-
Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
fiahika KARACA*
TRK TYATROSUNUN balangc genel bir kabulle Osmanl Devletinin
yeni
bir medeniyet dairesine girerek Batya yneldii XIX. yzyla
dayandrlmakta-
dr. Dou medeniyetinden Bat medeniyetine geilen bu yllarda deien
me-
deniyetle birlikte yeni edeb trler de Trk edebiyatna girmitir.
Roman, hik-
ye, gazete ve tiyatro yenilemeyle gelen trler arasndadr. Bu
yazda sz konu-
su edilecek olan edeb tr tiyatrodur. Batdan gelen bu tr, bizim
iin tamamen
yabanc deildir. lkel Trk tiyatrosu olarak deerlendirebileceimiz
bir Trk ti-
yatrosu mevcuttur ve Trk tiyatrosunun, Avrupa tiyatrosundan ok
daha eski
tarihlere dayand eklinde grler de ileri srlmektedir. Gyasettin
Ayta,
Bedrettin Tuncelin -Tiyatro Tarihi1 isimli eserinde- Trk
tiyatrosunda 4000 yl
ncesine ait iki piyesten sz ettiini belirtir.2 Refik Ahmet
Sevengil, Mehmet
Fuat Kprlnn Meddahlar3 balkl bir alma yaymlam olduunu ve
bu almada Bizans kaynaklarnn Anadolu Seluklu Devletinin
saraylarnda
Bizans imparatorlarnn taklitlerini yaparak sultanlar elendirmee
alan
birtakm mudhik ve mukallidlerin mevcudiyetini bildirdiini
sylemektedir.4
Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosunda 2000 yl ncesine ait bir
dier
oyundan, M. M. Nikoli adl bir Srp yazarn Darlbedayi dergisinde
yaymla-
nan bir tercme makalesinden5 naklederek sz etmektedir. Bu
makalesinde
143Osmanl Kadn Hakknda Hukuk Kaynaklarna Dayal alflmalar
Trkiye Arafltrmalar Literatr Dergisi, Cilt 4, Say 7, 2006,
143-173
* Ara. Gr., Erciyes niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi
Blm.
1 Bedrettin Tuncel, Tiyatro Tarihi, stanbul: Devlet Basmevi,
1938, c. I, s. 10.
2 Gyasettin Ayta, Tanzimatta Tiyatro Edebiyat Tarihi, Ankara:
Aka, 2002, s. 2.
3 Trkiyat Mecmuas, stanbul: Matbaa-i mire, 1925, c. I, s.
14.
4 Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi I: Eski Trklerde
Dram Sanat, Ankara: MilliEitim Basmevi, 1969, s. 27.
5 M. M. Nikoli, 4000 Yl nce Trk Tiyatrosu, Darlbedayi dergisi, 1
kinciknun (Aralk)1935, sy. 56.
-
Trklerin 4000 yl ncesine ait bir dram sanat vcuda getirdiklerini
syleyen M.
M. Nikoli, 2000 yl ncesine ait bir Trk piyesi hakknda da bilgi
vermektedir.
Refik Ahmet Sevengil, Nikoliin makalesinden bir blm yle
nakletmitir:
Tiyatro kltr seviyesi yksek olan milletlere mahsus bir varlktr;
tiyatrosu
olan memlekette air, aktr ve seyirci bulunmas gerektir. Bundan
drt bin yl
nce, Trkler, byk ve kltr seviyesi yksek bir millet ve Orta
Asyada tesirli
bir varlktlar. Trk Milleti iyi harbederdi, bu topluluun iinde
yksek soydan
gelmi olanlar, halk ve yabanc milletlerden alnm kleler vard.
Asilzadeler
kuvvetli ve hkimdiler, onlar gzel sanatlar korumulardr; gzel
sanatlar
ilerlemi ve Trkler arasnda dnyann en eski tiyatrosu meydana
gelmitir6
Menzelin ve M. M. Nicolitchin Trk tiyatrosunun drt bin yl
ncesine da-
yand konusundaki grleriyle rtmeyen birtakm fikirler ne sren
Niya-
zi Ak7 bu konuda unlar syler:
Atalarmzn Mslman olmadan nceki toplumsal yaamna yakndan
bakn-
ca orada tiyatronun varln ya da tiyatronun douunu
hazrlayabilecek bir
ortam gremeyiz. Eldeki belgelerden sadece eitli Tanrlara
inandklarn,8
bu inanlardan doan bir doa mistisizminin cokusu iinde yaplan ve
birer
oyunu andran yinlerin varln reniriz,9 bu yinlerin kimler
tarafndan ve
hangi giysilerle ynetildiinden haberimiz olur. nsan kaderinin
Tanrlarla
ruhlarn isteklerine bal olduu bu toplumda10 ayinlerin yneticisi
yar din
adam olan ozanlarn kavmi edeb ahsiyetinde eriyen ortak duyu ve
d-
nlerini buluruz.11 Lkin atalarmzn coku ve inanla katldklar
ayinlerde
dzenlenmi drama (mystre) doru bir ilerleyi gremeyiz. Atalarmzn
bu
ayinleri, yar yolda kalm Msr tiyatrosunun balangc olan Ppremis
ayinle-
rinin, daha sonra Mystrelere gtren Osiris ayinlerinin at gelime
yolunu
bize amazlar.12 Yine atalarmzn doaya ok yakn kmzl, tarasonlu
ayinleri,
bize Dianysos ruhunun rn olan Eleusisler gibi klasik Grek
trajedisine ben-
zer bir tiyatro hazrlamazlar.13
Niyazi Ak Trk tiyatrosunun gelimemesinde din inanlar da etkili
bir
faktr olarak grr. slma gre Tanrya irk komak korkusu nedeniyle
sana-
tn gerekleri soyutlatrlp simgeler haline getirilerek
sunulmaktadr. Bu se-
beple slm felsefesi somut gerei yanstan heykeli ya da resmi
kabullenme-
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca144
6 Reik Ahmet Sevengil, a.g.e, s. 21-22.
7 Niyazi Ak, Trk Tiyatro Edebiyat Tarihi I, stanbul: Dergh Yay.,
1989, s. 19.
8 Abdlkadir nan, Tarihte ve Bugn amanizm, Ankara: Trk Tarih
Kurumu, 1954, Gkalp,Ziya, Trk Medeniyeti Tarihi, s. 8992.
9 Fuat Kprl, Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, 1926, s. 9495.
10 Abdlkadir nan, a.g.e., s. 95-104.
11 Fuat Kprl, a.g.e, s. 96.
12 Etienne Driton, Le Thtre Egyptien, Edition de la Revue du
Caire, 1942.
13 Octave Navarre, Les Reprsentations Dramatiques en Grce,
Belles-Lettres, 1929.
-
mitir. Mslman Trk sanat, sanatn zgrlndeki ekicilie kaplmam,
kutsal ilkelere, hatta geleneklere uzun sre kar gelmemitir.14
Niyazi Ak,
Mslmanlarda dram sanatnn yokluunu slm felsefesine balayan
Massig-
nonun grn doru bularak bir adm daha ileri gider ve En basit
tanmy-
la, gerek ya da tasarlanan yaam, szleri, hareketleri ve
kiileriyle canlandr-
mak olan dram sanatnn sanat zgrln kstlayan byle bir dnya g-
r ortamnda domas kukusuz gt15 diyerek Mslman toplumlarda
dram sanatnn ortaya kmasnn gln belirtir.
Trk temaa sanatlar ierisinde meddah, karagz, ortaoyunu gibi
oyunlar
yer almaktadr. Her ne kadar ortaoyunu Batl anlamda tiyatro ile
rtmese de
Trk seyircisi Tanzimata kadar olan srete geleneksel Trk
tiyatrosu olarak
deerlendirilen ortaoyununu bilmektedir. Gyasettin Ayta
geleneksel Trk ti-
yatrosunun Bat tiyatrosunu etkileyebilecek bir gte olduuna
inanmaktadr.
Orhan Okay ise geleneksel Trk tiyatrosu ile Bat tiyatrosunun
arasnda belirgin
farklar olduunu ileri srmektedir:
Tanzimatla beraber edebiyatmza giren trlerden biri de
tiyatrodur. Bu h-
km, tiyatroyu sahne oyunu ve edeb eser olarak birbirinden ayr
iki sanat dal
halinde kabul ettiimiz zaman dorudur. Yoksa Tanzimattan nce de
var olan,
ok eski yllardan beri var olduu bilinen meddah, ortaoyunu,
karagz, kukla
gibi seyirlik oyunlar dikkate alndnda, yenilik kavram zerinde
dnmek
gerekir. Ancak anonim karakterdeki bu sonuncularn sadece sahne
gsterisi
olarak mevcut olduu unutulmamaldr. Hlbuki bir edeb tr olarak
tiyatro,
ancak yazl metin haline geldii, hatta bir yazar tarafndan kaleme
alnd
takdirde var demektir.16
Orhan Okay geleneksel Trk tiyatrosu ile Bat tiyatrosu arasndaki
ortak
noktann sahne gsterimi olduunu belirterek Batl anlamda
tiyatronun ancak
sahne gsteriminin yannda yazl metinle mmkn olacan
dnmektedir.
Niyazi Ak da Orhan Okayn geleneksel Trk tiyatrosu ile Bat
tiyatrosu konu-
sundaki dncelerine benzer bir yaklam getirmektedir:
Tiyatro ile uraan baz yazarlar geleneksel seyirlik sanatlarmzdan
Meddah,
Karagz ve Ortaoyununun edebiyatmzda beliren batl biimdeki
tiyatromu-
zu hazrlad kansndadrlar. Ne var ki, batl grnmdeki tiyatromuzla
bu
seyirlik sanatlar arasnda tek ortak e dildir; bundan baka da
byle bir do-
uu hazrlayacak veriler bulma olana yoktur. Bu gr, douu
hazrlama
biiminde deil de edebiyatmzda batl biimde beliren tiyatromuza
birlikte
yrdkleri yllar boyunca seyirlik sanatlarmzn baz katklar olmutur,
diye
dzeltmek akla daha yakn geliyor.17
145Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
14 Niyazi Ak, a.g.e, s. 2021.
15 Niyazi Ak, a.g.e, s. 21.
16 Orhan Okay, Batllama Devri Trk Edebiyat, stanbul: Dergh Yay.,
2005, s. 71.
17 Niyazi Ak, a.g.e, s. 78.
-
Ahmet Hamdi Tanpnar ise tiyatroyu, Tanzimat srecinde btnyle
Ba-
tdan gelen yeni bir tr olarak grmektedir:
Tiyatro nevi, Mslman-ark edebiyatlarnn en az tand sanat nevidir.
De-
nebilir ki, Tanzimatla memleketimize girmi tek nevi odur. nk
aradaki es-
tetik farkna, i nizamlarn ayrlna ramen iir ve muhtelif nevileri
bizde de
vard. ark hikyesi, garpl romanla arasndaki farkn byklne ramen
da-
ima mevcuttu. Hatta felsefe ve teoloji mekteplerinin zarur
olarak birbirlerini
tenkitle ie balamalar dnlrse, tenkit dahi edebiyatmzda
tabiatyla
vard. Yalnz tiyatrodur ki, nevinin dna kmamak artyla, gerek
bizde ve
gerek baka slm edebiyatlarnda benzeri bulunduu iddia
edilemez.18
nci Enginn tiyatronun sadece sahne ya da sadece metin olmadn ve
bu
noktadan hareketle de, metne dayanan tiyatronun yerini zaman
zaman gele-
neksel tiyatroya dayanan gsterilere braktn belirtir. Ona gre,
yazl metne
dayanan Trk tiyatro edebiyatnn mazisinin 1859dan nceye
gitmediini ve
inasinin air Evlenmesi ile gsterdii yerli ve Bat tiyatrolar
arasnda kurul-
mas gerekli birletirici tutumun meyvelerini ancak uzun vadede
vermi oldu-
unu syler.19
Yukarda ileri srlen grlerden de anlald kadaryla geleneksel
Trk
tiyatrosu ile Bat tiyatrosu arasnda benzerlikler olduu gibi,
belirgin farklar da
vardr. Her ikisinde de seyircinin izlemesine ynelik sahneleme ya
da gsterim
ortaktr. Ancak Batl tiyatronun oyunun yazya geirilerek
metinselleme sre-
cine sahip olduu gz nnde tutulursa geleneksel Trk tiyatrosuyla
arasnda-
ki fark belirginleir. nk temaa sanatlar yazl metne
dayanmamaktadr.
Metin And, geleneksel tiyatrodan ayr olarak Batl Trk tiyatrosunu
dne-
me ayrmtr. 1839dan 1908e kadar olan dnemi Tanzimat tiyatrosu,
1908den
1923e kadar olan dnemi Merutiyet tiyatrosu, 1923ten gnmze kadar
olan
tiyatroyu da Cumhuriyet tiyatrosu olarak adlandrmtr.20 Bu almada
da Me-
tin Andn tasnifi temel alnarak Tanzimat tiyatrosu ile Merutiyet
tiyatrosu hak-
knda ksa bilgi verilecek ve bu alandaki literatr
deerlendirilecektir.
1. Tanzimat Dneminde Trk Tiyatrosu
Tanzimat Fermannn ilan edildii 1839 ylndan itibaren Bat
medeniyeti
dairesine giren Osmanl Devleti yukarda da sz ettiimiz gibi
Batdan yeni
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca146
18 Ahmet Hamdi Tanpnar, 19 uncu Asr Trk Edebiyat Tarihi, 8.
bask, stanbul: alayanKitabevi, 1997, s. 278.
19 nci Enginn, Tiyatro Edebiyat (19701995), Aratrmalar ve
Belgeler, stanbul: DerghYay., 2000, s. 301.
20 Metin And, Tanzimat ve Merutiyet Tiyatrosu, Tanzimattan
Cumhuriyete Trkiye An-siklopedisi, stanbul: letiim Yay., 1985, c.
VI, s. 1607-1628.
-
edeb nevileri almaya balamtr. Tiyatro bu trler arasnda ok nemli
bir ye-
re sahiptir. nk henz halkn byk bir ounluunun okuma yazma
bilme-
dii bir dnemde grsel bir yapya sahip olan tiyatro sosyal fayda
prensibi a-
sndan olduka ilevseldir.
Tiyatronun gelimesinde Osmanl saraynn katklar byktr. Osmanl
padiahlarnn ocuklarnn snnet ve dnlerinde eitli elenceler ve
gs-
teriler dzenleniyor ve bu trenlerde cambazlar ve halk gldren
eitli kiiler
grev alyordu. Ayrca saray elenceleri de tiyatronun gelimesinde
nemli yer
tutmaktayd.
III. Selim dneminde Bat tiyatrosu artk Osmanl Devleti ierisinde
kendi-
sine bir yer edinmeye balamtr. Bu dnemde Avrupal tiyatro
oyuncular
temsiller vermekte ve padiah bu oyuncular saraya temsil
vermeleri iin ar-
maktadr. II. Mahmut dneminde tiyatroya ilgi daha da artmtr. II.
Mahmut
tiyatro temsilleri verilmesi iin iki amfiteatrn almasna izin
vermi hatta bu
giriimi desteklemitir. Abdlmecit de tiyatroya nem veren,
huzurunda tiyat-
ro oynatan padiahlardandr. Abdlaziz dneminde maddi
yetersizlikler nede-
niyle tiyatro kstlanm, II. Abdlhamid dneminde ise tiyatro
neredeyse yok
olma derecesine gelmitir.
Tanzimat dneminde tiyatronun gelimesinde saray ve evresinin
yannda
st dzey devlet grevlilerinin de nemli katklar olmutur. Avrupaya
elilik
ve benzeri yksek dzeyde grevlerle giden devlet adamlarmz Ahmet
Vefik
Paa, Namk Kemal, Ziya Paa, Abdlhak Hamid, brahim inasi, Ahmet
Mithat
tiyatro trnn gelimesinde nemli ilevler yklenmilerdir.
Trk tiyatrosunun geliiminde ve tannmasnda basnn rol de inkr
edile-
mez. Bu dnemde Tercman- Ahval, Tasvir-i Efkr, Muhbir, Tercman-
Haki-
kat, Vakit, bret, Basiret vs. gazetelerde tiyatroya geni yer
verilmi, tiyatro hak-
knda kaleme alnan eletiri, tantm ve duyuru yazlaryla tiyatronun
kamuoyu
tarafndan tannmas amalanmtr.
Tanzimat dneminde telif ve tercme birok tiyatro eseri kaleme
alnmtr.
inasi, li Bey, Ali Haydar Bey, Ahmet Vefik Paa, Namk Kemal,
emsettin Sa-
mi, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdlhak Hamid Tarhan, Sami Paazade
Sezai
gibi devrin nde gelen devlet adamlar ve yazarlar bu dnemde
tiyatro eserle-
ri yazmlardr.
Namk Kemal tiyatronun fikirleri yayma konusundaki nemini fark
etmi,
tiyatro oyunlar ve tiyatro hakknda yazd yazlarla bu trn gelimesi
konu-
sunda youn aba sarf etmitir. Namk Kemal tiyatro konusundaki
grlerini
Cell Mukaddimesi, Tiyatro gibi yazlarnda aklamtr. Tiyatro adl
ya-
zsnda Namk Kemal tiyatroyu yle tarif eder: Elencelerin ise en
edbnesi
ve binaenaleyh en faidelisi tiyatrodur. Edeb ve msik ki vicdn-
beerin h-
147Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
kim-i hissiyt ve nedm-i net olmak iin yaratlm iki hemre-i
dil-rbdr.
Tiyatro marazlarnda teahhus eder. Cn bulur. Bin ekle, bin kyfete
girer. n-
san alatr, gldrr; vicdn aar, tenvir eder, tathr eder.21
Tiyatroyu, elen-
celi ve zellikle faydal olmas ynnden edebiyatn en nemli tr
olarak ni-
telendiren Namk Kemal, yazsnn devamnda tiyatroyu hakikatin
sslenmi
hline benzetir ve bu tr elenceden ziyade sosyal fayda prensibi
asndan
ele alr.
Trk edebiyatnn hikye ve roman trnde en ok eser veren
yazarlarn-
dan Ahmet Mithat Efendi de tiyatronun sosyal fayda ve halk
zerindeki eitici
ilevlerinden sz etmitir. nci Enginn, Ahmet Mithatn da Namk Kemal
gibi
tiyatroda sosyal fayda prensibini benimsemi olduunu syler ve
Ahmet Mit-
hat Efendinin Menfa isimli eserinden bir blm nakleder.22 Burada
Ahmet
Mithat Efendi henz gelimekte olan medeniyetimiz ierisinde
tiyatronun ki-
taba gre geni bir kesime hitap ettii iin daha etkili olduunu
dnmekte-
dir. Ona gre nemli olan tpk roman ve hikyelerinde olduu gibi
halkn ib-
retli oyunlar vastasyla terbiye edilmesidir. Bu nedenle birok
tiyatro eseri yaz-
mtr.
Namk Kemal ve Ahmet Mithatn belirttii gibi Tanzimat dneminde
tiyat-
ro sosyal hayatta nemli ilevler yklenmitir. Bu konularn en banda
vatan
temas gelir. Nitekim Namk Kemal, Vatan Yahut Silistre piyesinde
lkenin iin-
de bulunduu hale uygun olarak vatanseverlik ve kahramanlk temasn
ilemi
ve ynlar galeyana getirmeyi baarmtr.
Tanzimat dnemi yazarlarnn tiyatro eserlerinde yer verdikleri bir
dier ko-
nu evliliktir. Bat medeniyetine ynelmemizle birlikte toplumsal
hayatmz ie-
risinde nemli bir yere sahip olan aile ve evlilik messesesi
sorgulanmaya ba-
lanm ve dnemin edeb eserleri ierisinde tenkit edilmitir.
2. Merutiyet Tiyatrosu
II. Abdlhamitin Osmanl Tiyatrosunun yktrlmas ve edeb ve fikr
deer
tayan tiyatro eserlerinin oynanmasna izin vermemesi zerine Trk
tiyatro-
sunun gelimesi 1908e kadar durmutur. II. Merutiyetin iln
edilmesinin ar-
dndan tiyatro almalar yeniden hz kazanmtr.
() O yllarda basn, 1908 Merutiyetinin getirdii grsel bir zgrln
tad-
n karmaktadr. Bu zgrlk havas iinde, dili dnen konumaya, eli
kalem
tutan yazmaya balar. Birka yl iinde, henz ok aktel olan hatta
iinde ya-
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca148
21 Kzm Yeti, Tiyatro, Namk Kemalin Trk Dili ve Edebiyat zerine
Grleri ve Yazla-r, 2. bask, stanbul: Alfa, 1996, s. 88.
22 nci Enginn, Ahmet Mithat Efendi Btn Oyunlar, stanbul: Dergh
Yay., 1998, s. 9.
-
anlan olaylar ileyen krk kadar piyes yaymlanr. II. Abdlhamitin
1883ten
sonra arlaan bask dneminde, ynetime, siyasete, saraya, ksacas,
kurulu
dzene kar her trl itiraz, her trl eletiri yasaklanmt. Bu
yasaklar ba-
snda sansrle, birey yaamnda hafiyelerle, jurnalcilerle ve kolluk
kuvvetle-
riyle etkili oluyordu. Bu dnemin insan kendisini sindiren baskya
kar ba
kaldramam, bunu denedii iin yaamn yitirenlerin ardndan
haykrama-
m, ektii aclar dile getirememi, bunaltc bir suskunlua mahkm
edil-
miti. te II. Merutiyet, bu syleme, haykrma, yazma isteklerinin
birikimin-
den oluan dmlerin zlmesine olanak vererek birey ve topluma bir
bo-
alma, bir ferahlk getirir.23
Dnemin getirdii ferahlk ortamnda Merutiyet tiyatrosu,
ierisine
1908den 1923e kadarki srete yer alan Servet-i Fnn, Fecri Ati ve
Milli Ede-
biyat dnemlerini alarak tiyatro eserleri bakmndan olduka
zenginlemitir.
Merutiyet tiyatrosu ierisinde Hseyin Suat Yaln, Mehmet Rauf,
Cenap
ehabettin, Halit Ziya Uaklgil, Faik li Ozansoy, Ali Ekrem
Bolayr, Safveti Zi-
ya, ehabeddin Sleyman, Tahsin Nahid, Mfd Rtib, zzet Melih
Devrim, Mu-
sahipzde Cell, bnrrefik Ahmet Nuri Sekizinci, Safvet Nezihi,
Mithat Cemal,
Halit Fahri Ozansoy, Reat Nuri Gntekin, mer Seyfettin ve Yakup
Kadri Kara-
osmanolu tiyatro eserleri kaleme almlardr.
1908den sonra hzlanan tiyatro faaliyetleri Milli Edebiyat
dneminde de
devam etmi ve pek ok yazar tiyatro ile ilgilenmitir. Bu dnem
tiyatro eseri
verenler arasnda Mithat Cemal [Kuntay], Halid Fahri [Ozansoy],
Yusuf Ziya
[Orta], Reat Nuri [Gntekin], mer Seyfettin, Musahipzde Cell ve
bnrre-
fik Ahmed Nuri gibi yazarlarmz bulunmaktadr.
Merutiyet dneminde, Tanzimat tiyatrosunda ilenen konulara ek
olarak
eski rejimi tenkit eden ve yeni rejimi anlatan siyas amal
oyunlarn artt da
gzlemlenmektedir.
3. Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatrosu Konulu almalar
a. Metin And, Osmanl Tiyatrosu, 2. bask, Ankara: Dost Kitabevi
Yay., 1999,
341 s.
Metin And, Osmanl Tiyatrosu adl almas 3 ana blmden
olumaktadr.
Birinci Blm Osmanl Tiyatrosunun Kuruluu, Geliimi ve Sona Erii
bal-
n tar ve 3 ksm halinde ele alnr. Yazar, Osmanl Tiyatrosunun
Hazrlk Yl-
lar ve Kuruluu balkl birinci ksmda, Gll Agop, Souiller Sirki,
Aramyan
topluluu, Gedikpaa tiyatrosu, ark tiyatrosu, Vaspuragan
tiyatrosu ve Asya
kumpanyas zerinde durur. 1870ten Trk Trk-Rus Savana balkl
ikinci
ksmda, stanbulda Trke tiyatro gsterimi iin Gll Agopa verilen 10
yllk
149Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
23 Niyazi Ak, Yakup Kadri Karaosmanolu Tiyatro Eserleri,
stanbul: letiim Yay., 1983, s. 16.
-
tekel imtiyaz, 1871 ve 1872-1873 gstermelii, tiyatro komitesi ve
vatan olay
ile 1874-1875 gstermelii ve rakipler zerinde durur. nc ksmda ise
ge-
rileyi yllarn, Gll Agopun ayrln, Gedikpaa tiyatrosunun yktrln
ve
sonrasn ele alr.
Eserin Osmanl Tiyatrosunu Oluturan Etkenler balkl ikinci
blm,
drt alt balk altnda incelenir. Birinci alt balkta seyirci ve
basn ile Trk ve
Ermeni basn zerinde durulur. Yazar, ikinci alt balkta, sahne
sanatlarn
Mslman oyuncular ve Ermeni oyuncular olmak zere ikiye ayrarak
ele alr.
Yazar bu blmn nc alt balnda ynetim ve sahne dzeni zerinde
durur. Son alt balkta ise Yazarlar ve Oyun Seimi zerinde durur
ve Trk ya-
zarlar, Ermeni yazarlar, eviri ve uyarlamalar ile oyun trlerini
anlatr.
Kitabn nc blm Gll Agopun a ve adalar baln tar
ve an koullar, Gll Agopun Trk adalar ve Ermeni adalar olmak
zere alt blme ayrlr. Yazar kitabnn sonuna sonu, notlar, kaynaka
ve
Ermeniler ve Ermeni sorunu balkl bir ek ile resimler, belgeler
ve el ilanlarn
gsteren bir albm eklemitir.
b. Metin And, Tanzimat ve stibdat Dneminde Trk Tiyatrosu
(1839-1908),
Ankara: Trkiye Bankas Kltr Yay., 1972, 475 s.
Metin And kitabnda 1839-1908 yllar arasnda Tanzimat dneminde
geli-
en -Batl anlamda- Trk tiyatrosu zerinde durur. Eser
Tanzimat-stibdatta
Sahne ve Tiyatroculuk, Dramatik Edebiyata Toplu Bak ve Tanzimat
ve s-
tibdatta Oyunlar adl blmden olumaktadr. Yazar, kitabn
balangcn-
da ksa bir nszle kitab yazma sreci hakknda bilgi verir. Giri
blmn ise
olduka geni tutarak Osmanl Devletinde tiyatronun oluma zeminini
anlatr.
Metin And, ksm halinde kaleme ald Giri blmnn ilk ksmnda bir
kltr devrimi olarak Batllama zerinde durur; ikinci ksmda Bat
tiyatro-
suyla tanklmz kolaylatran etkenler bal altnda saray ve evresi,
yk-
sek devlet grevlileri, Trk elileri, basn, yabanc elilikler,
aznlklar, yabanc
topluluklar ve ilk Trke oyunlar anlatr. Giriin son ksmnda ise
incelemenin
kapsam ve yntemi zerinde durur.
Yazar girii takip eden Tanzimat-stibdatta Sahne ve Tiyatroculuk
ana
baln tayan birinci blmde Tanzimat dneminde seyirci ve tiyatro
anla-
y, oyuncular ve oyuculuk, tiyatro topluluklar, tiyatro binalar
ve tiyatro y-
netimi ile sahne dzenini detayl olarak ele alr.
Dramatik Edebiyata Toplu Bak balkl ikinci blmde, Tanzimat
dne-
minde tiyatro eseri kaleme alan yazarlar, geleneksel etki,
Avrupann etkisi,
tiyatro eserinin anlatt evre ve kiiler ve tiyatronun dili,
konusu ve kiile-
rinden oluan 5 konu etrafnda Tanzimat tiyatrosunu deerlendirmeye
alr.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca150
-
Yazar Tanzimat ve stibdatta Oyunlar baln tayan nc blmde
Tanzimat dneminde kaleme alnan tiyatro trlerini anlatr. Metin
And zerin-
de durduu tiyatro trlerini komedyalar, manzum dramlar, romantik
dramlar,
melodramlar, duygusal ve evcil dramlar, mzikli oyunlar ile
eviriler ve uyarla-
malar balklar altnda inceler. Kitap Sondeyi, Tanzimat dneminde
oy-
nanm oyunlar dizini ve kaynaka ile sona ermektedir.
c. Metin And, Merutiyet Dneminde Trk Tiyatrosu (1908-1923),
Ankara:
Trkiye Bankas Kltr Yay., 1971, 311 s.
Metin And, Merutiyet dnemi Trk tiyatrosunu Merutiyet a
Siyasal,
Hukuk ve Toplumsal Dzenin Trk Tiyatrosuna Etkisi adl doktora
tezinde in-
celemitir. Merutiyet Dneminde Trk Tiyatrosunun nsznde; sz
geen
almada dar bir konu erevesinde ve derin bir ekilde Merutiyet
tiyatrosu-
nu incelediini ve -doktora tezinden de yararlanarak- bu dnemi
daha yaygn
ve genel olarak inceleyebilmek iin konuyu yeniden ele aldn
belirtmektedir.
Kitap blmden olumaktadr. Yazar nsz ve giriten sonra
Merutiyette
Sahne ve Tiyatroculuk bal altnda Merutiyet tiyatrosunda seyirci
ve tiyat-
ro anlayn, tiyatro adamlarn, oyuncular, tiyatro topluluklarn,
tiyatro bi-
nalarn, tiyatro ynetimini ve sahne dzenini anlatr.
kinci blm Dramatik Edebiyata Toplu Bak baln tamaktadr. Bu
balk altnda yazar Merutiyet dneminde tiyatro eseri veren
yazarlar, XIX.
yzyl Trk tiyatrosuyla Avrupa tiyatrosunun etkisini, dnemin
tiyatrosundaki
tip ve karakterleri, dil ve slp ile tiyatro trlerini
inceler.
Yazar bir sonraki blmde Merutiyette Oyunlar bal altnda
Meruti-
yet dnemindeki komedyalar, manzum oyunlar, siyasal ve belgesel
oyunlar, ta-
rih dramlar, sava oyunlar, toplumsal ve evcil dramlar, duygusal
dramlar, m-
zikli oyunlar ve uyarlamalar zerinde durur.
. Niyazi Ak, Trk Tiyatro Edebiyat Tarihi I, stanbul: Dergh Yay.,
1989,
256 s.
Niyazi Ak kitabnn nsznde Trk seyirlik sanatlar tarihi olmadn
aklayarak seyirlik sanatlar tarihinin, tiyatroyu, mzikli, dansl
oyunlaryla
folkloru, halka ak her trl oyunlar, ortaoyununu, karagz gibi
glge oyun-
larn, meddah ve daha baka seyirlik oyunlar kapsayan ok zengin
bir alan ol-
duunu belirtir. Yazar bu kitapta sadece yazl tiyatromuzu ele alr
ve onu ede-
b bir tr olarak inceler. Ayrca yazar nszde amacn belirterek
kulland ma-
teryal ve metodu anlatm; meddah, karagz ve ortaoyunu ile
tiyatroyu kar-
latrmtr.
151Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
Niyazi Ak kitabn giri ksmnda eski Trkler dnemi, slm ve tiyatro,
sa-
dan sonra ve Bizansta tiyatro, Bizans Sefaretinde temsiller,
Baron de Tottla Gi-
ray Hann konumalar, sefaretnameler ve shak Beyin tiyatro anlay
zerin-
de durur. Yazar giriten sonra Batya Yneli ana bal altnda yenilik
giri-
imleri ve Tanzimat Ferman, Tanzimatn ilan edilmesiyle yaamda
beliren iki-
lik, yabanc dil okullar ile yeni kavram ve grler zerinde
durur.
Yazar, Batya Yneliten sonra lk Piyesler ve lk Temsiller ana bal
al-
tnda Kefger Ahmed ve ilk sahnesi, Hac Bekta Veli ve ilk sahnesi,
Beyolu ve
gazeteler, Bosco ve Hoca Naumun tiyatrosu, opera temsilleri,
Silistre Operas,
Ubicini ve Grard de Nervalden notlar zerinde durur. Bir dier ana
balk a-
ir Evlenmesidir. Niyazi Ak bu blmde air Evlenmesinin nemi ve
ina-
sinin Molire tutkusu ile air Evlenmesinin ilk sahnesini konu
edinir.
Niyazi Ak kitabnn devamnda Komediler, Trajediler, Tarih
Dramlar,
Romantik Dramlar, Melodramlar ve Halk Dramlarn inceler.
Komediler
bal altnda komedi tr ile ilk tanmalar, Molirenin etkisi ve baz
eviri
karlatrmalar hakknda bilgi veren yazar daha sonra dolant
komedileri hak-
knda genel bilgiler verir ve Feraizcizade Mehmet akir ve dolant
komedisi
eleri zerinde durur. Yazar dolant komedilerini bu ekilde
inceledikten son-
ra tre komedileri ile ra komedilerinin zelliklerini inceler.
Yazar Trajediler
bal altnda ise ncelikle trajediler hakknda genel bilgiler verir.
Daha sonra
Ali Haydar Bey ve ilk trajediler ile Sergzet-i Perviz ve kinci
Ersas zerinde du-
rur. Le Cid ve Abdlhak Hmidin Nesteren isimli tiyatrosunu
karlatrdktan
sonra Hmidin trajedi anlayn ve trajedilerini inceler.
Kitabn dier bir ana bal Tarih Dramlardr. Niyazi Ak bu blmde
ta-
rih dram hakknda genel bilgiler verdikten sonra Ahmet Necipin
dhar ve k-
bal adl piyesinin zetini verir. Yazar daha sonra Namk Kemalin
Cellettin
Harzemah isimli eseri ile dier tarih tiyatro eserlerinin ve
emsettin Saminin
Gve ve Seydi Yahya adl tarih piyeslerinin nemini belirterek
Antik Yunan ko-
rosu ve baka tarih dram rnekleri zerinde durur. Tarih dramlar
Romantik
Dramlar bal takip eder. Yazar romantik dramlar hakknda genel
bilgiler
verdikten sonra tiyatroda sansr ve evirilerden bazlar zerinde
durur. Daha
sonra Britannicusla Glnihalin karlatrlmas ve Shakespeare ile
olan ya-
knlklar zerinde durur. Romantik dramlar Melodramlar bal takip
eder.
Bu balk altnda yazar melodramlarn zelliklerini anlatr.
Yazar kitabn bir sonraki blmnde Halk Dramlarnn zelliklerini
ve
bizde ortaya kn hazrlayan genel koullar, kiiler dnyasn, 3, 4, 5
ve da-
ha ok perdeli olanlarn zelliklerini ve zml izelgelerini verir.
Ayrca dev-
rin bu tre duyarl ve ktmserlii ile bu trn sevilme nedenleri
zerinde
durur. Yazar bu blmn sonuna, ele ald komediler, trajediler,
tarih dram-
lar, romantik dramlar, melodramlar ve halk dramlarnn sonuna bu
trlerde ya-
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca152
-
zlm tiyatro eserlerinin bibliyografyasn da eklemitir. Niyazi Ak,
halk dram-
larndan sonra XIX. Yzyln Tiyatro Tr zerine Grleri bal altnda
gr belirten kaynaklarla, Namk Kemal, Mizanc Murat ve Beir Fuatn
g-
rleri zerinde durur. Kitabn son blm kinci Merutiyet ve Onu
zleyen
Yllar (1908-1923) baln tar. Yazar kitabn bu blmnde stibdat
dne-
mine ve Yldza duyulan nefretin tiyatroya yansmasn, Osmanlclk,
slmc-
lk, Garplk, Trklk, Antoinein gelii, tiyatroyla ilgili grler ve
Darlbe-
dayi, eviri ve uygulamalar zerine grlerle baz eletirileri verir.
Yazar eseri-
ne, bibliyografya, sonsz, lirik tiyatro ile ilgili bir ek
bibliyografya ve zel isim-
ler indeksi koyarak son verir.
d. Gyasettin Ayta, Tanzimatta Tiyatro Edebiyat Tarihi, Ankara:
Aka
Yay., 2002, 402 s.
Gyasettin Ayta, almasn 1839-1885 yllar arasndaki tiyatro
eserleriyle
snrlandrr. Yazar, kitabnda Tanzimat tiyatrosunun genel
zelliklerinin yann-
da Tanzimat dneminde var olan sosyal meseleleri de inceleyerek
bu mesele-
lerin eserlere nasl yansdn gzler nne serer. Eser iindekiler,
giri, sonu,
kaynaka ve dizinle birlikte 7 blmden olumutur. Gyasettin Ayta
kitabnn
giri ksmnda Tanzimata kadar Bat tarz tiyatronun Osmanl
Devletindeki
geliimi ile Tanzimattan sonra Osmanl Devletinde tiyatro
faaliyetlerine dei-
nir. Giri ksmndan sonra Aile ve Aile likileri adn tayan ilk blm
alt alt
balk altnda inceler. lk alt balkta Tanzimata kadar Trk ailesine
ksa bir ba-
ktan sonra ikinci alt balkta kadn erkek ilikilerini ak, karlksz
ak, yasak
ak ve namus meselesini ele alan piyeslerle irdeler. Yazar nc alt
balkta
evlilik konusunu ele alan piyesler ile yine kendi iinde alt
balklara ayrlan ev-
lilie engel olan unsurlar inceler. Kitabn drdnc alt balnda
evlilikte sos-
yal, kltrel ve ya farkna dayal unsurlar bu konular ele alan
sekiz alt balk-
la verir. Yazar daha sonraki alt balkta gelenek ve greneklerin
aile hayatna
yansmalarn ele alan piyesler ile son alt balkta boanma
meselesini ele alan
piyesleri inceler.
Gyasettin Ayta kitabn ikinci blmnde Konusunu Tarihten Alan
Piyes-
ler bal altnda konusunu slm tarihinden, Trk-slm tarihinden, ran
ta-
rihinden ve dier lkelerin tarihinden alan piyesleri inceler.
Yazar Fikri ve Si-
yasi deolojileri Ele Alan Piyesler baln tayan nc blmde
hrriyet
fikrini ele alan piyeslerle vatan ve millet kavramlarn ele alan
piyesleri ba-
his konusu etmitir. Bir sonraki blm Eitim baln tar ve bu
blmde
eitim meselesi zerinde duran piyesler incelenir.
Kitabn Din Hayat ve nanlar baln tayan beinci blm dinin in-
san ve toplum hayatndaki yerini ele alan piyeslerle batl inanlar
ele alan pi-
yeslerden olumaktadr. Yazar, kitabn Dier Meseleler balkl son
blmn-
153Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
de aznlk ve ekyalk meselesini konu edinen piyesler zerinde
durur. Sonu
blmnn ardndan Tanzimat dneminde neredilen telif tiyatro
eserlerinin
listesini vererek kaynaka ve dizin blmyle kitabn bitirir.
e. Alemdar Yaln, II. Merutiyette Tiyatro Edebiyat Tarihi, 2.
bask, Ankara:
Aka Yay., 2002, 336 s.
Alemdar Yaln kitabnn nsznde daha nceden doktora tezi olarak
ha-
zrladn belirttii bu almasnda lkenin geirdii sosyal deiimin
piyes-
lere yansmasn ele aldn ve almasnn siyas ve sosyal deimeyi
incele-
yen deiik bir tarih olarak da kabul edilebileceini sylemektedir.
Yazar, ns-
z takip eden giri blmnde 1908e kadar Trk tiyatrosu ve Trk
tiyatrosun-
da ilenilen meseleler ile 1908den itibaren Trkiyede tiyatro
faaliyetleri ze-
rinde durur. Be blmden oluan kitapta birinci blm Siyasi Deime
ba-
ln tar. Yazar bu balk altnda eski rejimi tenkit eden ve yeni
rejimi anlatan
piyesler ile ekalliyetler, 31 Mart hdisesine temas eden piyesler
ve II. Meruti-
yetten sonraki harplere temas eden piyesler zerinde durur.
Kitabn ikinci b-
lm Siyasi deolojiler baln tar ve bu blmn alt balklarnda
Beynel-
milelcilik, Osmanlclk, ttihd- slm, Trklk, Halklk ve Feminizm
gibi
konular ileyen piyesler incelenir. Maarif baln tayan nc
blmde
yeni talim terbiyeye temas eden piyesler ve retici neriyatn
vasflar zerin-
de durur. Drdnc blmde yazar ehir Hayat bal altnda alaturka
ve
alafranga davranlar inceleyen piyeslerle yobazlk ve zppelik
tezahrlerini
ileyen piyesleri inceler. Yazar kitabn son blmnde Aile bal
altnda II.
Merutiyette ailenin umum manzaras ile izdivalar zerinde durur.
Netice
ksmnda ise 1908 ve 1909da temsil edilen ya da temsil edilecei
iln olunan pi-
yeslerle 1911-1923 tarihleri aras baslan veya tefrika edilen
piyeslerin listesini
verir. Kitap bibliyografya ve dizin blmyle sona ermektedir.
f. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi I: Eski Trklerde
Dram
Sanat, 2. bask, stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1969, 90 s.
Trk Tiyatrosu Tarihi balkl 5 ciltten oluan eserinin bu ilk
cildi, Eski
Trklerde Dram Sanat baln tamaktadr. Bu ciltte, Bat dram sanatn
r-
nek alan Batl tiyatronun kurulmasndan nce Trklerin tiyatrolarnn
olup ol-
madn sorgulayan Sevengil, eski Trklerde dram sanatn balk
altnda
inceler. lk blm Eski alarda adn tar. Yazar bu balk altnda
tiyatro sa-
natnn kayna, ilk dram, Trk din trenlerinde dram unsuru, ilk
aktrler, Yu-
nan tiyatrosunun nceleri, temsil edilen eski Trk destanlar, in
tiyatrosunda
Trk tesiri, drt bin yl nce Trk dram, Trk Moollar ve tiyatro,
Seluk Trk-
lerinde dramatik elenceler ve Anadoluda din temaay inceler.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca154
-
Yazar kitabnn ikinci blmnde, Osmanllar devrinde bal altnda
pa-
diah dnleri, sava oyunlar, XVI. asrda bir bale pandomimi,
Moreska ve
Matezina danslar, Osmanl saraynda sanatkrlar, mudhik ve
mukallidler,
Edirne dnndeki bale pandomim, Osmanl saray hareminde bir temsil,
Ya-
hudi komedyalar, sokak elenceleri, esnaf alaylarndaki taklitler,
XIX. asrda
saray elenceleri, curcuna ve kol oyunu, orta oyunu, karagz ve
eski tiyatro
eserlerimiz zerinde durur.
Kitabn son bal Ky oyunlardr. Yazar bu balk altnda alev
kylerin-
de k oyunlar, eleki oyunu, Eskiehir kylerinde ve Orta Anadoluda
rf ve
det komedileri, ky oyunlar ve tulat tiyatrosu ile Anadolu halk
rakslarnda
dram unsurunu incelemitir. Netice ksmndan sonra kitabnn sonuna
bu d-
nemlere ait fotoraflar da eklemitir.
g. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi II: Opera Sanat le
lk
Temaslarmz, 2. bask, stanbul: Mill Eitim Basmevi, stanbul,
1969,
111 s.
Trk Tiyatrosu Tarihi adl eserinin ikinci cildi olan bu ciltte,
Sevengil, Bat
tiyatrosunu tanmaya balamamz konu edinir. Yazar drt blmden
olutur-
duu eserinin Opera ile ilk temaslarmz balkl Birinci Blmnde,
XVI.
asrda bir balet pandomimi, At Meydannda verilen musikili temsil,
Moresko
ve Matezina danslar, Venedikten opera getirtme teebbs, Trk
elisinin
Fransada grd opera, Viyana ve Berlin operalarn izlemi Trk
elileri, Pe-
tersburg operasn izlemi Trk elisine ve III. Selimin sarayndaki
opera gibi
konular anlatr.
Kitabn ikinci blmnde yazar Beyolunda Opera Temsilleri
zerinde
durur. Refik Ahmet Sevengil bu balk altnda ilk tiyatro binalar
ve tiyatro bil-
gisi, dram sanatn anlatan ilk yaz, Trkeye evrilen ilk piyes,
Naumun birin-
ci tiyatrosu, Naum tiyatrosunda oynanan operalar, basl opera
hulsalar, Na-
umun ikinci tiyatrosu, Naum tiyatrosunun imtiyazlar, piyangolar,
irket kur-
ma teebbs, Madam Ristori Naum tiyatrosunda Avrupa kral ve
kralieleri,
Naum tiyatrosunun yanmas, Fransz tiyatrosu, Ermeni tiyatrosu,
Gedikpaa ti-
yatrosunda opera paralar ve ikinci Gedikpaa tiyatrosu zerinde
durur.
Refik Ahmet Sevengil kitabn nc blmnde Sarayda Opera Kurma
Teebbsn ele alm ve bu balk altnda Osmanl saray ve Bat sanat,
as-
ker bando ve Donizetti, sarayda opera temsilleri iin hazrlk,
Kzlar Fanfar ve
bale heyeti, Abdlmecidin dinledii opera paralar ve Dolmabahe
Saray ti-
yatrosunu anlatr. Yazar kitabnn son blmnde lk Opera Eserimiz
hakkn-
da bilgi vermi ve bu balk altnda Hayrullah Efendi, Hikye-i
brahim Paa,
gazel eklindeki aryalar, Hayrullah Efendinin tercme ettii
Rotomago oyunu
155Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
ve nc Selim devrinde yazlan bir komedi zerinde durur. Yazar
netice ks-
mndan sonra kitabnn sonuna bu dnemlere ait fotoraflar
eklemitir.
h. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi III: Tanzimat
Tiyatrosu,
stanbul: Mill Eitim Basmevi, 1968, 323 s.
Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihinin nc cildinde Bat
rne-
inde Trk tiyatrosunun balang ve kurulu yllarn inceler. Yazar 11
blm
hlinde plnlad eserinin ilk blmnde Tanzimat Tiyatrosunun
nceleri
hakknda bilgi verir. Bu balk altnda yazar Tanzimat hareketinin
sebepleri ve
getirdikleri, ilk Trk sahne sanatkrlar, Naum tiyatrosunda
oynanan Trke
komedi, saray tiyatrosunun slm oyuncular ve ark tiyatrosundaki
Trke
temsiller zerinde durur. Yazar inasi ve Tiyatro balkl ikinci
blmde ina-
sinin hayatn, tahsilini, gazeteciliini, kasidelerini, iirlerini,
dilciliini ve ti-
yatro yazarln anlattktan sonra air Evlenmesinin konusu ve nemi
ile i-
nasinin ihtilalcilii, szl, inasinin tesiri ve inasiden nce
dilimizde ya-
zlan tiyatro eserlerini bahis konusu eder.
Yazar nc blmde Gedikpaa Tiyatrosu bal altnda Gedikpaa Ti-
yatrosunun binas, Gll Agop, Tiyatro-y Osman, Tiyatro yazar
Mustafa Paa,
Agop Efendiye verilen imtiyaz, 1870den sonraki temsiller, Osmanl
tiyatrosu-
nun ilerlemesine alan komite, Gedikpaa tiyatrosunun altn gnleri
gibi Ge-
dikpaa tiyatrosu ile ilgili hususiyetleri anlatr. Yazar drdnc
blmde Ah-
met Vefik Paa ve Tiyatro bal altnda Ahmet Vefik Paann yetime
ekli,
Molireden yapt adaptasyonlar, Bursa valilii ve Bursa tiyatrosu,
Molire
tercmeleri gibi eitli konular zerinde durur. Bir sonraki blm
Ziya Paa ve
Tiyatro, altnc blm ise Namk Kemal ve Tiyatro baln tar. Yazar
bu
balk altnda Namk Kemalin hayatna dair bilgiler verdikten sonra
Vatan ad-
l piyesi ile bu piyesin uyandrd akisleri ele alr. Devamnda Namk
Kemalin
dier tiyatro eserlerini de inceler. Daha sonraki blmlerde ise
srasyla lk
Sahne Sanatkrlarmz, Basn ve Tiyatro, Tanzimat Tiyatrosunda
Teknik,
Mnakyan Tiyatrosu ve Tulat Tiyatrosu konularn ele alr. Yazar
kitabn so-
nuna dneme ait eitli fotoraflar koyarak kitabn bitirir.
. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi IV: Saray
Tiyatrosu, stanbul:
Mill Eitim Basmevi, 1970, 220 s.
Refik Ahmet Sevengil Tanzimat Tiyatrosu adl eserinin drdnc
cildinde
XIX. yzyln ilk yarsndan itibaren Osmanl saraynda tiyatro ile
ilgili yenilik-
leri anlatmtr. Kitap 13 blm ve alt balklardan olumaktadr. lk
blm
Osmanl Saraynda Yeni Elenceler baln tar ve ilk banda, kadnlar
fan-
far ve bale heyeti gibi konular zerinde durur. Yazar ikinci
blmde Abdlme-
cit ve Opera bal altnda saray operas, Abdlmecitin Naum
tiyatrosuna
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca156
-
yardm etmesi, Dolmabahe tiyatrosu ve sarayda Bat mziinin
yerlemesi ve
genlerin yetimesinde byk katks olan Donizettinin lm zerinde
du-
rur. Takip eden blm Abdlmecit Saraynda Mehur Musikicilerdir.
Yazar bu
blmde Liszt, Vieuxtemps, saraya arlan orkestralar gibi konular
anlatr.
Drdnc ve beinci blmler Abdlmecit Saraynda Canbazlk ve
Hokkabaz-
lk Oyunlar ile Abdlmecit Devri ve Hkmdarn zellikleri zerinde
durur.
Sonraki blm Abdlaziz Devrinde Sahne Hareketleri baln tar ve bu
d-
nemde gsterilen temsiller, sarayda ortaoyunu, Abdlaziz ve Tulat
tiyatrosu,
Vatan piyesi ve Abdlaziz gibi konular ierir. Yedinci blmde
Abdlaziz Dev-
ri ve Padiahn zellikleri zerinde durulurken sekizinci blmde
Beinci
Murat ve Gzel Sanatlar bahis konusu edilir.
Yazar kitabn takip eden sonraki drt blmnde ise kinci Abdlhamit
ve
Bat Musikisi, kinci Abdlhamit ve Sahne Sanat, Abdlhamit
Saraynda
Trk Tiyatrosu ve Abdlhamit Devri ve Padiahn zellikleri zerinde
durur.
Son blm Birka nemli Belge baln tar ve bu dneme ait nemli
bel-
gelerden oluur. Yazar kitabn sonuna dnemin nemli ahsiyetlerinin
foto-
raflarn koymutur.
i. Refik Ahmet Sevengil, Trk Tiyatrosu Tarihi V: Merutiyet
Tiyatrosu,
stanbul: Mill Eitim Basmevi, 1968, 345 s.
1908de II. Merutiyetin iln edilmesiyle Trk sahne hayat merutiyet
ve
hrriyet havas ierisinde ilerlemeye balar. Refik Ahmet Sevengil,
Trk Tiyat-
rosu Tarihi adl eserinin 13 blmden oluan beinci cildinde II.
Merutiyetten
Cumhuriyet dnemine kadar 15 yllk sreteki tiyatro oyunculuunu ve
tiyat-
ro yazarlarn inceler. lk blm Merutiyetin lk Yllar baln tar.
Yazar
bu balk altnda tiyatro heveslileri, tiyatro topluluklar, Vatan
ve Besa piyesle-
ri, 31 Mart olay ve tiyatro gibi konular erevesinde bu dnemin
nemli tiyat-
ro faaliyetleri zerinde durur. kinci blmde Mnakyan Tiyatrosunu
anlatr.
Mnakyan repertuarndan baz eserlerin listesini ve Mnakyan
tiyatrosunda oy-
nanan piyeslerden III. Selim piyesi ve akisleri gibi konularda
bilgi verir. Yazar
bir sonraki blmde Ahmet Fehim Tiyatrosu bal altnda Yeni Osmanl
sah-
nesi, Osmanl tiyatrosu, Ahmet Fehimin sanat gibi konular zerinde
durur.
Drdnc blm Burhaneddin Tiyatrosu baln tar. Yazar bu balk
altnda Milli tiyatro, Burhaneddin Bey kumpanyas, Burhaneddinin
sanat gibi
konularda bilgi verir. Daha sonraki blmlerde Binemeciyan
Tiyatrosu, M-
rebb-i Hissiyat ve Sonras, Muhsinin kurduu topluluklar ve
Donanma Ce-
miyeti Tiyatrosunu ele alr. Dokuzuncu blm Drl-Bedyi adn tar
ve
Drl-Bedyinin almas, ilk temsil heyeti ve ilk oyunlar, Drl-Elhann
ku-
rulmas gibi konular zerinde durur. Bir sonraki blmde kinci
Merutiyet d-
nemindeki Mzikli temsilleri anlatan yazar, on birinci blmde Trk
Kadn
157Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
ve Tiyatro bal altnda Drl-Bedyiye alnan ilk kz renciler, sahneye
-
kan ilk Trk kadn gibi Merutiyet dneminde Trk kadnlarnn sahneye
k
srelerini konu edinir. Son iki blmde ise Merutiyet Devri
Sanatlar ve
Merutiyet Tiyatrosunda Teknik konular zerinde durur. Yazar
kitabn sonu-
na bu dnemin nde gelen tiyatro sanatlarnn fotoraflarn da
ekleyerek be
ciltten oluan bu uzun soluklu almay bitirir.
j. Kemal Yavuz (haz.), Reat Nuri Gntekinin Tiyatro ile lgili
Makaleleri,
stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1976, 640 s.
Kemal Yavuz, Reat Nuri Gntekinin Tiyatro ile lgili Makaleleri
adl eserin-
de Trk edebiyatnda zellikle Cumhuriyet dneminde kaleme ald
roman,
hikye ve tiyatrolar ile tannan Reat Nuri Gntekinin tiyatro ile
ilgili makale-
lerini derlemitir. Eser iki ana blmden oluur. lk blm Tiyatroya
Umm
Bir Bak baln tar. Kemal Yavuz bu balk altnda Reat Nurinin
temaa-
da ve temsilde hakikat meselesi, tiyatro ve ahlk, zamann ruhu ve
tiyatro, elem
ve strabn ifadesi olarak tiyatro, tiyatro ve ilim ile sahne
tezyinat gibi konular-
daki makalelerini derlemitir. kinci alt balk Temaa Tarihi baln
tar ve
bu balk altnda Reat Nurinin Yunan tiyatrosu hakkndaki grlerini
ieren
makaleleri yer alr. Kitabn nc alt balnda ise Kemal Yavuz yabanc
lke-
lerin tiyatrolar, eserleri, yazarlar ve artistleri konusunda
Reat Nurinin yazd-
makalelerini derlemitir.
Kitabn ikinci ana blm Trk Tiyatrosu baln tar. Bu blm de be
alt bala ayrlr. Birinci alt balk Reat Nurinin Darlbedayi ve
tiyatromuz
hakkndaki grlerini ierir. Lisan meselesi ve tiyatro, tiyatro
ahlk, tiyatro ve
tenkit ile tiyatro binalarmz gibi konular yazarn bu balk altnda
yer alan ma-
kaleleridir. kinci alt balk Tercme ve Adaptasyon Meseleleridir.
Bu balk
altnda Reat Nurinin tercme ve adaptasyon konusundaki makaleleri
yer alr.
nc alt balk Adapte ve Tercmeler baln tar ve dnemin tiyatro
eserlerinden birka hakkndaki grlerini aklad makaleleri ierir.
Dr-
dnc alt balk Milli Eserlerimiz ve Yazarlarmz baln tar ve bu
balk
altnda Reat Nurinin dnemin nde gelen piyesleri hakkndaki
grlerini
ieren makaleleri derlenmitir. kinci blmn beinci alt bal ise Reat
Nu-
rinin artistlerimiz hakknda yazd eitli makalelerdi muhtevidir.
Kemal Ya-
vuz kitabn en sonuna indeks ekleyerek almasn bitirmitir.
Seilmi Bibliyografya
Abdlhak Hmid Hakknda Mlahazalar, Libertenin Neri Dolaysyla, Trk
Yurdu, c.
IV, sy. 13, s. 420-425.
Bir Tanzimat Opereti: Pembe Kz, Tiyatro Aratrmalar Dergisi,
1972, Ankara niver-
sitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yay., sy. 3
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca158
-
Darlbedayide Trk Hanmlar, Temaa, 1 Nisan 1919, sy. 15.
Drtbin Sene Evvelki Trk Tiyatrosu, Trk Tiyatrosu, 1938, c. I,
sy. 85, s. 10-14.
bnrrefik Ahmet Nuri: Hayat ve Eserleri, Trk Tiyatrosu, 1946.
Sahnede Elli Sene, Fehim Efendinin Hatralar, Hrriyetin lnndan
Sonra, Vakit, 16
Eyll 1926, sy. 37.
Tiyatroda Siyasiyat, Temaa Muhasebeleri, ev. Mfid Ratb, Servet-i
Fnn, 13 Knu-
nusani (=Ocak) 1326, c. XL, sy. 1025.
Tiyatro, Yeni Trk Ansiklopedisi, c. XI, stanbul: tken Neriyat,
1985.
Abasyank, Sait Faik, Tiyatro zerine, Trk Dili, Temmuz 1966, c.
XV, sy. 178, s. 728-
731.
Abdi Tevfik, kif Bey, Bahe (Dergisi), 16 Eyll 1324, sy. 9.
Akgz, lkay, Yusuf Ziya Ortan Tiyatro Eserleri, Lisans Tezi, DTCF
Trk Dili ve Ede-
biyat Blm, 1969.
Adl, hsan, Hrriyet Kurbanlar, Hakiki Dram, Edirne: Edirne
Vilayet Matbaas, 1335.
Ahmet Fehim, Sahnede Elli Sene, stanbul: Mitos/Boyut, 2002.
Ahmed Rasim, Tulatlk, Akam Gazetesi, 26 Knunuevvel (=Aralk)
1924, sy. 2232.
Akaln, Nazir, Namk Kemalin Tiyatro Anlay, Bilig Trk Dnyas Sosyal
Bilimler Der-
gisi, 1999, sy. 10, s. 103-113. Trke, ngilizce ve Rusa zet.
Ak, Niyazi, ada Trk Tiyatrosuna Toplu Bak, Erzurum, 1968.
Ak, Niyazi, XIX. Yzyl Trk Tiyatrosunda Devrin Hayat ve nsan:
Sosyo- psikolojik De-
neme, Erzurum: Atatrk niversitesi Yay., 1974.
Akn, Banu Ayten, Gelenekselden Bugne Trk Tiyatrosunun Geliiminde
Din Faktr,
Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 2002
Aksal, Sabahattin Kudret, Tiyatro zerine, Trk Dili, Ekim 1977,
c. XXXVI, sy. 313, s.
290-300.
Akter, Turgut ve V. zbek, stanbulda Tiyatro, 1959.
Akn, mer Faruk, Abdlhak Hmidin Basl Eserleri Hakknda Yeni
Bilgiler, Trk Dili
ve Edebiyat Dergisi, 1967, c. XV, s. 107-159.
Akyz, Kenan, Finten, Trkoloji Dergisi, 1964, c. I, sy. 1, s.
14-49.
Alacakaptan, Ulvi, Trkiyede Tiyatro, Dergh, Austos 1995, c. VI,
sy. 66.
Alangu, Tahir, Feraicizade akir Efendi, Trk Dili, Ocak 1953, c.
II, sy. 16, s. 210-215.
Ali Kemal, Tiyatroya Muhtacz, Temaa , 1 Mays 1919, sy. 6.
Ali Naci, Tahsin Nahid ve Temaa, Yarn dergisi, 11 Nisan 1338,
sy. 30.
Ali Nihat, Osmanl Tiyatrosu, Cihan (Dergisi), 12 Knunuevvel
(=Aralk) 1290, sy. 1.
Alpman, Hafi Kadri, Ahmet Fehim Beyin Hatralar, stanbul: Tecman
1001 Temel Eser,
1977.
Altnta, Remziye, zmir Devlet Tiyatrosu zerine Monografik
nceleme, Yksek Lisans
Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 2001.
And, Metin, Gnl Yce Trk: Yzyllar Boyunca Bale Eserlerinde
Trkler, Ankara: Dost
Yaynevi, 1958.
And, Metin, Krk Gn Krk Gece: Eski Donanma ve enliklerde Seyirlik
Oyunlar, stanbul:
Ta Yaynevi, 1959.
159Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
And, Metin, II Abdlhamit ve Tiyatro, Trk Dili, Kasm 1961, sy.
122, s. 84-85.
And, Metin, Eski stanbulda nl Bir talyan Oyuncusu, Trk Dili,
Aralk 1961, c. XI, sy.
123, s. 141-146.
And, Metin, Murat Efendi ve Trk Tiyatrosu, Forum, 15 Austos
1961.
And, Metin, Trk Tiyatro Tarihi in Notlar, Forum, I (1 Ocak
1962), II (15 Ocak 1962),
III (15 Haziran 1963).
And, Metin, Saray Tiyatrosu, Devlet Tiyatrosu, Ekim 1962, sy.
17.
And, Metin, Bizans Tiyatrosu-Trk Tiyatrosu, Trk Dili, Aralk
1962, c. XII, sy. 135, s.
150-157.
And, Metin, Eski stanbulda nl Tiyatro Oyuncular, Hayat Tarih
Mecmuas, 1 Aralk
1963, c. II, sy. 11, s. 14-20.
And, Metin, A History of Theatre and Popular Entertainment in
Turkey, Ankara: Dou
Matbaas, 1963-64.
And, Metin, Romandan Tiyatroya, Trk Dili, Temmuz 1964, c. XIII,
sy. 154, s. 793-797.
And, Metin, Trkiyede Shakespeare, Oyun, Austos 1964, sy. 12, s.
16-19.
And, Metin, Shakespeare in Turkey, Theatre Research, 1964, c.
VI, sy. 2, s. 75-84.
And, Metin, Trkiyede Shakespeare, Bat Dil ve Edebiyatlar
Aratrmalar Dergisi I,
1964, sy. 1, s. 55-66.
And, Metin, Trkiyede lk Tiyatrolar, Devlet Tiyatrosu, Ekim
1965.
And, Metin, Mnakyan ve Tiyatrolarnn Oyun Daarc, Dost, Aralk
1965.
And, Metin, Trkiyede Ermeni Tiyatrosu, Forum, I (15 Kasm 1965),
II (1 Aralk 1965),
III (15 Aralk 1965), IV (1 Ocak 1965).
And, Metin, Ali Ekrem ve Tiyatro, Forum dergisi, I (15 Eyll
1966), II (1 Ekim 1966).
And, Metin, Cenab ehabeddin ve Tiyatro, Trk Dili, 11 Ekim 1966,
c. XVI, sy. 18, s. 33-37.
And, Metin, Gedikpaa Tiyatrosundan nceki Trke Oyunlar, Trk Dili,
1966, c. XV, sy.
178, s. 677-683.
And, Metin, Gll Agop Tiyatrosundan nce Trke Temsiller Veren Bir
Topluluk: Vas-
puragan Tiyatrosu (1862-1864), Forum, 1 ubat 1966.
And, Metin, Hseyin Suad ve Tiyatro I, Varlk, 1 Eyll 1966, sy.
677, s. 7.
And, Metin, Hseyin Suad ve Tiyatro II, Varlk, 15 Eyll 1966, sy.
678, s. 6-7.
And, Metin, Hseyin Suat ve Tiyatro, Varlk, I (15 Ocak 1967), II
(15 ubat 1967).
And, Metin, Hseyin Rahmi ve Tiyatro, Postav, Mart 1967.
And, Metin, slm, Din Adamlar ve Tiyatro, Trk Dili, Haziran 1967,
c. XVI, sy. 189, s.
690-696.
And, Metin, Cumhuriyetten nce Darlbedayinin Oyun Daarc, Hisar
Dergisi,
Temmuz 1967.
And, Metin, Dnyada ve Trkiyede Ksa Oyunlar, Trk Dili, Temmuz
1967, c. XX, sy.
214, s. 298-301.
And, Metin, zmirde lk Tiyatrolar, Tarih Mecmuas, 1 Temmuz
1967.
And, Metin, Merutiyet Tiyatrosunda Osmanl Tarihi, Devlet
Tiyatrosu Dergisi, Austos
1967.
And, Metin, Reat Nuri Gntekinin Cumhuriyetten nceki Tiyatro
almalar, Trk
Dili, Austos 1967, c. XVI, sy. 191, s. 847- 851.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca160
-
And, Metin, Geen Yzylda Bir Kadn Oyuncunun Anlar, Devlet
Tiyatrosu, Ekim 1967.
And, Metin, zzet Melih ve Leyls, Hisar Dergisi, Haziran
1968.
And, Metin, Yusuf Ziya Orta ve Tiyatro, Hisar Dergisi, Haziran
1968.
And, Metin, Trkiyede Mzikli Oyunlar(1908-1923), Devlet
Tiyatrosu, Ekim 1969.
And, Metin, Geen Yzylda Milli Tiyatro, Tarih Mecmuas, Aralk
1969. (Bu yaznn ba-
l Geen Yzylda Mzikli Tiyatro iken yanl yaynlanmtr.)
And, Metin, Tunal Hilmi ve Dilde zleme zerine Oyunu, Trk Dili,
Aralk 1969.
And, Metin, Merutiyet Tiyatrosunda Konusunu Tarihten Alan
Oyunlar, Trk Dili, u-
bat 1969, c. XIX, sy. 209, s. 681-684.
And, Metin, li Bey ve ngrak, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 1970,
sy. 1, s. 141-143.
And, Metin, Duru Trke Yazm Bir Tanzimat Molirei, Trk Dili, 1
Eyll 1970.
And, Metin, Gll Agop ve Osmanl Tiyatrosu, Tarih Mecmuas, I (Eyll
1970), II (Ekim
1970).
And, Metin, 100 Soruda Trk Tiyatro Tarihi, stanbul: Gerek
Yaynevi, 1970
And, Metin, Eski stanbulda Fransz Sahnesi, Tiyatro Aratrmalar
Dergisi, 1971, Anka-
ra niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yay., sy. 2.
And, Metin, lk Trk Tiyatro Adam: Ahmet Fehim Efendi, Tarih
Mecmuas, I (Austos
1971), II (Eyll 1971).
And, Metin, Eski stanbulda Yunan Sahnesi, Tiyatro Aratrmalar
Dergisi, 1972, Anka-
ra niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yay., sy. 3.
And, Metin, Tanzimat ve stibdat Dneminde Trk Tiyatrosu
1839-1908, Trkiye Ban-
kas Kltr Yay., 1972.
And, Metin, Elli Yln Trk Tiyatrosu, Ankara: Bankas Kltr Yay.,
1973.
And, Metin, Tiyatro Klavuzu, stanbul: Milliyet, 1973.
And, Metin, Oyun ve Bg: Trk Kltrnde Oyun Kavram, stanbul: Trkiye
Banka-
s Kltr Yay., 1974.
And, Metin, Mehmed Rauf ve Tiyatro, Varlk, 1976, sy. 686,
688.
And, Metin, Osmanl Tiyatrosu: Kuruluu-Geliimi-Katks, Ankara:
Ankara niversitesi
Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yay., 1976.
And, Metin, Ata Tiyatroda, Ankara: Kltr ve Turizm Bakanl Yay.,
1982.
And, Metin, Atatrk ve Tiyatro, Ankara: Devlet Tiyatrolar (Maya
Matbaaclk), 1983.
And, Metin, air Evlenmesinden nceki lk Trke Oyunlar, stanbul:
nklp ve Aka Ya-
ynevi, 1983.
And, Metin, Trk Tiyatrosunun Evreleri, Ankara: Turhan Kitabevi,
1983.
And, Metin, Trkiyede talyan Sahnesi-talyan Sahnesinde Trkiye,
stanbul: Metis Yay.,
1989.
And, Metin, Tiyatro, Bale ve Opera Sahnelerinde Kanuni Sleyman
mgesi, Ankara: Dost
Kitabevi Yay., 1999.
And, Metin, Balangcndan 1983e Trk Tiyatro Tarihi, stanbul:
letiim Yay., 2004.
Arcan, . Galip, Ahmed Hikmet Bey ve Temaa, Temaa (Dergisi), 1
Nisan 1920, sy. 21.
Arcan, . Galip, Bizde Tiyatro Hareketleri, 1 Mays 1946, sy. 1,
s. 9-10.
Arpad, Burhan, Trk Tiyatrosunda Yazar, Trk Dili, ubat 1963, c.
XII, sy. 137, s. 283-
284.
161Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
Arpad, Burhan, Trk Tiyatrosunda Yazar, Trk Dili, Mart 1964, c.
XIII, sy. 150, s. 342-
343.
Arpad, Burhan, Mzikli Trk Tiyatrosu, Trk Dili, Temmuz 1966, c.
XV, sy. 178, sy. 683-
688.
Arseven, Cell Esat, Bizde Temaa Sanat, Hayat, 24 Mart 1927, sy.
17.
Arseven, Cell Esat, Tiyatro, Sanat Ansiklopedisi, c. IV,
stanbul: Milli Eitim Bakanl
Yay., 1983.
Ata, Nurullah, Trk Tiyatrosunda Zor Nikah ve Aman Hanm, Biraz
Sus, Dergh, 20
Aralk 1921.
Ata, Nurullah, Trk Tiyatrosunda Leyl ve Bayku, Dergh, 20 Kasm
1337, No. 15.
Ata, Nurullah, Bayku, Haber-Akam Postas, 12 Austos 1939.
Atsz, Sleyman, 1909 Ylnda Neredilen Mecmualarda Tiyatro Hakknda
kan Yazlar,
.. Edebiyat Fakltesi Trkiyat Enstits Mezuniyet Tezi, T. 768.
Ay, Ltfi, Ankarada lk Temsiller: Byk Tiyatroda Finten, Trk Dili,
Kasm 1956, c. VI,
sy. 62, s. 113-115.
Ayral, Necdet Mahfi, ocuk Tiyatrosu, Trk Tiyatrosu, sy. 184, 1
Kasm 1945.
Ayta, Gyasettin, Tanzimat Tiyatrosunda Sosyal Meseleler,
1996.
Baha Tevfik, Celaleddin Harzemah (Tiyatro Tenkidi), Musavver
Hale (Dergisi), Knu-
nusani (=Ocak) 1325, sy. 2.
Baha Tevfik, Tiyatro Tenkidi: Sanatkrlarmz, tilf (Gazetesi), 20
Knunuevvel (= Ara-
lk) 1910, sy. 17.
Bahaaddin Tevfik, Darlbedayide Yeni Bir Temsil: Haner,
leri,(Gazetesi) 27 Mays
1920, sy. 852.
Bahaaddin Tevfik, Darlbedayide Kk Beylerin Temsili, leri
(Gazetesi), 11 Haziran
1920, sy. 867.
Bahaaddin Tevfik, Memlekette Tiyatro nklplar ve Darlbedayi, leri
(Gazetesi), 21
Haziran 1920, sy. 874.
Baltacolu, smayl Hakk, Tiyatro, stanbul: Sebat Basmevi,
1941.
Baltacolu, smayl Hakk, Tiyatro Problemi, D.T.C.F Dergisi,
Mart-Nisan 1943, c. I, sy. 3.
Baltacolu, smayl Hakk, Tiyatro Nedir, Ne Deildir, Trk Dili,
Temmuz 1966, c. XV,
sy. 178, s. 717-725.
Baykula Alkal Olarak, kdam Gazetesi, 10 Mart 1333, No. 7212.
Bilga, S. Nahit, Trk Tiyatro Sahnesinde Shakespeare, Servet-i
Fnn Uyan, 18 Eyll-
1. Terin 1941, sy. 2352-2355.
Bilga, S. Nahit, Tanzimat ve Osmanl Tiyatrosu, Yeni Adam,
2.12.1942, c. XI, sy. 414.
Birinci, Ali, Direktr li Bey, Dergh, Nisan 1994, s. 18-19.
Boha, evket, Namk Kemalde Tiyatro, Trkiyat Enstits, nr. 182.
Bozdoan, Ahmet, Manastrl Mehmet Rfat ve Eserleri zerine Bir
nceleme, Doktora
Tezi, Hacettepe niversitesi, 2001.
Bozdoan, Ahmet, Ahmet Mithata Atfedilen Bir Eser: Hkm-i Dil ve
Manastrl Mehmet
Rfat, Trklk Bilimi Aratrmalar, Nide 2003-Gz, sy. 14, s.
117-125.
Bozyiit, Ali Esat, Hseyin Suat Yaln ve Piyesleri, Mezuniyet
Tezi, nr. 266, A. .
D.T.C.F., 1966-1967.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca162
-
Brecht, Bertolt, Epik Tiyatro zerine, ev. Kmuran ipal, stanbul:
de Yaynevi, 1964.
Bucu, Ebru, Yenileme Dnemi Trk Tiyatrosu ve Ahmet Vefik Paa,
Trkler, c. XV, An-
kara: Yeni Trkiye Yay., 2002, s. 502-506.
Burcu, Ebru, Ahmet Vefik Paann Tiyatrolar zerine Bir nceleme,
Yksek Lisans Tezi,
nn niversitesi, 2000.
Buttanr, Mzeyyen, Trk Edebiyatnda Tarihi Tiyatro (Balangtan
1950ye Kadar),
Doktora Tezi, stanbul niversitesi, 2002.
Candan, Ayn, Yirminci Yzylda nc Tiyatro, stanbul: stanbul Bilgi
niversitesi Yay.,
2003.
Cell, Musahipzade, Bizde Tiyatro, Ycel Aylk Kltr Mecmuas, ubat
1936, c. II, sy. 12,
s. 224-225.
Cell Sahir, Musahabe-yi Yine Tezer Hakknda, Servet-i Fnn
Mecmuas, 5 Mart 1325,
sy. 929, s. 291-300.
Cell Sahir, Musahabe-i Temaa-Tark Bin Ziyat, Abdlhak Hamid,
Servet-i Fnn Mec-
muas, 17 Eyll 1325, sy. 956, s. 313-316.
Cenab ahabeddin, Darlbedayide, Alemdar, 12 Haziran 1920, sy.
2839.
Cenab ahabeddin, Manzum Tiyatro ve Snen Kandiller (Musahabe-i
Edebiye), Ser-
vet-i Fnn (Dergisi), 24 Mart 1927, sy. 1597.
Cell Sahir, Temaaya Dair 1, Servet-i Fnn Mecmuas, 11 Haziran
1325, sy. 942.
Cevdet Kudret, Finten zerinde Shakespeare Etkileri, Varlk, 15
Nisan 1961, sy. 524, s.
10-11.
alk, Etem, Namk Kemal ve Tiyatro, Trk Kltr, Ocak 1991, s.
38-44.
allar, Aziz, Tiyatro Adamlar Szl, stanbul: Mitos-Boyut Yay.,
1993.
allar, Aziz, XX. Yzylda Tiyatro, stanbul: Mitos-Boyut Yay.,
1993.
allar, Aziz, Tiyatro Ansiklopedisi, Ankara: Kltr Bakanl Yay.,
1995.
amlbel, Faruk Nafiz, Trk Sahnesinde Mevzun Piyesler, Temaa, 1
Mart 1920, sy. 20.
amlbel, Faruk Nafiz, Binnaz, ir Nedim Mecmuas, sy. 14, s.
221-222.
amlbel, Faruk Nafiz, Trk Tiyatrosunda Aman Hanm Biraz Sus ve Zor
Nikah, leri,
11 Knunuevvel (=Aralk) 1337, sy. 1385.
apan, Cevat, Deien Tiyatro, stanbul: Adam, 1982.
apan, Cevat, Balangcndan Bugne Dnya ve Trk Tiyatro Tarihi,
Mehmet Fuat
(haz.), 3. bask, stanbul: Varlk Yay., 1984.
avdarl, Rza, Trklerde Tiyatro Tarihi, Trk Tiyatrosu, 15.02.1939,
c. I, sy. 100, s. 3-4.
ekin, Zehra, Hseyin Suadn Tefrika Halinde Kalm Piyesleri,
Mezuniyet Tezi, nr.
1859, . . Trk Dili ve Edebiyat Blm, 1977.
idem, Aye Pnar, Trkiyede Popler Tiyatronun Anatomisi, Doktora
Tezi, Dokuz Ey-
ll niversitesi, 2002.
Daniment, smail Hmi, Trk Tiyatrosunun lk Piyesi, Trk Tiyatrosu,
1 Aralk 1939, c.
I, sy. 109, s. 14-15.
Daniment, smail Hmi, Eski Osmanllarda Tiyatro, Perde-Sahne, Ekim
1942, sy. 19, s.
3-4.
Daniment, smail Hmi, Selukilerde Tiyatro, Perde-Sahne, Ekim
1942.
163Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
De Bruijin, Petra, The Two Worlds of Eber: Western Orientated
Verse Drama and Otoman
Turkish Poetry by Abdlhakk Hmid Tarhan, Leiden: Research School
CNWS,
1997.
Demirel, Fatmagl, II. Abdlhamit Dnemi Tiyatro Sansr ve Perdeler
Sansrle Al-
d, Toplumsal Tarih, 1999, sy. 11 (63), s. 36-43.
Dilmen, brahim Necmi, Adaptation Meselesi, Vakit, 26 Austos
1921, sy. 1306.
Dilmen, brahim Necmi, Trk Tiyatrosunun Klasik Haftas: Zor Nikh
ve Aman Hanm
Biraz Sus, Yarn, 22 Knunuevvel (=Aralk) 1921, sy. 10.
Dilmen, brahim Necmi, stanbul Efendisi, Vakit, 17 ubat 1921, sy.
1147.
Dilmen, brahim Necmi, air Evlenmesi Mudhikesi, Yarn, 2 Mart
1338, sy. 20.
Dilmen, brahim Necmi, Temaa Hayat: Ta Paras, Vakit, 6 Mays
1922.
Dizdarolu, Hikmet, Kabus zerine , Varlk, Aralk 1959, sy.
516.
Doan, Abide, Tahsin Nahit ve Tiyatrosu, Folkloristik Prof. Dr.
Dursun Yldrm Armaa-
n, Ankara, 1998, s. 181-204.
Doan, Glay, Glnihalde Shakespeare ve Victor Hugo Tesirleri,
Mezuniyet Tezi, Erci-
yes niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm,
1995.
Duymaz, Recep, Muhayyelt le Szde Sebatn Karlatrlmas, Edirne:
Nans, 2000.
Drder, Baha, Gll Agobun Repertuar, Varlk, 1 Ekim 1959.
Drder, Baha, Gedikpaa Tiyatrosunun lk Belgesi, Trk Dili, Mays
1962.
Drder, Baha, Tiyatroda Sansr, Trk Dili, Haziran 1963, sy.
141.
Drder, Baha, Tiyatroda Sansr II, Trk Dili, Eyll 1963, sy. 144,
s. 798.
Drder, Baha, Tiyatroda Sansr ve Brokrasi, Trk Dili, Ekim 1963,
sy. 145.
Enginn, nci, Abdlhak Hmitin Eserlerinde Grek ve Ltin
Mitolojisiyle lgili Unsur-
lar, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Dergisi, 1966, Ayr
Basm, stanbul.
Enginn, nci, Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercmeleri ve Tesiri,
stanbul: . . Ede-
biyat Fakltesi Yay., 1979.
Enginn, nci, Tiyatro Eserlerimizden air Evlenmesi, Milli Kltr,
Ocak 1982, sy. 8.
Enginn, nci, Namk Kemal ve Tiyatro, Yeni Trk Edebiyat
Aratrmalar, 4. bask, s-
tanbul: Dergh Yay., 2001, s. 26-34.
Enginn, nci, Tiyatro Eserlerinde Fatih, Yeni Trk Edebiyat
Aratrmalar, 4. bask, s-
tanbul: Dergh Yay., 2001, s. 445-450.
Enginn, nci, Namk Kemal ve Tiyatro, Doumunun Yzellinci Ylnda
Namk Kemal,
Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yayn, 1993, s. 13-25.
Enginn, nci, Abdlhak Hamit Tahran Tiyatrolar 1, 2, 3, 4,
stanbul: Dergh Yay., 1998.
Enginn, nci, Byron ve Hmidin Sardanapal Piyesleri zerine
Mukayeseli Bir Aratr-
ma, Mukayeseli Edebiyat, 2. bask, stanbul: Dergh Yay., 1999, s.
78-100.
Enginn, nci, Sahne Dili ve Gereklik, Aratrmalar ve Belgeler,
stanbul: Dergh Yay.,
2000, s. 222-231.
Enginn, nci, Tiyatroda Dil, Aratrmalar ve Belgeler, stanbul:
Dergh Yay., 2000, s.
309-313.
Enginn, nci, Tiyatro Eserlerinde Osmanl Devleti, Aratrmalar ve
Belgeler, stanbul:
Dergh Yay., 2000, s. 214-222.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca164
-
Enginn, nci, Abdlhak Hmidin Oyunlarnda ngilizler, Yeni Trk
Edebiyat Aratr-
malar, 4. bask, stanbul: Dergh Yay., 2001.
Enginn, nci, Abdlhak Hmidin Sardanapal Piyesleri zerine
Mukayeseli Bir Aratr-
ma, Yeni Trk Edebiyat Aratrmalar, 4. bask, stanbul: Dergh Yay.,
2001.
Enginn, nci, Cnn-u Ak, Yeni Trk Edebiyat Aratrmalar, 4. bask,
stanbul: Der-
gh Yay., 2001, s. 51-61.
Enginn, nci, air Evlenmesi, Yeni Trk Edebiyat Aratrmalar, 4.
bask, stanbul:
Dergh Yay., 2001, s. 11-18.
Eranl, Nur, Trk Tiyatrosunda Evlilik Problemi,
1277-1306/1860-1889, Trkiyat Ensti-
ts Tez T. 619.
Eraslan, Zafer, Muhazipzade Cell ve stanbul Efendisi, Lisans
Tezi, Ankara niversi-
tesi Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.
Eraslan, Kemal, Duhter-i Hinduda Vahet, stanbul niversitesi
Edebiyat Fakltesi
Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, stanbul: Edebiyat Fakltesi
Basmevi, 1967.
Erden, Aysel, Abdlhak Hamit ve Finten, Lisans Tezi, Ankara
niversitesi Dil-Tarih-
Corafya Fakltesi.
Erien, Sati, Her Yeniliin Balang Noktas inasi, Ankara: Gven
Matbaas, 1964.
Erturul, Muhsin, Bizde Tiyatroculuk, Temaa, 12 Eyll 1918, sy.
8
Erturul, Muhsin, Garpta Tiyatroculuk, Bizde Tiyatroculuk, Temaa,
26 Eyll 1918, sy. 9.
Esemenli, zlenir, Trk Tiyatrosunda Kadn-Bedia Muvahhit, Lisans
Tezi, Ankara ni-
versitesi Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.
Esen, Nket, Bat Hakknda Bir Doulunun Eseri Olarak Finten,
Vefatnn 60nc Yln-
da Abdlhak Hmit Tarhan Sempozyumu Bildirileri, 12 Nisan 1997,
stanbul:
Isar Yay., 1998.
Faruk Nafiz, Trk Sahnesinde Mevzun Piyesler, Temaa, 1 Mart 1920,
sy. 20.
Fazl Sreyya, Bizde Tiyatro Var m, Yok mu?, Byk Gazete, 4
Terinisani (= Kasm)
1926, sy. 2.
Gentrk, Enis, Geleneksel Trk Tiyatrosunun Gnmzde Etkileri,
Lisans Tezi, Anka-
ra niversitesi Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.
Gerek, Selim Nzhet, lk Trk Piyesi, Perde ve Sahne Dergisi, Kasm
1941, sy. 8.
Gerek, Selim Nzhet, Bursa ve Adana Tiyatrolar, Perde ve Sahne,
Ocak 1942, sy. 10, s.
3-4.
Gerek, Selim Nzhet, Hseyin Suat Yaln ve Tiyatromuz, Akam
Gazetesi, 28 Mart
1942.
Gerek, Selim Nzhet, Trk Tems, stanbul: Kanaat Kitabevi,
1942.
Gerek, Selim Nzhet, Burhanettin Tepsi Otuzbe Senenin Tarihesi,
Akam Gazetesi,
20 0cak 1944.
Gerek, Selim Nzhet, Gedikpaa Osmanl Tiyatrosu: lk Piyesler,
Ulus, 5 ubat 1944.
Gerek, Selim Nzhet, Mertiyet Devri Tiyatrosu Burhanettin Tepsi,
Akam Gazetesi,
20 Ocak 1944.
Gerek, Selim Nzhet, Yerli Tiyatro, Trk Dili, Temmuz 1966, c. XV,
sy. 178, s. 714-715.
Gndz, Aka, Akif Bey, Tecman- Hakikat, 11 Eyll 1911.
165Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
Gne, Sezai, Reat Nuri Gntekinin Piyesleri, . . Edebiyat Fakltesi
Trkiyat Ensti-
ts, T. 1333.
Gntekin, Reat Nuri, Temda Hakikat Meselesi, Zaman, 27 Temmuz
1918 (1334), sy.
112.
Gntekin, Reat Nuri, Lisan Meselesi ve Tiyatro, Trk Yurdu, 10
Austos 1918 (1334), sy.
11.
Gntekin, Reat Nuri, Lisan Meselesi ve Tiyatro, Trk Yurdu, 15
Ekim 1918.
Gntekin, Reat Nuri, Tahsin Nahitin Piyesleri, Nedim Mecmuas,
1335, No. 17.
Gntekin, Reat Nuri, Adaptasyona Dair, Dersaadet Gazetesi, 21
Temmuz 1920.
Gntekin, Reat Nuri, Yamalar, Byk Mecmua, 11 Nisan 1919, sy.
6.
Gr, lim, Tanzimat Tiyatrosu ve Ecel-i Kaza, Seluk niversitesi
Fen-Edebiyat Faklte-
si Edebiyat Dergisi, 1992-1993, sy. 7-8.
Grpnar, Hseyin Rahmi, Tiyatro Mellifleri, kdam, 26 Eyll
1917.
Taner, Haldun, Metin And ve zdemir Nutku, Tiyatro Terimleri Szl,
Ankara: Trk Dil
Kurumu, 1966.
Halid Rfk, Temaa, Yarn, 19 Mart 1336, sy. 18.
Halide Edip, Besa Oyununda, Tanin, 12 Austos 1324.
Halide Salih, Tiyatro Edebiyat 1, Mukaddime Resimli Kitap, Nisan
1325, sy. 7, s. 690-
703.
Hanerliolu, Orhan, Trk Tiyatrosu, Trk Dili, Aralk 1952, c. II,
S. 15, s. 162-163.
Hanerliolu, Orhan, Musahipzade Cell, Btn Oyunlar, stanbul:
Milliyet Yay., Trk
Klsikleri Serisi, 1970.
Huyugzel, mer Faruk, zmirde lk Tiyatro Faaliyetleri ve Sultan
II. Abdlhmid Dev-
rinde Tiyatro Hayat, Mehmet Kaplan in, Ankara: Trk Kltr
Aratrma
Enstits Yay., 1988.
Hikmet evki, Tiyatro Eserleri, Hayat, 23 Knunuevvel (=Aralk)
1926, c. I, sy. 4.
Hseyin Kzm, Besa, Tercman- Hakikat, 16 Austos 1908, No.
9837.
Hseyin Kzm, Kirli amarlar, Temaa, 20 Haziran 1918, sy. 3.
pirolu, Zehra, Uyumsuz Tiyatroda Gerekilik, stanbul: stanbul
niversitesi Yay.,
1978.
pirolu, Zehra, Tiyatroda Devrim, stanbul: ada Yay., 1995.
pirolu, Zehra, Tiyatroda Dnsellik ve Dramsturgiye Giri, stanbul:
Mitos-Boyut
Yay., 1995.
pirolu, Zehra, Tiyatroda Yeni Araylar, stanbul: Dzlem Yay.,
1996.
pirolu, Zehra, 2000li Yllara Doru Tiyatro: Deneme- nceleme-
Eletiri Yazlar, 1. bas-
k, stanbul: Mitos-Boyut Yay., 1998.
pirolu, Zehra, Tiyatroda Almlama Boyutlar ve eitlemeleri,
stanbul: Papirs Yay.,
2004.
rtem, Sleyman Kani ve Osman Selim Kocahanolu, Haremin yz/Muzka-i
Hma-
yun ve Saray Tiyatrosu, stanbul: Temel Yay., ts
z, Fahir, On Dokuzuncu Yzyl Banda Yazlm Bir Trke Piyes, stanbul
niversite-
si Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 1958, c. VIII, s. 44-72.
z, Fahir, 150 Yl nce Yazlm Bir Trke Piyes, Forum, 1 Haziran
1958, sy. 101, s. 17-18.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca166
-
z, Fahir, Pabuu Ahmedin Garip Maceralar, stanbul, 1961.
zzet Melih, Tiyatro Tenkidi: Namk Kemalin Vatan, Millet, 22
Austos 1908, sy. 18.
Kabakl, Ahmet, Abdlhak Hamidin Tiyatrolar, . . Edebiyat Fakltesi
Trkiyat Ensti-ts, T. 292.
Kaplan, Mehmet, Finten Piyesinde atan ahslar, Deerler ve
Hayaller, Trk Edebi-yat zerinde Aratrmalar 2, stanbul: Dergh Yay.,
1987, s. 144-153.
Karabey, zgen, Ahmet Mithat Efendinin Piyesleri, Lisans Tezi,
Trkiyat Enstits, T.370, 1951-1952.
Karaca, Melek, Liberte zerinde Bir Aratrma, Trkiyat, T. No: 504,
1957, Bir YazmasAiyan Mzesindedir.
Karada, Nurhan, Milli Kltrmzn Bir Unsuru Olarak Tiyatro, Milli
Kltr Unsurla-rmz zerinde Genel Grler, Ankara: Kltr Merkezi Yay.,
1990.
Karaosmanolu, Yakup Kadri, Tiyatro Eserleri Btn Eserleri,
stanbul: letiim Yaynevi,1991.
Kavas, Yakup, Abdlhak Hmid, Duhter-i Hind (Metin ve Talili),
stanbul niversitesiEdebiyat Fakltesi Trkoloji Blm, 1975-1976.
Kemal Emin, Mili Tiyatro, Temaa, 29 Austos 1918, sy. 7.
Kerman, Zeynep, Halid Fahri Ozansoyun Bayku Piyesi zerine Bir
Deneme, Hareket,Kasm-Aralk 1981, s. 43-50.
Konur, Tahsin, Devlet- Tiyatro likisi, Ankara: Dost Kitabevi,
2001.
Kksal, Dzgn, ttihat ve Terakki-Tiyatroda Yansmas, Lisans Tezi,
A.. Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.
Kprl, Mehmed Fuad, Adaptasyon Merak, Byk Mecmua, 20 Mart 1919,
sy. 3.
Kprl, Mehmed Fuad, Pinti Hamit, Trk Dili ve Edebiyat Hakknda
Aratrmalar, s-tanbul: Kanaat Kitabevi, 1934, s. 267-272.
Kudret, Cevdet, air Evlenmesi, stanbul: Yeditepe Yay., 1959.
Kurtulu, Hilmi, Trk Tiyatrosu, stanbul: Toker Yay., 1987.
Kuyumcu, Nihal, ocuk Tiyatrosu, stanbul : Mitos-Boyut Yay.,
2000.
Kk, M. Kemal, Tiyatro, stanbul: Devlet Matbaas, 1933.
Lucienne, Abdlhak Hamid, Finten, ev. L. A., Devlet Tiyatrosu, 1
Kasm 1956, sy. 30, s. 4-6.
Mahgoob, dris Nasr, Abdlhak Hmid Tarhann Konusunu slam
Tarihinden Alan Pi-yesleri, .. Trkiyat Aratrmalar Enstits,
1977.
Mahmut Nedim, Asyada Musikili Tiyatrolar, Dergh, 20 Temmuz 1921,
stanbul.
Mehmed Fuad, Balangcndan Bugne Trk ve Dnya Tiyatro Tarihi,
stanbul: Varlk Ya-ynevi, 1961.
Mehmed Fuad, Tiyatro Tarihi, stanbul: MSM Yay., 2003.
Mehmed Rauf, Leyl, Mehsin Mecmuas, Mart 1325, sy. 7, s.
513-514.
Mehmed Rauf, Bizde Tiyatroculuk, Servet-i Fnn, 21 Mays 1328, sy.
1097.
Mehmed Rauf, kmaz Sokak, Tetkikat- Edebiye Resimli Kitap,
Terinievvel 1325, sy. 13,s. 33-39-6.
Mehmed Rauf, Leyl, Mehsin Mecmuas, Mart 1325, sy. 7, s.
513-514.
Mehmed Rauf, Mnakyan Efendi: Ellinci Sene-i Devriyesi
Mnasebetiyle, Servet-i F-nn, sy. 1095, s. 52-54.
167Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
Mehmed Rauf, Temaa Musahabesi: Ksem Sultan, Servet-i Fnn, 23
Austos 1328,
sy. 1109, s. 397-398.
Mehmed Rauf Bey ve Temaa, Temaa, Mays 1920, sy. 22.
Msy Antuan, Osmanl Tiyatro Mektebi, had, stanbul, 2.7.1917.
Mfid Ratb, Tiyatro ve Ahlk, Resimli Kitap, Mays 1325, sy.
10-12.
Mfid Ratb, Tetkikat- Tema Kirli amarlar (Mill Osmanl Tiyatrosu),
Servet-i F-
nn, 10 Knunuevvel 1325, c. XXXVIII, s. 99-103.
Mfid Ratb, Selim-i Salis, Servet-i Fnn, Kasm 1326, sy. 1016.
Mfid Ratb, Tiyatroda Siysiyt, Servet-i Fnn, c. XL, sy. 1026, s.
267-271.
Mfid Ratb, Tiyatroda Talk Meselesi, Servet-i Fnn, c. XLI, sy.
1040, s. 608-614.
Mfid Ratb, Tiyatroda Talk Meselesi, Servet-i Fnn, c. XLI, sy.
1042, s. 42-44.
Nisan, Hikmet, stanbulda lk Tiyatro ve Sultan Hamit Devri: Gll
Agop-Bir Gecede Y-
klan Tiyatro, kdam, 3 Nisan 1941.
Nutku, Hlya, Tarihsel Dram Kavram zerine, a.mlf., Gnee
Tutunamazsan Ay Gre-
mezsin, zmir: leri Kitabevi, 1992.
Nutku, zdemir, Tiyatro ve Yazar, Cim Yay., 1960.
Nutku, zdemir, Modern Tiyatro Akmlar I, Ankara, 1963.
Nutku, zdemir, Tiyatro ve Yazar, Ankara: Gim Yaynclk, 1967.
Nutku, zdemir, Toplum ve Tiyatro, Trk Dili, Nisan 1967, c. XVI,
sy. 187, s. 503-505.
Nutku, zdemir, Darlbedayinin 50 Yl, Ankara: Ankara niversitesi
Yay., 1969.
Nutku, zdemir, Ulusal Kimlik ve Tiyatro, Trk Dili, Eyll 1969, c.
XX, sy. 216, s. 739-745.
Nutku, zdemir, IV. Mehmetin Edirne enlii, Ankara: TTK, 1972.
Nutku, zdemir, Dnya Tiyatrosu Tarihi, 2 cilt, stanbul: Remzi
Kitabevi, 1972.
Nutku, zdemir, Tiyatroda Dil ve Tavr Sorunu, Trk Dili, Mays
1974, c. XXIX, sy. 272,
s. 660-667.
Nutku, zdemir, Tiyatro Toplumbilimi zerine, Trk Dili,
Mays-Austos 1980, c. XLI,
sy. 344, s. 284-292.
Nutku, Hlya, Tarihsel Dram ve Cumhuriyet Dnemi Trk Tiyatrosunda
Tarihsel Dram
Modelleri, Doktora Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 1983.
Oflazolu, Turan, Manzum Oyun zerine, Tiyatro 70, Mart 1970, sy.
2.
Onat, Saadet, Abdlhak Hmid: Cnun- Ak (Metin ve Tahlili),
Mezuniyet Tezi, . .
Edebiyat Fakltesi Trkiyat Enstits, 1968-1969.
Orta, Yusuf Ziya, Finten, Trk Yurdu, 12 Terinievvel (= Ekim)
1332, sy. 16.
Osmanl Tiyatrosu Kuruluu, Geliimi, Katks, Ankara: A. . Dil ve
Tarih-Corafya Fakl-
tesi Yay., 1976.
Ozansoy, Halit Fahri, Tem: Yamalar, ir Nedim Mecmuas, 24 Nisan
1335, c. II, sy. 13.
Ozansoy, Halit Fahri, Tiyatroda Kadn, Temaa, 1 Mart 1920, sy.
2.
Ozansoy, Halit Fahri, Darlbedayide Tezer, Servet-i Fnn, 22 Mart
1928, c. LXIII, sy.
1649.
Ozansoy, Halit Fahri, ehir Tiyatrosunun Ellinci Yl, Drlbedyi
Devrinin Eski Gnle-
rinde, 1964.
nertoy, Olcay, Oyun Yazar Hseyin Rahmi Grpnar, Trkoloji Dergisi,
1977, c. VII, s.
55-72.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca168
-
nertoy, Olcay, Halit Ziya ve Kbus, Oluum, Yaz Dnemi, 1987.
rik, Nahit Srr, Abdlhak Hmitin Tiyatro Eserleri, lk, Eyll 1937,
c. X, sy. 55, s. 3-13.
rik, Nahit Srr, Abdlhak Hmitin Tiyatro Eserleri, lk, Ekim 1937,
c. X, sy. 56, s.118-
128.
z, Hasan Fehmi, Cumhuriyete Gei Srecinde Tiyatro (1908-1923),
Yksek Lisans
Tezi, Marmara niversitesi, 2003.
zdemir, Hakk, bnrrefik Ahmet Nurinin Hayat ve Eserlerinin
Tetkiki, . . Edebiyat
Fakltesi Trkiyat Enstits, T. 1895.
zdoru, Nvit, Tiyatromuzun Dili, Cumhuriyet, 23 Eyll 1971.
zertem, Tekin, Trkiyede ocuk Tiyatrosu, Ankara: Kltr Bakanl
Yay., 1979.
zg, Melhat, Tiyatro, Trk Dili, Haziran 1965, c. XIV, sy. 165, s.
613-615.
zg, Melhat, Tiyatro Bilimi, Tiyatro Aratrmalar Dergisi, 1970,
sy. 1, s. 1-19.
zg, Melhat, Tiyatronun Kltr Nitelii, Tiyatro Aratrmalar Dergisi,
1971, sy. 2.
zn, Mustafa Nihat, Ahmet Vefik Paa ve Ernani Tercmesi, Kalem,
1938, sy. 2, s. 54-60.
zn, Mustafa Nihat, lk Tiyatro Eserlerimiz ve Yazarlar, Gzel
Sanatlar, 27 Aralk 1947,
sy. 1, s. 14-16.
zn, Mustafa Nihat, 1873 Ylna Kadar Tiyatro, Sanat Dnyas, 16
Temmuz 1959-16
Ekim 1959, c. IV, sy. 82-88.
zn, Mustafa Nihat, air Evlenmesi Piyesine Kadar Tiyatro, Sanat
Dnyas, 1959, sy. 4,
s. 76-79.
zn, Mustafa Nihat, Piyesin Kayna, a.mlf., ok Bilen ok Yanlr, 2.
bask, stanbul,
1961, s. 15-30.
zn, Mustafa Nihat, Trk Tiyatrosuna Toplu Bir Bak, Trk Dili
(Tiyatro zel Says),
1 Temmuz 1966, sy. 178, s. 661-662.
zn, M. Nihat ve Baha Drder, Trk Tiyatro Ansiklopedisi, stanbul:
Remzi Kitabevi, 1967.
Parlatr, smail, Nesteren zerine Hmit-Ekrem Yazmas ve Hmidin Bir
Mektubu,
Trkoloji Dergisi, 1979, c. VIII, s. 123-167.
Parlatr, smail, Nurullah Ata ve Hakan Sazyek, Reca-zade Mahmut
Ekremin Btn
Eserleri I, stanbul: Milli Eitim Bakanl Yay., 1997.
Pekman, Yavuz, ada Tiyatromuzda Geleneksellik, stanbul:
Mitos-Boyut Yay., 2002.
Pskllolu, Ali, Yeni Trk Tiyatrosu, Ankara, 1969.
Refik Halit, Kanije Mdafaas ve Tiryaki Hasan Paa, Yeni Mecmua,
19 Nisan 1940, sy. 15.
Safa, Peyami, Darlbedayi ve Bayku, Tercman- Hakikat, 16 Haziran
1920.
Safa, Peyami, Darilbedayide Kk Beyler, Tercman- Hakikat, 10
Haziran 1920.
Safa, Peyami, Reat Nuri Bey ve Haneri, Tercman- Hakikat, 1
Haziran 1336/1920.
Saffet Nezihi, Bir Hdise-i Edebiye: Leyl, Musavver Malmat, 12
Mart 1325, c. I, sy. 20.
Saffet Nezihi, Gea, Malmat (Dergisi), 20 Terinisani (=Kasm),
1319, sy. 412.
Saffet Nezihi, Tiyatro Tenkidi: Tezer, Musavver Malmat,
ubat-Mart 1324-1325, c. I, sy.
18-19.
Sakaolu, Saim, Abdlhak Hmidin Sabr u Sebat Adl Eserinde
Ataszleri ve Deyimler,
Mehmet Kaplana Armaan, Ankara: Dergh Yay., 1934, s. 221-246.
San, Muammer, Trkiyenin Kltr, Mzik, Tiyatro Sorunlar, Ankara,
1969.
169Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
Saruhan, Adnan, Mehmet Raufun Telif Piyesleri, Mezuniyet Tezi,
.. Edebiyat Fakl-
tesi Trkiyat Enstits, 1971, T. 1141.
Sedes, Selmi zzet, Tiyatro Sanat, stanbul: Akam Matbaas,
1935.
Sedes, Selmi zzet, Tiyatroya Dair, Mnakyan Efendi, Akam, 5 Eyll
1941.
Sekizinci, bnrrefik Ahmet Nuri, Tiyatro ve Maarif, Zek, ubat
1325, sy. 3.
Sevengil, Refik Ahmet, Trk Kadn Sahneye Nasl kt?, Vakit, 9 Mays
1926, sy. 3001.
Sevengil, Refik Ahmet, Trk Kadn Sahneye Nasl kt?, Vakit, 10 Mays
1926, sy. 3002.
Sevengil, Refik Ahmet, Trk Kadn Sahneye Nasl kt? Sadrazam Paa Ne
Emrediyor?,
Vakit, 11 Mays 1926, sy. 3003.
Sevengil, Refik Ahmet, lk Tiyatro Eseri Hangisidir?, Cumhuriyet,
2 Haziran 1959, s. 4.
Sevengil, Refik Ahmet, nc Selim Devrinde Yazlm Bir Trke Piyes ve
Pabuu
Ahmet Piyesinin Muharriri, Cumhuriyet, 5 Haziran 1959, s. 4.
Sevengil, Refik Ahmet, nc Selim Devrinde Yazlm Bir Trke Piyes ve
Pabuu
Ahmet Piyesinin Muharriri, Cumhuriyet, 7 Haziran 1959, s. 4.
Sevin, Nurettin, Seluklularn Getirdikleri Kol Oyunlar, Trk Dili,
Temmuz 1966, s. 178.
Sevinli, Efdal, zmirde Tiyatro, zmir: Ege Yaynclk, 1994.
Siyavugil, Sabri Esat, Karagz. Psiko-Sosyolojik Bir Deneme,
stanbul, 1941.
Sokulu, Sevin, Trk Tiyatrosunda Komedyann Evrimi, Ankara: Kltr
Bakanl Yay.,
1979.
Solok, Cevdet Kudret, Trk Tiyatrosunun Devirlere Taksimi, Varlk,
15.1.1939, c. VII, sy.
133, s. 25-29.
Somar, Ziya, Namk Kemal ve Victor Hugo (Cromwel ve Celleddin
Dramlar), Kalem
Mecmuas, sy. 12, 1939.
Soysallolu, smail Subhi, Fintenin Temsili, Edebiyat- Umumiye
Mecmuas, 1332, c. I,
sy. 6, s. 122-123.
Soner, Sevda, Trk Tiyatrosu, stanbul: Trkiye Bankas Kltr Yay.,
1999.
Sungu, hsan, Ahmet Vefik ve Ziya Paalarn Tartuf Tercmeleri,
Tercme, 1940, sy. 4, s.
62-78; 1941, sy. 6, s. 558-571.
ehsuvarolu, Halk, Dolmabahe Tiyatrosu, Trkiye Turing ve Otomobil
Kurumu Bel-
leteni, Ekim 1956, sy. 177.
emseddin Sami, Seydi Yahya Trk Tiyatrosu Serisi, Ankara: Aka,
2004.
ener, Sevda, Dnden Bugnden Tiyatro Dncesi, Ankara: Dost
Kitabevi, ts.
ener, Sevda, Musahipzade Cell ve Tiyatrosu, Ankara: TTK Basmevi,
1963.
ener, Sevda, Bir Tiyatro Tanm, Trk Dili, ubat 1975, c. XXXI, sy.
281, s. 125-128.
ener, Sevda, Yaamn Krlma Noktasnda Dram Sanat, stanbul: Yap
Kredi Yay., 1997.
ener, Sevda, Reat Nuri Gntekinin Oyun Yazarl, Trk Dili, Aralk
1981, c. XLIII, sy.
360, s. 370-377.
een, Nurhan, ahabettin Sleymann Tiyatrolar, . . Edebiyat
Fakltesi Trkiyat
Enstits, T. 930.
irin, Orhan Seyfi, Tiyatromuzda Yazar Sorunu, Trk Edebiyat, Kasm
2004, sy. 373, s.
60-61.
Tahsin Nahid, Temaa Musahabesi, Kbus Mnasebetiyle, ti, 23
Haziran 1918, sy. 174.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca170
-
Tanrkul, kran, Mehmet Raufun Piyesleri, Mezuniyet Tezi, nr. 32,
A.. D. T. C. F. Trk
Dili ve Edebiyat Blm, 1947.
Taer, Suat, Tiyatro Meseleleri, Ankara, 1953.
Tecer, Ahmet Kutsi, air Evlenmesini Okurken, stanbul, ubat
1954.
Tekerek, Nurhan, Popler Halk Tiyatrosu Geleneimizden ada
Oyunlarmza Yans-
malar, Ankara: T.C. Kltr Bakanl Yay., 2001.
Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Ankara: Ankara niversitesi Dil ve
Tarih-Corafya Faklte-
si Yay., 1970, sy. 1.
Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Ankara: Ankara niversitesi Dil ve
Tarih-Corafya Faklte-
si Yay., 1971, sy. 2.
Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Ankara: Ankara niversitesi Dil ve
Tarih-Corafya Faklte-
si Yay., 1972, sy. 3.
Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Ankara: Ankara niversitesi Dil ve
Tarih-Corafya Faklte-
si Yay., 1973, sy. 4.
Tiyatro Aratrmalar Dergisi, Ankara: Ankara niversitesi Dil ve
Tarih-Corafya Faklte-
si Yay., 1988, sy. 8.
Tolun, Atila, Uyarlamalar ve Ahmet Vefik Paann Molire
Uyarlamalarnn zellikleri,
Trk Dili, Temmuz 1978, c. XXXVIII, sy. 322, s. 96-104.
Tre, Enver, Ahmet Midhat Efendinin Tiyatrolar, Trk Dili, Mays
1995, sy. 521, s. 601-
605.
Tre, Enver, Cenap ahabeddinin Tiyatrolar, stanbul: Kitabevi,
2005.
Tuncay, Murat, Musahipzade Celal Tiyatrosunda Osmanl Tavr,
stanbul: Boazii ni-
versitesi Yaynevi, 2004.
Tuncay, Murat, Mzikli Trk Tiyatrosu, Kaynaklar ve Geliimi, Yksek
Lisans Tezi, A..
Dil-Tarih-Corafya Fakltesi.
Tuncay, Rauf, Trkiyede lk Tiyatro Nasl Kuruldu?, Belgelerle Trk
Tarihi Dergisi, Ekim
1967, sy. 1.
Tuncay, Rauf, Naum Tiyatrosu, Belgelerle Trk Tarihi Dergisi,
Mart 1968, sy. 6.
Tuncay, Rauf, Trk Tiyatro Tarihi Belgeleri, Belgelerle Trk
Tarihi Dergisi, Mays 1968,
sy. 8, s. 71-75.
Tuncel, Bedrettin, Tercmeler Hakknda, Netice, Olu, 2 Nisan 1939,
sy. 14, s. 212-213.
Turan, Samahat ve Bekire Abacolu, Tiyatro Bibliyografyas,
Ankara: TTK Basmevi,
1961.
Uluyazman, Aydn, Ahmet Mithat Efendi ve Tiyatro Eserleri, Trk
Tiyatrosu, Ocak-u-
bat 1956, s. 294-295.
Yaln, Alemdar, Tiyatromuz, Hareket, 1 ubat 1972.
Yaln, Alemdar, Dnce Asndan Tiyatromuz, Yeni Sanat, 1974, sy. 3,
stanbul.
Yaln, Alemdar, Tiyatro, Ankara: Gazi niversitesi Yay., 1985.
Yaln, Hseyin Suat, Kadnsz Tiyatro, a.mlf., Musavver Tiyatro ve
Tem Mecmuas,
1913.
Yesri, Afif, Dnce Tiyatrosu, stanbul: Tarla Yaynevi, 1966.
Yesri, Afif, Tiyatro ve nsan, stanbul: Hsntabiat Matbaas,
1967.
Yesari, Mahmut, bnrrefik Ahmet Nuri, Perde ve Sahne Dergisi,
1943.
171Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
-
Yldz, Ali, Ahmet Mithat Efendinin Hikye, Roman ve Tiyatrolarnda
nsan, Doktora
Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1999.
Yusuf Ziya, Kk Beyler, lemdar, 11 Haziran 1920, sy. 2838.
Ykselen, Mehmet Ali Tevfik, Eber ve Horace, Servet-i Fnn, 7
Nisan 1327, c. XL, sy.
1037.
Yrk elebi, Eski ve Yeni stanbul, Dolmabahede Yktrlmakta Olan
Sultan Mecid Ti-
yatrosu, Akam, 12 Birinci knun 1928.
Zobu, Vasfi Rza, Drlbedyiden Trk Tiyatrosuna, Trk Tiyatrosu,
1956, 1957, 1958.
Literature of the Turkish Theater From the Tanzimat to the
Republican Era
fiahika KARACA
Abstract
This article is an attempt to explain the developmental process
of the Turkish theaterduring the years following the reforms
(tanzimat) and the constitutional monarchy(mesrutiyet). In our
venture for westernization, the theater has constituted a
prolificgenre in terms of both production and translations. In
these years, many plays werepenned either to be produced on stage
or simply to be read. In the reformation years,primary importance
was attributed to the principle of social benefit in the
theater,which went hand in hand with the spirit of the era.
However, theater, too, sufferedfrom the oppressive tendencies of
the despotic regime, and it was forbidden in 1884after the play of
Ahmet Mithat entitled erkez zdenler until the declaration of the
2nd
constitutional monarchy in 1908. In the subsequent atmosphere of
freedom, theaterexperienced a rapid progress. This rapid progress
resulted in an increase in the theatercritiques, which started to
constitute a significant place within the newspapers andmagazines
of the period. In the second part of the article, an attempt has
been madeto provide an alphabetical list of theater critiques
written during the periods ofreforms and constitutional monarchy as
well as the following years until the contem-porary times.
Keywords: Traditional Theater, Theater of Tanzimat, Theater of
Merutiyet,Bibliography of The Turkish Theater.
TALD, 4(7), 2006, fi. Karaca172
-
Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr
fiahika KARACA
zet
Bu makalede Trk tiyatrosunun Tanzimat ve Merutiyetli yllarda
takip ettii geliimsreci anlatlmaya allmtr. Tiyatro, Batllama
srecinde gerek telif gerekse ter-cme olarak en ok eser verilen yeni
edeb trlerdendir. Bu dnemlerde sahnelenmekve okunmak zere ok sayda
tiyatro eseri kaleme alnmtr. Tanzimat dnemindedevrin genel yapsna
da uygun olarak tiyatroda sosyal fayda prensibi gz
nndebulundurulmutur. Ancak istibdat dneminin baskc tutumundan
tiyatro da nasibi-ni alm ve 1884te Ahmet Mithatn erkez zdenler
oyununun sahnelenmesininardndan 1908de II. Merutiyetin ilan
edilmesine kadar tiyatro yasaklanmtr. II.Merutiyetin iln
edilmesiyle oluan zgrlk ortamnda tiyatro hzla gelimeyebalamtr. Trk
tiyatrosunun bylesine hzl gelimesi tiyatro eletirilerininoalmasna
yol am ve dnemin birok gazete ve dergilerinde tiyatro
eletirileriyazlmaya balamtr. Makalenin ikinci blmnde Tanzimat ve
Merutiyet dne-minde yazlm tiyatro eletirileriyle bu dnemlere ait
gnmze kadar olan sretekaleme alnm tiyatro eletirileri ve tiyatro
tarihleri alfabetik srayla verilmeyeallmtr.
Anahtar Kelimeler: Geleneksel Tiyatro, Tanzimat Tiyatrosu,
Merutiyet Tiyatrosu,Trk Tiyatrosu Bibliyografyas.
173Tanzimattan Cumhuriyete Trk Tiyatro Edebiyat Literatr