125 Türk Dünyası 43. Sayı * Arş. Gör., Giresun Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halk Bilimi ABD, [email protected]. TÜRK KÜLTÜRÜNDE “SELAMLAŞMA” VE “VEDALAŞMA” HAKKINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME Ahmet KESKİN * Özet: Bu çalışmada, kişiler arası temel iletişimi sağlayan ve alışılagelmiş niteliği taşı- yan “selamlaşma” ve “vedalaşma” eylemlerinin, Türk kültürünün eski çağlarından günümüze kadar nasıl gerçekleştirilmiş olduğu konusu ele alınmıştır. Bu kapsamda öncelikle, günümüzde selamlaşma ve vedalaşma amacıyla yaygın olarak kullanılan söz ve davranış kalıpları üzerinde durulmuştur. Ardından, Türk dili ve kültürü tarihi üzerinde çalışan araştırmacıların konuyla ilgili ortaya koyduğu bilgiler aktarılmış ve bunların değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın devamında, günümüzde Türk dünyasının farklı coğrafi bölgelerinde yaşayan Türk boyları arasında tarihî süreçte selamlaşma ve vedalaşma süreçlerinde kullanılan sözcük ve ifadeler, köken özellikleri dikkate alınarak belirli gruplara ayrılmış ve bu gruplar altında incelenmiştir. Ortaya konulan tüm bu verilerden hareketle, Türk kültüründe selamlaşma ve vedalaşma ey- lemlerinin hangi sözcük, ifade ve davranış kalıplarıyla gerçekleştirildiği konusunda ulaşılan sonuçlar paylaşılmıştır. Çalışmanın sonuna, Türk boyları arasında selamlaş- ma ve vedalaşma işlevinde kullanılan ifadelerin karşılaştırmalı olarak izlenebilmesi için, selamlaşma ve vedalaşma ile ilgili sözcük ve ifadeleri gösteren bir tablo eklen- miştir. Anahtar kelimeler: Türk kültürü, Türk lehçeleri, gündelik yaşam, iletişim, “se- lamlaşma”, “vedalaşma”. A General Assessment about “Greeting” and “Saying Good Bye” in Turkish Culture Abstarct: In this study, the act of “greeting” and “saying goodbye”, which make the inter- personal communication possible and gradually becoming common, has been analy- TÜRK DÜNYASI , Dil ve Edebiyat Dergisi/ TURKISH WORLD, Journal of Language and Literature Issue: 43 (Bahar-Spring 2017) - ISSSN: 1301-0077 Ankara, TURKEY DOI Numarası/DOI Number: 10.24155/tdk.2017.8
22
Embed
TÜRK KÜLTÜRÜNDE “SELAMLAŞMA” VE “VEDALAŞMA” …tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2017/06/08-AhmetKeskin... · 2017-09-05 · Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma”
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
125Türk Dünyası 43. Sayı
* Arş. Gör., GiresunÜniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı BölümüTürk Halk BilimiABD,[email protected].
TÜRK KÜLTÜRÜNDE “SELAMLAŞMA” VE “VEDALAŞMA” HAKKINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME
Ahmet KESKİN*
Özet:Bu çalışmada, kişiler arası temel iletişimi sağlayan ve alışılagelmiş niteliği taşı-
yan “selamlaşma” ve “vedalaşma” eylemlerinin, Türk kültürünün eski çağlarından günümüze kadar nasıl gerçekleştirilmiş olduğu konusu ele alınmıştır. Bu kapsamda öncelikle, günümüzde selamlaşma ve vedalaşma amacıyla yaygın olarak kullanılan söz ve davranış kalıpları üzerinde durulmuştur. Ardından, Türk dili ve kültürü tarihi üzerinde çalışan araştırmacıların konuyla ilgili ortaya koyduğu bilgiler aktarılmış ve bunların değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın devamında, günümüzde Türk dünyasının farklı coğrafi bölgelerinde yaşayan Türk boyları arasında tarihî süreçte selamlaşma ve vedalaşma süreçlerinde kullanılan sözcük ve ifadeler, köken özellikleri dikkate alınarak belirli gruplara ayrılmış ve bu gruplar altında incelenmiştir. Ortaya konulan tüm bu verilerden hareketle, Türk kültüründe selamlaşma ve vedalaşma ey-lemlerinin hangi sözcük, ifade ve davranış kalıplarıyla gerçekleştirildiği konusunda ulaşılan sonuçlar paylaşılmıştır. Çalışmanın sonuna, Türk boyları arasında selamlaş-ma ve vedalaşma işlevinde kullanılan ifadelerin karşılaştırmalı olarak izlenebilmesi için, selamlaşma ve vedalaşma ile ilgili sözcük ve ifadeleri gösteren bir tablo eklen-miştir.
Anahtar kelimeler: Türk kültürü, Türk lehçeleri, gündelik yaşam, iletişim, “se-lamlaşma”, “vedalaşma”.
A General Assessment about “Greeting” and “Saying Good Bye” in Turkish Culture
Abstarct:In this study, the act of “greeting” and “saying goodbye”, which make the inter-
personal communication possible and gradually becoming common, has been analy-
TÜRK DÜNYASI, Dil ve Edebiyat Dergisi/TURKISH WORLD, Journal of Language and LiteratureIssue: 43 (Bahar-Spring 2017) - ISSSN: 1301-0077 Ankara, TURKEY
DOI Numarası/DOI Number: 10.24155/tdk.2017.8
Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme
Türk Dünyası 43. Sayı126
zed within Turkish culture from ancient times to present day. First of all, the sayings and behaviors used as a way of greeting and saying goodbye are primarily emphasi-zed to this extent. Then, the information conveyed from researches working on Turkish language and culture is considered. In the continuation of the study, the words and structures were used referring greeting and saying goodbye among Turkish tribes living in various parts of Turkish world are detected, divided into certain groups con-sidering the origin of words, and then evaluated. In the light of references of these data, an inference about how the greeting and saying good bye in Turkish culture is performed was done. In order to compare the words and structures used for greeting and saying goodbye among the Turkish tribes, a table, which include the list of words used for greeting, is attached to the end of the study.
Giriş Hertoplumun,gündelikyaşamınçeşitlialanlarındabelirlidurumlarave
ihtiyaçlarabağlıolarakbaşvurduğufarklıiletişimbiçimleribulunmaktadırvebunedenledekültüreldeğişim,dönüşümvefarklılıklarınizlenebildiğibaşlıcaalanlardanbirideiletişimtürleridir.Gerçekleştirildikleribağlamlardapayla-şımcıları tarafındankolaycaanlaşılabilirnitelikteki iletişimbiçimleri tekraredilme sıklığı nedeniyle gündelik yaşamın rutin davranışları hâline dönüş-müştür.Hitapşekilleri,nezaketsözleri,iyivekötüdileksözleriileselamlaş-mavevedalaşmasözleridetoplumlarınkültürelözelliklerinegöreşekillenen,budilsel ifadeleriüretippaylaşanlar tarafındankolaycaanlaşılabilen,dilvedavranışesaslıiletişimtürlerivemesajsistemleridir.Buanlamda,birtoplumvekültürüngeçmişinebağlı olarak sosyokültürel yapı içerisinde şekillenenkonuşmatür,biçimvesöylemlerideiletişiminbaşlıcaaraçlarındanbiriolandil aracılığıyla aktarılmaktadır.Dil ve kültür arasındaki ilişkiler bütünününçeşitli yansımaları olan, gündelik (rutin) iletişimde kullanılan bu eylem vesöylembiçimlerisosyalvekültürelaçıdaninsanyaşamındatuttuğuişlevselyerebağlıolarak toplumsal,dinîveahlaki şartlaravedeğerleregöre farklıbiçimlerde gerçekleştirilmekle birlikte, her dönem ve coğrafyada, varlığınıgeçmiştengünümüzesürdürmüştür.
Toplumuoluşturanbireylerinbirbirleriylekarşılaşma,karşılıklıhâlhatırsormavevedalaşmasırasındahangiifadelereyadadavranışkalıplarınabaş-vurdukları,o toplumunsosyokültürelözelliklerihakkındabilgiverebilmek-tedir.Bubakımdangünlükhayattagerçekleştirilen iletişimbiçimleri belirlikurallaragöreoluşturulan, içindekullanıldığıgrubunsosyokültürelözellik-lerini yansıtan davranışlar ve bunların dil aracılığıyla dışavurumları olarakkültüraraştırmalarınınbirparçasıolarakdeğerlendirilmektedir.Herkültürünkendiözellikleridoğrultusunda,kültüreözgübiçimdeşekilleneniletişimbi-
Ahmet KESKİN
127Türk Dünyası 43. Sayı
çimlerininvebunlararasındayeralanselamlaşmavevedalaşmabiçimlerininbunedenledilvekültürbilimcilertarafından,dilbilimivehalkbilimininin-celemealanıiçerisindedeğerlendirilereksözkonusualanlardakiçalışmalarakonuedildiğigörülmektedir.1Böylece,kendisideestetikbir iletişimbiçimiolan halk kültürünün bir kolunu da, gündelik yaşamdaki iletişimi sağlayanselamlaşmavevedalaşmaeylemve söylemlerininoluşturduğunubelirtmekmümkündür.Halkbilimi,antropolojivedilbilimininortaklaşaincelemeala-nınagirenselamlaşmavevedalaşmaolgusununTürkkültürtarihindekigörü-nümlerininaraştırılmasıdabuanlamda,Türkdilivekültürüçalışmalarındadikkatçekenbirkonuolarakkarşımızadurmaktadır.
Karşılaşmasırasındailetişiminbaşlatılmasındaselamlaşma,diyalogsüre-cininvebuanlamdaselamlaşmailebaşlayaniletişiminsonlandırılmasındaisevedalaşmaişlevindekullanılanifadevedavranışlarabaşvurulmaktadır.Karşı-laşmaktankaynaklananduygularınbildiriminingerçekleştirildiğiselamlaşmailediyalogsürecininolumluyadaolumsuzsonuçlandığınıyansıtmavetekrargörüşme zamanını belirtme gibi özellikleri bulunan vedalaşma sözcükleri-ninbutemelyapıveişlevleri,bütündünyakültürlerivedilleriiçingeçerliliktaşımaktadır (Sagınbayeva 2013: 2).Bu doğrultudaSelamlaşmaolgusununTürkkültüründeengenişbiçimiyle; (1) selamlaşma sürecine dönük iletişi-min başlatılması,(2)karşılıklı hâl hatır sormave(3)vedalaşmaşeklinde3anaaşamadagerçekleştirilenbirsüreçolarakdeğerlendirilmesimümkündür.Dolayısıyladaselamlaşmavevedalaşma,iletişiminbaşlatılmasınıvesonlan-dırılmasınısağlayan,buyönüyle“selamlaşma”üstbaşlığıaltındadeğerlendi-rilmesimümkünolanikibenzeriletişimbiçimivedolayısıyladabirbütününikiparçasıgibidir.Budüşüncedenhareketle,çalışmadakideğerlendirmeler-denkaynaklanabilecekolasıbirkavramkargaşasınıdaönlemekiçin,“selam-laşma” ve “selamlaşmak” ifadelerinin hem “selamlaşma” eylemini hemdeselamlaşmanınbirparçasıolarakdeğerlendirilebilecekolan“vedalaşma”ey-leminikarşılarbiçimde,kapsayıcıbirüstkavramolarakkullanıldığınıbelirt-mekyerindeolacaktır.“Vedalaşma”ve“vedalaşmak”ifadeleriiseçalışmanınbütününde,kendianlamlarınıkarşılayacakbiçimdekullanılmıştır.
Buçalışmada,Türkkültüründeselamlaşmakonusubaşlangıçtangünümü-zekadar,elimizdebulunansomutkaynaklarveonlararacılığıylaulaşılabilenverilerüzerindenbelirlenebilentemelgörünümleriylevegenelhatlarıylaelealınmıştır. Bu doğrultuda öncelikle, günümüzde Türkiye’de selamlaşmadakullanılansözcük,ifadevedavranışlarhakkındagenelbirdeğerlendirmeya-
1 Kültürünyansımalarıolarakgünlükhayattakiiletişimbiçimlerininvebuiletişimleringerçekleştirilmesindebaşlıcaaraç olarak kullanılan dilin sosyokültürel düzlemde incelenmesi, halk biliminin ve dil biliminin başlıca çalışmaalanlarındanbiridir.Dil,kültürveinsanilişkileribağlamındagünlükiletişiminrutinleri,kalıpdavranışlar,ifadelerveözellikleselamlaşmavevedalaşmabiçimlerininsosyokültürelnitelikleri,bunlarınsosyodilbilimivehalkbilimiyleilişkilerihakkındabk.Coulmas1979:239-266;Toelken1996:9;Dundes1965:2-3;Dundes1966:238;Duranti,1992:658-659;Duranti1997:63-97;Erol2007:4-285;Karadayı2008:89-107.
Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme
Türk Dünyası 43. Sayı128
pılmıştır.Ardından,Türkkültürtarihindeselamlaşmakonusundaçeşitliaraş-tırmacılarınortayakoyduğubilgivegörüşleraktarılmıştır.Çalışmanındeva-mında, Türk dilinde selamlaşmamaksadıyla kullanılan sözcük ve ifadeler,Türklehçelerivekültürelalanlarıüzerindehazırlanmışolan,baştasözlükça-lışmalarıolmaküzere,çeşitliaraştırmalarınkarşılaştırmalıolarakincelenmesiyoluyla tespitedilerekbelirligruplaraltındadeğerlendirilmiştir.Bugruplaraltındayapılandeğerlendirmelerüzerindenkonuhakkındaulaşılansonuçlarpaylaşılmıştır.TürkkültürtarihindeselamlaşmakonusununTürkboylarıara-sındakiartveeşzamanlıdurumununkarşılaştırmalıolarakizlenebilmesiiçinçalışmanınsonuna,selamlaşmaileilgilikullanılansözcükveifadeleriiçerenbirtabloeklenmiştir.Böylece,Türkkültürtarihindeselamlaşmakonusubü-tüncülbirşekildedeğerlendirilmeyeçalışılmıştır.
1. Türk Kültür Tarihinde ve Günümüzde Selamlaşma ve Vedalaşma Farklımilletlerinselamlaşmaeylemlerinde,karşılaşmaesnasındaiyini-
yet,ayrılmaesnasındaiseilahîesenlikdileyensözlerinağırlıklıolarakkul-lanıldığıgörülmektedir.Budurum, tarihinenerkendönemlerinden itibarenmaddi(düşmanlık,soygun),manevitehlike(kötüruhlar)vebilinmezliklerlemücadeleetmeyeyönelikolarak insanların temelgüvenlikgereksinimlerinikarşılamayadönük işlevsel tutumlarındankaynaklanmışolmalıdır.Budoğ-rultudaselamlaşmaeylemivebueylemebağlıdavranışkalıpları,söylemlervesözcükler,tarihîsüreçtefarklıkültürlerdeinsanlarınbirbirlerine“zararver-meme”vebirbirlerinden“zarargörmeme”anlayışıtemelindegelişmişolduğubelirtilebilir.Buanlamdaselamlaşma,insanlıktarihinineneskidönemlerin-denberi“barış”belirtisitaşıyanbiriletişimvedavranışbiçimiolarakkabulgörmüş,butemeldeortayaçıkmışvegelişmiştir.Hertoplumvekültür,kendiiç dinamiklerine ve ihtiyaçlarına göre belirlediği selamlaşmadavranışlarınıbirsistemebağlamışvebunudilaracılığıylasözcükleredökerekkendilerineözgüselamlaşmabiçimlerinioluşturmuştur.Belirlibirişlevseltemelüzerin-debaşlayıpdevamedenbueylemler,bunlarabağlıolarakyaratılandavranışkalıpları,sözcüklervesöylemler,tarihîsüreçiçerisindebelirlideğişimvedö-nüşümlereuğrasalardavarlıklarınısürdürerekgünümüzekadarulaşmışlardır.
Türkiye’de,günümüzdeyaygınbiçimdekullanılanalışılagelmişselamlaş-masözcükveifadeleriniise;merhaba,selamünaleyküm,selam(lar),günay-dın(lar), iyi sabahlar/hayırlı sabahlar, iyi günler/hayırlı günler, iyi akşam-lar/hayırlı akşamlar,iyi geceler/hayırlı geceler,iyi yolculuklar,hoş geldiniz,Allah’a ısmarladık/Allah’a emanet ol,hoşça kal(ın),esen kal(ın)/esenlikler (dilerim),görüşmek üzere/görüşürüz/eyvallah,kendine iyi bak,güle güleveelvedaşeklindesıralamakmümkündür.Selamlaşmakiçinkullanılanbuifade-ler,kültürünveiletişiminsözelboyutuylavedolayısıyladilaracılığıylatemsiledildiğiörneklerdir.Sözkonususelamlaşmasözcükveifadelerinden,iyi söz-cüğünüiçerenifadeleringood morning,have a good day,have a nice sleep (...);hoş geldinizsözcüğününwellcome;görüşmek üzere/görüşürüz, hoşça kal sözcüklerininsee you, see you later;kendine iyi baksözcüğünün take care,take care of you;güle güle (git) sözcüğününsegood bye şeklindekiyaban-cıkalıplarlaolanbenzerliğidikkatiçekmektedir.Selamünaleyküm,merhaba,Allah’a ısmarladık/Allah’a emanet olifadelerininvehayırlı ibaresinitaşıyankullanımlarıniseTürklerinİslamiyetiletanışmalarındansonrakidönemlerde,Arapçanınetkisiyleyaygınlıkkazandığıaçıktır.Selamşeklindekikısaifade-yiise,ArapçakaynaklıselamünaleykümifadesininBatıdillerindenkaynaklı,özellikleİngilizcehi, hellosözcüklerininsenteziyleşekillenenmelezbirifadeolarakdeğerlendirmekyanlışolmayacaktır.
Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme
Türk Dünyası 43. Sayı130
FarukSümer,Türklerinailehayatındanvekullandıklarısaygıifadelerin-denbahsederken,Türklerin tarihtenasıl selamlaştıklarıkonusunadadeğin-miştir. Sümer konuyla ilgili olarak,Dede Korkut Kitabı’nda geçenBaş in-dürüp selam virdiler(Ergin2004:120),Delü ozan geldi, baş indürdi, bağır basdı, selam virdi(Ergin2004:144),El kavuşturup ol yigide selam virgil(Er-gin2004:227),Big baba hatun ana esen kalın(Ergin2004:228)örnekleriniaktarmıştır.Dahasonra;Dedem Korkut öteden berü geldi.Baş indürdi, bağır bastı, ağız dilden görklü selam virdi(Ergin2004:125)örneğiüzerinden,“başindiripbağırbasmak”şeklindebirselamvermebiçimindensözedenSümer,buselamvermebiçimininmillîbirvasıftaşıyıptaşımadığınınisehenüzbi-linmediğinivurgulamıştır.2Sümer’inkonuileilgiliaktardığıbilgilerarasında,İdilboyuBulgarlarınınkalpaklarınıçıkarıpkoltukaltlarınakoyduktansonrabaşlarıilehükümdarlarınaselamvermesi,MelikŞah’ınamcasınaselamverir-kenatındaninerekkülahınıbaşındançıkarmasıgibibilgilerdeyeralmaktadır(Sümer1980:405-406).
BahaeddinÖgel’egöreiseTürklerdeselam,“başeğmevedizçökme”ileözetlenebilir.3BudoğrultudaGöktürkYazıtları’ndageçenbaşlıya baş eğdir-miş, dizliye diz çöktürmüş(Ergin2006:9)ifadesiniveDede Korkut Kitabı’n-dageçenselamlaşmaörnekleriniaktaranÖgel,TürklerindahaçokTanrı’yavehükümdarlaraselamvermekvesaygıgösterisindebulunmakamacıylasecdeettiklerini,CengizHan’ıngüneşe“sağdiziüzerindeçökerek”selamverdiğinive “el sunma”nın da bir selamlaşma biçimi olduğunu aktarmaktadır (Ögel2001:551-552).Eski T’ang Tarihi’ndedebirTürkkağanıolanEliğKağan’ınyanındakibeylerin,“atlarındaninipdizçökerekselamverdikleri”aktarılmak-tadır(Togan2006:11).Ögel’inverdiğibilgilerarasındadikkatiçekenbirhu-sus da, karşılaşma sırasında söylenen iyi dileklerin deTürkler arasında birselamlaşmabiçimiolarakkullanılmasıdır(Ögel2001:552).Böylece,Türk-lerintarihîsüreçtebirbirlerinebildirdikleriiyidileksözleriaracılığıyladase-lamlaştıklarıanlaşılmaktadırkibu,selamlaşmavealkışlararasındakiilişkinindebiryansımasıdır.
YineBahaeddinÖgel’inÇinli seyyahveelçiWangYent’ê’ninseyahat-namesindenaktardıklarından,UygurKağanı’nınÇinelçisinikabulüsırasın-dahazırbulundurulanbirtaştançıkanritmeuygunselamdüzenialındığını,baştakağanolmaküzeretörendebulunanlarınöncedoğudanbaşlamaküzeregerçekleştirilenözelbirselamlamayöntemininvarlığıanlaşılmaktadır(Ögel2000: 125). Bunlar, Türklerin erken dönemlerde ne şekilde selamlaştıkla-
2 Bunlara ek olarak; Dede Korkut Kitabı’nda kahramanların birbirleriyle karşılaştıkları sırada aktarılan manzumparçalarınönemlibirkısmının,“kahramanlarınkendilerinitanıtması”işlevinidetaşıdığı,kahramanınkarşısındakiyleiletişimini kuran bu parçaların, “tanıtma” ve “tanınma” maksadıyla kullanılan kalıp ifadeler biçiminde bir tür“selamlaşma”işleviniyerinegetirdiklerinibelirtmekgerekmektedir.
rıhakkındaipuçlarıvermesibakımındanönemtaşımaktadır.Aynızamanda,buselamlaşmabiçimlerininönemlibirkısmınındahaçokdevletişlerindeveresmîortamlardakullanılanselamlaşmabiçimleriolduğunu,dahaazbirkıs-mınınisegünlükhayattakullanılanselamlaşmasözcüklerindenziyadeçeşitlidavranışbiçimlerinitemsilettiğinivurgulamakgerekmektedir.Yinebuörnek-ler, devlet düzeni içerisinde kendine özgü selamlama sistemleri geliştirdiğigörülenTürklerin,günlükyaşamdaki iletişimisağlamak içindekendilerineözgüselamlaşmayöntemlerinesahipolabileceğinidüşündürmesibakımındandaönemtaşımaktadır.
Budoğrultuda;KâşgarlıMahmud’un1072yılındakalemealdığı,Türk-lerintoplumhayatındakivegünlükyaşamındakidavranışlarıhakkındabilgiedindiğimizönemlikaynaklardanbiriolanDîvânu Lugati’t-Türkadlıeserinsondereceönemliolduğunubelirtmekgerekir.Eserdeboymaddesiaçıkla-nırken, birbirlerini tanımayan iki insanın karşılaştıkları zaman önce selam-laştıkları,sonrabirbirlerine“hangikabiledensin”anlamınagelenboy kim(?) sorusunusordukları,bundansonrayakonuşmayadevamettikleriyadadur-maksızınayrıldıkları,böyleliklebirisinindiğerininkabilesinitanımışolduğuaktarılmaktadır(Atalay1998:141;Akalın2008:114).Budurumda,Türklerinodönemlerde,birbirleriylekarşılaştıklarındailkolarakselamlaştıkları,ikiin-sanarasındakiiletişimindebuşekildebaşlatıldığıanlaşılmaktadır.Ayrıca,se-lamlaşmasırasındakimsin(?)veyanasılsın(?)anlamında,boy kim(?)şeklin-de,kimlerdensinanlamınagelenbirifadeninkullanıldığıdadikkatiçekmek-tedir.Bunu,günümüzdedekullanılankimlerdensinifadesinin(Akalın2008:114),selamlaşmanınyerinitutan,tanımavetanınmayısağlayanbirkalıpifadeolarakdüşünmekmümkündür.Bu,Türklerineskiçağlardaselamlaşırken,hâlhatırsorarken,kişilerinbireyselkimliklerindenziyadeonlarınhangiailebir-liğinebağlıolduklarını,hangiboyveyatopluluğamensupolduklarınıüzerin-denöğrenmeyeçalıştığınıgöstermesibakımındanönemlidir.
Bütün bu özellikleriyle boy esasına dayalı selamlaşmave boy sözcüğüdoğrultusundasağlanantanımavetanınmabilgisi,Türkkültürtarihindese-lamlaşmakonusundaulaşılabilen en eski veri olarak önplana çıkmaktadır.Türklerineskiçağlardaselamlaşırkenveyahâlhatırsorarlarken,kişilerinbi-reyselkimliklerindenziyadehangiboyveyatopluluğamensupolduklarınıönplanaçıkarmaları,sözkonusudönemdefertleringünlükyaşantısındaiçindeyaşadığı boya bağlı kalmalarıyla ve kişilerin birbirlerini tanımasının,men-subuolduklarıboylarüzerindengerçekleştirmeleriyle ilgiliolmalıdır (Genç1997: 84).Boy kim(?) şeklindeki selamlaşmabiçiminin,Türkler tarafındaneskiçağlardakullanılmışbirifadeolduğuaçıktır.Ancak,Türklerinboyabağ-lıolarakgerçekleştirdikleribusorgularının,selamlaşmabiçimiolarakhangiyaygınlıktavehangizamanaralıklarındakullanıldığıhakkındakesinyargıla-ravarmakmümkündeğildir.Ayrıca,Türklerinerkendönemlerdeselamlaşma
Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme
Türklerin tarihboyuncakullanmışolduklarıçeşitliselamlaşmabiçimle-riningünümüzdedeçeşitlibiçimlerde,TürkdünyasınınçeşitlibölgelerindeyaşayanTürkboylarıarasındahangioranda,benzeryadafarklıbiçimlerdekullanılıpkullanılmadığınınbelirlenmesidekonuylailgiliyapılmasıgerekenaraştırmalarındiğerbiryönünüoluşturmaktadır.Bukapsamdabelirtilebilirki;Türkkültürtarihiüzerindeyapılançalışmalararacılığıyla,Türklerinenerkendönemlerdenitibarenselamlaşmavevedalaşmahususundahangisözcükveifadeleri,netürtutumvedavranışlarıbenimsediklerikonusunundahaayrıntılıbirşekildedeğerlendirilmesi,karşılaştırmalıaraştırmalargerçekleştirilmedenmümküngörünmemektedir.Türkdilivekültürüsahasındagerçekleştirilmişolançalışmalarüzerinden,Türklerinkullanmışolduklarıselamlaşmaifadele-rihakkındakısıtlıbilgiyesahipolunabilmeklebirlikte,Türklerinselamlaşmatutumlarıveselamlaşmadakullandıklarısözcükveifadelerintarihîsüreçtekigelişimlerihakkındaayrıntılıbilgiyeulaşmakşimdilikpekmümkündeğildir.Konu bu yönüyle, ayrıntılı biçimde ele alınabilecek niteliktedir.Ancak, buçalışmanıngerektirdiğisınırlılığabağlıolarakçalışmanınbundansonrakikıs-mında,Türkkültürüvelehçelerialanlarındayapılmışçeşitliaraştırmalarda,Türklehçelerindekiselamlaşmavevedalaşmaifadeleriyleilgiliyeralanbilgi,açıklamavekayıtlararacılığıyla,Türkkültüründeselamlaşmavevedalaşmakonusuincelenecektir.
2. Türk Lehçelerinde Selamlaşma İşlevinde Kullanılan Sözcük ve İfa-deler
Çalışmanınbukısmında,Türklerintarihboyunca,selamlaşmasüreçlerin-dekullandıklarısözcükveifadeler,Türklehçelerindekikullanımlarıesasalı-narakkarşılaştırmalıbirşekildeincelenmiştir.Budoğrultuda,Türkboylarınındil ve kültürü üzerine hazırlanan, birçoğu sözlükniteliği taşıyankaynaklartitizlikle taranmış, bu kaynaklarda selamlaşma işlevinde kullanıldığı tespitedilen sözcükve ifadeler, kökenleri dikkate alınarakbelirli gruplarhâlindetasnifedilerekkullanımyoğunluklarıvebirbirleriyleolanilişkileridoğrultu-sunda incelenmiştir. İlkguruptaTürkçeveMoğolcakökenli, ikinciguruptaiseArapçaveFarsçakökenlisözcükveifadeler,çeşitlialtgruplaraayrılarakincelenmiştir.Üçüncüvesongrupta ise, ilk ikigrupta incelenenunsurlarındışındakalansözcükveifadelerdeğerlendirilmiştir.
2.1. Türkçe ve Moğolca Sözcük ve İfadeler 2.1.1. Esen, Aman ve Sağ/Sav Türkçedeselamlaşmakiçinyaygınbiçimdekullanıldığıgörülenifadeler
Dîvânu Lugâti’t-Türk’teüçkezgeçen(Atalay1991b:194)esensözcüğününanlamı,KâşgarlıMahmudtarafından;“sağ,salim”şeklindeverilmişayrıca;“‘esen müsen?=sağ mısın?’, bu kelime ‘selâmet’ manasında dahi kullanılır” biçimindeaçıklanmıştır(Atalay1991a:77).Yine,Dîvânu Lugâti’t-Türk’teüçkezgeçenesenle-fiilininanlamı“selamla-”olarakverilmiş,esenledimadde-si“selamladı”,bumaddeninaltındakiesenler sözcüğüde“esenle-”şeklindeaçıklanmıştır(Atalay1991a:308;Atalay1991b:194).Buçerçevede“esenle-“fiilinin“mutlulukdilemek,sağlıklıvesevinçliolmasınıistemek,yolaçıkanıuğurlamak”anlamlarınıtaşıdığıgörülmektedir.GerardClausondaetimolojiksözlüğündeesenle-,esenleş-,esengülemaddelerialtında“birininhâlhatırınıvesağlığınısor-,biriniselamla-,birvedaifadesi,iyidilek”açıklamalarındabulunmuşvesözcüğünOsmanlıdönemindekullanılmayadevamettiğibilgi-siniaktarmıştır(Clauson1972:249,250).
Günümüzde,TürkiyeTürkçesindeunutulmayayüztutmuşhâldebulunanvekullanımı;esenlik(ler) dilerimveesen kal(ın)ifadeleriylesınırlıolanesen sözcüğünden türeyençeşitli ifadelerin,Türkboyları arasındayaygınolarakkullanıldığı görülmektedir. Buna göre esen sözcüğüAltayTürkçesinde “1.Esen,sağlık,afiyet,sağlıklı,2. (Selamlaşmasözü)merhaba,esenlikle,sağ-lıkla.” şeklindedir.Ezendeş “selam”,ezendeş- “selamlaş-”,ezendik “sağlık,esenlik”,ezendik bolzın“selamolsun”anlamlarınagelmektedir.Aynıköktentüreyenezen bolzınise“gülegüle”demektir.(Naskali-Duranlı1999:85-86).HakasTürkçesindeis“merhaba”,izen pir-“selamver-”,izenne-“selamlamak,selamvermek”,izenner“selam,merhaba”,izennes-“selamlaşmak,selamver-mek”,izen mindi“merhaba”,izen polzın“yaşasın”anlamlarınagelmektedir(Naskali2007:233-234).HakasTürkçesindeizensözcüğünün“sağlıklı,sağ-lam,hayatta”anlamlarınınyanında“selam”anlamıdabulunmakta,izen pir- “selamvermek,merhaba,selam”anlamınagelmektedir(Arıkoğlu2005:231).
Bütünbuveriler,esen, aman ve sağ/sav sözcüklerinden türetilen çeşit-li ifadelerinTürkdilindevekültüründehemkarşılaşmahemdeayrılması-rasında“selam”ve“veda”anlamlarındakullanıldığınıgöstermektedir.Bazılehçelerdesözcüğüntekbaşına,bazılarındaisebirleşikyapılarşeklindekul-lanıldığıgörülmektedir.Sözcüklerinkullanımındakideğişmeyendurum ise,sözcüklerintaşıdığı“yaşam”,“sağolma”ve“esenlik”anlamlarının,busöz-cükleraracılığıylavedalaşmasözlerindemutlaksurettekullanılmışolmasıdır.Esen sözcüğü temel alınarak türetilen çeşitli sözcüklerin vebu sözcüklerinkullanımlarınınkaynağında,“karşısındakikimseninhâlinihatırını sormak”,“onun sağlığını vemutluluğunu istemek”, “kişiyi kutlu kılmak” gibi temel
Esen mendü ifadesi “emniyetle, sağlığı iyi olarak varmak”,mendüçile- ifadesininanlamıise“selamlamak,birininhâlvehatırınısormak”şeklindedir(Lessing2003a:836,837).TuvaTürkçesinde iseselamlaşmak için,“kutla-mak,törenyapmak;selamlamak”anlamındakibayırla-sözcüğükullanılmak-tadır.BusözcüğünkaynağındakiMoğolcabayarsözcüğü“neşe,kut,mutlu-luk,selamlama,kutlama,tebrik”anlamınagelmektedir(Lessing2003a:122).Vedalaşmadakullanılanbayırlıgsözcüğü“törensel,törenli,tören;görüşmek
4 Esen sözcüğününvedalaşmakapsamındakikullanımının,Türklerin İslamiyet’ikabulündensonrakiyüzyıllardadayoğunbiçimdesürdüğüanlaşılmaktadır.Nitekim,erkendönemTürkinançveyaşambiçimleriileİslamiyetsonrasıinançveyaşambiçimlerininbütünleştirildiğigüzideörnekleriiçerenDede Korkut Kitabı’ndayeralananlatmalardaKanTuralı,evlenmekiçinbabasınınkendisinebulduğukızıalmakiçincanavarlamücadeleetmeküzereyolaçıkarken,uzunuzunvedalaşır.Buvedalaşma,uzunmanzumalkışlarşeklindedir.KanTuralı’nınannebabasınasöylediği;Big baba hatun ana esen kalunvekırkyiğidinesöylediği;her kırk işüm kırk yoldaşum/kırkunuza kurban olsun menüm başum (Ergin2004:186-188) ifadeleriylebitenbumanzumeleri, bir türhelalleşme,yolagiderkenuğurlukalma/vermevebuanlamda“yol/uğurlamaalkışları”olarakdeğerlendirmekmümkündür.
aktarım sırasında değiştirilmesi noktasında son derece “muhafazakâr” bir tutumu olan Türk boylarının, destantüründeki anlatmalarında da bu selamlaşma biçimiyle sıkça karşılaşmakmümkündür.Örneğin,AltayTürklerininErke-KooDestanı’ndakahramanlakarşılaşmaesnasındaezen-mendi surap turdı(hâlhatırsordu)şeklindebirkullanımdikkati çekmektedir (Dilek 2007: 41). Tuva Türklerinden derlenen Hayundırıñmay Bagay-Ool destanmetninde,kahramanınselamının,aas bayırın bayırlap“selamınıverip”şeklindegerçekleştiğigörülmektedir(Aça2007:278).Yine,HakasTürklerineaitolanAyHuucınDestanı’ndamindi sal-, izen sal-, mindilez-, izennes-, izen-mindi gibisözcüklerin,“selam”,“selamlaşmak”ve“vedalaşmak”anlamveişlevleriylegörülmektedir(Ergun2010:214,229,235).Örnekleriniarttırmanınmümkünolduğubukullanımlar,Türkhalkanlatmalarındaselamlaşmavevedalaşmakonusunun,üzerindeayrıbirincelemeningerçekleştirilebileceğibirçalışmaalanıolduğunugöstermektedir.
Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme
2.1.3. İyi/Edgü, Yahşi/Cakşı Türklerin selamlaşma sırasında kullandıkları ifadeler arasında, Türkiye
Türkçesindeki iyi sözcüğüne karşılık gelen çeşitli ifadeler yer almaktadır.Bunagöre,yahşi/yahşısözcüğüAltayTürkçesindecakşıla-“övmek,iyileştir-mek”,cakşılaş-“selamlaşmak,birbirineselamvermek”,cakşı ba?vecakşılar “nasılsın(?)”anlamlarınagelmektedir (Naskali-Duranlı1999:49).Azerbay-canTürkleri selamlaşma amaçlıyahşısan? “nasılsın(?)” veyahşı yol “gülegüle” ifadelerini kullanmaktadır. KırgızTürkçesinde de cakşısıñbı? “nasıl-sın(?)”anlamınagelmekte,(Yudahin1988:164),cakşı bar(ıñızdar)“gülegüle(gidin),iyiyolculuklar”,cakşı kal(ıñızdar)“hoşçakal(ınız)”,cakşı cat(ıñız)/cakşı ukta(ñız)/cakşı catıp, cay tur(uñuz)“iyigeceler/uykular”anlamlarınıta-şımaktadır (Sagınbayeva 2013: 1-3).ÖzbekTürkleri de vedalaşırken yahşi baring ifadesinikullanmaktadır.
Saha Türkçesinde ise öyöö- sözcüğü “selamla-” anlamına gelmektedir(Vasiliev1995:234).TuvaTürkçesinde“iyi;dahaiyi;merhaba”anlamların-dakiekiisözcüğü,karşıdakikişininiyiliğinisorupdilemetemelinedayalıkısaselamlaşmasözüolarakdikkatçekmektedir(Palmbah1955:578).Öyisözcü-ğününMoğolcadada“selam,hey”anlamındakibirhitapolduğugörülmekte-dir(Lessing2003b:988).BusözcüğünTürkçedekiedgüsözcüğüilekarşılaş-tırmalıolarakdeğerlendirilmesidurumundaise“selamlaşma”,“tanınma”ve“iyilik-sağlık”anlamalanlarıarasındakiilişkilerbelirginleşmektedir.
Ahmet KESKİN
137Türk Dünyası 43. Sayı
2.2. Arapça Kökenli Sözcük ve İfadeler: Selam, Veda, Hayr, Hoş, Razı TürkdilindeselamlaşmadakullanılansözcüklerdenbirkısmıiseArapça
veFarsçaselam, veda, hoş, hayr, razıgibisözcüklerden türetilmiştir.Azer-baycanTürkçesinde salam, salamlaş-, salamat, salamatlaş-, salamaleyküm sözcüklerinintamamı,selamvevedaileilgilidir(Altaylı1994b:1011-1012).ÇuvaşTürkçesindesalam“selam”,alikkem“selamformülü”(Paasonen1950:3,117),GagauzTürkçesindeselem“selam,selemet“selamet,barış,hürriyet”,selemleşmee “selamlaş-”, selemlemee, sölemlemee “selamla-, kutla-, tebriket-”hayr olsun“iyiakşamlar”anlamlarınagelmektedir(Baskakov1991:116,212,224).KazakTürkçesindeselem, selemles-ifadeleri,selamlaşmadayay-gın olarak kullanılan başlıca sözcükler arasındadır (Baynizarov 2007: 278,756).
2.3. Diğer Sözcük ve İfadeler Yukarıda aktardığımız selamlaşma sözcüklerinin dışında, Türk boyları
arasında kullanılan ve selamlaşma anlamı taşıyan çeşitli ifadeler de bulun-maktadır.KumukTürkçesindeki“selamla-”anlamınagelenbaş ur-, bork al-, ikram et-sözcükleri(Nemeth1990:9,11,27)ileÖzbekTürkçesindeki,“se-lamlaşma,karşılıklı selamalıpverme”anlamlarınagelen soraşış ve soraş- sözcüklerini (Ma’rufov 1981a: 99) bu grupta değerlendirmekmümkündür.Ayrıca, Özbek Türklerinde, yaşlılar arasında kullanılan bequvvat misiz(?),bardam misiz(?)“iyivesıhhattemisiniz(?)”(Dirks-Davranov2005:25),TatarTürkçesinde“selamlaş-”anlamındaki tebrikle- sözcüklerinide (Shakmayev1994:65)bugrup içerisindedeğerlendirmekyerindeolacaktır.YineÖzbekveYeni Uygur Türkçelerinde tazim/tezim sözcüklerinin “selam ver-, saygıgöster-,başınıeğerekselamla-”anlamları;acraş-sözcüğününise“vedaet-”anlamıulunmaktadır(Necipoviç1995:396).
Tümbuörnekler,yukarıdayerverdiğimizgruplardışındakalan, çeşitlisözcüklerin temsil ettiği ayrı bir grubu oluşturmaktadır.Buradaki “yol” ve“ak”vurgusu,“kolaylıklagidipgelme”anlamlarınıngenelolarakTürkkültü-ründeki,özelolarakTürkleriniyidileklerindeki,“yol”ile“aydınlık”,“uğur”ve“rahatlık”arasındakurulanilişkilerivurgulamasıbakımındandikkatede-ğerdir. Bütün bu örnekler bize,Türk kültüründe selamlaşma ve vedalaşmaifadelerinin anlamlı kültürel göstergeler olarak taşıdıklarımillî kültürel ni-teliklerinişekillendirentemeldinamiğinvebuanlamdabunların temelmo-tivasyonlarınınbüyükoranda,“iyidilektebulunma,iyidileklerinibildirme”kaynaklıolduğunugöstermektedir.Dolayısıyladaselamvevedasözlerinin,Türkkültürtarihindeiyidilekbildirmesözleriolarakalkışlarlayakınbirilişkiiçerisindebulunduğunundeğerlendirilmesi,yadaenazındanbusözlerleiliş-kileribakımındanayrıcaincelenmesiningerekliliğivurgulanmalıdır.
Sonuç Dil vekültür arasındaki etkileşimlerinbelirginolduğu alanlar arasında,
Türk kültür tarihinde ve günümüzdeTürk boyları arasında selamlaşmasüreçlerindekullanıldığıtespitedilentümbututum,sözcükveifadelerdışın-dadatercihedilmişolan/tercihedilendahapekçoktutumveifadeninvarlığıkuvvetlemuhtemeldir.Gündelikiletişiminsağlanmasındayaygınverutinbirşekildebaşvurulantümbusözcük,tutum,davranışveifadelervebunlardakideğişimvedönüşümler,bir toplumunkültürünü,okültürüşekillendirenbi-reyleri,bütünbunlarıntarihîsüreçtekibirbirleriylevediğerkültürlerleolanetkileşimlerinidetemsilederekyansıtmasıbakımından,dilvekültürçalışma-larıiçinönemtaşımaktadır.KültürvedildekiçeşitlideğişmelerinbirsonucuolarakTürklerin“selamlaşma”ve“vedalaşma”tutumlarının,bututumlardakideğişiminkültürelboyutlarının,selamlaşmaeylemindeiçiçegeçmişhâldekibütünleşik görünümlerin daha yakından ve kapsamlı bir şekilde takip edil-mesi,Türklerin toplumsal yaşamları hakkında yapılacak art ve eş zamanlı,ayrıntılıvedisiplinlerarasıyeniçalışmalarlamümkünolacaktır.
Ahmet KESKİN
141Türk Dünyası 43. Sayı
Ek Tablo: TürkLehçelerindeSelamlaşmaveVedalaşmaİşlevindeKullanılanSöz-
cükveİfadeler
Tür
kiye
Tü.
Aze
rb. T
ü.
Alta
y T
ü.
Baş
kurt
Tü.
Çuv
aş T
ü.
Gag
avuz
Tü.
Hak
as T
ü.
Kaz
ak T
ü
Kır
gız
Tü.
Özb
ek T
ü.
Tata
r Tü.
Tuva
Tü.
Tür
kmen
Tü.
Uyg
ur T
ü.
Esen
salamat
esen
isan-hav,
salamat
sav,esen,
aman
esen,soo
esan,
esan-aman
esan-sav
esen,
sağ-salamat
esan
Selamla(ş)mak
salamlamag,salam
laş-,
salamatlaş-
cakşılaş-
salambiriv
selemleşm
ee,selem
lemee,
sölemlemee
mindile-,mindiles-
salemdesüv,amandasuv,
koştasu
salamdasuu,esendeş-,
selamalik-
salambermak,
amanlaş,soraş-
salambirü,tebrikle-,isenleş-,
savbullaş-
bayırla-,colugar
salambermek
salambarmak,esenleş-
Merhaba[nasılsınız(?)}
salamaleyküm,
yahşısan?
cakşiba?
isanmihiz?
izenmindi,
salamminlepurinatir?
amansızba,
salem
salam,aman,esen,
cakşısıngbı?
kalaysız?
yahşimisiz?
esanmisiz,
huşk
ilesiz
ekii
salam
yahşimusiz
Selam,selam
et
salam,salam
at
salam,hav,salam
at
salam,
ezendik,ezendeş-
selam,selam
et
mindi
salem,salem
et,isendik,
aman,esen,sav
salamat,esen
salam,salam
at,
esan,eman-esan
salam,sav-salam
at,
isen,imin
ekii
salam,salam
at,
sag-gurgun
salam,salam
at,
esen,esen-am
an
Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme
Türk Dünyası 43. Sayı142
Tür
kiye
Tü.
Aze
rb. T
ü.
Alta
y T
ü.
Baş
kurt
Tü.
Çuv
aş T
ü.
Gag
avuz
Tü.
Hak
as T
ü.
Kaz
ak T
ü
Kır
gız
Tü.
Özb
ek T
ü.
Tata
r Tü.
Tuva
Tü.
Tür
kmen
Tü.
Uyg
ur T
ü.
Selamünaleyküm
salamaleyküm
assalamigalayküm
salam,alikkem
(as)salamaleyküm
salomaleykum
assalamualaykum
assalamığalayküm
salavm
aleykim
assalamualeyküm
Tokalaşm
ak
salamlaşarken
elsıhm
a
kullarzıkısıv
alişap-
kolalısuv
kolkarmaşıp
uçuraşuu
kolkısişmak
kollarnıkısu
elgısışmak
kolkısmak
Aleyküm
selam
aleykesselam
vağalaykümassalam
alikkem
Assalaymağaleyküm
aleykimeselam
vaaleykümassalam
vağaleykümasslam
valeykimesalam
vaalayküm
assalam
Elveda,veda,vedaetme,
vedalaşm
aalvida,elvidaetme,
vidalaşm
a
huşindi,huş,haubul(ığız),
huşlaşıv,saubullaşıv
isot
koş,koştasuv
kayırkoş,koş,
koştoşuu
alvida,hayrlaşiş
hayrlaş-,razilaş-
huşindi,huş(sav)bul(ığız),
huş(savbul)laşu
hoş(gal),hoşlaşık,hoşlaşm
ak
alvida,vidalaşiş,hoşlaş-,
razilaş-,acraş-
Ahmet KESKİN
143Türk Dünyası 43. Sayı
Tür
kiye
Tü.
Aze
rb. T
ü.
Alta
y T
ü.
Baş
kurt
Tü.
Çuv
aş T
ü.
Gag
avuz
Tü.
Hak
as T
ü.
Kaz
ak T
ü
Kır
gız
Tü.
Özb
ek T
ü.
Tata
r Tü.
Tuva
Tü.
Tür
kmen
Tü.
Uyg
ur T
ü.
Allah’aısmarladık
hudahafız,
salamatgalın
huş,hau(isan)bulığız
hivneyıpra
savbolınız,koşbolınız
allagatapşırdım,
kayırkoş
hayr
huş,sav(isen)bulıgız
hoş,salamatbolun
hoş,hayirhoş,
salamatbolun
Eyvallah/vedalaşm
a(görüşürüz,görüşmeküzere)
eyvallah,hudahafiz
havbul,salam
hayrolsun(iyiakşam
lar)
koş,koşb
olsavbol
kayır,koş
hayr,amanbol
savbul,salam
bayırlıg
sağbol,hoş
hoş,heyr,heyrhoş,
Gülegüle,hoşçakal
yahşıyol
havbulıgız
ezenbolzın,çipe-
izenmindi
savbol,koşaytısu
caksıbar,kayır
hayr,huşlaş-huşendi,
yolbolzın,akyol
savbulığız,
isenbul(ığız),akyol
bayırlıg
hoş
heyr,hayrhoş
Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme
Türk Dünyası 43. Sayı144
Kaynaklar AÇA, Mehmet (2006), “Tıva Destan ve MasallarınınAraştırılmasında Tür Sorunu”, Millî
Folklor,S72,s.85-94.AÇA,Mehmet(2007),Tıva Halk Masalları,Konya,KömenYayınları.AKALIN,ŞükrüHâluk(2008),Binyıl Önce Binyıl Sonra Kâşgarlı Mahmud ve Dîvânu Lugâti’t-
Türk,Ankara,TDKYayınları.ALTAYLI, Seyfettin (1994a), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I (A-Heman), İstanbul, Millî
EğitimYayınevi.ALTAYLI, Seyfettin (1994b),Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü II (Hemaset-Züyültü), İstanbul,
Koç),Almatı.CAFEROĞLU,Ahmet(1968),Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü,Ankara,TDKYayınları.CLAUSON,SirGerard(1972),An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish,
Oxford,ClarendonPress.COULMAS, Florian (1979), “On the Sociolinguistic Relevance of Routine Formuleae”,
Journal of Pragmatics,S3,s.239-266.ÇETİN, Çulpan Zaripova (2007), “Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler ve
İnanışlar(İyeliklerveYaratıklar)”,Bilig S43,s.1-32.DİLEK,İbrahim(2007),Altay Destanları III,Ankara,TDKYayınları.DIRKS, William-Temur Davranov (2005), Özbekçe-İngilizce Lügat, The Central Asian
HeritageGroup.DUNDES,Alan(1965),“WhatisFolklore”,The Study of Folklore,NewJersey,Prencite-Hall,
ss.1-3.DUNDES,Alan(1966),“TheAmericanConceptofFolklore”,Journal of the Folklore Institute,
Greetings”,American Anthropologist,94:657-691.DURANTI, Alessandro (1997), “Universal and Culture-Spesific Properties of Greetings”,
Journal of Linguistic Anthropology,7(l):63-97.EMİROĞLU, Kudret (2012), Gündelik Hayatımızın Tarihi, 2. Baskı, İstanbul, Türkiye İş
BankasıYayınları.ERCİLASUN,AhmetBican(1991),Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Kılavuz Kitap) I,
Ankara,KültürBakanlığıYayınları.ERGİN,Muharrem (2004),Dede Korkut Kitabı I. Giriş-Metin-Faksimile, 5.Baskı,Ankara,
TDKYayınları.
Ahmet KESKİN
145Türk Dünyası 43. Sayı
ERGİN,Muharrem(2006),Orhun Abideleri,37.Baskı,İstanbul,BoğaziçiYayınları.ERGUN,Pervin(2010),Hakas Destancılık Geleneği ve Ay Huucın,Konya,KömenYayınları.EROL, Çiğdem (2007), Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme, İstanbul
ÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüYayımlanmamışYüksekLisansTezi.EYÜBOĞLU,İsmetZeki(1991),Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü,2.Baskı,İstanbul,Gözlem
Matbaacılık.FAROQHI,Suraiya(2002),Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla,
Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri,Ankara,GaziÜniversitesiTürkHalkBilimiAraştırmaveUygulamaMerkeziYayınları,s.213-222.
GANİYEV,Fuat(1997),Tatarca Türkçe Sözlük,Kazan,İnsanYayınevi.GENÇ, Reşat (1997),Kâşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası,Ankara, Türk
KültürünüAraştırmaEnstitüsüYayınları.HAMZAEVA, M. Ya (1962), Slovar Turkmenskogo Yazıka, Aşkabat, Türkmenistan SSR
BilimlerAkademisiYayınları.HARTLEY, Peter (2010), Kişilerarası İletişim (Çev.: Ülkü Doğanay vd.), Ankara, İmge
KitabeviYayınları.İÇÖZ,Ayşe (2008), Arap Dilinde Hidayet-Dalalet, Salat ve Selam Kelimelerine Semantik
KAFESOĞLU,İbrahim(2005),Türk Millî Kültürü,25.Baskı,İstanbul,ÖtükenNeşriyat.KARADAYI,Hürriyet(2008),“TürkçedeKalıpSözler”,Bilig, S4:s.89-110.KARTARI, Asker (2003), Farklılıklarla Yaşamak. Kültürlerarası İletişim, Ankara, Şahin
Matbaası.KOÇ,Kenan(2003),Kazakça-Türkçe Sözlük,Ankara,AkçağYayınları.LA BARRE, Weston (1972) “Kültürden Gelen Davranışlar: Selamlaşma Örnekleri”
(Communication in Face to Face Interaction adlı kitap içindebölüm) (Çeviren:Yalçınİzbul),1972(Çevirinininternetversiyonununyayını:2007),(ErişimAdresi:http://www.ingilizce-ders.com/ceviri-tercume/beden-dili/beden-dili.htm),22/04/2012,sa.10:40.
LESSING,FerdinandD.(2003a),Moğolca-Türkçe Sözlük I (A-N), (Çeviren:GünayKaraağaç),Ankara,TDKYayınları.
LESSING,FerdinandD.(2003b),Moğolca-Türkçe Sözlük I (O-Z),(Çeviren:GünayKaraağaç),Ankara,TDKYayınları.
MA’RUFOV,Z.M.(1981a),Özbek Tilining İzahli Lügati-I (A-P),Moskova,RusTiliNeşriyatı.MA’RUFOV,Z.M.(1981b),Özbek Tilining İzahli Lügati-II (C-X), Moskova,RusTiliNeşriyatı.NASKALİ,EmineGürsoy-MuvaffakDuranlı (Yay.Haz.), (1999),N. A. Baskakov ile T. M.
NASKALİ,EmineGürsoy(Haz.),(2007),Hakasça Türkçe Sözlük,Ankara,TDKYayınları.NECİPOVİÇ,NecipEmir(1995),Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü,(Çev.:İklilKurban),Ankara,
TDKYayınları.
Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme
Türk Dünyası 43. Sayı146
NEMETH,Gyula(1990),Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü,(Çev.:KemalAytaç),Ankara,KültürBakanlığıYayınları.
ÖGEL, Bahaeddin (2000), Türk Kültür Tarihine Giriş. Türklerde Köy ve Şehir Hayatı. Göktürklerden Osmanlılara, Cilt I,4.Baskı, Ankara,KültürBakanlığıYayınları.
ÖGEL, Bahaeddin (2001), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul, Türk DünyasıAraştırmalarVakfı.
ÖLMEZ, Mehmet (2007), Tuvacanın Söz Varlığı. Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle,Wiesbaden,HarrassowitzVerlag.
ÖNER,Mustafa(2009),Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü,Ankara,TDKYayınları.ÖZTÜRK, Fatih (Haz.), “Selamlaşmanın Tarihi”, (ErişimAdresi: http://www.forumgercek.
com/archive/index.php/t-42771.html),29/01/2012,sa.14.50.PAASONEN,H.(1950),Çuvaş Sözlüğü,İstanbul,İbrahimHorozBasımevi.PALMBAH,A.A.(1955),Tuvinsko-Russkiy Slovar’,Moskova.REICHL, Karl (2002), Türk Boylarının Destanları (Gelenekler, Şiirler, Şiir Yapısı), (Çev.:
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,S13,s.1-17.SHAKHMAYEV, Sergey (1994), Tatar-English/English-Tatar Dictionary, New York,
HippocreneBooks.SÜMER,Faruk(1980),Oğuzlar (Türkmenler). Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları, 3.Baskı,
İstanbul,ElifOfset.TEKİN,Talat,vd.(1995),Türkmence-Türkçe Sözlük,İstanbul,SimurgKitapçılık.TOELKEN,Barre(1996),The Dynamics of Folklore,Utah,UtahStateUniversityPress.TOGAN,İsenbike(2006),Çin Kaynaklarında Türkler. Eski Tang Tarihi (Chiu T’ang-shu 194a)
Türkler Bölümü (Açıklamalı Metin Neşri), Ankara,TTKYayınları.TOLAN, Muhammet Bilal (2006), Kur’an’da Selam Kavramının Semantik Analizi, Fırat