V A - Kapliczka nadrzewna w Kaletni- ku przy cmentarzu B - Za cmentarzem w Kaletniku grób nieznanego żołnierza. VI Kapliczka w Borowej na skrzyżo- waniu dróg domkowa z potrój- nym oknem. VII Krzyż ulica Łódzka w Gałko- wie Dużym. VIII Kapliczka w ogrodzeniu ko- ścioła. IX Krzyż przy ulicy Głównej w Gał- kowie Dużym. X Kapliczka domkowa z wizerunkiem Matki Bożej przy ulicy Głównej w Gałkowie Dużym. M iasto i Gmina Koluszki położone są na skraju Mazowsza, łączy ła- godne równiny Niżu Środkowo-Polskiego z falistymi wyniesieniami Garbu Łódzkiego - pozostałością dawnych lodowców. Uroki całości doda- je malownicza dolina rzeki Mrogi rozcinająca tereny na północny zachód od miasta. Miasto i gmina zajmuje obszar 15 711 ha i liczy ponad 23 tys. mieszkańców z czego na miasto przypada 13,5 tys. mieszkańców. Dzięki doskonałemu położeniu w centrum kraju i dobrym połączeniu komunika- cyjnym, przy lini kolejowej łączącej dwa takie miasta jak Warszawa i Łódź miasto i gmina ma nieograniczone możliwości rozwoju. Duże znaczenie mają również trasy do oddalonych o ok. 25 km Piotrkowa Trybunalskiego i Tomaszowa Mazowieckiego. Przez teren miasta i gminy Koluszki przebie- ga sieć dróg wojewódzkich o łącznej długości 19,2 km, sieć dróg powiato- wych o łącznej długości 46,6 km oraz 110,0 km dróg gminnych. Koluszki to największa i najlepiej rozwinięta gospodarczo gmina po- wiatu łódzkiego wschodniego. Specyficzne umiejscowienie Koluszek w przepięknej pagórkowatej okolicy, porośniętej wielkimi połaciami lasów (które zajmują powierzchnię ponad 6 tys. 300 ha czyli ok. 41 % ogólnej powierzchni gminy) stwarza wiele możliwości czynnego wypoczynku. Uroki takich miejscowości jak Gałków Mały, Kaletnik, Różyca, Borowo i Lisowice docenione zostały przez mieszkańców pobliskiej Łodzi. Po- wstaje tu coraz więcej działek rekreacyjnych i domków letniskowych. Historia H istoria Koluszek sięga XIV wieku. Pierwsza wzmianka o Kolusz- kach pochodzi z 1399 roku, kiedy to Coluszcovice zostały zareje- strowane w Sądowych Księgach Brzezin. Na przełomie XIV i XV wieku poprzez Koluszki przechodził ważny szlak handlowy zwany bałtycko - ruskim. Wiódł on od Łęczycy, przez Brzeziny, Koluszki, Inowłódz, Opoczno do Sandomierza. Istnieje kilka hipotez dotyczących nazwy osady. Jedna z nich głosi, że pierwszym właścicielem naszej miejscowo- ści był Koluch a następnie jego syn Koluszek. Inna wersja głosi, że nazwa Koluszki pochodzi od ryby zwanej „Koluszka”, która stanowiła bogactwo pobliskich stawów i rozlewisk. W przeszłości , obszary na których obec- nie znajduje się nasze miasto, były silnie zalesione. Pierwsze dane o liczbie mieszkańców pochodzą dopiero z 1775 roku. We- dług tych danych dowiadujemy się, że żyło tu 141 osób w 19 domach. Z tych danych wiemy też, że najstarszą częścią Koluszek są tzw. „Stare Koluszki” do których zaliczamy ulicę Brzezińską - na jej przedłużeniu w kierunku Bogdanki. Kolejny zapis o Koluszkach pojawia się w 1790 roku. Dowiadujemy się z niego, że w najstarszej części osady znajdowały się 23 domy, a także młyn, browar, karczma i tartak. W latach 1797 - 1846 w po- bliżu osady powstały cztery kolonie czynszowe, w których zamieszkiwało 20 rodzin kolonistów niemieckich. Osady te to Katarzynów, Felicjanów, Stefanów i Słotwiny. W 1831 roku nową częścią Koluszek jest Kowalsz- czyzna, w której istniał już folwark i kolonia Wypalenisko. Pod koniec XIX wszystkie wyżej wymienione miejscowości weszły w skład osady zwanej Koluszkami. Większego znaczenia Koluszki nabrały dopiero, kiedy przy- stąpiono do budowy kolei Warszawsko - Wiedeńskiej w 1840 roku. 2. IX 1846 roku wyruszyła po raz pierwszy z Koluszek do Piotrkowa try- bunalskiego lokomotywa zbudowana w Belgii. W miarę przemysłowego rozwoju Łodzi zaszła potrzeba połączenia jej z linią Warszawsko - Wie- deńską. Pierwszy pociąg z Koluszek do Łodzi wyruszył 19 XI 1865 roku. Znaczenie węzła wzrosło jeszcze bardziej, gdy w 1885 roku nastąpiło dalsze połączenie Koluszek ze Skarżyskiem Kamiennym przez Toma- szów Mazowiecki oraz wybudowanie linii kolejowej do Łodzi Kaliskiej i połączenie jej z Pabianicami, Zduńską Wolą, Kaliszem i Poznaniem. Od tej pory Koluszki stały się jednym z większych węzłów kolejowych. Cen- trum Koluszek to dworzec kolejowy. Wybudowano tu budynek stacyjny, wieżę ciśnień oraz w pobliżu budynki murowane z czerwonej cegły dla kolejarzy. Według danych z 1883 roku wynikało, że w osadzie mieszkało 399 mieszkańców.Ciągle zwiększająca się liczba ludności przyczynia się do powstania w 1904 roku parafii rzymsko - katolickiej pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP, oraz plebani. Pierwszym proboszczem zostaje ksiądz Ignacy Dąbrowski. 18 czerwca 1945 roku uzyskano uchwałę Powiatowej Rady Narodowej w Brzezinach popierającą roszczenia Koluszek do praw miejskich. 18 stycz- nia 1947 roku Regionalny Urząd Planowania Przestrzennego w Łodzi za- projektował granice przyszłego miasta, a 1 kwietnia 1949 roku ukazuje się Zarządzenie Ministra Administracji Publicznej o prawach miejskich dla Koluszek. Zmiany, które nastąpiły w wyniku decyzji najwyższych władz administracji państwowej miały dla Koluszek bardzo duże znaczenie. Koluszki – miasto Władysława Strzemińskiego T eoretyk sztuki, malarz, projektant druku funkcjonalnego, pionier konstruktywistycznej awangardy lat 20. i 30. XX wieku; twórca teo- rii unizmu. Urodził się w 1893 w Mińsku Białoruskim, zmarł w 1952 w Łodzi. W latach 1927-1928 wykładał w gimnazjum przemysłowo-handlowym w Koluszkach tworząc oryginalny program kształcenia projektantów Śladem działalnośći artysty w Koluszkach jest niewątpliwie pomnik „Orła białego”, który to powstał według jego projektu. Pałac w Lasowicach W niedalekim sąsiedztwie Koluszek , w Lasowicach znajduje się obiekt zabytkowy wybudowany w stylu klasycznym na przeło- mie XVIII i XIX stulecia. Rozbudowano go w 2. połowie XIX i XX w. Ta murowana dwukondygnacyjna budowla zwrócona fasadą ku zachodo- wi została wzniesiona na planie prostokąta. Zdobią ją trójkondygnacyjne ryzality na osi wschód - zachód. Ryzalit zachodni podzielony jest cztere- ma pilastrami i zwieńczony tympanonem z gzymsem kroksztynowym. Przy ryzalicie wschodnim znajduje się taras a od południa półkolista przybudówka - wzniesione później niż sam pałac. Naroża zachodniej fa- sady zdobione są boniowaniem. Nadproża okien zdobione są dekoracją o motywach palmet. Budowlę kryją dachy dwuspadowe. Pałac posiada na parterze dwutraktowy układ wnętrza z sienią i dużym hallem na osi, na piętrze znajduje się hall i trzy trakty pomieszczeń. Część pomieszczeń zdobi dekoracja stiukowa z 2. połowy XIX w. Obok pałacu (od strony wschodniej) rozciąga się duży park w typie angielskim ze zróżnicowanym drzewostanem (modrzewie, klony, lipy) oraz stawem na osi założenia. Rzeka Mroga M roga to prawy dopływ Bzury o długości 61 km i powierzchni do- rzecza 531.7 km2. Źródła Mrogi znajdują się na wysokości 195 m n.p.m. w granicach wsi Gałkówek - Kolonia, na terenie Wzniesień Łódzkich. W początkowym biegu Mroga płynie na północny - wschód, następ- nie na północ, stosunkowo głęboką i wąską doliną pośród wysoczyzny morenowej Wzniesień Łódzkich. Szczególnie interesujący jest odcinek Mrogi w strefie krawędziowej wysoczyzny, gdzie rzeka zmienia kieru- nek na połnocno - zachodni. W dolnym biegu Mroga płynie przez lekko pofałdowaną Równinę Ło- wicko - Błońską, w obrębie której uchodzi do Bzury, w rejonie wsi So- bota, na wysokości 91 m n.p.m. Głównym (lewym) dopływem Mrogi jest Mrożyca. Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy „Dolina Mrogi” Z espół Przyrodniczo - Krajobrazowy „Dolina Mrogi” rozciąga się na granicy gmin Brzeziny i Rogów, od Bronowic na południu po Kołacin na północy i ma powierzchnię 493 ha. Zespół utworzono w 1997 roku. Głównym celem powołania zespołu była ochrona krajobrazu przeło- mowej doliny rzeki Mrogi na krawędzi regionu fizyczno - geograficzne- go Wzniesień Łódzkich. Rzeka płynie na tym odcinku na dnie głębokiej doliny o stromych stokach. Dodatkowe walory nadaje temu obszarowi obecność licznych parowów, źródeł i głazów narzutowych oraz fragmentów naturalnych lasów na stokach i dnie doliny. Dużą wartość posiadają również rozległe płaty roślinności szuwarowej i łąkowej, z kolek cją rzadkich i chronionych gatunków roślin. Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy „Rochna” Z espół Przyrodniczo - Krajobrazowy „Rochna” utworzono w 1997 r., w dolinie rzeki Mrogi, w sąsiedztwie wsi Rochna, na terenie uroczy- ska leśnego Koluszki. Na powierzchni około 22 ha objęto ochroną zespół źródliska rzeki Mro- gi oraz jej odgałęzienia, o wybitnych walorach krajobrazowych, a także fragment naturalnego lasu z udziałem lipy w drzewostanie. Kapliczki przydrożne szlakiem tradycji i kultury wsi gminy Koluszki Program finansowany ze środków programu rządowego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich i Fundacji Edukacyjnej 4H w Polsce Folder powstał przy współpracy Miejskiego Ośrodka Kultury i Gimnazjum nr 2 w Koluszkach. 20 Kapliczka z wize- runkiem Matki Bo- żej Niepokalanego Poczęcia ufundowana przez sołectwo wsi Jeziorko i państwa Wal- czaków. Jej budową uczczono pontyfikat Jana Pawła II. Trasa II I Krzyż z ukrzyżowanym Chrystusem przy granicy Koluszek w stronę Brze- zin. II Na skrzyżowaniu ulicy Piotrkow- skiej i Brzezińskiej stoi najstarsza Koluszkowska kapliczka z 1885 roku. Z wizerunkiem Matki Bożej, której pole- cają siebie i swoje miasto. III W 1945 roku przy ulicy Armii Krajowej wybudowano kapliczkę, która miała być wyrazem patriotyzmu, o czym mówi umieszczony na niej napis: „Boże błogosław Ojczyznę”. IV Kapliczka stojąca na rogu ulicy Piotrkowskiej i Zagajnikowej w Żakowicach z wizerunkiem Niepokala- nego Poczęcia Najświętszej Marii Pan- ny.