında, aşağıdaki tablolarda belirtilen illere bağlı ilçelerin mahalle ve köylerinde
kişilerle hanelerinde yüzyüze görüşülmüştür. Her bir mahallede gerçekleştirilen 6 anket için
yaş ve cinsiyet kotası uygulanmıştır.
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 168 / 176
Hayat Tarzları 2008 Araştırması
Gidilen il 41
Gidilen ilçe 328
Gidilen mahalle/köy 1116
Görüşülen denek 6482
Anketin yapıldığı bölge Kır Kent Metropol Toplam
1 İstanbul % 18,3 % 18,3
2 Batı Marmara % 2,5 % 2,2 % 4,7
3 Ege % 5,9 % 4,7 % 4,3 % 14,9
4 Doğu Marmara % 3,8 % 2,1 % 3,3 % 9,3
5 Batı Anadolu % 3,7 % 1,9 % 7,3 % 12,9
6 Akdeniz % 5,6 % 3,2 % 4,7 % 13,5
7 Orta Anadolu % 1,8 % 2,0 % 1,3 % 5,0
8 Batı Karadeniz % 3,6 % 1,8 % 0,7 % 6,2
9 Doğu Karadeniz % 1,9 % 1,5 % 3,4
10 Kuzeydoğu Anadolu % 0,9 % 0,7 % 0,6 % 2,2
11 Ortadoğu Anadolu % 1,3 % 1,3 % 2,7
12 Güneydoğu Anadolu % 2,9 % 2,3 % 1,8 % 7,0
Toplam % 34,0 % 23,7 % 42,4 % 100,0
Yaş grubu Kadın Erkek
15-28 yaş 1 denek 1 denek
29-43 yaş 1 denek 1 denek
44 yaş ve üstü 1 denek 1 denek
Düzey 1 (12 bölge) Gidilen iller
1 İstanbul İstanbul
2 Batı Marmara Balıkesir, Edirne, Tekirdağ
3 Ege Afyon, Denizli, İzmir
4 Doğu Marmara Bolu, Bursa, Eskişehir, Kocaeli
5 Batı Anadolu Ankara, Konya, Karaman
6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin, Osmaniye
7 Orta Anadolu Kayseri, Nevşehir, Sivas
8 Batı Karadeniz Kastamonu, Samsun, Zonguldak, Bartın
9 Doğu Karadeniz Artvin, Giresun, Rize, Trabzon
10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan, Erzurum, Kars
11 Ortadoğu Anadolu Malatya, Tunceli, Van
12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa, Kilis
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 169 / 176
Hayat Tarzları 2015 Araştırması
Gidilen il 38
Gidilen ilçe 276
Gidilen mahalle/köy 994
Görüşülen denek 5783
Anketin yapıldığı bölge Kır Kent Metropol Toplam
1 İstanbul % 18,8 % 18,8
2 Batı Marmara % 1,8 % 3,2 % 5,0
3 Ege % 3,8 % 4,8 % 5,0 % 13,6
4 Doğu Marmara % 1,7 % 2,6 % 5,5 % 9,8
5 Batı Anadolu % 1,0 % 8,8 % 9,8
6 Akdeniz % 3,8 % 2,8 % 6,5 % 13,0
7 Orta Anadolu % 1,5 % 2,2 % 1,0 % 4,7
8 Batı Karadeniz % 2,8 % 3,9 % 6,6
9 Doğu Karadeniz % 1,6 % 1,8 % 3,4
10 Kuzeydoğu Anadolu % 1,3 % 1,4 % 2,6
11 Ortadoğu Anadolu % 1,7 % 2,6 % 4,4
12 Güneydoğu Anadolu % 2,3 % 2,9 % 3,0 % 8,2
Toplam % 23,2 % 28,2 % 48,6 % 100,0
Yaş grubu Kadın Erkek
15-28 yaş 1 denek 1 denek
29-43 yaş 1 denek 1 denek
44 yaş ve üstü 1 denek 1 denek
Düzey 1 (12 bölge) Gidilen iller
1 İstanbul İstanbul
2 Batı Marmara Balıkesir, Çanakkale, Edirne, Tekirdağ
3 Ege Denizli, İzmir, Kütahya, Uşak
4 Doğu Marmara Bolu, Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya
5 Batı Anadolu Ankara, Konya
6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin
7 Orta Anadolu Kayseri, Nevşehir, Sivas
8 Batı Karadeniz Samsun, Tokat, Zonguldak
9 Doğu Karadeniz Giresun, Trabzon
10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan, Erzurum, Kars
11 Ortadoğu Anadolu Elazığ, Malatya, Van
12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 170 / 176
Hayat Tarzları 2018 Araştırması
Gidilen il 36
Gidilen ilçe 291
Gidilen mahalle/köy 951
Görüşülen denek 5793
Anketin yapıldığı bölge Kır Kent Metropol Toplam
1 İstanbul % 0,2 % 17,8 % 18,0
2 Batı Marmara % 1,2 % 2,8 % 0,9 % 4,9
3 Ege % 2,5 % 6,7 % 4,9 % 14,1
4 Doğu Marmara % 1,2 % 2,9 % 5,7 % 9,8
5 Batı Anadolu % 0,7 % 1,8 % 7,3 % 9,9
6 Akdeniz % 1,9 % 5,7 % 5,3 % 12,8
7 Orta Anadolu % 1,2 % 2,6 % 1,2 % 5,1
8 Batı Karadeniz % 1,9 % 3,2 % 0,7 % 5,8
9 Doğu Karadeniz % 1,2 % 2,4 % 3,6
10 Kuzeydoğu Anadolu % 1,0 % 1,5 % 2,5
11 Ortadoğu Anadolu % 1,5 % 2,4 % 0,6 % 4,4
12 Güneydoğu Anadolu % 2,1 % 3,2 % 3,7 % 9,0
Toplam % 16,4 % 35,4 % 48,2 % 100,0
Yaş grubu Kadın Erkek
15-32 yaş 1 denek 1 denek
33-48 yaş 1 denek 1 denek
49 yaş ve üstü 1 denek 1 denek
Düzey 1 (12 bölge) Gidilen iller
1 İstanbul İstanbul
2 Batı Marmara Balıkesir, Çanakkale, Edirne, Tekirdağ
3 Ege Denizli, İzmir, Kütahya, Uşak
4 Doğu Marmara Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya
5 Batı Anadolu Ankara, Konya
6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin
7 Orta Anadolu Kayseri, Sivas, Yozgat
8 Batı Karadeniz Samsun, Tokat, Zonguldak
9 Doğu Karadeniz Giresun, Trabzon
10 Kuzeydoğu Anadolu Erzurum, Kars
11 Ortadoğu Anadolu Elazığ, Malatya, Van
12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Şanlıurfa
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 171 / 176
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 172 / 176
TERİMLER SÖZLÜĞÜ
Bu raporda yer alan tüm bulgular, araştırmaların saha çalışmalarında görüşülen kişilerle yüz yüze
yapılan anketlerde sorulan sorulara dayandırılmaktadır. Bazı sorular ve cevap seçenekleri
sonrasında kısaltılarak veya basitleştirilerek, raporda gündelik dilde kullanılan terimlerle
ifade edilmektedir. Örneğin kendini ne kadar dindar gördüğüne dair soruya cevaben “İnançlı
ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri” için, raporda kısaca “inançlı” ifadesi
kullanılmaktadır. Bu bölüm hem Hayat Tarzları raporunu eline ilk defa alanlar için, hem de
terimlerle ilgili açıklamaya ihtiyaç duyanlar için hazırlanmıştır. İlk tabloda terimler ve
açıklamaları, daha sonraki tablolarda bu terimlerin kaynağı olan soru ve cevap metinleri yer
almaktadır.
AÇIKLAMA
Alevi Müslüman: Kendi din / mezhebini Alevi Müslüman olarak tanımlayan kişi
Alt Orta Sınıf: Kişi başı geliri ortadaki yüzde 60’lık kesimde olan ama otomobili
olmayan kesim
Alt Sınıf: Kişi başı geliri en düşük olan yüzde 20’lik kesim
Arap: Kendi etnik kökenini Arap olarak tanımlayan kişi
Ateist: Dini inancı olmayan biri
Babası göçmüş: Doğduğu bölge ve yaşadığı bölge aynı, babasının doğduğu bölge
farklı
Baba memleketine dönmüş: Babasının doğduğu bölge ve yaşadığı bölge aynı, doğduğu bölge
farklı
Babası ve kendisi göçmüş: Doğduğu bölge, babasının doğduğu bölge ve yaşadığı bölge farklı
Başörtülü: Kendisi veya erkekse eşinin başörtüsü ile örtündüğünü belirten
kişi
Çalışan: Halen çalışan kişi
Çarşaf: Kendisi veya erkekse eşinin çarşafla örtündüğünü belirten kişi
Dindar: Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar biri
Dindar Muhafazakâr: Kendi hayat tarzını dindar muhafazakâr olarak tanımlayan kişi
Geleneksel Muhafazakâr: Kendi hayat tarzını geleneksel muhafazakâr olarak tanımlayan kişi
Hiç göçmemiş: Doğduğu bölge, babasının doğduğu bölge ve yaşadığı bölge aynı
İnançlı: İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri
İnançsız: Dinin gereklerine pek inanmayan biri
Kendisi göçmüş: Doğduğu bölge ve babasının doğduğu bölge aynı, yaşadığı bölge
farklı
Kent: Nüfusun 4000'in üstünde olan yerleşim yerleri (idari tanımdan
farklıdır)
Kır: Nüfusun 4000'in altında olan yerleşim yerleri (idari tanımdan
farklıdır)
Kürt: Kendi etnik kökenini Kürt olan tanımlayan kişi
Metropol: Nüfusu en yüksek 15 şehrin bütünleşik şehir merkezi sınırların-
daki yerleşim yerleri (idari tanımdan farklıdır)
Modern: Kendi hayat tarzını modern olarak tanımlayan kişi
Okuyan: Halen öğrenci olan kişi
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 173 / 176
Oturan: Halen ne okuyani yani öğrenci olan, ne de okuyan kişi
Örtünmeyenler: Kendisi veya erkekse eşinin örtünmediğini belirten kişi
Sofu: Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar biri
Sünni Müslüman: Kendi din / mezhebini Sünni Müslüman olarak tanımlayan kişi
Türbanlı: Kendisi veya erkekse eşinin türbanla örtündüğünü belirten kişi
Türk: Kendi etnik kökenini Türk olarak tanımlayan kişi
Üst Sınıf: Kişi başı geliri en yüksek olan yüzde 20’lik kesim
Yeni Orta Sınıf: Kişi başı geliri ortadaki yüzde 60’lık kesimde olan ve otomobili
olan kesim
Zaza: Kendi etnik kökenini Zaza olan tanımlayan kişi
Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler
Kendinizi, hayat tarzı bakımından aşağıda
sayacağım üç gruptan hangisinde sayarsınız?
Modern
Geleneksel Muhafazakâr
Dindar Muhafazakâr
Hepimiz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyız, ama
değişik etnik kökenlerden olabiliriz; Siz kendinizi,
kimliğinizi ne olarak biliyorsunuz veya hissediyor-
sunuz?
Türk
Kürt
Zaza
Arap
Diğer
Kendinizi ait hissettiğiniz dininiz ve mezhebiniz
nedir?
Sünni Hanefi Müslüman
Sünni Şafii Müslüman
Sünni diğer Müslüman
Alevi Müslüman
Diğer Müslüman
Diğer din mensubu
Dini inancı yok
Yerleşim Kodu (Örneklemden gelen veri)
Kır
Kent
Metropol
Eşiniz veya siz, sokağa çıkarken başınızı örtüyor
musunuz? Nasıl örtüyorsunuz?
Örtünmüyor
Başörtüsü
Türban
Çarşaf
Görüşülen kişi bekar erkek
Dindarlık açısından kendinizi aşağıda okuyacak-
larımdan hangisiyle tarif edersiniz?
Dini inancı olmayan biri
Dinin gereklerine pek inanmayan biri
İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine
getiremeyen biri
Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar
biri
Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar
biri
Ekonomik sınıflar (Hanedeki kişi sayısı, hane ge-
liri ve otomobil sahipliği kullanılarak
hesaplanıyor)
Alt sınıf
Alt orta sınıf
Yeni orta sınıf
Üst sınıf
Göç (Bölge)
Hiç göçmemiş
Kendisi göçmüş
Babası göçmüş
Babası ve kendisi göçmüş
Baba memleketine dönmüş
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 174 / 176
HAYAT TARZLARI KÜMELERİ NEDİR?
Hayat tarzı araştırmalarının temel amaçlarından biri toplumda fikirleri, değerleri, gündelik pratikleri
açısından birbirlerinden farklı yaşayan, farklı hayat tarzlarına, zihin dünyalarına ve günlük
yaşantılara sahip olan kümeleri tespit etmek, aralarındaki farkları ve ortaklıkları ortaya
koymaktır. Ayrıca bu kümelerin zaman içinde toplumdaki nüfus büyüklüklerinin değişip
değişmediğini, ne şekillerde evrildiklerini tespit etmek toplumun temel dinamiklerini, dip
dalgalarını anlamamız için de fırsat sağlamaktadır.
Araştırmada görüştüğümüz her bir kişinin bir diğeri ile farkları ve benzerliklerini inceleyen bir analiz
yöntemi sonucunda, birbirlerine en çok benzeyenler bir araya getirilmiş ve 9 farklı hayat tarzı
kümesi ortaya konmuştur.
Teknik olarak açıklayacak olursak araştırmanın verileri değerlendirilerek geçerlilik ve güvenilirlik
analizleri yapılmış, araştırmada öngörülen model test edilmiştir. Anket formunda yer alan
değerler, pratikler, algılar, beklentiler ve korkulara dair ifadelere görüşülen kişilerin verdikleri
cevaplar faktör analizine sokulmuş ve 12 faktör bulunmuştur. Faktörlerin güvenilirliği ve iç
tutarlılık katsayısı “Cronbach alpha” ile test edilmiştir. Ardından bu faktörler kullanılarak iki
aşamalı kümeleme analizi yapılmış ve örneklem 9 kümeye ayrıştırılmıştır. Ardından kümelerin
özellikleri incelenerek isimlendirilmiştir.
Ortaya aşağıdaki grafikte isimleri ve oranları görülen 9 küme çıkmıştır. Bu 9 kümenin özellikleri
incelendiğinde toplumun farklı kesimlerini tarif eden farklı hayat tarzlarına sahip oldukları
görülmektedir.
1 - Endişeli
Modernler;
9,4
2 - Mazbut
Modernler;
5,5
3 -
Muhafazakar
Modernler;
14,8
4 -
Uzaktakiler;
12,3
5 -
Ortadakiler;
9,1
6 - Mahallenin
Gençleri; 10,5
7 - Dini
Muhafazakarl
ar; 10,9
8 - Kırsal
Gelenekselcil
er; 12,1
9 - Hayata
Tutunanlar;
15,2
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 175 / 176
Kümeleme yaparken 2008 yılındaki araştırmamızda ortaya çıkardığımız kümelerin yeniden tespit
edilmesi ve kümelerin niteliklerinde ve büyüklüklerinde 10 yılda gerçekleşen değişimlerin
ortaya konması hedeflenmiştir.
Kümelerin büyüklüklerinde 10 yıldaki değişimleri incelediğimizde birkaç bulgu ön plana çıkmaktadır:
Üç modern küme arasından Endişeli Modernler ve Mazbut Modernler küçülürken,
Muhafazakâr Modernler büyümüştür.
Daha geleneksel niteliklere sahip olan kümeler arasında Kırsal Gelenekselciler şehirleşmeye
ve çiftçiliğin iyice azalmasına paralel olarak son 10 yılda azalmıştır. Buna karşılık daha ziyade
kentlerde ve metropollerde yaşayanlardan oluşan Hayata Tutunanlar artmıştır.
Türkiye genelindeki hayat tarzı kümeleri hakkında daha fazla bilgi için interaktif sitemizi
inceleyebilirsiniz.22
22 https://interaktif.konda.com.tr/
2018; 15,2
2018; 12,1
2018; 10,9
2018; 10,5
2018; 9,1
2018; 12,3
2018; 14,8
2018; 5,5
2018; 9,4
2008; 11,7
2008; 15,8
2008; 12,8
2008; 11,5
2008; 11,7
2008; 9,4
2008; 8,8
2008; 7,8
2008; 10,6
0 5 10 15 20
9 - Hayata Tutunanlar
8 - Kırsal Gelenekselciler
7 - Dini Muhafazakarlar
6 - Mahallenin Gençleri
5 - Ortadakiler
4 - Uzaktakiler
3 - Muhafazakar Modernler
2 - Mazbut Modernler
1 - Endişeli Modernler
Hayat Tarzı kümeleri 2008-2018 - Tüm Türkiye
KONDA HAYAT TARZLARI 2018 – Kadınlar, Kasım’19 176 / 176
Aşağıdaki grafikler kadınların ve erkeklerin hayat tarzı kümelerine dağılımlarını ve 2008’den 2018’e
oranlardaki değişimleri göstermektedir.
2018; 18
2018; 13
2018; 7
2018; 8
2018; 8
2018; 16
2018; 14
2018; 6
2018; 9
2008; 20
2008; 15
2008; 10
2008; 7
2008; 12
2008; 10
2008; 5
2008; 9
2008; 11
0 5 10 15 20 25
9 - Hayata Tutunanlar
8 - Kırsal Gelenekselciler
7 - Dini Muhafazakarlar
6 - Mahallenin Gençleri
5 - Ortadakiler
4 - Uzaktakiler
3 - Muhafazakar Modernler
2 - Mazbut Modernler
1 - Endişeli Modernler
Hayat Tarzı kümeleri 2008-2018 - Kadınlar
2018; 13
2018; 11
2018; 14
2018; 13
2018; 10
2018; 9
2018; 15
2018; 6
2018; 10
2008; 3
2008; 17
2008; 15
2008; 15
2008; 11
2008; 9
2008; 12
2008; 6
2008; 10
0 5 10 15 20
9 - Hayata Tutunanlar
8 - Kırsal Gelenekselciler
7 - Dini Muhafazakarlar
6 - Mahallenin Gençleri
5 - Ortadakiler
4 - Uzaktakiler
3 - Muhafazakar Modernler
2 - Mazbut Modernler
1 - Endişeli Modernler
Hayat Tarzı kümeleri 2008-2018 - Erkekler
Yıldız Posta Caddesi Çiğdem Apt. No:11 / 6 Esentepe, 34349 Şişli İstanbul
[email protected]+90 212 275 17 66 (pbx)+90 212 275 17 68 (fax)