-
Tre
ta i
nter
naci
onal
na s
tudi
ja p
o m
atem
atik
a i
prir
odna
ta g
rupa
pre
dmet
i(T
hird
Int
erna
tiona
l Mat
hem
atic
s an
d Sc
ienc
e St
udy)
MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKABIRO ZA RAZVOJ NA
OBRAZOVANIETO
ODDELENIE ZA OCENUVAWE
Izve{tajza postigawata na u~enicite
od osnovnoto obrazovanie vo Republika Makedonija
BiologijaHemija
-
MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA BIRO ZA RAZVOJ NA
OBRAZOVANIETO
ODDELENIE ZA OCENUVAWE
Izve{taj za postigawata na u~enicite
od osnovnoto obrazovanie vo Republika Makedonija
Biologija Hemija
Skopje, 2001 godina
-
Treta internacionalna studija po matematika i prirodnata grupa
predmeti
Avtori: Nikola MITEVSKI, sovetnik za biologija Anica ALEKSOVA,
nacionalen koordinator Stru~en odbor: Prof. d-r Nenad NOVKOVSKI,
minister za obrazovanie i nauka Prof. d-r Magdalena GEORGIEVA,
dekan na PMF Simeonka GU^EVA, direktor na BRO Anica ALEKSOVA,
nacionalen koordinator Stru~na komisija: Prof. d-r Jordanka MITEVA,
Institut za matematika - PMF Prof. d-r Zora MITRESKA, Institut za
fizika - PMF Prof. d-r Zoran ZDRAVKOVSKI, Institut za hemija - PMF
Doc. m-r Mitko KARADELEV, Institut za biologija - PMF Prof. d-r
Dragan VASILESKI, Institut za geografija - PMF Prof. d-r Katerina
ZDRAVKOVA, Institut za informatika - PMF Dimka RISTESKA, nastavnik,
OU „Kiril Pej~inovi}” - Skopje Gordana DONEVA - ATANASOVA, sovetnik
vo BRO - Skopje Goce [OPKOSKI, sovetnik vo BRO - Skopje Simeon
GE[OSKI, sovetnik vo BRO - Prilep Jana~ko [TERJOV, sovetnik vo BRO
- Kavadarci Nikola MITEVSKI, sovetnik vo BRO - Ko~ani
IZVE[TAJ za postigawata na u~enicite od osnovnoto
obrazovanie
vo Republika Makedonija
BIOLOGIJA HEMIJA
CIP - Katalogizacija vo publikacija Narodna i univerzitetska
biblioteka „Sv. Kliment Ohridski”, Skopje 373.312.6:57+54(497.7)
(047.1) MITEVSKI, Nikola Izve{taj za postigawata na u~enicite od
osnovnoto obrazovanie: biologija: hemija / Nikola Mitevski, Anica
Aleksova. - Skopje: Biro za razvoj na obrazovanieto, 2001. - 63
str.; 29 sm ISBN 9989-723-94-X 1. Aleksova, Anica a) Biologija -
U~eni~ki uspeh - Osnovno obrazovanie - Makedonija - izve{tai b)
Hemija - U~eni~ki uspeh - Osnovno obrazovanie - Makedonija -
izve{tai
-
RAZVOEN PROEKT:
REPUBLIKA MAKEDONIJA VO TIMSS – R
[to e TIMSS-R?
Kolkava e mo`nosta za sporeduvawe na rezultatite?
[to sodr`i internacionalniot izve{taj?
Koj go sproveduva{e Proektot TIMSS-R?
-
5
NAMESTO VOVED [to e TIMSS-R?
TIMSS-R poznata kako TIMSS 1999, e Me|unarodna studija za
matematika i prirodnite predmeti, koja gi meri postignuvawata na
u~enicite po matematika i prirodnite predmeti {irum niz svetot.
Ovaa studija gi mere{e postignuvawa-ta po matematika i prirodnata
grupa predmeti na pove}e od 180 000 u~enici, vo osmo oddelenie, vo
pove}e od 6 000 u~ili{ta vo 38 dr`avi (Tabela 1) i na 34
ja-zici.
TIMSS-R e prodol`uvawe ili povtoruvawe na uspe{nata TIMSS 1995
stu-dija, koja be{e najgolema i najstru~na me|unarodna studija za
postigawata po ma-tematika i prirodnata grupa predmeti koja do sega
bila sprovedena. Vo TIMSS 1995 bea sporeduvani postignuvawata po
matematika i prirodnata grupa predme-ti, na u~enicite od ~etvrto i
osmo oddelenie vo 41 dr`ava, a TIMSS-R e povtoru-vawe na TIMSS 1995
vo osmo oddelenie.
TIMSS-R go mere{e nivoto na steknati znaewa i sposobnosti na
u~enici-te na krajot od zadol`itelnoto obrazovanie. Vo matematika
bea opfateni 5 so-dr`inski podra~ja: broevi i operacii, merewe;
rabota so podatoci, analiza, statistika i verojatnost; geometrija i
algebra. Od prirodnite nauki bea opfateni sodr`ini od podra~jata:
fizika, hemija; ~ovek, rastenija i `ivot-ni; op{ta geografija;
opkru`uvaweto na ~ovekot; kako i nau~nite metodi, postapki i
prirodata na naukite.
Pra{awata i zada~ite (ajtemite), vo testovite bea od razli~en
tip: ajte-mi so pove}ekraten izbor, ajtemi so kratok odgovor i
otvoreni ajtemi koi baraa u~enikot da re{i problem i da go
obrazlo`i svojot odgovor. Bea koristeni to~-no 308 ajtemi (162 od
matematika i 146 od prirodnite predmeti), sistematski rasporedeni
vo test-kni{ki, a test-kni{kite po slu~aen izbor bea distribui-rani
na u~enicite za re{avawe. Sekoj u~enik, od primerokot re{ava{e po
edna test kni{ka vo koja ima{e okolu 80 ajtemi rasporedeni vo dve
testira~ki sesii so traewe od 90 minuti. Vo testovite bea vklu~eni
okolu 50% ajtemi koi bea koristeni vo TIMSS 1995, a drugite bea
novi, no so sli~na sodr`ina i nivo na te`ina so ajtemite od 1995
koi bea dostapni na javnosta. Od TIMSS 1999, okolu polovinata od
ajtemite, }e bidat oslobodeni i dostapni na javnosta.
TIMSS-R isto taka gi prou~uva uslovite za u~ewe matematika i
prirod-nata grupa predmeti, vo dr`avite vklu~eni vo studijata,
preku odgovorite na pra{awata vo pra{alnicite za u~enici,
nastavnici i direktori na u~ili{tata. Pribrani se informacii za
obrazovnite sistemi, nastavnite programi, nastav-nata praktika,
karakteristikite na u~enicite, nastavnicite i u~ili{tata, {to
ovozmo`uva podlaboko sogleduvawe na nastavniot proces i u~eweto
matematika i prirodnata grupa predmeti. Rezultatite od TIMSS 1995
predizvikaa debati, zabrzaa procesi na reformi i im ovozmo`ija
dobivawe vredni informacii za
-
6
onie {to donesuvaat odluki za promeni vo obrazovnite sistemi i
unapreduvawe na nastavata, za istra`uva~ite vo obrazovanieto i za
praktikata {irum niz sve-tot. Se o~ekuva deka i rezultatite od
1999, }e imaat sli~no ili pogolemo vli-janie.
Za da izlezat vo presret na podgotovkata na mladata populacija
za teh-ni~ko-tehnolo{ki orientiraniot 21 vek, na kreatorite na
obrazovnata politi-ka im se potrebni informacii za u~enikovoto
razbirawe na matematikata i prirodnite nauki zaradi unapreduvawe na
nastavata. Internacionalnoto spore-duvawe na u~eni~kite
postignuvawa i faktorite koi vlijaat na postignuvawata,
ovozmo`uvaat gledawe na postignuvawata i od aspekt na sopstveniot
obrazoven sistem sporeden so drugite. Ovaa studija ima potencijal
da vlijae na unapredu-vaweto na nastavniot proces i u~eweto na
matematikata i prirodnata grupa predmeti vo u~ili{tata. Kolkava e
mo`nosta za sporeduvawe na rezultatite?
Postapkite {to se koristeni vo studijata, ovozmo`uvaat
sporeduvawe na postignatite rezultati me|u dr`avite. Za da se
osigura komparirawe na testovite, prezemeni se strogi postapki pri
procesot na prevod i verifikacija na prevodot, procesot na
testirawe i procesot na bodirawe na u~eni~kite odgo-vori. Be{e
vospostaven sistem na me|unaroden monitoring na sproveduvaweto na
studijata so obu~eni nabquduva~i koi dostavuvaa izve{tai do
me|unarodniot studiski centar. Izborot na primerok, be{e vr{en vrz
osnova na standardi i postapki dizajnirani taka {to sporeduvawata
na postigawata i drugite poda-toci se mo`ni. Duri i vo po~etnata
faza na analizirawe, podatocite od sekoja dr`ava bea podlo`eni na
proverka za verodostojnost i konzistentnost. [to sodr`i
me|unarodniot izve{taj?
Rezultatite na 38 dr`avi {to u~estvuvaa vo TIMSS-R, bea
prezentirani vo me|unarodni izvetai: eden za matematika i eden za
prirodnite nauki. Izve{taite sodr`at sporeduvawe i rangirawe na
dr`avite po podra~ja, spore-duvawe na sekoja od dr`avite so
internacionalnite nivoa na postignuvawa i razlikite vo postignuvawa
spored polot na u~enicite.
Za da mo`at postigawata na u~enicite da se pretstavat kako
skorovi na odredena skala, postignuvawata se opi{ani vo me|unarodni
nivoa na postignu-vawe. Pri toa na skalata na postigawa na
u~enicite, odredeni se 4 to~ki (90%, 75%, 50% i 25%), za koi se
dadeni opisi za znaewata i sposobnostite na u~eni-cite vo sekoe
nivo, a sekoj od opisite vo izve{taite e ilustriran so ajtem {to
poka`uva kakov ajtem mo`at to~no da re{at u~enicite od soodvetnoto
podra~je so nivoto na znaewa i sposobnosti {to go poseduvaat. Koj
go sproveduva{e TIMSS-R?
Me|unarodnoto zdru`enie za vrednuvawe na postigawata vo
obrazovanie-to (IEA), ja rakovode{e organizacijata i realizacijata
na ovaa studija. IEA e sa-mostojno me|unarodno zdru`enie na
nacionalni istra`uva~ki institucii, od-nosno dr`avni istra`uva~ki
agencii, na poleto na obrazovanieto. Edna od naj-bitnite aktivnosti
na IEA, e organizacija i realizacija na golemi komparativ-ni studii
na postigawata vo obrazovanieto koi ovozmo`uvaat podlaboko
razbi-
-
7
rawe na efektite od obrazovnata politika i praktika vo razli~ni
obrazovni sistemi i vlijanieto na postigawata na u~enicite.
Za stru~nata rabota i menaxment na studijata, be{e odgovoren
me|una-rodniot studiski centar (ISC) vo Boston Kolex. ISC me|u
drugoto, be{e zadol-`en za rabota so dr`avite u~esni~ki vo gradewe
konsenzus za site aspekti na studijata, a posebno za nejzinata
implementacija soglasno me|unarodnite stan-dardi. ISC rabote{e
zaedno so IEA Sekretarijatot vo Holandija, IEA Centarot za
obrabotka na podatoci vo Germanija, Centarot za statistika vo
Kanada i Slu`bata za testirawa vo obrazovanieto vo Wu Xersi na
odredeni delovi i ak-tivnosti od studijata.
Studijata be{e finansirana od vladata na SAD, Svetskata banka i
od dr`avite u~esni~ki vo Proektot.
-
TIMSS-R VO REPUBLIKA MAKEDONIJA
Dinamika na realizacija na studijata
Koi aktivnosti bea realizirani vo ramkite na studijata?
Primerok
Instrumenti za pribirawe podatoci
1
-
9
-
10
-
11
1. TIMSS-R VO REPUBLIKA MAKEDONIJA
U~estvoto na Republika Makedonija vo TIMSS-R, be{e po preporaka
i so finansiska poddr{ka od Svetska banka i Ministerstvoto za
obrazovanie i nau-ka na Republika Makedonija.
TIMSS-R ovozmo`i dobivawe brojni podatoci za nastavniot proces,
pos-tignuvawata na u~enicite, rabotata na nastavnicite, kako i
sporeduvawe na pos-tignuvawata na u~enicite vo osmo oddelenie na
me|unarodno nivo. Pokonkretno dobieni se odgovori na bitni pra{awa,
me|u koi:
- kakvo e nivoto na postignuvawa na u~enicite po matematika i
pri-rodnata grupa predmeti i kade e mestoto na Republika Makedonija
vo me|unarodni ramki;
- kakov e nastavniot proces, podgotovkata na nastavnicite i
nivniot profesionalen razvoj kaj nas i sporeduvawe so drugi
dr`avi;
- kakvo e institucionalnoto organizirawe na vospitno-obrazovnata
rabota vo obrazovni sistemi razli~ni od na{iot obrazoven
sistem.
Dinamika na realizacija na studijata Ovaa studija zapo~na da se
realizira vo dekemvri 1977 godina. So TIMSS-R (Third International
Mathematics and Science Study), vo Republika Makedonija, bea
opfateni:
- 174 osnovni u~ili{ta so nastava na makedonski i albanski
nastaven jazik;
- 701 nastavnika po eden od predmetite: fizika, hemija,
biologija ili geografija;
- 174 nastavnici po matematika i - 5347 u~enici od VIII
oddelenie.
Koi aktivnosti bea realizirani vo ramkite na studijata? 1997
godina (Podgotvitelen period)
- podgotovka za probno testirawe; - me|unarodno odlu~uvawe za
izbor na ajtemite; - pro~istuvawe na pra{awata za pra{alnicite; -
podgotvuvawe na instrumentite za prevod; - izbor na 25 u~ili{ta
u~esnici vo probnoto testirawe.
-
12
1998 godina (Probno pribirawe podatoci) - prevod na
instrumentite i potrebnite upatstva za sproveduvawe na
studijata i nivna verifikacija; - izbor na primerok
u~ili{ta-paralelki; - izbor i obuka na u~ili{ni koordinatori i
testatori; - pribirawe podatoci za u~enicite i nastavnicite
vklu~eni vo studi-
jata; - probno testirawe i anketirawe (pribirawe podatoci); -
obuka za pregleduvawe na pra{awata od otvoren tip i
pregleduvawe
na testovite; - vnesuvawe na podatocite dobieni od anketiraweto
i testiraweto so
koristewe na statisti~kite programski paketi SPSS i SAS. - izbor
na ajtemi i pra{awa za glavnoto testirawe i nivna podgotovka
za glavno testirawe. - izbor na 150 u~ili{ta za glavnoto
testirawe; - podgotvuvawe na upatstvata za sproveduvawe na glavnoto
pribirawe
podatoci. 1999 godina(Glavno pribirawe podatoci)
- izbor i obuka na u~ili{ni koordinatori i testatori; -
pribirawe podatoci za paralelkite – u~enicite vo VIII oddelenie
i
nastavnicite po matematika, fizika, hemija, biologija i
geografija; - podgotovka na instrumentite za pe~atewe; - glavno
pribirawe podatoci; - poseta na 10% od u~ili{tata od me|unarodna
kontrola za kvalitetot
na sproveduvaweto na proektot; - izbor i obuka na pregleduva~i
na ajtemite od otvoren tip i pregledu-
vawe na testovite; - vnesuvawe i pro~istuvawe na podatocite od
testiraweto; - pro~istuvawe i dostavuvawe na statisti~kite podatoci
vo
Me|unarodnite studiski centri; - podgotvuvawe nacionalen
izve{taj za sproveduvaweto na studijata;
2000-2001 godina (Period na izve{tai)
- obrabotka na podatocite (kvantitativno i kvalitativno):
statisti~ka (kalibrirawe) i psihometrisko skalirawe vrz osnova na
IRT teorijata;
- podgotovka na standardi za postignuvawata na u~enicite; -
podgotovka na internacionalni izve{tai; - podgotovka na
internacionalna baza na podatoci; - podgotovka na nacionalni
izve{tai; - sekundarna analiza na podatocite; - podgotovka za
pe~atewe na oslobodenite ajtemi od studijata koi
mo`at da se upotrebuvaat za obrazovni merewa, vo forma na zbirka
zada~i.
Primerok
Populacijata za ovaa studija, bea site osnovni u~ili{ta vo
Republika Makedonija, odnosno site u~enici vo VIII oddelenie.
Primerok Probnoto testirawe se realizira{e vo 25 osnovni
u~ili{ta i bea pri-
brani podatoci od sekoe u~ili{te po dve paralelki, odnosno okolu
1 300 u~e-
-
13
nici. So anketirawe bea opfateni okolu 130 nastavnici i 25
direktori na os-novnite u~ili{ta od primerokot.
Glavnoto testirawe se realizira{e vo 149 osnovni u~ili{ta so
edna pa-ralelka od sekoe u~ili{te. Pribrani se podatoci od: 4047
u~enici, 149 nastav-nici po matematika, 596 nastavnici po
prirodnite predmeti (fizika, hemija, biologija i geografija) i
direktori od 149 u~ili{ta.
Izborot na u~ili{ta i paralelki, be{e izvr{en po metodologijata
na slu~aen izbor od celata populacija, a bea izzemeni u~ili{tata i
u~enicite so srpski i turski nastaven jazik, zaradi nivnata mala
statisti~ka zna~ajnost (
-
POSTIGAWA PO BIOLOGIJA I HEMIJA
Rezultati na u~enicite po biologija i hemija
Razlika vo postigawata na u~enicite spored polot
Postigawa na u~enicite po predmeti
Postigawa na u~enicite po oblasti - predmeti i nivoa (primeri
ajtemi)
2
-
15
-
16
-
17
2. POSTIGAWA PO BIOLOGIJA I HEMIJA Bidej}i vo R. Makedonija i
u{te vo 14 drugi zemji (Holandija, Rusija, Un-garija, Slovenija,
^e{ka Republika, Latvija, Finska, Bugarija, Belgija, Litva-nija,
Slova~ka Republika, Moldova, Romanija i Maroko), oblasta nauka e
pret-stavena so posebni predmeti, rezultatite po biologija i
hemija, spored priroda-ta na obrabotkata, vo nekoi segmenti }e
bidat prika`ni kako zaedni~ki za pri-rodnata grupa na predmeti, vo
nekoi za dvata predmeta i kako posebni. Rezultati na u~enicite po
biologija i hemija Rezultatite po prirodnata grupa na predmeti se
dadeni na tri na~ini: - prose~en rezultat po u~enik na
skalata; - nivo na zna~ajnost na razlikata vo
rezultatite na u~enicite od Re-publika Makedonija, sporedeni so
rezultatite od drugite dr`avi;
- procent na u~enici {to gi postig-nale standardite definirani
vo TIMSS vrz osnova na empiriskite pokazateli.
Prose~nata vozrast na u~enicite, vo osmo oddelenie, {to bea
testirani vo Republika Makedonija be{e 14, 6 godini, dodeka na
internacionalno nivo be{e 14, 4 godini. Razlikata na vozrasta na
u~enicite vo osmo odde-leni vo Republika Makedonija i drugite
dr`avi, statisti~ki ne e zna~ajna. Prose~en rezultat Prose~niot
rezultat na Republika Makedonija i drugite dr`avi u~es-nici, vo
Proektot se dadeni vo Ta-bela 2.1. Mo`e da se zabele`i deka
prose~-niot skor na u~enicite vo Republi-ka Makedonija, e 458 na
skalata za prirodnata grupa na predmeti. Internacionalniot prose~en
skor e 488. Razlikata na uspehot na u~enicite vo Republika
Makedonija, i interna-cionalniot prose~en skor po u~enik e
statisti~ki zna~ajna. Spored ovie rezultati, Republika Makedonija e
29. od 38 dr`avi.
Najvisoki se rezultatite na Kine-ski Tajpej, Singapur, Ungarija,
Ja-ponija i Koreja. Tabela 2.1 Prose~en rezultat na skalata po
prirodnata grupa na predmeti
Dr`ava Prose~en skor
Kineski Tajpej Singapur Ungarija Japonija Koreja Holandija
Avstralija ^e{ka republika Anglija Finska Republika Slova~ka
Belgija (flamanski) Slovenija Kanada Hongkong Rusija Bugarija SAD
Nov Zeland Latvija Italija Malezija Litvanija Aritmeti~ka sredina
Tajland Romanija Izrael Kipar Moldavija Republika Makedonija Jordan
Iran Indonezija Turcija Tunis ^ile Filipini Maroko Ju`na Afrika
569 568 552 550 549 545 540 539 538 535 535 535 533 533 530 529
518 515 510 503* 493* 492* 488* 488 482* 472* 468 460 459 458 450
448 435 433 430 420 345 323 243
* Skorot na dr`avata ne e zna~ajno razli~en od internacionalnata
aritmeti~ka sredina
-
18
Nivo na zna~ajnost na razlikite Nivoto na zna~ajnost na
razlikite vo postignatite rezultati, na u~enicite vo Republika
Makedonija, sporedeni so drugite dr`avi e dadeno vo Tabela 2.2.
Postignatite rezultati na u~enici-te vo Republika Makedonija ne se
statisti~ki zna~ajno razli~ni so rezultatite na Romanija, Izrael,
Kipar, Moldova, Jordan i Iran. Zna~ajno poniski rezultati
Repub-lika Makedonija ima od 24 dr`avi, a zna~ajno povisoki
rezultati ima od 7 dr`avi. Tabela 2.2 Razlika na rezultatite na
drugite dr`avi i Republika Makedonija Zna~ajno povisoki rezultati
na u~enici-te, od u~e-nicite vo Republika Makedonija
Kineski Tajpej, Singapur, Ungarija, Japonija, Korea, Holandija,
Avstralija, ^e{ka Republika, An-glija, Finska, Republika Slova~ka,
Belgija (fla-manski), Slovenija, Ka-nada, Hon Kong, Rusija,
Bugarija, SAD, Nov Ze-land, Latvija, Italija, Malezija, Litvanija,
Taj-land
Nezna~ajna razlika vo rezultatite na u~enici-te
Romanija, Izrael, Kipar, Moldova, Jordan, Iran
Zna~ajno poniski re-zultati na u~enicite, od u~enici-te vo
Repub-lika Make-donija
Indonezija, Turcija, Tu-nis, ^ile, Filipini, Ma-roko, Ju`na
Afrika
Nivoa na postigawa Rezultatite na u~enicite za re{e-nosta na
ajtemite vo testot, se pret-staveni na skala na postignuvawa. So
cel da se objasni {to zna~i mes-topolo`bata na skalata iska`ano
kako znaewa i sposobnosti od pri-rodnata grupa na predmeti {to
u~e-
nikot gi poseduva, vo TIMSS se iden-tifikuvani 4 to~ki
(internacional-ni standardi na postigawa) na skala-ta: najvisoko
nivo, gorna ~etvrtina, sredina i dolna ~etvrtina. Internacionalnoto
najvisoko nivo e odredeno spored postignuva-wata na najdobrite
u~enici od cela-ta testirana populacija vo TIMSS. Ova nivo se nao|a
na 90% na skalata i odgovara na 616 poeni na skalata. U~enikot na
ova nivo poka`uva deka sfa}a nekoi nau~ni kompleksni i apstraktni
koncepti. Poka`uva raz-birawe za formiraweto na zemjata vo ciklusi,
za slo`enosta na `ivite organizmi, za dejstvoto na energija-ta,
faznite promeni, toplinskoto {irewe, svojstvata na svetlinata,
gravitacionite sili, osnovnata struktura na materijata i hemiski i
fizi~ki promeni. Isto taka, poka-`uva detalni znaewa za `ivotnata
sredina i prirodnite bogatstva. Gi razbira osnovite na nau~noto
istra-`uvawe i mo`e da gi primeni osnov-nite fizi~ki principi vo
re{ava-weto na nekoi kvantitativni prob-lemi. Mo`e da napi{e
izve{taj i da gi koristi dijagramite za povrzuva-we na nau~nite
znaewa. Gornata ~etvrtina se nao|a na 75% na skalata na
postignuvawa {to e soodvetno na 558 poeni. U~enikot na ova nivo
poka`uva idejno razbi-rawe na nekoi nau~ni ciklusi, sis-temi i
principi. Ima odredeno raz-birawe za zemjinite procesi, bio-lo{kite
sistemi i populacii, hemi-skite reakcii i sostavot na materi-jata.
Re{ava fizi~ki problemi po-vrzani so svetlinata, brzinata,
top-linata i temperaturata i poka`uva osnovni znaewa za zna~eweto
na `i-votnata sredina. Poka`uva nekoi nau~no istra`uva~ki ve{tini.
Mo-`e da gi povrzuva informaciite za izvlekuvawe na zaklu~ok,
interpre-tira informacii od dijagrami, gra-fici i tabeli za
re{avawe na prob-lemi, i pravi kratok izve{taj za nau~nite
znaewa.
-
19
Sredinata na skalata se nao|a na 50% i odgovara na 488 poeni. Na
ova nivo se u~enicite koi mo`at da go prepoznaat i povrzat
osnovnoto na-u~no znaewe preku redosledot na temite. Tie
prepoznavaat nekoi karakteristiki na Son~eviot sis-tem,
ekosistemite, `ivotnite i ras-tenijata, izvorite na energija,
sila-ta i dvi`eweto, svetlosna reflek-sija, zvuk i vlijanieto na
~ovekot na `ivotnata sredina. Mo`at da pri-menuvaat i so nekolku
zbora da po-vrzuvaat odredeni znaewa, da koris-tat tabelarni
informacii, izvleku-vaat podatoci od ednostavno prets-taveni
linearni grafici i da inter-pretiraat pretstaveni dijagrami.
Dolnata ~etvrtina e odredena na 25% na skalata i e soodvetna na
skor od 410 poeni. Na ova nivo se u~eni-cite koi mo`at da
prepoznaat nekoi osnovni fakti od geografija, biolo-gija, a za
fizi~kite nau~ni prezen-tacii koristat netehni~ki jazik. Tie mo`at
da identifikuvaat nekoi geografski i fizi~ki karakteris-tiki, imaat
nekoe znaewe za ~ove~-koto telo, kako i da demonstriraat
sekojdnevni – poznati fizi~ki fe-nomeni. Mo`at da interpretiraat i
da koristat informacii pretstave-ni na ednostavni dijagrami. Vo
Tabela 2.3 se dadeni podatocite za procentot na u~enici {to go
po-stignale sekoe od internacionalni-te nivoa na postignuvawa za
nekoi od dr`avite. Logi~no bi bilo 10% od u~enicite vo sekoja
dr`ava da go postignat najvisokoto nivo, 25% da ja postignat
gornata ~etvrtina, 50% da ja postignat sredinata, a 75% u~e-nici da
ja postignat dolnata ~etvr-tina. No, nitu edna dr`ava ne ja sle-di
to~no ovaa distribucija. Dr`avi-te so visoki rezultati se nad ovie
procenti, dodeka dr`avite so ponis-ki rezultati se pod ovie
procenti. Na primer, okolu edna tretina od u~enicite vo Singapur i
Kineski Tajpej, go postignale najvisokoto nivo, a re~isi site
u~enici (94 % Singapur, 95% Kineski Tajpej) ja
postignale dolnata ~etvrtina. Vo tabelata se dadeni procentite
za: dr`avata so najvisoki rezultati spored internacionalnite nivoa
na postignuvawa (Singapur), dr`avata so najniski rezultati
(Maroko), edna razviena evropska dr`ava (Holandi-ja), tri Balkanski
dr`avi (Sloveni-ja, Bugarija i Turcija) i Republika Makedonija1.
Tabela 2.3 Procent na u~enici {to gi dostignale TIMSS 1999
nivoata
Nivo (%) 90% 75% 50% 25% Nivo (skor) 616 558 488 410
Dr`ava
R. Makedonija
Singapur
Slovenija
Holandija
Bugarija
Turcija
Maroko
4
32
16
16
14 1 0
15
56
39
46
34 6 1
40
80
71
79
65
25 5
70
96
93
95
88
62
20
Razlika vo postigawata na u~enicite spored polot Vo Republika
Makedonija, spored polot na u~enicite, ne postoi raz-lika vo
prose~nite rezultati po prirodnata grupa na predmeti. De-voj~iwata
prose~no imaat skor 458, kako i mom~iwata 458, odnosno apso-lutnata
vrednost na razlikata e 1. Ne{to pogolema apsolutna vrednost na
razlika 3, imaat samoTurcija i Tajland, a za ostanatite zemji e vo
raspon od 7, koj zapo~nuva so Nov Zeland, pa s# do 33 kaj ^e{kata
Re-publika. Internacionalnata pro-se~na apsolutna vrednost na
raz-likata e 15. Vo Tabela 2.4, dadeni se podatoci za razlikite na
postigawata me|u mom-~iwata i devoj~iwata za nekoi od dr`avite.
1 Vo ponatamo{nite tabeli kade {to }e se
koristat podatoci i od drugi dr`avi, }e bidat prezentirani
podatocite od navedenite dr`avi
-
20
Tabela 2.4 Razlika vo postigawata na u~enicite spored polot
Dr`ava
Devoj~iwa (prose~en
skor)
Mom~iwa (prose~en
skor)
Razl. (aps)
R. Make-donija
Singapur
Slovenija
Holandija
Bugarija
Turcija
Maroko
458
557
527
536
511
431
312
458
578
540
554
525
434
330
1
20
13
18
14 3
18 Intern. prosek
480
495
15
Postigawa na u~enicite po predmeti Vo ovoj del se dadeni
podatocite za podra~jata po oblasti - predmeti, brojot na ajtemite
po predmeti, so prose~no postignat rezultat. Podra~ja od
geografija: karakteristiki na Zemjata; Zemjini procesi i Zemjata vo
univerzumot. Podra~ja od biologija:raznovidnost, organizacija i
struktura na `ivite orga-nizmi; `ivotni procesi i sistemi koi gi
ovozmo`uvaat `ivotnite funkcii; `ivotni stadiumi; geneti~ki
kotinuitet i razli~nost; interakcii me|u `ivite organizmi i
~ove~koto telo i negovoto zdravje. Podra~ja od fizika: fizi~ki
svojstva i transformacii; energija i fizi~ki procesi i sili i
dvi`ewe. Podra~ja od hemija: kasifikacija i struktura na
materijata; hemiski svojstva i hemiski promeni. Podra~ja od
ekologija: zagaduvawe; za{tita na po~vata, vodata i morskite
re-sursi; za{tita na materijalnite i energetskite bogatstva;
~ovekovata popula-cija; obezbeduvawe i proizvotstvo na hrana; i
efekti od zagaduvaweto na priro-data. Nau~no istra`uvawe i zna~ewe
na naukata: zna~eweto na nau~noto znaewe; na-u~ni potfati
(otkritija); interakcija me|u naukite, tehnologijata, matemati-kata
i op{testvoto; proceduri i koristeni postapki povrzani sa nau~noto
is-tra`uvawe.
Od internacionalnite podatoci, za prose~en rezultat, po predmeti
ima izrazit raspon i toj se dvi`i: geografija, od 560 za Ungarija
do 348 za Ju`na Afrika; biologija, od 550 za Kineski Tajpej do 289
za Ju`na Afrika; fizika, od 570 za Singapur do 308 za Ju`na Afrika;
hemija, od 563 za Kineski Tajpej do 350 za Ju`na Afrika;ekologija,
od 577 za Singapur do 350 za Ju`na Afrika i nau~no
-
21
istra`uvawe i zna~ewe na naukata od 550 za Singapur do 329 za
Ju`na Afrika. A {to se odnesuva do podatocite za prose~niot
rezultat2 na Republika Makedo-nija, po predmet, se dadeni vo
Tabelata 2.5, zaedno so internacionalniot prose-~en rezultat, za
sekoj predmet.
Tabela 2.5 Prose~en rezultat na Republika Makedonija, po
predmeti
Predmeti - oblasti Broj na
ajtemi vo testot
Republika Makedonija (prose~en rezultat)
Internacionalen prose~en rezultat
Geografija Biologija Fizika Hemija Ekologija Nau~no istra`uvawe
i zna~ewe na naukata
22
40
39
20
13
12
464
468
463
481
432
464
488
Od tabelata mo`e da se zabele`i deka Republika Makedonija ima
najvi-soki rezultati po podra~jata od hemija i tie statisti~ki ne
se razlikuvaat od internacionalnit prose~en rezultat, a najniski se
rezultatite po podra~jata od ekologija. Vo primerite 2.1 do 2.12 se
dadeni ajtemi koristeni vo testot koi gi ilus-triraat nivoata na
postignuvawa za podra~jata, od oblasta na biologija, hemija,
ekologija, nau~noto istra`uvawe. Pod sekoj ajtem dadena e tabela so
procentot na u~enici koi to~no odgovorile na ajtemot, rangot
(mestoto) na koe se nao|a dr-`avata za toj ajtem i prose~niot
rezultat na ajtemot na internacionalno nivo.
2 Prose~en “rezultat” ne zna~i prose~en broj na osvoeni poeni.
Podatocite se analizirani so koristewe na
Teorijata na odgovori na u~enicite (IRT) i za sekoja grupa
analizirani podatoci skalata na rezultatite e posebna, odnosno
razli~na. Na primer, ako se soberat prose~nite rezultati (skorovi)
po u~enik po podra~-jata od biologija, za koja bilo dr`ava, nema da
se dobie rezultatot (skorot) po biologija na dr`avata (daden vo
Tabela 2.1)
-
22
Postigawa na u~enicite po oblasti - predmeti i nivoa (primeri
ajtemi)
Biologija
Internacionalno najvisoko nivo
U~enikot ~ii rezultati se vo internacionalnoto najvisoko nivo,
po-ka`uva razbirawe za nekoi slo`eni i apstraktni nau~ni koncepti.
Imeno, poka`uva razbirawe za slo`enosta na `ivite organizmi i
hier-arhijata vo nivnata organizacija, opredelena od tkivata, kako
i adap-tivnite potrebi za niven opstanok, vklu~uvaj}i gi nivnite
fizi~ki ka-rakteristiki i temperaturnata regulacija. Od listata na
organizmi, u~enikot mo`e da identifikuva koi se najstari na
zemjata, potoa poka-`uvaat razbirawe za rasteweto na rastenijata,
odnosite me|u organiz-mite vo sinxirot na ishrana, kako i
sposobnost da gi imenuva digestiv-nite supstanci {to se nao|aat vo
`eludnikot na ~ovekot i da ja opi{e nivnata funkcija.
-
23
Primer 2.1 Internacionalno najvisoko nivo Podra~je: @ivotni
stadiumi AJTEM R3/test 8/ strana R -2
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot∗
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
21
49
45
56
29
44
2
35
14
18
6
31
20
38
Internacionalen % na re{enost
41
∗Procent na u~enici {to dale to~en odgovor.
-
24
Internacionalna gorna ~etvrtina
U~enikot rangiran vo internacionalnata gorna ~etvrtina, ja
razbira idejata na nekoi nau~ni ciklusi, sistemi i principi,
odnosno ima raz-birawe za biolo{kite sistemi i populacii.
Interpretira na pretsta-ven dijagram razmena na gasovite na {umski
ekosistem i poka`uva zna-ewe za protok na energijata vo
ekosistemot, pretstaven preku dijagram na sinxir na ishrana. Isto
taka, u~enikot znae deka glavna funkcija na hlorofilot vo
rastenijata e apsorpcija na son~evata energija i deka rastenijata
mo`at da gi izvlekuvaat mineralite od prirodnite |ubri-wa. Znae
deka so spre~uvawe na spermalnata produkcija na {tetnite in-sekti,
}e se namali nivnata populacija i deka insektite stanuvaat ot-porni
na isekticidite. Mo`e da gi identifikuva razli~nite karakter-istiki
na insektite i koristej}i opredeleni karakteristiki, gi podre-duva
`ivotnite vo grupi. Poka`uva razbirawe za nekoi elementi na krvniot
i imuniot sistem na ~ovekot i e sposoben da objasni, kako se
regulira telesnata temperatura kaj ~ovekot.
-
25
Primer 2. 2 Internacionalna gorna ~etvrtina Podra~je: Interakcii
me|u `ivite organizmi AJTEM L 8/test 4/ stran L-5
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
48
89
48
58
70
36
16
25
2
26
17
6
32
37
Internacionalen % na re{enost
55
-
26
Internacionalna sredina
U~enikot od internacionalnata sredina ima osnovno razbirawe za
eko-sistemite, mo`e da ja objasni ulogata na Sonceto za
ekosistemite i mo-`e da gi predvidi negativnite posledici so
vnesuvaweto na novi vidovi vo ekosistemite. Ima odredeno znaewe za
karakteristikite na `ivotni-te i rastenijata i znae deka cica~ite
gi hranat svoite mladi so mleko, a volcite go koristat nivniot
miris za odbele`uvawe na nivnata terito-rija i deka sadnicite vo
{umata rastat povisoko za da dobijat pove}e svetlina za
fotosintezata. Isto taka, mo`e da identifikuva nekoi funkcii na
krvta.
-
27
Primer 2. 3 Internacionalna sredina Podra~je:Raznovidnost,
organizacija i struktura na `ivite organizmi AJTEM F 1/test 2/
strana F-1
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
70 77 89 62 85 65 45
21
14
1
32
3
26
37
Internacionalen % na re{enost
70
-
28
Internacionalna dolna ~etvrtina
U~enikot rangiran vo internacionalnata dolna ~etvrtina, poka`uva
osnovni znaewa za bolo{kite osobini na ~ovekot i rastenijata.
Pre-poznava deka senzitivnite nervi gi prenesuvat porakite do
mozokot, deka karakteristikite se nasleduvaat od dvata roditela, a
se prenesuva-at preku spermatozoidite i jajcekletkite, deka
fizi~kite ve`bi pre-dizvikuvaat zabrzano di{ewe i zabrzan puls i
deka vitaminite se va`-ni za ishranata na ~ovekot. Isto taka, znaat
deka semeto se razviva od cvetot na rastenieto i mo`e da navede
edna od ulogite na rastenijata na do`dovnite {umi.
-
29
Primer 2. 4 Internacionalna dolna ~etvrtina Podra~je: ^ovekovoto
telo i negovoto zdravje AJTEM B4/test 7/ strana B - 2
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
86 96 95 95 92 79 58
28
3
7
4
18
34
37
Internacionalen % na re{enost
87
-
30
Hemija
Internacionalno najvisoko nivo
U~enikot od internacionalnoto najvisoko nivo, ja razbira
strukturata na materijata preku hemiskite i fizi~kite promeni. Znae
deka jadroto na atomot e izgradeno od protoni i neutroni i deka jon
se dobiva koga neutralniot atom ispu{ti elektron. Mo`e da pravi
razlika me|u hemi-ski i fizi~ki promeni i znae deka dobieniot
proizvod e so reakcija na dva elementi. Znae deka kislorodot e gas,
deka e pri~ina za obrazuvawe na ‘r|ata i objasnuva zo{to ~elikot
treba da se galvanizira. Razlikuva koi se ~isti supstanci, a koi se
smesi, identifikuva smesi i znae deka mo`at da se razdvojuvaat so
filtracija, i znae deka molekulite na {e-}erot postojat iako toj e
rastvoren vo voda.
-
31
Primer : 2.5. Internacionalno najvisoko nivo Podra~je:
Klasifikacija i struktura na materijata AJTEM L 6 / test 4 / strana
L – 4 Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacional-nata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
27 50 48 48 37 28 12
32 10 11 12 22 31 38
Internacionalen % na re{enost
39
-
32
Internacionalna gorna ~etvrtina
U~enikot od internacionalnata gorna ~etvrtina, ima razbirawe za
he-miskite reakcii i sostavot na materijata. Toj mo`e da gi
razlikuva go-reweto i ‘r|osuvaweto kako hemiski reakcii, znae deka
so goreweto se osloboduva energija i deka golem del od hemiskata
energija so goreweto na gorivoto vo motorot na kolata, se gubi kako
toplina. Mo`e da ob-jasni koja sve}a }e izgasne prva vo zavisnost
od koli~estvo na kislorod. Znae deka {e}erot e izgraden od
molekuli, a molekulite od atomi i deka ni{to ne preostanuva od
predmetot, ako site negovi atomi isparat.
-
33
Primer 2. 6. Internacionalno gorna ~etvrtina Podra~je: Hemiski
svojstva i hemiski promeni AJTEM H6 / test 4 / strana H- 3
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacional-nata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
74 68 57 64 63 58 17
4 7 23 14 15 21 38
Internacionalen % na re{enost
55
-
34
Primer 2. 7. Internacionalna gorna ~etvrtina Podra~je:Hemiski
svojsva i hemski procesi AJTEM N7 /test 6 / strana N-4 Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacional-nata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
40 64 54 64 54 32 30
27 5 16 6 14 33 36
Internacionalen % na re{enost
49
-
35
Internacionalna sredina
U~enikot od internacionalnata sredina, primenuva osnovni znaewa
za ulogata na vozduhot vo ‘r|osuvaweto i goreweto. Znae deka so
boewe `e-lezoto se za{tituva od izlo`uvawe na kislorod i vlaga i
deka sve}ata gori vo zatvoren sad, a potoa izgasnuva poradi
nedostig na vozduh.
-
36
Primer: 2. 8. Internacionalna sredina Podra~je:Hemiski svojsva i
hemski procesi AJTEM F6 /test 4 / strana F-2 Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacional-nata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
65 81 70 80 76 58 24
29 5 20 6 10 32 38
Internacionalen % na re{enost
67
-
37
Ekologija
Internacionalno najvisoko nivo
U~enikot od internacionalno najvisokoto nivo, poka`uva poznavawe
za `ivotnata sredina i koristeweto na prirodnite bogatstva. Znae
deka so globalnoto zatopluvawe }e se zgolemi nivoto na okeanite i
mo`e da go objasni formiraweto na kiseliot do`d poradi sogorenoto
fosilno gorivo. Osven toa, mo`e da dade dve objasnuvawa za
pojavuvawe na glad.
-
38
Primer :2. 9. Internacionalno najvisoko nivo Podra~je: Efekti od
zagaduvaweto na prirodata AJTEM R6/ test 8 / strana R-4
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
25 56 28 33 49 15 22
26 5 25 19 7 34 29
Internacionalen % na re{enost
33
-
39
Internacionalna gorna ~etvrtina
U~enikot od intrnacionalnata gorna ~etvrtina, poka`uva osnovni
zna-ewa za pova`nite bogatstva na `ivotnata sredina. Mo`e da
objasni zo-{to o{tetuvaweto na ozonskiot sloj mo`e da bide {tetno
za lu|eto, znae deka zgolemuvaweto na jaglerod dioksidot vo
atmosferata mo`e da predizvika globalno zatopluvawe i mo`e da go
identifikuva jaglenot kako i drugite neobnovlivi resursi. U~enikot
mo`e da navede dve mis-lewa za{to nekoi lu|e nemaat duri ni voda za
piewe.
-
40
Primer : 2. 10. Internacionalna gorna ~etvrtina Podra~je:
Obezbeduvawe i proizvodstvo na hrana AJTEM L7/ test 4 / strana
L-4
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
37 69 57 61 50 43 20
30 4 12 8 19 25 38
Internacionalen % na re{enost
48
-
41
Internacionalna sredina
U~enikot od internacionalnata sredina, poka`uva elementarno
zanewe za vlijanieto na ~ovekot na `ivotnata sredina. Znae deka
erozijata na zemjata e dosta sli~na so neplodna poplavena povr{ina.
Opi{uva pozi-tivno vlijanie vrz zemjodelstvoto od izgradenite
brani. Isto taka, iz-nesuva edno mislewe za pojava na glad.
-
42
Primer : 2. 11. Internacionalna sredina Podra~je: Obezbeduvawe i
proizvodstvo na hrana AJTEM F4/ test 5 / strana F-2
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
55 88 75 83 52 49 42
30 2 15 5 31 34 36
Internacionalen % na re{enost
68
-
43
Nau~no istra`uvawe i zna~ewe na naukata
Internacionalna gorna ~etvrtina
U~enikot od internacionalnata gorna ~etvrtina, poka`uva osnovni
nau~no istra`uva~ki ve{tini. Vo eksperimentalna situacija znae koi
promeni se kontroliraat, izvlekuva zaklu~ok od serijata na
nabquduva-wa i go razlikuva nabquduvaweto od drugite tipovi na
nau~no izlagawe. Mo`e da kombinira informacii za izvlekuvawe na
zaklu~oci, da inter-pretira informacii od dijagrami, grafici i
tabeli za re{avawe na problemi i preku kratko objasnuvawe go
izrazuva nau~noto znaewe, po-sebno po biologija.
-
44
Primer : 2. 12. Internacionalna gorna ~etvrtina Podra~je:
Proceduri i postapki povrzani so nau~noto istra`uvawe AJTEM N 4/
test 6 / strana N-3
Dr`ava
% na re{enost na ajtemot
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Singapur Slovenija Holandija Bugarija Turcija
Maroko
44 78 39 76 45 41 38
20 2 28 3 18 24 29
Internacionalen % na re{enost
48
-
FAKTORI KOI VLIJAAT NA POSTIGNATITE REZULTATI
Socio-ekonomski parametri i naviki, stavovi i mislewa na
u~enicite
za prirodnata grupa na predmeti
Nastavnici i nastaven proces
Uslovi vo koi e organiziran nastavniot proces
3
-
46
-
47
3. FAKTORI KOI VLIJAAT NA POSTIGNATITE
REZULTATI Vo ovoj materijal }e bidat prezentirani del od
podatocite pribrani so pra{alnicite za u~enicite, nastavnicite i
direktorot na u~ili{teto koi da-vaat dovolno informacii za da mo`e
da se konstatira deka domot, u~ili{teto i nastavnikot imaat golemo
vlijanie vrz postigawata na u~enikot3. 3.1 Socio-ekonomski
parametri i naviki, stavovi i mislewa
na u~enicite za prirodnata grupa na predmeti Vo Tabela 3.1.1 do
3.1.7 se dadeni podatoci temeleni na odgovorite na u~enicite. Nekoi
se dadeni poedine~no, a drugi se grupirani vo vo vid na indek-si.
Vo sekoja tabela e daden procentot na u~enici {to dale konkreten
odgovor ili procent na u~enici koi spa|aat vo odredena kategorija.
Vo zagradata, do se-koj od procentite e daden prose~niot rezultat
na testot na u~enicite od taa ka-tegorija. Vo tabelite se dadeni
podatocite za Republika Makedonija i Inter-nacionalnite prose~ni
vrednosti. Koi obrazovni resursi gi imaat u~enicite vo svojot
dom?
• Najgolemiot procent u~enici vo Republika Makedonija, spa|aat
vo kate-gorijata na sredno nivo na indeksot na obrazovni resursi vo
domot, a naj-visoki postigawa na testot, imaat u~enicite {to imaat
pove}e od 100 knigi vo domot, imaat kompjuter, sopstvena rabotna
masa i re~nik, kako i eden od roditelite ima visoko obrazovanie
(Tabela 3.1.1).
Tabela 3.1.1 Indeks na obrazovni resursi vo domot (OR)∗ Visoko
nivo na OR
% na u~enici Sredno nivo na OR
% na u~enici Nisko nivo na OR
% na u~enici Republika Makedonija 4 (517) 73 (465) 23 (389)
Internacionalen prosek 9 (559) 72 (487) 19 (431) ∗ Indeksot se
bazira na odgovorite na u~enikot na tri pra{awa: brojot na knigi vo
domot; predmeti za obra-
zovni potrebi vo domot: kompjuter, sopostvena rabotna masa,
re~nik; stepenot na obrazovanie na roditelite. Visoko nivo zna~i:
pove}e od 100 knigi, site tri predmeti i barem eden od roditelite
so visoko obrazova-nie. Niskoto nivo zna~i: pomalku od 25 knigi,
eden ili dva predmeti i najvisoko nivo na roditelite e sredno
obrazovanie.
3 Pri obrabotkata na rezultatite, koristeni se razli~ni vidovi
statistiki: IRT skali, centralni tendencii,
“plausible-values”, “jackknife” standardni gre{ki, Kronbah-alfa
doverba na relijabilnost i dr. Rezultatite poka`uvaat deka postoi
95% interval na doverba za generalizirawe vrz populacijata.
-
48
• Pove}e od 50 % u~enici vo Republika Makedonija, o~ekuvaat daka
}e za-vr{at nekoj fakultet, a soodvetno i nivniot rezultat na
testot e najvi-sok sporedeno so drugite kategorii. Procentot na
u~enici {to ne znaat do koj stepen }e prodol`i nivnoto obrazovanie
e 11, a nivniot skor e me-|u onie {to o~ekuvaat deka }e zavr{at
sredno ~etirigodi{no i sredno stru~no (dve ili trigodi{no
obrazovanie) (Tabela 3.1.2);
Tabela 3.1.2 O~ekuvawa na u~enicite za stepenot na obrazovanie
{to }e go zavr{at Fakultet
% na u~enici
Vi{o % na
u~enici
Sredno∗ % na
u~enici
Sredno % na
u~enici
„Ne znam” % na
u~enici Republika Makedo-nija
53 (502)
11(462)
17 (429)
8(390)
11 (397)
Internacionalen prosek
52 (517)
17(469)
15 (442)
3(390)
14 (462)
∗Sredno ~etirigodi{no
Kolku vreme od nastavnata sedmica u~enicite pominuvaat vo u~ewe
i pi{uvawe doma{na rabota?
• Spored Internacionalniot izve{taj, Republika Makedonija spa|a
vo grupata dr`avi (Iran, Malezija, Singapur, Italija, Jordan,
Tunis, Tur-cija, Romanija, Moldova i Maroko), kade {to doma{nata
rabota e va`en del od obrazovnite „metodi” na nastavnikot.
Gorenavedenite dr`avi, spo-red postignatite rezultati na testot, se
razli~no rangirani na skalata, {to naveduva na konstatacija deka
vremeto pominato vo u~ewe doma i pi-{uvawe doma{na rabota nema
golemo vlijanie na postignatite rezultati. Vo Republika Makedonija
55% od u~enicite pominuvaat vo u~ewe pove}e od 3 ~asa, a nivniot
rezultat ne se razlikuva od onie vo srednoto nivo i e mnogu blizok
do rezultatot na onie {to doma u~at ili pi{uvaat doma{na rabota
1~as ili pomalku od 1~as. Okolu 90% od u~enicite vo Republika
Makedonija pominuvaat najmalku 1 ~as dnevno u~ej}i i pi{uvaj}i
doma{-na rabota, a prose~noto vreme po u~enik iznesuva 3, 4 ~asa
(Tabela 3.1.3).
Tabela 3.1.3 Indeks na u~ewe posle ~asovite vo u~ili{teto (UP^)∗
Visoko nivo UP^
% na u~enici Sredno nivo UP^
% na u~enici Nisko nivo UP^
% na u~enici Republika Makedonija 55 (475) 39 (471) 6 (445)
Internacionalen prosek 38 (491) 48 (496) 14 (464) ∗ Indeksot se
bazira na odgovorite na u~enikot na tri pra{awa za vremeto pominato
vo u~ewe posle ~asovite
vo u~ili{teto: u~ewe matematika ili pi{uvawe doma{na rabota po
matematika, u~ewe predmet/i od pri-rodnata grupa ili pi{uvawe
doma{na rabota po predmet/i od prirodnata grupa i u~ewe drugi
predmeti ili pi{uvawe doma{na rabota po drugi predmeti. Brojot na
~asovi e vo kategoriite: 0 ~asovi, pomalku od 1 ~as, 1-2 ~asa, 3-5
~asa i pove}e od 5 ~asa. Visokoto nivo zna~i pove}e od 3 ~asa
pominati vo u~ewe i pi{uvawe do-ma{ni raboti, vkupno (matematika,
prirodna grupa predmeti i drugi predmeti), sredno nivo-2 ~asa i
nisko nivo-1 ~as i pomalku.
Kakvo e misleweto na u~enicite za sopstvenite sposobnosti za
biologija i nivnite stavovi kon biologijata?
• 45% od u~enicite vo Republika Makedonija, imaat visoko mislewe
za sop-stvenite sposobnosti po biologija i smetaat deka biologijata
ne e te{ka i soodvetno na toa i nivnite rezultati se visoki. Dodeka
vo odnos na po-lot, kaj devoj~iwata preovladuva misleweto deka
biologijata ne e te{ka, za razlika od mom~iwata i toa e zna~ajno i
za trite nivoa na mislewe.
-
49
Tabela 3.1.4 Indeks na misleweto na u~enikot za sopstvenite
sposobnosti po biologija (SSB)∗
Visoko mislewe za SSB
% na u~enici
Sredno mislewe za SSB
% na u~enici
Nisko mislewe za SSB
% na u~enici Republika Makedonija 45 (503) 42 (445) 12(386)
Internacionalen prosek 45(524) 44 (495) 12(461) ∗ Indeksot se
bazira na pet izjavi na u~enikot vo vrska so sopstvenite
sposobnosti za biologija: 1) Bi sakal
biologija pove}e ako taa ne be{e tolku te{ka; 2) Iako mnogu se
trudam, za mene biologijata e pote{ka ot-kolku za moite drugari; 3)
Nikoj ne mo`e da bide dobar po site predmeti, a jas ne sum
talentiran za biologija; 4) Nekoga{ mislam deka nikoga{ nema
vistinski da razberam nekoja tema; 5) Biologijata ne mi e jaka
strana. Visokoto nivo zna~i deka u~enikot voop{to ne se soglasuva,
odnosno ne se soglasuva so nitu edna od izjavite, a niskoto nivo
deka sosema se soglasuva ili se soglasuva so site izjavi.
Kakvo e misleweto na u~enicite za sopstvenite sposobnosti i
stavovi kon hemijata?
• 30% od u~enicite vo Republika Makedonija, veruvat vo soite
sposobnosti i smetaat deka hemijata ne e te{ka, no sepak nagolem
del od u~enicite se so sredno mislewe za svoite sposobnosti po
hemija. Vo odnos na polot, postoi samo zna~ajna razlika vo
misleweto od niskoto nivo i taa se odne-suva na mom~iwata za
razlika od devoj~iwata, a vo drugite dve nivoa ne postoi
razlika.
Tabela 3.1.5 Indeks na misleweto na u~enikot za sopstvenite
sposobnosti po hemija (SSH)∗ Visoko mislewe
za SSH % na u~enici
Sredno mislewe za SSH
% na u~enici
Nisko mislewe a SSH
% na u~enici Republika Makedonija 30 (498) 45 (464) 25(424)
Internacionalen prosek 28 (523) 47(497) 24 (471) ∗ Indeksot se
bazira na pet izjavi na u~enikot vo vrska so sopstvenite
sposobnosti za hemija: 1) Bi sakal hemi-
ja pove}e, ako taa ne be{e tolku te{ka; 2) Iako mnogu se trudam,
za mene hemijata e pote{ka otkolku za moite drugari; 3) Nikoj ne
mo`e da bide dobar po site predmeti, a jas ne sum talentiran za
hemija; 4) Ne-koga{ mislam deka nikoga{ nema vistinski da razberam
nekoja tema; 5) Hemijata ne mi e jaka strana. Vi-sokoto nivo zna~i
deka u~enikot voop{to ne se soglasuva odnosno ne se soglasuva so
nitu edna od izjavite, a niskoto nivo deka sosema se soglasuva ili
se soglasuva so site izjavi.
• 65% od u~enicite vo Republika Makedonija, imaat visok
pozitiven stav
kon biologijata, 34% imaat sreden i samo 1% imaat negativen, a
toa zna~i deka u~enicite imaat pozitiven odnos kon biologijata,
zadovolstvo im e koga ja izu~uvaat i smetaat deka e va`na nauka za
sekojdnevniot `ivot (Tabela 3.1.6).
Tabela 3.1.6 Indeks na pozitivniot stav na u~enikot sprema
biologija (PSB)∗ Visok PSB
% na u~enici Sreden PSB % na u~enici
Nizok PSB % na u~enici
Republika Makedonija 65 (466) 34 (458) 1 -- Internacionalen
prosek 32 (509) 58 (502) 10 (505) ∗ Indeksot se bazira na pet
izjavi na u~enikot vo vrska so sopstveniot stav kon biologijata: 1)
Ja sakam
biologijata; 2) Zadovolstvo mi e da u~am biologija; 3)
Biologijata e dosadna; 4) Biologijata e va`na za se~ij `ivot; 5) Bi
sakal vrabotuvawe povrzano so biologijata. Visokoto nivo zna~i deka
u~enikot se soglasuva so izjavite 1, 2, 4 ili 5, a niskoto nivo
deka sosema se soglasuva ili ne se soglasuva so izjavite 1, 2, 4
ili 5.
• Samo 8% od u~enicite vo Republika Makedonija, imaat negativen
stav
kon hemijata, dodeka procentot na u~nicite koi imaat sreden stav
e ne{to povisok od onie koi imaat pozitiven. Sepak, toa zna~i deka
hemi-jata se u~i so zadovolstvo, ne e dosadna nauka i e va`na za
sekojdnevniot `ivot (Tabela 3.1.7).
-
50
Tabela 3.1.7 Indeks na pozitivniot stav na u~enikot sprema
hemija (PSH)∗ Visok PSH
% na u~enici Sreden PSH % na u~enici
Nizok PSH % na u~enici
Republika Makedonija 42 (458) 50 (467) 8 (481) Internacionalen
prosek 23 (510) 60 (495) 17 (497) ∗ Indeksot se bazira na pet
izjavi na u~enikot vo vrska so sopstveniot stav kon hemijata: 1) Ja
sakam hemijata;
2) Zadovolstvo mi e da u~am hemija; 3) Hemijata e dosadna; 4)
Hemijata e va`na za se~ij `ivot; 5) Bi sakal vrabotuvawe povrzano
so hemijata. Visokoto nivo zna~i deka u~enikot se soglasuva so
izjavite 1, 2, 4 ili 5, a niskoto nivo deka sosema se soglasuva ili
ne se soglasuva so izjavite 1, 2, 4 ili 5.
3.2 Nastavnicite i nastavniot proces
Nastavnicite po biologija i hemija i nivnata rabota vo
u~ilnicata mno-
gu vlijae na u~eweto kaj u~enicite. Nastavnicite gi voveduvaat
u~enicite vo no-vite sodr`ini, izbiraat i voveduvaat vo u~ilnicata
razli~ni aktivnosti, go sledat razvojot na u~enikovoto razbirawe na
biolo{kite i hemiskite poimi i vrskite me|u niv i go, razvivaat
razbiraweto na nau~nite koncepti. Nastavni-cite im pomagaat na
u~enicite da koristat tehniki i sredstva za nau~no istra-`uvawe na
odredni idei, ja analiziraat nivnata pogre{na rabota, im davaat
do-ma{ni raboti, ja analiziraat i vrednuvaat nivnata rabota i
postigawa i gradat pozitivni stavovi kaj u~enicite kon biologijata
i hemijata.
Bidej}i primerokot nastavnici po biologija i hemija be{e povrzan
so primerokot u~enici, odnosno paralelki, odgovorite na
nastavnicite ne se is-klu~ivo dovolni da se zaklu~uva za site
nastavnici koi predavaat vo osmo od-delenie vo Republika
Makedonija. Bidej}i vo Republika Makedonija ima okolu 350 osnovni
u~ili{ta, a primerokot se sostoe{e od 149 vo glavnoto i 25
u~i-li{ta vo probnoto testirawe, pribranite podatoci se statisti~ki
zna~ajni i dovolni za da mo`e da se donesuvaat relativni zaklu~oci.
Kako i da e, edinica merka vo ovoj izve{taj e u~enikot, zatoa
podatocite vo ovoj del od izve{tajot se odnesuvaat na procentot
u~enici {to se u~eni od nastavnici so analiziranite karakteristiki.
Vo Tabela 3.2.1 do 3.2.17, dadeni se del od podatocite dobieni od
odgovor-ite na nastavnicite koi se povrzani so u~enikovite
postignuvawa. Vo nekoi od tabelite vo zagrada se dadeni prose~nite
rezultati na u~enicite, u~eni od nas-tavnici so analiziranata
karakteristika. Vo tabelite se dadeni podatocite za Republika
Makedonija i Internacionalnite prose~ni vrednosti. Kakva e
stru~nata soodvetnost, vozrasta i sigurnosta vo sopstvenite
sposobnosti na nastavnicite {to predavaat po prirodnata grupa
predmeti
• Najgolem procent na u~enicite vo osmo oddelenie, vo Republika
Make-donija, se u~eni od nastavnici po prirodnata grupa na predmeti
koi se na vozrast od 50 i pove}e godini. Spored Internacionalniot
izve{taj, za ovaa kategorija, Republika Makedonija e na prvo mesto.
Procentot na u~enici vo osmo oddelenie, u~eni od nastavnici koi
imat 29 godini ili pomalku e 3, {to e najmal posle Kipar i Italija
(0%), sporeden so dru-gite dr`avi {to u~estvuvaat vo Proektot, a so
najgolem procent e Jor-dan (40%). Spored polovata struktura vo
Republika Makedonija, testi-ranite u~enici se u~eni od nastavnici
od koi 53% se `eni, a 47% se ma`i (Tabela 3.2.1).
-
51
Tabela 3.2.1 Vozrast i pol na nastavnicite % na u~enici spored
vozrasta
na nastavnicite % na u~enici spored
polot na nastavnicite
29 godini i pomalku
30-39 godini
40-49 godini
50 godini i pove}e `eni ma`i
Republika Make-donija
3
19
29
49
53
47
Internacionalna sredina
19
31
30
21
58
42
• Spored stru~nata podgotovka na nastavnicite, 92 % po biologija
i 96 %
po hemija, od testiranite u~enici, se u~eni od nastavnici ~ij
va`en pred-met vo nivnite studii bil biologija ili hemija. Deka
imaat i soodvetna diploma za predavawe na predmetite, i po dvata
predmeta se 99% od nas-tavnicite, a 90 % po biologija i 95% po
hemija, u~enicite se u~eni od nas-tavnici koi imaat i drug predmet
od prirodnite nauki (biologija, hemija, fizika). Na internacionalno
nivo, vo zemjite vo koi prirodnite pred-meti se izu~uvaat kako
posebni, procentot na u~enicite koi se u~eni od nastavnici ~ii
va`en predmet e biologija e 87%, a za hemija 89%, procen-tot za
soodvetna diploma po biologija e 88%, a po hemija 85%, a deka imaat
i drug predmet od prirodnite nauki, procentot e 77% i za dvata
predmeta.
• Kako standardna merka, za toa kolku nastavnicite se sigurni vo
sopstve-
nite sposobnosti, da gi predavaat podra~jata opfateni vo testot,
po predmetite biologija i hemija, bea odgovorite na 10 pra{awa, a
odgovo-rite bea grupirani vo tri grupi:„mnogu dobro se
podgotvuvaat”, „prili~-no se podgotvuvaat” i „ne se dobro
podgotvuvaat”. Za razlika od drugite zemji, pove}e od 50% od
u~enicite od Republika Makedonija (53%) veruva-at deka se u~eni od
nastavnici koi se mnogu dobro podgotveni i spored toa iska`uvawe
sme na prvo mesto, a 12% koi veruvaat deka nastavnicite ne se dobro
podgotveni. Spored ovoj indikator Republika Makedonija e vo grupa
zaedno so ^e{kata Republika (40%), Indonezija (39%), Turcija (36%)
i Jordan (32%). Nastavnicite veruvaat deka vo golema mera
kvali-tetot na nastavata e povrzan so nivnata stru~na soodvetnost.
Ako se zeme predvid podatokot, za stru~nata podgotovka i misleweto
na nastavnicite deka u~enicite treba da imaat priroden talent za
predmetot, razbirlivo e zo{to 53% u~enici vo Republika Makedonija
se u~eni od nastavnici so visok DPPN (Tabela 3.2.2.).
Tabela 3.2.2 Indeks na doverba na nastavnikot vo sopstvenata
podgotovka za predavawe
(DSPP)∗ Visok DSPP Sreden DSPP Nizok DSPP % na u~enici % na
u~enici % na u~enici
Republika Makedonija 53 (463) 35 (457) 12(442) Internacionalna
sredina 20 (487) 41 (485) 39 (477) ∗ Indeksot se bazira na
odgovorite na 12 pra{awa za toa kolku nastavnicite se sigurni vo
sopstvenite spo-
sobnosti da go predavaat predmetot, odnosno podra~jata opfateni
vo testot.
Kolku od nastavnoto vreme vo osmo oddelenie e posveteno na
nastava po biologija?
• Vo Tabela 3.2.3 i Tabela 3.2.4, se dadeni podatoci za
dol`inata na nas-
tavnoto vreme po biologija za u~enicite vo osmo oddelenie,
presmetano vo ~asovi (60 minuti), godi{no i sedmi~no. Mo`e da se
konstatira deka
-
52
sporedeno so internacionalniot sreden broj na ~asovi po
biologija godi{no (NVBG), so zemjite vo koi predmetot se izu~uva
kako poseben i vo Republika Makedonija NVBG ne se razlikuva mnogu,
a isto e i so pro-centot na ~asovi po biologija vo odnos na
vkupniot fond na ~asovi vo osmo oddelenie. Spored podatocite vo
Internacionalniot izve{taj, Republika Makedonija e re~isi na
sredinata (Tabela 3.2.3.), a spored brojot na ~asovi za u~ewe na
biologija vo tekot na sedmicata Republika Makedonija spa|a vo
kategorijata kade {to za toa se tro{i vreme pomalo od 2 ~asa
(Tabela 3.2.4).
Tabela 3.2.3 Nastavno vreme po biologija vo ~asovi (60 minuti) –
godi{no (NVBG) NVBG NVBG kako procent od vkupnoto nastavno vreme
Republika Makedonija 55 7 Internacionalna sredina 60 6 Tabela 3.2.4
Nastavno vreme po biologija vo ~asovi (60 minuti) – sedmi~no
(NVBS)
5~asa i pove}e NVBS
3, 5 – 5 ~asa NVBS
2 – 3, 5 ~asa NVBMS
pomalku od 2 ~asa NVBS
% na
u~enici % na
u~enici % na
u~enici % na
u~enici Republika Makedonija 1 - 1 - 11 (426) 87 (465)
Internacionalna sredina 2 - 2 - 19 (487) 78 (495) Kolku od
nastavnoto vreme vo osmo oddelenie e posveteno na nastava po
hemija?
• Vo Tabela 3.2.5 i Tabela 3.2.6, se dadeni podatoci za
dol`inata na nastav-
noto vreme po hemija za u~enicite vo osmo oddelenie, presmetano
vo ~a-sovi (60 minuti), godi{no i sedmi~no. Od tabelite mo`e da se
konstatira deka sporedeno so internacionalniot sreden broj na
~asovi po hemija go-di{no (NVHG), so zemjite vo koi predmetot se
izu~uva kako poseben, i vo Republika Makedonija NVHG ne se
razlikuva mnogu, a isto e i so procen-tot na ~asovi po hemija vo
odnos na vkupniot fond na ~asovi vo osmo od-delenie. Spored
podatocite vo internacionalniot izve{taj, Republika Makedonija e na
peto mesto (Tabela 3.2.5.), a spored broj na ~asovi za u~e-we na
hemija vo tekot na sedmicata, Republika Makedonija spa|a vo
kate-gorijata kade {to za toa se tro{i vreme pomalo od 2
~asa(Tabela 3.2.6).
Tabela 3.2.5 Nastavno vreme po hemija vo ~asovi (60 minuti) –
godi{no (NVHG) NVHG NVHG kako procent od vkupnoto nastavno vreme
Republika Makedonija 63 8 Internacionalna sredina 68 7 Tabela 3.2.6
Nastavno vreme po hemija vo ~asovi (60 minuti) – sedmi~no
(NVHS)
5~asa i pove}e NVHS
3, 5 – 5 ~asa NVHS
2 – 3, 5 ~asa NVHS
pomalku od 2 ~asa NVHS
% na u~enici
% na u~enici
% na u~enici
% na u~enici
Republika Makedonija 1 - 1 - 20 (435) 77 (472) Internacionalna
sredina 1 - 2 - 30 (499) 67 (505)
-
53
So kakvi aktivnosti u~enicite se anga`irani na ~asovite po
biologija i hemija?
• Aktivnostite {to gi planira i realizira nastavnikot vo
u~ilnicata so u~enicite, vo golema mera zavisat od brojot na
u~enici vo paralelkata. Vo Republika Makedonija, prose~niot broj
u~enici po paralelka e 28. Najgolemiot procent u~enici (84%) u~at
vo paralelki so 21-35 u~enici. Na internacionalno nivo, prose~nata
golemina na paralelkata e 31 u~e-nik. Spored Internacionalniot
izve{taj najgolem prose~en broj u~eni-ci po paralalka ima vo
Filipini (50 u~.)i Ju`na Afrika (49 u~. ), a naj-mal broj ima vo
Finska (19 u~.)i Belgija (20 u~enici) (Tabela 3.2.7).
Tabela 3.2.7 Broj na u~enici vo paralelkata Prose~en broj
u~enici vo paralelka
% na u~enici {to u~at vo
paralelka so 1-20 u~enici
% na u~enici {to u~at vo
paralelka so 21-35 u~enici
% na u~enici {to u~at vo
paralelka so nad 36 u~enici
R. Makedonija 28 10 (413) 84 (458) 7 (492) Internac. sred. 31 16
(477) 52 (486) 31 (462)
• Vrz osnova na podatocite dobieni od odgovorite na nastavnicite
(Pra-{alnik za nastavnikot po biologija i hemija, za vidot na
aktivnostite na ~as), mo`e da se konstatira deka 42% od vremeto na
~asovite po biologija i hemija, nastavnicite vo Republika
Makedonija go pominuvaat vo prezen-tacija na sodr`inite (frontalno)
i sme vedna{ posle Bugarija so procent od 43 %, vo ramkite na
dr`avite {to u~estvuvaa vo studijata, i e zna~ajno povisok od
internacionalnata sredina. Nie sme vo grupata na zemji koi se so
nizok procentot na vreme {to nastavnicite vo Republika Makedonija
go pominuvaat vo pregleduvawe na doma{nite raboti i korektivna
po-stapka (6%), odnosno na ovie bitni segment vo nastavata, se
posvetuva pod-ednakvo vnimanie, kolku i na testovi i kvizovi.
O~igledno e deka nastav-nicite mnogu malku vreme posvetuvaat na
navra}awe na nesovladanite sodr`ini, bilo so cela paralelka ili so
del od u~enicite vo paralel-kata. Razlikata vo procentite na
Republika Makedonija i internacion-alnata sredina i za dvete
kategorii (FN i KP) e golema (Tabela 3.2.8).
Tabela 3.2.8 Aktivnosti {to se slu~uvaat na ~asovite po
biologija i hemija vo tekot na
eden mesec (% vo odnos na vkupnoto nastavno vreme vo eden mesec)
AZ PDR FN VVN KP SVU TK DEN UIE D
Republika Makedonija 5 6 42 12 6 7 6 9 7 3 Internacionalna sred.
4 9 24 14 10 10 10 10 15 3
AZ- Administrativni zada~i; PDR- Pregleduvawe doma{ni raboti;
FN- Frontalna nastava (predavawe od nastavnikot); VVN- Ve`bi na
u~enicite vodeni od nastavnikot; KP- Korektivna postapka
(nastavnikot pov-torno predava nejasni sodr`ini); SVU- Samostojni
ve`bi na u~enicite; TK – Testovi i kvizovi; DEN - De-monstracija na
eksperimenti od nastavnikot; UIE - U~enicite izveduvaat
eksperimenti; D- Drugo.
• Na sli~no pra{awe, vo vrska so aktivnostite na ~asovite po
biologija i hemija, odgovor davaa i u~enicite. Od podatocite vo
Tabela 3.2.9 i Tabe-lata 3.2.10, mo`e da se konstatira deka
najgolem procent u~enici vo Re-publika Makedonija se u~eni od
nastavnici koi re~isi sekoga{ na ~aso-vite po biologija (85%) i
hemija (89%) pou~uvaat, a kako aktivnost na vto-ro mesto, po
biologija 60% se anga`iraat u~enicite za samostojna rabota so
u~ebnicite i re{avawe zada~i od nastavni listovi, a 54% rabotat na
proekti po hemija. Spored odgovorite na u~enicite za intenzitetot
na koristewe na nekoi nastavni sredstva (Tabela 3.2.11 i 3.2.12. ),
najgo-lemiot broj u~enici vo Republika Makedonija se u~eni od
nastavnici koi re~isi sekoga{ ili mnogu ~esto ja koristat tablata
vo sopstvenata
-
54
rabota (B 73%, H 88%)ili gi anga`iraat u~enicite da pi{uvaat na
tab-lata (H 80%). Kompjuterot kako nastavno sredstvo e koristen
mnogu mal-ku, {to e razbirlivo, ako se zeme predvid opremenosta na
u~ili{tata so kompjuteri. Grafoskopot se koristi mnogu retko iako
toa sredstvo vo golema mera e dostapno vo u~ili{tata. Podatocite od
Internacional-niot izve{taj, uka`uvaat na sli~na sostojba i vo
drugite dr`avi.
Tabela 3.2.9 Aktivnosti {to se slu~uvaat na ~asovite po
biologija
Procent na u~enici {to odgovorile „re~isi sekoga{“ ili „mnogu
~esto”
RDR NP UNl PB ZDR Republika Makedonija 52 85 60 48 26
Internacionalna sredina 40 54 51 32 27
RDR- Razgovor za izrabotenata doma{na rabota; NP- Nastavnikot
predava; UNl- Samostojna rabota so u~ebnik ili nastavni listovi;
PB- Rabota na proekti od biologija; ZDR- Zapo~nuvawe so pi{uvawe na
doma{nata rabota.
Tabela 3.2.10 Aktivnosti {to se slu~uvaat na ~asovite po
hemija
Procent na u~enici {to odgovorile „ re~isi sekoga{“ ili „mnogu
~esto”
RDR NP UNl PH ZDR Republika Makedonija 52 89 43 54 27
Internacionalna sredina 45 85 50 44 28
RDR- Razgovor za izrabotenata doma{na rabota; NP- Nastavnikot
predava; UNl- Samostojna rabota so u~ebnik ili nastavni listovi;
PM- Rabota na proekti od hemija; ZDR- Zapo~nuvawe so pi{uvawe na
doma{nata rabota.
Tabela 3.2.11 Koristewe sredstva za prezentacija na ~asovite po
biologija
Procent na u~enici {to odgovorile „ re~isi sekoga{“ ili „mnogu
~esto”
NKT NKG NKK UKT UKG Republika Makedonija 73 32 6 49 18
Internacionalna sredina 73 28 5 37 9
NKT- Nastavnikot koristi tabla; NKG- Nastavnikot koristi
grafoskop; NKK- Nastavnikot koristi kompjuter; UKT- U~enikot
koristi tabla; UKG- U~enikot koristi grafoskop. Tabela 3.2.12
Koristewe sredstva za prezentacija na ~asovite po hemija
Procent na u~enici {to odgovorile „ re~isi sekoga{“ ili „mnogu
~esto”
NKT NKG NKK UKT UKG Republika Makedonija 88 24 8 80 16
Internacionalna sredina 87 23 6 68 10
NKT- Nastavnikot koristi tabla; NKG- Nastavnikot koristi
grafoskop; NKK- Nastavnikot koristi kompjuter; UKT- U~enikot
koristi tabla; UKG- U~enikot koristi grafoskop.
• Vo Tabela 3.2.13 se dadeni podatoci za toa kolku nastavnikot
posvetuva
vnimanie na nau~noto razmisluvawe i re{avawe na problemi kaj
u~eni-cite. Mo`e da se konstatira deka najgolem e procentot u~enici
(48 %), {to se u~eni od nastavnici koi posvetuvaat prose~no
vnimanie na ovoj del od nastavata, po biologija i hemija. Sli~na e
sostojbata na interna-cionalno nivo. Vrednostite na prose~nite
rezultati, pak, poka`uvaat deka u~enicite ~ii nastavnici
posvetuvaat vnimanie na nau~noto raz-misluvawe i re{avawe problemi,
imaat povisoki rezultati. Na Inter-nacionalno nivo najgolemiot
procent u~enici (33 %) koi se u~eni od nastavnici koi posvetuvaat
golemo VNRRP se vo Filipini, no za `al nivniot prose~en procent na
rezultatite na testot se me|u najniskite.
-
55
Tabela 3.2.13 Indeks za vnimanieto {to nastavnikot {to go
posvetuva za nau~no is-tra`uvawe i re{avawe na problemi, po dvata
predmeta*
Golemo VNIRP Sredno VNIRP Malo VNIRP % na u~enici % na u~enici %
na u~enici
Republika Makedonija 18 (465) 48 (456) 34 (458) Internacionalna
sredina 16 (490) 44 (488) 40 (482) ∗ Indeksot se bazira na
odgovorite na 4 pra{awa za toa kolku ~esto gi anga`iraat u~enicite
da: 1) Go obraz-
lo`at svojot odgovor ili ideja; 2) Analiziraat i prezentiraat
relacii so pomo{ na tabeli, dijagrami, i sl.; 3) Rabotat na problem
za koj na~inot na re{avawe ne e o~igleden i 4) Pi{uvaat objasnuvawe
za toa {to nab-quduvale i zo{to toa se slu~ilo; 5) Objasnuva
nastani ili objekti i dava izve{taj za organizacijata. Nivoto za
VNIRP e odredeno spored odgovorot na nastavnikot za sekoja
aktivnost so: nikoga{ ili re~isi nikoga{, na nekoi ~asovi, na
pove}eto ~asovi i sekoj ~as.
• Vo Tabela 3.2.14 i Tabela 3.2.15 se dadeni podatoci za toa
kolku nastavni-
kot posvetuva vnimanie na nau~noto istra`uvawe kaj u~enicite,
kako eden od mnogu va`nite aspekti vo nastavata po biologija i
hemija. Poda-toci se baziraat na odgovorite na nastavnicite za toa
kolku vreme koris-tat za demonstrirawe na ekperimenti i za
izveduvawe na eksperimenti od u~enicite i od odgovorite na
u~enicite za toa kolku ~esto nastavni-cite im demonstriraa
eksperimenti i im ovozmo`uvaa istra`uvawa na ~asovite. Podatocite
}e gi navedeme posebno, po predmeti.
Tabela 3.2.14 Vnimanie za izveduvawe na eksperimenti na ~asovite
po biologija
Golemo VIE Sredno VIE Malo VIE % na u~enici % na u~enici % na
u~enici
Republika Makedonija 8 (464) 88 (464) 4 (473) Internacionalna
sredina 4 (494) 76 (515) 20 (520) Tabela: 3.2.15 Vnimanie za
izveduvawe na eksperimenti na ~asovite po hemija
Golemo VIE Sredno VIE Malo VIE % na u~enici % na u~enici % na
u~enici
Republika Makedonija 15 (474) 81 (465) 4 (465) Internacionalna
sredina 11 (508) 84 (506) 5 (495) Dali i kolku se koristi kompjuter
i Internet vo nastavata po biologija i hemija?
• Za koristeweto na kompjuter, na ~asovite po biologija i
hemija, od poda-tocite za odgovorite na u~enicite, generalno mo`e
da se zaklu~i deka malku se koristi vo nastavata, osobeno vo
zemjite kade {to biologija i hemija se izu~uvaat kako posebni
predmeti. Vo zemjite vo koi predmetite se izu~uvaat zaedni~ki, kako
nauka, procentot na koristewe na kompjute-rot vo nastavata e ne{to
pogolem, a najgolem e vo SAD i Izrael so 21%. Vo Republika
Makedonija 4 % od u~enicite odgovorile deka se koristi kompjuterot
vo nastavata po biologija i 5% po hemija.
• Za da se proceni stepenot na koristeweto na informati~kata
tehnologi-
ja, u~enicite davaat odgovor za nivniot pristap na Internet
preku ko-ristewe na e-mail ili na veb stranici (doma, na u~ili{te,
na drugo mesto) i na koj na~in go koristat Internet pri izrabotkata
na proekti od pred-metot. Spored internacionalnite podatoci, vo
doma{ni uslovi Inter-net od u~enicite najve}e se koristi vo SAD
(59%), a najmalku vo In-donezija (2%), vo u~ili{nata sredina
najve}e se koristi vo Kanada (87%), a ne se koristi vo Maroko (0) i
na drugo mesto (Internet klubovi i sl.) najpove}e se koristi vo SAD
(81%), a najmalku vo Japonija (2%) (Tabela 3.2.16).
-
56
Tabela 3.2.16 Pristap na Internet i koristewe na Internet za
proekti
Pristap na internet Koristewe na Internet za proekti
Doma
Na u~ili{te
Na drugo mesto
E-mail Veb strani za informacii
R. Makedonija 7 1 34 11 13 Internac. sred. 19 27 43 7 12
Kakvo e ocenuvaweto vo nastavata po biologija i hemija?
• Edno od podra~jata {to sekoga{ se opfa}a pri reformite vo
obrazova-nieto e vrednuvaweto na postigawata na u~enicite, posebno
poslednive godini koga vrednuvaweto se odreduva kako permanenten
proces vo koj se koristat podatoci od razli~ni izvori so koristewe
na pove}e metodi. Vo Tabela 3.2.17, se dadeni podatoci za zna~eweto
{to nastavnicite vo Re-publika Makedonija go pridavaat na razli~ni
na~ini na vrednuvawe na u~enikovite znaewa i sposobnosti. Site
u~enici vo Republika Makedo-nija se u~eni od nastavnici za koi
zna~aen element vo ocenuvaweto na u~enicite e nivnata aktivnost na
~asovite (96% u~enici) i usnite odgo-vori (98 % u~enici). [to e
posebno zna~ajno za ovie predmeti e vrednu-vaweto na izraboteni
proekti i prakti~ni ve`bi i spored podatocite procentot e vo
gornata polovina (52 % u~enici), {to proizleguva kako fakt deka
nastavnicite praktikuvaat anga`irawe na u~enicite na odre-deni
proekti. Najmal e procentot (36%) na u~enici vo Republika
Makedo-nija koi se u~eni od nastavnici, po biologija i hemija, koi
nemaat visoko mislewe za eksternite standardizirani testovi. Isto
taka, vo Republika Makedonija, s# u{te nema nacionalni standardi za
postigawata na u~eni-cite vo 8 oddelenie. Mo`ebi zatoa, re~isi site
u~enici se vrednuvani spored nastavnikovite standardi i kriteriumi
koi vo golema mera mo`at da bidat i subjektivni. Golemiot procent
u~enici (83%), se u~eni od nas-tavnici za koi biten element e
doma{nata rabota, a toa mo`e da se objas-ni so faktot deka 11 %
u~enici imaat doma{na rabota za najmalku sekoj vtor ~as za koja im
treba pove}e od 30 minuti, 32 % od u~enicite imaat doma{na rabota
edna{ sedmi~no i ja rabotat pomalku od 30 minuti i 57 % od
u~enicite se vo srednoto nivo {to gi vkl~uva site drugi mo`ni
kom-binacii na odgovori.
Tabela 3.2.17 Na~ini na vrednuvawe na u~enicite na koi
nastavnicite im pridavaat po-
golemo zna~ewe Procent na u~enici spored tipot na ocenuvawe EST
TON OTN DR PPR N UO Republika Makedonija 36 62 68 83 52 96 98
Internacionalna sredina 33 76 60 58 65 68 75
EST- Eksterni standardizirani testovi; TON- Testovi so zada~i
koi baraat postapka ili obrazlo`enie, izgotveni od nastavnicite;
OTN- Testovi od objektiven karakter izgotveni od nastavnicite; DR-
Doma{ni raboti; PPR- Proekti i prakti~ni ve`bi; N- Nabquduvawe na
u~enicite vo nivnite aktivnosti; UO- Usmeni odgovori na
u~enicite.
3.3 Uslovi vo koi e organiziran nastavniot proces Postigawata na
u~enicite zavisat i od uslovite za rabota vo u~ili{te-to, osobeno
od negovata opremenost. Del od u~ili{nata opremenost, za razlika od
zaedni~kata, e specifi~na za nastavata po prirodnata grupa na
predmeti, a
-
57
tuka pred s# treba da se istakne opremenosta na u~ili{teto so
laboratorii. Se-pak, op{t zaklu~ok e deka u~enicite koi u~at vo
u~ili{ta kade {to uslovite za rabota se optimalni imaat povisoki
rezultati na testovite. Internacionalno, vo mnogu malku od
dr`avite(Belgija-flamanski, Sin-gapur i ^e{kata Republika) u~enici
imaat mo`nost da u~at vo u~ili{ta so op-timalni uslovi za rabota
(visok i sreden indeks na uslovi za rabota).
• Vo Republika Makedonija samo 2% od u~enicite u~at vo u~ili{ta
so vi-sok indeks na uslovi za rabota. Pove}e od polovinata u~at vo
u~ili{ta so sreden USNN. Op{to gledano, razlikata vo rezultatite na
u~enicite vo kategorijata so sredni USNN i lo{i USNN, statisti~ki
ne e zna~aj-na (Tabela 3.3.1.). Pokonkretno, vo Republika
Makedonija vo u~ili{tata kade {to nema kompjuteri u~at 79 % od
u~enicite, a onamu kade {to ima kompjuteri nema softver za
prirodnata grupa na predmeti, odnosno nema mo`nost da se koristat
kompjuterite. Isto taka, 79 % od u~enicite u~at vo u~ili{ta kade
{to nema biblioteka po soodvetniot predmet od pri-rodnata grupa na
predmeti i 90 % od u~enicite u~at vo u~ili{ta kade {to nema ili ne
se koristat audio-vizuelni sredstava va nastavata.
Tabela 3.3.1. Indeks na uslovi soodvetni za nastavata po nauka
(USNN)* Dobri USNN
% na u~enici Sredni USNN % na u~enici
Lo{i USNN % na u~enici
Republika Makedonija 2 (-- ) 59 (462) 39 (450 ) Internacionalna
sredina 18 (498 ) 63 (487 ) 20 (476 ) * Indeksot se bazira na
odgovorite na 5 pra{awa, vo pra{alnikot vo vrska so op{tite uslovi
za rabota vo
u~ili{teto (instruktivni materijali, buxet za
materijalno-tehni~ko opremuvawe, sostojba na u~ili{nata zgrada i
prirodni objekti, zagrevawe, ladewe i osvetluvawe na prostoriite i
u~ili{en prostor po u~enik) i 6 pra{awa za nastavata po prirodnata
grupa na predmeti:laboratoriska oprema i nagledni sredstva,
komp-juteri, kompjuterski softver, kalkulatori, biblioteka so
soodvetna literatura i audio-vizuelni sredstva.
• Ako od uslovite vo koi u~at u~enicite vo Republika Makedonija
se iz-
dvoi varijabilata, vo kakva sredina se nao|a u~ili{teto
(geogravski izolirano podra~je, selska naselba, prigradska naselba
i blizu do cen-tarot na gradot), mo`e da se konstatira deka
rezultatite po prirodnata grupa na predmeti zana~ajno se
razlikuvaat (Tabela 3.3.2.). Vo Republika Makedonija najgolem
procent (47%), u~at vo u~ili{ta {to se vo centarot na gradot ili
blizu do centarot na gradska naselba, a samo 2% u~at vo u~ili{ta
{to se nao|aat vo geografski izolirani podra~ja.
Tabela 3.3.2. Geografsko podra~je vo koe se nao|aat
u~ili{tata
GIP % na u~enici
SN % na u~enici
PN % na u~enici
CGN % na u~enici
2 (397 ) 31 (405 ) 20 (453 ) 47 (472)
-
ZAKLU^NI SOGLEDUVAWA
Rezultati na testot
Mo`ni faktori koi vlijaat na rezultatite
4
-
60
-
61
4. ZAKLU^NI SOGLEDUVAWA Sogleduvawata, odnosno komentarite pred
s# se temelat na rezultatite i konstataciite izvle~eni od
Internacionalniot izve{taj za TIMSS 1999. Vo predvid se zemeni i
podatocite dobieni preku odgovorite na pra{alnicite. Rezultati na
testot
• Rezultatite na testot po biologija i hemija, na u~enicite vo
Republika Makedonija, se pod internacionalnata aritmeti~ka
sredina.
• Samo 4% od u~enicite vo Republika Makedonija go dostignuvaat
inter-
nacionalno najvisoko nivo, odnosno sposobni se da organiziraat
infor-macii, da voop{tuvaat zaklu~oci, re{avaat problemi, ja
poznavaat osno-vata na nau~noto istra`uvawe, i za nego da pi{uvaat
izve{taj i se spo-sobni preku dijagrami da vr{at povrzuvawe na
nau~nite znaewa.
• Rezultatite me|u mom~iwata i devoj~iwata ne se
razlikuvaat.
• Rezultatite na u~enicite vo Republika Makedonija, vo golema
mera ne se
razlikuvaat od razli~nite podra~ja. Mo`ni faktori koi vlijaat na
rezultatite
• So 73% od u~enicite, Republika Makedonija spa|a vo
kategorijata na sredno nivo na indeksot na obrazovnite resursi vo
domot.
• Nad 50% od u~enicite imaat visoki o~ekuvawa za svoeto
natamo{no
obrazovanie.
• Spored anga`irawata na u~enicite, da rabotat pove}e od tri
~asa vo u~e-we i pi{uvawe na doma{na rabota, posle ~asovite vo
u~ili{te, se nao-|ame vo gornata polovina, odnosno nad
internacionalnata sredina.
• Generalno, 65% od u~enicite po biologija i 42% po hemija,
imaat poziti-
ven stav kon predmetot, a spored toa kolku sakaat da go
izu~uvaat predme-tot za biologija, se izjasnile 96 %, a za hemija
84 %.
-
62
• Site u~enici {to se testirani se u~eni od nastavnici {to se
soodvetno stru~no osposobeni. Generalno, site nastavnici imaat
visoko mislewe za sopstvenite sposobnosti da go predavaat
predmetot.
• Sedmi~niot fond ~asovi, po biologija i hemija vo osmo
oddelenie i pro-
centot na ~asovi po biologija i hemija, vo odnos na vkupniot
fond na ~asovi vo osmo oddelenie vo Republika Makedonija e re~isi
ist so in-ternacionalnata sredina, od 15 zemji vo koi predmetite se
izu~uvat kako posebni.
• Najzastapena nastavna forma na ~asovite po biologija i hemija
e fron-
talnata i analogno na toa najkoristeno sredstvo i od
nastavnicite i od u~enicite e tablata.
• Na re{avaweto na problemi, istra`uvawata i rabotata na proekti
od
biologija i hemija ne se posvetuva dovolno vnimanie, iako ovie
vidovi na aktivnosti se od primarno zna~ewe vo nastavata od ovie
predmeti.
• Pristapot i koristeweto na Internet e mnogu malo, osobeno vo
u~ili{teto, {to soodvetstvuva i na nivnata opremenost so
kompjuteri.
• Pri vrednuvaweto na postigawata na u~enicite, kako bitni
elementi
{to gi koristat nastavnicite se: usnoto proveruvawe, doma{nata
rabota, sledeweto na ~as i nekoi vidovi na testirawa (interno i
eksterno).
• Mnogu e mal procentot na u~enici (2%) vo Republika Makedonija,
koi
u~at vo uslovi soodvetni za nastavata po biologija i hemija.
-
63
Za uspe{noto sproveduvawe na studijata TIMSS-R vo Republika
Make-
donija pridonesoa:
- Ministerstvoto za obrazovanie i nauka i ministerot;
- Biroto za razvoj na obrazovanieto i golemiot broj sovetnici
direkt-no vklu~eni vo studijata;
- Oddelenieto za ocenuvawe pri Biroto za razvoj na
obrazovanieto;
- nadvore{nite sorabotnici vklu~eni vo fazata na podgotovka na
ins-trumentite za sproveduvawe na studijata i kompjuterska
obrabotka na pribranite podatoci;
- osnovnite u~ili{ta vklu~eni vo studijata;
- nastavnicite i stru~nite slu`bi vo u~ili{tata vklu~eni vo
pribi-raweto na podatocite i pregleduvaweto na testovite;
- testiranite u~enici;
- IEA (Me|unarodnata organizacija za vrednuvawe na postigawata
vo obrazovanieto);
- Me|unarodniot studiski centar vo Boston Kolex;
- Statistika Kanada;
- DPC (Centarot za obrabotka na podatoci vo Hamburg). Posebno e
golem pridonesot na Svetskata banka i Kancelarijata na
Svetskata banka vo Skopje bez ~ija preporaka i finansiska
poddr{ka Republi-ka Makedonija ne }e be{e vklu~ena vo ovaa studija,
odnosno ne }e uspee{e da ja sprovede.
Nacionalen koordinator za TIMSS-R Anica Aleksova
-
64
Literatura Robitaille & Garden, 1996, alm. Martin, M. O.
& Kelly, D. L. 1997. Third International Mathematics and
Science Study - Technical Report Volume II: Implementation and
Analysis Robitaille, D. F., Beaton, A. E. & Plomp, T., 2000.
The Impact of TIMSS on the Teaching & Learning of Mathematics
& Science. Vankouver: Pacific Educational Press TIMSS
International Study Center, 2000. International Mathematics Report.
Chestnut Hill: Boston College TIMSS International Study Center,
2000. International Science Report. Chestnut Hill: Boston College
TIMSS International Study Center, 2000. Effective Schools in
Science and Mathematics. Chestnut Hill: Boston College TIMSS
International Study Center, 1999. Schools Context for Learning and
Instruction. Chestnut Hill: Boston College
-
BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO ul. „Ru|er Bo{kovi}”, b. b.,
Skopje
Za izdava~ot:
Simeonka Gu~eva, direktor na BRO
IZVE[TAJ za postigawata na u~enicite od osnovnoto
obrazovanie
vo Republika Makedonija
BIOLOGIJA HEMIJA
Lektura:
Zorica Velkova
Grafi~ko i tehni~ko ureduvawe:
Biljana Mihajlovska Beti Lameva
Tira`:
550 primeroci
Pe~ati:
„Grafohartija”