TÜRKÇE · 2018. 11. 7. · TYT MÜFREDATA UYGUN SORU HAVUZU TÜRKÇE. Sevgili Öğrenciler, Yayın Denizi olarak benzersiz bir çalışma ile yine karşınızdayız. TYT ve AYT’ye,

Dizinli

ÖSYM Sınavlarında Sıkça KarşılaşılanKelimeler Klavuzu

Renkli – Resimli – Tablolu

Güncel

Örnek Soru Çözümlü

ONLİNE“eğitimde yayındenizi online”

ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ SEÇİMİ İLE SİSTEME ÜYELİK FORMUNU DOLDURUNUZ.

SİSTEME GİRİŞ YAPARAK DİJİTAL İÇERİKLERİNİZİ İSTEDİĞİNİZ YEREİNDİREBİLİRSİNİZ.

İNTERNETE BAĞLI OLSUN VEYA OLMASIN DİLEDİĞİNİZ PLATFORMLARDA İÇERİKLERİMİZKULLANABİLİRSİNİZ.

İSTEDİĞİNİZSORULARLA KENDİ TESTİNİZİOLUŞTURABİLİRSİNİZ.

www.ydakillitahta.com

ÜCRETSİZ ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ

KOLAY ERİŞİLEBİLİR DİJİTAL İÇERİK

ÖRNEK KİTAP TALEBİ

TYT

MÜFREDATA UYGUN SORU HAVUZU

TÜRKÇE

ÖN SÖZ

Sevgili Öğrenciler,

Yayın Denizi olarak benzersiz bir çalışma ile yine karşınızdayız. TYT ve AYT’ye, eşit ağırlık ve sözel alandan hazırlanan öğrencilerin tartışılmaz biçimde en çok zor-landıkları testlerin başında olan Türkçe sorularını çözmelerinde kendilerine yardımcı olacak harika bir eseri sunmuş olmanın mutluluğunu yaşıyoruz.

Kitabımızda 9, 10, 11 ve 12. sınıflara ait bütün konuları ağırlıklarına göre ay-rıntılı bir biçimde bulacaksınız. Piyasada bu alanda yazılmış ve neredeyse tümü birbirinin kopyası çalışmaların aksine kitabımız uzun bir süreçte ve tümüyle özgün bir yöntemle hazırlanmıştır.

Kitabımız bu yönüyle yalnız TYT, AYT öğrencilerinin değil, okul başarısını yük-seltmek isteyen 9, 10, 11 ve 12. sınıf öğrencilerinin de işine yarayacaktır. Ayrıca kitabımızın değerli meslektaşlarımızın da başucu kitabı olacağına içtenlikle inanı-yoruz.

TEK Türkçe (Türkçe Kılavuzu) hepinizin bildiğini sandığımız Yayın Denizi’nin üç değerli yazarı tarafından kaleme alındı.

Tamamı renkli, sözlüklü hazırlanmış kitabımızın piyasadaki büyük bir boşluğu dolduracağına inanıyoruz. Kitabımızın bir özelliği de sonunda bulacağınız dizindir. Bu dizin sayesinde her konunun en küçük alt başlığına ulaşabileceksiniz.

TEK Türkçe (Türkçe Kılavuzu) adıyla piyasaya çıkmış eserimizin tekliği yalnız isminden kaynaklanmamaktadır. Bu isim aynı zamanda eserin, içeriğinin ve biçimi-nin de tek olduğuna işaret etmektedir.

Kitabımızın sizlere yararlı olması bütün yorgunluğumuzu alacaktır. Bu anlamda siz sevgili öğrencilerimize gireceğiniz sınavlarda üstün başarılar dileriz.

Kitabımızın hazırlık aşamasında emeklerini esirgemeyen Emine HABİBOĞLU ve Ayça AKTAŞ DEMİRCAN’a teşekkürü borç biliriz.

Hasan KURT – Sadullah KARAYANIK – Özhan YALÇINKAYA

İÇİNDEKİLER

SÖZCÜKTE ANLAM (KELİME ANLAMI)Sözcükte Anlam (Kelime Anlamı) .....................................................................11Gerçek Anlam (Temel Anlam) ..........................................................................11Yan anlam ........................................................................................................12Mecaz Anlam ....................................................................................................12Sözcükler Arası Anlam İlişkileri ........................................................................20Söz Öbekleri .....................................................................................................31Deyimler ...........................................................................................................32Atasözleri ..........................................................................................................33Özdeyiş .............................................................................................................35Söz Öbeği / Altı Çizili Söz .................................................................................35

CÜMLEDE ANLAM Cümlede Anlam ................................................................................................37Anlam İlişkilerine Göre Cümleler ......................................................................38Anlamlarına Göre Cümleler ..............................................................................51Yansıttığı Duygu ve Düşünceye Göre Cümleler ...............................................54Anlatım Özelliğine Göre Cümleler ....................................................................65Cümlede Yargı Bildirme Yöntemleri .................................................................72

ANLATIM BİÇİMLERİ, DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI VE ANLATIMIN TEMEL ÖZELLİKLERİAnlatım Biçimleri ...............................................................................................75Düşünceyi Geliştirme Yolları ............................................................................79Anlatımın Temel Özellikleri ...............................................................................82

PARAGRAFTA ANLAMParagrafta Anlam ..............................................................................................91Paragrafın Yapısı................................................................................. .............93Paragrafın Anlamı .............................................................................................104

İÇİNDEKİLER

SES BİLGİSİ

Ses Bilgisi............................................................................................ .............115

Ünlüler ..............................................................................................................116

Ünsüzler ...........................................................................................................119

Ses Olayları ......................................................................................................119

YAZIM KURALLARI

Yazım Kuralları.................................................................................... .............135

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Noktalama İşaretleri............................................................................. .............167

SÖZCÜKTE YAPI

Sözcükte Yapı...................................................................................... ............185

Basit Yapılı Sözcükler.......................................................................... .............185

Türemiş Sözcükler............................................................................... .............187

Ekler………………………………………………………………………… .............187

Birleşik Sözcükler………………………………………………………… ..............207

SÖZCÜK TÜRLERİ

İSİM (AD)

Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler..................................................... .............214

Varlıkların Sayılarına Göre İsimler………………………………………. .............215

Varlıkların Oluşlarına Göre İsimler....................................................... ............216

İsmin Hâlleri (Adın Durumları)…………………………………………… ............. 216

İsimlerde Küçültme………………………………………………………... ............219

Yapısına Göre İsimler…………………………………………………….. .............219

İsim Tamlamaları (Ad Tamlamaları)…………………………………….. .............220

İÇİNDEKİLER

SIFAT (ÖN AD)Sıfat (Ön Ad)………………………………………………………………. .............225Sıfatların Çeşitleri…………………………………………………………. .............225Sıfatlarda Pekiştirme / Kuvvetlendirme…………………………………. .............228Sıfatlarda Küçültme……………………………………………………….. .............229Sıfatın Adlaşması (Adlaşmış Sıfat)……………………………………… .............230Sıfatların Yapısı…………………………………………………………… .............231Sıfat Tamlaması…………………………………………………………… .............232

ZAMİR (ADIL)Zamir (Adıl)………………………………………………………………… .............235Zamir Çeşitleri……………………………………………………………... .............236Yapısı Bakımından Zamirler……………………………………………... .............242

ZARF (BELİRTEÇ)Zarf (Belirteç)………………………………………………………………. ............245Zarf Çeşitleri……………………………………………………………….. .............247Yapısına Göre Zarflar…………………………………………………….. .............253

EDAT - BAĞLAÇ - ÜNLEMEdat (İlgeç) .......................................................................................................255Bağlaç ...............................................................................................................264Ünlem ...............................................................................................................266

FİİL (EYLEM)Fiil (Eylem) ........................................................................................................269Taşıdıkları Anlama Göre Fiiller............................................................ .............269Fiilde Kişi…………………………………………………………………… .............271Fiilde Kip.............................................................................................. .............272Fiilde Yapı (Yapısına Göre Fiiller)……………………………………….. ............277Ek Fiil (Ek Eylem)…………………………………………………………. .............279Fiilde Çatı…………………………………………………………………... ............282Öznesine (Özne -Yüklem İlişkisine ) Göre Fiiller………………………. .............282Nesnesine (Nesne -Yüklem İlişkisine ) Göre Fiiller……………………. .............285

İÇİNDEKİLER

FİİLİMSİ (EYLEMSİ)

Fiilimsi (Eylemsi)…………………………………………………………... ............287

Fiilimsi Çeşitleri (İsim-fiil, Sıfat-fiil, Zarf-fiil)……………………………... ............289

KELİME GRUPLARI

Kelime Grupları……………………………………………………………. .............297

CÜMLENİN ÖGELERİ

Cümlenin Temel Ögeleri (Yüklem, Özne) .........................................................301

Cümlenin Yardımcı Ögeleri

(Nesne, Dolaylı Tümleç, Zarf Tümleci, Edat Tümleci) ......................................306

CÜMLE TÜRLERİ

Yüklemine Göre Cümleler ................................................................................319

Öge Dizilişine Göre Cümleler ...........................................................................321

Yapısına Göre Cümleler ...................................................................................322

Bildirdikleri Kiplere Göre Cümleler ....................................................................328

ANLATIM BOZUKLUĞU

Anlatımın Oluşumu ...........................................................................................337

Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları ....................................................................338

Dil Bilgisinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları ...........................................352

KAYNAKÇA……………………………………………………………….. .............367

TÜRKÇE SORULARINDA SIKÇA KARŞILAŞILAN

KELİMELER SÖZLÜĞÜ…………………………………………………. ..............369

DİZİN (İNDEKS)…………………………………………………………… .............377

37

CÜMLEDE ANLAM

Cümle (Tümce): Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir durumu ya da eylemi anlatan sözcük veya sözcük topluluğudur. Bir sözcüğün ya da sözcük topluluğunun cümle olarak adlandırılabilmesi onun yargı bildirmesine bağlıdır.

Yargı: Cümlede birbirini anlamca bütünleyen ögelerin, özellikle yüklem aracı-lığıyla bir duyguyu, bir düşünceyi, bir isteği, bir durumu, bir oluş ve kılışı karar olarak bildirmesidir. Bu anlamda yüklem, cümlenin anlamını tamamlayıcı, yargıyı sonuçlandırıcı en önemli ögedir.

Cümledeki yargı, eylem ya da ek eylem aracılığıyla ifade edilir.

a) Eylem (fiil) Aracılığıyla

Yüklemi çekimli bir fiilin oluşturduğu cümlelerdeki yargılardır.

ÖRNEK

➤ Karşı tepelere doğru rengi iyice koyulaşan gölün üzerinde göksel bir gösteri sunan kırlangıçları hayranlıkla izledik.

“İzledik” eylemi görülen geçmiş zamanda ve birinci çoğul kişi ile çe-kimlenmiştir. Bu cümlede sıralanan bütün sözcükler “izledik” eylemi ile bir yargıya bağlanmıştır.

50

ÖRNEK

(I) Ağabeylerin kardeşleri üzerindeki örnekliklerinin ne denli önemli olduğu herkes tarafından bilinen bir gerçektir. (II) Çocukların ve gençle-rin, hayatı keşfetmede kendilerinden önce aynı yoldan geçmiş büyüklerini taklit etmesinden; neyi, nasıl yapacaklarına karar vermede en yakın örne-ğe başvurmasından daha doğal ne olabilir ki?

Yukarıdaki cümlelerden I.sinde verilen durumun nedenlerine, II. cüm-lede değinilmiştir. Söz konusu örnekliğin insan psikolojisi ile ilgili doğal bir duruma dayandığı ile ilgili açıklamaya yer verilmiştir.

ÖSS (2000)

(I) Günü gününe pek uymaz bu kentin. (II) Bir bakarsın, yaz ortasında buz kesmişsin; bir bakarsın, kasım ortasında ceket fazla gelmiş. (III) Geçen eylül ayının son günü kente yağmur yağarken kentin sırtını dayadığı dağa kar yağıyordu. (IV) Ertesi gün ise mayıs sonu güneşine benzeyen pırıl pırıl bir hava… (V) Neredeyse tüm ekim ayı, böyle geçti. (VI) Oysa daha güneyimizdeki bir başka kente çoktan kış gelmişti.

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerden hangisi kendinden ön-ceki cümlenin açıklaması durumundadır?

A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI.

Çözüm

Tipik bir açıklama cümlesi sorusu olan yukarıdaki örnekte yazar I. cüm-lede “Günü gününe pek uymaz bu kentin.” dedikten sonra amaçladığı anlamı somutlaştırmak için II. cümlede “Bir bakarsın, yaz ortasında buz kesmiş-sin; bir bakarsın, kasım ortasında ceket fazla gelmiş.” diyerek “kentin günü gününe uymamasından” neyi kastettiğini açıklamış oluyor.

Cevap A’dır.

77

AÇIKLAYICI ANLATIM / AÇIKLAMADoğrudan bilgi aktarmaya yönelik anlatım türüdür. Amacı, bir konuda bil-

gi vermek, dinleyenleri veya okuyanları o konuda aydınlatmaktır. Açıklayıcı anlatımda tanımlamalardan, açıklayıcı betimlemelerden, tanık göstermelerden, sınıflandırmalardan, örneklendirmelerden, karşıtlıklardan ve benzerliklerden, sa-yısal verilerden vb. yararlanılır.

Aydınlatma ve bilgi verme amacı taşıyan açıklayıcı anlatımlarda karşıdakinin düşüncesini değiştirme, onu “ikna etme” amacı yoktur. Açıklayıcı anlatımda ya-zar, okuyucunun kültürel durumunu dikkate alır, okuyucunun seviyesine uygun bir üslup kullanır. Açıklayıcı anlatımda “nasıl” ve “niçin” sorularına yanıt verilir. Bu anlatımda konuları sorulara bağlama yöntemi dikkat çeker. Sorular yardımıyla, o-kuyucunun konuya ilgisi ortaya çıkar.

ÖRNEK

Cömertlik elindeki parayı, malı ve mülkü esirgemeyip gerekli yerlere ve kimselere vermekten zevk duymak ve eli açık olmaktır. Cömert kişi, başkalarına verdiği para ve malın değeri üzerinde çıkar düşüncesinden u-zaktır. Onun amacı, dağıttığı servetin karşısındakilere verdiği mutluluğu izlemektir. Adalet de haklı olana hakkını vermek olduğuna göre cömertlik-le temelde birleşir. Cömert olmayan kişinin adaletli olması olanak dışıdır. Çünkü parayı ve malı, yararlanmamak ya da başkalarına yararlandırmamak için elinde tutan kişi, haklı olmasa da bir şey dağıtmak zorunda kaldığından daima çıkarını düşünür. Onun için de adaletten ayrılmak zorunda kalır.

83

YOĞUNLUKBir sözün, duygu ve düşünce bakımından zenginliğidir. Buna “derinlik” de de-

nilebilir. Derin, yoruma açık, sıradan olmayan, sığ olmayan, yüzeysel olmayan anlatım.

UYARI

ANLATIMLA İLGİLİ DİĞER TERİMLER

EVRENSELLİK: Sanatçının, düşünceleriyle tüm insanlığa seslenmeyi başara-bilmesidir. Dünyadaki bütün insanları ilgilendiren konuların ele alınması, işlenmesi demektir.

ULUSALLIK: Sadece bir ülkeyi, bir ulusu ilgilendiren konuların işlenmesidir.

KALICILIK: Bir yazarın yalnızca yaşadığı devirde değil, gelecekte de adın-dan söz ettirmesidir.

BÜTÜNLÜK: Bir yazıdaki bölümlerin aynı konu etrafında gelişmesi, konu-dan sapılmamasıdır.

YERLİLİK: Anlatımın yerli kültürle yapılması, yabancı etkilerden uzak bulunmasıdır.

BİREYSELLİK: Siyasi ve toplumsal konular yerine bireyi konu alan anlatım-dır.

TOPLUMSALLIK: Toplumu ilgilendiren konuların ele alınmasıdır.

İLGİ ÇEKİCİLİK Anlatımın geniş insan topluluklarının ilgisini çeken nitelikler taşımasıdır.

118

2. Küçük Ünlü Uyumu (Düzlük – Yuvarlaklık Uyumu)

Bir kelimede düz ünlülerden sonra düz, yuvarlak ünlülerden sonra düz geniş veya dar yuvarlak ünlü bulunur.

Önceki Hece Sonraki Hece Örnek

a, ı a, ı ısırmak, kayıkçı

e, i e, i nitelik, bilek

o, u a, u yumurta, uçak

ö, ü e, ü kürek, kömürlük

UYARI

1. Ekler,kelimeninsonhecesindekiünlüyeuyar.

Örneğin, “uçak” sözcüğünün son hecesindeki ünlü (a) düz olduğu için, bu sözcüğe ancak düz ünlüsü olan ekler gelebilir:

uçak-ta, uçak-lar, uçak-çı-lık, uçak-ta-ki...

2. Türkçeolduğuhâlde,küçükünlüuyumunauymayanbazısözcüklervardır:

avuç, avutmak, kavun, karpuz, kavurmak, savurmak, tavuk, yağmur, çamur, kavuşmak, kabuk, kavuk...

3. Küçükünlüuyumu,alıntıvebirleşiksözcüklerdearanmaz:

alkol, daktilo, radyo, müzik, kabul, horoz, Keçiören, Kadıköy, Akçako-ca...

Ancak bazı alıntı sözcükler küçük ünlü uyumuna uydurulmuştur:

müdür (müdir), mümkün (mümkin), müşkül (müşkil)...

Bazı Anadolu ağızlarında “horoz, doktor, motor” gibi kelimeler küçük ünlü uyumuna uydurularak “horuz, doktur, motur” şeklinde söylenmektedir.

4. Türkçesözcüklerde,ilkhecedensonrakihecelerde“o,ö”ünlüleribu-lunmaz.AşağıdakisözcüklerTürkçedeğildir:

horoz, radyo, bandrol, paso, daktilo, aktör...

136

B. Dizeler (mısra) büyük harfle başlar.

C. Nokta, soru, ünlem, iki nokta ve üç nokta işaretlerinden sonra gelen cümleler büyük harfle başlar.

UYARI

İkinoktadansonragelencümlelerbüyükharflebaşlarancakikinoktadansonracümleveözeladniteliğindeolmayanörneklerbüyükharflebaşlamaz.

Menfaatsandalyeyebenzer:Başındataşırsanseniküçültür,ayağınınal-tınaalırsanyükseltir.(CenapŞahabettin)

Türkçede-lıekiyletüretilmişbirçokkelimevardır:akıllı,tatlı,köylü…

D. Özel isimler büyük harfle başlar.

1. Kişi adları ve soyadları büyük harfle başlar: Ahmet Hamdi Tanpınar, Necip Fazıl Kısakürek…

2. Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar: Zeynep Hanım, Ali Bey, Kaymakam Erol Bey…

3. Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler büyük harfle başlar: Baba Gündüz, Dayı Kemal, Hala Sultan, Nene Hatun, Gül Baba, Susuz Dede, Telli Baba…

UYARI

Akrabalıkbildirenkelimelerküçükharflebaşlar:

AyşeablamlaFatmateyzeminevinegittik.

4. Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar:

Avrupa’dan gelen heyeti Vali dün kabul etti.

5. Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelime-ler büyük harfle başlar:

Sayın Bakan, Sayın Başkan, Sayın Rektör…

6. Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar:

Sevgili Kardeşim, Aziz Dostum…

160

YAZIMI KARIŞTIRILAN KELİMELER

Sınavlarda yazımı karıştırılan kelimelerle ilgili de sorular sorulmaktadır. Aşa-ğıda yazımı karıştırılan kelimeler tablosu verilmiştir.

YAZIMI KARIŞTIRILAN KELİMELER “Lügate Mertlik Olmaz.”

Aabajur

absürt

abuk subuk

abur cubur

acaba

acayip

acemi

acente

acımtırak

açgözlü

açık hava

açıkgöz

adale

adamakıllı

adaptasyon

adaptör

adımbaşı

adli sicil

adli tabip

aerobik

aforoz

ağabey

ağırbaşlı

ahbap

ahenk

ahraz

ahtapot

aidat

ajans

akarsu

akaryakıt

akıbet

aklı kıt

aklı sıra

aklıselim

aksesuar

akşamüstü

akşamüzeri

aktris

aktüalite

aktüel

alelacele

alelade

alerji

alfabe

alıkoymak

alnım

alternatif

alt etmek

altmış

altüst etmek

altüst olmak

altyapı

alüminyum

amatör

amblem

ameliyat

amfi

ampul

anaerkil

anbean

anestezi

anneanne

ansiklopedi

antoloji

antrenman

antrenör

antrparantez

apar topar

apartman

aperitif

ara sıra

arabesk

ardı sıra

art arda

art niyet

arz etmek

asansör

asayiş

asfalt

asgari

aspiratör

asteğmen

astsubay

ataerkil

ataşe

atölye

aut

averaj

ayak bağı

aybeay

ay ışığı

ayak izi

ayaküstü

ayırt etmek

aysberg

az buçuk

Bbabaanne

babayiğit

badem

bagaj

bağırsak

bağrı yanık

bahçıvan

bakla

balta

bandrol

banknot

barbekü

barışsever

barkod

baş aşağı

baş başa

başüstüne

başa baş

başıboş

başıbozuk

başöğretmen

başvurmak

başvuru

başyazar

bazen

bedava

bedbaht

beddua

belli başlı

betonarme

beyefendi

beynelmilel

190

b. İsimden Fiil Yapan Ekler

EKLER ÖRNEKLER

-la, -le

taş-la-, baş-la-, göz-le-, of-la-, üf-le-, karşı-la-, pat-la-,

temiz-le-, giz-le-, düz-le-, yok-la- , sız(ı)-la-, kok(u)-la-,

bes(i)-le-, yumurt(a)-la-…

-ar, -ermor-ar-, boz-ar- ak-ar-, yaş-ar-, ev-er, sarar- (sarı-ar-),

kara-r-, yeşer- (yeşil-er-), kızar- (kızıl-ar-)...

-et göz-et-, yön-et-…

-da, -de, -ta, -te fısıl-da-, horul-da-, gürül-de-...

-kır, -kir, -kur, -kür hay-kır-, hıç-kır-, fış-kır-, püs-kür-…

-l, -al, -elyön-el-, dar-al-, az-al- kısa-l-, ince-l-, kör-el-, düz-el-,

çok-al- (çoğal-)

-a, -ekan-a-, tür-e-, yaş-a-, boş-a-, oy(u)n-a-, dil-e-, ben(i)z-e-,

el-e-, tün-e-, uz-a-, kap-a-, harç - a - (harca-)

-(i)k geç-ik- (gecik-), bir-ik-, göz-ük-, aç-ık- (acık-)...

-lan kuşku-lan-, yaş-lan- , us-lan-…

-laş, -leş söz-leş-, veda-laş-, haber-leş-…

-msa, -mse az-ı-msa-, ben-i-mse-...

-sa, -se su-sa-, garip-se-, önem-se-...

-r deli-r-…

194

UYARI

Fiilimsi ekleri de fiillerden ad soylu sözcükler türeten yapım ekleridir:

İsim-fiil (ad-eylem) ekleri: -ma-(y)ış-mak

Sıfat-fiil (ortaç) ekleri: -an-ası-mez-ar-dik-ecek-miş

Zarf-fiil (bağ fiil / ulaç) ekleri: -ken-(y)alı-asiye-e-madan-ince-ip-arak-(-la)-dıkça, -(ı)r … -mez, -casına, -maksızın, -dığında…

ÇEKİM EKLERİ

Fiil, ad kök veya gövdelerine gelerek bağlı oldukları kelime gruplarına göre

kelimeler arasında durum (hâl), iyelik, çokluk, zaman, kişi ilişkisi kuran eklerdir. Ek-

lendiği sözcüğün anlamını ve türünü değiştirmeyen, anlamını zenginleştiren, cümle

içindeki görevini belirleyen eklerdir. Çekim ekleri de “isim çekim ekleri” ve “fiil çekim

ekleri” olmak üzere ikiye ayrılır.

İSİM ÇEKİM EKLERİ

Çoğul Eki

İsimlere getirilen çoğul eki “-lar / -ler”dir.

ÖRNEK

İnsan-lar, çocuk-lar, ağaç-lar, soru-lar…

İyelik Ekleri

İsimlere gelerek onların kime, neye ait olduğunu gösteren eklerdir. Varlıkların, nesnelerin sahiplerini gösteren eklerdir.

232

b. Kurallı Birleşik Sıfatlar

Anlamca kaynaşmış birleşik sıfatların dışında kurallı birleşik sıfat adı verilen bir birleşik sıfat çeşidi daha vardır. Kurallı birleşik sıfatların en yaygın oluşum şekilleri şunlardır:

“Sıfat tamlaması + «-lı»yapım eki” ile

düşük dozlu (ilaç), iyi niyetli (insan), kısa boylu (asker), büyük kapılı (bina), kırık camlı (ev)...

“Sıfat tamlaması + «-lık» yapım eki” ile

yüz metrelik (koşu), iki kişilik (bilet), yarım kiloluk (paketler)...

“Sıfat tamlaması + «-sız» yapım eki” ile

beş parasız (adam)...

“İsim + iyelik eki + sıfat” şeklinde

Bu oluşum şeklinde sıfat tamlamasındaki isim ile sıfat yer değiştirir ve isme bir iyelik eki getirilir:

odaları geniş (ev) , bünyesi zayıf (çocuk), hedefi küçük (insanlar), gözü kara (adam)...

“Takısız isim tamlaması + “-li” yapım eki” ile

çelik kaplamalı (saat), altın kalpli (dedem), mermer sütunlu (bina)...

“Belirtisiz isim tamlaması + “-li” yapım eki” ile

Bu oluşum şeklinde isim tamlamasındaki iyelik eki düşer: iğne oyalı (yemeni) [iğne oya(sı)+lı], güneş gözlüklü (genç) [güneş gözlüğ(ü)+lü]…

262

■ Zaman, süre anlamı katar:

ÖRNEK

Ödevini yarına kadar bitirmelisin.

■ Sınırlama anlamı katar:

ÖRNEK

Çocukla site çıkışına kadar yürüdük.

■ «Dek, değin» edatının anlamını karşılar:

ÖRNEK

Ankara’dan İzmir’e kadar hiç durmadan gitmiş.

■ Ölçüsünde, derecesinde anlamı katar:

ÖRNEK

Adam, bu konuda gücünün yettiği kadar mücadele etti.

ÜZERE

■ Amaç anlamı (amaç-sonuç ilgisi) katar:

ÖRNEK

Tatile gitmek üzere valizimi hazırladım.

■ Şart (koşul) anlamı katar:

ÖRNEK

Sen bu kitabı yarın getirmek üzere alabilirsin.

317

LYS (2013)

(I) Küçücük bir bahçem olsaydı duvar dibine pembeli, mavili ortancalar dikerdim. (II) Çünkü ortancalar gölgede büyümek ister. (III) Bir de sak-sılar alırdım; küpe, sardunya, yılbaşı çiçekleri, kaktüsler yetiştirmek için. (IV) Sulak yerleri seven Japon şemsiyelerini de kuyunun veya fıskiyeli mermer havuzun yanına dikerdim. (V) İnsanda, evinin bahçesinde cennet oluşturma düşüncesi bazen bir tutku hâline geliyor.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde nesne, sıfat tamlaması durumundadır?

A) I. ve II. B) I. ve IV. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) IV. ve V.

Çözüm:

I. cümle: “mavi ortancalar” sıfat tamlaması, nesne

II. cümle: “gölgede büyümek” isim-fiil grubu, nesne

III. cümle: “saksılar” çokluk eki almış isim, nesne

IV. cümle: “Sulak yerleri seven Japon şemsiyelerini” sıfat tamlaması, nesne

V. cümle: Bu cümlenin yüklemi geçişsiz bir fiil olduğu için nesne alamaz.

Cevap B’dir.

370

AAbes: Gereksiz, lüzumsuz, gerçeğe uy-gun olmayan, yakışıksız. Absürt: Saçma, yersiz olan, mantığa ay-kırı düşen. Adamakıllı: İyiden iyiye, iyice, tam anla-mıyla, enikonu.Adaptasyon: Uyum sağlama, uyarlama.Ağdalı: Anlaşılması güç, dolambaçlı söz-ler bulunan anlatım. Ajitasyon: Heyecan ve coşkuya bağlı ola-rak tutarsız davranışlara yönelme ya da heyecan ve coşku vererek doğru, tutarlı davranmayı ve düşünmeyi engelleme, kışkırtma, coşturma, isyana yöneltme vb. Akıcı: Kolay anlaşılan, okunabilen, oku-yana veya dinleyene keyif veren. Albeni: Çekicilik, alım, cazibe. Alegori: Sembolik anlatım, simgelerle an-latma, temsilî anlatım. Alelade: Basit, bayağı, sıradan, banal... Alenen: Açıktan açığa, gizlenmeyen, açıkça. Ana dil: Kendisinden başka diller veya lehçeler türemiş olan dil.Ana dili: Çocuğun ailesinden ve içinde yaşadığı topluluktan edindiği dil.Analiz: Çözümleme, tahlil, ayrıştırma. Anekdot: Kısa öykü. Anı niteliği olan özlü anlatı. Etkili, esprili, düşündürücü öykü. Anonim: Yazanı, söyleyeni bilinmeyen. Antoloji: Seçme parçalardan ya da eser-lerden oluşan kitap, seçki. Arı dil: Saf, temiz, sade dil. Asgari: Minimum, en az, en düşük. Asparagas: Yalan haber, uydurma ve şi-şirme haber. Aşikâr: Açık, besbelli olan. Aşina: Bilinen, tanıdık olan. Ayraç: Parantez. Ayrıcalık: İmtiyaz, üstün tutulma. Ayrım: Ayırma, fark, nüans.

Ayrıntı: Detay, teferruat. Azami: Maksimum, en büyük, en fazla. Azımsamak: Umulandan az olduğu yar-gısına varmak.

BBağdaşıklık: Dil unsurlarının anlam bakı-mından uyum içinde olması. Bağdaşmak: Uyum göstermek, uyumlu olmak. Bağdaştırma: İki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek yeni bir anlama bürünmesi.Bağlam: Dil birimini çevreleyen, ondan önce veya sonra gelen ve dil birimini bir-çok yönden etkileyen birim ya da birimler bütünü, ortam. Bağlaşıklık: Dil unsurlarının dil bilgisi ku-rallarına uygun biçimde sıralanması.Bağnaz: Mutaassıp, başka düşünceyi ka-bullenmeyen, tutucu. Bakış açısı: Bir olayda, konuyu, düşünce-yi belirli bir yandan inceleme, görüş açısı. Banal: Adi, basit, bayağı, sıradan, alela-de. Basmakalıp: Kalıplaşmış olan, tekdüze. Bellek: Yaşananları, öğrenilen konuları, bunların geçmişle ilişkisini bilinçli olarak zihinde saklama gücü, dağarcık, akıl, ha-fıza, zihin.Betimleme: Tasarlama, bir şeyi sözle veya yazıyla anlatma, göz önünde canlan-dırma, tasvir.Beylik söz: Klişe söz, kullanılagelen, ka-lıplaşmış, bilinen söz. Bibliyografya: Bir konuya ait olan kay-nakça. Biçem: Üslup, tarz, anlatım şekli. Biçim: 1. Sanat ve edebiyat eserlerinde dış görünüş, form. 2. Şiirlerin kuruluş ve uyak düzenlerine göre olan dış görünüşü, şekil.

TÜRKÇE SORULARINDA SIKÇA KARŞILAŞILAN KELİMELER SÖZLÜĞÜ

377

AAçıklama Cümleleri, 49

Açıklayıcı Anlatım / Açıklama, 77

Açıklık, 82

Ad Aktarması, 13

Akıcılık, 82

Alay Cümlesi, 61

Alfabe, 115

Alıntı Kelimelerin Yazılışı, 159

Amaç Cümlesi, 43

Anlam Belirsizliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları, 351

Anlam İlişkilerine Göre Cümleler, 38

Anlam, 11

Anlamca Çelişen Kelimeleri Bir Arada Kullanmaktan Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları, 348

Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller, 279

Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar, 231

Anlamla İlgili Anlatım Bozuklukları, 338

Anlamlarına Göre Cümleler, 51

Anlatım Bozukluğu, 337

Anlatım Özelliğine Göre Cümleler, 65

Anlatım Biçimleri, 75

Anlatımın Oluşumu, 337

Anlatımın Temel Özellikleri, 82

Ara Söz ve Ara Cümle, 314

Asıl Sayı Sıfatları, 226

Asıl Ünlemler, 267

Aşamalı Durum Bildiren Cümle, 57

Aşırılık Zarfı, 251

Atasözleri, 33

Ay ve Gün Adlarının Yazılışı, 141

Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler, 155

Ayrılma (Çıkma) Hâli, 218

Azımsama Cümlesi, 61

B

Bağdaşıklık İlkesine Uymamaktan Kay-naklanan Anlatım Bozuklukları, 338

Bağdaşıklık, 337

Bağımlı Sıralı Cümle, 326

Bağımsız Sıralı Cümle, 327

Bağlaç, 264

Bağlaçların Özellikleri, 264

Bağlama Grubu, 298

Bağlaşıklık, 338

Bağlaşıklıktan (Dil Bilgisi ya da Ögeler-den) Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları, 353

Bağlı Cümle, 327

Basit Cümle, 322

Basit İsimler, 219

Basit Sıfatlar, 231

Basit Sözcükler, 185

Basit ve Birleşik Zamanlı Fiiller, 276

Basit Yapılı Fiiller, 277

Basit Yapılı Zamirler, 242

Basit Zarflar, 253

Bazı Önemli Edatlar, 256

Beğenme (Takdir) Cümlesi, 64

Belgisiz Sıfatlar, 227

Belgisiz Zamirler, 239

Belirtili İsim Tamlaması, 221

Belirtili Nesne, 306

Belirtisiz İsim Tamlaması, 220

Belirtisiz Nesne, 306

Belirtme (Yükleme) Hâli, 216

Belirtme Sıfatları, 226

Benzetme, 81

Betimleyici Anlatım / Betimleme, 76

Biçimce de Anlamca da Olumsuz Cümle, 52

DİZİN (İNDEKS)