The Illustrations of Tahmasbi Shahnameh: From Harvard to Farhangestan Honar: نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

35037

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

چکيدهگرچهنسخهبرگردانكردنبخشهایهنرییکنسخهخطی،سالهاستدرخارجازايرانرواجدارد،درسالهایاخيرشاهدطبعاينگونهآثاردرايرانهستيم.ازنمونهخارجیاينگونهكتابهامیتوانبهنسخهبرگرداننگارههایشاهنامهلنينگراد)1985م.(ونمونههایداخلیمیتوانبهنسخهبرگرداننگارههایخاوراننامه)1383ش.(كرد.نگارههاینسخهخطیشاهنامهطهماسبی،قبالمعروفبهشاهنامههوتون،ازخوشاقبالترين اشارهگون، كنونچهاربار،درقالبهایمتفاوتوبهدستناشرانگونا نگارههاینسخههایخطیفارسیاستكهتا نسخهبرگردانشدهاست.ناشرانمعتبریچوندانشگاههارواردHarvard University،دانشگاهيیلكتابرانسخهبرگردان كهبخشهایهنریاين Yale Universityوفرهنگستانهنر،ازناشرانیبودندكردهاند.اينموضوع،خودنشانازاهميتوارزشنگارههایمذكوروجایگاهآنهادرتاريخنقاشیايراندارند.كهچهارنسخهبرگردانمذكوررامورد بهبهانهانتشارفاخرتريناينچاپهادرايران،اينمقالهبرآناست

كدامرابرشمرد. بررسیقراردهدومزایاومعایبهر

كليدواژهصفوی،نگارگری،شاهنامهطهماسبی

مقدمهكرد: گروهتقسيم نسخهبرگردانهارامیتوانبهدو

گرنسخه- كلنسخهخطیمنتشرمیشود.ا كهدرآن، نخست،نسخهبرگردانهايیلحاظ به گر ا و تکرنگ نسخهبرگردان باشد، باارزش محتوا و متن لحاظ به خطیگاهیبارنگ هنریواصولزيبايیشناسیواجداهميتباشد،بهشکلتمامرنگیو

پنجم)طاليی(منتشرمیشود.غالبا- اينگونه، در است. خطی نسخه یک از بخشی نسخهبرگردان گروه، دومين

كتابارائه بخشهایهنرینسخه،جلد،نگاره،تذهيب،تشعيرو...درقالبیک

محمدجواداحمدینيا[email protected]/شاهددانشگاههنر،پژوهشارشدكارشناس

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از‌هاروارد‌تا‌فرهنگستان‌هنر

35038

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

گونهاخير،معرفیآثارهنریوصناعییکنسخهخاص- میشود.هدفازتوليداينمثال،نمونهاوجهنردورانوتوليدموادخامپژوهشیجدیددراينزمينه-است.

گزاف كهغالبابهشکلفاخرارائهمیشوندبهدليلپیچيدگیوهزینه كتابها اينكهاين پیشتوليد)كپیرایت،عکاسی،وحفاظت(وتوليد)چاپوصحافی(پربهاهستند

امربهمحدودشدنتعدادخریدارانمنجرمیشود.ازنخستيننمونههاینسخهبرگردانهنرايرانیدرجهانمیتوانازشاهنامه هوتون از برد. نام )1985 )مسکو، سابق( )لنينگراد پترزبورگ سنت شاهنامه و )1981 )آمریکا،نگاره بهنسخهبرگردان22 ايران،میتوان نمونههاینسخهبرگردانهنریدر نخستينمنتشر وحيد هرمز كوشش به كه كرد اشاره )1971]1349[ )تهران، بايسنقری شاهنامه كندونگارههای كيفيتآثارافت كارباعثشد كردواين شد.اواينآثاررادوبارهبازآفرینی

مخلوقتنهاسایهایازواقعيتنگارههایاصلیباشند.1كه كرد اشاره خاوران نامه به میتوان اخير، سالهای هنری نسخهبرگردانهای ازگلستان،بامقدمهای كاخ دراينچاپ،نگارههاینسخهخطیخاوراننامه،موجوددر

نهچندانعميقدربابنسخهوهنردورانتدويننسخههمراهاست.2نگارگری شاهنامه

اشعارش آفرید، شاهنامه در را ايرانيان حماسه فردوسی ابوالقاسم حکيم كه هنگامیشاهنامه، نسخخطی گرفت. جای ايرانی هر دل در كه بود زيبا و صادقانه دلپذير، چنانجایگاهمهمیدراسنادبهجاماندهازفرهنگايراندارندوداستانهایايناثردربرگيرندهكيانيانونيز چنديندورهتاریخیپیشازاسالماست:سلسلههایافسانهایپیشدادیانو

حکومتهایتاریخیاشکانيان)سلوكيانوپارتيان(ونيزساسانيان)الورن،1387:100(.كشيدنهنرمندانوقدرتتصوروتخيل ايناثر،درطولتاريخ،محملیبرایبهچالشنگارگرانوخوشنویسانايرانیشدودرهمانآغاز،ذهنهنرمندانايرانیرابهخودمشغولبه كتاب اين از نسخهای ايرانی، حکومتسالطين دوران بیشتر در كه بهگونهای ساخت؛كردنددرتدويننسخهای شکلیباشکوهنگارشوبهتصويردرآمدوپادشاهانايرانیتالشكهدرطولتاريخ،نشانازهنر فاخروهنریازايناثرادبیازدیگرانپیشیبگيرند.نسخیكردهانداوجهنرخود كتابآرايیآندورهمیدهدوهریکازهنرمندانسعی كتابسازیو

كردهباشند. رادرتدوينآنبهنمایشبگذارندتادربرابرعظمتاينشاعربزرگادایدينگستره كهدر كهازسرودنشاهنامهمیگذرد،ايرانيانوغيرايرانيانی درطیهزارسالینفوذزبانفارسیبودهاند-وحتیايرانيانغيرفارسیزبان-ايناثررابهزبانخویشترجمهبهیقين، كه جايی تا دادهاند، آرایش نگارهها با و )215 :1369 )صفا، كرده بازنویسی وكثرت كتابهایمصورايرانیبهجهتدفعاتآراستگیونيز شاهنامهفردوسیدرمياناز گذشته تعداددستنویسهایشاهنامه، دارد. را نخست رتبه مجلد، یک در نگارهها

كهدرآتشسوختهیااوراقشدهوبهفروشرفتهاند،نيزقابلمالحظهاست. آنهاقدیمیترين ولی شد، غ فار شاهنامه نهايی تحرير از هجری 400 سال در فردوسی

35039

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

كشفشد،قسمتیاز كهدرسال1978م. كتاب نسخهخطیموجودشناختهشدهازآنكهتاريخ كوفینویسمتعددمجدولوتذهيبیاست كتيبههای شاهنامهبهخطنسخباكتابخانهملیفلورانسمحفوظاستوتاچندی 614ق.رابرخوددارد.ايننسخهدركسیآشنابهخطنبود،آنراقرآنتصورمیكردندتااینکهايرانشناسشهير پیشچونایتاليايی،آنجلوميکلپیهمونتسهPiemonteseMicheleAnglo آنراشناختودرباره

كرد3)افشار،1390:324(. آناطالعاتمفيدیمنتشركهدر369صفحه، ازنخستينشاهنامههایمصوردرايراننيزمیتوانبهشاهنامهایكتابخانهدولتی كنوندر كها كرد كتابآرايیشدهاشاره بهسال733ق.درشيرازاستنساخو

كباز،1379:68(.4 شهرسنتپترزبورگ PetersburgSaintنگهداریمیشود)پاكتابتومصورشدبایدبهشاهنامه داوری، كهدرايران ازواپسينشاهنامههايیهمارزش و زمان قدمت حيث از كه كرد اشاره میشود نگهداری عباسی رضا موزه در كهمحمد ميرزا بهخط نسخه اين است. ارزشمند بسيار نقاشی و نفاستخط و تاریخیكوچکوصالشيرازی،است داوری)1238-1283ق.(،شاعرواستادخوشنویس،فرزندكهايننسخهرادرمدتپنجسالبازبردستینوشتهوچوندرنقاشینيزمهارتداشته،پسازانجامنسخه،چندمجلسنيزبدانافزوده)اقبال،1313:438(.55مجلساز68 نگارهاينشاهنامه1232صفحهای،رقموقلملطفعلیخانصورتگرشيرازیو13مجلسكتابتآن1274ق.استوآخرينتاريخنگارهها1280ق.و آنرقمداوریرادارد.تاريخ

بهلحاظسبکدارایمکتبقاجاریاست)سامانيان،1384:2(.5قرار اروپايیان توجه مورد ايران، خاصه و مللشرق ادبیات در تحقيق آنکه از پسآنان پژوهشهای در را ويژهای جایگاه بهسرعت كه بود منابعی از نيز شاهنامه گرفت،بهخوداختصاصداد.درابتدایقرننوزدهم،نخستينچاپشاهنامهدرهندانتشاركهزبانفارسیصدهاسالزبانديوانی،اداری،شعر،وشاعریبود.همزمان یافت؛جايیانگليسیبهشکلمناسبیعرضه اوليهشاهنامهتوسطشرقشناسان باآن،چاپهای

شد)مارزلف،1385:45(.كهبهطورمستقلدراروپابهطبعرسيده،منتخباتی قدیمیترينقسمتازشاهنامهگوتينگن E.G. Hagemannدر32صفحهبهسال1801م.در گمن كهتوسطها استانگليسی،عربیو ازمعلمانزبانهای M.Lumsden اینکهماثيولمسدن تا طبعشد،1811م. درسال ،Calcutta كلکته Fort William College فورویليام فارسیمدرسه722صفحه در نستعليق بهخط و درشت سربی بهحروف را شاهنامه جلد نخستين

رحلیبامقدمهمشروحانگليسیبهچاپرسانيد)افشار،1355:24(.ق.(آشنا 1210-1344( قاجار دوره در سنگی چاپ فناوری با ايرانيان هنگامیكهكهمعروفبهدورهشاهنامههایچاپسنگیاست شدند،عصردیگریازنشرشاهنامهآغازوتالشبراینشرآنادامهیافت.باوروداينصنعتبهايران،همهتجربیاتقرنهایكتابهایچاپسنگیدر پیشينبافنچاپآميختهشد.برایهمين،آرایههایتزئينی

35040

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

كهابتدادرنسخخطیوجودداشتهاست.اولينشاهنامهدر ادامههنرواصولیاستمحرمسال1267ق.درتهرانبهخطنستعليقدر595ورقرحلیبهشيوهچاپسنگیكهابعادآن33×20/5س.م.استبهدستورحاجیمحمد طبعشد.ايننسخهمصور،كه60تصويرآنبهقلمنقاش حسينتاجرتهرانیدرچاپخانهمباركهصناعتچاپشده

ميرزاعليقلیخويی،ازپركارترينصورتگرانوتصويرسازانآنسدهاست.6

شکل1.انجامهشاهنامهچاپسنگی1267ق.شاهنامه طهماسبی

دراوايلدورانحکومتصفویان)1344-1210ق.(درايران،باایجاددولتیواحدووحدتكشوروباحمایتشاهاسماعيلاولصفوی)سلطنت907-930ق.(ازهنرمندان درسراسركمالالدينبهزاد كارگاهصنعتیتركماناندرتبريزوهنرمندانمحلیاينشهر،مهاجرتاستاد)865-942ق.(وجمعیدیگرازهنرمندانهراتبهتبريز،امکانتلفيقوهمآميزیسنتهایهنریوجریانوسبکهاینگارگریهراتوتبريزفراهمآمد.بدينساندردورانهنرپروریكهاوج گرفت شاهطهماسب،شيوهاینويندرهنرنگارگریايرانباعنوانمکتبتبريزشکل

تحولوتکاملدرنقاشیايرانیبود)مقدماشرفی،1367:71(.

35041

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

كمبرسرزمينايراندردورهصفویان اوضاعسياسی،اجتماعی،تاریخیوفرهنگیحاكشور، ازسراسر برترينهنرمنداننگارگر كارگاههایسلطنتیوجذب باپیدایش همراهكشور بر كم حا نظامحکومتی به را نگارگری و كتابآرايی هنر پیشرفت و رشد واقع دروحکام دربارسالطين در متمركز هنرپروری ترتيب بدين گردانيد. وابسته دوره اين دربهمنظور شاهی نقاشخانههای نگارگری و كتابآرايی كارگاههای ایجاد گشت. پدیدارتاریخیدرمجاورت نفيس،دردورههایمختلف تهيهمنابعخطی و كتابسازی رواجكهدرروحيهبرخیازپادشاهانوشاهزادگان كتابخانههایسلطنتیپدیدهایمتعالیبود

كزباعالقهبسياربهفعاليتهایهنریبپردازند. كردتادراينمرا تحولیایجادكنارشاهنامهنگارانچنانموجیازحمایتوپشتيبانیازهنرمندان حضورآناندركهدردورانصفوی، كهمركزتوجههمگانبود،تاآنجا وفرهنگهنرپروریایجادمیكردكز گرفت.رونقاينمرا آموزشهایخوشنویسیونقاشیدرشمارتعليماتقزلباشقرار

سببرونقهنرشاهنامهنگاریوفرهنگآنشد)هراتی،1387:46(.پیشرفتسريعوتحولنويننگارگریايران،شکوفايیآنرادرسدههای9و10ق.بهكهبرپایهسنتهایتصويری ارمغانآورد.ايننظامزيبايیشناسیخاصوتکاملیافته،ازبهتريننسخخطیتاريخنگارگری گرفتهبود،درنگارههاییکی باستانیايرانشکل

ايران،شاهنامهطهماسبی،تجلیمییابد.یکی كه میرود بهشمار شاهنامههایخطی ارزشمندترين از شاهنامهطهماسبیاززيباترينآلبومهایتصويریجهانرادرخودجایدادهاست.نگارههایايننسخهخطیبهدليلدارابودنبرترينويژگیهایزيبايیشناسی،معنايیوفنیخوددرميانحضور هستند. درخشندگی و زيبايی اوج در و بینظير ايران، نگارگری تاريخ آثار سايراز جذاب صحنههايی كه كتاب، اين نگارههای الیههای در فردوسی اشعار پررنگكشيدهاست،بهچشممیخورد بخشهایاسطورهایوحماسیوتاریخیرابهتصويركالمیبهنشانههایتصويریتبديلشدهاستواهميتشاهنامهدر كهبهخوبیعناصر

فضاینگارگریعصرصفویرانمایانمیكند.و كتابت كه است پرنگارهای عظيم دستنوشت نسخه طهماسبی، شاهنامهگروهیازبهتريننگارگرانومذهبانوصحافانو نگارگریوتذهيبوتجليدآنتوسطكتابخانهدربارصفویاززمانشاهاسماعيلیکم)سلطنت892-930ق.(در كتابآرایانشاهطهماسب

)بعدا فرزندهشتسالهاشطهماسبميرزا به اهدا برای حدود927ق.

یافته سرانجام و ادامه او، شهریاری دوره در و شد آغاز سلطنت930-984ق.( یکم،كاملنبودهوبقيهآن تازمانوفاتشاهاسماعيل،شاهنامه كه است.مشخصاستكهطهماسبدرزمانبه بهسرپرستیوحمایتشاهطهماسباتمامیافتهاست.ازآنجاسلطنترسيدنتنهادهسالداشت،امورسياسیدربارصفویتوسطاميرانواتابکانتصويری دانش كه فراهمساخت برایشاهجوان را امکان اين و ادارهمیشد قزلباشكهشاهنامهدردستتهيهبود،شيوهنگارگری خودراوسعتبخشد.درخاللسالهايی

35042

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

كتاب تدوين پایان و آغاز زمان .)81 )كنبی،1387: یافت را الزم رشد و تکوين صفویانگلنار كباز،1379:87(اماتنهانگارهتاريخدارايننسخه،تصويراردشيرو روشننيست)پاواقعی ابعاد كه كتاب اين .)50 )كنبی،1382: دارد همراه به را 934 رقم كه است كنيز Stuart كریولش كهبعدهااستوارت 47س.م.بوده،7براساستحقيقاتی x 31/8آنCary Welchبررویآنانجامداد،15نقاشدرمصورسازی258نگارهنقشداشتهاند.كه9تنازنقاشان،هنرمندانشناختهشدهایبودندولیدرباره ویبرايناعتقاداستكهدرمجموعدارای1006صفحهبا بقيهنظرقطعیندارد.ازمياننگارگرانايناثربزرگ258مجلستصويریاست،تنهانامدوتنازآنانبهصورت)ميرمصور(و)صورهدوست

محمد(بررویدوصفحهازنسخهرقمخوردهاست)ذكاء،1374:135(.كهرسمبودپادشاهانسرزمينهایبزرگبراینشاندادنحسننيت دردورهایخودوهمچنينتحکيمروابط،هدایايیبرایسالطينتازهبهتختنشستهمیفرستادند،ارزشمندتريناثرنقاشیدورهصفویهمراههيئتیبزرگوهدایایدیگربرایتبریکبهسلطانسليمدوم)سلطنت974-982ق.(،بهعثمانیفرستادهشد.اتفاقیكهباعثشدیکیازبزرگتريناسنادهنریوتاریخیايرانتامدتهاازدیدعالقهمندانوشيفتگانگزافبه كتابدربرابرمبلغی هنردوربماند،تااینکهدراواخرقرننوزدهمميالدی،ايندر Baron E. de Rotchild روچيلد ادموند بارون فرانسوی، تصرفدولتمندمشهورآمدوبهپاریسانتقالیافتونخستينباردرسال1903م.درنمایشگاهآثار هنر اسالمیدرگذاشتهشدوباردیگرازدیدههاپنهانشدتادرسال موزههنرهای تزيینی پاريسبهنمایشArthur A. Houghtonآنراخریدوبه 1959م.ثروتمندبزرگآمریکايی،آرتورهوتون

آمریکابرد)مؤید،1365:429(.كهارزشاينشاهنامهباشکوهرامیدانست،تصميمداشتآنرانزدخودنگهدارد. هوتونتحقيق به تا سپرد هاروارد دانشگاه پژوهشگران بهدست بررسی برای را آن هنگام همان دریاهردليل امادرسال1970م.بهدليلبدهیمالياتی بیشتریدربارههنرمندانآنبپردازند، TheMetropolitanMuseumofArt متروپوليتن هنر موزه به را آن مينياتورهای برگ 78 دیگر،كهبهدليلبیماریبیممرگداشت،تصميمبه نيويورکاهدامیكند.چندسالبعدهوتونازمرگ،مالياتبسيار كهپس كردند گوشزد او گرفت.مشاورانحقوقی باقیشاهنامه فروش

گرانبهایخودرابفروشد. سنگينیبرارثاوتعلقمیگيردوبهتراستآثارهوتونعقيدهداشتبهتراستتمامیشاهنامهیکجافروختهشودوچهخریداریبهترازدولتايران.بههميندليلبامحمدرضاشاهپهلوی)سلطنت1320–1357ش.(وهویدا،كردوپیشنهادقيمتیمعادل20ميليوندالررادادوعنوان نخستوزيروقتايران،نامهنگاریگرفتهوبهايراندهد. كهاحتمالداردبتواند78برگشاهنامهراهمازموزهمتروپوليتن كرد

كارشناس اما میدهد، را شاهنامه خرید و كارشناسان بازدید دستور ايران دولتبر كرد. برآورد دالر ميليون 15 را شده بازدید مجموعه كل قيمت ذكاء، یحيی ايرانی،

گزارشویبهنخستوزيردرسال1355ش.صفحاتشاهنامهبهاينقراربود: اساس

35043

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

95قطعهمينياتور،یکقطعهتذهيبودفتينجلدسوختوضربیوصفحاتغير-مصور،موجوددرصندوقبانکدرنيويورک؛

78قطعهمينياتوردوصفحهتمامتذهيب،موجوددرمنزلآقایهوتوندرمریلند؛-78قطعهمينياتورموجوددربخشاسالمیموزهمتروپوليتندرنيويورک؛-لندن- در Christie’s كريستيز حراجی مؤسسه در موجود مينياتور قطعه 7

)ذكاء،150:1374(.كریستيز حراجی در طهماسبی شاهنامه از گذاشته امانت قطعه هفت شوربختانهفروختهشدوسپسقطعاتدیگریبهطورمتفرقهبهفروشرفتودرنهایتنسخهایو كرده یکجاجمع را آن دوباره بتوان است غيرممکن دیگر كه مثلهشد مهمی، بدين

كاملساخت. نسخهراكهدرسال ازمينياتورهایشاهنامهباقیماندهبود پسازمرگهوتون118نسخهبرای سرانجام میدهند. ايران دولت به خریدی پیشنهاد دوباره او وارثان 1372ش.دكونينگ ویلم سه شماره زن تابلوی با اثر اين شاهنامه، اين باقيمانده بازپسگيریWillem de Kooningدرموزههنرهایمعاصرتهرانمعاوضهمیشودوباالخرهاين

تعدادنگارهبهموطناصلیخودبازمیگردد.8نسخه برگردان های شاهنامه طهماسبی

برای اما نگاشت، میتوان بسيار طهماسبی شاهنامه بازچاپ نسخههای باب دركالم،بهمعرفیاجمالیوتوضيحساختاریاينچهاربازچاپنفيس جلوگيریازاطاله

كهبهترتيبسالچاپعبارتنداز: پرداختهمیشود1 نسخهبازچاپدانشگاههاروارد)1981م.(؛.2 نسخهبازچاپموزهمتروپوليتن)2011م.(؛.3 نسخهبازچاپويژهنشر)2014م.(؛.4 نسخهبازچاپفرهنگستانهنر)1392ش.(..

1. شاهنامه هوتون9به را اتاقی هاروارد، دانشگاه در هوتون خطی نسخ كتابخانه 1962م. سال در هنگامیكهگ فا موزه اسالمی بخش رئيس ولش، كری استوارت داد، اختصاص طهماسبی شاهنامه1972م. سال در كرد. عظيم مجموعه اين درباره تحقيق به شروع هاروارد، در Fogg artموزهمتروپوليتننيويورک،78مجلسازايننسخهرابهشکلیبسيارآبرومندانهبهنمایشكهدارایمقدمهایخواندنی كتابیرابهقلمولشمنتشرساخت گذاشتوبدينمناسبتبود)موید،1365: رنگیوتکرنگ ازهمان78مجلسبهصورت بازچاپبرخی و ومفصل429(.پسازآن،اوودكترمارتيندیکسنDicksonBernardMartin،استادفارسیدانشگاهكار كهنتيجه كردند كار پرينستون UniversityPrinceton،حدودبیستسالرویايننسخه Theهوتونشاهنامهعنوانتحتنسخه،700درتيراژیباوجلددودر1981م.سالدرهاآن

ShahnamaHoughtonوباحمایتدانشگاههارواردمنتشرشد.

35044

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

آن مؤلفان و نشر عامالن مثالزدنی توجه چاپی، نسخه اين بیبديل مشخصههای ازنمونهای به را اينچاپ راستا، اين كهدر بودهاست بهتمامیجوانبشاهنامهطهماسبیكارهایپژوهشیدراينزمينهوهمينطورتحقيق كمنظيروبسيارسودمندبرای قابلتوجه،كهدرادامهبهاختصاربهمعرفیآنخواهيمپرداخت. درتاريخوهنرايرانتبديلنمودهاستجلدنخستاينمجموعهبهمباحثنظریومعرفیپدیدآورندگاننسخهوجلددومبهكامل بازچاپنگارههایشاهنامهطهماسبیبههمراهاندکتوضيحاتیاختصاصدارد.معرفیگانهاستتابتوانحق كتابنيازمندتحقيقـیعميـقوجدا وپرداختنبهتمامیجنبههایاين

كرد.ويژگیهردومجلداينگونهاست: گرفتهبرایآنرابازگو مطلبوتالشهایصورتجلد اول

كهدارای22مجلسرنگیتمامصفحهنزدیکبهابعادواقعی، ايننسخه312صفحهای،صفحهمذهبرنگیآغازينشاهنامهو284تصويرتکرنگقهوهایاست،بادوديباچه Seymourاساليوسيموروگ( كوليجCoolidgeJohn)مديرسابقموزههنرفا بهقلمجاندو بعدی، دربخشهای آغازمیشود. ویکسپاسگزاری گ( فا هنر موزه )مدير Sliveاز كتاب، اين به مربوط اطالعات تمامی ولش، كری و دیکسن مجموعه، اين محققكارآنها گرفتهتاطرزتهيهابزار معرفیوشرححالیکایکهنرمنداننقاشوخوشنویسكردهاندوبا كاراستاداندخيلدراينپروژهرابهدقتذكر وپرداختنبهجزئياتتکنيکیكردهاند ارائهمشخصاتوتوضيحاتیمبسوطدربابروندشکلگيریايننسخه،تالشكافیوبامستنداتدقيقدراينجلدبهاستقبالجلددوم گاهی تاخوانندهبادانشوآ

كهنسخهبرگرداننگارههاینفيسشاهنامهطهماسبیاست،برود. كتاب،آنها كارهای نمونههای بعضی اینکه بر عالوه شاهنامه، اين هنرمندان معرفی دربه تکرنگ تصاويری بهصورت ادامه در آمده، گانه دریکصفحهجدا رنگی بهصورت

تجزیهوتحليلشخصيتها،مجالس،وساختارتصاويردیگرنيزپرداختهشدهاست.كهبانيانبازنشرايننسخه،درانتهای كتابتاآنجاپیشرفته دقتنظردرتوليداينكتابدوفصلمهم،قانونالصورصادقیبیگوماجرایهدیهدادنشاهنامهطهماسبیوفضای آثارهنری كامالاصولشکلگيری تا كردهاند بهآنضميمه را بهدربارعثمانی

تاریخیآندورهبرایخوانندگاناينبازچاپ،قابلتجسمباشد.

■ شاهنامه هوتون. ]دو جلد[. آمريكا: فاگ، هنر موزه و هاروارد دانشــگاه

1981م.زبان: انگليسی

ابعاد: 29/8 × 45س.م.

35045

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

فهرست مطالب جلد اولنسخهخطیوپیشينهآن؛-روندشکلگيریكتاب؛-سنتوهنرمندانآن؛-ریشههایتيموریوتركمندرهنرعصرصفوی؛-نتايجهنرصفوی؛-هنرمندانشاهنامههوتون؛-سلطانمحمد؛-ميرمصور؛-آقاميرک؛-دوستمحمد؛-ميرزاعلی؛-مظفرعلی؛-شيخمحمد؛-ميرسيدعلی؛-عبدالصمد)شيرينقلم(؛-كا،عبدالعزيز- استادانكهتر)قدیمی،قدیمیپسرعلی؟،عبدالواحدمشهوربهخواجهكا

ودستيارشميرزامحمد؟،باشدانقارا(؛سخنآخر؛-یادداشتها؛-پیوست1:قانونالصوراثرصادقیبیگ؛-پیوست2:شاهنامهاهدايیشاهطهماسببهسلطانسليمدوم؛-فهرستانتخابیآثاراشارهشده؛-نمایه.-

جلد دومكهبهواقعنسخهبرگردانیازشاهنامهطهماسبیاست،در جلددومازشاهنامههوتونكوتاهآمده،مطابق كتابدریادداشتی كهدرسرآغاز 560صفحهانتشاریافتهوهمانطوراصلنسخهخطی،نگارههایصفحاتزوجوفرد،بههمانترتيبدرصفحاتمربوطهاینکهدوتصويرروبهرویهم گرفتهاند.درايننسخه،بهجای درجایاصلیخودقراربه آن به وتوصيفمجلسمربوط بهشرحداستان باشند،درصفحهمقابلهرتصوير

شکلیمبسوطپرداختهشدهاست.و269صفحهتکرنگقهوهای فریدون، تمامرنگی،سوگواری اينجلدیکمجلس درازتمامیمجالسشاهنامهطهماسبی، بازچاپی اينتعداد258تصويرآن از كه وجوددارددرابعادینزدیکبهاصل،همراهباتصاويرجلدوبسياریازصفحاتتذهيبنسخهاصلیگلچين كوچکازسرلوحهاینسخهاصلی كتاب،12تصوير است.بهعنواننمونهدربخشیاز

35046

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

گرفتهاند.باآنکههمگیمجالسشاهنامه گانهموردپژوهشوتفسيرقرار شدهوبهصورتجداگرفتهاست، كتابمنتشرودرمقابلچشمجهانيانقرار طهماسبیبراینخستينباردراينمتأسفانهبهسببتکرنگبودنآنها،درخشندگی،جالوبسياریازجزيیاتنسخهاصلیازدسترفتهاست.بااينحالايننسخهبرگردانبهدليلچاپنخستينبارهنگارهها،حتیبه

شکلتکرنگ،ومقاالتوتوضيحاتعلمیوروشمندخود،اهميتبسياریدارد.فهرست مطالب جلد دوم

نگارههایشاهنامههوتون؛-كتيبهها:نکتههاومنابع؛-كنواشخاص.- نمایهاما

كتاب شاهان ايرانی10 2. شاهنامه شاه طهماسب: شده، رونمايی طهماسبی شاهنامه از اخير سالهای در كه نسخههايی از دیگر یکیكهدراولنوامبر2011ميالدی كهدرترقيمهآنآمدهمربوطبهمجلدیاست همانطورگالریهایهنرسرزمينهایعربی،تركی،ايران،آسيایمركزیوجنوب گشایش بهمنظورآسيا11توسطموزههنرمتروپوليتندرنيويورکبهچاپرسيدهاست.بدينمناسبتاينكندو درحوزهايرانهمنسخهخطی گرفتپنجاثرشاخصجهانیرامنتشر موزهتصميم

شاهنامهشاهطهماسببرگزیدهشد.ايرانی)شعروادبفارسی(بیستمين برگزیدهبخشمطالعات كه ايننسخهچاپیكتابسالجمهوریاسالمیايران12نيزبوده،شاهکاریاستبسيار دورهجايزهجهانیوعرضه موزهدر288صفحهچاپ اين ازسوی ومجلل نفيس بهشکلی كه ارزشمند كنبی Sheila R. Canby،مديربخش كهمقدمهایازشيال گردید.درتوصيفاينمجلدكهبرایاولينباربههمت هنراسالمیموزههنرمتروپوليتن،رابههمراهدارد،آمدهاستانجمنايرانی-آمریکايیوبنيادنوروز،تمامی258تصويرشاهنامهطهماسبیبهصورتكتابفاخربرایهمهمردمان تمامرنگیدریکجلدبهچاپرسيدهتابدينطريقايننگارگری به عالقهمندان و مشتاقان برای و بوده دسترس در عالم چهارسوی در گيتی

باشکوهايرانیدرقرن16م.منبعیمهمفراهمآید.

■ شــاهنامه شاه طهماســب: كتاب شــاهان ايرانــی. آمريــكا: مــوزه

متروپوليتن، 2011م.پخش: انتشارات دانشگاه ييل.

زبان: انگليسی.ابعاد: 26/7 × 39/3 س.م.

35047

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

است، آن چاپ در دقت و تصاوير باالی كيفيت كتاب اين شاخصههای از یکیخودنمايی بسيار آن در رفته كار به طاليی رنگ حتی و رنگها تفکيک كه بهگونهایمیكندوپدیدآورندگانتالشفراوانیداشتهاندتابراینخستينبارباچاپرنگیتصاويركتابآرايی شگرفشاهنامه،عالوهبرعظمتايناثر،توانايیخودرانيزدرعرصهچاپو

عرضهدارند.كتاببرایخوانندگان،دربخشیبهتوضيحتصاوير كمکبهدرکمفاهيم بهمنظوركتاب تاهرچهبیشترهویتوخصوصياتاين ازمصورانآنهاپرداختهشده وشرحی

حماسیوآفرینندگانآنهاآشکارشود.كهسهسالپسازفروش نکتهدیگردربابنسخهچاپموزهمتروپوليتنآناستكاملتمامیشمارگانآن،درتاريخ29آوريل2014،اينموزهاقدامبهبازچاپايننسخه

كرد. كمتروبااندکتغيیراتیدرابعادودر360صفحه اماباقيمتیفهرست مطالب

بیانيهحاميانمالی؛-ديباچهمديرپروژه؛-سپاسگزاری؛-نکاتیبرایخوانندگان؛-مقدمه:شاهنامهشاهطهماسب:شيالكنبی؛-كتابشاهانايرانی]بازچاپنگارهها[؛- شاهنامهشاهطهماسب:فهرستآثار؛-منتخبكتابشناسی.-

3. شاهنامه شاه طهماسب: كتاب شاهان ايرانی13باتوجهبهاستقبالازانتشارنسخهبرگردانهایشاهنامهطهماسبی،شركتويژهنشردرايران،اثرارزشمندرادر352صفحهچاپودر باهمکاریموزهمتروپوليتن،بهصورتمشترکاينكهبهنظربراساس كتاب كرد.اين كتابتهرانعرضه بیستوهفتميننمایشگاهبینالمللیمتفاوت محتویات و الحاقات اندک با شده، بازتوليد 2014 سال در موزه اين نسخهبرگرداننسبتبهنسخهاصلی،روانهبازارشدوبراینخستينبارتمامیصفحات،یکجاوباجزيیاتگرفت.بهلحاظظاهریشایدتمايزی دریکمجلدچاپودردسترسخوانندگانايرانیقراركهفصولدیگری بینايندونسخهبازچاپنتوانقائلشد،امابانگاهیدقيقترمیتواندیدبهنسخهموردبحثاضافهشدهاست.بهعنوانمثال،فصلنکاتی برای خوانندگان نسخهويژهنشر،دارایتفاوتیمختصربانسخهموزهمتروپوليتناست.همينطورعالوهبرمقدمهمشترکكنبی،مقدمهدیگریتحتعنوان»گسترهابزارآالتدر]نگارههای دونسخهبرگردان،خانمشيالكامل كهدرآنبهشکلی شاهنامه[شاهطهماسب«رابهنسخهويژهنشر،اختصاصدادهاستكرده وجامعبهسبک،شيوههایهنریوصنايعدستیدردورهحکومتشاهطهماسباشارهكترهایمؤثردراين كارا است.یادرفصل»بازیگراننمایش«نمایهمصوریازاشخاصمهمو

35048

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

كهاينعمل،نشاندهندهدقتوتوجه نسخهبیبديلآمدهوبدانهاپرداختهشدهاستكهپیشتردر كسبمادیوچاپصرف،ازنسخهای كهتنهادرپی ناشراناينبازچاپاستدنياازاقبالعمومیبرخورداربوده،نبودهاندوباپیوستبخشهايیمهمبهايننسخه،برباركردهاند. علمیومعنايیآنافزودهوبااحترامبهمخاطب،بهگونهاینسخهایجدیدتوليدهمانندنسخههایدیگرازبازچاپهایشاهنامهطهماسبی،درهریکازبخشهایداستانیحکایتهای با بیشتر هرچه خواننده تا آمده روایات درباره مختصری توضيح نيز، اثر اينتصاوير، و چاپ كيفيت لحاظ به هرچند اینکه نهايی نکته شود. درگير هنری شاهکار اينكيفيتچاپنسخهويژه تفاوتهايیمياندونسخهموزهمتروپوليتنوويژهنشروجوددارد،نشرنيزدرحدمطلوباستوباالخصباانتخابقيمتیمتناسببااثر،تااندازهایبهموقعيت

اقتصادیخوانندهفارسیزباننيزتوجهشدهاست.فهرست مطالب

بیانيهحاميانمالیبنيادنوروز؛-كمپبلThomas P. Campbell؛- ديباچهمديرپروژه:توماسسپاسگزاری:شيالكنبی؛-نکاتیبرایخوانندگان؛-مقدمه:شاهنامهشاهطهماسب:شيالكنبی؛-كنبی؛- مقدمه:گسترهابزارآالتدر]نگارههایشاهنامه[شاهطهماسب:شيالكتابشاهانايرانی]بازچاپنگارهها[؛- شاهنامهشاهطهماسب:بازیگراننمایش]نمایهاعالم)مصور([؛-توضيحاتنگارهها؛-منتخبكتابشناسی؛-كپیرایتعکسها.-

■ شــاهنامه شاه طهماســب: كتاب شــاهان ايرانــی. آمريــكا: مــوزه متروپوليتــن، 2014م.، پخش: ويژه

نشر، محل چاپ: اسپانيا.زبان: انگليسی.

ابعاد: 31/75×24/8س.م.

35049

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

4. شاهنامه شاه طهماسبی14كتابشاهنامهشاهطهماسبی یکیازرویدادهایمهمعرصهچاپونشردرسالجاری،انتشاردرقطعسلطانیوباصحافینفيسدر422صفحه،توسطانتشاراتفرهنگستانهنربودهشاهنامه نگارههای بازگشت از پس آمده، كتاب اين ناشر سخن در كه همانگونه است.كشور،اوليایفرهنگستانهنروموزههنرهایمعاصرتهراندرسالهایاخير طهماسبیبهطبع زيور به است آن شأن درخور چنانکه نفيس كتاب اين تا میجستند فرصتی هموارهكهسرانجاماسبابومقدماتاينمهمفراهمشدودراينراهباتمامی آراستهشود،تاآنجا

كرهشد. كهبخشیازاينآثاررادراختيارداشتندمذا موزههاومجموعههايیشاهنامهطهماسبیحاضرحاویتصاوير116نگارهموجوددرموزههنرهایمعاصر،از ازمجموعهخليلیدرلندن،9نگاره ازموزهمتروپوليتن،10نگاره نگاره بههمراه33بنيادآقاخان،3نگارهازموزههنرهایاسالمیقطر،یکنگارهازموزهرضاعباسیتهران

كهدرمجموع172مجلسراشاملمیشود. استطهماسبی، شاهنامه ساختار حفظ بهمنظور و قطع لحاظ به كه كتاب ايننزدیکترينابعادرادرمياندیگرنسخهبرگردانهابانسخهاصلیدارد،باسهمقدمهازعلیمعلمدامغانی،ريیسفرهنگستانهنر،علیجنتی،وزيرفرهنگوارشاداسالمیوكهبهامضایمديرعاملموسسهمتنو استادمحمودفرشچيانوهمچنينسخنناشر

ريیسموزههنرهایمعاصرتهرانرسيدهاست،آغازمیشود.استاد را كتاب اين مقدمههای و فهرست عنوان، بسماهلل، نستعليق خوشنویسیغالمحسيناميرخانیبرعهدهداشتهاست،امامشخصنيستچراتنهابخشسخنناشر،ازكاربرهمخوردهاست. اينقاعدهمستثنیشدهوبااينعملبهگونهای،یکدستیصفحهآرايیآن شکوه و نفاست یعنی آن ويژگی مهمترين بازچاپ، اين با برخورد نخستين دراز هستند. دخيل دیدگاه اين پیدایش در متعددی عوامل كه میآید چشم به كامالكاملهمهبخشهایآندرايراناست نکاتقابلتقديراينمجموعه،چاپواجرایكشور در نشر عامالن به اثر اين ناشران اعتماد و چاپ ارتقایصنعت نشاندهنده كهكيفيتیمطلوب كهتمامیقسمتهایتصويراز است.دقتدرجزيیاتبدانگونهاستچهدرچاپوچهدرعکسبرداریبرخوردارهستند.بهعنوانمثال،دربعضیصفحاتكهتصاويریبهغيرازمجالسشاهنامهآمده،درصفحهروبهرویآن،برایایجادحسیمربوطه تصوير نيز حالت اين در كه شده بزرگنمايی مجلس یک از بخشی گرافيکی،درمجالس پنجم،هم رنگ بهكارگيری است.همينطور نداده ازدست را كيفيتخودكتابشاهنامهطهماسبیازدیگرخصوصياتمهم وهمبرایخلقحاشيههایافشانكهسعیشدهبااستفادهازآن،اينحاشيههابهنحومطلوبیبازچاپشوند. كتاباستآنهادرصفحات قرارگيری وتصاويرومحل نگارهها نوعچينش و گرافيک طراحیكهصفحهسمتچپبهمجالس ازدیگرنکاتمثبتاينمجموعهاست؛بدينشکلتصويریشاهنامهاختصاصدادهشدهودرصفحهسمتراست،برایهرنگاره،عنوانو

35050

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

شرحیبهدوزبانفارسیوانگليسیتهيهشدهوهمينطوربهمحلنگهداریاثروانتسابكتابحتیدربعضیصفحات آنبهنقاشانمختلفنيزاشارهشدهاست.صفحهآرايیباتغيیراتاندكیدريونيفورمثابتآنها،مانعازتکرارویکنواختیشکلصفحاتشدهو

فرمپویايیرابدانبخشيدهاست.)تصوير2(ازدیگرنکاتشایانتوجهايننسخهبرگردانآنکه،درايننسخهچاپیصفحههايیكتابآرايی ظرایف دیگر و جدولبندی اشعار، متن خط، نمونه تصاوير، جزيیات بههمان كتاب، آستربدرقه مثال برای است. شده داده اختصاص طهماسبی شاهنامهآستربدرقهنسخهاصلیبودهوتصويرجلداصلینيزدرابتداوانتهاینگارههاآمدهاست.كهطرحجلد كرد.بهگونهای كتابرابایدیکیازنقاطقوتايناثرعنوان جلداينكلمجموعه نسخهاصلی،بازآفرینیوباطرحچرمزيبايیصحافیوسوختكاریشدهوكهتمامیايناقدامات درونیکروكشوسپسدرونجعبهایچاپیقراردادهشده

كمکیبرایافزودنبرنفاستاينشاهنامهنيزبودهاست. عالوهبرحفاظتمجموعه،گرفتهاندتا كار بهنظرمیرسدپدیدآورندگانايننسخهچاپیتمامیهمتخودرابهكهاينامرفینفسهقابل كيفيتومطابقتقطعاثربانسخهاصلیبرابریحاصلشود دركوچکتر كتابرادرتيراژیدیگروباقطعی ستایشاستامابهترمیبودعالوهبراين،و حملونقل امکان هم و بوده بهصرفه مخاطب و ناشر برای هزینه لحاظ به هم كهقيمت زيرا میرساندند، چاپ به آید، فراهم نيز كتابخانهها قفسههای در جایگيریهنر دانشجویان عالقهمندان،خاصه عموم برای آن بودن تهيه غيرقابل و كتاب باالی

كتابآسيبرساندهاست. بهشدتبهدسترسیبهكاری،بسيارمحسوسبوده، كتاب،بااينحجم كهنبودآندراين یکیازمواردیكهبهشکلیجامعبهتوصيفوجوهساختاری، عدموجودمقدمهعلمیوتحليلیاستهنری،هنرمنداننسخهاصلیوشرایطتاریخیوفرهنگیدخيلدرشکلگيریشاهنامهكهتمامیناشرانغربیهنگامبازچاپشاهنامهطهماسبی، طهماسبیبپردازد.آنگونه

ايران: شاه طهماســبی. شاهنامه ■فرهنگســتان هنر جمهوری اسالمی بــا همكاری مــوزه هنرهای ايران؛ پاســارگاد، بانک تهــران، معاصر

1392ش.زبان: فارسی، انگليسی.

ابعاد: 31×47س.م.

35051

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

قسمتیرابهطورويژهبدينمقاصداختصاصدادهبودند.متأسفانهجایخالیايننوعكهعالوهبرتوجه كامالبهچشممیآیدوچهنيکوترمیبود دیدگاهدرايننسخهبرگردان

كيفيتاثر،بهمباحثپژوهشیازايندستنيزتوجهمیشد. بهشکوهوكتابنفيس،بروزآنازطرفناشران كهدرتوليداين كهباتوجهبهدقتی ازنکاتمهمیصفحههای شمارهگذاری شيوه در كه است مشکالتی بوده، بعيد شاهطهماسبی شاهنامهكهذكرشد،دراينمجموعهتالششدهتابااختصاصدوزبان كتابرخدادهاست.همانطوركتاب،جنبهفراملیبودناثرنيزاعمالشود،امامعلوم فارسیوانگليسیبهتمامیبخشهایازچپبهراستباشد،همانندصفحات انگليسی نيستچرابهجایآنكهشمارهصفحات

فارسیازراستبهچپشروعشدهوشمارهصفحاتفارسیوانگليسیهردویکیاست.كتاب،متأسفانه اين تامخاطب اثریمجللسببشده توليد سعیهمهجانبهدركهناشران بازازداشتنتمامینگارههایاينشاهکارعظيمهنریمحرومبماند.هرچنداينبازچاپصفحاتیجدیدازنسخهاصلیرادرايننسخهبرگرداندرمعرضدیدهمگانكاملازهمه258نگارهشاهنامهطهماسبیهمچنان قراردادهاند،امافقداننسخهایكشيده كتاب كهبرایتوليداين ازمعضالتجدیاينمجموعهاست.باتمامزحماتیگردآوریمیشدونسخهچاپی شده،بهترمیبودباصرفزمانبیشترباقیمجالسنيزگرنيتناشرانتنهابازچاپنگارههای بینقصیدراختيارمخاطبانقرارمیگرفت،زيراا

1.عنواننگاره)بهفارسیوانگليسی(2.بخشیازتصويرنگاره

3.شمارهصفحه)بهفارسیوانگليسی(4.شرحنگارهوشخصيتها

)بهفارسیوانگليسی(5.روایتداستان)بهنثرفارسی(

6.شعرفارسی7.روایتداستان)بهنثرفارسی(8.روایتداستان)بهانگليسی(

9.شعرانگليسی10.روایتداستان)بهانگليسی(

11.محلنگهداری)بهفارسیوانگليسی(

گریدصفحهآرايیشاهنامهطهماسبی،1392ش. شکل2.

35052

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

كزخارجیرابهاين موجوددرايرانبود،چرامجالستصويریموجوددردیگرموزههاومراكمبودتصويریچيست. گرقصد،بازچاپنسخهاصلیبود،علتاين نسخهافزودندواكتاببرمیآید،تازمانیكهايننسخهبرگردانازتمامینگارههاینسخه چنانکهازاسم

اصلیبرخوردارنباشد،متأسفانهنمیتوانآنراشاهنامهشاهطهماسبیناميد.فهرست مطالب

سخنناشر؛-مقدمهريیسفرهنگستانهنرجمهوریاسالمیايران؛-مقدمهوزيرفرهنگوارشاداسالمی؛-مقدمهاستادمحمودفرشچيان؛-جلدشاهنامه؛-سرلوح:مقدمهبایسنقرميرزا؛-]بازچاپنگارهها[؛-پشتجلدشاهنامه؛-فهرستتصويری.-

نتيجه گيریامتيازاتی هرچاپ كه بود آن بر سعی معموال روندچاپهایشاهنامهطهماسبی، درنسبتبهچاپپیشينداشتهباشد،ازاينرو،باافزودنپیوستها،لغتنامه،تصاويرمتمايز و ممتاز خود از پیش چاپ از را چاپ هر ... و شاهنامه مجالس پادشاهان،اينجریان،درچاپهاینخستشاهنامهبیشتردیدهمیشود.در البته میساختند.افزایشامکاناتصنعتچاپ،عمومابهتکثرو باتوجهبهسهولتو چاپهایمتأخر،گاهازایجادشاخصههایممتازبرایهر تنوعچاپهایشاهنامهتوجهبیشتریشدهومتأخر،تالشهايیدرخور بازچاپهای ميان در اينحال، با چاپ،غفلتشدهاست.

گرفتهاست. توجهینيزبرایارائهچاپیمنقح،اصيلوپیراسته،ازايناثرصورتازمواردشاخصدرهركدامازچهارنسخهبرگردانمذكور،پرداختنبهبخشتصويریواينرویهمتفاوتبودهاست.بهعنوان به پژوهشیشاهنامهطهماسبیاست.نوعدیدگاهكاملترينآنهاست.همدرارائههمگی مثال،نسخهدوجلدیبازچاپدانشگاههاروارد،ازكهدرآنبهوجوه كاملوبینظيری 258نگارهبراینخستينباروهممجموعهپژوهشیمختلفشاهنامهطهماسبیپرداختهشدهاستومیتوانازآنبهعنوانیکیازبهترينموادخامپژوهشیدربابشاهنامهوهنرنگارگریدرايراننامبرد،اماتکرنگبودنتصاويراينكيفيت شاهنامهازمعضالتجدیآناست.نسخهبازچاپموزهمتروپوليتن،چهازحيثكهبرایشاهنامه باالیچاپوچهبهلحاظبعدپژوهشی،ازتالشهایقابلتقديریاستطهماسبیانجامشدهاست.نسخهبازچاپويژهنشرنيزدرراستایبازچاپموزهمتروپوليتنكردهوباافزودنبخشهايیتکميلیوارائهقيمتیمعتدلسعیدرجذبمخاطب حركتكهنفيسترينوباشکوهتريننسخهبرگردان كرد بیشترینمودهاست.بهجرأتمیتوانابراز

35053

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نگاره های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر

آن نشر عامالن كه است پرواضح است. هنر فرهنگستان بازچاپ طهماسبی، شاهنامه ازاما بودهاند، باال چاپی كيفيت با و بیبديل مجموعهای توليد پی در ارزشمند كوششی باگزاف،وفقدان86نگارهاز258مجلس نبودبخشپژوهشیشایستهاينمجموعه،قيمت

كهبهايننسخهبرگردانوارداست. تصويریشاهنامهطهماسبی،ازايرادهايیاست

منابعكتابشناسیفردوسیوشاهنامه.تهران:ميراثمکتوب. افشار،ايرج.)1390(.

ش162، ،14 دوره مردم. و هنر چاپی«. تا خطی از »شاهنامه .)1355( ايرج. افشار،فروردين1355:45-17.

اقبال،عباسخان.)1313(.»یکیازنسخنفيسشاهنامه«.ش17و18،مهروآبان1313:.441-438

كباز،رويین.)1379(.نقاشیايران:ازديروزتاامروز.تهران:نارستان. پاكلک.ش68 ذكاء،یحيی.)1374(.»ماجرایخریدشاهنامهشاهی)شاهنامههوتون(«.

و69و70،آبانوآذرودی1374:152-134.سامانيان،ساسان.)1384(.»شاهنامهداوری)آخريننسخهخطیشاهنامهفردوسی(«.

پیامبهارستان.ش49،تير1384:5-2.قرن تا تاریخی عهد قدیمترين از ايران: در سرايی حماسه .)1369( اهلل. ذبیح صفا،

چهاردهمهجری.تهران:اميركبير.كنبی.شيال.)1382(.نقاشیايرانی.مترجم:مهدیحسينی.تهران:دانشگاههنر.

كنبی.شيال.)1387(.عصرطاليیهنرايران.ترجمهحسنافشار.تهران:مركز.مارزلف،اولریش.)1385(.»شاهنامهوهویتايرانی«.حافظ.ش27:49-43.

كباز.نگاه:تهران. م.مقدماشرفی.)1367(.همگامینقاشیباادبیاتدرايران.ترجمهرويینپامؤید،حشمت.)1365(.»سرنوشتغمانگيزشاهنامهطهماسبی«.ايراننامه.ش15:

.432-428الورن،سامانتا.)1387(.»نقاشیهایديواریدرشاهنامهطهماسبی)هوتون(«.ترجمه

آذينخشنودشریعتی.آینهخيال.ش6:109-100.آینه شاهی«. كتابخانههای در نگاری شاهنامه »اركان .)1387( محمدمهدی. هراتی،

خيال.ش6،فروردينوارديبهشت1387:51-46.

پی نوشت1.نک.:]1971[.

Shahnameh of Ferdowsi: Baysonghori Manuscript. Tehran: Franklin Book Program.

2.دربارهنقدايننسخهبرگرداننک.:افشار،ايرج.)1381(.»نسخهبرگردانخاوراننامه«.نامهبهارستان.

35054

سال اول، شـــماره 1 و 2بهـــار و تابســـتان 1393

نقد تأليف

پايیز وزمستان.ش6،پايیزوزمستان1381:540-539.3.برایاطالعاتبیشترمراجعهشودبه:پیهمونتسه،آنجلوميکل.)1363(.»شاهنامهفلورانس«.لقمان.

س6:64-55.شاهنامه. نگارههای .)1383( كيوزاليان. ت. ل. آدامووا، ت. ا. به: كنيد نگاه بیشتر اطالعات برای .4

ترجمهزهرهفيضی.تهران:وزارتفرهنگوارشاداسالمیوفرهنگستانهنر.كنيدبه: 5.براینسخههایمصورشاهنامهنگاه

http://shahnama.caret.cam.ac.uk/new/jnama/page6.برایاطالعاتبیشترمراجعهشودبه:

Marzolph, Ulrich. (2003). “Illustrated Persian Lithographic Editions of the Shâhnâme”. Edebiyât. 13, 2. 2003: 177 - 198.

Marzolph, Ulrich. (2006). “The Last Qājār Shāhnāme: The Shāhnāme-ye Bahādori”. In Shahnama Studies I. Ed. C. Melville. Cambridge: 259 - 276 (Pembroke Papers 5).

Van Zutphen, Marjolijn. (2009). “Lithographed Editions of Firdawsī’s Shāhnāma: A Comparative Study”. Oriens 37: 65-101.

7.دراينخصوصمراجعهشودبه:ديباچهشاهنامهطهماسبی.)2011(.نيويورک:موزههنرمتروپوليتن.8.برایاطالعاتبیشتردربابمراحلبازگشتشاهنامهطهماسبیبهايرانمراجعهشودبه:

افشار،ايرج.)1374(.»تازههاوپارههایايرانشناسی)7(«.ش67.مهر1374:126-121.كلک.ش59-58، )روایتدوم(«. بازگرداندنشاهنامهشاهطهماسبی كریم.)1373(.»داستان امامی،

دیوبهمن1373:56-51.كلک.ش67، كریم.)1374(.»فهرستحضوروغياببرایمينياتورهایشاهنامهشاهطهماسبی«. امامی،

مهر1374:177-164.گفتگو.ش13،پايیز1375:73-69. كهبهايرانبازنگشت«. كریم.)1375(.»چهاربرگزرینی امامی،

گفتگو.ش9،پايیز1374:75-77. فرمانفرمایان،سليمان.)1374(.»بازگرداندنشاهنامهشاهطهماسبی«.9. A King`s Book of Kings, The Shahnameh of Shah Tahmasp10. The Shahnama of Shah Tahmasp: The Persian Book of Kings

]Deluxe edition[11. The galleries for the art of the Arab Lands, Turkey, Iran, Central Asia

and south Asia.كتابسالجمهوریاسالمی گزارشبیستميندورهجايزهجهانی 12.برایاطالعاتبیشترمراجعهشودبه:

ايران،1391.13. The Shahnama of Shah Tahmasb: The King’s Book14. The Shahnama of Shah Tahmasb