-
Tre
ta i
nter
naci
onal
na s
tudi
ja p
o m
atem
atik
a i
prir
odna
ta g
rupa
pre
dmet
i(T
hird
Int
erna
tiona
l Mat
hem
atic
s an
d Sc
ienc
e St
udy)
MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKABIRO ZA RAZVOJ NA
OBRAZOVANIETO
ODDELENIE ZA OCENUVAWE
Izve{tajza postigawata na u~enicite
od osnovnoto obrazovanie vo Republika Makedonija
FizikaGeografija
-
MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA BIRO ZA RAZVOJ NA
OBRAZOVANIETO
ODDELENIE ZA OCENUVAWE
Izve{taj za postigawata na u~enicite
od osnovnoto obrazovanie vo Republika Makedonija
Fizika Geografija
Skopje, 2001 godina
-
Treta internacionalna studija po matematika i prirodnata grupa
predmeti
Avtori: Simeon GE[OSKI, sovetnik za fizika Anica ALEKSOVA,
nacionalen koordinator Stru~en odbor: Prof. d-r Nenad NOVKOVSKI,
minister za obrazovanie i nauka Prof. d-r Magdalena GEORGIEVA,
dekan na PMF Simeonka GU^EVA, direktor na BRO Anica ALEKSOVA,
nacionalen koordinator Stru~na komisija: Prof. d-r Jordanka MITEVA,
Institut za matematika - PMF Prof. d-r Zora MITRESKA, Institut za
fizika - PMF Prof. d-r Zoran ZDRAVKOVSKI, Institut za hemija - PMF
Doc. m-r Mitko KARADELEV, Institut za biologija - PMF Prof. d-r
Dragan VASILESKI, Institut za geografija - PMF Prof. d-r Katerina
ZDRAVKOVA, Institut za informatika - PMF Dimka RISTESKA, nastavnik,
OU „Kiril Pej~inovi}” - Skopje Gordana DONEVA - ATANASOVA, sovetnik
vo BRO - Skopje Goce [OPKOSKI, sovetnik vo BRO - Skopje Simeon
GE[OSKI, sovetnik vo BRO - Prilep Jana~ko [TERJOV, sovetnik vo BRO
- Kavadarci Nikola MITEVSKI, sovetnik vo BRO - Ko~ani
IZVE[TAJ za postigawata na u~enicite od osnovnoto
obrazovanie
vo Republika Makedonija
FIZIKA GEOGRAFIJA
CIP - Katalogizacija vo publikacija Narodna i univerzitetska
biblioteka „Sv. Kliment Ohridski”, Skopje 373.312.6:91(497.7)
(047.1) 373.312.6:53(497.7) (047.1) GE[OSKI, Simeon Izve{taj za
postigawata na u~enicite od osnovnoto obrazovanie: fizika:
geografija / Simeon Ge{oski, Anica Aleksova. - Skopje: Biro za
razvoj na obrazovanieto, 2001. - 53 str.; 29 sm ISBN 9989-723-95-8
1. Aleksova, Anica a) Fizika - U~eni~ki uspeh - Osnovno obrazovanie
- Makedonija - izve{tai b) Geografija - U~eni~ki uspeh - Osnovno
obrazovanie - Makedonija - izve{tai
-
RAZVOEN PROEKT:
REPUBLIKA MAKEDONIJA VO TIMSS – R
[to e TIMSS-R
Kolkava e mo`nosta za sporeduvawe na rezultatite
[to sodr`i internacionalniot izve{taj
Koj go sproveduva{e proektot TIMSS-R
-
4
-
5
NAMESTO VOVED [to e TIMSS-R
TIMSS-R (Third International Mathematics and Science Study),
poznata kako TIMSS 1999 e Me|unarodna studija za matematika i
prirodnite predmeti, koja gi meri postigawata na u~enicite po
matematika i prirodnite predmeti {irum svetot. Ovaa studija gi
mere{e postigawata po matematika i prirodnata grupa predme-ti na
pove}e od 180 000 u~enici vo osmo oddelenie vo pove}e od 6 000
u~ili{ta vo 38 dr`avi (Tabela 1) i na 34 jazici.
TIMSS-R e prodol`uvawe na uspe{nata TIMSS 1995 studija, koja
be{e naj-golema i najstru~na me|unarodna studija za postigawata po
matematika i pri-rodnata grupa predmeti koja dosega bila
sprovedena. Vo TIMSS 1995 bea sporedu-vani postigawata po
matematika i prirodnata grupa predmeti na u~enicite od ~etvrto i
osmo oddelenie vo 41 dr`ava, a TIMSS-R e povtoruvawe na TIMSS 1995
vo osmo oddelenie.
TIMSS-R go mere{e nivoto na steknatite znaewa i sposobnostite na
u~e-nicite na krajot od zadol`itelnoto obrazovanie. Vo matematika
bea opfateni 5 sodr`inski podra~ja: Broevi i operacii; Merewe;
Rabota so podatoci, Anali-za i verojatnost; Geometrija i algebra.
Od prirodnite nauki bea opfateni so-dr`ini od podra~jata: fizika;
hemija; biologija; op{ta geografija; opkru`u-vaweto na ~ovekot;
kako i nau~nite metodi, postapki i prirodata na nau-kite.
TIMSS-R, isto taka, gi prou~uva uslovite za u~ewe matematika i
prirod-nata grupa predmeti vo dr`avite vklu~eni vo studijata, preku
odgovorite na pra{awata vo pra{alnicite za u~enicite, nastavnicite,
direktorite na u~i-li{tata i pra{alnikot za nastavnite programi.
Pribrani se informacii za ob-razovnite sistemi, nastavnite
programi, nastavnata praktika i karakteristiki-te na u~enicite,
nastavnicite i u~ili{tata. Ova ovozmo`uva podlaboko sogle-duvawe na
nastavniot proces i u~eweto matematika i prirodnata grupa
pred-meti.
Rezultatite od TIMSS 1995 predizvikaa debati, zabrzaa procesi na
re-formi i im ovozmo`ija dobivawe vredni informacii za onie {to
donesuvaat odluki za promeni na obrazovnite sistemi i unapreduvawe
na nastavata, za is-tra`uva~ite vo obrazovanieto i za praktikata
{irum svetot. Se o~ekuva deka i rezultatite od 1999 }e imaat sli~no
ili pogolemo vlijanie.
Za da izlezat vo presret na podgotovkata na mladata populacija
za teh-ni~ko-tehnolo{ki orientiraniot 21 vek, na kreatorite na
obrazovnata politi-ka im se potrebni informacii za u~enikovoto
razbirawe na matematikata i prirodnite nauki zaradi unapreduvawe na
nastavata. Internacionalnoto spore-duvawe na u~eni~kite postigawa i
faktorite koi vlijaat na postigawata ovoz-mo`uvaat gledawe na
postigawata i od aspekt na sopstveniot obrazoven sistem
-
6
sporeden so drugite. Ovaa studija ima potencijal da vlijae na
unapreduvaweto na nastavniot proces i u~eweto na matematikata i
prirodnata grupa predmeti vo u~ili{tata. Kolkava e mo`nosta za
sporeduvawe na rezultatite
Postapkite {to se koristeni vo studijata ovozmo`uvaat
sporeduvawe na postignatite rezultati me|u dr`avite. Za da se
osigura komparirawe na rezul-tatite prezemeni se strogi postapki
pri procesot na prevod i verifikacija na prevodot, procesot na
testirawe i procesot na bodirawe na u~eni~kite odgo-vori. Be{e
vospostaven sistem na me|unaroden i nacionalen monitoring na
sproveduvaweto na studijata so obu~eni nabquduva~i koi dostavuvaa
izve{tai do me|unarodniot studiski centar. Izborot na primerok be{e
vr{en vrz osnova na standardi i postapki dizajnirani taka {to
sporeduvawa na postigawata i drugite podatoci se mo`ni. Duri i vo
po~etnata faza na analizirawe, podato-cite od sekoja dr`ava bea
podlo`eni na proverka za verodostojnost i konzis-tentnost. [to
sodr`i internacionalniot izve{taj
Rezultatite na 38 dr`avi {to u~estvuvaa vo TIMSS-R se
prezentirani vo me|unarodni izve{tai: eden za matematika i eden za
prirodnite nauki. Izve{-taite sodr`at sporeduvawe i rangirawe na
dr`avite po podra~ja, sporeduvawe na sekoja od dr`avite so
internacionalnite nivoa na postigawa i razlikite vo postigawa
spored polot na u~enicite. Koj go sproveduva{e Proektot TIMSS-R
Me|unarodnoto zdru`enie za vrednuvawe na postigawata vo
obrazovanie-to (IEA) ja rakovode{e organizacijata i realizacijata
na ovaa studija. IEA e sa-mostojno me|unarodno zdru`enie na
nacionalni istra`uva~ki institucii, od-nosno dr`avni istra`uva~ki
agencii na poleto na obrazovanieto, a Republika Makedonija, preku
Biroto za razvoj na obrazovanieto, e nejzina ~lenka. Edna od
najbitnite aktivnosti na IEA e organizacija i realizacija na golemi
kompara-tivni studii na postigawata vo obrazovanieto koi
ovozmo`uvaat podlaboko raz-birawe na efektite od obrazovnata
politika i praktika vo razli~ni obrazovni sistemi i vlijanieto na
u~eni~kite postigawa.
Za stru~nata rabota i menaxment na studijata be{e odgovoren
me|unarod-niot studiski centar (ISC) vo Boston Kolex. ISC, me|u
drugoto, be{e zadol`en za rabota so dr`avite u~esni~ki vo gradewe
konsenzus za site aspekti na studijata, a posebno za nejzinata
implementacija soglasno me|unarodnite standardi.
ISC rabote{e zaedno so IEA Sekretarijatot vo Holandija, IEA
Centarot za obrabotka na podatoci vo Germanija, Centarot za
statistika vo Kanada i Slu`bata za testirawa vo obrazovanieto vo Wu
Xersi.
Studijata be{e finansirana od vladata na SAD, Svetskata banka i
od dr`avite u~esni~ki vo Proektot.
-
TIMSS-R VO REPUBLIKA MAKEDONIJA
Dinamika na realizacija na studijata
Aktivnosti {to bea realizirani vo ramkite na studijata
Primerok
Instrumenti za pribirawe podatoci
1
-
8
-
9
1. TIMSS-R VO REPUBLIKA MAKEDONIJA
U~estvoto na Republika Makedonija vo TIMSS-R be{e po preporaka i
so finansiska poddr{ka od Svetska banka i Ministerstvoto za
obrazovanie i nau-ka na Republika Makedonija.
TIMSS-R ovozmo`i dobivawe brojni podatoci za nastavniot proces,
po-stigawata na u~enicite, rabotata na nastavnicite, kako i
sporeduvawe na posti-gawata na u~enicite vo osmo oddelenie na
me|unarodno nivo. Pokonkretno, dobieni se odgovori na bitni
pra{awa, me|u koi:
- kakvo e nivoto na postigawa na u~enicite po matematika i
prirod-nata grupa predmeti i kade e mestoto na Republika Makedonija
vo me|unarodni ramki;
- kakov e nastavniot proces, podgotovkata na nastavnicite i
nivniot profesionalen razvoj kaj nas i sporeduvawe so drugi
dr`avi;
- kakvo e institucionalnoto organizirawe na vospitno-obrazovnata
rabota vo obrazovni sistemi razli~ni od na{iot.
Aktivnosti {to bea realizirani vo ramkite na studijata?
Podgotvitelen period:
- podgotovka za probno testirawe; - me|unarodno odlu~uvawe za i
izbor na ajtemite; - podgotvuvawe na instrumentite za prevod; -
izbor na 25 u~ili{ta u~esnici vo probnoto testirawe.
Probno pribirawe podatoci:
- prevod na instrumentite i potrebnite upatstva za sproveduvawe
na studijata i nivna verifikacija;
- izbor na primerok u~ili{ta-paralelki; - izbor i obuka na
u~ili{ni koordinatori i testatori; - probno testirawe i anketirawe
(pribirawe podatoci); - obuka za pregleduvawe na pra{awata od
otvoren tip i pregleduvawe
na testovite; - analiza na podatocite dobieni od anketiraweto i
testiraweto i iz-
bor na ajtemi za glavnoto testirawe. Glavno pribirawe
podatoci:
- izbor i obuka na u~ili{ni koordinatori i testatori; -
podgotovka na instrumentite i pe~atewe; - glavnoto pribirawe
podatoci;
-
10
- poseta na 10% od u~ili{tata od me|unarodna kontrola na
kvalitetot na sproveduvaweto na Proektot;
- pregleduvawe na testovite, vnesuvawe i pro~istuvawe na
podatocite od testiraweto i dostavuvawe na statisti~kite podatoci
vo me|unarodnite studiski centri;
- podgotvuvawe nacionalen izve{taj za sproveduvaweto na
studijata. Period na izve{tai:
- obrabotka na podatocite (kvantitativno i kvalitativno); -
podgotovka na standardi za postigawata na u~enicite; - podgotovka
na internacionalni izve{tai; - podgotovka na internacionalna baza
na podatoci; - podgotovka na nacionalni izve{tai.
Primerok Populacijata za ovaa studija bea site osnovni u~ili{ta
vo Republika
Makedonija, odnosno site u~enici vo VIII oddelenie.
Primerok za ovaa studija bea: - 174 osnovni u~ili{ta so nastava
na makedonski nastaven jazik i al-
banski nastaven jazik; - 701 nastavnik po eden od predmetite:
fizika, hemija, biologija ili
geografija; - 174 nastavnici po matematika; - 174 direktori na
osnovnite u~ili{ta; - 5347 u~enici od VIII oddelenie. Izborot na
u~ili{ta i paralelki be{e izvr{en po metodologijata na
slu~aen izbor od celata populacija, a bea izzemeni u~ili{tata,
odnosno u~e-nicite koi u~at na srpski i turski nastaven jazik
zaradi nivnata mala zastape-nost vo populacijata (< 5%).
Koristenata statisti~ka postapka za slu~aen izbor na u~ili{ta i
para-lelki be{e standardizirana, ednakva za site dr`avi {to bea
vklu~eni vo studi-jata i posebno podgotvena za TIMSS-R.
Metodologijata na izborot na primerok be{e takva da ovozmo`uva
pravilno zaklu~uvawe za populacijata so mnogu vi-soka statisti~ka
verodostojnost.
Instrumenti za pribirawe podatoci
Testovi Za ovaa studija bea koristeni 8 testovi. Testovite bea
podeleni na dva
dela i se re{avaa vo dve testira~ki sesii so pauza me|u sesiite
(prvata sesija trae{e 46 minuti, a vtorata 44 minuti). Sekoj test
sodr`e{e ajtemi (pra{awa i zada~i) po matematika, fizika, hemija,
biologija i geografija. Vo sekoj test ima{e ajtemi so kratki
odgovori, so zaokru`uvawe na eden od ponudeni 4-5 odgovori i ajtemi
od otvoren tip vo koi se bara{e obrazlo`enie, objasnuvawe ili
celosna postapka na re{avawe. Nivoto na barawata na ajtemite vo
testot be{e razli~no od znaewe na fakti, poimi, strategii, termini
i procesi do nivna primena.
-
11
Bea koristeni to~no 308 ajtemi (162 od matematika i 146 od
prirodnite predmeti), sistematski rasporedeni vo testovite, a
testovite po slu~aen izbor bea distribuirani za re{avawe na
u~enicite. Sekoj u~enik od primerokot re-{ava{e po eden test vo koj
ima{e okolu 80 ajtemi.
Vo testovite bea vklu~eni okolu 50% ajtemi koi bea koristeni vo
TIMSS 1995, a drugite bea novi, no so sli~na sodr`ina i nivo na
te`ina so ajtemite od 1995 koi bea dostapni na javnosta. Od TIMSS
1999 okolu polovinata od ajtemite }e bidat oslobodeni i dostapni na
javnosta.
Site ajtemi bea definirani niz proces na internacionalen
konsenzus i odobreni od dr`avite u~esnici vo studijata. Ima{e
ajtemi {to konkretno ne bea pokrieni so nastavnite programi vo
dr`avite u~esnici vo studijata, {to se slu~uva sekoga{ koga se
izgotvuvaat testovi od me|unaroden karakter.
Bitno e da se naglasi deka celta ne be{e proveruvawe na
steknatite znae-wata po matematika, fizika, hemija, biologija i
geografija predvideni so nas-tavnite programi za osmo oddelenie,
tuku prakti~nata primenlivost na stekna-tite osnovni znaewa i
sposobnosti na u~enicite vo tekot na nivnoto obrazo-vanie do osmo
oddelenie.
Pra{alnici Anketiraweto se izvr{i so 4 razli~ni pra{alnici:
pra{alnik za u~eni-
kot koj se sprovede po dvete sesii od testiraweto i toa so onie
u~enici {to bea testirani; pra{alnik za nastavnikot po matematika
koj realizira{e nastava vo testiranata paralelka; pra{alnik za
nastavnikot po fizika, hemija, biologija ili geografija i pra{alnik
za u~ili{teto {to go popolnuva{e direktorot na u~ili{teto vo koe se
vr{e{e testiraweto.
-
12
-
POSTIGAWA PO FIZIKA I GEOGRAFIJA
Rezultati na u~enicite po fizika i geografija
Razlika vo postigawata na u~enicite spored polot
Postigawa na u~enicite po predmeti
Postigawa na u~enicite po oblasti - predmeti i nivoa (primeri
ajtemi)
2
-
14
-
15
2. POSTIGAWA PO FIZIKA I GEOGRAFIJA Rezultati na u~enicite po
fizika i geografija Rezultatite po fizika i geografija se dadeni na
tri na~ini: - prose~en rezultat po u~enik na
skalata za matematika; - nivo na zna~ajnost na razlikata vo
rezultatite na u~enicite od Re-publika Makedonija sporedeni so
rezultatite od drugite dr`avi;
- procent na u~enici {to gi postig-nale standardite definirani
vo TIMSS vrz osnova na empiriskite pokazateli.
Prose~nata vozrast na u~enicite, vo osmo oddelenie, {to bea
testirani vo Republika Makedonija be{e 14,6 godini, dodeka na
internacionalno nivo be{e 14,4 godini. Razlikata na vozrasta na
u~enicite vo osmo od-deleni vo Republika Makedonija i drugite
dr`avi, statisti~ki ne e zna~ajna. Prose~en rezultat Prose~niot
rezultat na Republika Makedonija i drugite dr`avi u~es-nici vo
Proektot se dadeni vo Tabe-la 2.1. Mo`e da se voo~i deka prose~niot
skor na u~enicite vo Republika Ma-kedonija e 458 na skalata za
matema-tika. Internacionalniot prose~en skor e 488. Razlikata na
uspehot na u~enicite vo Republika Makedonija i interna-cionalniot
prose~en skor po u~enik e statisti~ki zna~ajna. Spored ovie
rezultati Republika Makedonija e 29ta od 38 dr`avi. Najvisoki se
rezultatite na azis-kite dr`avi: Singapur, Kineski Taj-pej,
Ungarija i Japonija.
Tabela 2.1. Prose~en rezultat na skalata matematika
Dr`ava Prose~en skor
Kineski Tajpej Singapur Ungarija Japonija Koreja Holandija
Avstrija ^e{ka Republika Anglija Finska Republika Slova~ka Belgija
(flamanski) Slovenija Kanada Hongkong Rusija Bugarija SAD Nov
Zeland Latvija Italija Malezija Litvanija Aritmeti~ka sredina
Tajland Romanija Izrael Kipar Moldavija Republika Makedonija Jordan
Iran Indonezija Turcija Tunis ^ile Filipini Maroko Ju`na Afrika
569 568 552 550 549 545 540 539 538 535 535 535 533 533 530 529
518 515 510 503 493* 492 488 488 482* 472* 468 460 459 458 450 448
435 433 430 420 345 323 243
* Skorot na dr`avata ne e zna~ajno razli~en od internacionalnata
aritmeti~ka sredina
-
16
Nivo na zna~ajnost na razlikite Nivoto na zna~ajnost na
razlikata vo postignatite rezultati na u~e-nicite vo Republika
Makedonija sporedeno so drugite dr`avi e da-deno vo Tabela 2.2.
Postignatite rezultati na u~enici-te vo Republika Makedonija ne se
statisti~ki zna~ajno razli~ni so rezultatite na Izrael, Kipar,
Mol-davija i Jordan. Zna~ajno poniski rezultati Repub-lika
Makedonija ima od 25 dr`avi, a zna~ajno povisoki rezultati ima od 8
dr`avi. Nivoa na postigawa Rezultatite na u~enicite za re{e-nosta
na ajtemite vo testot se prets-taveni na skalata na postigawa. So
cel da se objasni {to zna~i mestopo-lo`bata na skalata iska`ano
kako znaewa i sposobnosti od priroda {to u~enikot gi poseduva, vo
TIMSS se identifikuvani 4 to~ki (interna-cionalni standardi na
postigawa) na skalata: najvisoko nivo, gorna ~etvr-tina, sredina i
dolna ~etvrtina. Internacionalnoto najvisoko nivo e odredeno spored
postigawata na najdobrite u~enici od celata tes-tirana populacija
vo TIMSS. Ova ni-vo se nao|a na 90% na skalata i odgo-vara na 616
poeni na skalata. U~enikot na ova nivo poka`uva deka e sposoben da
voop{tuva, da organi-zira informacii, kako i da koristi i objasnuva
metodi na re{avawe na nekoi kvantitativni problemski situacii.
Gornata ~etvrtina se nao|a na 75% na skalata na postigawa {to e
sood-vetno na 555 poeni. U~enikot na ova nivo poka`uva deka mo`e da
go pri-meni svoeto znaewe od priroda. U~enicite poka`uvaat odredeni
nau~no-istra`uva~ki ve{tini i mo`at da kombiniraat informacii za
izvlekuvawe na zaklu~oci.
Tabela 2.2. Razlika na rezultatite na drugite dr`avi i Republika
Makedonija
Zna~ajno povisoki rezultati na u~enici-te, od u~e-nicite vo
Republika Makedonija
Singapur, Koreja, Kine-ski Tajpej, Hongkong, Ja-ponija, Belgija
(flaman-ski), Holandija, Repub-lika Slova~ka, Ungarija, Kanada,
Slovenija, Rusija, Avstralija, Finska, ^e{-ka Republika, Malezija,
Bugarija, Latvija, SAD, Anglija, Nov Zeland, Litvanija, Italija,
Ki-par, Romanija, Tajland, Izrael
Nezna~ajna razlika vo rezultatite na u~eni-cite
Moldavija, Jordan
Zna~ajno poniski rezultati na u~eni-cite, od u~enicite vo
Repub-lika Make-donija
Turcija, Iran, Indone-zija, ^ile, Filipini, Maroko, Tunis, Ju`na
Afrika
Sredinata na skalata se nao|a na 50% i odgovara na 479 poeni. Na
ova nivo se u~enicite koi poka`uvaat deka poseduvaat osnovni znaewa
od naukata preku povrzuvawe na temite. Prepoznavaat nekoi osnovni
karak-teristiki na energijata, silata, dvi`eweto i dr. U~enicite na
ova nivo mo`at da primenuvaat i osnov-ni znaewa od prakti~niot
`ivot. Dolnata ~etvrtina e odredena na 25% na skalata i e soodvetna
na skor od 396 poeni. Ova nivo go dostignu-vaat okolu 75% od
testiranite u~e-nici, a u~enikot na ova nivo poka-`uva sposobnosti
za prepoznavawe na osnovni fakti od fizikata i geografijata i mo`e
da identifi-kuva nekoi karakteristiki od fizi-kata i
geografijata.
-
17
Vo Tabela 2.3. se dadeni podatocite za procentot na u~enici {to
go pos-tignale sekoe od internacionalnite nivoa na postigawa za
nekoi od dr`avite. Logi~no bi bilo 10% od u~enicite vo sekoja
dr`ava da go postignat naj-visokoto nivo, 25% da ja postignat
gornata ~etvrtina, 50% da ja postig-nat sredinata, a 75% u~enici da
ja postignat dolnata ~etvrtina. No, nitu edna dr`ava ne ja sledi
to~no ovaa distribucija. Dr`avite so vi-soki rezultati se nad ovie
procenti, dodeka dr`avite so poniski rezulta-ti se pod ovie
procenti. Na primer, okolu edna tretina od u~enicite vo Singapur,
Kineski Tajpej, Koreja, Hongkong i Japonija go postignale
najvisokoto nivo, a skoro site u~e-nici (95 do 99 procenti) ja
postigna-le dolnata ~etvrtina. Vo tabelata se dadeni procentite za:
dr`avata so najvisoki rezultati spored internacionalnite nivoa na
postigawa (Singapur), dr`avata so najniski rezultati (Maroko), edna
razviena evropska dr`ava (Holan-dija), tri balkanski dr`avi
(Slove-nija, Bugarija i Turcija) i Repub-lika Makedonija1. Tabela
2.3. Procent na u~enici {to gi
dostignale nivoata Nivo (%) 90% 75% 50% 25%
Nivo (skor) 616 555 479 391 Dr`ava (%) R. Makedonija Singapur
Ungarija Slovenija Bugarija Turcija Tunis Maroko
4
32
22
16
14 1 0 0
15
56
49
39
34 6 3 1
40
80
79
71
65
25
19 5
70
94
95
93
88
62
62
27
1 Vo ponatamo{nte tabeli kade }e se koristat
podatoci i od drugi dr`avi, }e bidat prezenti-rani podatocite od
navedenite dr`avi
Razlika vo postigawata na u~enicite spored polot Vo Republika
Makedonija, spored polot na u~enicite ne postoi razli-ka vo
prose~nite rezultati po pri-roda. Devoj~iwata prose~no imaat skor
458, a mom~iwata skor 458, od-nosno apsolutnata vrednost na
razlikata e 0. Apsolutna vrednost na razlika 3 imaat u{te samo
dr`a-vite Turcija i Tajland. ^e{kata Re-publika ima najgolema
apsolutna razlika (33) vo postigaweto na u~enicite spored polot.
Internacionalnata prose~na apso-lutna vrednost na razlikata e
15.
-
18
Opfateni nastavni temi po fizika i geografija Fizika Vo ramkite
na ovoj predmet bea koristeni ajtemi od slednite nastavni temi:
- „Svojstva na telata”; „Energija i nejzinite transformacii”;
„Fizi~ki procesi”; „Sili”; „Dvi`ewe”.
Geografija Vo ramkite na ovoj predmet bea koristeni ajtemi od
slednite nastavni temi:
- „Karakteristiki na zemjata”; „Procesi {to se odvivaat vo vrska
so Zem-jata” i „Zemjata vo vselenata”.
Prose~ni postigawa na u~enicite vo ramkite na opfatenite temi po
pred-metite: fizika i geografija
Vo Tabela 2.4. se dadeni podatocite za prose~niot rezultat2 na
Republika
Makedonija po fizika od nastavnite temi opfateni so soodvetnite
ajtemi.
Tabela 2.4. Prose~en rezultat na Republika Makedonija po
fizika
Dr`ava Prose~en rezultat Mesto na internacionalnata
skala R. Makedonija Singapur Ungarija Rusija Slovenija Bugarija
SAD Romanija Turcija Tunis Maroko Vkupno ajtemi: 39
463 570 543 529 525 505 498 465 441 425 352
27 1 5 9 12 18 20 27 23 25 37
Od tabelata mo`e da se voo~i deka Republika Makedonija so
postigna-
tiot prose~en rezultat od 463 se nao|a dve mesta pod medijanata.
Medijanata po fizika se nao|a vo granicite na dr`avite Tajland so
rezultat od 475 (dolna granica) i Bugarija so rezultat od 505
(gorna granica).
Od ovie fakti mo`eme da zaklu~ime deka R. Makedonija, iako na
interna-cionalnata skala se nao|a na 28 mesto, so postignatite
rezultati e mnogu blisku do zonata na medijanata. Internacionalniot
prosek po fizika iznesuva 488.
2 „Prose~en rezultat” ne zna~i prose~en broj na osvoeni poeni.
Podatocite se analizirani so koristewe na
Teorijata na odgovori na u~enicite (IRT) i za sekoja grupa
analizirani podatoci skalata na rezultatite e posebna, odnosno
razli~na. Na primer, ako se soberat prose~nite rezultati (skorovi)
po u~enik po podra~-jata od fizika, za koja bilo dr`ava, nema da se
dobie rezultatot (skorot) po fizika na dr`avata (daden vo Tabela
2.4.)
-
19
Tabela 2.4.1. Prose~en rezultat na Republika Makedonija po
geografija
Dr`ava Prose~en rezultat
Mesto na internacionalnata skala
R. Makedonija Ungarija Slovenija Bugarija SAD Romanija Tunis
Turcija Maroko Vkupno ajtemi: 22
464 560 541 520 504 475 442 435 363
28 1 2 14 19 25 33 35 38
Internacionalniot prosek po geografija iznesuva 488. Od tabelata
se gleda deka postignatite rezultati po predmetot geogra-fija se za
nijansa poslabi vo odnos na rezultatite po fizika {to zna~i
komen-tarot za geografija bi bil skoro ednakov so komentarot po
fizika.
-
20
Opis na internacionalniot najvisok standard (TOP 10%) vo uspehot
po nauka U~enicite poka`uvaat razbirawe na nekoi slo`eni aspekti na
nau~ni poimi. Mo`at da go primenat sfa}aweto za postanokot na
Zemjata. U~enicite poka`uvaat deka gi razbiraat principite na
efikasnosta na energijata, toplinskoto {irewe, svojstvata na
svetlinata, gravitacionite sili, osnovnata struktura na materijata,
fizi~kite promeni i sl. U~enicite poka`uvaat deka detalno gi
razbiraat pra{awata svrzani so `ivotnata sredina i prirodnite
izvori na energija. Tie gi razbiraat nekoi os-novni raboti vrzani
za nau~nite ispituvawa i mo`at da gi primenat osnovnite principi na
fizikata za da re{at nekoi kvantitativni problemi. Mo`at da da-dat
pismeni objasnuvawa i da gi koristat dijagramite za prakti~na
primena na steknatite znaewa. U~enicite mo`at da go primenat
znaeweto svrzano so procesite na Zem-jata kako {to se formiraweto
na planinite i podzemnite pe{teri. Ako im se dade dijagram na
presekot na po~vata u~enicite mo`at da gi identifikuvaat sloevite
koi sodr`at najpove}e organski materii. Mo`at da gi pretstavat na
dijagram site fazi na kru`noto dvi`ewe na vodata, da go odredat
pravecot na te~eweto na vodata od mapata so izohipsi i da ja
prepoznaat {emata na vrne`i od dijagramot na koj se pretstaveni
visinata i temperaturata. Tie, isto taka, voo~uvaat deka godi{nite
vremiwa se vrzani za naklonet na Zemjinata oska. U~enicite
poka`uvaat deka gi razbiraat principite na fizikata, nejzi-nata
prakti~na primenlivost, {ireweto pri zagrevaweto, svojstvata na
svetli-nata i gravitacionite sili. Ako im se dadat podatoci za
potro{uva~kata na go-rivo i izvr{enata rabota u~enicite mo`at da
objasnat koja od dvete ma{ini e poefikasna. Tie, isto taka, mo`at
da objasnat deka masata ne se menuva i tem-peraturata ostanuva
konstantna vo tekot na faznata promena. Mo`at da go pri-menat
znaeweto za pritisokot na gasot i toplinskoto {irewe za da go
objasnat efektot na zagrevaweto vrz volumenot na balonot. Tie
prepoznavaat zo{to cr-ven predmet izgleda crn pod zelena svetlina i
objasnuvaat deka beliot reflek-tor e poefikasen od crniot. Tie,
isto taka, mo`at da primenat nekoi svojstva na opti~kite le}i i
nivnata primena kaj o~ilata {to gi koristi ~ovekot za korek-cija na
vidot. U~enicite mo`at da ja identifikuvaat disperzijata, a, isto
taka, mo`at da go identifikuvaat dijagramot na zracite koi ja
pretstavuvaat svetli-nata koja pominuva niz lupa. U~enicite
prepoznavaat deka gravitacijata deluva vrz raketata {to miruva,
dodeka se izdiga nagore i koga se spu{ta na Zemjata. Tie, isto
taka, razbiraat deka povr{inata na te~nosta ostanuva horizontalna i
vo slu~ajot koga }e se promeni polo`bata na sadot. U~enicite
poka`uvaat poznavawe na raboti svrzani so ~ovekovata sredi-na i
prirodnite izvori na energija. Tie prepoznavaat deka globalnoto
zatoplu-vawe mo`e da dovede do poka~uvawe na nivoto na okeanite i
mo`at da objasnat kako nastanuvaat kiselite do`dovi od sogoruvaweto
na gorivoto so fosilno po-teklo. Osven toa, mo`at da navedat 2
pri~ini poradi koi nastanuva gladta. U~enicite poka`uvaat afinitet
za osnovnite principi na nau~noto is-tra`uvawe. Tie mo`at da opi{at
ednostavna procedura za ispituvawe na efek-
-
21
tot na ve`bawe vrz srcevi zaboluvawa i da ja prepoznaat
potrebata od pove}e merewa. U~enicite mo`at da prenesuvaat nau~ni
informacii. Tie gi primenuva-at osnovnite principi na fizikata za
da re{at nekoi kvantitativni problemi i davaat objasnuvawa koi
vklu~uvaat apstraktni poimi. Mo`at da dadat odgo-vori vo koi se
sodr`ani dve pri~ini ili posledici i, isto taka, da go koristat
dijagramot za da go prenesat steknatoto znaewe.
-
22
ajtem 1
-
23
Opis na internacionalnata gorna ~etvrtina za postigawata vo
naukata U~enicite poka`uvaat razbirawe na nekoi nau~ni ciklusi,
sistemi, poi-mi i principi. Tie imaat izvesno razbirawe za
Zemjinite procesi i za svojstva-ta na materijata. U~enicite gi
re{avaat problemite po fizika {to se odnesu-vaat na svetlinata,
brzinata, toplinata i temperaturata i poka`uvaat poznava-we na
nivnoto ekolo{ko zna~ewe. Tie poka`uvaat izvesni nau~ni ve{tini na
istra`uvawe. U~enicite mo`at da gi kombiniraat informaciite i da
izvlekuvaat za-klu~oci. Uspe{no mo`at da gi tolkuvaat informaciite
dadeni vo dijagrami, grafici i tabeli i da re{avaat problemi.
U~enicite mo`at da davaat i kratki objasnuvawa prenesuvaj}i go
nau~enoto znaewe vo prakti~niot `ivot. U~enicite imaat razbirawe za
procesite {to se slu~uvaat na Zemjata. Tie mo`at da ja prepoznaat
definicijata za karpi nastanati so talo`ewe i deka fosilnite goriva
se formirani od ostatocite na `ivite su{testva. Tie poka-`uvaat
odredeno razbirawe i za kru`niot tek na vodata i mo`at da
prepoznaat kako edna reka se menuva kako {to te~e od nekoja planina
kon ramninata. U~e-nicite mo`at da prepoznaat nekoi karakteristiki
od solarniot sistem vklu~u-vaj}i ja i definicijata za edna „Zemjina
godina”, kako i relativnata distanca na Sonceto i Mese~inata od
Zemjata. U~enicite mo`at da re{at nekoi osnovni problemi koi se
odnesuvaat na svetlinata, toplinata i temperaturata. Na primer, tie
mo`at da povrzat veli-~ina na senka na distanca od svetlinski izvor
i da ja nacrtaat slikata na pred-met vo ogledalo. U~enicite
prepoznavaat deka metalot ja prenesuva toplinata pobrzo od
stakloto, drvoto ili plastikata i zo{to visinata na alkoholniot
stolb vo termometarot se poka`uva so zgolemuvaweto na
temperaturata. U~enicite mo`at da ja opredelat brzinata pri
dvi`eweto i da ja popol-nat tabelata {to poka`uva proporcionalna
vrska pome|u naponot i ja~inata na strujata. U~enicite poka`uvaat
osnovno poznavawe za ekolo{kite posledici od zagaduvaweto. Tie
mo`at da objasnat zo{to o{tetuvaweto na ozonskiot sloj mo-`e da
bide mnogu {tetno za lu|eto, prepoznavaat deka zgolemeniot jaglen
dvook-sid vo atmosferata mo`e da dovede do globalno zatopoluvawe na
Zemjata i mo-`at da go identifikuvaat jaglenot kako resurs koj ne
se obnovuva. U~enicite mo`at da navedat dve pri~ini zo{to nekoi
lu|e nemaat dovolno voda za piewe. U~enicite poka`uvaat osnovni
nau~ni ve{tini na istra`uvawe. Pri eksperimentite prepoznavaat koi
varijabli (promenlivi) treba da se kontroli-raat. Izvlekuvaat
zaklu~ok od eden komplet na nabquduvawa i go karakterizi-raat
nabquduvaweto na drugi tipovi nau~ni tvrdewa. U~enicite mo`at da gi
kombiniraat informaciite i da izvlekuvaat za-klu~oci, da gi
objasnuvaat informaciite so pomo{ na dijagrami, grafikoni i tabeli,
da re{avaat problemi i da davaat kratki objasnuvawa prenesuvaj}i go
nau~enoto vo prakti~niot `ivot.
-
24
U~enicite prepoznavaat nekoi osnovni fakti od Zemjata, `ivotot i
fi-zi~kite nauki {to im se prezentirani, ne koristej}i tehni~ki
jazik. Tie mo`at da identifikuvaat nekoi fizi~ki karakteristiki na
Zemjata, poka`uvaat poz-navawe na nekoi fizi~ki fenomeni. U~enicite
znaat odreden broj na fakti za fizi~kite svojstva na Zemjata i
Son~eviot sistem. Na pr., mo`at da gi izberat naj`e{kite sloevi na
Zemjata, da prepoznaat deka ima pomalku kislorod na povisokite
mesta i da znaat deka Mese~inata ja reflektira son~evata svetlina.
U~enicite znaat osnovni fakti za odbivaweto na svetlinata, tie
mo`at da ja identifikuvaat patekata na svetlinata odbiena od
ogledalo, mo`at da pre-poznaat deka predmetite se vidlivi bidej}i
od niv se odbiva svetlinata i deka belite povr{ini odbivaat pove}e
svetlina otkolku oboenite. U~enicite mo`at da tolkuvaat
nekomplicirani slikoviti dijagrami.
-
25
Opis na internacionalnata sredina za postigawata vo naukata
U~enicite mo`at da gi prepoznaat i prenesat osnovnite nau~ni
znaewa. U~enicite prepoznavaat nekoi karakteristiki na solarniot
sistem, iz-vori na energija, sila i dvi`ewe, dobivawe na svetlina i
radijacija, zvuk, elek-tri~na energija i vlijanieto na ~ovekot na
okolinata. Mo`at da go primenat i vo kratki crti da go prenesat
prakti~noto znaewe, izvadok od tabelarni in-formacii. Procenuvaat
vrz osnova na podatoci pretstaveni vo standardna lin-earna forma i
da interpretiraat reprezentativni dijagrami. U~enicite mo`at da go
identifikuvaat nekoj planetaren uslov koj bi bil nepovolen za
~ove~kiot `ivot i da go objasnuvaat efektot na relativna
od-dale~enost niz o~igledna golemina na planetite. U~enicite, isto
taka, prepo-znavaat deka Sonceto e izvor na energija za celokupniot
`ivot na Zemjata. Os-ven toa, mo`at da odberat najdobar opis za toa
kolku dolgo se dvi`at sloevite {to ja gradat povr{inata na Zemjata.
U~enicite imaat osnovno razbirawe za eko-sistemite. Tie mo`at da ja
opi{at ulogata na Sonceto vo eko-sistemot i da predvidat negativni
posledici od voveduvawe na nov vid. Vo ramkite na fizikata
u~enicite se zapoznati so nekoi aspekti od ener-gijata i nejzinoto
dvi`ewe. Tie prepoznavaat deka pritisnatata pru`ina raspo-laga so
potencijalna energija i deka so nejzinoto osloboduvawe nastanuvaat
odredeni promeni vo odnos na preminot od eden vo drug vid na
energija. U~eni-cite mo`at da razberat deka nastanuvaat energetski
promeni i pri sogoruvawe na razli~nite vidovi na goriva. U~enicite
prepoznavaat deka eden predmet ne se dvi`i vo prava linija ako se
oslobodi od kru`na pateka. Tie mo`at da go pri-menat prakti~noto
znaewe zavisno od nivoto na identifikacija na najdobriot na~in na
uramnote`uvawe na dva predmeti so ednakva te`ina i mo`at da gi
identifikuvaat silite koi se rezultat na rotacijata. U~enicite
poka`uvaat odredeno znaewe za odbivaweto na svetlinata i
radijacijata. Tie mo`at da ja identifikuvaat reflektiranata
svetlina od ogledaloto, da voo~at deka ultra-violetovata radijacija
od Sonceto predizvikuva izgorenici i deka ~ovekot se ~uvstvuva
posve`o ako nosi obleka so svetli boi zatoa {to tie pove}e ja
od-bivaat i svetlinata i radijacijata. Tie, isto taka, voo~uvaat
deka na zvukot mu e potrebna nekoja sredina za da se prostira.
U~enicite mo`at da gi identifiku-vaat supstanciite koi gi
privlekuva magnetot i da go primenat znaeweto na svr-zani
sprovodnici za da go identifikuvaat kompletnoto strujno kolo.
U~enicite demonstriraat elementarno poznavawe na vlijanieto na
~ove-kot vrz okolinata. Tie zabele`uvaat deka erozijata e
poverojatna vo nepo{u-meni i strmni predeli i predeli kade {to se
vr{i pregolemo pasewe na stoka. U~enicite smetaat deka zanimavaweto
so zemjodelstvo kade {to ima izgradeno brani nizvodno e pozitivno.
U~enicite mo`at da izvle~at informacija od tabela i da donesat
zaklu-~oci i da interpretiraat reprezentativni dijagrami. Tie mo`at
da vr{at pro-cenka vrz osnova na podatoci pretstaveni vo vid na
ednostavni linearni grafi-ci. U~enicite mo`at da go primenat
znaeweto vo prakti~ni situacii i da go prenesat prakti~noto znaewe
niz kratki opisni odgovori.
-
26
ajtem 2
-
27
-
28
ajtem 3
-
29
-
30
Internacionalna dolna ~etvrtina U~enikot rangiran vo dolnata
~etvrtina prepoznava nekoi osnovni fak-ti od geografijata i
fizikata. Mo`e da identifikuva nekoi osnovni karakte-ristiki od
fizika i geografija i da demonstrira poznavawe od sekojdnevnite
fizi~ki pojavi i da interpretira informacii pretstaveni na
ednostaven dija-gram.
-
31
ajtem 4
-
32
ajtem 5
-
FAKTORI KOI VLIJAAT NA POSTIGNATITE REZULTATI
Socio-ekonomski parametri i naviki, stavovi i mislewa na
u~enicite
za prirodnata grupa na predmeti
Nastavnici i nastaven proces
Uslovi vo koi e organiziran nastavniot proces
3
-
34
-
35
3. FAKTORI KOI VLIJAAT NA POSTIGNATITE
REZULTATI Vo ovoj del }e bidat prezentirani del od podatocite
pribrani so pra-{alnicite za u~enicite, nastavnicite i direktorot
na u~ili{teto koi davaat dovolno informacii za da mo`e da se
konstatira deka domot, u~ili{teto i nas-tavnikot imaat golemo
vlijanie vrz postigawata na u~enikot3. 3.1. Socio-ekonomski
parametri i naviki, stavovi i mislewa
na u~enicite za prirodnata grupa na predmeti Vo Tabela 3.1.1. do
3.1.4. se dadeni podatoci bazirani na odgovorite na u~enicite.
Nekoi se dadeni poedine~no, a drugi se grupirani vo vid na indeksi.
Vo sekoja tabela e daden procentot na u~enicite {to dale konkreten
odgovor ili procent na u~enicite koi spa|aat vo odredena
kategorija. Vo zagradata, do sekoj od procentite e daden prose~niot
rezultat na testot na u~enicite od taa kategorija.
Vo tabelite se dadeni podatocite za Republika Makedonija i
interna-cionalnite prose~ni vrednosti. Obrazovni resursi {to gi
imaat u~enicite vo svojot dom
• Najgolemiot procent u~enici vo Republika Makedonija spa|aat vo
kate-gorijata na sredno nivo na indeksot na obrazovnite resursi vo
domot i najvisoki postigawa na testot imaat u~enicite {to imaat
pove}e od 100 knigi vo domot, imaat kompjuter, sopstvena rabotna
masa i re~nik, kako i koga eden od roditelite ima visoko
obrazovanie (Tabela 3.1.1.).
Tabela 3.1.1. Indeks na obrazovni resursi vo domot (OR)∗ Visoko
nivo na OR
% na u~enici Sredno nivo na OR
% na u~enici Nisko nivo na OR
% na u~enici Republika Makedonija 4 (531) 73 (477) 23 (397)
Internacionalen prosek 9 (558) 72 (487) 19 (431) ∗ Indeksot se
bazira na odgovorite na u~enikot na tri pra{awa: brojot na knigi vo
domot; predmeti za obra-
zovni potrebi vo domot: kompjuter, sopstvena rabotna masa,
re~nik; stepenot na obrazovanie na roditelite. Visoko nivo zna~i:
pove}e od 100 knigi, site tri predmeti i barem eden od roditelite
so visoko obra-zovanie. Niskoto nivo zna~i: pomalku od 25 knigi,
eden ili dva predmeti i najvisoko nivo na roditelite e sredno
obrazovanie.
3 Pri obrabotkata na rezultatite koristeni se razli~ni vidovi
statistiki: IRT skali, centralni tendencii,
“plausible-values”, “jackknife” standardni gre{ki, Kronbah-alfa
koeficient na relijabilnost i dr. Rezulta-tite poka`uvaat deka
postoi 95% interval na doverba za generalizirawe vrz
populacijata.
-
36
• Polovinata u~enici vo Republika Makedonija o~ekuvaat daka }e
zavr-{at nekoj fakultet, a soodvetno i nivniot rezultat na testot e
najvisok sporedeno so drugite kategorii. Procentot na u~enicite {to
ne znaat do koj stepen }e prodol`i nivnoto obrazovanie e 11, a
nivniot skor e me|u onie {to o~ekuvaat deka }e zavr{at sredno
~etirigodi{no i sredno stru~no (dve ili trigodi{no obrazovanie)
(Tabela 3.1.2.).
Tabela 3.1.2. U~enikovi o~ekuvawa za stepenot na obrazovanie {to
}e go zavr{at
Fakultet
% na u~enici
Vi{o % na
u~enici
Sredno∗ % na
u~enici
Sredno % na
u~enici
„Ne znam” % na
u~enici Republika Makedonija
53 (502) 11(462) 17 (429) 8(390) 11 (397)
Internacionalen prosek 52 (515) 17(470) 15 (445) 3(397) 14 (461)
∗ Sredno ~etirigodi{no
Vreme od nastavnata sedmica koe {to u~enicite go pominuvaat vo
u~ewe i pi{uvawe doma{na rabota
• Spored Internacionalniot izve{taj Republika Makedonija spa|a
vo grupata dr`avi (Iran, Malezija, Singapur, Italija, Jordan,
Tunis, Tur-cija, Romanija, Moldavija i Maroko), kade doma{nata
rabota e va`en del od obrazovnite „metodi” na nastavnikot.
Gorenavedenite dr`avi spored postignatite rezultati na testot se
razli~no rangirani na skalata, {to naveduva na konstatacija deka
vre-meto pominato vo u~ewe doma i pi{uvawe doma{na rabota nema
edno-zna~no vlijanie na postignatite rezultati. Vo Republika
Makedonija 55% od u~enicite pominuvaat vo u~ewe pove}e od 3 ~asa, a
nivniot rezultat ne se razlikuva od onie vo srednoto nivo i e
blizok do rezultatot na onie {to doma u~at ili pi{uvaat doma{na
rabo-ta 1 ~as ili pomalku od 1~as. Okolu 90% od u~enicite vo
Republika Ma-kedonija pominuvaat najmalku 1 ~as dnevno u~ej}i i
pi{uvaj}i doma{na rabota, a prose~noto vreme po u~enik iznesuva 3,
4 ~asa. (Tabela 3.1.3.).
Tabela 3.1.3. Indeks na u~ewe posle ~asovite vo u~ili{teto
(UP^)∗ Visoko nivo UP^
% na u~enici Sredno nivo UP^
% na u~enici Nisko nivo UP^
% na u~enici Republika Makedonija 55 (475) 39 (463) 6 (445)
Internacionalen prosek 38 (491) 48 (496) 14 (464) ∗ Indeksot se
bazira na odgovorite na u~enikot na tri pra{awa za vremeto pominato
vo u~ewe po ~asovite vo
u~ili{teto: u~ewe matematika ili pi{uvawe doma{na rabota po
matematika, u~ewe predmet/i od prirod-nata grupa ili pi{uvawe
doma{na rabota po predmet/i od prirodnata grupa i u~ewe drugi
predmeti ili pi{uvawe doma{na rabota po drugi predmeti. Brojot na
~asovi e vo kategoriite: 0 ~asovi, pomalku od 1 ~as, 1-2 ~asa, 3-5
~asa i pove}e od 5 ~asa. Visokoto nivo zna~i pove}e od 3 ~asa
pominati vo u~ewe i pi{uvawe doma{ni raboti, vkupno (matematika,
prirodnata grupa predmeti i drugi predmeti), sredno nivo-2 ~asa i
nisko nivo-1 ~as i pomalku.
Misleweto na u~enicite za sopstvenite sposobnosti za fizika i
geografija i nivnite stavovi kon fizikata i geografijata
• 16% od u~enicite vo Republika Makedonija imaat pozitivno
mislewe za sopstvenite sposobnosti i tvrdat deka fizikata ne e
te{ka. Soodvetno na ova i rezultatite na tie u~enici se visoki.
Najgolemiot procent u~enici imaat sredno mislewe za sopstvenite
sposobnosti po fizika i geografija. (Tabela 3.1.4.)
-
37
Misleweto za sopstvenite sposobnosti za fizika i geografija ne
se raz-likuva zna~ajno me|u mom~iwata i devoj~iwata vo Republika
Makedonija.
Tabela 3.1.4. Indeks na u~enikovoto mislewe za sopstvenite
sposobnosti po fizika (SSM)∗ Visoko mislewe
za SSM % na u~enici
Sredno mislewe za SSM
% na u~enici
Nisko mislewe za SSM
% na u~enici Republika Makedonija 33 (498) 44 (461) 22(419)
Internacionalen prosek 28 (523) 47 (497) 24 (471) Tabela 3.1.5.
Indeks na u~enikovoto mislewe za sopstvenite sposobnosti po
geografija
(SSM)∗ Visoko mislewe
za SSM % na u~enici
Sredno mislewe za SSM
% na u~enici
Nisko mislewe za SSM
% na u~enici Republika Makedonija 48 (501) 39 (444) 13(390)
Internacionalen prosek 42 (522) 43 (496) 15 (467) * Indeksot se
bazira na odgovorite od u~enicite na 4 izjavi vo vrska so nivnite
sposobnosti za izu~uvawe na
nauka, i toa: 1) bi ja sakal naukata mnogu pove}e da ne e tolku
te{ka; 2) iako davam s# od sebe, naukata mi e pote{ka otkolku na
drugite moi drugari; 3) sekoj ne mo`e da bide dobar po sekoj
predmet, a jas ne sum na-daren za nauka; 4) naukata ne e edna od
moite jaki strani. Vo zemjite vo koi naukata se izu~uva niz oddelni
predmeti, u~enicite se ispra{uvani za sekoj predmet oddelno. Visoko
nivo poka`uvaat odgovorite vo koi u~enicite ne se soglasuvaat ili
potpolno ne se soglasuvaat so site 4 izjavi. Nisko e nivoto na
u~enicite koi se soglasuvaat ili potpolno se soglasuvaat so site 4
izjavi. Slednoto nivo gi opfa}a site drugi mo`ni kombinacii na
odgovori. Ako se poglednat prose~nite rezultati na u~enicite mo`e
da se konstatira deka nivniot stav kon naukata i nejzinata va`nost
vo `ivotot ne vlijae na rezultatite na testot vo golema mera.
Tabela 3.1.6. Indeks na u~enikoviot pozitiven stav kon naukata
(fizika) (PSM)∗ Visok PSM
% na u~enici Sreden PSM % na u~enici
Nizok PSM % na u~enici
Republika Makedonija 45 (461) 47 (468) 9(481) Internacionalen
prosek 19 (532) 61 (516) 20 (513) Tabela 3.1.7 Indeks na
u~enikoviot pozitiven stav kon naukata (geografija) (PSM)∗ Visok
PSM
% na u~enici Sreden PSM % na u~enici
Nizok PSM % na u~enici
Republika Makedonija 58 (464) 40 (466) 2(484) Internacionalen
prosek 27 (524) 60 (517) 13 (525) ∗ Indeksot se bazira na pet
izjavi na u~enikot vo vrska so sopstveniot stav kon naukata: 1) ja
sakam naukata; 2)
u`ivam da u~am nauka; 3) naukata e dosadna; 4) naukata e va`na
za se~ij `ivot; 5) bi sakal rabota kade se koristi naukata.
Prosekot e presmetan na baza na gornite 5 to~ki vo edna skala do 4:
1 = mnogu negativni; 2 = negativni; 3= pozitivni; 4 = mnogu
pozitivni. Vo zemjite kade {to naukata se predava kako posebni
predmeti u~enicite bea zapra{ani posebno za sekoj predmet. Visokoto
nivo poka`uva prosek pogolem od 3. Srednoto nivo poka`uva prosek
pogolem od 2 pomal ili ednakov na 3. Niskoto nivo poka`uva prosek
pomal ili ednakov na 2.
3.1.8. Pozitivni stavovi na u~enicite kon fizikata i po rod
(`enski i ma{ki)
Dr`ava Visoko nivo % `. m.
Sredno nivo % `. m.
Nisko nivo % `. m.
Makedonija 39 50 51 43 10 7 Bugarija 26 44 59 46 15 9 Ungarija 5
17 62 62 33 20 Romanija 13 21 65 64 22 15 Slovenija 6 18 56 65 37
17 Internaciona-len prosek 14 29 61 58 25 14
-
38
3.1.9. Pozitivni stavovi na u~enicite kon geografija i po rod
(`enski i ma{ki)
Dr`ava Visoko nivo % `. m.
Sredno nivo % `. m.
Nisko nivo % `. m.
Makedonija 54 62 44 36 2 3 Bugarija 31 39 58 51 12 11 Ungarija
11 17 70 65 19 18 Romanija 40 40 56 55 4 4 R. Slova~ka 19 29 69 62
12 9 Internaciona-len prosek 24 30 62 59 14 12 * Od tabelite 3.1.8
- fizika i 3.1.9 - geografija mo`e da se zaklu~i deka pozitivnaite
stavovi kon ovie pred-
meti vo R. Makedonija kaj ma{kite se pogolemi od istiot kaj
`enskite. Ako se izvr{i sporedba so interna-cionalniot prosek jasno
se gleda deka razlikata na pozitivnaite stavovi me|u ma{kite i
devoj~inata zna~itelno se razlikuva.
3.2. Nastavnicite i nastavniot proces Nastavnicite po fizika i
geografija, kako i nivnata rabota vo u~ilni-cata i kabinetite mnogu
vlijae na u~eweto kaj u~enicite. Nastavnicite gi vove-duvaat
u~enicite vo novite sodr`ini, izbiraat i voveduvaat vo u~ilnicata
raz-li~ni aktivnosti, go sledat razvojot na u~enikovoto razbirawe
na naukata i logi~koto razmisluvawe. Nastavnikot mo`e da im pomogne
na u~enicite da ko-ristat tehniki i sredstva za istra`uvawe na
prirodnite idei, ja analiziraat i vrednuvaat u~enikovata rabota i
postigawa i gradat pozitivni stavovi kaj u~e-nicite kon
naukata.
Bidej}i primerokot nastavnici po fizika i geografija be{e
povrzan so primerokot u~enici, odnosno paralelki, odgovorite na
nastavnicite ne se is-klu~ivo dovolni da se zaklu~uva za site
nastavnici koi predavaat vo osmo odde-lenie vo Republika
Makedonija. Sepak, bidej}i vo Republika Makedonija ima okolu 350
osnovni u~ili{ta, a vo primerokot bea polovinata od osnovnite
u~i-li{ta (probno i glavno testirawe) pribranite podatoci se
statisti~ki zna~aj-ni i dovolni za da mo`at da se donesuvaat
relativni zaklu~oci. Kako i da e, ed-inica merka vo ovoj izve{taj e
u~enikot, zatoa podatocite vo ovoj del od izve{-tajot se odnesuvaat
na procentot u~enici {to se u~eni od nastavnici so ana-liziranite
karakteristiki. Vo Tabela 3.2.1. do 3.2.10. dadeni se del od
podatocite dobieni od odgo-vorite na nastavnicite koi se povrzani
so u~enikovite postigawa. Vo nekoi od tabelite vo zagrada se dadeni
prose~nite rezultati na u~enicite, u~eni od nas-tavnici so
analiziranata karakteristika. Vo tabelite se dadeni podatocite za
Republika Makedonija i interna-cionalnite prose~ni vrednosti.
Stru~nata soodvetnost, vozrasta i sigurnosta vo sopstvenite
sposobnosti na nastavnicite {to predavaat fizika i geografija
• Najgolem procent na u~enicite vo osmo oddelenie vo Republika
Make-donija se u~eni od nastavnici po fizika i geografija koi se na
vozrast od 50 i pove}e godini. Spored Internacionalniot izve{taj,
za ovaa voz-rasna kategorija Republika Makedonija e na prvo mesto.
Procentot na u~enici vo osmo oddelenie u~eni od nastavnici po
fizika i geografija koi imaat 29 godini e 3, {to po Kipar (0%) e
najmal sporeden so drugite dr`avi {to u~estvuvaat vo Proektot.
-
39
Spored polovata struktura edinstveno vo Republika Makedonija,
testi-ranite u~enici se u~eni od nastavnici po nauka od koi edna
polovina se `eni i edna polovina se ma`i (Tabela 3.2.1.).
Tabela 3.2.1. Vozrast i pol na nastavnicite
% na u~enici spored vozrasta na nastavnicite % na u~enici spored
polot na nastavnicite
29 godini i pomalku
30-39 godini
40-49 godini
50 godini i pove}e
`eni ma`i
Republika Makedonija 3 19 29 49 53 47
Internacionalna sredina
19 31 30 21 60 40
• Spored stru~nata podgotovka na nastavnicite, 98% od
testiranite u~eni-
ci se u~eni od nastavnici ~ij glaven predmet vo nivnite studii
bil fizi-ka, a 98% od nastavnicite ~ij glaven predmet im bil
geografija. Od nas-tavnicite po fizika i geografija site imaat
soodvetna pedago{ka pod-gotovka. 91% od nastavnicite po geografija,
odnosno 96% od nastavnic-ite po fizika go imaat i edniot i drugiot
uslov. Spored Internacionalniot izve{taj, edinstveno vo Republika
Makedo-nija procentualnata stru~na zastapenost e vo rangot na
zemjite so najvi-sok procent.
• Za da se dobie podatok za toa kolku nastavnicite se sigurni vo
sopstve-
nite sposobnosti da predavaat fizika i geografija, odnosno
podra~jata opfateni vo testot, nastavnicite bea pra{ani za toa vo
koja mera tie se ~uvstvuvaat podgotveni da predavaat nauka.
Rezultatie od postavenite 10 pra{awa bea zasnovani so skala od tri
to~ki: 1= lo{o podgotveni; 2 = nekako podgotveni i 3 = mnogu dobro
podgotveni. Prosekot e presmetan na 10 poimi od onie za koi
u~itelot ne e odgovoren za predavawe. Visoko nivo poka`uva prosek
pogolem ili ednakov na 2,75. Srednoto nivo po-ka`uva prosek pogolem
ili ednakov na 2,25 i pomal od 2,75. Niskoto nivo poka`uva prosek
pomal od 2,25. Pregledot na rezultatite od pra{alnicite kolku
nastavnicite se sigur-ni vo sopstvenata rabota da predavaat fizika,
odnosno geografija e da-den vo tabela 3.2.2.
Tabela 3.2.2. Indeks na nastavnikovata doverba vo sopstvenata
podgotovka za predavawe fizika i geografija (DPPM)∗
Visok DPPM Sreden DPPM Nizok DPPM % na u~enici % na u~enici % na
u~enici
Republika Makedonija 53 (463) 35 (457) 12(447) Internacionalna
sredina 20 (487) 41 (485) 39 (477) ∗ Indeksot se bazira na
odgovorite na 12 pra{awa za toa kolku nastavnicite se sigurni vo
sopstvenite spo-
sobnosti da predavaat nauka, odnosno podra~jata opfateni vo
testot.
Nastavnoto vreme vo osmo oddelenie koe{to e posveteno na
nastavata po fizika i geografija
• Vo Tabela 3.2.3. i Tabela 3.2.4. se dadeni podatoci za
dol`inata na nas-
tavnoto vreme po nauka za u~enicite vo osmo oddelenie,
presmetano vo ~asovi (60 minuti), godi{no i sedmi~no. Mo`e da se
konstatira deka sporedeno so internacionalniot sreden broj na
~asovi po nauka godi{no (NVMG), vo Republika Makedonija NVMG e
-
40
mnogu mal, a isto i procentot na ~asovi po nauka vo odnos na
vkupniot fond na ~asovi vo osmo oddelenie. Od Tabela 3.2.4. u{te
mo`e da se konstatira deka na internacionalno ni-vo, relativno
golemiot ili relativno maliot sedmi~niot broj na ~asovi nema
vlijanie na rezultatite na u~enicite na testot po fizika i
geogra-fija.
Tabela 3.2.3. Nastavno vreme po fizika vo ~asovi (60 minuti) –
godi{no (NVMG) NVMG NVMG kako procent od vkupnoto nastavno vreme
Republika Makedonija 78 11 Internacionalna sredina 71 7 Tabela
3.2.3. Nastavno vreme po geografija vo ~asovi (60 minuti) – godi{no
(NVMG) NVMG NVMG kako procent od vkupnoto nastavno vreme Republika
Makedonija 49 7 Internacionalna sredina 56 6 Tabela 3.2.4. Nastavno
vreme po fizika vo ~asovi (60 minuti) – sedmi~no (NVMS)
5 ~asa i pove}e NVMS
3, 5 – 5 ~asa NVMS
2 – 3, 5 ~asa NVMS
pomalku od 2 ~asa NVMS
% na u~enici
% na u~enici
% na u~enici
% na u~enici
Republika Makedonija 3(424) - 91(458) 6(457) Internacionalna
sredina 2 (0) 4 (507) 27(500) 67 (495) Tabela 3.2.5. Nastavno vreme
po geografija vo ~asovi (60 minuti) – sedmi~no (NVMS)
5~asa i pove}e NVMS
3, 5 – 5 ~asa NVMS
2 – 3, 5 ~asa NVMS
pomalku od 2 ~asa NVMS
% na u~enici
% na u~enici
% na u~enici
% na u~enici
Republika Makedonija - - 3(376) 96(461) Internacionalna sredina
1 (-) 1(-) 9(514) 90 (512) Aktivnosti so koi u~enicite se
anga`irani na ~asovite po fizika i geografija
• Aktivnostite {to nastavnikot gi planira i realizira vo
u~ilnicata, so u~enicite, vo golema mera zavisat od brojot na
u~enicite vo paralelkata. Vo Republika Makedonija prose~niot broj
u~enici po paralelka e 28. Najgolemiot procent u~enici (84%) u~at
vo paralelki so 21-35 u~enici. Na internacionalno nivo prose~nata
golemina na paralelkata e 31 u~e-nik (Tabela 3.2.6.). Spored
Internacionalniot izve{taj najgolem prose~en broj u~enici po
paralelka (50 u~enici) ima vo Filipini i Ju`na Afrika, a najmal
broj (19 u~enici) ima vo Belgija i Finska.
Tabela 3.2.6. Broj na u~enici vo paralelkata Prose~en broj
u~enici vo paralelka
% na u~enici {to u~at vo
paralelka so 1-20 u~enici
% na u~enici {to u~at vo
paralelka so 21-35 u~enici
% na u~enici {to u~at vo
paralelka so nad 36 u~enici
R. Makedonija 28 10 (413) 84 (458) 7(492) Int. sredina 31 16
(477) 52 (486) 31 (462)
-
41
• Vrz osnova na podatocite dobieni od odgovorite na nastavnicite
mo`e
da se konstatira deka pogolemiot del od vremeto na ~asovite po
fizika i geografija vo R. Makedonija go pominuvaat vo prezentacija
na sodr`ini-te vo kombinirani oblici. Nastavnicite vo R. Makedonija
primenuvaat i korektivni postapki so primena na razli~ni testovi i
istra`uvawa. Ovoj procent e na relativno dobro nivo. Razlikata na
procentite na R. Makedonija i internacional-nata sredina i za dvete
kategorii (FN i KP) e Tabela 3.2.7.
Tabela 3.2.7. Aktivnosti {to se slu~uvaat na ~asovite po nauka
vo tekot na eden mesec
(% vo odnos na vkupnoto nastavno vreme vo eden mesec) AZ PDR FN
VVN KP SVU TK D Republika Makedonija 5 6 42 12 6 7 6 9
Internacionalna sredina 4 9 24 14 10 10 10 10
AZ- Administrativni zada~i; PDR- Pregleduvawe doma{ni raboti;
FN- Frontalna nastava (predavawe od nastavnikot); VVN- Ve`bi na
u~enicite vodeni od nastavnikot; KP- Korektivna postapka
(nastavnikot pov-torno predava nejasni sodr`ini); SVU- Samostojni
ve`bi na u~enicite; TK – Testovi i kvizovi; D- Drugo.
• Na sli~no pra{awe, vo vrska so aktivnostite na ~asovite po
nauka, odgo-vor dadoa i u~enicite. Od podatocite vo Tabela 3.2.8.,
mo`e da se konstatira deka najgolem pro-cent u~enici vo Republika
Makedonija se u~eni od nastavnici koi skoro sekoga{ na ~asovite po
nauka pou~uvaat (55%), potoa gi diskutiraat do-ma{nite zada~i (80%)
i gi anga`iraat u~enicite vo samostojna rabota so u~ebnicite i
re{avawe zada~i od nastavni listovi (66%). Spored odgovorite na
u~enicite za intenzitetot na koristewe na nekoi tehni~ki pomagala
(Tabela 3.2.9.), najgolemiot broj u~enici vo Republika Makedonija
se u~eni od nastavnici koi skoro sekoga{ ili mnogu ~esto ja
koristat tablata ili vo sopstvenata rabota (70%) ili gi anga`iraat
u~e-nicite da pi{uvaat na tablata (30%). Kompjuterot e koristen
mnogu malku, {to e razbirlivo, ako se zeme pred-vid opremenosta na
u~ili{tata so kompjuteri, no i grafoskopot se ko-risti mnogu retko
iako toa e sredstvo {to e vo golema mera dostapno vo u~ili{tata.
Podatocite od Internacionalniot izve{taj uka`uvaat na sli~na
sostoj-ba i vo drugite dr`avi.
Tabela 3.2.8. Aktivnosti {to se slu~uvaat na ~asovite po
fizika
Procent na u~enici {to odgovorile „skoro sekoga{“ ili „mnogu
~esto”
RDR NP UNl PM ZDR Republika Makedonija 61 90 56 56 34
Internacionalna sredina 45 81 52 40 31 Tabela 3.2.9. Aktivnosti {to
se slu~uvaat na ~asovite po geografija
Procent na u~enici {to odgovorile „skoro sekoga{“ ili „mnogu
~esto”
RDR NP UNl PM ZDR Republika Makedonija 50 85 64 41 31
Internacionalna sredina 41 60 56 31 29
RDR- Razgovor za izrabotenata doma{na rabota; NP- Nastavnikot
predava; UNl- Samostojna rabota so u~ebnik ili nastavni listovi;
PM- Rabota na proekti od nauka; ZDR- Zapo~nuvawe so pi{uvawe na
doma{nata rabota.
-
42
Tabela 3.2.10. Koristewe sredstva za prezentacija na ~asovite po
fizika Procent na u~enici {to odgovorile „skoro sekoga{“ ili
„mnogu ~esto”
NKT NKG NKK UKT UKG Republika Makedonija 87 29 9 76 18
Internacionalna sredina 83 23 7 56 10 Tabela 3.2.11. Koristewe
sredstva za prezentacija na ~asovite po geografija
Procent na u~enici {to odgovorile „skoro sekoga{“ ili „mnogu
~esto”
NKT NKG NKK UKT UKG Republika Makedonija 58 22 8 47 15
Internacionalna sredina 65 25 5 39 10
NKT- Nastavnikot koristi tabla; NKG- Nastavnikot koristi
grafoskop; NKK- Nastavnikot koristi kompjuter; UKT- U~enikot
koristi tabla; UKG- U~enikot koristi grafoskop.
• Vo Tabela 3.2.12. se dadeni podatoci za toa kolku nastavnikot
mu posve-tuva vnimanie na logi~koto razmisluvawe i re{avawe na
problemite. Indeksot e baziran na odgovorite na nastavnicite na pet
pra{awa za toa kolku ~esto tie baraat od u~enicite: 1) da go
objasnat razmisluvaweto (rezoniraweto) ostavaj}i ja zad sebe
idejata; 2) da gi prika`at i analizi-raat vrskite koristej}i
tabeli, karti, grafikoni; 3) da rabotat na prob-lemi za koi nema
vedna{ o~igleden metod na re{avawe; 4) da napi{at za toa {to bilo
nabquduvano i zo{to toa se slu~ilo; 5) da gi podredat nas-tanite
ili „predmetite”i da ja navedat pri~inata za organiziraweto (vi-di
ref. R3. 9). Prosekot e presmetan spored pette to~ki na baza edna
ska-la so 4 vrednosti, i toa: 1 = nikoga{ ili skoro nikoga{; 2 =
nekoi ~asovi; 3 = pove}eto ~asovi; 4 = sekoj ~as. Visokoto nivo
poka`uva deka e pogo-lem ili ednakov na 3. Srednoto nivo poka`uva
deka prosekot e pogolem od 1 ili ednakov na 2, 25 i pomalku od 3.
Niskoto nivo poka`uva deka prosekot e pomal od 2, 25.
Tabela 3.2.12. Indeks za vnimanieto {to nastavnikot go posvetuva
na re{avaweto
problemi i logi~ko zaklu~uvawe (VRPMZ)∗ vo prirodnata grupa
predmeti Golemo VRPMZ Sredno VRPMZ Malo VRPMZ
% na u~enici % na u~enici % na u~enici Republika Makedonija 18
(465) 48 (456) 34 (458) Internacionalna sredina 16 (490) 44 (488)
40 (482)
Od skalata dadena na str. 226 od Pregledot mo`e da se konstatira
deka R. Ma-kedonija se nao|a na 13 mesto vo segmentite {to gi
opfa}a Tabelata 3.2.12. {to n# upatuva na zaklu~okot deka
nastavnicite po prirodnata grupa na predmeti na re{avawe problemi i
razvivaweto na logi~koto mislewe mu pridavaat seriozno
vnimanie.
Indeks na koristewe na eksperimenti na ~asovite po nauka
Indeksot se zasnova na izve{taite od nastavnicite za procentot na
vre-meto koe go pominuvaat izveduvaj}i eksperimenti; izve{taite na
nastavnicite za procentot na vremeto koe u~enicite go pominuvaat
izveduvaj}i gi eksperi-mentite; izve{taite na u~enicite za toa
kolku ~esto nastavnikot izveduva eke-perimenti na ~asovite po
nauka; izve{taite na u~enicite za toa kolku ~esto tie izveduvaat
eksperimienti ili prakti~ni istra`uvawa na ~asot. Vo zemjite kade
naukata se predava niz oddelni predmeti, u~enicite se pra{ani za
sekoja oblast oddelno i samo nastavnicite koi go predavaat
soodvet-niot predmet i se pretstaveni niz cifri koi se odnesuvaat
na toj predmet.
-
43
Visokoto nivo uka`uva na nastavnikot koj prijavil deka najmalku
20% od vremeto vo tekot na ~asot go pominuva vo izveduvawe na
eksperimenti, kako od negova strana, taka i od strana na u~enicite
i na izve{tajot od u~enikot vo koj nastavnikot izveduva eksperiment
ili u~enicite vr{at eksperimient ili prak-ti~no istra`uvawe, skoro
sekoga{ ili dosta ~esto. Niskoto nivo uka`uva na nastavnikot koj
prijavil deka pomalku od 10% od vremeto go pominuva vo
demonstrirawe na eksperimenti od strana na nastav-nikot ili
u~enikot i na izve{tajot od u~enicite vo koj stanuva zbor za
soodvet-nata aktivnost na nastavnikot ili na u~enikot vo smisla na
toa kako gi vr{at eksperimentite: ponekoga{ ili nikoga{. Srednoto
nivo gi opfa}a site drugi mo`ni kombinacii ili odgovori. Indeks na
koristewe na eksperimentot po geografija
Golemo VRPMZ Sredno VRPMZ Malo VRPMZ % na u~enici % na u~enici %
na u~enici
Republika Makedonija 1 - 74(459) 25(487) Internacionalna sredina
1 - 48(505) 52(525) Indeks na koristewe na eksperimentot po
fizika
Golemo VRPMZ Sredno VRPMZ Malo VRPMZ % na u~enici % na u~enici %
na u~enici
Republika Makedonija 9(482) 86(462) 5(467) Internacionalna
sredina 21(524 74(514) 5(507) Dali i kolku se koristi kalkulator i
kompjuter vo nastavata po prirodnata grupa na predmeti
• Od tabelarniot prikaz na str. 238 od izve{tajot vo vrska so
~estotata na primenata na kompjuterot vo nastavata po predmetite
geografija i fizika sostojbata e sledna: indeksot na ~estotata vo
R. Makedonija po geografija e 5, a po fizika 6, dodeka, pak,
internacionalniot prose-~en indeks za geografija e 4, a za fizika
5. Od ovie podatoci mo`eme da zaklu~ime deka iako R. Makedonija e
re-lativno slabo opremena so kompjuteri ~estotata na nivnata
zastape-nost e vo ramkite na me|unarodnata ~estota.
Indeks na va`nosta na doma{nata rabota po nauka za nastavnikot
Pokazatelot e baziran na odgovorite na nastavnicite na dve pra{awa
za toa kolku ~esto tie davaat doma{na rabota po nauka i kolku za
doma{na rabota po nauka im opredeluvaat na u~enicite. Visokoto nivo
poka`uva davawe na doma{na rabota pove}e od 30 minuti. i toa edna{
ili dva pati vo tekot na nedelata. Niskoto nivo poka`uva davawe na
doma{na rabota pomalku od 30 minuti i pomalku od edna{ nedelno ili
nedavawe doma{na rabota. Srednoto nivo gi vklu~uva site drugi mo`ni
kombinacii na odgovori.
Golemo VRPMZ Sredno VRPMZ Malo VRPMZ % na u~enici % na u~enici %
na u~enici
Republika Makedonija 11 (460) 57(465) 32(479) Internacionalna
sredina 19(484) 62(486) 18(485) Od tabelarniot pregled na str. 244
mo`e da se konstatira deka Makedo-nija vo ovoj segment se nao|a na
21 mesto od rang-listata.
-
44
Ocenuvaweto vo nastavata po nauka
• Edno od podra~jata {to sekoga{ se opfa}a pri reformite vo
obrazova-nieto e vrednuvaweto na postigawata na u~enicite, posebno
poslednive godini koga vrednuvaweto se definira kako permanenten
proces vo koj se koristat podatoci od razli~ni izvori so koristewe
na pove}e metodi. Vo Tabela 3.2.13. se dadeni podatoci za zna~eweto
{to nastavnicite vo Republika Makedonija go pridavaat na razli~nite
na~ini na vrednuvawe na u~eni~kite znaewa i sposobnosti. Mo`ebi
zatoa, skoro site u~enici se vrednuvani spored nastavnikovite
standardi i kriteriumi koi vo golema mera mo`at da bidat i
subjek-tivni.
Tabela 3.2.12. Na~ini na vrednuvawe na u~enicite na koi
nastavnicite im pridavaat
pogolemo zna~ewe Procent na u~enici spored tipot na ocenuvawe
EST TON OTN DR PPR N UO Republika Makedonija 36 62 68 83 52 96 98
Internacionalna sredina 33 76 60 58 65 68 75
EST- Eksterni standardizirani testovi; TON- Testovi so zada~i
koi baraat postapka ili obrazlo`enie, izgotveni od nastavnicite;
OTN- Testovi od objektiven karakter izgotveni od nastavnicite; DR-
Doma{ni raboti; PPR- Proekti i prakti~ni ve`bi; N- Nabquduvawe na
u~enicite vo nivnite aktivnosti; UO- Usni odgovori na
u~enicite.
3.3 Uslovi vo koi e organiziran nastavniot proces
Na postigawata na u~enicite vlijaat i uslovite za rabota vo
u~ili{te-to. Nekoi od uslovite se specifi~ni za nastavata po
prirodnata grupa na pred-meti.
Generalno, u~enicite koi u~at vo u~ili{ta kade uslovite za
rabota se optimalni imaat povisoki rezultati na testovite.
Internacionalno, vo mnogu malku od dr`avite (Belgija, Singapur i
^e{-kata Republika) 50% od u~enicite u~at vo u~ili{ta so dobri
uslovi za rabota, a drugata polovina vo u~ili{ta so optimalni
(sredni) uslovi.
• Nedostatokot ili nesoodvetnata oprema, kako i neadekvatnite i
nedo-
volnite materijali za rabota za nastavata po prirodnata grupa na
pred-meti koi bitno vlijaat na obezbedenosta na op{tite uslovi za
rabota vo u~ili{teto, a so toa i bitno vlijaat na rezultatite od
testiraweto pri-ka`ani se vo Tabela 3.3.1.
Tabela 3.3.1. Indeks na uslovi po prirodnata grupa na predmeti
(USNM)∗
Dr`ava Laborato-
rija kabineti
Koristewe kompjuter
Nema programa
Nekoristat digitroni Biblioteka
Audio-vizuelni sredstva
Makedonija 90 89 90 89 85 88 Interna-cionalna sredina
58 59 60 35 50 53
∗ Indeksot se bazira na odgovorite na 5 pra{awa, vo pra{alnikot
za u~ili{teto vo vrska so op{tite uslovi za rabota vo u~ili{teto
(instruktivni materijali, buxet za materijalno-tehni~ko opremuvawe,
sostojba na u~ili{nata zgrada i pridru`ni objekti, zagrevawe na
prostoriite i u~ili{ten prostor po u~enik) i 5 pra{awa za
opremenosta so nastavni sredstva i oprema specifi~na za nastavata
po priroda (kompjuteri, softver za priroda, kalkulatori, biblioteka
so literatura po priroda, audio-vizuelni sredstva).
-
45
Od Tabelata 3.3.1. mo`e, glavno, da se zaklu~i slednoto: Vo 90%
od u~ili{tata vo koi{to e izvr{eno testiraweto nastavata ne se
izveduva kabinetski ili u~ili{teto ne raspolaga so adekvatna
laboratorija; vo 89% od testiranite u~ili{ta ne se koristi
kompjuterot vo nastavata po pri-roda; vo 90% od u~ili{tata vo
koi{to ima kompjuteri nema adekvatni programi po prirodnata grupa
na predmeti; 89% od u~ili{tata ne koristat digitroni vo rabotata;
vo 85% vo u~ili{tata bibliotekite so adekvatna literatura po
pri-rodnata grupa na predmeti ne se adekvatno opremeni i vo 88% od
u~ili{tata opremenosta so adekvatni audio-vizuelni sredstva e mnogu
slaba. Od navedenite podatoci jasno mo`e da se izvede zaklu~okot
deka nasta-vata po prirodnata grupa na predmeti vo R. Makedonija se
izveduva vo mnogu ne-adekvatni materijalno - tehni~ki uslovi za
rabota koi{to od svoja strana imaat seriozno vlijanie na
postignatite rezultati.
• Ako od uslovite vo koi u~at u~enicite vo R. Makedonija se
izdvoi sa-mo varijablata vo kakva sredina se nao|a u~ili{teto
(geografski izolirano podra~je, selska naselba, prigradska naselba
i blizu do centarot na gradot), mo`e da se konstatira deka
rezultatite po pri-rodnata grupa na predmeti zna~ajno se
razlikuvaat (Tabela 3.3.2.). Vo R. Makedonija najgolemiot procent
u~enici (47%) u~at vo u~ili{-ta {to se vo centarot ili blizu do
centarot na gradska naselba, a samo 2% od u~enicite u~at vo
u~ili{ta {to se nao|aat vo geografski izolirani podra~ja.
Tabela 3.3.2. Geografsko podra~je vo koe se nao|a u~ili{teto
GIP % na u~enici
SN % na u~enici
PN % na u~enici
CGN % na u~enici
2(397) 31(405) 20(453) 47(472) * GIP - geografsko izolirano
podra~je; SN - selska naselba; PN - prigradska naselba; CGN- centar
ili blizu
do centar na gradska naselba.
-
ZAKLU^NI SOGLEDUVAWA
Rezultati na testot
Mo`ni faktori koi vlijaat na rezultatite
4
-
48
-
49
4. ZAKLU^NI SOGLEDUVAWA Ovie zaklu~oci se baziraat, pred s#, na
rezultatite i konstataciite iz-vle~eni od internacionalniot
izve{taj za TIMSS 1999 god. Predvid se zemeni i podatocite dobieni
preku odgovorite na pra{al-nicite {to se odnesuvaat na faktorite
koi{to bea opfateni so testiraweto. Rezultati od testot
• Rezultatie na testot po fizika i geografija na u~enicite vo R.
Makedo-nija, se pod internacionalnata aritmeti~ka sredina.
Prose~niot skor na rezultatite po fizika i po geografija vo R.
Makedonija e 458, a in-ternacionalnata aritmeti~ka sredina iznesuva
488. Razlikata na uspe-hot na u~enicite vo R. Makedonija i
internacionalniot prose~en skor po u~enik e statisti~ki zna~ajna.
Spored ovie rezultati R. Makedonija e na 29 mesto od 38 dr`avi.
• Samo 4% od u~enicite vo R. Makedonija go dostignuvaat
internacional-
noto najvisoko nivo, odnosno sposobni se da organiziraat
informacii, da voop{tuvaat, da koristat i objasnuvaat metodi na
re{avawe na neru-tinski problemski situacii. 15% od u~enicite se
nao|aat vo takana-re~enata gorna ~etvrtina; 40% vo srednata skala i
70% vo dolnata ~etvrtina.
• Prose~nite numeri~ki rezultati me|u mom~iwata i devoj~iwata ne
se
razlikuvaaat. Se razlikuvaat samo pozitivnaite stavovi kon
izu~uvawe-to na prirodnata grupa na predmeti vo soodnos 50:39 ma{ki
vo odnos na `enski.
• Rezultatite na u~enicite vo R. Makedonija vo golema mera ne se
razli-
kuvaat po ajtemite koi{to bea opfateni so soodvetnite testovi.
Zabe-le`ani se odredeni oscilacii, no istite nemaat nekoi
pozna~ajni vred-nosti.
-
50
Mo`ni faktori koi vlijaat na rezultatite • 73% od u~enicite vo
R. Makedonija spa|aat vo kategorijata na sredno ni-
vo na indeksot na obrazovni resursi vo domot. • Polovinata od
u~enicite imaat visoki o~ekuvawa za svoeto ponatamo{-
no obrazovanie. • Skoro polovinata u~enici se anga`irani pove}e
od 3 ~asa dnevno vo
u~ewe i pi{uvawe doma{na rabota, po ~asovite vo u~ili{teto. •
Generalno 40% od u~enicite imaat pozitiven stav kon fizikata, a
58%
pozitiven stav kon geografijata. 33% od u~enicite imaat visoko
mis-lewe za sopstvenite sposobnosti da go izu~uvaat predmetot
fizika; a 48% predmetot geografija.
• Na site u~enici {to se testirani im predavaat nastavnici {to
se
stru~no soodvetni, a glaven predmet vo tekot na studiite im bil
fizi-ka, odnosno geografija. Generalno, nastavnicite imaat visoko
mislewe za sopstvenite sposobnosti da predavaat fizika, odnosno
geografija. Po vozrasta na nastavniot kadar R. Makedonija ima skoro
najvozrasna struktura vo sporedba so ostanatite dr`avi koi{to se
opfateni so testiraweto. Skoro 50% od nastavnicite vo R. Makedonija
se nad 50 godi{na vozrast, a samo 3% se pod 29-godi{na vozrast. Vo
odnos na polovata struktura vo R. Makedonija 53% od nastavnicite se
`enski, a 47% se ma{ki.
• Najzastapena forma na ~asovite po fizika i geografija e
frontalnata,
a najiskoristeno sredstvo od nastavnicite i u~enicite e tablata.
• Na re{avaweto problemi, mali istra`uvawa i fizi~ki proekti se
pos-
vetuva odredeno vnimanie. • Pri vrednuvaweto na postigawata na
u~enicite od strana na nastavni-
cite pova`ni elementi se: usnite odgovori; aktivnosta na
u~enicite na ~asot; doma{nata rabota i nekoi od tehnikite za
objektivno vrednuvawe (razli~ni vidovi na testovi).
• Zanemarliv e procentot na u~enicite (2%) vo R. Makedonija koi
u~at vo
u~ili{ta so dobri uslovi za nastavata po prirodnata grupa na
pred-meti.
-
51
Za uspe{noto sproveduvawe na studijata TIMSS-R vo Republika
Make-
donija pridonesoa:
- Ministerstvoto za obrazovanie i nauka i ministerot;
- Biroto za razvoj na obrazovanieto i golemiot broj sovetnici
direkt-no vklu~eni vo studijata;
- Oddelenieto za ocenuvawe pri Biroto za razvoj na
obrazovanieto;
- nadvore{nite sorabotnici vklu~eni vo fazata na podgotovka na
ins-trumentite za sproveduvawe na studijata i kompjuterska
obrabotka na pribranite podatoci;
- osnovnite u~ili{ta vklu~eni vo studijata;
- nastavnicite i stru~nite slu`bi vo u~ili{tata vklu~eni vo
pribi-raweto na podatocite i pregleduvaweto na testovite;
- testiranite u~enici;
- IEA (Me|unarodnata organizacija za vrednuvawe na postigawata
vo obrazovanieto);
- Me|unarodniot studiski centar vo Boston Kolex;
- Statistika Kanada;
- DPC (Centarot za obrabotka na podatoci vo Hamburg). Posebno e
golem pridonesot na Svetskata banka i Kancelarijata na
Svetskata banka vo Skopje bez ~ija preporaka i finansiska
poddr{ka Republi-ka Makedonija ne }e be{e vklu~ena vo ovaa studija,
odnosno ne }e uspee{e da ja sprovede.
Nacionalen koordinator za TIMSS-R Anica Aleksova
-
52
Literatura Robitaille & Garden, 1996, alm. Martin, M. O.
& Kelly, D. L. 1997. Third International Mathematics and
Science Study - Technical Report Volume II: Implementation and
Analysis Robitaille, D. F., Beaton, A. E. & Plomp, T., 2000.
The Impact of TIMSS on the Teaching & Learning of Mathematics
& Science. Vancouver: Pacific Educational Press TIMSS
International Study Center, 2000. International Mathematics Report.
Chestnut Hill: Boston College TIMSS International Study Center,
2000. International Science Report. Chestnut Hill: Boston College
TIMSS International Study Center, 2000. Effective Schools in
Science and Mathematics. Chestnut Hill: Boston College TIMSS
International Study Center, 1999. Schools Context for Learning and
Instruction. Chestnut Hill: Boston College
-
BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO ul. „Ru|er Bo{kovi}”, b. b.,
Skopje
Za izdava~ot:
Simeonka Gu~eva, direktor na BRO
IZVE[TAJ za postigawata na u~enicite od osnovnoto
obrazovanie
vo Republika Makedonija
FIZIKA GEOGRAFIJA
Lektura:
Suzana Stojkovska
Grafi~ko i tehni~ko ureduvawe:
Biljana Mihajlovska Beti Lameva
Tira`:
550 primeroci
Pe~ati:
„Grafohartija”