MụclụcEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
LỜINÓIĐẦU
Chương1.ĐIỀUQUÝGIÁNHẤT
Chương2.KHOAHỌCVÀHYVỌNG
Chương3.HÌNHNGƯỜITRÊNMẶCTRĂNGVÀGƯƠNGMẶTTRÊNSAOHỎA
Chương4.NGƯỜINGOÀIHÀNHTINH
Chương5.BỊPBỢMVÀBÍMẬT
Chương6.ẢOGIÁC
Chương7.THẾGIỚIQUỶÁM
Chương8.SỰKHÁCBIỆTGIỮANHỮNGẢOẢNHTHẬTVÀGIẢ
Chương9.LIỆUPHÁP
Chương10.CONRỒNGTRONGNHÀĐỂXE
Chương11.THÀNHPHỐĐAUKHỔ
Chương12.NGHỆTHUẬTNHẬNDIỆNNHỮNGĐIỀUVÔLÝ
Chương13.ÁMẢNHVỚITHỰCTIỄN
Chương14.PHẢNKHOAHỌC
Chương15.GIẤCNGỦCỦANEWTON
Chương16.KHICÁCNHÀKHOAHỌCBIẾTTỘI
Chương17.CUỘCHÔNNHÂNCỦATHÁIĐỘHOÀINGHIVÀNHỮNGĐIỀUKỲDIỆU
Chương18.GIÓGÂYBỤI
Chương19.LÀMGÌCÓCÂUHỎINGỚNGẨN
Chương20.NHÀCHÁY
LỜINÓIĐẦUNHỮNGNGƯỜITHẦYCỦATÔI
Đólàmộtngàythugióthổimạnhvàonăm1939.Trênnhữngđườngphốbênngoàikhuchungcư,nhữngchiếclárơicuộnxoáythànhnhữnglốcxoáynhỏ,vớicuộcsốngriêngcủachúng.Thậtmaykhiđượcởtrongnhà,ấmápvàantoàn,vớimẹtôiđangchuẩnbịbữatốiởphòngbên.Trongcănhộcủachúngtôi,khôngcònđứatrẻnàolớnhơnmộtchútchọcghẹotachẳngvìlýdogìcả.Chỉmớimộttuầntrước,tôiđãđánhnhaumộttrận–sauchừngấynămtháng,tôikhôngcònnhớđãđánhnhauvớiainữa;cóthểlàSnoonyAgataởtầngba–vàsaumộtcúđấmbạtrấtmạnh,tôithấynắmđấmcủamìnhđãxuyênquaôcửasổlắpkínhtấmcủahiệuthuốcSchechter.
BácSchechterrấtâncần:“Khôngsao,bácmuabảohiểmrồi,”ôngnóikhibôimộtítthuốckhửtrùngđaukhôngtảđượclêncổtaytôi.Mẹtôiđưatôitớibácsĩcóphòngmạchởtầngtrệttrongdãynhàcủachúngtôi.Bằngmộtcáinhíp,ôngrútramộtmảnhthủytinh.Rồiôngkhâuhaimũibằngkimvàchỉ.
“Haimũikhâu!”tốihômđó,bốtôinhắclại.Ôngbiếtrõvềcácmũikhâubởivìônglàmộtthợcắttronglĩnhvựcmaymặc;côngviệccủaônglàdùngmộtlưỡicưađiệnrấtđángsợđểcắtracácmiếngghép–lưngáo,hoặcốngtayáochoàngvàcomlêcủaphụnữ-từcảchồngvảinghễunghện.Sauđó,cácmiếngghépnàyđượcchuyểntớihàngdãyvôtậnnhữngbàngồibênmáykhâu.Ôngrấthàilòngrằngtôiđãđủgiậndữđểátcảcáitínhnhútnhátbẩmsinh.
Cónhiềulúc,đánhtrảlạilàrấttốt.Tôikhôngđịnhlàmbấtkỳđiều
gìliênquanđếnbạolực.Nótựxảyrathôi.Mộtlần,SnoonyđẩytôivàmộtlúcsaunắmđấmcủatôiđãxuyênquacửasổhiệuSchechter.Tôilàmcổtaymìnhbịthương,tạoramộtkhoảnchithuốcmenbấtngờ,làmvỡmộtôcửakính,vàkhôngainổigiậnvớitôicả.CònvớiSnoony,cậuấycònthânthiệnhơnbaogiờhết.
Tôicứbănkhoănchuyệnrútrabàihọcgì.Nhưngngồitrongcănhộấmáp,nhìnxuốngVịnhLowerNewYorkquacửasổphòngkháchvànghĩvềviệcđóthúvịhơnrấtnhiềusovớiviệcthửmộttainạnmớinàođóởtrênphốdướikia.
Nhưthườnglệ,mẹtôithayquầnáovàtrangđiểmlạiđểchuẩnbịđónbốtôivềnhà.Mặttrờigầnnhưđãlặnvàchúngtôicùngnhìnraphíavùngnướcsóngvỗdậpdìu.
“Cóngườiđangđánhnhaungoàikia,giếthạilẫnnhau,”mẹtôinói,taychỉmơhồraxaĐạiTâyDương.Tôichămchúnhìntheo.
“Conbiết,”tôiđáp.“Concóthểnhìnthấyhọ.”
“Không,conkhôngthểthấy,”bàtrảlời,gầnnhưgaygắt,trướckhiquayvàobếp.“Họởquáxa.”
Làmsaomẹbiếtđượcliệumìnhcónhìnthấyhọhaykhôngcơchứ?Tôitựhỏi.Nheonheomắt,tôinghĩmìnhđãnhậnracáidảiđấtmỏngmanhởphíachântrời,nơinónhữngbóngngườinhỏxíuđangxôđẩyvàvungkiếmđâmchémynhưtrongnhữngcuốntruyệntranhcủatôi.Nhưngcólẽmẹnóiđúng.Cólẽđóchỉlàtrongtưởngtượngcủatôi,hơigiốngnhưnhữngconquáivậtlúcnửađêmvẫnthỉnhthoảnglàmtôichoàngtỉnhlúcđangngủsay,quầnáoướtđẫmmồhôi,vàtimđậpthìnhthịch.
Làmcáchnàobạnnóiđượcrằngaiđóchỉđangtưởngtượng?Tôiđămđămnhìnravùngnướcxámxịtchotớikhibóngtôibaophủvàtôiđượcgọiđirửatayđểăntối.Trướcsựthíchthúcủatôi,bốtôibếthốctôilêncánhtayông.Tôicóthểcảmnhậnđượccáilạnhcủathếgiớibênngoàivẫncòntrongbộrâucủaông.
--
MộtngàyChủnhậtcùngnămđó,bốtôikiêntrìgiảithíchchotôivềsố0nhưlàmộtconsốquantrọngtrongmônsốhọc,vềnhữngcáitênngherấtkỳquáicủanhữngconsốlớn,vàvềsựthậtlàkhôngcósốlớnnhất.(“Conluônluôncóthểthêmmộtsốnữa,”ôngnói).Độtnhiên,tôicócáihammuốnrấttrẻconđượcviếtlầnlượtcảdãytoànbộcácsốnguyêntừ1đến1000.Chúngtôichẳngcóthếpgiấynàocả,nhưngbốtôichìaramộttậpbìacáctôngmàuxámmàôngdànhdụmđượckhiđemnhữngchiếcáosơmiđigiặt.Tôiháohứcbắttayvàoviệc,nhưngrấtngạcnhiênrằngsaonólạichậmchạpđếnvậy.Khitôimớiviếtđượcchưaquávàitrămsố,mẹtôibảorằngđãđếnlúctôiphảiđitắm.Tôicảmthấychánnản.Tôiphảiviếtđếnmộtnghìnchứ.Cảđờiluôntrongvaitròhòagiải,bốtôicanthiệpngay:Nếutôivuivẻđitắm,ôngsẽtiếptụcviếtchotôi.Tôivôcùngphấnkhởi.Đếnlúctôiquayra,ôngđangviếtgầnđến900,vàtôicóthểviếtđến1000chỉquágiờđingủbìnhthườngmộtchút.Tầmvóccủanhữngconsốlớnchưabaogiờthôiámảnhtôi.
Cũngvàonăm1939,bốmẹtôiđưatôitớiHộichợThếgiớiNewYork.Ởđó,tôiđượcnghevềviễncảnhmộttươnglaihoànhàocóthểđạtđượcnhờkhoahọcvàcôngnghệcao.Ngườitachôngiấumộtkhoangthờigian,trongđóchứanhiềuđồvậtcủathờiđạichúngtôiđểgửilạichocácthếhệtươnglai–nhữngngườicóthểkhôngbiếtgìnhiềuvềconngườinăm1939.“ThếgiớiNgàymai”sẽtrùphú,
sạchsẽ,hợplývà,nhưtôinghĩ,khônghềcódấuvếtcủangườinghèo.
“Nhìnâmthanh,”mộtsảnphẩmtrưngbàyđưaralờituyênbốkhiếnaicũngphảibốirối.Vàđúngnhưvậy,khiâmthoađượcmộtchiếcbúanhỏgõvào,mộtsóngđiệntừhìnhsinrấtđẹpchạyngangmànhìnhmáyhiệnsóng.“Ngheánhsáng,”mộtápphíchkháckhẳngđịnh.Vàquảthật,khidùngđènpinchiếuvàotếbàoquangđiện,tôicóthểngheđượctiếnggìđónhưtiếngtĩnhđiệntrêncáimáythuthanhhiệuMotorolacủachúngtôikhikimdòsóngnằmgiữacácđiểmcósóng.Rõràngthếgiớicónhữngđiềukỳdiệumàtôichưabaogiờđoánra.Làmthếnàomộtâmthanhlạicóthểtrởthànhmộthìnhảnhvàánhsángtrởthànhtiếngđộng?
Bốmẹtôikhôngphảinhữngnhàkhoahọc.Họgầnnhưchẳngbiếtgìvềkhoahọc.Nhưngkhichotôilàmquenvớicáchhoàinghicùngnhữngđiềukỳdiệu,họdạytôihaicáchtưduyvốnkhôngdễcùngtồntạinhưnglạilàtrungtâmcủaphươngphápkhoahọc.Họkhônglấygìlàmsungtúc.Nhưngkhitôituyênbốrằngtôimuốntrởthànhmộtnhàthiênvăn,tôiđãnhậnđượcsựủnghộhếtmức–thậmchínếuhọ(vàcảtôi)chỉcóhiểubiếthếtsứcsơđẳngvềthếnàolàmộtnhàthiênvăn.Họchưabaogiờđềxuấtrằng,nếucânnhắctấtcảmọiđiềuthìcólẽtốthơncảlàtôinêntrởthànhmộtbácsĩhoặcluậtsư.
Ướcgìtôicóthểnóivớicácbạnvềnhữngngườithầykhoahọcđãtruyềncảmhứngchotôitừthờicònhọcphổthông.Nhưngkhitôinghĩlạithờikỳđó,lạichẳnghềcóaicả.Trongtôichỉcòntrínhớ“thuộclòng”vềBảngTuầnhoàncácNguyêntố,vềđònbẩyvàmặtphẳngnghiêng,vềquanghợpởcâyxanh,vàvềsựkhácnhaugiữaanthracitevớithanđácóbitumen.Nhưngkhônghềcócảmnhậngì
vềnhữngđiềukỳdiệu,khôngcómảymaygìvềtriểnvọngtiếnhóa,vàchẳngcógìvềnhữngýtưởngsailầmmàtấtcảmọingườitừngtintưởng.Trongcácbuổithínghiệmởtrườngphổthông,chúngtôithườngphảitìmchođượcmộtcâutrảlời.Chúngtôisẽbịmấtđiểmnếukhônglàmnổi.Khônghềcósựkhuyếnkhíchtheođuổinhữngđiềuchúngtôiquantâmhoặcnhữnglinhcảmhaynhữngkháiniệmchưađúng.Ởbìasaucủasáchgiáokhoa,luôncótàiliệumàbạncóthểnóirằngthúvị.Nămhọcluônkếtthúctrướckhichúngtôitiếpthuđượctàiliệuđó.Bạncóthểtìmđượcnhữngcuốnsáchtuyệtvờivềthiênvănhọctrongthưviện,nhưngkhônghềcótronglớphọc.Phépchiadàiđượcdạynhưmộtloạtquytắcrútratừmộtcuốnsáchdạynấuănvậy,chẳnghềcógiảithíchlàmthếnàocáibiểuthứcgồmnhữngphépchiangắn,phépnhânvàphéptrừnàylạicóthểđemlạichobạnkếtquảđúng.Ởtrườngphổthông,phéptínhcănbậchaiđượcdạyđầyvẻcungkính,cứnhưthểđólàmộtphươngpháptừngđượctruyềnlạitừnúithiêngSinaivậy.Nhiệmvụcủachúngtôilàchỉviệcnhớnhữnggìchúngtôiđượcyêucầu.Tìmcâutrảlờiđúng,vàđừngbaogiờbậntậmrằngbạnkhônghiểunhữnggìbạnđanglàm.Tôitừnghọcmộtgiáoviênđạisốnămthứhairấtgiỏimàtôiđãhọcđượcrấtnhiềuvềtoánhọc;nhưngôngấycũnglàmộttayưabắtnạtrấtkhoáitròlàmchocáccôgáitrẻphảibậtkhóc.Mốiquantâmcủatôiđốivớikhoahọcvẫnnguyênvẹntrongsuốtnhữngnămhọcphổthôngđónhờviệcđọcsáchvàtạpchívềsựthậtcũngnhưhưcấukhoahọc.
Đạihọcchínhlànơithựchiệnnhữnggiấcmơcủatôi:Tôitìmthấynhữngvịthầykhôngchỉhiểukhoahọcmàthựctếcòncóthểgiảithíchnó.Tôimaymắnđượctheohọcmộttrongnhữngcơsởhọcthuậtdanhtiếngthờiđó,ĐạihọcChicago.TôilàsinhviênvậtlýtạimộtkhoacónhàvậtlývĩđạiEnricoFermi1;tôipháthiệnracáihayđíchthựccủamôntoánhọctừSubrahmanyanChandrasekhar2;tôi
cócơhộiđượctròchuyệnvềhóahọcvớiGiáosưHaroldUrey3;cácmùahè,tôiđượcthựchànhsinhhọcvớiH.J.Muller4tạiĐạihọcIndiana;vàtôihọcvềthiênvănhọchànhtinhtừnhànghiêncứutoànthờigianduynhấtthờiđólàG.P.Kuiper5.
--
1.EnricoFermi(29tháng9năm1901–28tháng11năm1954)làmộtnhàvậtlýMỹsinhtạiItalia,đượctặnggiảithưởngNobelVậtlýnăm1938chocôngtrìnhvềphóngxạcảmbiến.Ôngnổitiếngvớinhữngđónggópchoviệcpháttriểnlýthuyếtlượngtử,vậtlýhạtvàhạtnhân,cùngmôncơkhíthốngkê.ThờikỳThếchiếnII,ônglàmviệctạiĐạihọcChicagovànhữngnghiêncứucủaôngtạiđâyđãdẫntớiviệcxâydựnglòphảnứnghạtnhânđầutiêntrênthếgiớimangtênChicagoPile-1trênmộtsânquầnvợtbêndướiphầnmáichephíatâycủasânvậtđộngAlonzoStaggFieldtrongkhuônviêntrường.PhảnứngdâychuyềnhạtnhântựlựcđầutiênđượctiếnhànhtạiCP-1ngày2tháng12năm1942.–ND
2.SubrahmanyanChandrasekhar(19tháng10năm1910–21tháng8năm1995)lànhàvậtlýthiênvănngườiMỹgốcẤnĐộ,ngườiđoạtgiảiNobelVậtlýnăm1983cùngvớiWilliamA.Fowlervớinhữngpháthiệnquantrọngdẫntớilýthuyếtvềcácgiaiđoạnpháttriểnmuộncủacácsaođỏsiêukhổnglồ.ChandrasekhartừnglàmviệctạiĐạihọcChicagotừnăm1937chotớikhiquađờinăm1995ởtuổi84.-ND
3.HaroldClaytonUrey(29tháng4năm1893–5tháng1năm1981)lànhàvậtlýhóahọcngườiMỹvớicôngtrìnhtiênphongvềchấtđồngvịđemlạichoônggiảiNobelHóahọcnăm1934.Ôngđóngvaitròquantrọngtrongviệcpháttriểnbomnguyêntửvàđặc
biệtcónhiềuđónggópchocáclýthuyếtvềsựpháttriểndạngsốnghữucơtừvậtchấtvôcơ.-ND
4.HermannJosephMuller(tứcH.J.Muller)(21tháng12năm1890–5tháng4năm1967)lànhàditruyềnhọc,nhàgiáodụcngườiMỹđoạtgiảiNobel,nổitiếngvớicôngtrìnhvềhiệuứngvậtlývàgiencủaphóngxạ(độtbiếngienX-quang).Mullerthườngxuyêncảnhbáovềnhữnghiểmhọalâudàicủabụiphóngxạdothửnghiệmhạtnhânvàchiếntranhhạtnhân,giúpnângcaonhậnthứccủacôngchúngtronglĩnhvựcnày.Ôngcũnglàngườiđầutiênmôtảnhữnggìsaunàyđượcđặtthuậtngữlà"tínhphứctạptốigiản",đượcsửdụngtrongluậnđiểmcủanhữngngườitheochủthuyếtsángtạo,đốilậpvớilýthuyếttiếnhóa.-ND
5.GerardPeterKuiper(7tháng12năm1905–24tháng12năm1973tạiMexicoCity)lànhàthiênvănhọcngườiMỹgốcHàLan,đượclấytênđặtchovànhđaiKuiper.KuiperpháthiệnhaivệtinhtựnhiêncủacáchànhtinhtronghệmặttrờilàvệtinhMirandacủaSaoThiênvươngvàvệtinhNereidcủaSaoHảivương.ÔngcũngpháthiệnrakhíCO2trongbầukhíquyểncủaSaoHỏavàsựtồntạicủabầukhíquyểncókhímethanephíatrênvệtinhTitancủaSaoThổvàonăm1944.KuipercũnglàngườiđitiênphongquansátbằngtiahồngngoạisửdụngmáybayConvair990vàonhữngnăm1960.ÔnghỗtrợxácđịnhđịađiểmhạcánhtrênMặttrăngchochươngtrìnhApollovàcũngpháthiệnramộtsốsaonhịnguyên,nhưKUI79.KuiperchủyếulàmviệctạiĐạihọcChicago,trướckhichuyểntớiTucson,Arizonanăm1960đểthànhlậpvàlàgiámđốcPhòngThínghiệmMặttrăngvàHànhtinhtạiĐạihọcArizona.–ND
--
ChínhtừKuipermàtôilầnđầutiêncóđượccảmnhậnvềnhữnggìđượcgọilàcáchtínhmặtsauphongbì:Mộtcáchgiảithíchkhảdĩchovấnđềgìđóchợtđếnvớibạn,bạnchỉviệclấyramộtcáiphongbìcũ,huyđộngkiếnthứcvậtlýcơbảncủamình,viếtvộivàiphươngtrìnhxấpxỉlênphongbì,thaythếbằngcácgiátrịsố,vàxemxemliệucâutrảlờicủabạncóđếnđượcđâuđógầngiảithíchchovấnđềcủabạnkhông.Nếukhông,bạnlạitìmmộtlờigiảikhác.Nókhắcphụcnhữngđiềuvôlýdễdàngchẳngkhácgìdaocắtbơ.
TạiĐạihọcChicago,tôicũngcómaymắnđượchọcquachươngtrìnhgiáodụcđạicươngdoRobertM.Hutchinshoạchđịnh,trongđókhoahọcđượcxemnhưmộtphầnkhôngthểthiếutrong“tấmthảm”lộnglẫycủatrithứcnhânloại.SẽlàkhôngtưởngtượngnổinếumộtnhàvậtlýlạikhôngbiếtđếnPlato,Aristotle,Bach,Shakespeare,Gibbon,Malinowski,vàFreud–cùngnhiềungườikhác.Trongmộtbuổikhoahọcnhậpmôn,quanđiểmcủaPtolemyrằngMặttrờiquayquanhTráiđấtđượctrìnhbàythuyếtphụcđếnmứcmộtsốsinhviênđãcânnhắclạiniềmtincủahọđốivớiCopernicus.ĐịavịcủacácgiáoviêntronggiáotrìnhHutchinsgầnnhưkhôngphảilàmgìvớinghiêncứucủahọcả;ngượclại–khôngnhưtiêuchuẩnđạihọcMỹngàynay–cácgiáoviênđượcđánhgiátheokhảnăngdạy,nănglựctruyềnđạtthôngtinvàtruyềncảmhứngchothếhệsaucủahọ.
Trongbầukhôngkhíhừnghựcnày,tôicóthểlấpđầymộtsốtrongrấtnhiềulỗhổngkiếnthứccủamình.Nhiềuvấnđềvốncựckỳbíhiểm,vàkhôngchỉtronglĩnhvựckhoahọc,trởnênsángtỏhơn.TôicũngtậnmắtchứngkiếnniềmvuisướngcủanhữngngườicóđặcânđượckhámpháchútítvềsựvậnhànhcủaVũtrụ.
Tôiluônbiếtơnnhữngngườithầycủatôivàothậpniên1950,vàcốgắngbảođảmrằngtừngngườitrongsốhọđềubiếtlòngbiếtơn
củatôi.Nhưngkhinhìnlại,dườngnhưtôithấyrõrằngmìnhhọcđượcnhữngđiềuquantrọngnhấtkhôngphảitừcácgiáoviênởtrường,cũngkhôngphảitừcácgiáosưđạihọc,màlàtừbốmẹtôi,nhữngngườichẳngbiếtgìvềkhoahọc,kểtừcáinăm1939xaxămđó.
Chương1.ĐIỀUQUÝGIÁNHẤTToànbộnềnkhoahọccủachúngta,đemđọvớithựctiễn,cònrất
sơđẳngvànhưtròtrẻcon–vàđólạilàđiềuquýgiánhấtmàchúngtacó.
AlbertEinstein
(1879-1955)
Khitôibướcxuốngmáybay,anhtađangđợitôi,taycầmmộttấmbìacóghinguệchngoạctêntôitrênđó.Tôiđangtrênđườngtớidựmộthộinghịcácnhàkhoahọcvàcácphátthanhviêntruyềnhình,nhữngngườirấtnhiệttìnhvớikhảnăngdườngnhưvôvọnglàcảithiệnsựhiệndiệncủakhoahọctrêntruyềnhìnhthươngmại.Cácnhàtổchứcđãchuđáocửmộtláixeđiđóntôi.
Tôixinphéphỏimộtcâuđượckhông?–Anhtahỏikhichúngtôiđợilấyhànhlýcủatôi.
Dĩnhiêntôisẵnlòng.
Rấtdễgâynhầmlẫnkhicótêntrùngvớivịkhoahọcgiađóphảikhôngạ?
Tôiphảimấtmộtlúcmớihiểu.Anhtađanggiễucợttôichăng?Cuốicùng,tôicũnghiểurangọnngành.
Tôichínhlàvịkhoahọcgiađóđây–tôiđáp.
Anhtaimbặtvàsauđómỉmcười.
Tôixinlỗi.Vậylàvấnđềdotôirồi.Tôicứnghĩngàicũngnhưvậy.
Anhtachìatayra.
TôitênlàWilliamF.Buckley.(Chậc,chínhxácthìanhtakhôngphảilàWilliamF.Buckley,nhưngđúnglàanhtacótêngọigiốnghệtmộtphóngviênphỏngvấntrêntruyềnhìnhrấtnổitiếng,chonênrõrànganhtacũngrấtcókhiếubôngđùa).
Khichúngtôiyênvịtrênxeđểbắtđầumộtchuyếnđidài,trongkhimấycáicầngạtnướccứđềuđềugạtquagạtlại,anhtanóivớitôirằnganhtarấtvuivìtôichínhlà“vịkhoahọcgiađó”–anhtacũngcórấtnhiềucâuhỏivềkhoahọc.Liệutôicóvuilòngtrảlời?
Dĩnhiêntôirấtsẵnlòng.
Vàcứthếchúngtôitròchuyệnvớinhau.Nhưnghóaralạikhôngphảilànóivềkhoahọc.AnhtamuốnnóivềnhữngsinhvậtngoàivũtrụđãđượchóađôngvẫnđangnằmtrongmộtcăncứkhôngquângầnSanAntonio,về“lênđồng”(mộtcáchnghenhữnggìđangdiễnratrongtưduyngườichết–nhữnghóarachẳngđượcbaonhiêu),vềcáctinhthể,vềnhữnglờitiêntricủaNostradamus2,vềtửvi,vềtấmvảiliệmTurin…Anhtanóiđếntừngchủđềkỳlạnàyvớitháiđộcựckỳnhiệtthành.Mỗilầntôiđềuphảilàmanhtathấtvọng:
Bằngchứngkhôngcógiátrị-tôicứliêntụcđápvậy.–Cócáchgiảithíchđơngiảnhơnnhiều.
Phảinóilàanhtađọcrấtnhiều.Anhtabiếtđủmọisắctháisuyđoánvề“cáclụcđịabịchìm”làAtlantisvàLemuria.Anhtabiếtrànhrẽnhữnggìmàcáccuộcthámhiểmdướinướcđượccholàđangbắt
đầutìmranhữngcâycộtbịgãyvànhữngtòathápđổcủamộtnềnvănminhrựcrỡmộtthờimànaynhữngphếtíchchỉcònđượccácloàicáphátsángởvùngbiểnsâuvànhữngconthủyquáikhổnglồviếngthăm.Ngoạitrừ…trongkhiđạidươngcòngiữkínrấtnhiềubímật,tôibiếtrằngkhônghềcódấuvếtđạidươnghọchayđịavậtlýgìủnghộchogiảthuyếtvềAtlantisvàLemuria.Vớikiếnthứckhoahọchiệntạithìchúngchưabaogiờtồntạicả.Giờthìtôinóivớianhtanhưvậy,cóhơidodựmộtchút.
Khichúngtôiláixetrongmưa,tôicóthểthấyanhtacànglúccàngcaucó.Tôiđangthảoluậnkhôngchỉmộthọcthuyếtsaisótnàođómàcòncảmộtkhíacạnhquantrọngtrongđờisốngnộitâmcủaanhta.
Vàtrongkhoahọcthựctếcórấtnhiềuđiềuthúvịkhôngkém,vàhuyềnbíhơn,mộttháchthứctrithứclớnhơn–cũngnhưgầnvớichânlýhơnnhiều.Liệuanhtacóbiếtvềcáckhốihìnhthànhphântửsựsốngđangtồntạitrongmànkhíloãnglạnhngắtgiữacácvìsaokhông?Anhtađãnghenóiđếnnhữngdấuchâncủatổtiênchúngtatìmthấytrongtrothannúilửacóđộtuổi4triệunămchưa?RồiquátrìnhnhôcaocủadãyHimalayaskhiẤnĐộvavàoChâuÁnữa?Haylàcáchthứccácloạivirus,đượchìnhthànhgiốngnhưcácốngtiêmdướida,phóngDNAcủachúngquacáclớpphòngthủcủacơthểvậtchủvàpháhỏngbộmáysinhsảncủatếbào;hoặcviệctìmkiếmcácnềnvănminhngoàivũtrụbằngsóngvôtuyến;haynềnvănminhcổđạiEbla1mớiđượcpháthiệngầnđâyvẫnđượcdùngtrongquảngcáobiaEbla?Không,anhtachưahềnghenóiđến.Anhtacũngkhônghềbiết,chodùlàmơhồ,vềđặctínhkhôngxácđịnhlượngtử,vàanhtanhậnraDNAchỉnhưbachữcáiviếthoaghépthườngxuyênđượcnhắctớimàthôi.
--
1.Ebla(naylàTellMardikh,tỉnhIdlib,Syria)làmộtđôthịcổcáchthànhphốAleppokhoảng55kmvềtâynam.Đâylàmộtđôthị-thànhbangquantrọngtronghaithờikỳ,lầnđầuvàocuốithiênniênkỷthứ3trướcCôngnguyênvàlầnhaivàogiữanăm1800và1650trướcCôngnguyên.ĐịadanhnàynổitiếngvớicácthẻbàiEbla,mộttàngthưgồmkhoảng20.000tấmthẻcókýtựhìnhnêm,niênđạikhoảngnăm2250trướcCN,viếtbằngvăntựSumeriađểghilạingônngữcủangườiEblait—mộtngônngữchưađượcbiếtđến.Địađiểmnàyđượcxácnhậnvàonăm1968,khicácnhàkhảocổhọcItaliathuộcĐạihọcRomeLaSapienzatìmđượcmộtbứctượngnữthầnIshtarcómangtênIbbit-Lim,mộtvịvuacủaEblatrongquátrìnhkhaiquậtTellMardikh.Cácthẻbàiđượctìmthấytạimộtcungđiệncóniênđạikhoảngnăm2500–2000trướcCNtrongthậpkỷtiếptheo.–ND
--
Quýông“Buckley”–ănnóihoạtbát,thôngminh,tòmò–rõràngchưahềnghenóivềkhoahọchiệnđại.AnhtacóhammêbẩmsinhđốivớinhữngđiềukỳdiệucủaVũtrụ.Anhtamuốnbiếtvềkhoahọc.Chỉcóđiềutoànbộkiếnthứckhoahọcđãđượcsànglọctrướckhiđếnđượcvớianhta.Cácmôtípvănhóacủachúngta,hệthốnggiáodụccủachúngta,bộmáytruyềnthôngcủachúngtađãđánhtrượtngườiđànôngnày.Nhữnggìxãhộiđượcphéptiếtlộchủyếulạirấtgiảdốivàgâynhầmlẫn.Ngườitachưabaogiờdạyanhtabiếtcáchphânbiệtgiữakhoahọcthựcsựvớisựbắtchướcrẻtiền.Anhtachẳngbiếtgìvềcáchhoạtđộngcủakhoahọc.
CóhàngtrămcuốnsáchnóivềAtlantis–cáilụcđịabíẩnđượcnóilàđãtừngtồntạikhoảng10.000nămtrướcởĐạiTâyDương.
(Hayởđâuđó.MộtcuốnsáchgầnđâyđặtlụcđịanàyởNamCực).CâuchuyệnquaytrởlạithờiPlato,ngườinóirằngnótruyềnđếnôngnhưlànhữngđồnđoáncótừthờixaxưa.Cáccuốnsáchgầnđâumôtảngherấtcócăncứvềtrìnhđộcôngnghệ,đạođứcvàđờisốngtâmlinhrấtcaocủangườiAtlantis,vàcảthảmkịchvềmộtlụcđịacóngườiởbịchìmsâudướinhữngngọnsóng.CómộtAtlantis“ThờiđạiMới”,“nềnvănminhhuyềnthoạicủacácngànhkhoahọctiêntiến,”chủyếutậptrungvào“khoahọc”vềcáctinhthể.TrongbộsáchgồmbatậpcónhanđềKhaisángphalê(CrystalEnlightenment)củaKatrinaRaphaell–bộsáchchịutráchnhiệmchínhchocơnsốtphalêởMỹ-cáctinhthểcủangườiAtlantisđọcđượctưduy,truyềntảiđượcýnghĩ,lànơichứađựnglịchsửcổđạivàlàmôhìnhcũngnhưnguồngốcchocáckimtựthápcủaAiCập.Khônghềcógìgầngiốngnhưlàbằngchứngđượcđưarađểcủngcốchonhữngkhẳngđịnhnày.(CơnsốtphalêcóthểlạitrỗidậysaukhicópháthiệngầnđâycủangànhđịachấnhọcchobiếtlõitrongcủaTráiĐấtcóthểchỉlàmộttinhthểkhổnglồ,gầnnhưhoànhảo,duynhất–củasắt).
Mộtvàicuốnsách–chẳnghạncuốnNhữngtruyềnthuyếtcủaTráiĐất(LegendsoftheEarth)củaDorothyVitaliano–diễngiảinhữngtruyềnthuyếtAtlantisnguyêngốcnhưlàmộthònđảonhỏởĐịaTrungHảiđãbịhủyhoạibởimộtđợtnúilửaphuntrào,hoặclàmộtthànhphốcổđạibịchìmxuốngVịnhCorinthsaumộttrậnđộngđất.Đây,nhưtấtcảchúngtabiết,cóthểlànguồngốccủatruyềnthuyếtnày,nhưngnólàtiếngvọngxaxămtừquátrìnhhủydiệtcủamộtlụcđịanơitừngxuấthiệnmộtnềnvănminhhuyềnbívàcựckỳtiếnbộvềkỹthuật.
Cáimàchúngtahầunhưkhôngbaogiờtìmthấy–trongcácthưviệncôngcộnghoặccáctạpchíbàybántạiquầyhaycácchươngtrìnhtruyềnhìnhphátsónggiờvàng–làbằngchứngtừđáybiểnvà
ngànhkiếntạođịatầnghọc,vàtừquátrìnhlậpbảnđồđáyđạidươngvốnchothấyrànhrànhrằngcóthểkhônghềcólụcđịanàonằmgiữaChâuÂuvàChâuMỹvàobấtkỳgiaiđoạnnàotrongtiếntrìnhthờigian.
Nhữngbàiviếtkhôngxácthựcchuyênđánhlừanhữngngườicảtinlúcnàocũngđầyrẫy.Nhữngnghiêncứumangtínhhoàinghikhótìmhơnnhiều.Nhữngýkiếnnghingờvốnbánkhôngchạy.MộtngườitòmòvàthôngminhchỉdựavàovănhóađạichúngđểđượcbiếtthôngtinvềnhữngchuyệnnhưAtlantisthìchắcchắncảtrămhoặcthậmchínghìnlầnchỉgặpđượcmộtcâuchuyệnbịađượcmặcnhiêncôngnhậnchứkhôngphảimộtđánhgiátỉnhtáovàcânbằng.
CólẽQuýông“Buckley”cũngbiếtnghingờvềnhữnggìanhtatiếpnhậntừvănhóađạichúng.Nhưngngoàichuyệnđó,khómàthấyđượcanhtasailầmđếnđâu.Đơngiảnlàanhtachấpnhậnnhữnggìmàcácnguồnthôngtinsẵncókhắpnơivẫnchorằngđúng.Vớisựcảtincủamình,anhta“lạclối”vàbịlừamộtcáchcóhệthống.
Khoahọckhơidậycảmnhậnngàycàngtăngvềnhữngđiềukỳdiệu.Nhưngkhoahọcgiảhiệucũnglàmđượcnhưvậy.Nhữngđợtphổcậpkhoahọcthưathớtvànghèonànbỏquacácvùngsinhtháimàkhoahọcgiảhiệulấpđầyngaylậptức.Nếuhiểurộngrãirằngnhữngtuyênbốđốivớitrithứcđòihỏiphảicóbằngchứngphùhợptrướckhiđượcchấpnhậnthìđãchẳngcóchỗdànhchokhoahọcgiảhiệu.NhưngmộtdạngLuậtGresham1vẫnthịnhhànhtrongvănhóađạichúngmànhờđó,khoahọcgiảhiệuthắngthếkhoahọcthậtsự.
--
1.LuậtGreshamđượcđặttheotênSirThomasGresham(1519–
1579),nhàtàichínhngườiAnhdướitriềuđạiTudor.Đâylàmộtnguyêntắckinhtế,khẳngđịnhrằngkhimộtchínhphủquácoitrọnggiátrịmộtloạitiềntệvàxemnhẹmộtloạikhácthìloạitiềnbịxemnhẹsẽbiếnmấtkhỏiquátrìnhlưuthông,trongkhiloạitiềnđượccoitrọngsẽtrànngập.Nguyêntắcnàyđượcdiễnđạtnômnalà“Tiềnxấuđấutiềnmạnh”.Quyluậtnàyápdụngkhicóhailoạitiềnhànghóacùnglưuthôngvàđòihỏiđượccùngchấpnhậnlàcógiátrịmặt(giátrịintrênmặtđồngtiền)nhưnhauđểdùngchocácgiaodịchkinhtế.Đồngtiềnđượccoitrọngcóxuhướnglấnátđồngtiềnbịxemnhẹvàđâylàkếtquảcủaviệckiểmsoátgiá.-ND
--
Trênkhắpthếgiới,córấtnhiềungườithôngminh,thậmchícótàirấtsaymêkhoahọc.Nhưngniềmđammêđólạikhôngđượcđềnđáp.Nhiềukhảosátchothấykhoảng95%ngườiMỹ“mùkhoahọc.”ConsốtươngtựcũngtừngđượcghinhậnvớinhữngngườiMỹdađen,hầuhếtlànhữngnôlệmùchữtrướcthờiNộichiến–khimànhữnghìnhphạthàkhắcđượcápdụngchobấtkỳaidạynôlệbiếtđọc.Dĩnhiên,hơicóphầnkhiêncưỡngtrongviệcxácđịnhtỉlệthấthọc,chodùđiềunàyápdụngvớingônngữhayvớikhoahọc.Nhưngbấtkỳđiềugìnhưlàtỉlệthấthọcởmức95%làcựckỳnghiêmtrọng.
Thếhệnàocũnglolắngrằngcáctiêuchuẩngiáodụcđanggiảmsút.Mộttrongnhữngtiểuluậnxaxưanhấttronglịchsửloàingười,cótừthờingườiSumercáchđâykhoảng4.000năm,thanrằnggiớitrẻngudốthơnrấtnhiềusovớithếhệtrướcđó.Hainghìnbốntrămnămtrước,PlatođãđưarađịnhnghĩamùkhoahọctrongCuốnVIIbộPhápluật:
Aikhôngbiếtđếmmột,hai,ba,hoặcphânbiệtđượccácsốchẵn
lẻ,hoặckhôngbiếtđếmtínào,hoặcướctínhngàyvàđêm,vàaihoàntoànkhôngbiếtđếnsựxoayvòngcủaMặttrờivàMặttrăng,cũngnhưcácngôisaokhác…Tấtcảnhữngconngườitựdo,theotôiquanniệm,cầnhọcthậtnhiềunhánhtrithứcnàygiốngnhưmọiđứatrẻởAiCậpvẫnđượcdạydỗkhihọcbảngchữcái.Ởđấtnướcđó,cáctròchơisốhọcđãđượcnghĩrađểdụngchotrẻcon,vàchúnghọcrấthàohứngvàthíchthú…Tôi…đếncuốiđờihếtsứckinhngạcnghenóiđếnsựdốtnátcủachúngtaởnhữngvấnđềnày;vớitôichúngtahìnhnhưgiốnglợnhơnlàconngười,vàtôirấtxấuhổ,khôngchỉvớitrướcchínhmìnhmàtrướctấtcảngườiHyLạp.
TôikhôngbiếttìnhtrạngthiếuhiểubiếtvềkhoahọcvàtoánhọcgópphầnvàosựsuytàncủangườiAthenscổđạiđếnmứcđộnàonhưngtôibiếtrằngcáchậuquảcủatìnhtrạngmùkhoahọctrongthờiđịachúngtacònnguyhiểmhơnrấtnhiềusovớibấtkỳthờikỳnàotrướckia.Sẽrấtnguyhiểmvàliềumạngnếumộtcôngdânbìnhthườngvẫnhoàntoànkhôngbiếtđếntìnhtrạngấmlêntoàncầu,lấyvídụnhưvậy,haycáchiệntượngthủngtầngozone,ônhiễmkhôngkhí,cácchấtthảiphóngxạvàđộchại,mưaa-xít,xóimònlớpđấtmặt,nạnphárừngnhiệtđới,vàsựgiatăngdânsốtheocấpsốmũ.Việclàmvàlươnglậutùythuộcvàokhoahọcvàcôngnghệ.Nếuđấtnướcchúngtakhôngthểsảnxuất,vớichấtlượngcaovàgiáthànhthấp,nhữnghànghóamàngườidânmuốnmua,thìcácngànhcôngnghiệpsẽtiếptụcđểtuộtsựphồnthịnhsangnhữngkhuvựckháccủathếgiới.Hãysuynghĩvềnhữngphânnhánhxãhộicủanănglượngphânhạchvàtổnghợphạtnhân,cácsiêumáytính,các“xalộ”dữliệu,nạopháthai,nguyêntốradon,việcgiảmmạnhvũkhíchiếnlược,nạnnghiệnhút,hiệntượngchínhphủ“nghelén”cuộcsốngcủacáccôngdân,truyềnhìnhđộphângiảicao,antoànhàngkhôngvàsânbay,cấyghépmôbàothai,chiphíytế,cácchấtphụgiathựcphẩm,cácloạithuốcđiềutrịtậmthần,trầmcảmhoặctâmthầnphân
liệt,cácquyềncủađộngvật,hiệntượngsiêudẫn,cácloạithuốcngừathai,cáckhuynhhướngphảnxãhộiđượccholàditruyền,cáctrạmkhônggian,việcduhànhtớiSaoHỏa,việctìmkiếmthuốcchữatrịbệnhAIDSvàungthư.
Chúngtacóthểảnhhưởngđếnchínhsáchquốcgia–hoặcthậmchíđưaranhữngquyếtđịnhthôngminhtrongđờimình–nhưthếnàonếuchúngtakhôngnắmbắtđượcnhữngvấnđềbêndưới?Nhưtôiviết,QuốchộisắpgiảitánVănphòngThẩmđịnhCôngnghệ-tổchứcduynhấtchuyêntráchtưvấnvềkhoahọcvàcôngnghệchoHạviệnvàThượngviện.Trongnhiềunăm,cơquannàyđãchứngtỏđượcnănglựccủamình.TRongsố535nghịsĩHoaKỳ,thậthiếmhoilàtrongthếkỷ20lạicótới1%cókiếnthứcđángkểvềkhoahọc.VịTổngthốngcuốicùngamtườngvềkhoahọclàThomasJefferson.
--
MặcdùcũngcóthểtínhthêmcảTheodoreRoosevelt,HerbertHoovervàJimmyCarter.NướcAnhcómộtnhânvậttươngtựlàThủtướngMargaretThatcher.Nhữngnghiêncứucủabàvềhóahọc,mộtphầndướisựchỉdẫncủanhàkhoahọcđoạtgiảiNobelDorothyHodgkins,làchìakhóachosựủnghộmạnhmẽvàrấtthànhcôngcủaAnhquốcđốivớiviệccấmsửdụngtrênquymôtoànđốivớiCFChủyhoạitầngozone.–TG
--
VậyngườiMỹquyếtđịnhnhữngvấnđềnàynhưthếnào?Họhướngdẫnnhữngngườiđạidiệnchomìnhnhưthếnào?Thựctếaiđưaranhữngquyếtđịnhnày,vàtrêncơsởnào?
---
Hippocrateslàchađẻcủangànhyhọc.Ôngvẫnđượcghinhớ2.500nămsauvớiLờithềHippocrates(mộthìnhthứccảibiếnnàođócủalờithềnàyvẫnđượccácsinhviênykhoatuyênthệtronglễtốtnghiệp).Nhưngôngchủyếuđượctônvinhvìnhữngnỗlựcđưayhọcrakhỏimànđêmmêtíndịđoanđểbướcvàoánhsángkhoahọc.Trongmộtthôngđiệp,Hippocratesviết:“Conngườinghĩchứngđộngkinhlàđiềusiêuphàm,đơngiảnvìhọkhônghiểunó.Nhưngnếuhọgọimọithứhọkhônghiểulànhữngđiềusiêuphàmthìsẽchẳngbaogiờhếtnhữngđiềusiêuphàm.”Thayvìthừanhậnrằngởnhiềukhuvực,chúngtavẫnrấtmôngmuội,chúngtalạicóxuhướngnóiđếnnhữngđiềukiểunhưVũtrụđầyrẫynhữnggìkhôngmôtảđược.MộtvịThầnLỗhổngchịutráchnhiệmchonhữnggìchúngtakhônghiểu.Khikiếnthứcvềykhoađượccảithiệnkểtừthếkỷthứ4trướcCôngnguyên,ngàycàngcónhiềuđiềuchúngtahiểuvàngàycàngítviệcphảiquychosựcanthiệpcủathầnthánh–hoặcliênquanđếncácnguyênnhânhoặcliênquanđếncáchđiềutrịbệnh.Tửvongởtrẻsơsinhvàtrẻnhỏgiảm,tuổithọtănglên,vàyhọccảithiệnchấtlượngcuộcsốngcủahàngtỉngườitrênkhắphànhtinhnày.
Trongchẩnđoánbệnhtật,Hippocratesgiớithiệucácyếutốcủaphươngphápkhoahọc.Ôngủnghộquansátcẩnthậnvàtỉmỉ:“Khôngđượcbỏsótgìcả.Khôngbỏquađiềugì.Kếthợpnhữngquansátmâuthuẫnnhau.Bỏrađủthờigian.”Trướckhiphátminhranhiệtkế,ôngđãvẽđượcbiểuđồnhiệtđộcủanhiềuloạibệnh.Ôngđềxuấtrằng,từcáctriệuchứngcóđược,cácthầythuốccóthểnóirõtiếntrìnhtrướckiavàtrongtươnglaicủatừngloạibệnh.Ôngnhấnmạnhđếntínhtrungthực.Ôngsẵnsàngthừanhậnnhữnghạnchếtrongkiếnthứccủathầythuốc.Ôngkhônghềxấuhổkhichothếhệsaubiếtrằnghơnmộtnửasốbệnhnhâncủaôngđãbịchếtvìnhữngchứngbệnhmàôngđiềutrị.Dĩnhiênnhữnglựachọncủaôngrấthạnchế;thuốcmenởthờiôngchủyếulàthuốcnhuậntràng,gây
nôn,vàanthần.Phẫuthuậtcóđượcthựchiện,vàcảphươngphápđốtnữa.NhiềutiếnbộđángkểđãđạtđượcvàothờicổđạichotớikhiđếchếLaMãsụpđổ.
TrongkhiyhọcpháttriểnmạnhtrongthếgiớiHồigiáothìnhữnggìdiễnratiếpsauđóởChâuÂulạithựcsựlàmộtthờikỳđentối.Nhiềukiếnthứcvềgiảiphẫuvàphẫuthuậtbịthấttruyền.Ngườitalạidựavàocáchđiềutrịbằngcầunguyệnvàphépmàu.Cácthầythuốcthếtụckhôngcònnữa.Cầukinh,thánhdược,tửvi,vàbùachúđượcsửdụngrộngrãi.Việcmổtửthibịcấmngặthoặcbịcoilàphạmpháp,chonênnhữngngườithựchànhykhoabịngăntrởtrongviệclĩnhhộikiếnthứctrựctiếpvềcơthểconngười.Nghiêncứuyhọclâmvàothếbếtắc.
ĐâylàtìnhtrạngmàsửgiaEdwardGibbonmôtảchotoànbộĐếchếphíaĐông,vớithủđôlàConstantinople:
Trongtiếntrìnhsuốt10thếkỷ,khôngmộtphátminhnàođượcthựchiệnđểnângcaophẩmgiáhoặctăngcườnghạnhphúccủaconngười.Khôngmộtýtưởngnàođượcbổsungchocáchệthốngtựbiệncủacổnhân,vàcácmônđồkếthừalạitrởthànhnhữngngườithàygiáođiềucủathếhệmùquángtiếptheo.
Thậmchílúcthuậnlợinhấtthìnênyhọctiềnhiệnđạicũngkhôngcứuchữađượcnhiềungười.NữhoàngAnnelàvịvuadònghọStuartcuốicùngởAnh.Trong17nămcuốicùngcủathếkỷ17,bàmangthai18lần.Nhưngchỉcónămngườiconsinhrasốngsótđược.Chỉcómộtngườitrongsốhọsốngtrọnthờithơấunhưngngườinàycũngchếttrướctuổitrưởngthànhvàtrướclễđăngquangcủamìnhvàonăm1702.Dườngnhưkhôngcóbằngchứngvềtìnhtrạngrốiloạngiennàođó.Nhưngbàđãnhậnđượcsựchămsócytế
tốtnhấtcóthểmuađượcbằngtiền.
Nhữngloạibệnhtừngcướpđisinhmạngcủavôsốtrẻsơsinhvàtrẻnhỏnayđãđượckiểmsoátvàđiềutrịnhờkhoahọc–thôngquaviệcpháthiệnrathếgiớivikhuẩn,thôngquahiểubiếtrằngcácthầythuốcvàcácbàđỡphảirửasạchtayvàkhửtrùngdụngcụ,thôngquadinhdưỡng,sứckhỏecộngđồngvàcácbiệnphápvệsinh,cácchấtkhángsinh,thuốc,vắcxin,việcpháthiệnracấutrúcphântửcủaDNA,sinhhọcphântử,vàhiệnnaylàliệuphápgien.Ítratrongthếgiớipháttriển,cácbậcchamẹngàynaycócơhộinhìnthấyconcáimìnhsốngtớilúctrưởngthànhcaohơnrấtnhiềusovớingườikếvịngaivàngcủamộttrongnhữngquốcgiahùngmạnhnhấttrênTráiđấtởcuốithếkỷ17.Bệnhđậumùatừnglantrànkhắpthếgiới.Diệntíchhànhtinhcủachúngtabịcácloạimuỗimangbệnhsốtréthoànhhànhđãthuhẹprấtnhiều.Quamỗinăm,sốnămmộtđứatrẻbịchẩnđoánmắcbệnhbạchcầucóthểsốngđượcđãtăngđángkể.KhoahọcchophépTráiđấtnuôisốngsốngườinhiềuthêmkhoảng100lầnvàtrongnhữngđiềukiệnbớtnghiệtngãhơnsovớivàinghìnnămtrước.
Chúngtacóthểcầunguyệnchobệnhnhânbịtả,hoặcchúngtacóthểcấpchongườiđó500mgtetracyclinecứsau12giờmộtlần.(Vẫncómộttôngiáo,KhoahọcThiênChúagiáo,khôngcôngnhậnlýthuyếtmầmbệnh;nếucầunguyệnkhôngthànhcông,cáctínđồthànhìnconcáihọchếtchứkhôngchochúnguốngkhángsinh).Chúngtacóthểthửliệupháptròchuyệnphântậmhọcgầnnhưvôhiệuđốivớibệnhnhântâmthầnphânliệthoặccóthểchongườiđódùng300đến500mgclozapinemỗingày.Cácbiệnphápđiềutrịkhoahọchiệuquảgấphàngtrămhoặchàngnghìnlầnsovớicácgiảipháptrên.(Vàthậmchíkhicácgiảiphápnàycóvẻcótácdụngthìchúngtathựctếcũngkhôngbiếtrằngchúngcóvaitrògìkhông:Hiệntượng
thuyêngiảmtựphát,kểcảvớibệnhdịchtảvàtâmthầnphânliệt,cóthểxảyramàkhôngcầncầunguyệnhayphântâmhọc).Từbỏkhoahọccónghĩalàtừbỏrấtnhiềuthứchứkhôngchỉlàđiềuhòanhiệtđộ,máyngheCD,máyxấytóc,vànhữngchiếcxehơichạynhanh.
Ởthờikỳsănbắt-háilượmtiềnnôngnghiệp,tuổithọconngườichỉkhoảng20-30năm.ĐócũnglàtuổithọởTâyÂuvàothờikỳcuốiLaMãvàTrungCổ.Tuổithọnàykhôngtăngnổitới40tuổichotớitậnnăm1870.Consốnàytănglên50vàonăm1915,60vào1930,70vàonăm1955,vàhiệnđangtiếngầnđến80(caohơnmộtchútởphụnữavàthấphơnởnamgiới).PhầncònlạicủathếgiớicũngđangđitheolộtrìnhcủaChâuÂutronglĩnhvựctuổithọ.Đâulànguyênnhâncủaquátrìnhchuyểntiếpnhânbảntuyệtvờichưacótiềnlệnày?Lýthuyếtmầmbệnh,cácbiệnphápsứckhỏecộngđồng,thuốcmenvàcôngnghệykhoa.Tuổithọcólẽlàsốđotốtnhấtđốivớichấtlượngcuộcsống.(Nếubạnbịchết,cònlàmđượcgìnữađểmàsungsướng).Đâychínhlàmột“lễvật”quýgiátừkhoahọcdànhchoconngười–khôngkémgìmónquàcuộcđời.
Nhưngvisinhvậtcókhảnăngbiếnđổi.Nhữngloạibệnhmớilannhanhnhưcháyrừng.Cómộtcuộcchiếnkhôngngừngnghỉgiữacácgiảiphápcủavikhuẩnvớibiệnphápđốiphócủaconngười.Chúngtatheokịpcuộccạnhtranhnàykhôngchỉbằngviệcsángchếranhữngloạithuốcvàcáchđiềutrịmớimàcònbằngcáchthâmnhậpsâuhơnvàotrithứcvềbảnchấtcủasựsống–mộtnghiêncứurấtcơbản.
Nếuthếgiớimuốnthoátkhỏinhữnghậuquảkinhkhủngnhấtdotăngtrưởngdânsốtoàncầuvàconsố10-12tỉngườitrênhànhtinhnàyvàocuốithếkỷ21thìchúngtaphảiphátminhranhữngbiệnpháptrồnglươngthựchiệuquảhơnnhưngvẫnantoàn–đikèmvới
giốngcâytrồng,thủylợi,phânbón,thuốctrừsâu,cáchệthốngvậntảivàbảoquản.Việcnàycũngcầnđếngiảipháptránhthaiphổbiếnvàchấpnhậnđược,nhữngbướcđiquantrọngnhằmđemlạibìnhđẳngchínhtrịchophụnữ,vànhữngcảithiệnvềmứcsốngchonhữngngườinghèonhất.Làmsaocóthểthựchiệnđượctấtcảnhữngviệcnàynếuthiếukhoahọcvàcôngnghệ?
Tôibiếtrằngkhoahọcvàcôngnghệkhôngchỉlànhữngkhotàngquàtặngdànhchothếgiới.Cácnhàkhoahọckhôngchỉnghĩravũkhíhạtnhân;họcònthuyếtphụcgiớilãnhđạochínhtrịrằngđấtnướccủahọphảicóloạivũkhíđóđầutiên.Sauđóhọsảnxuấtrahơn60.000loạivũkhíđó.ThờiChiếntranhLạnh,cácnhàkhoahọctạiHoaKỳ,LiênXô,TrungQuốcvàcácnướckhácsẵnsàngđểchocôngdâncủamìnhphơinhiễmphóngxạ-tronghầuhếtcáctrườnghợp,ngườidânkhônghềbiết–đểchuẩnbịchochiếntranhhạtnhân.CácnhàvậtlýởTuskegee,bangAlabamađãkhiếnchomộtnhómcựuchiếnbinhlầmtưởngrằnghọđangđượcđiềutrịbệnhgiangmai,trongkhikhônghềcóviệcđó.NhữnghànhđộngtànáckhủngkhiếpcủacácbácsĩchếđộQuốcxãcũngkhéttiếp.Côngnghệcủachúngtasảnsinhrathuốcgiảmđauthalidomidegâydịtậtthainhi,CFC,chấtđộcmàudacam,chấtkhítấncônghệthầnkinh,ônhiễmkhôngkhívànguồnnước,tìnhtrạngtuyệtchủngcủanhiềugiốngloài,vànhữngngànhcôngnghiệpmạnhđếnmứccóthểhủyhoạikhíhậucủaTráiđất.GầnmộtnửasốnhàkhoahọctrênTráiđấtlàmviệcbánthờigianchogiớiquânsự.Trongkhichỉmộtsốítnhàkhoahọcvẫnbịcoilànhữngkẻngoạiđạo,dũngcảmlêntiếngchỉtríchnhữngviệclàmtaihạicủaxãhộivàđưaranhữngcảnhbáosớmvềcácthảmhọacôngnghệtiềmtàngthìnhiềungườilạiđượcxemlànhữngkẻcơhộidễdãi,hoặclànguồngốccủalợinhuậndoanhnghiệpvàvũkhíhủydiệthàngloạt–khôngbaogiờbuồnđểtâmđếnnhữnghậuquảlâudài.Nhữnghiểmhọacôngnghệmà
khoahọctạora,tháchthứcngấmngầmcủanóđốivớitrithứcđãđượcthừanhận,vàkhókhănthấyrõcủanó,đềulànhữnglýdokhiếnmộtsốngườikhôngtintưởngvànétránhkhoahọc.Cólýdokhiếnngườitalolắngvềkhoahọcvàcôngnghệ.Vàvìthếhìnhảnhmộtnhàkhoahọcđiênvẫnámảnhthếgiớichúngta–giốngnhưnhữnggãđiêncổcồntrongchươngtrìnhtruyềnhìnhdànhchotrẻemsángthứBảyvàvôvànnhữngthỏathuậnhắcámtrongvănhóaphổthông,từTiếnsĩFaustus1tớiTiếnsĩFrankenstein,TiếnsĩStrangelovevàCôngviênkỷJurass.
--
1.Faustus(nguyênvăntiếngĐứclàFaust)lànhânvậtchínhtrongmộttruyềnthuyếtcổcủaĐức,mộthọcgiảrấtthànhcôngnhưngcũngrấtbấtmãnvớicuộcsốngcủamìnhnênđãcómộtthỏaướcvớiquỷsứ,đánhđổilinhhồnmìnhđểlấytrithứcvôhạnvànhữnglạcthútrầntục.CâuchuyệnvềFaustlàcơsởchonhiềutácphẩmvănhọc,hộihọa,điệnảnhvàâmnhạc.TêngọiFaustthườngđượcdùngđểchỉmộtthỏathuậntrongđómộtnhânvậtđầythamvọnghysinhđạođứcđểđạtđượcquyềnlựcvàthànhcông.–ND
--
Nhưngchúngtakhôngthểđơngiảnkếtluậnrằngkhoahọctraoquánhiềuquyềnlựcvàotaynhữngnhàkỹnghệkémđứchaynhữngchínhtrịgiasađọađammêquyềnlựcvàvìvậyquyếtđịnhloạibỏnó.Nhữngtiếnbộvềykhoavànôngnghiệpđãcứuđượcnhiềumạngsốnghơnlàsốngườibịgiếthạivìtấtcảcáccuộcchiếntronglịchsử.Nhữngtiếnbộvềgiaothông,liênlạc,vàgiảitríđãbiếncảivàthốngnhấtthếgiớinày.Theonhiềucuộcthămdòdưluận,khoanúiđượcxếphạngnằmtrongsốnhữngcôngviệcđángtincậyvàđược
kínhnểnhất,bấtchấpcònnhiềuengại.Thanhgươmcủakhoahọcluôncóhailưỡi.Sứcmạnhđángsợcủanóđặtlênvaitấtcảchúngta,kểcảcácchínhtrịgia,nhưngdĩnhiênđặcbiệtlàcácnhàkhoahọc,mộttráchnhiệmmới–chúýhơnnữađếnnhữnghậuquảlâudàicủacôngnghệ,mộttầmnhìntoàncầuvàxuyênthếhệ,mộtđộnglựcđểtránhsađàvàochủnghĩadântộcvàchủnghĩasôvanh.Nhữngsailầmđangtrởnênquáđắtgiá.
--
Bênbànăntốigầnđây,tôiđãhỏicácthựckháchcómặt–tuổiđờitừ30tới60–xembaonhiêungườitrongsốhọcònsốngđượcđếnhômnaynếukhôngcóthuốckhángsinh,máyđiềuhòanhịptim,vàtoànbộnhững“vũkhí”cònlạicủayhọchiệnđại.Chỉmộtcáchtaygiơlên.Vàkhôngphảicủatôi.–TG
--
Liệuchúngtacóbậntâmxemcáigìlàsựthậtkhông?Nócóthànhvấnđềkhông?
…ởđâuhạnhphúclàngudốt
Thìkhônngoanlàchuyệnđiênrồ
ThisĩThomasGrayđãviếtnhưvậy.Nhưngcóđúngthếchăng?EdmundWayTealetrongcuốnsáchviếtnăm1950nhanđềChutrìnhcácmùa(CircleoftheSeasons)hiểurõsongđềnàyhơn:
Vềmặtđạođức,việckhôngquantâmxemliệumộtđiềugìđócóđúnghaykhông,chừngnàođiềuđóvẫnlàmchobạncảmthấyổn,thìcũngtệhạinhưkhôngquantậmxembạncótiềnbằngcáchnàochừngnàobạnvẫncónó.
Thậtnảnkhipháthiệnratìnhtrạngthamnhũngvàbấtlựccủachínhphủ,lấyvídụnhưvậy;nhưngkhôngbiếtchuyệnđóliệucótốthơnkhông?Sựngudốtphụcvụchoquyềnlợicủaaiđây?Nếuconngườichúngtacamchịunhữngxuhướngtruyềnđờilàthùghétnhữngngườixalạthìphảichăngsựtựbiếtmìnhkhôngphảilàthứthuốcgiảiduynhất?Nếuchúngtaluôntinrằngcácvìsaomọcvàlặnvìchúngta,rằngchúngtacólýkhichorằngcómộtVũtrụ,thìliệukhoahọccó“chơikhăm”chúngtabằngviệclàmgiảmbớttínhcaongạocủachúngtakhông?
TrongcuốnPhảhệđạođức(TheGenealogyofMorals),FriedrichNietzsche,nhưnhiềungườitrướcvàsauông,côngkhaichỉtrích“tiếnbộkhôngngừngtrongviệctựxemthườngcủaconngười”cóđượcnhờcáchmạngkhoahọc.Nietzschetiếcnuốivìconngườiđánhmất“niềmtinvàophẩmgiá,vịthếđộctôn,tínhbấtkhảthaythếcủamìnhtrongtiếntrìnhtồnvong.”Vớitôi,nắmbắtđượcVũtrụđúngvớithựctiễncủanósẽtốthơnnhiềusovớiviệccứbámlấyảotưởngđemlạitâmtrạngthỏamãnvàvữngdạ.Tháiđộnàosẽcólợihơnchosựtồntạilâudàicủachúngta?Điềugìchochúngtathêmxunglựctinvàotươnglaicủamình?Vànếusựtựtinchấtpháccủachúngtaxóimònđôichúttrongtiếntrìnhnàythìliệuđócóphảilàmộttổnthấtkhông?Phảichăngkhôngcólýdogìđểhoannghênhđiềuđóvớitưcáchmộttrảinghiệmchínchắnvàtạonêncátính?
ViệcpháthiệnrarằngVũtrụkhoảng8-15tỉchứkhôngphảichỉ6-12nghìnnămtuổigiúpcảithiệnnhậnthứccủachúngtavềsựkỳvĩvàtầmvóccủanó;việcấpủýniệmchorằngchúngtalàmộtsựsắpxếpcựckỳphứctạpcủacácnguyêntử,chứkhôngphảichỉlàmộthơithởcủathầnthánh,giúpcủngcốsựtôntrọngcủachúngtadànhchocácnguyêntử;việcpháthiệnrarằnghànhtinhcủachúng
talàmộttronghàngtỉthếgiớikháctrongdảiThiênhàvàrằngThiênhàcủachúngtalàmộttronghàngtỉthiênhàkhác,đãmởrộngđángkểphạmvicủanhữnggìcóthể;việctìmrarằngtổtiêncủachúngtacũnglàtổtiêncủaloàivượnđãgắnkếtchúngtavớiphầncònlạicủasựsốngvàlàmchonhữngsuyngẫmquantrọng–đôikhiđángthương-vềbảnchấtconngườilàhoàntoàncóthể.
--
“Khôngmộtnhânvậttôngiáoduylýnàotinđiềunày.Thậtlỗithời,”mộttrongnhữngtàiliệuthamkhảocủacuốnsáchnàyđãviếtnhưvậy.Nhưngnhiều“nhàsángtạoluậnkhoahọc”khôngchỉtinmàcòncónhữngnỗlựcngàycàngmạnhvàthànhcôngnhằmgiảngdạyđiềunàyởtrườnghọc,việnbảotàng,vườnthúvàsáchgiáokhoa.Tạisao?Bởivìviệcchothêm“cácvịcha”,tuổicủacácgiáotrưởngvànhữngngườikháctrongKinhthánh,tạoramộtnhânvậtnhưvậy,vàKinhthánhthì“khôngthểsailầm.”–TG
--
Rõràng,khôngcóđườngngượclại.Dùthíchhaykhôngthìchúngtacũngvẫnphảigắnvớikhoahọc.Tốthơncả,chúngtanêntậndụngnó.Cuốicùng,khichúngtadunghòađượcvớinóvàcôngnhậnđầyđủsứcmạnhcùngvẻđẹpcủanóthìchúngtasẽthấy,cảởkhíacạnhtinhthầnlẫnthựctiễn,rằngchúngtađãthựchiệnđượcmộtcuộc‘mặccả’rấtcólợichomình.
Nhưngmêtínvàgiảkhoahọccũngliêntụccanthiệp,làmrốitrítấtcảnhững“quýôngBuckley”trongchúngta,đưaranhữngcâutrảlờidễdãi,bỡncợtquátrìnhkhảosátkỹlưỡng,nhiềulúccònnhấnnhữngcáinútsợsệttrongchúngtavàlàmgiảmgiátrịcủathực
nghiệm,biếnchúngtathànhnhữngkẻcảtinmộtcáchdễdãicũngnhưlànạnnhâncủachínhsựcảtinấy.Đúng,thếgiớisẽlàmộtnơithúvịhơnnếucónhữngchiếcUFOẩnnấptạinhữngvùngnướcsâungoàikhơiBermudavànuốtchửngtàuthủycùngmáybay,hoặcnếungườichếtcóthểkiểmsoátbàntaycủachúngtavàviếtchochúngtacácthôngđiệp.Thếgiớisẽrấtkỳthúnếunhữngngườivịthànhniêncóthểkhiếnchotaingheđiệnthoạibayvọtrakhỏigiáđỡchỉbằngcáchnghĩđếnchúng,hoặcnếunhữnggiấcmơcủachúngtacóthểtiênđoánchínhxáctươnglaithayvìđượcgiảithíchmộtcáchtìnhcờvàbằngkiếnthứccủachúngtavềthếgiới.
Đâyđềulànhữngvídụvềgiảkhoahọc.Chúngdườngnhưsửdụngcácphươngphápvàpháthiệncủakhoahọc,trongkhithựctếbảnchấtcủachúnglàgiảtrá–thườngbởivìchúngdựatrênbằngchứngkhôngđầyđủhoặcvìchúngbỏquanhữngđầumốichỉtớimộtconđườngkhác.Chúngkíchthíchtâmlýcảtin.Vớisựhợptácthiếuhiểubiết(vàthườnglàđồnglõa)củabáochí,cácnhàxuấtbản,phátthanh,truyềnhình,cáchãngphim,vànhữngthứnhưthế,nhữngýtưởngnhưvậyrấtsẵncó.Nhữnggìkhócóđượchơnrấtnhiều,nhưtôinhớđượcquacuộcgặpgỡvớiquýông“Buckley”,lànhữngpháthiệnkhoahọcmangtínhtháchthứchơnvàthậmchígâykinhngạchơn.
Giảkhoahọcdễnghĩrahơnsovớikhoahọc,bởivìviệcđươngđầuvớithựctiễn–nơichúngtakhôngthểkiểmsoátđượckếtquảcủasosánh–dễnétránhhơn.Cáctiêuchuẩncủalậpluận,nhữnggìđượccholàbằngchứng,linhhoạthơnnhiều.Mộtphầnvìchínhnhữnglýdonàynênviệctrìnhbàygiảkhoahọcchocôngchúngdễhơnrấtnhiềusovớikhoahọc.Nhưngđiềuđóchưađủđểlýgiảitạisaogiảkhoahọclạiphổbiếnđếnvậy.
Đươngnhiên,conngườiluônthửnhiềuhệthốngtínđiềukhácnhauđểxemliệuchúngcógiúpíchgìkhông.Vànếuchúngtađangởhoàncảnhtuyệtvọng,chúngtasẵnsàngtừbỏnhữnggìcóthểđượcxemlàgánhnặngcủatháiđộhoàinghi.Giảkhoahọcnóivớinhữngnhucầutìnhcảmmạnhmẽrằngkhoahọcthườngđểlạinhữngđiềudangdở.Nónuôidưỡngnhữngtưởngtượngvềcácsứcmạnhcánhânmàchúngtakhôngcóvàchúngtathèmmuốn(nhưnhữngsứcmạnhđượcgắnchocácsiêuanhhùngtrongtruyệntranhngàynay,vàtrướcđólàchocácvịthần).Ởmộtsốhìnhthứcbiểuhiện,giảkhoahọcđemlạithỏamãnchonhữngngườiđóikhátvềtâmlinh,cứuchữamộtsốbệnh,hứahẹnrằngcáichếtkhôngphảilàkếtthúc.Nócamđoanvớichúngtavềtầmquantrọngvàvịthếtrungtâmvũtrụcủachúngta.NótuyênbốrằngchúngtaluôngắnbóvớiVũtrụ.Đôikhiđâylàmộtkiểuthỏahiệpgiữatôngiáocũvàkhoahọcmới,nhưngđềubịcảhaiphíangờvực.
--
Mặcdùtôithấykhónhìnramộtmốiliênhệvũtrụsâusắchơnsovớinhữngpháthiệnkỳlạcủavậtlýhọcthiênthểhạtnhânhiệnđại:Ngoạitrừhydrogen,tấtcảcácnguyêntửcấuthànhlênchúngta–sắttrongmáuchúngta,calciumtrongxương,carbontrongnão–đềuđượcsảnxuấtởnhữngngôisaođỏkhổnglồcáchxahàngnghìnnămánhsángvàtừhàngtỉnămtrước.Tôirấtthíchnóirằngchúngtalà‘tinhtúthể’(starstuff).–TG
--
Cốtlõicủagiảkhoahọc(vàmộtsốtôngiáo)làýtưởngchorằngviệcướcaorấtcótácdụng.Thậthàilòngkhihoànthànhđượcnhữngkhaokháttronglòngchỉbằngcáchướcao,nhưtrongvănhóadângianvàcáccâutruyệncủatrẻem.Ýniệmnàymớihấpdẫnlàm
sao,đặcbiệtkhisovớinỗlựcvàmaymắncầncóđểđạtđượcnhữnghyvọngcủachúngta.ConcáthầntrongcâuchuyệnÔnglãođánhcávàconcávànghayvịthầnđènsẽbanchochúngtabađiềuước–bấtkỳđiềugìchúngtamuốnngoạitrừviệccóthêmđiềuước.Cóailạikhôngphânvânxemnênxinnhữnggìchứ-nhấtlàđểbảođảmantoàntrongtrườnghợptìnhcờbắtgặpvàngẫunhiênxoaxoamộtcâyđèndầubằngđồngcũkỹ?
Tôinhớtrongcáctruyệntranhvàsáchtruyệntrẻemcómộtvịphápsưcóbộriadàivàchiếcmũchópnhọn,trêntayvungvẩymộtcâygậychốngbằnggỗmun.TênôngấylàZatara.Ôngấycóthểlàmchomọiviệcxảyra,bấtkỳviệcgì.Làmthếnàoôngấylàmđượcnhưvậy?Rấtdễ.Ôngấyđọcngượccácmệnhlệnhcủamình.Chonênnếuôngấymuốncómộttriệuđôla,ôngấychỉviệcnói“alôđuệirttộmatohc.”Chỉcầnvậylàcóngay.Việcnàycóphầngiốngnhưcầunguyện,nhưngbảođảmkếtquảhơn.
Nămlêntámtuổi,tôiđãmấtrấtnhiềuthờigianthửnghiệmviệcralệnhchomộthònđábaylênmộtcáchvôvọng:“nêlyab,áđ.”Chẳngbaogiờcótácdụng.Tôiđổtạidomìnhphátâmchưađúng.
---
Cóthểnóirằnggiảkhoahọcđượcviệndẫnởmứcđộkhôngkémgìchânkhoahọcbịhiểunhầm–ngoạitrừngônngữdiễngiảiởđây.Nếubạnchưabaogiờnghenóiđếnkhoahọc(đếnmứckhôngbiếtnóigìvềcáchvậnhànhcủanó)thìbạnkhócóthểnhậnrarằngmìnhđangsađàvàogiảkhoahọc.Đơngiảnlàbạnnghĩtheomộttrongnhữngcáchthứcmàconngườivẫnluônnghĩ.Cáctôngiáothườnglànơinuôidưỡnggiảkhoahọcđượcnhànướcbảovệ,mặcdùkhôngrõtạisaotôngiáolạiphảiđóngvaitròđó.Từxaxưađến
giờnóvẫnchỉlàmộtsảnphẩmnhântạo.Tạimộtsốquốcgia,gầnnhưtấtcảmọingườiđềutinvàochiêmtinhvàtiềnnhậnthức,kểcảcáclãnhđạochínhphủ.Nhưngđiềunàykhônghẳnngấmvàohọtừtôngiáo;nóđượcđúcrúttừnềnvănhóađangpháttriểntrongđómọingườiđềucảmthấythoảimáivớinhữngcáchthứcnày,vànhữngchitiếtchứngthựchiệndiệnởkhắpmọinơi.
HầuhếtcácsựkiệntôisẽnóiđếntrongcuốnsáchnàyởMỹ-bởivĩđâylànhữngtrườnghợptôibiếtrõnhất,khôngphảivìgiảkhoahọcvàchủnghĩathầnbíởHoaKỳdễthấyhơnsovớinơikhác.NhưngUriGeller,thầyđồngcókhảnănggiaotiếpvớingườingoàihànhtinhvàbẻcongthìa,thìtừIsraelđến.KhicăngthẳnggiatănggiữanhữngtínđồtheochủnghĩathếtụcngườiAlgeriavànhữngngườitheochínhthốnggiáoHồigiáo,thìngàycàngcónhiềungườikínđáoxinýkiếncủa10.000thầybóivànhàtiêntriởđấtnướcnày(khoảngmộtnửatrongsốhọcógiấyphéphànhnghềdochínhphủcấp).CácquanchứccaocấpởPháp,kểcảmộtcựuTổngthống,từngdànhhàngtriệuđôlađầutưvàomộtkếhoạch(vụbêbốiElf-Aquitaine)đểtìmkiếmtrữlượngdầumỏmớitừkhôngkhí.TạiĐức,cótâmlýlongạivề“cáctiaTráiđất”cókhảnănggâyungthưmàkhoahọckhôngthểpháthiệnra;chỉcónhữngchuyêngiadòtìmmạchnướctayvungvẫynhữngcâygậydòmớicóthểcảmnhậnđượcchúng.“Phẫuthuậttâmlinh”rấtthịnhhànhởPhilippines.MaquỷgầnnhưlànỗiámảnhcấpquốcgiaởAnh.KểtừThếchiếnII,tạiNhậtBảnxuấthiệnmộtsốlượnghùnghậucáctôngiáomớitheoxuhướngsiêunhiên.Ướctínhcóđến100.000thầybóihànhnghềởNhậtBản;kháchhàngchủyếulànhữngphụnữtrẻ.AumShinrikyo,mộtgiáopháiđượctinlàdínhlíuđếnvụxảkhísarinđộcvàohệthốngtàuđiệnngầmởTokyovàothángBanăm1995,cóđặctrưnglàthuậtthăngthiên,chữabệnhbằngđứctinvàESPtrongcácgiáolýchínhcủamình.Cáctínđồuốngnước“aothần”–lấytừnướctắm
củaAsahara,giáochủcủahọ.TạiTháiLan,bệnhtậtđượcđiềutrịbằngnhữngviênthuốcchếxuấttừthánhKinhnghiềnthànhbột.“Cácthầyphùthủy”ngàynaybịthiêusốngtạiNamPhi.LựclượnggìngiữhòabìnhcủaAustraliatạiHaititừngcứuthoátmộtphụnữbịtróivàocây;bàấybịkếttộibaylượntừnócnhànàysangnócnhàkhác,vàhútmáutrẻem.ChiêmtinhrấtthịnhhànhởẤnĐộ,cònthuậtđịalýthìphổbiếnkhắpTrungQuốc.
Cólẽgiảkhoahọcquymôtoàncầuthànhcôngnhấtgầnđây–theonhiềutiêuchíthìđãtrởthànhmộttôngiáo–làlýthuyếtẤnĐộgiáovềnhậpthiềntụngchú(transcendentalmeditation–TM).NhữngbàithuyếtphápgâybuồnngủcủangườisánglậpkiêmthủlĩnhtinhthầnMaharishiMaheshYogicóthểxemtrêntruyềnhình.Vớimáitócbạcđiểmnhữngsợiđen,ngồitrongtưthếkiếtgià,xungquanhlànhữngvònghoavàcáclễvậtcókếthoa,trôngôngthậtcóphongcách.Mộthômtronglúcxemlướtquacáckênhtruyềnhình,chúngtôitìnhcờbắtgặpgươngmặtnày.“Bốbiếtôngđólàaikhôngạ?”cậucontraibốntuổicủachúngtôihỏi.“Chúađấy.”TổchứcTMtoàncầucógiátrịướctính3tỉđôla.Chỉcầnđóngmộtkhoảnphí,họhứahẹncóthểdẫnbạnđixuyêntường,làmchobạntrởthànhvôhình,giúpbạnbayđược,bằngcáchngồithiền.Theolờihọnói,bằngcáchsuynghĩđồngđiệuvớihọ,sẽgiúpgiảmtỉlệtộiphạmởWashingtonD.C.vàlàmchoLiênXôsụpđổcũngnhưtạonênnhữngđiềukỳdiệuthếtụckhác.Chưahềcómảymaybằngchứngthựcsựnàođượcđưarachobấtkỳtuyênbốnàonhưvậy.TMbánnhữngphươngthuốcdângian,điềuhànhcáccôngtykinhdoanh,cácphòngmạchvàcáctrườngđạihọc“nghiêncứu”,vàtừngthamgiabấtthànhvàochínhtrường.Vớivịthủlĩnhuytínvàkỳdịnhưthế,vớihứahẹnvìcộngđồngnhưthế,vàvớiviệcđưaranhữngsứcmạnhthầndiệuđểđổilấytiềnvàniềmtincuồngnhiệtnhưthế,rấtnhiềudạnggiảkhoahọcđượctiếpthịvàxuấtkhẩu.
Mỗitrườnghợptừbỏcáchìnhthứckiểmsoátdânsựvàgiáodụckhoahọcthìgiảkhoahọclạibùngphátthêmmộtchút.LeonTrotskyđãmôtảhiệntượngnàytạiĐứcngaytrướckhiHitlerlênnắmquyền(nhưngcũngnằmtrongmộtmôtảcóthểápdụngtươngđươngvớiLiênXônăm1933):
Khôngchỉtrongnhữnggiađìnhnôngdânmàcảtrongnhữngtòanhàchọctrờiởđôthị,vẫntồntạithếkỷ13songsongvớithếkỷ20.Hàngtrămtriệungườisửdụngđiệnnhưngvẫntinvàonhữngsứcmạnhhuyềndiệucủacácdấuhiệuvàphùchú…Nhiềuminhtinhmànbạctớigặpcácôngđồngbàcốt.Phicôngđiềukhiểnnhữngcỗmáykỳdiệudotàinăngcủaconngườitạoravẫnphảiđeobùahộmạngtrongáolót.Sựmôngmuội,ngudốtvàtànácmàhọsởhữumớidồidàolàmsao!
NướcNgalàmộttrườnghợpcóthểlấylàmgương.DướithờiSahoàng,ngườitakhuyếnkhíchmêtín,nhưnglốitưduykhoahọcvàhoàinghi–trừmộtsốrấtítcácnhàkhoahọcdễbảo–bịloạibỏkhôngthươngtiếc.Dướithờicộngsảnchủnghĩa,cảtôngiáovàgiảkhoahọcđềubịngăncấmmộtcáchcóhệthống–ngoạitrừsựmêtínđốivớitôngiáomangtínhhệtưtưởngcủanhànước.Nóđượcquảngbánhưlàkhoahọc,nhưngthựcrachỉlàthứtôngiáohuyềnbítựdungtúngnhất.Lốitưduyphêphán–trừcácnhàkhoahọctrongnhữngcănphòngkiếnthứckínmín–bịnhìnnhậnlànguyhiểmnênkhôngđượcdạyởtrường,vàbịtrừngphạtnếubộclộra.Kếtquảlà,thờihậucộngsản,nhiềungườiNganhìnkhoahọcvớitháiđộnghingờ.Khimọithứđượctiếtlộ,cũngnhưsựthậtvềtháiđộthùhằnsắctộcácnghiệt,thìnhữnggìtừlâuvẫnchìmdướibềmặtđềuphơilộhết.KhuvựcnàygiờtrànngậpUFO,yêutinh,cácthầylangchữabệnhbằngđứctin,nhữngphươngthuốclangbăm,cácloạinướcthánh,vàcảsựmêtíntừthờixaxưa.Tuổithọgiảmsútmạnh,tỉlệtử
vongtrẻsơsinhgiatăng,bệnhdịchlantràn,cáctiêuchuẩnytếdướimứctốithiểu,vàtháiđộcoithườngytếdựphòng,tấtcảcùnggópphầnnângcaocáingưỡngmàởđó,chủnghĩahoàinghiđượckíchthíchtrongmộtcộngđồngdâncưngàycàngtuyệtvọng.Nhưtôiđãviết,đạibiểuDumađượccửtribiếtđếnnhiềunhất,mộtngườimạnhmẽủnghộchonhânvậtchủnghĩadântộccựcđoanVladimirZhirinovsky,làAnatolyKashipirovsky–mộtthầylangchữabệnhbằngđứctintừngtiếnhànhchữabệnhtừxavớiđủthứbệnhtật,từthoátvịđếnAIDS,bằngcáchnhìnđămđămvàobạntừmáythuhình.
MộttìnhhuốngcóphầnkhátươngtựcũngđanghiệnhữuởTrungQuốc.SaukhiMaoTrạchĐôngquađờivànềnkinhtếthịtrườngdầnxuấthiện,cácUFO,lênđồngvànhữngvídụgiảkhoahọcPhươngTâykháccũngxuấthiện,đikèmvớinhữngtậptrungTrungHoacổxưanhưthờcúngtổtiên,tửvivàbóitoán–đặcbiệtlàhìnhthứcbóicỏthivàđoánviệcquabátquáicủaKinhDịch.Báochícủachínhphủcathánrằng“tìnhtrạngmêtínđốivớihệtưtưởngphongkiếnđangsốnglạiởvùngnôngthôncủachúngta.”Đâytừng(vàvẫn)làmộtmốihọaởnôngthôn,chứkhôngphảiởđôthị.
Nhữngngườicó“sứcmạnhđặcbiệt”giànhđượcsựtinphụcrấtlớn.HọnóirằnghọcóthểphátraKhíhay“trườngnănglượngcủaVũtrụ”từchínhcơthểmìnhđểlàmthayđổicấutrúcphântửcủamộthóachấtởcáchxa2000km,đểgiaotiếpvớingườingoàihànhtinh,đểchữabáchbệnh.Mộtsốbệnhnhânđãchếtvìchínhsựchămsóccủamộttrongnhững“bậcthầyKhícông”,ngườiđãbịbắtvàkếtánnăm1993.VươngHồngThành,mộtnhàhóahọcnghiệpdư,tuyênbốrằngcóthểtổnghợpđượcmộtthứchấtlỏngmàchỉcầnmộtlượngnhỏchovàonước,sẽbiếnnướcthànhdầuhỏahoặcthứgìđótươngtự.Đãcólúcôngtađượcquânđộivàcảnhsátmậttài
trợ,nhưngkhingườitahiểuphátminhcủaôngtachỉlàtròbịpthìôngtabịbắtvàbỏtù.Đươngnhiên,ngườitađồnthổirằngkiếpnạncủaôngtakhôngphảilàdolừagạtmàlàvìôngtakhôngchịutiếtlộ“côngthứcbítruyền”củamìnhchochínhphủ.(NhữngcâuchuyệntươngtựcũnglưutruyềnởMỹtrongnhiềuthậpkỷ,thườngvaitròcủachínhphủđượcthaythếbằngmộtcôngtyxehơihoặcdầukhílớnnàođó).TêgiácChâuÁđangbịdồnđếnnguycơtuyệtchủngchỉvìsừngcủachúngđượcnóirằng,khiđemtánnhỏ,cóthểngănđượcchứngliệtdương;thịtrườngcủamặthàngnàyphổbiếnkhắpkhuvựcĐôngÁ.
ChínhphủTrungQuốcvàĐảngCộngsảnTrungQuốcrấtlongạivềnhữngpháttriểnkiểunày.Ngày5thángMườihainăm1994,họđãcùngbanhànhmộtthôngcáochungtrongđócóđoạn:
Giáodụccôngvềkhoahọcđanggiảmsúttrongnhữngnămgầnđây.Đồngthời,cáchoạtđộngmêtinvàmùquánggiatăng,cácvụviệcphảnkhoahọcvàgiảkhoahọcdiễnraliêntục.Dođó,cầnphảisớmápdụngcácbiệnpháphữuhiệuđểtăngcườnggiáodụckhoahọc.Trìnhđộgiáodụckhoahọcvàcôngnghệlàmộtchỉdấuquantrọngchothànhquảkhoahọcquốcgia.Đâylàmộtvấnđềcótầmquantrọngchungtrongpháttriểnkinhtế,tiếnbộkhoahọcvàtiếnbộxãhội.Chúngtaphảihếtsứcchútrọngtriểnkhaigiáodụcnhưmộtphầntrongchiếnlượchiệnđạihóatổquốcxãhộichủnghĩacũngnhưlàmchođấtnướcngàycànggiàumạnh.Ngudốtvàđóinghèokhôngbaogiờlàmụctiêucủachủnghĩaxãhội.
GiảkhoahọcởMỹlàmộtphầncủamộtxuhướngmangtínhtoàncầu.Nguyênnhân,hiểmhọa,cáchchẩnđoánvàđiềutrịcủanóchắcchắnrấtgiốngnhauởmọinơi.Ởđây,cácnhàtâmlinhhọckhôngngừngquảngbá‘sảnphẩm’củahọtrêncácchươngtrình
truyềnhìnhthươngmạivàđượcnhiềunhânvậttronggiớigiảitríhếtsứctánthành.HọcóhẳnkênhriêngmangtênPsychicFriendsNetwork(Mạngbằnghữutâmlinh);mỗinăm,cómộttriệungườiđăngkývàsửdụngnhữnghướngdẫnnhưvậytrongcuộcsốngthườngnhậtcủamình.Vớigiớilãnhđạocaocấpcủanhiềutậpđoànlớn,vớicácchuyêngiaphântíchtàichính,vớicácluậtsưvàchủngânhàng,cóhẳnmộtloạichiêmtinhgia/nhàtiêntri/chuyêngiatâmlinhsẵnsàngtưvấnbấtkỳvấnđềgì.“Nếumọingườibiếtcóbaonhiêungười,đặcbiệtnhữngngườigiàucóvàquyềnthế,đếngặpcácchuyêngiatâmlinh,thìhàmdướicủahọsẽrớtngayxuốngsànnhà,”mộtchuyêngiatâmlinhtừCleveland,bangOhio,đãnóinhưvậy.ỞTrungHoavàLaMãcổđại,chiêmtinhlàlĩnhvựcriêngcủacáchoàngđế;bấtkỳhànhvisửdụngriêngmônnghệthuậtđầyquyềnnăngnàyđềubịcoilàphạmtộichết.XuấtthântừvănhóaNamCalifornianổitiếngcảtin,NancyvàRonaldReaganđềudựavàomộtchiêmtinhgiađểxửlýcácvấnđềcôngcũngnhưtư–nhưngđiềunàycửtrikhônghềbiết.Mộtphầnquátrìnhraquyếtđịnhcóảnhhưởngđếntươnglainềnvănminhcủachúngtalạinằmtrongtaynhữngkẻbấttàilừabịp.ThựctếnàytươngđốiâmthầmởMỹ;địabàncủanórộngkhắpthếgiớikia.
---
Cólẽmộtsốkhíacạnhgiảkhoahọcdườngnhưkhávuivàcólẽchúngtacũngkhátựtinrằngchúngtasẽchẳngbaogiờcảtinđếnmứcđểbịmộthọcthuyếtkiểunhưvậylàmchomêmuội,chúngtabiếtnóvẫnđangdiễnraquanhta.PháiThiềnđịnhtụngchúvàAumShinrikyodườngnhưthuhútđượcmộtsốlượngđôngđảonhữngngườicókiếnthức,mộtsốngườicòncócảbằngcấprấtcaovềvậtlýhoặckỹthuật.Đâykhôngphảilànhữnghọcthuyếtdànhchonhữngkẻđầnđộn.Rõràng,vẫncònđiềugìđóđangdiễnra.
Việckhôngaibậntâmxemtôngiáolàgìvànóbắtđầunhưthếnàocóthểgiúplãngquêntôngiáo.Trongkhinhữngràocảnlớndườngnhưtrảidàigiữamộtluậnđiểmmộttrọngtâmmangtínhcụcbộvềgiảkhoahọcvớicáigìđónhưlàmộttôngiáocấpđộthếgiới,thìsựphânchialạirấtmongmanh.Thếgiớiđemtớichochúngtanhiềuvấnđềđếnmứcgầnnhưkhôngtínhxuể.Rấtnhiềugiảiphápđượcđưara,mộtsốvớithếgiớiquanrấthạnhẹp,mộtsốlạicósứclôicuốnkỳlạ.TheochọnlọctựnhiênkiểuDarwinđốivớicáchọcthuyết,mộtsốpháttriểnmạnhởmộtthờiđiểmnàođó,trongkhihầuhếtbiếnmấtmộtcáchnhanhchóng.Nhưngmộtsốít–đôikhilạilànhữnghọcthuyếtvớvẩnvàíthấpdẫnnhất,nhưlịchsửđãchothấy–cóthểcósứcmạnhlàmthayđổisâusắclịchsửthếgiới.
Sựtiếpnốigiữakhoahọchắcám,giảkhoahọcvàmêtín(kỷnguyênmớihaycũ),chođếntôngiáothầnbí,dựavàokhảihuyền,thựcrarấtmơhồ.Tôicốgắngkhôngsửdụngtừ“sùngbái”trongcuốnsáchnàytheonghĩathôngthườngcủanóvềmộttôngiáomànhiềungườikhôngthích,màcốgắngtìmrađiềucốtlõicủatrithức–ngườitacóthậtsựbiếtnhữnggìhọchorằngmìnhbiếtkhông?Hóaratấtcảmọingườiđềuthạochuyênmôntươngứng.
Trongmộtsốđoạncủacuốnsáchnày,tôisẽphêphántìnhtrạngquánhiềulýthuyết,bởivìởcấpđộtộtcùng,sẽrấtkhóphânbiệtđượcgiảkhoahọcvớitôngiáogiáođiềucứngnhắc.Tuynhiên,tôimuốnthừanhậntínhđadạngkỳlạvàtínhphứctạpcủatưduyvàtậpquántôngiáotrảiquacảthiênniênkỷ;sựpháttriểncủatôngiáotựdovàhệthốngtínhữugiáohộiCơđốcgiáotrongthếkỷqua;vàthựctếrằng–nhưtrongCảicáchTinlành,sựvươnlêncủaDoTháigiáocảicách,VaticanII,vàcáigọilàtràolưuphêphánKinhthánh–tôngiáođãđấutranhvớitìnhtrạngdưthừacủachínhmình(vớimứcđộthànhcôngkhácnhau).Nhưngsongsongvớinhiềunhàkhoahọc
cótháiđộdodựtrongviệctranhluậnhoặcthậmchílàcôngkhaithảoluậnvềgiảkhoahọc,nhiềungườiđềxướngcáctôngiáochủlưucũngtỏralưỡnglựkhiphảiđốimặtvớinhữngngườibảothủcựcđoanvànhữngngườitheotràolưuchínhthống.Nếuxuhướngnàytiếptụcthìcuốicùnglĩnhvựcnàysẽthuộcvềhọ;họcóthểmặcnhiênthắngcuộc.
Mộtthủlĩnhtôngiáoviếtchotôinóivềkhátkhaocủaôngấyđốivới“sựtrọnvẹncónguyêntắc”trongtôngiáo:
Chúngtatrởnênquáđacảm…Mộtbênlàtháiđộmộđạovàtâmlýhọcrẻtiền,cònbênkialàtháiđộngạomạnvàkhôngkhoandungmộtcáchgiáođiềuđãlàmméomóđờisốngtôngiáođíchthựcđếnmứckhóchấpnhận.Nhiềukhitôigầnnhưthấytuyệtvọng,nhưngsauđótôisốngkiênđịnhvàluônhyvọng…Tôngiáochânchính,vốnquenthuộchơnlànhữnglờichỉtríchđikèmnhữngxuyêntạcvàvôlýđượcgánchotôngiáo,cósựquantâmtíchcựcđếnviệckhuyếnkhíchtháiđộhoàinghilànhmạnhphụcvụchonhữngmụcđíchcủachínhmình…Hoàntoàncókhảnăngđểtôngiáovàkhoahọchìnhthànhlênmộtquanhệđốitáchiệuquảchốnglạigiảkhoahọc.Thậtlạlàtôinghĩsớmmuộntôngiáocũngsẽthamgiavàoviệcchốnglạigiảkhoahọc.
Giảkhoahọckhácvớikhoahọcsailạc.Khoahọckhôngthiếunhữngsailầm,vàsẽlầnlượtloạibỏchúng.Nhữngkếtluậnsailầmvẫnthườngđượcđưara,nhưngchúngđượcđưaramộtcáchthămdò.Cácgiảthuyếtđượctrìnhbàysaochochúngcóthểbịchứngminhlàsai.Nhữnggiảthuyếtkếtiếpnhauphảiđươngđầuvớiquátrìnhthựcnghiệmvàquansát.Khoahọcdòdẫmvànhíchdầnđếntrithứctiếnbộ.Dĩnhiên,nhữngcảmxúcdễchịuthườngbịtácđộngkhimộtgiảthuyếtkhoahọcbịbácbỏ,nhưngnhữngphảnchứngnhư
vậyđượcxemlàcốtlõichokhoahọc.
Giảkhoahọcthìngượclại.Cácgiảthuyếtthườngđượctrìnhbàymộtcáchchínhxácđểchúngkhôngbịđảphátrướcbấtkỳthửnghiệmnàođưaraphảnchứng,chonênthậmchívềnguyêntắc,chúngcũngkhôngthểbịlàmmấthiệulực.Khicácgiảthuyếtgiảkhoahọckhôngđịchlạiđượccácnhàkhoahọcthìnhữngâmmưuđànáplạiđượcvạchra.
Khảnăngvậnđộngởnhữngngườikhỏemạnhgầnnhưlàhoànhảo.Chúngtahiếmkhivấpvàngã,ngoạitrừởđộtuổicònnhỏhoặcđãgià.Chúngtacóthểhọcđượcnhữngnhiệmvụnhưđixeđạp,trượtván,nhảydâyhoặcláixehơi,vànhớđượckỹnăngđótrongsuốtquãngđờicònlại.Thậmchínếuchúngtaquahẳnmườinămkhônglàmviệcđóthìnóvẫntrởlạivớichúngtamộtcáchdễdàng.Tuynhiên,tínhchínhxácvàkhảnăngduytrìnhữngkỹnăngvậnđộngcủachúngtacóthểkhiếnchúngtatựtinmộtcáchsailầmvàonhữngnănglựckháccủamình.Nhậnthứccủachúngtacóthểrấtsai.Cólúcchúngtanhìnthấynhữngđiềukhônghiệnhữu.Chúngtalàmồingoncủanhữngảoảnhthịgiác.Thỉnhthoảng,chúngtalạibịảogiác.Chúngtacóxuhướnglàmsai.MộtcuốnsáchminhchứngcótểnLàmthếnàotabiếtđượcnhữnggìkhôngcó:Khảnăngsailầmcủalýtríconngườitrongcuộcsốnghằngngày(HowWeKnowWhatIsn’tSo:TheFallibilityofHumanReasoninEverydayLife)củaThomasGilovichchothấyconngườisaisótrấtcóhệthốngnhưthếnàotrongviệchiểucácconsố,loạitrừnhữngbằngchứngkhócịu,vàdễbịảnhhưởngbởiýkiếncủangườikhác.Chúngtagiỏitrongmộtsốviệcnàođónhưngkhôngphảitấtcảmọiviệc.Tríkhônnằmởchỗtahiểuđượcnhữnghạnchếcủamình.“Vìloàingườilàmộtthứnhẹdạ,”WilliamShakespeaređãdạynhưvậy.Đóchínhlàchỗtháiđộhoàinghinghiệtngãcủakhoahọcbướcvào.
Cólẽ,nétkhácbiệtrõnhấtgiữakhoahọcvàgiảkhoahọclàởchỗkhoahọccósựđánhgiávềnhữngđiểmchưahoànhảovàdễsaisótcủaconngườisắcsảohơnhẳngiảkhoahọc(haylàsựkhảihuyền“khôngsailầm”).Nếuchúngtadứtkhoáttừchốithừanhậnchúngtarấtdễsaisótthìchínhkhiđó,chúngtacóthểtinchắcrằngcáisaisótđó–thậmchílàsaisótnghiêmtrọnghaynhữngsailầmsâusắc–sẽbámtheotamãimãi.Nhưngnếuchúngtacókhảnăngdũngcảmtựđánhgiámộtchút,bấtkỳsuynghĩphiềnmuộnnàomàchúngcóthểtạora,thìcơhộicủachúngtasẽcảithiệnrấtnhiều.
Nếuchúngtachỉdạynhữngpháthiệnvàcácsảnphẩmcủakhoahọc–khôngthànhvấnđềnhữngthứđóhữuíchvàthậmchítruyềncảmhứngđếnđâu–màkhôngtruyềntảiphươngphápphêbìnhcủakhoahọc,thìlàmsaomộtngườitrungbìnhcóthểphânbiệtđượckhoahọcvớigiảkhoahọc?Khiđó,cảhaiđềuđượctrìnhbàynhưmộtsựkhẳngđịnhkhôngđượcchứngminh.ỞNgavàTrungQuốc,việcnàyrấtdễxảyra.Khoahọccủathếquyềnlànhữnggìchínhquyềndạy.Điểmphânbiệtgiữakhoahọcvàgiảkhoahọcđượctạosẵnchobạn.Khôngcầncónhữngđiềurốirắmphứctạpđếnmụmịcảđầuóc.Nhưngkhinhữngthayđổichínhtrịsâusắcxảyravàviệckiểmsoátchặtsuynghĩtựdođượcnớilỏngthìrấtnhiềutuyênbốtựtinhoặcđầyuytín–đặcbiệtlànhữngngườinóivớichúngtanhữnggìchúngtamuốnnghe–lạithuhútđượcđôngđảocôngchúng.Tuynhiên,khôngchắcrằngtấtcảmọiýniệmđềucóthểtinđược.
Mộttháchthứctốithượngchonhữngngườiphổcậpkhoahọclàlàmsángtỏlịchsửkhúckhuỷutrênthựctiễncủanhữngpháthiệnvĩđạicũngnhưnhữnghiểulầmvàtháiđộkhướctừmộtcáchươngngạnhcủanhữngngườilàmkhoahọcđốivớitiếntrìnhthayđổi.Nhiều,cólẽlàhầuhết,giáotrìnhkhoahọcdànhchocácnhàkhoahọctàinăngchớmnởđềcậprấtdèdặtởđây.Trìnhbàymộtcách
hấpdẫnvốntrithứcđúckếttừhàngthếkỷkiêntrì“travấn”Thiênnhiêndễdànghơnrấtnhiềusovớiviệctrìnhbàytỉmỉmộtcỗmáychưngcấtphứctạp.Phươngphápkhoahọc,cóthểrấtkémhấpdẫnvàkhôkhan,quantrọnghơnrấtnhiềusovớinhữngphátkiếnkhoahọc.
Chương2.KHOAHỌCVÀHYVỌNGHaingườigặpmộtlổthủngtrêntrời.
Mộtngườibảongườikiakiệumìnhlên…
Nhưngtrênthiênđườngđẹpđếnmức
Anhchàngnhìnlénquahàngrào
Quênbẵngmọithứ,quênbẵngngườibạnđường
Ngườianhtađãhứasẽgiúpkiệulên
Vàthếlàchạytọtvàotrong
Thiênđườngtránglệ.
TừmộtbàitụngcaIglulikInuit,đầuthếkỷ20,doINUGPASUGJUKkểlạichoKNUDRASMUSSEN,nhàthám
hiểmtớiđảoGreenland.
Cáithờibiếthyvọng,tôimớichỉlàmộtđứatrẻ.Tôimuốnlàmộtnhàkhoahọcngaytừnhữngngàyđầuđếntrường.Cáithờikhắckếttinhấyđếnkhilầnđầutôihiểuđượcrằngcácngôisaolànhữngmặttrờikhổnglồ,khilầnđầutiêntôihiểurachúngphảicáchxachừngnàomớicóthểxuấthiệnchỉnhưnhữngđốmsángtrênbầutrời.Tôikhôngbiếtchắcthậmchíkhiđómìnhcóbiếtýnghĩacủatừ“khoahọc”haykhôngnhưngtôimuốnbằngcáchnàođóđắmmìnhtrongsựvĩđạicủanó.TôibịcuốnhútbởisựlộnglẫycủaVũtrụ,sữngsờtrướcviễncảnhhiểurõđượcsựvậnđộngcủamọivật,thamgiagiảiđápnhữngbíẩnsâuxa,khámphánhữngthếgiớimới–cólẽtheo
đúngnghĩađen.Tôithậtmaymắnđãphầnnàohoànthànhđượcướcmơđó.Vớitôi,sựlãngmạncủakhoahọcvẫnhấpdẫnvàmớimẻnhưngàyhômđó,cáchđâyhơnnửathếkỷ,khitôiđượcthấynhữngđiềukỳdiệuởHộichợThếgiới1939.
Phổcậpkhoahọc–tứclàcốgắnglàmchocácphươngphápvàpháthiệnkhoahọcdễtiếpcậnvớinhữngngườikhônglàmkhoahọc–diễnratựnhiênvàngaylậptức.Vớitôi,khônggiảithíchđượckhoahọcdườngnhưlàmộtviệcrấtbấtcông.Khibạnyêu,bạnmuốnnóivớicảthếgiới.Cuốnsáchnàylàmộttuyênngôncánhân,phảnánhmốitìnhsuốtđờicủatôivớikhoahọc.
Nhưngcònmộtlýdokhác:Khoahọckhôngchỉlàmộtkhốikiếnthức;nócònlàcáchtưduy.TôicómộtdựđoánvềmộtnướcMỹvàothờiconhoặccháutôi–khimàHoaKỳlàmộtnềnkinhtếdịchvụvàthôngtin;khigầnnhưtấtcảcácngànhchếtạochínhđềuchuyểnsangcácnướckhác;khimànhữngsứcmạnhcôngnghệđángsợnằmtrongtaymộtsốrấtítngười,vàkhôngmộtaiđạidiệnchoquyềnlợicôngchúngcóthểnắmbắtđượcvấnđề;khimàngườidânmấtkhảnăngxácđịnhnhữngchươngtrìnhnghịsựcủariêngmìnhhoặcchấtvấnnhữngngườitrongbộmáycôngquyềnmộtcáchamtường;khimà,bằngcáchnắmlấynhữngtinhthểvàlolắngtrôngchờvàosốtửvicủamình,mọikhảnăngphêpháncủachúngtamaimột,chúngtakhôngcònnhậnbiếtđượcgiữanhữnggìlàtốtvànhữnggìđúng,chúngtadầnquaytrởlạivớimêtíndịđoanvàsựmôngmuộilúcnàokhônghay.
SựsuythoáicủanướcMỹthấyrõnhấtquatìnhtrạngsasútrấttừtừtrongnộidungchínhthứccủagiớitruyềnthôngvốncóảnhhưởngghêgớm,nhữngmẩuâmthanhdài30giây(giờgiảmxuốngchỉcònchưađầy10giây),việclậptrìnhmẫuthứcchungthấpnhất,
nhữngbàitrìnhbàynhẹdạvềgiảkhoahọcvàmêtín,nhưngđặcbiệtlàmộtdạngtônvinhsựngudốt.Nhưtôiđãviết,băngvideosố1đượcthuêởMỹlàbộphimDumbandDumber(Haichàngngốc).Phimhoạthìnhnhiềutập“BeavisandButthead”vẫnrấtphổbiến(vàcóảnhhưởng)đốivớikhángiảtruyềnhìnhtrẻ.Bàihọcđơngiảnlàhọchành–khôngchỉkhoahọc,màbấtcứthứgì–làcóthểtránhđược,thậmchíchẳngcógìđánghoannghênhcả.
Chúngtađãdànxếpđượcmộtnềnvănminhtoàncầutrongđónhữngyếutốquantrọngnhất–giaothông,thôngtinliênlạc,vàtấtcảcácngànhkhác;nôngnghiệp,ytế,giáodục,giảitrí,bảovệmôitrường;vàthậmchíthiếtchếbầucửdânchủ-đềuphụthuộcrấtnhiềuvàokhoahọcvàcôngnghệ.Chúngtacũngđãsắpxếpđượcmọiviệcđểgầnnhưkhôngaihiểuđượckhoahọcvàcôngnghệ.Đâylàmột“toathuốc”chothảmhọa.Chúngtacóthểtránhđượcnómộtlúc,nhưngsớmhaymuộncáisựkếthợpnguyhiểmgiữangudốtvàquyềnlựcsẽnổtungngaymặtchúngta.
Mộtngọnnếntrongmànđêm(ACandleintheDark)lànhanđềmộtcuốnsáchrấtdũngcảmdựatrênKinhthánh,củaThomasAdyvàđượcxuấtbảntạiLondonnăm1656,côngkíchnhữngcuộcsănlùngphùthủyđangdiễnrathờiđónhưlàmộtâmmưuđentốinhằm“lừadốingườidân.”Bấtkỳbệnhtậthaydôngbãogì,bấtcứthứgìbấtthường,đềubịgánchothuậtphùthủy.Nếuphùthủytồntại,Adylậpluận–“nhữngđiềuthếnàycầnrasaonữa,hayvẫnxảyranhưdựđịnh?”Phầnlớnthờigiantronglịchsửcủachúngta,chúngtasợhãithếgiớibênngoài,vớinhữnghiểmnguykhólườngcủanó,đếnmứcchúngtavuivẻbấuvíulấybấtcứđiềugìhứahẹnlàmdịuhoặclýgiảiđượctâmtrạngkhiếpsợđó.Khoahọclàmộtcốgắngrấtthànhcôngđểhiểuvềthếgiới,đểnắmbắtmọiviệc,đểlàmchủchínhchúngta,đểđitheomộtlộtrìnhantoàn.Visinhhọcvàkhí
tượnghọcgiờđâylýgiảinhữnggìmàchỉvàithếkỷtrướccònđượcxemlànguyênnhânđủđểthiêusốngnhiềuphụnữ.
Adycũngcảnhbáomốihiểmhọarằng“cácdântộc[sẽ]tànlụivìthiếukiếnthức.”Cảnhkhốncùngcóthểtránhđượccủaconngườithườngkhôngphảisinhradosựngudạimàbởisựthiếuhiểubiết,đặcbiệtlàsựthiếuhiểubiếtcủachúngtavềchínhmình.Tôilongạirằng,đặcbiệtkhiThiênniênkỷmớiđangngấpnghé,giảkhoahọcvàmêtíndịđoandườngnhưdầndầnthuhútngườitahơn,nhữngbàicamêhoặchấpdẫnvàâmvanghơn.Trướckia,chúngtađãnghenóiđiềunàyởđâunhỉ?Bấtkỳkhinàonhữngthiênkiếnchủngtộchaydântộccủachúngtađượckhơigợi,vàonhữngthờikỳkhanhiếm,trướcnhữngtháchthứcđốivớilòngtựtrọnghoặckhípháchcủadântộc,khichúngtatrăntrởvềmụcđíchvàcáivịtríđãbịthunhỏtrongvũtrụcủachúngta,hoặckhisựcuồngtínđượcxâydựngquanhchúngta–thìkhiđó,nhữngthóiquentưduyđãquenthuộctừthờixaxưasẽnắmquyềnkiểmsoát.
Ngọnlửanếnchậpchờn.Quầngánhsángnhỏnhoicủanórunrẩy.Bóngtốivâyquanh.Lũquỷsứbắtđầuchờnvờn.
---
Córấtnhiềuđiềukhoahọckhônghiểuđược,nhiềubíẩnvẫncầngiảiđáp.TrongmộtVũtrụcáchxahàngchụctỉnămánhsángvàcótuổithọkhoảng10hoặc15tỉnăm,đâycóthểlàtìnhhuốngvĩnhviễn.Chúngtavẫnliêntụcgặpphảinhữngđiềungạcnhiên.NhưngmộtsốcâyviếttôngiáovàKỷnguyênmớikhẳngđịnhrằngcácnhàkhoahọctinrằng“nhữnggìhọtìmrađềucósẵn.”Cácnhàkhoahọccóthểbácbỏnhữngđiềusoirọihuyềnbímàkhônghềcóbằngchứngngoạitrừtuyênbốcủaaiđó,nhưnghọcũngkhótintưởngrằngkiến
thứccủahọvềTựnhiênlàhoànchỉnh.
Khoahọccònlâumớilàmộtcôngcụtrithứchoànhảo.Nóchỉlàthứtốtnhấtmàchúngtacó.Ởkhíacạnhnày,cũngnhưtrongnhiềukhíacạnhkhác,nógiốngnhưnềndânchủ.Khoahọctựnókhôngthểbiệnhộchophươnghướnghànhđộngcủaconngười,nhưngchắcchắnnócóthểlàmsángtỏnhữngkếtquảkhảdĩcủanhữngphươnghướnghànhđộngkhácnhau.
Lốitưduykhoahọcvừamangtínhtưởngtượngvừacótínhkỷluật.Đâylàtrọngtâmchothànhcôngcủanó.Khoahọcyêucầuchúngtaphảitínhđếncácsựthật,thậmchíkhinhữngsựthậtnàykhôngphùhợpvớinhữngđịnhkiếncósẵncủachúngta.Nókhuyênchúngtanêncósẵntrongđầunhữnggiảthuyếtkhácnhauvàxemgiảthuyếtnàophùhợpvớisựthậtnhất.Nóđòihỏichúngtacósựcôngbằngtinhtếgiữatháiđộcởimởvớinhữngýtưởngmới,chodùlàkỳdị,vớiviệcnhìnnhậnmọithứ-nhữngýtưởngmớivàtrithứcđãxácđịnh-bằngtháiđộhoàinghinghiêmkhắcnhất.Cáchsuynghĩnàycũnglàmộtcôngcụquantrọngchomộtnềndânchủtrongmộtkỷnguyênthayđổi.
Mộttrongnhữnglýdokhoahọcthànhcônglàvìkhoahọccóbộmáysửasaithườngtrựcngaytrungtâmcủanó.Mộtsốngườicóthểcoiđâylàmộtđặcđiểmbìnhthường,nhưngvớitôi,mỗilầnchúngtatựphêbình,mỗilầnchúngtakiểmchứngnhữngýtưởngcủamìnhsovớithếgiớibênngoài,chínhlàchúngtađanglàmkhoahọc.Khichúngtatựdungtúngvàkhôngbiếtphêbình,khichúngtatừchốihyvọngvàsựthật,chúngtađangthiênvềgiảkhoahọcvàmêtíndịđoan.
Mỗilầnmộtbàiviếtkhoahọctrìnhbàyđượcmộtchútdữliệu,nó
thườngđikèmvớimộtmứcsaisót–mộtyếutốđơngiảnnhưngkiênđịnhgợinhắcrằngkhôngcókiếnthứcnàolàhoànchỉnhhayhoànhảo.Nólàmộtbướcxácđịnhxemchúngtatintưởngvàonhữnggìchúngtanghĩalàmìnhbiếtđếnmứcnào.Nếumứcsaisótnhỏthìđộchínhxáccủakiếnthứckinhnghiệmcủachúngtacao;nếumứcsaisótlớnthìkiếnthứccủachúngtacàngkhôngchắcchắn.Trừtrongtoánhọcthuầntúy,cònlạikhôngcógìlàchắcchắncả(mặcdùrấtnhiềuthứchắcchắnlàkhôngđúng).
Hơnnữa,cácnhàkhoahọcthườngrấtthậntrọngmôtảtìnhtrạngthậtnhữngnỗlựccủachúngtanhằmhiểuvềthếgiới–từnhữngphỏngđoánvàgiảthuyết,vốnrấtkhôngchắcchắn,đếnnhữngquyluậtcủaTựnhiênvẫnliêntụcđượckhẳngđịnhmộtcáchcóhệthốngthôngquanhiềuhìnhthứcchấtvấnxemthếgiớivậnhànhnhưthếnào.NhưngngaycảcácquyluậtcủaTựnhiêncũngkhôngchắcchắntuyệtđối.Cóthểcónhữngtrườnghợpmớichưabaogiờđượckiểmchứngtrướcđó–bêntrongnhữnglỗđenchẳnghạn,hayngaytrongcácelectron,hoặcgầnđạttớitốcđộánhsáng–trongđóngaycảnhữngquyluậtTựnhiênvẫnđượccangợicũngthấtbạivàvầnđínhchínhchodùchúngcóthểcógiátrịtrongnhữngtrườnghợpbìnhthường.
Conngườicóthểrấtmuốnđạtđượcsựchắcchắntuyệtđối;họcóthểkhaokhátđiềuđó;họcóthểvờnhưđãđạtđượcđiềuđó,giốngnhưtínđộcủamộtsốtôngiáonhấtđịnh.Nhưnglịchsửkhoahọc–kểcảkhẳngđịnhthànhcôngnhấtđốivớivốnkiếnthứcmàloàingườitiếpcậnđược–dạyrằngđiềuchúngtacóthểhyvọngnhấtlàliêntụccảithiệnhiểubiếtcủamình,họchỏitừnhữngsailầmcủamình,mộtcáchtiếpcậntiệmcậnđếnVũtrụ,nhưngvớiđiềukiệnlàsựchắcchắntuyệtđốisẽluônvượtquátầmhiểubiếtcủachúngta.
Chúngtasẽluônbịsavàosailầm.Điềumàmỗithếhệcóthểhyvọngnhấtlàgiảmbớtmứcsaisótmộtchút,vàbổsungthêmvàokhodữliệumàmứcsaisótcóthểápdụng.Mứcsaisótlàmộtsựtựđánhgiáhữuhình,rộngkhắpvềmứcđộđángtincậycủavốnkiếnthứccủachúngta.Bạncóthểthườngthấysaisóttrongcáccuộctrưngcầudâný(“mứcđộkhôngchắcchắnlà+/-3”)HãytưởngtượngramộtxãhộitrongđómọiphátngônghitrongHồsơQuốchội,mọichươngtrìnhtruyềnhìnhthươngmại,mọibàithuyếtgiáođềucósaisóthoặcgìđótươngđươngđikèm.
Mộttrongnhữnglờirănrấtlớncủakhoahọclà“Khôngtinvàonhữnglýlẽcủagiớicóthẩmquyền.”(Cácnhàkhoahọc,vốnđềulànhữngngườicóđịavị,nếuxéttronghệthốngthứbậchiệnhành,dĩnhiênkhôngphảilúcnàocũngtheođúnglờirănnày).Cóquánhiềunhữnglýlẽnhưvậysaihoàntoàn.Nhữngngườicóthẩmquyềncũngphảichứngminhlýlẽcủamìnhnhưtấtcảmọingườikhác.Tínhđộclậpnàycủakhoahọc,tháiđộkhôngsẵnsàngchấpnhậntrithứcthôngthườngcủakhoahọc,khiếnchokhoahọcnguyhiểmđốivớinhữnghọcthuyếtítcótínhtựphêbình,hoặcnhữnghọcthuyếttựphụ.
Vìkhoahọcmangchúngtađếnvớihiểubiếtvềcáchvậnhànhcủathếgiới,chứkhôngphảilàcáchchúngtamongướcnóvậnhành,nênnhữngphátkiếncóthểkhôngphảitrongtrườnghợpnàocũngcóthểlĩnhhộiđượcngaylậptứchoặclàmtavừaý.Cóthểphảidụngcôngmộtchútđểtáicơcấunhữngnếpnghĩcủachúngta.Mộtphầnkhoahọcrấtđơngiản.Khikhoahọctrởnênphứctạpthìđóthườnglàvìthếgiớivốnphứctạp–hoặcvìchúngtaphứctạp.Khichúngtanétránhnóchỉvìdườngnhưnóquákhó(hoặcvìchúngtađượcdạydỗquásơsài),chúngtađãtừbỏmấtkhảnăngkiểmsoáttươnglạicủamình.Chúngtađãbịtướcbỏquyềncủamình.Sự
tựtincủachúngtabịxóimòn.
Nhưngkhichúngtavượtquaràocảnđó,khinhữngpháthiệnvàphươngphápcủakhoahọcđếnđượcvớichúngta,khichúngtahiểuvàđưakiếnthứcnàyvàosửdụng,nhiềungườicảmthấycựckỳhàilòng.Điềunàyhoàntoànđúngvớitấtcảmọingười,nhưngđặcbiệtlàtrẻem–vốnđượcsinhravớiniềmđammêdànhchokiếnthức,vớinhậnthứcrằngchúngphảisốngtrongmộttươnglaidokhoahọcđịnhhình,nhưngcũngthườngbịthuyếtphụckhibướcvàotuổivịthànhniênrằngkhoahọckhôngphảiđểdànhchochúng.Tôibiếtrấtrõ,cảtừviệcngườitagiảithíchvềkhoahọcchotôivàtừnhữngcốgắngcủachínhtôinhằmgiảithíchkhoahọcchongườikhác,rằngthậtsungsướngkhichúngtanắmbắtđượckhoahọc,khinhữngthuậtngữkhóhiểuđộtnhiênhémởýnghĩa,khichúngtanắmbắtđượcbảnchấtcủacảmớchuyệnrắcrối,khimànhữngđiềukỳdiệuphithườngđượctiếtlộ.
TrongcuộchộingộcủanóvớiTựnhiên,khoahọcluônluôngợilêncảmgiácsùngkínhvàesợ.Hànhđộngtìmhiểulàmộthìnhthứctônvinhsựkếthợp,hợpnhất,thậmchítrênquymôkhiêmtốnnhất,vớisựvĩđạicủaVũtrụ.Vàquátrìnhhìnhthànhdầnkiếnthứctrênquymôtoànthếgiớitheothờigianbiếnkhoahọcthànhmộtthứgìđógiốngnhưtrítuệsiêuviệtxuyênquốcgia,xuyênthếhệ.
Từ“tinhthần”(spirit)xuấtpháttừmộttừLatinhcónghĩa“hítthở.”Thứchúngtahítthởlàkhôngkhí,mộtthứvậtchấtrõràng,tuyloãng.Mặcdùbịdùngtheohướngtráingượcnhưngkhôngnhấtthiếtcóhàmnghĩatrongtínhtừ“tinhthần”màchúngtavẫnnóivềbấtcứthứgìkháckhôngphảivậtchất(kểcảthứvậtchấtcấuthànhnênnãobộ),haybấtkỳthứgìbênngoàilãnhđịakhoahọc.Thithoảng,tôicảmthấythoảimáisửdụngtừnày.Khoahọckhôngchỉtương
hợpvớiyếutốtinhthần;nócònlànguồngốcsâuthẳmcủayếutốtinhthần.Khichúngtanhậnrakhônggiancủamìnhtrongvũtrụmênhmôngtínhbằngnămánhsángvàtrongtiếntrìnhthờigian,khichúngtanắmbắtđượcnhữngđiềuphứctạp,vẻđẹp,vàsựtinhtếcủacuộcsống,thìcáicảmgiáctănglênđó,cáicảmxúchânhoanvàmặccảmđượckếthợplạiđó,chắcchắnmangtínhtinhthần.Vànhữngtìnhcảmcủachúngtatronglĩnhvựcnghệthuậthayâmnhạchoặcvănhọccũngvậy,hoặcđốivớinhữnghànhđộngdũngcảmquênmìnhmẫumựcnhưcủaMohanmasGandhihoặcMartinLutherKing.Kháiniệmchorằngkhoahọcvàtinhthầncógìđómangtínhloạitrừlẫnnhauhoàntoànkhôngđúngvớicảhaikhíacạnhnày.
---
Khoahọccóthểrấtkhóhiểu.Nócóthểtháchthứcnhữngtínđiềuquenthuộc.Khicácsảnphẩmcủakhoahọcđượcsửdụngbởicácchínhtrịgiahoặccácnhàcôngnghiệp,nócóthểdẫntớinhữngloạivũkhíhủydiệthàngloạtvànhữngđedọaghêgớmchomôitrường.Nhưngcómộtđiềubạnphảinóivềkhoahọc:Nócungcấpnhiềusảnphẩm.
Khôngphảitấtcảmọinhánhkhoahọcđềucóthểdựđoántươnglai–ngànhcổsinhvậthọckhônglàmđượcviệcđó–nhưngnhiềungànhkháccóthểlàmđượcvàvớiđộchínhxácđếnkinhngạc.NếubạnmuốnbiếtkhinàosẽđếnđợtNhậtthựctiếptheo,bạncóthểthửhỏicácthuậtsĩhoặcthầypháp,nhưngtốthơncảbạnnênhỏicácnhàkhoahọc.HọsẽnóichobạnbiếtcầnđứngởđâutrênTráiđấtnày,khinàothìphảicómặttạiđó,vàliệuđósẽlànhậtthựcmộtphầnhaytoànphần,haychỉlànhậtthựchìnhkhuyên.Họcóthểdựđoánđượcnhậtthực,rấtđúnggiờ,trướccảmộtthiênniênkỷ.Bạncóthểđếngặpphápsưđểgiảimộtlờinguyềngâyrachứngthiếu
máuáctính,hoặcbạncóthểuốngvitaminB12.Nếubạnmuốncứuconcáimìnhkhỏibệnhbạiliệt,bạncóthểcầunguyệnhoặccóthểtiêmchủng.Nếubạnquantâmđếngiớitínhcủađưaconchưarađời,bạncóthểhỏiýkiếncácthầybóichuyênsửdụngdâyrọitấtcảnhữnggìbạnmuốn(trái-phải,contrai;trước-sau,congái–hoặccóthểlàmộtcáchkhác),nhưnghọsẽchỉnóiđúngtrungbìnhvớitỉlệ50-50.Nếubạnmuốnthậtsựchínhxác(ởđâylàchínhxác99%)thìhãythửbằngphươngphápchọcốivàsiêuâm.Hãythửvớikhoahọc.
Thửnghĩxemcóbaonhiêutôngiáocốgắngtạogiátrịchomìnhbằngphươngpháptiêntri.Hãynghĩxemcóbaonhiêungườidựavàonhữnglờitiêntrinày,chodùmơhồ,chodùkhôngthựchiệnđược,đểcủngcốhoặchỗtrợchonhữngniềmtincủahọ.Nhưngđãtừngcómộttôngiáovớikhảnăngtiêntrichínhxácvàmứcđộđángtincậycủakhoahọchaychưa?Trênhànhtinhnàykhôngcómộttôngiáonàokhôngthemmuốncóđượckhảnăngtiênđoánnhữngsựkiệntươnglai–mộtcáchchínhxác,vàliêntụcđượcchứngminhtrướcnhữngtháiđộhoàinghi.Chưacómộtthiếtchếnàocủaconngườitiếngầnđượcđếnchỗđó.
Liệuđâycóphảinhữnggìđangđượctônthờtrênbànthờkhoahọc?Liệuđâycóphảinhữnggìthaythếtínđiềunàybằngtínđiềukhác,tùytiệnnhưnhau.Theoquanđiểmcủatôi,khônghềnhưvậy.Thànhcôngnhậnthấytrựctiếpcủakhoahọclàlýdotôiủnghộviệcsửdụngkhoahọc.Nếucógìđókháchiệuquảhơnthìtôisẽủnghộcáiđó.Phảichăngkhoahọccáchlychínhnóvớisựphêbìnhtriếthọc?Phảichăngnóđịnhnghĩachínhmìnhnhưlàgiữthếđộcquyềnvề“chânlý”?Xinhãythửnghĩlạivấnđềnhậtthựcởtrongtươnglaimộtnghìnnămnữa.Hãysosánhthậtnhiềuhọcthuyếtmàbạncóthểnghĩra,hãylưuýđếnnhữngdựđoánvềtươnglaicủacáchọc
thuyếtnày,cáinàomơhồ,cáinàochínhxác,vàhọcthuyếtnào–tấtcảđềubịảnhhưởngbởikhảnăngphạmsailầmcủaconngười–cócáccơchếsửasaihìnhthànhsẵn.Cầnlưutâmđếnthựctếrằngkhôngcóhọcthuyếtnàolàhoànhảo.Sauđó,chỉviệcchọnrahọcthuyếtcótácdụngnhất(khôngphảilàcảmnhận)saukhiđãsosánhrấtcôngbằng.Nếucáchọcthuyếtkhácnhautỏraưuviệttrongnhữnglĩnhvựcđộclậpvàkhátáchbiệtthìdĩnhiênchúngtahoàntoàntựdolựachọnmộtvàihọcthuyết–nhưngkhônglàmvậynếuchúngđốilậpnhau.Kháchẳnvớikiểusùngbáithầntượng,đâylàmộtbiệnphápgiúpchúngtaphânbiệtnhữnghìnhtượnggiảtừcáichânthật.
Mộtlầnnữa,lýdokhoahọcpháthuyhiệuquảmộtphầnlàvìcáicơchếsửasaiđãhìnhthànhđó.Trongkhoahọc,khôngcócâuhỏicấmkỵnào,khôngcóvấnđềgìlàquánhạycảmhaytinhtếđếnmứckhôngthểkhảosát,khôngcóchânlýbấtkhảxâmphạm.Tháiđộcởimởtrướcnhữngýtưởngmới,kếthợpvớiviệcnghiêncứutỉmỉtấtcảcácýtưởngmộtcáchhoàinghivànghiêmngặtnhất,giúpđãicátlấyvàng.Việcbạnthôngminh,oaivệhayđángyêuđếnđâucũngkhôngcógìkháccả.Bạnphảichứngmìnhtrườnghợpcủamìnhtrướcsựphêphánrấtkiênquyếtcủagiớichuyêngia.Tínhđadạngvàviệctranhluậnđượcđánhgiácao.Cácýkiếnđượckhuyếnkhíchtranhđấu–mạnhmẽvàtheochiềusâu.
Quytrìnhkhoahọcnghecóthểhỗnđộnvàrốiren.Ởmặtnàođó,đúngnhưvậy.Nếubạnkiểmchứngkhoahọcởphươngdiệnthườngnhậtcủanó,dĩnhiênbạnthấyrằngcácnhàkhoahọctrảiquatấtcảtìnhcảm,tínhcáchvàcátínhcủaconngười.Nhưngcómộtkhíacạnhthựcsựấntượngvớingườingoài,vàđólàgăngtaysắtcủaviệcphêbình,đượccoilàchấpnhậnđượchaythậmchíđángaoước.Cácnhàkhoahọctậpviệcnhậnđượctừnhữngngười
thầycủahọsựkhuyếnkhíchnồngnhiệtvàđầycảmhứng.Nhưngmộtsinhviênyếutrongbuổikhảothímiệngbậctiếnsĩphảinhậnnhữngcâuhỏidồndậptừnhữnggiáosưnắmgiữtươnglạicủaứngviêntrongtay.Lẽđươngnhiên,sinhviênrấtlolắng;cóailạikhôngnhưvậychứ?Đúng,họđãchuẩnbịđiềunàysuốtnhiềunăm.Nhưnghọhiểurằngởthờiđiểmsốngcònnày,họphảiđủkhảnăngtrảlờinhữngcâuhỏitìmhiểumàcácchuyêngianêulên.Chonên,khichuẩnbịbảovệnhữngđềtàinày,họphảithựchànhmộtthóiquentưduyrấthữuích:Họphảitiênliệucáccâuhỏi;họphảihỏi:Trongluậnvăncủamìnhcóđiểmyếuởchỗnàokhiếnaiđókháccóthểtìmrakhông?Tôisẽxácđịnhđiềunàytrướckhihọlàmviệcđó.
Bạnngồidựnhữnghộinghịkhoahọcvớinhiềutranhcãi.Bạnthamgiacáchộithảochuyênđềởtrườngđạihọctrongđódiễngiảkhólòngnóiđược30giâymàvẫnkhônghềtốitămmặtmũivìnhữngcâuhỏivàbìnhluậntừphíacửtọa.Bạnkiểmchứngcáchộithảotrongđómộtbáocáoviếtđượcgửitớimộttạpchíkhoahọc,đểcóthểxuấtbản,nhưngsauđóđượcbanbiêntậpgửitớihộiđồngthẩmđịnhkhuyếtdanhcónhiệmvụlàđặtcâuhỏi:Tácgiảđãlàmviệcrấtngungốcchăng?Ởđâycógìđủthúvịđểxuấtbảnkhôngnhỉ?Nhữngkhiếmkhuyếtcủabàiviếtnàylàgì?Cóaikhácđãtìmranhữngkếtquảchínhchưa?Luậnđiểmcóphùhợpkhông,hoặcbàiviếtnàycócầnđệtrìnhlạisaukhitácgiảđãchứngminhnhữnggìchỉđượcnghiêncứuởđâykhông?Vàmọiviệcđềukhuyếtdanh:Tácgiảkhônghềbiếtnhữngngườiphêbìnhlàai.Đâylàchuyệnthườngngàytrongcộngđồngkhoahọc.
Tạisaochúngtalạiphảichấpnhậnnó?Chúngtathíchbịphêbìnhchăng?Không,khôngnhàkhoahọcnàothíchchuyệnnàycả.Tấtcảcácnhàkhoahọcđềucảmthấymộttìnhcảmyêumếnriêngđốivớicácýtưởngvàpháthiệncủamình.Tuyvậy,bạnkhôngđáp
lạicácýkiếnphêbìnhbằngnhữngcâuthếnày:Đợimộtphút;đâythậtsựlàmộtýtưởnghay;tôirấtquantâmđếnnó;nócóhạigìchocácvịđâu;xinđểchonóđượcyên.Thayvàođó,quyluậtkhắcnghiệmnhưngcôngbằnglànếucácýtưởngkhôngcóýnghĩathìbạnphảitừbỏchúng.Đừngphícácnơronthầnkinhvàonhữnggìkhôngcótácdụng.Hãydànhnhữngnơronthầnkinhấychonhữngýtưởngmớigiúpgiảithíchdữliệutốthơn.NhàvậtlýngườiAnhMichaelFaradaytừngnóivềsứcmêhoặcmạnhmẽ
Trongviệctìmkiếmnhữngbằngchứngvàbiểuhiệncólợichonhữngướcmuốncủachúngta,vàcoithườngnhữnggìđốilậpvớichúng…Chúngtađónnhậnmộtcáchthânthiệnnhữnggìđồngývới[chúngta],chúngtaphảnứnglạinhữnggìđốilậpvớimình;nhưngngượclạitheolẽthường,vẫncầncócáitráingược.
Phêbìnhhợplýrấtcólợichobạn.
Mộtsốngườicoikhoahọclàkiêungạo–đặcbiệtkhinócómụcđíchphủnhậnnhữngtínđiềuđãcótồntạilâuhoặckhinóđưaranhữngkháiniệmlạlùngdườngnhưtráilậpvớilẽthường.Nhưmộttrậnđộngđất,nótháchthứcniềmtinnềntảngcủachúngta,tháchthứcnhữngtínđiềuquenthuộccủachúngta,làmchấnđộngcảnhữnghọcthuyếtmàchúngtađãnuôidưỡngđểlàmchỗdựa.Tuynhiên,tôitinrằngkhoahọcrấtkhiêmnhường.CácnhàkhoahọckhôngtìmcáchápđặtnhucầuvàmongmuốncủahọlênTựnhiên,màthayvàođótìmhiểuTựnhiênmộtcáchkhiêmnhườngvàđónnhậnmộtcáchnghiêmtúcnhữnggìhọtìmra.Chúngtanhậnthứcđượcrằngcácnhàkhoahọcđángkínhcũngsai.Chúngtahiểusựkhônghoànhảocủaconngười.Chúngtanhấnmạnhđếnviệcxácminhđộclậpvà-ởchừngmựccóthể-địnhlượngđốivớinhữngnguyênlýtínđiềuđượcđềxuất.Chúngtakhôngngừngkhơigợi,
nghingờ,tìmkiếmnhữngđiềumâuthuẫnhoặcnhữngsaisótnhonhỏkhôngtránhkhỏi,đưaranhữnglờigiảithíchthaythế,khuyếnkhíchdịgiáo.Chúngtadànhnhữngphầnthưởngcaoquýnhấtchonhữngaibácbỏđượcmộtcáchthuyếtphụcnhữngtínđiềuđãđượcxáclập.
Đâylàmộttrongrấtnhiềuvídụ:cácđịnhluậtchuyểnđộngvàđịnhluậtvạnvậthấpdẫngắnliềnvớitêntuổiIsaacNewtonrấtđượccoitrọngtrongsốcácthànhtựucủaloàingười.Batrămnămsau,chúngtasửdụngđộngnăngNewtonđểdựđoánthiênthực.Nhiềunămsaukhirờibệphóng,ởcáchxaTráiđấthàngtỉdặm(vớinhữnghiệuchỉnhnhỏduynhấttừEinstein),contàuvũtrụtớiđượcmộtđiểmđãxácđịnhtrướctrongquỹđạocủathếgiớiđích.Độchínhxácthậtkinhngạc.Rõràng,Newtonđãbiếtnhữnggìôngthựchiện.
Nhưngcácnhàkhoakhôngchấpnhậncứmặcnhiênnhưvậy.HọvẫnkhôngngừngtìmkiếmnhữngvếtrạntrênbộgiápNewton.Ởtốcđộcaovàtrọnglựclớn,vậtlýNewtonsụpđổ.ĐâylàmộttrongnhữngpháthiệnvĩđạicủaThuyếtTươngđốiTổngquátcủaAlbertEinstein,vàlàmộttrongnhữnglýdotrítuệcủaôngđượctônvinhđếnvậy.MônvậtlýNewtoncóýnghĩatrongmộtloạtđiềukiện,kểcảđờisốngthườngnhật.Nhưngtrongnhữngtìnhhuốngđặcbiệtnhấtđịnhđốivớiconngười–rốtcuộc,chúngtakhôngcóthóiquenđilạigầnbằngtốcđộánhsáng–nókhôngđưarađượccâutrảlờiđúng;nókhôngthíchhợpvớinhữngquansátcủaTựnhiên.ThuyếtTươngđốiTổngquátkhôngcógìkhácbiệtvớivậtlýNewtonvềmặtgiátrị,nhưnglạiđưaranhữngdựđoánrấtkhác–nhữngdựđoánrấttươngthíchvớiquansát–trongnhữngcơchếkhác(tốcđộcao,trọnglựcmạnh).VậtlýNewtonhóarachỉởmứcgầnđạttớichânlý,hữuíchtrongcáctrườnghợpchúngtađãquen,nhưnglạivôhiệuvớicáctrườnghợpkhác.Nólàmộtthànhtựurựcrỡvàđángtônvinhcủatư
duyconngười,nhưngnócónhiềuhạnchế.
Tuynhiên,theohiểubiếtcủachúngtavềkhảnăngdễsaisótcủaconngười,lưuýtớiýkiếnchorằngchúngtacóthểtiếpcậnchânlýmộtcáchtiệmcânnhưngsẽchẳngbaogiờđạtđượcnó,cácnhàkhoahọcngàynayđangkhảosátnhữngcơchếtrongđóThuyếtTươngđốiTổngquátcóthểsai.Chẳnghạn,ThuyếtTươngđốiTổngquátdựđóamộthiệntượnggọilàcácsónghấpdẫnvốnchưabaogiờđượcnhậnbiếtmộtcáchtrựctiếp.NhưngnếuchúngkhôntồntạithìThuyếtTươngđốiTổngquátcógìđósaicơbản.Cácẩntinhlànhữngngôisaoneutronquayrấtnhanhcótốcđộchớpsánghiệnđođượctới15đơnvịthậpphân.Haiẩntinhrấtđậmđặctrongquỹđạocủanhauđượcdựđoánphátralượngsónghấpdẫnrấtlớn–màsẽcólúclàmthayđổichútítquỹđạovàchukỳquaycủahaingôisaonày.JosephTaylorvàRussellHulsetừĐạihọcPrincetonđãsửdụngphươngphápnàyđểkiểmchứngnhữngdựđoáncủaThuyếtTươngđốiTổngquáttheomộtcáchhoàntoànmới.Vớitấtcảnhữnggìhọbiết,kếtquảsẽkhôngtươngthíchvớiThuyếtTươngđốiTổngquátvàcóthểđánhđổmộttrongnhữngtrụcộtchínhcủavậtlýhiệnđại.ChúngkhôngchỉsẵnsàngtháchthứcThuyếtTươngđốiTổngquátmàngườitacònrấtkhuyếnkhíchchúnglàmđượcđiềuđó.NhữngquansátđốivớicácẩntinhnhịnguyênđemlạisựxácthựcmộtcáchchínhxácnhữngdựđoáncủaThuyếtTươngđốiTổngquát,vàvìthànhcôngnày,TaylorvàHulsecùngnhậnđượcgiảiNobelVậtlývàonăm1993.Bằngnhiềucáchkhácnhau,cónhiềunhàvậtlýkhácđangkiểmchứngThuyếtTươngđốiTổngquát–chẳnghạnbằngcáchtrựctiếpdòtìmcácsónghấpdẫnkhópháthiện.HọhyvọngápdụngtriệtđểlýthuyếtnàyđếnngưỡngcaonhấtvàpháthiệnxemliệucótồntạimộtcơchếcủaTựnhiêntrongđóbướctiếnvĩđạicủaEinsteinvềtrithứcbắtđầusaisótkhông.
Nhữngnỗlựcnàysẽtiếptụcchừngnàovẫncòncácnhàkhoahọc.ThuyếtTươngđốiTổngquátchắcchắnlàmộtcáchmôtảchưađầyđủvềTựnhiênởcấpđộlượngtử,nhưngthậmchínếukhôngphảinhưvậy,thậmchínếuThuyếtTươngđốiTổngquátđúngởmọinơivàcógiátrịmãimãithìcòncáchnàothuyếtphụcchúngtavềgiátrịcủanóhơnlàmộtnỗlựcchungnhằmpháthiệnnhữngnhượcđiểmvàhạnchếcủanóchứ?
Đâylàmộttrongnhữnglýdocáctôngiáocótổchứckhôngkhiếnchotôithấytintưởng.Nhữngthủlĩnhnàocủacáctínđiềuchínhdámthừanhậnrằngtínđiềucủahọcóthểkhônghoànchỉnhhoặcsailầmvàdámthiếtlậpcácthiếtchếđểtìmranhữngkhiếmkhuyếtmangtínhchủthuyếtcóthểcó?Ngoàiquátrìnhkiểmnghiệmtrongcuộcsốngthườngnhật,liệucóaiđangkiểmnghiệmmộtcáchcóhệthốngnhữngtìnhhuốngtrongđónhữnglờidạytôngiáotruyềnthốngcóthểkhôngcònápdụngđượcnữakhông?(Chắcchắncóthểthừanhậnrằngcáchọcthuyếtvàođạođứctừngvậnhànhrấtổnthỏatrongthờitrungcổhaytrongchếđộgiatrưởnghoặcgiáolýcóthểkhôngcòngiátrịtrongmộtthếgiớirấtkhácmàchúngtađangsốnghiệnnay?)CóbàithuyếtgiáonàocôngtâmkiểmchứnggiảthuyếtvềChúakhông?Nhữngngườihoàinghitôngiáonhậnđượcphầnthưởnggìtừcáctôngiáođãđịnhhình–hay,cũngvớilýdođó,nhữngngườihoàinghikinhtếvàxãhộinhậnđượcphầnthưởnggìtừxãhộinơihọsống?
Khoahọc,nhưAnnDruyannhậnxét,mãimãithìthầmbêntaichúngtarằng“Hãynhớ,bạncònrấtrấtmớimẻởlĩnhvựcnày.Bạncóthểsailầm.Bạnđãtừngsairồiđấythôi.”Bấtchấptấtcảnhữngbànluậnvềtínhkhiêmnhường,xinhãychỉchotôithấygìđócóthểsosánhtrongtôngiáo.NgườitanóiKinhthánhlấycảmhứngtừthầnthánh–mộtcáchnóirấtnhiềuýnghĩa.Nhưngđiềugìsẽxảyranếu
nóchỉđơnthuầnđượctạorabởichínhngườitrầnmắtthịtrấtdễphạmsailầm?Nhiềuphépmàuđượcnhìnnhận,nhưngđiềugìxảyranếuthựcrađóchỉlàsựphatrộngiữatròbịpbợm,nhữngtrạngtháiýthứckhôngquenthuộc,tìnhtrạnghiểusaivềcáchiệntượngtựnhiên,vàbệnhtâmthần?Đốivớitôi,dườngnhưkhôngmộttôngiáovàniềmtinhiệntạinàoxemxétđầyđủsựvĩđại,tránglệ,tinhvivàphứctạpcủacáiVũtrụmàkhoahọcđãkhámphá.Trongtâmthứctôi,thựctếrằngKinhthánhdựbáođượcquáítnhữngpháthiệncủakhoahọchiệnđạicànglàmthăngthêmnghingờvềcảmhứngthầnthánhcủaKinhthánh.
Nhưngdĩnhiêncóthểtôisai.
---
Hãyđọchaiđoạntríchdướiđây–khôngphảiđểhiểuthứkhoahọcđượcmôtả,màlàcóđượccảmnhậnvềcáchtưduycủatácgiả.Ôngấyđốimặtvớinhữngdịthường,nhữngnghịchlýrõràngtrongvậtlý;nhữnggìôngấygọilà“mấtcânxứng.”Chúngtacóthểhọcđượcgìtừnhữngđiềunày?
NgườitabiếtrằngđiệnđộnglựchọccủaMaxwell–nhưvẫnthườngđượchiểuởthờiđiểmhiệntại–khiápdụngchocácbộphậnchuyểnđộng,dẫntớinhữngmấtcânxứngcóvẻnhưkhôngphảilàđặcđiểmvốncótrongcáchiệntượngấy.Lấyvídụvềhoạtđộngđiệnđộngthuậnnghịchcủamộtnamchâmvàmộtthiếtbịdẫnđiện.Hiệntượngcóthểquansátđượcởđâychỉlệthuộcvàochuyểnđộngtươngđốicủathiếtbịdẫnđiệnvànamchâm,trongkhiquanđiểmthôngthườngnêurađiểmkhácbiệtrõrệtgiữahaitrườnghợptrongđómộttronghaibộphậnởtìnhtrạngchuyểnđộng.Nếunhưnamchâmchuyểnđộngvàthiếtbịdẫnđiệnđứngyênthìxungquanhnam
châmxuấthiệnmộttrườngđiệntíchvớimộtnănglượngrõrệtnhấtđịnh,sảnsinhramộtdòngđiệntạinhữngvịtrínơibốtrícácbộphậncủathiếtbịdẫnđiện.Nhưngnếunamchâmtĩnhvàthiếtbịdẫnđiệnchuyểnđộng,khôngcótrườngđiệnnàoxuấthiệnxungquanhnamchâmcả.Tuynhiên,trongthiếtbịdẫnđiện,chúngtalạithấymộtlựcđiệnđộngnhưngkhôngcónănglượngtươngthíchnàotrongđó.Lựcnàylàmtăng–cứchorằngcósựcânbằngchuyểnđộngtươngđốiởcảhaitrườnghợp–cácdòngđiệnvớicùngđườngdẫnvàcườngđộnhưcácdòngđiệndocáclựcđiệntạoratrongtrườnghợpthứnhất.
Nhữngvídụkiểunày,cùngvớinhữngnỗlựckhôngthànhcôngnhằmpháthiệnrabấtcứchuyểnđộngnàocủatráiđấtcóliênquanđến“ête”,đềuchothấyrằngnhữnghiệntượngđiệnđộngcũngnhưcơhọckhônghềcónhữngthuộctínhtươngứngvớiýtưởngvềsựnghỉtuyệtđối.Thayvàođó,nhưđãthấyđốivớinhómsốlượngnhỏđầutiên,chúnggợiýrằngnhữngquyluậttươngtựvềđiệnđộngvàquanghọcsẽcógiátrịvớitấtcảcáckhungthamchiếumàcácphươngtrìnhcơhọccóthểápdụngđược.
Tácgiảđangcốgắngnóivớichúngtađiềugìởđây?Tôisẽthửgiảithíchthôngtinnềntảngởphầnsaucủacuốnsáchnày.Còngiờđây,cólẽchúngtacùngthừanhậnrằngngônngữlàthừathãi,mangtínhkỹthuật,thậntrọng,rõràngvàkhônghềphứctạphơncầnphảivậymộttínào.Từcáchdiễnđạt(hoặctừcáitiêuđềhếtsứcgiảndị“Vềđiệnđộngcủacácvậtchuyểnđộng”),bạnsẽkhôngthểđoánngayđượcrằngbàiviếtnàymiêutảsựứngdụngquantrọngcủalýthuyếtTươngđốiHẹptrongthếgiới,cửangõđitớituyênbốmangtínhchiếnthắngcủamốitươngquangiữakhốilượngvànănglượng,sựgiảmbớtcủatínhtựcaotựđạichorằngthếgiớinhỏbécủachúngtachiếmlĩnhmột“khungthamchiếuưutiên”nàođótrongVũtrụ,vàbằngnhiềucáchkhácnhau,mộtsựkiệnmangtínhthờiđại
tronglịchsửloàingười.Nhữnglờimởđầutrongbàiviếtnăm1905củaAlbertEisteinmangđặcđiểmcủamộtbáocáokhoahọc.Nókhôngmangtínhtựphụcvụ,rấtthậntrọngvàkhádèdặt.Hãythửsosánhsắctháikiềmchếcủanóvớinhữngsảnphẩmcủaquảngcáohiệnđại,nhữngbàidiễnvănchínhtrị,nhữngtuyênbốmangtínhlýthuyếtrấtđaotobúalớn–haylờiquảngbátrênbìacuốnsáchnàycũngvậy.
XinhãylưuýcáchmởđầubàiviếtcủaEisteinbằngviệccốgắnglàmchocáckếtquảthínghiệmcóýnghĩa.Bấtkỳởđâucóthể,cácnhàkhoahọcđềuthínghiệm.Nhữngthínghiệmnàogợimởchohọthườngtùythuộcvàolýthuyếtnàohiệnchiếmưuthế.Cácnhàkhoahọcgắngsứckiểmchứngnhữnglýthuyếtđóđếntậnđiểmtớihạncủachúng.Họkhôngtinnhữnggìhiểnnhiênvềmặttrựcgiác.QuanđiểmchorằngTráiđấtphẳngtừnghiểnnhiênnhưmộtchânlý.Ngườitatừnghiểnnhiênchorằngnhữngconđỉahútmáuchữađượchầuhếtcácloạibệnh.Ngườitatừnghiểnnhiênchorằngmộtsốngườiphảilàmnôlệlàđiềuđươngnhiênvàdothiênmệnh.NgườitatừnghiểnnhiênchorằngcómộtnơiởtrungtâmVũtrụ,vàrằngTráiđấttọalạcởcáivịtrícaoquýấy.Ngườitatừnghiểnnhiênchorằngcótrạngtháinghỉởmứcđộtuyệtđối.Chânlýcóthểkhiếnngườitahoangmanghoặcmangtínhphảntrựcgiác.Nócóthểphủnhậnnhữngniềmtinđãbámrễrấtsâu.Thínghiệmlàcáchchúngtaluậngiảinó.
Trongmộtbữatốinhiềuthậpkỷvềtrước,ngườitamờinhàvậtlýRobertW.Woodđáplễlyrượumừng“Vìvậtlývàsiêuvậtlý”.Cụmtừ“siêuvậtlý”thờiđócónghĩalàmộtmôngìđógiốngnhưtriếthọc,hoặclànhữngchânlýbạncóthểcôngnhậnchỉbằngcáchnghĩvềchúng.Chúngcũngcóthểbaohàmcảgiảkhoahọc.Woodđãđáplạinhưthếnày:
Cómộtnhàvậtlýnảyramộtýtưởng.Ôngcàngsuyngẫmvềnó,dườngnhưnócàngcóýnghĩa.Ôngthamkhảotàiliệukhoahọc.Ôngcàngđọcthìýtưởngcàngtrởnêncótriểnvọng.Dođóchuẩnbịsẵnsàng,ôngtớiphòngthínghiệmvànghĩramộtthínghiệmđểkiểmchứngnó.Thínghiệmthậtkhónhọc.Nhiềukhảnăngđượckiểmtra.Độchínhxáccủacácthôngsốđượctăngdầntrongkhimứcsaisótgiảmđi.Ônghoàntoànthoảimáithínghiệmmàkhôngcầnbậntâmđếnhậuquả.Ôngchỉtoàntâmtoànývàovấnđề:thínghiệmnóilênđiềugì.Kếtthúccôngviệcnày,quaquátrìnhthínghiệmcẩnthận,ýtưởngtìmthấylạichẳngcógiátrịgì.Chonênnhàvậtlývứtbỏnó,đểchođầuócmìnhkhỏivướngbậnvớivấnđềsaisót,vàtiếptụcvớiviệckhác.
--
ĐúngnhưnhàvậtlýtiênphongBenjaminFranklintừngđềcập“Trongkhitiếnhànhnhữngthínghiệmnày,chúngtađãxâynênbaonhiêuhệthống,màchúngtanhanhchóngthấychínhmìnhcónghĩavụphảiphábỏ?”Ítnhất,ôngnghĩ,thínghiệmđápứngđượcviệc“giúplàmchogãConNgườitựphụphảikhiêmnhườnglại.”–TG
--
Sựkhácnhaugiữavậtlývàsiêuvậtlý,Woodkếtluậnkhiôngnângcaolyrượucủamình,khôngphảilàởchỗnhữngngườithựchànhmộttronghailĩnhvựcnàythôngminhhơnnhữngngườithựchànhlĩnhvựckia.Sựkhácbiệtlàcácnhàsiêuvậtlýkhônghềcóphòngthínghiệm.
---
Vớitôi,cóbốnlýdochínhchomộtnỗlựcchungnhằmtruyềntảikhoahọc–trênsóngphátthanh,truyềnhình,phimảnh,báochí,sáchvở,cácchươngtrìnhmáytính,nhữngcôngviêngiảitrí,vàcáclớphọc–tớimọicôngdân.Trongmọihìnhthứcsửdụngkhoahọc,vẫnchưaphảilàđủ-trênthựctếcònkhánguyhiểm–đểtạorachỉmộtchứcthầytunhỏnhoi,thạoviệcvàđượctưởngthưởngxứngđángchonhữngngườicóchuyênmôn.Thayvàođó,mộtsốhiểubiếtcănbảnvềnhữngpháthiệnvàphươngphápcủakhoahọcphảirấtsẵnởquymôrộngnhất.
·Mặcdùcórấtnhiềucơhộibịsửdụngsai,khoahọccóthểchínhlàconđườngvàngthoátkhỏinghèonànvàlạclậuchonhữngquốcgiađangnổilên.Nólàmchocácnềnkinhtếquốcgiavànềnvănminhtoàncầuvậnhànhtrơntru.Nhiềuquốcgiahiểuđiềunày.ĐólàlýdovìsaonhiềusinhviêntốtnghiệpđạihọcvềkhoahọcvàkỹsưtạicáctrườngđạihọcMỹ-vẫnlànơitốtnhấttrênthếgiới–làđếntừcácquốcgiakhác.Hệluận,cáimànhiềukhiHoaKỳlạikhôngnắmbắtđược,làtừbỏkhoahọcchínhlàconđườngquaytrởlạiđóinghèovàlạchậu.
·Khoahọccảnhbáochúngtavềnhữnghiểmhọadochínhnhữngcôngnghệlàmthayđổithếgiớicủachúngtamanglại,đặcbiệtlàđốivớimôitrườngtoàncầumàcuộcsốngcủachúngtalệthuộcvào.Khoahọccungcấpmộthệthốngcảnhbáosớmrấtcầnthiết.
·Khoahọcdạychochúngtavềnhữngvấnđềsâuxanhấtcủanguồngốc,bảnchất,vàsốphận–củacácgiốngloàichúngtacó,củacuộcsống,Vũtrụ.Lầnđầutiêntronglịchsửnhânloại,chúngtacóthểđạtđượchiểubiếtthậtsựvềmộtsốvấnđềnày.MọinềnvănhóatrênTráiđấtđềuđãtìmcáchgiảiquyếtnhữngvấnđềnhưvậy
vàrấtcoitrọngtầmquantrọngcủachúng.Tấtcảchúngtađềucảmthấymìnhthậtngốkhitiếpcậnnhữngvấnđềlớnnày.Vềlâudài,mónquàlớnnhấtcủakhoahọccóthểnằmviệcdạychochúngta,bằngnhữngcáchthứcmàkhôngmộtnỗlựcnàokháccủaconngườicóthểlàmđược,điềugìđóvềbốicảnhvũtrụcủachúngta,vềvấnđềchúngtaởđâu,ởthờiđiểmnàovàlàai.
·Nhữnggiátrịcủakhoahọcvànhữnggiátrịcủadânchủrấtphùhợpvớinhau,trongnhiềutrườnghợpcònkhôngthểphânbiệtđược.Khoahọcvàdânchủbắtđầu-ởnhữnghìnhthứcbiểuhiệnvănminhcủachúng–cùnglúcvàcùngmộtnơi,tạiHyLạpvàothếkỷthứ7và6trướcCôngnguyên.Khoahọctraoquyềnlựcchobấtkỳaibỏcônghọcvềnó(mặcdùquánhiềungườiđãbịngănchặnlàmviệcnàymộtcáchrấthệthống).Khoahọcpháttriển,trênthựctếđòihỏi,mạnhnhờviệctựdotraođổicácýtưởng;nhữnggiátrịcủanóđốichọivớisựbímật.Khoahọckhônghềbámchặtlấymộtưuthếđặcbiệthaymộtvịthếưutiênnào.Cảkhoahọcvàdânchủđềukhuyếnkhíchnhữngýtưởngphitruyềnthốngvàtranhluậnmạnhmẽ.Cảhaiđềuđòihỏilẽphải,luậnđiểmchặtchẽ,nhữngtiêuchuẩnnghiêmngặtvềbăngchứngvàsựtrungthực.Khoahọclàmộtcáchđể“bócmẽ”nhữngngườichỉvờnhưhiểubiết.Nólàbứctườngthànhchốnglạithuyếtthầnbí,chốnglạimêtíndịđoan,chốnglạitôngiáobịlợidụngởnhữngnơikhôngcầnđếntôngiáo.Nếuchúngtatrungthànhvớinhữnggiátrịcủakhoahọc,nócóthểchotabiếtkhinàomìnhbịlừadối.Nógiúphiệuchỉnhlạinhữngsaisótcủachúngta.Ngônngữ,quytắc,vàphươngphápcủakhoahọccàngphổbiếnthìchúngtacàngcócơhộitốtđểgiữgìnnhữnggìThomasJeffersonvàcáccộngsựđãnghĩđến.Nhưngdânchủcũngcóthểbịbiếntháithôngquanhữngsảnphẩmcủakhoahọcsâusắchơnbấtkỳnhânvậtmịdânthờitiềncôngnghiệpnàotừngmơước.
Việctìmkiếm“cọngrơm”chânlýtrôinổitrênđạidươngnhầmlẫnvàlòebịpđòihỏisựcảnhgiác,sựtậntụy,vàlòngdũngcảm.Nhưngnếuchúngtakhôngtậpnhữngthóiquentưduycứngrắnnày,chúngtakhôngthểhyvọnggiảiquyếtđượcnhữngvấnđềthậtsựnghiêmtúcmàchúngtagặpphải–vàchúngtacónguycơtrởthànhmộtdântộc,mộtthếgiớitoànnhữngkẻkhờkhạo,làmmồichonhữngkẻlừagạt.
---
MộtngườingoàihànhtinhmớiđặtchânđếnTráiđất–xemxétrấtkỹnhữnggìchúngtatrìnhbàychoconcháumìnhtrêntruyềnhình,đàiphátthanh,phimảnh,báochí,truyệntranh,vànhiềuloạisáchvở-cóthểdễdàngkếtluậnrằngchúngtachỉmảimêdạychúnggiếtngười,cưỡnghiếp,tànbạo,mêtín,nhẹdạ,vàhưởngthụ.Chúngtavẫnluônlàmnhưvậy,vàthôngquaviệcliêntụclặplại,nhiềuconcháuchúngtacuốicùngtiêmnhiễmđiềuđó.Chúngtacóthểtạonênmôhìnhxãhộigìnếu,thayvàođó,chúngtadạychothếhệsauvềkhoahọcvàhyvọng?
Chương3.HÌNHNGƯỜITRÊNMẶCTRĂNGVÀGƯƠNGMẶTTRÊN
SAOHỎANguyệtdũngđạigianglưu…
Phiêuphiêuhàsởtự
Thiênđịanhấtsaâu
“Lữdạthưhoài”,ĐỗPhủ
(TrungQuốc,Đườngtriều,765)
Sôngdàicuồncuộnbóngtrăngthâu.
…
Thânthếchơivơituồngngoạivật,
Bãisatrờirộnggiốngchimâu.
“Nỗiniềmđêmđấtkhách”,dịchthơ:ChiĐiền
Mỗilĩnhvựckhoahọccóphầnbùđắpcủariêngnóchogiảikhoahọc.CácnhàđịavậtlýcóTráiđấtphẳng,Tráiđấtrỗng,Tráiđấtvớicáctrụcchaođảodữdộikhiếnchocáclụcđịatrồilênvàchìmxuốngnhanhchóng,cộngthêmnhữnglờitiêntrivềđộngđất.Cácnhàthựcvậthọccónhữngloạicâyvớiđờisốngtìnhcảmcóthểtheodõiđượcbằngmáypháthiệnnóidối,cácnhànhânloạihọcthìcóngườivượnvẫncònsốngsót,cácnhàđộngvậthọccókhủnglongcòntồntại,và
cácnhàsinhhọctiếnhóathìtranhcãivớinhữngngườigiảithíchKinhthánhtheonghĩađen.Cácnhàkhảocổcónhữngphihànhgiathờicổđại,chữrune,vànhữngbứctượnggiả.Cácnhàvậtlýcónhữngcỗmáychuyểnđộngkhôngngừng,vôsốnhữngchứngnhânphủnhậntínhtươngđốinghiệpdư,vàcólẽcảhiệntượngnấuchảynguội.Cácnhàhóahọcvẫncònthuậtgiảkim.Giớitâmlýhọctheođuổiphântâmhọcrấtnhiềuvàhầunhưtấtcảđềunghiêncứucậntâmlýhọc.Cácchuyêngiakinhtếcónhữngdựbáokinhtếtầmxa.Chođếnnay,giớikhítượnghọccũngcónhữngdựđoánthờitiếttầmxa,nhưtrongNiêngiámNôngdân(Farmer’sAlmanac)dựatheovếtđentrênMặttrời(mặcdùdựbáokhíhậulâudàilạilàvấnđềkhác).Ngànhthiênvăncómôntửvi,vớitưcáchlàmôngiảkhoahọcnổitrộinhấtcủamình.Cáclĩnhvựcgiảkhoahọcnhiềukhigiaocắt,càngkhiếnmọingườidễlầmlẫn–nhưtrongcáccuộctìmkiếmnhữngkhobáođãbịchônvùitừlụcđịaAtlantisbằnghìnhthứcngoạicảm,hoặcnhữngdựđoánkinhtếdựavàotửvi.
Nhưngvìtôichủyếunghiêncứucáchàngtinh,vàvìtôiquantâmđếnkhảnăngcósựsốngngoàiTráiđất,chonênnhữnglĩnhvựcgiảkhoahọcthườngdínhdángđếntôinhấtchủyếuliênquanđếncácthếgiớikhácvànhữnggìchúngtathườnggọilà“ngườingoàihànhtinh.”Trongcácchươngkếtiếp,tôimuốnđưarahaihọcthuyếtgiảkhoahọcgầnđây,cóphầnliênquanvớinhau.Chúngđềucùngchungkhảnăngrằngnhữngđiềukhônghoànhảoliênquanđếnnhậnthứcvàtrigiáccủaconngườiđóngmộtvaitròtrongviệcđánhlừachúngtavềnhữngvấnđềquantrọng.HọcthuyếtthứnhấtchorằngtrênlớpcátởSaoHỏacómộtgươngmặtbằngđákhổnglồtừxaxưađangđămđămvôcảmnhìnlênbầutrời.HọcthuyếtthứhaithìkhẳngđịnhrằngnhữngsinhvậtngoàihànhtinhtừnhữngthếgiớixaxôithỉnhthoảnglạitớithămTráiđất.
Thậmchítómlượcmộtcáchcẩuthảthìchẳnglẽsuyngẫmvềnhữngluậnđiểmnàylạikhôngcóhềgợichútlykỳnàoư?Sẽsaonếunhữngýtưởngkhoahọcviễntưởngrấtcổxưaấy–chắcchắnlàthấmđẫmtâmlýsợsệtvàkhátkhaocủaloàingười–thựctếlạiđúngnhưvậy?Lợiíchcủaaicóthểchịuthiệtthòiđây?Chìmđắmtrongmớtưliệunhưvậythìngayđếnkẻhoàinghiđầnđộnnhấtcũngbịlayđộng.Liệuchúngtacódámchắcmộtcáchtuyệtđốirằngchúngtacóthểgạtbỏnhữngluậnđiểmnhưvậykhông?Vànếunhữngdebunkerdàydạncóthểcảmnhậnđượcsứchấpdẫnthìnhữngngườikhôngđượcrènluyệnvềkỹnăngnghingờkhoahọc,nhưNgài“Buckley”,sẽcảmthấygì?
---
Tronghầuhếtlịchsử-trướckhicótàuvũtrụ,trướccảkínhviễnvọng,khichúngtavẫncònchìmđắmtrongtưduyphépthuật–thìMặttrănglàmộtbíẩn.Gầnnhưkhôngainghĩđếnnóvớitưcáchmộtthếgiới.
ThựctếchúngtanhìnthấygìkhingướcnhìnlênMặttrăngbằngmắtthường?Chúngtanhậnthấyhìnhdạngnhữngvệtsángvàtốikhôngtheoquytắcnàocả-khôngphảilàbiểuhiệngầngũicủabấtkỳsựvậtquenthuộcnào.Nhưng,gầnnhưkhôngcưỡnglạiđược,mắttakếtnốicáchìnhthù,nhấnmạnhmộtsốhình,bỏquanhữnghìnhkhác.Chúngtatìmkiếmmộthìnhmẫu,vàchúngtatìmra.Trongthếgiớihuyềnthoạivàvănhóadângian,nhiềuhìnhảnhđượcnhìnra:mộtngườiphụnữđangdệtvải,vườncâynguyệtquế,mộtconvoiđangnhảykhỏiváchđá,mộtcôgáivớicáigùitrênlưng,mộtconthỏ,nhữngkhúcruộtcủaMặttrăngbịxổrangaytrênbềmặtsaukhibịmộtconchimkhôngbiếtbaynổiđiênmoiruột,mộtphụnữđangđậpvải,mộtconbáobốnmắt.Ngườicủanềnvănhóanàythấy
khóhiểuđượcnhữngđiềukỳquáikiểunhưvâymàngườicủanềnvănhóakhácnhìnra.
HìnhảnhphổbiếnnhấtlàgươngMặtngườitrênMặttrăng.Dĩnhiên,nókhôngthậtsựtrôngđúngnhưmộtngười.Cácđặcđiểmcủanókhôngcânxứng,méomó,ủrũ.Bêntrênmắttráicómộtmiếngbíttếtbòhaygìđó.Còncáimiệngđóthểhiệncảmxúcgìchứ?Mộtchữ“O”đầyngạcnhiênchăng?Haymộtnétbuồn,thậmchílàthankhócchăng?RầurĩcôngnhậnnhữngcựcnhọccủacuộcsốngtrênTráiđấtchăng?Chắcchắnlàgươngmặtquátròn.Taithìkhôngcó.Tôiđoánđỉnhđầuanhtatrọclóc.Tuynhiên,lầnnàonhìnnó,tôicũngnhìnramộtgươngmặtngười.
NềnvănhóadângianthếgiớimôtảMặttrăngnhưmộtthứgìđótẻngắt.ỞthếhệtrướckhicócáctàuvũtrụApollo,trẻemđượckểrằngMặttrănglàmbằngphomátmàuxanhlục(tứclàđãôi)vàvìmộtlýdonàođó,ngườitanghĩđiềunàykhônghềkỳlạmàrấtvuinhộn.Trongsáchcủatrẻemvàtruyệntranh,hìnhngườitrênMặttrăngthườngđượcvẽgiảndịlàmộtgươngmặtđặttrongmộtvòngtròn,khôngquákhácsovới“gươngmặtvuicười”vớihaichấmvàmộtvòngcunglộnngược.Gươngmặtấyhiềntừnhìnxuốngcảnhvuiđùabanđêmcủamuônloàivàtrẻem.
HãyxemlạihaidạngđịahìnhchúngtabiếtkhichúngtakhámpháMặttrăngbằngmắtthường:phầntrán,haigòmávàcằmsánghơn;cònmắtvàmiệngthìtốihơn.Quakínhthiênvăn,nhữngđiểmsángđượcthểhiệnlànhữngcaonguyêncổvớinhiềumiệngnúilửa,cóniênđạinhưchúngtabiếthiệnnay(từphươngphápxácđịnhniênđạibằngphóngxạđộivớicácmẫuvậtmàcácphihànhgiaApollomangvề)cáchđâygần4,5tỉnăm.Nhữngđiểmtốicóvẻlànhữngdòngdungnhambasaltmớihơngọilà“nguyệthải”1mặcdù
chúngtabiếtrõMặttrăngrấtkhô.CácnguyệnhảixuấthiệntrongvàitrămtriệunămđầutiêntronglịchsửMặttrăng,mộtphầndotácđộngtốcđộcaocủacáctiểuhànhtinhkhổnglồvàcácsaochổi.ConmắtbênphảilàVũHải,miếngthịtbòtrùmlênmắttráilàkếthợpcủaTrừngHảivàTĩnhHải(nơitàuApollo11hạcánh),vàcáimiệngmởlệchtâmlàThấpHải.2(Mắtngườibìnhthườngkhôngthểnhìnthấybấtkỳmiệngnúilửanàonếukhôngcóthiếtbịhỗtrợ).
--
1.NguyênvăntiếngAnhlà“mare”,xuấtpháttừtiếngLatinmangnghĩa“đạidương.”–ND
2.TêncácvùngbiểntrênMặttrăngởđâyđượcdịchquathuậtngữtiếngHán.NguyênvăntrongtiếngAnhlầnlượtlàMareImbrium(BiểnMưa),MareSerenitatis(BiểnLặng),MareTranquilitatis(BiểnYêntĩnh),vàMareHumorum(BiểnẨmthấp).–ND
--
HìnhngườitrênMặttrăngthựctếlàmộthồsơvềnhữngthảmhọacổxưa–hầuhếtđềuxảyratrướckhicóconngười,trướccácloàiđộngvậtcóvú,trướccácloàiđộngvậtcóxươngsống,trướccácsinhvậtđabào,vàthậmchícólẽtrướccảkhisựsốnghìnhthànhtrênTráiđất.Việcdungmộtgươngmặtngườiđểmôtảsựdữdộicủavũtrụquảlàmộtýtưởnghàihước.
---
Conngười,cũngnhưcácloàilinhtrưởngkhác,thườngsốngthànhbầyđàn.Chúngtathíchởcùngvớinhau.Chúngtalàđộngvậtcóvú,vàviệcchamẹchămsócconcáilàrấtcầnthiếtđểbảođảm
duytrìnòigiống.Chamẹmỉmcườivớiconcái,concáicườilại,vàmốiliênhệđượchìnhthànhhoặccủngcố.Đứatrẻsơsinhcókhảnăngnhìnđượcthìnósẽnhậnracácgươngmặt,vàchúngtabiếtrằngkỹnăngnàyđượcnãobộchúngtakiểmsoát.Nhữngđứatrẻmàcáchđâymộttriệunămkhôngbiếtnhậndiệnmộtgươngmặtsẽítmỉmcườiđáplạihơn,ítchiếmđượctìnhcảmcủachamẹhơn,vàítpháttriểnđượchơn.Cònngàynay,gầnnhưmọitrẻsơsinhđềunhanhchóngnhậnrađượcmộtgươngmặtngười,vàđáplạibằngmộtnụcườingâythơ.
Nhưmộttácdụngphụvôý,cơchếnhậndạngtrongnãobộchúngtahìnhdungramộtgươngmặttừcảmớchitiếthiệuquảđếnmứcđôikhichúngtanhìnranhữnggươngmặtởnhữngchỗchẳnghềcó.Chúngtakếthợpnhữngmảngsángtốirờirạcvàcốgắngnhìnramộtgươngmặtmộtcáchvôthức.HìnhngườitrênMặttrănglàmộtkếtquảnhưvậy.BộphimBlowupcủaMichelangeloAntonionilàmộtvídụnữa.Cònrấtnhiềuvídụkhác.
Nhiềukhi,đóchỉlàmộtcấutrúcđịalý,chẳnghạndãySơnLão(OldManoftheMountains)ởFranconiaNotch,NewHampshire.Chúngtanhậnrarằngđâychỉlàsảnphẩmcủaquátrìnhbàomònvàsụpđổmộtbềmặtđáchứchẳngphảimộttổchứcsiêunhiênhaymộtnềnvănminhcổchưađượcpháthiệnnàođó.Nhưngdùsao,nócũngkhôngcòngiốngmộtgươngmặtnữa1.CóĐầuQuỷ(Devil’sHead)ởNorthCarolina,ĐáNhânsư(SphinxRock)ởWastwater,xứAnh,LãoBà(OldWoman)ởPháp,ĐáVartanởArmenia.Cólúcđólàmộtngườiphụnữnằmngửa,nhưNúiIxtaccihuatlởMexico.Cólúclạilàcácbộphậncơthể,nhưnúiGrandTetons(NúmVú)ởWyoming–tiếpcậntừphíaTây,cặpđỉnhnúiđượccácnhàthámhiểmngườiPhápđặttên.(Trênthựctếcóbađỉnhnúi).Đôikhilạilànhữnghìnhdạngthayđổidolẫntrongmây.ỞTâyBanNhathờicuối
TrungcổvàPhụchưng,nhữnghìnhảnhĐứcmẹĐồngtrinhMaryđược“khẳngđịnh”bởinhữngngườidânnhìnthấycácvịthánhhiệnratrongcáckhốimây.(TronglúcgiongbuồmrờikhỏiSuva,Fiji,tôitừngnhìnthấyđầucủamộtconquáivậtthậtsựkinhkhủng,miệngháhoác,hìnhthànhtrongmộtđámmâygiông).
--
1.Đầutháng5/2003khốiđánàyđãsụpđổ.-ND
--
Thỉnhthoảng,mộtloạirauhoặcmộtdạngvângỗhaymộttấmdabòcũnggiốnggươngmặtngười.ĐãtừngcóquảcàtímnổitiếngvìquágiốngRichardM.Nixon.Chúngtasuyrađiềugìtừthựctếnày?Sựcanthiệpcủathánhthầnhoặcngườingoàihànhtinhchăng?HayĐảngCộnghòacanthiệpvàobộgiencủacàtím?Khônghề.Chúngtathừanhậnrằngcórấtnhiềuquảcàtímtrênthếgiớivàrằngsớmhaymuộnchúngtacũngtìnhcờpháthiệnramộtquảgiốngvớigươngmặtngười,thậmchímộtgươngmặtrấtcụthể.
Khigươngmặtlàcủamộtnhânvậttôngiáo–chẳnghạnmộtcáibánhngôgiốngvớigươngmặtJesus–cáctínđồcóxuhướngnghĩngayđếnbàntaycanthiệpcủaChúa.Trongmộtthờiđạihoàinghihơnbaogiờhết,họrấtcầnđượclàmyênlong.Nhưngdườngnhưkhôngchắcrằngmộtphépmàuđangđượctiếnhànhvớimộtphươngtiệntầmthườngnhưvậy.Hãythửnghĩxemcóbaonhiêuchiếcbánhngôđãđượclàmrakểtừkhithếgiớibắtđầu,sẽrấtlạnếunhưchỉcómộtvàichiếckhônghềcónhữngđặcđiểmtươngtựdùlàmơhồ.
--
NhữngtrườnghợpnàyrấtkhácvớithánhtíchđượcgọilàTấmvảiniệmTurin,divậtchothấymộthìnhảnhquágiốngvớihìnhngườiđếnmứckhôngthểlàmộtkếtcấutựnhiênbịhiểusaiđược.Phươngphápxácđịnhniênđạicarbon-14chothấyrằngdivậtnàykhôngphảilàtấmvảiniệmcủaJesusmàlàmộttròbịpmangtínhsùngđạocótừthếkỷ14–thờikỳkhimàviệcsảnxuấtranhữngthánhtíchtôngiáomangtínhlừadốilàmộtngànhthủcônggiađìnhrấtphátđạtvàlợinhuậncao.–TG
--
Nhữngthuộctínhthầnkỳđãđượcgánchonhânsâmvàrễcâyphonggia,1mộtphầnvìchúnghơigiốngvớihìnhdạngconngười.Mộtsốmầmhạtdẻcũngthểhiệngươngmặtcười.Mộtsốloạisanhôtrôngnhưbàntay.Mộcnhĩtrênthựctếtrônggiốngvànhtai,vàhìnhthùgìđókhágiốngnhữngconmắtkhổnglồcóthểnhìnthấytrêncánhcủamộtsốloàibướmnhấtđịnh.Mộtsốtrườnghợpnàycóthểkhôngđơnthuầnlàtrùnghợp;cácloàiđộngvàthựcvậtgợilênmộtgươngmặtcóthểkhônghẳnđãbịtiêuhóabởinhữngsinhvậtcógươngmặt–hoặcnhữngsinhvậtsợnhữngkẻsănmồicógươngmặt.Một“cáiquebiếtđi”làmộtgiốngcôntrùngđặcbiệtgiảtrangthànhmộtcáique.Lẽtựnhiên,nócóxuhướngsốngtrênvàquanhcâycối.Việcbắtchướcgiốnghệtthếgiớithựcvậtcủanógiúpnóthoátkhỏicácloàichimvànhữngsinhvậtsănmồikhác,vàđâygầnnhưchắcchắnlàlýdohìnhdạngcủanódầndầnhìnhthànhtheothuyếtchọnlọctựnhiêncủaDarwin.Nhữnghìnhthứcvượtranhgiớigiữacácvươngquốcsựsốngnhưvậykháđángngại.Mộtđứatrẻnhìnthấymộtconbọquecóthểdễdàngtưởngtượngracảmộtđámque,cànhvàcâycốihànhquânvìmộtmụcđíchđángngạinàođó.
--
1.NguyênvăntiếngAnh:mandrake.MandrakelàtêngọichungchocácthànhviêncủagiốngthựcvậtMandragora,đặcbiệtlàloàiMandragoraofficinarum,thuộchọcàdược(Solanaceae).Vìphonggiacórễgiốnghìnhngườinêntừlâuchúngđãsửdụngtrongcácnghithứcmathuật.Theotruyềnthuyết,khirễcâybịđàolên,nósẽhétrấttovàgiếtchếttấtcảnhữngainghethấy.Mộtsốtácgiảthờixưatừngghichéplạicáchđàorễcâynày:Phảiđàoxungquanhcâychotớikhiphầndướirễlộra,sauđóbuộcmộtconchóvàocâyvàngườiđàophảitránhđi.Conchóđitheochủsẽkéorễcâylênvàchếtthaychochủ.TrongtậpHarryPottervàCănphòngbímật,rễcâyphonggiađượcGiáosưSprouttrồngđểchữachomộtsốnhânvậtbịhóađákhinhìnkhôngtrựcdiệnvàomắtcủaTửxàBasilisk.–ND
--
Nhiềuvídụkiểunàyđượcmôtảvàminhhọatrongmộtcuốnsáchnăm1979cótênSựgiốngnhautựnhiên(NaturalLikeness)củaJohnMichell,mộtngườiAnhnhiệtthànhủnghộthuậthuyềnbí.ÔngxemxétrấtnghiêmtúcnhữngtuyênbốcủaRichardShaver,người,nhưmôtảbêndưới–đóngvaitròtrongkhởinguồncủacơnsốtUFOtạiMỹ.ShavercắtcáctảngđácótạinôngtrạiWisconsincủamìnhvàpháthiệncảmộtlịchsửtoàndiệncủathếgiới,đượcviếtbằngmộtthứngônngữhìnhtượngmàchỉcóôngmớicóthểđọcđược.MichellcũngchấpnhậngiátrịbềngoàinhữngtuyênbốcủakịchgiakiêmlýthuyếtgiatheotrườngpháisiêuthựcAntoninArtaud,ngườimàmộtphầnchịuảnhhưởngcủachấtgâyảogiác,đãnhìnranhữnghìnhảnhkhiêudâm,mộtngườiđànôngđangbịtratấn,nhữngconvậtdữtợn,vànhiềuthứkhác,từnhữnghoavănphíangoàicáctảngđá.“Toànbộcảnhquanthểhiệnrằng,”Michellnói,“nólàsựsángtạocủamộttưduyduynhất.”Nhưngmộtcâuhỏithenchốtđặtra:Tư
duyđónằmbêntronghaybênngoàicáiđầucủaArtaud?Artaudkếtluận,vàMichelltánđồng,rằngnhữnghoavănrànhrànhtrênđáđượctạorabởimộtnềnvănminhcổ,chứkhôngphảibởitrạngtháiýthứcbịtácđộngảogiácphầnnàocủaArtaud.KhiArtaudtừMexicotrởlạiChâuÂu,ôngđượcchẩnđoánmắcchứngđiên.Michellđãcôngkhaichỉtrích“cáchnhìnduyvật”soixétnhữnghìnhảnhcủaArtaudvớitháiđộhoàinghi.
MichellchochúngtôixemmộtbứcảnhMặttrờiđượcchụpbằngánhsángXquang,trônghơigiốngmộtgươngmặtvàbáovớichúngtôirằng“nhữngtínđồcủaGurdjieff1nhìnthấygươngmặtcủaThầymình”tronghàoquangmặttrời.Cóvôsốnhữnggươngmặttrêncâycối,núinon,vàđátảngtrênkhắpthếgiớiđãđượcsuyluậnlàsảnphẩmcủatrítuệcổđại.Cólẽmộtsốđúnglànhưvậy:Mộttròđùarấtthựctiễn,hoặcmộtbiểutượngtôngiáohấpdẫn,đểtạoranhữngcâuchuyệnđểtrôngnhữngkhuvựcấygiốngnhưmộtgươngmặtkhổnglồkhinhìntừxa.
--
1.GeorgeIvanovichGurdjieff(1877?–1949)làmộtthầygiáotinhthầnrấtcóảnhhưởngtừđầuđếngiữathếkỷ20.Ôngdạyrằngđasốconngườisốngcảđờitrongtrạngthái“mộngdu”thôimiên,vàrằngcóthểtiếnđếnmộtcấpđộýthứccaohơnvàđạtđượctoànbộtiềmnăngconngười.Gurdjieffpháttriểnmộtphươngphápđểlàmđượcđiềunày,gọilà"Côngtrình"theonhữngnguyêntắcvàchỉdẫncủaông.PhươngphápcủaGurdjieffnhằmđánhthứcýthứccủaaiđórấtkhácvớicácphươngphápcủacácthầytuhaythuậtsĩyoga,chonênphươngphápcủaôngcũngđượcgọilà“Conđườngthứtư”.Cólúcôngmôtảphươngphápcủamìnhlà“ThiênChúagiáobítruyền.”Ôngkhẳngđịnhrằngnhữnglờidạymàôngđưatớiphương
Tâytừnhữngtrảinghiệmvàchuyếnduhànhcủamìnhchothấychânlýtìmthấytrongcáctôngiáocổcóliênquanđếnsựtựnhậnthứctrongđờisốngthườngnhậtcủaconngườivàvịtrícủaloàingườitrongvũtrụ.–ND
--
Quanđiểmchorằnghầuhếtnhữnghìnhdạngnàylànhữngcấutrúctựnhiêndocácquátrìnhhìnhthànhđávàtínhđốixứnghaichiềucủacâycốivàđộngvật,cộngthêmmộtchútchọnlọctựnhiên–tấtcảđượcxửlýthôngqua“máylọc”rấtthiênkiếndonhậnthứccủachúngta–Michellmôtảlà“chủnghĩaduyvật”vàmột“ảotưởngthếkỷ19.”“Chịutácđộngcủanhữngtínđiềuduylý,thếgiớiquancủachúngtautốivàhạnchếhơntựnhiên.”TheoquytrìnhmàôngxemxétthìnhữngmụcđíchcủaTựnhiênkhôngđượctiếtlộ.
Quanhữnghìnhảnhmàôngđưara,Michellkếtluậnrằng
Sựbíẩncủachúngvẫnchưađượcgiảiđáp,mộtnguồnbấttậnvềnhữngđiềukỳdiệu,thíchthúvànghiêncứu.Tấtcảnhữnggìchúngtabiếtchắclàthiênnhiêntạorachúngvàđồngthờichochúngtabộmáyđểnhậnthứcchúngcùngvớitưduyđểhiểurõsứcquyếnrũkhôngcùngcủachúng.Vìlợiíchvàniềmvuitolớnnhất,chúngcầnđượcxemnhưdothiênnhiênbantặng,bằngconmắttrongtrẻo,đượclàmsángtỏbằngnhữnglýthuyếtvàđịnhkiến,vớitầmnhìnđadạng,cósẵntrongtấtcảchúngta,giúplàmgiàuvàtôncaocuộcsốngloàingười,chứkhôngphảibằngtầmnhìnđơnlẻbịnhồinhétcủanhữngkẻngumuộivàngoancố.
---
Cólẽ,tuyênbốgiảmạonổitiếngnhấtvềmộthìnhảnhkỳlạlà
tuyênbốliênquanđếnnhữngconkênhtrênSaoHỏa.Lầnđầutiênđượcnhìnthấyvàonăm1877,chúngđượcxácnhậnbởiliêntiếpcácnhàthiênvănhọcchuyênnghiệptậntụyquansátquanhữngkínhthiênvănlớntrênkhắpthếgiới.Ngườitađãnhậnthấycómộtmạnglướinhữngđườngthẳngđơnvàkép,đanchéotrênbềmặtSaoHỏavàvớiđộđềuđặnhìnhhọckỳlạnhưvậythìchúngchỉcóthểcónguồngốcrấtthôngminh.Nhữngkếtluậnmangtínhgợiýđãđượcrútranóivềmộthànhtinhkhôkhan,nơicómộtnềnvănminhkỹthuậtlâuđờivàthôngtháihơntoàntâmtoànývàoviệcbảovệcácnguồnnước.Hàngtrămconkênhđãđượclậpbảnđồvàđặttên.Nhưng,thậtkỳlạ,chúnglạikhônghềxuấthiệntrêncácbứcảnh.Điềunàygợirarằngmắtngườicóthểghilạiđộtrongsuốtkhíquyểnhoànhảohiệnratrongnhữngkhoảnhkhắcngắnngủi,trongkhicáctấmảnhkhôngbiếtphânbiệtlạiít‘chớp’đượcnhữngcảnhsangrõmàchủyếulànhữnglúcmờmờ.Mộtsốnhàthiênvănnhìnthấynhữngconkênh.Nhiềungườikhácthìkhông.Cólẽmộtsốnhàquansátcókỹnăngnhìnthấycácconkênhtốthơn.Hoặccólẽtoànbộviệcnàychỉlàmộtdạngảogiácnhậnthứcnàođó.
ÝtưởngchorằngSaoHỏalànơichứasựsống,cũngnhưsựthịnhhànhcủa“ngườiHỏatinh”trongvănchươnggiảtưởng,khởipháttừnhữngconkênhnày.Chínhtôicũngtừngmêmệtdòngvănhọcnày,vàkhitôilàmộtchuyêngiathínghiệmtrêntàuduhànhMariner9tớiSaoHỏa–tàuvũtrụđầutiênbayvòngquanhquỹđạocủahànhtinhđỏ-lẽtựnhiêntôirấtháohứcmuốnthấytìnhhìnhthựctiễnnhưthếnào.VớicáctàuMariner9vàViking,chúngtacóthểvẽđượcbảnđồhànhtinhnàytừcựcnàytớitậncựckia,tìmranhữngđặcđiểmnhỏhơnhàngtrămlầnsovớinhữngđặcđiểmrõnétnhấtcóthểnhìnđượctừTráiĐất.Tôikhônglấygìlàmngạcnhiênkhichẳngthấymộtdấuvếtnàocủacácconkênhcả.Cũngcómộtvàiđặcđiểmtuyếnmàchúngtađãnhậndiệnđượcquakínhviễn
vọng–chẳnghạn,mộtthunglũngđứtgãydài5000kmrấtdễnhậnra.Nhưnghàngtrămkênhmương“kinhđiển”vậnchuyểnnướctừcácchỏmcựcquanhữnghoangmạckhôcằntớinhữngthànhphốvùngxíchđạokhônẻthìkhônghềtồntại.Chúngđềuchỉlàảoảnh,mộthìnhthứcsaichứcnăngkếthợpgiữatay-mắt-nãocủaconngườiởngưỡngphângiảikhichúngtanhìnquamộtbầukhíquyểnhỗnloạnvàkhôngổnđịnh.
Ngaycảcácnhàkhoahọcchuyênnghiệp–kểcảnhữngnhàthiênvănnổitiếngđãcónhữngpháthiệnđượcxácnhậnvàđượccangợi–cũngkếtiếpnhauphạmnhữngsailầmnghiêmtrọng,thậmchírấtsâusắctrongvấnđềnhậndiệncáchìnhảnh.Đặcbiệt,nếunhữnggìchúngtanghĩrằngmìnhđangnhìnthấydườngnhưcónhữnghàmýsâuđậmthìkhiđóchúngtakhôngthểthựchiệntựphêbìnhvàtựkiềmchếmộtcáchthíchđángđược.GiaithoạikênhmươngSaoHỏachínhlàmộtcâuchuyệnmangtínhcảnhbáorấtquantrọng.
Vớicácconkênh,nhữngtàuvũtrụđãcungcấpphươngtiệnđểđínhchínhlạinhữnghiểulầmcủachúngta.Nhưngđúnglàtừquátrìnhthámhiểmbằngtàuvũtrụnày,cũngxuấthiệnmộtsốtuyênbốđầyámảnhvềnhữnghìnhảnhbấtngờ.Trongnhữngnămđầuthậpniên1960,tôinhấnmạnhrằngchúngtaquáchúýđếnkhảnăngtìmranhữngdivậtcủacácnềnvănminhcổ-hoặclànhữngthứthuộcvềmộtthếgiớinhấtđịnh,hoặclànhữngthứdocácvịkháchtừnơikhácđếnkiếntạonên.Tôikhôngngỡrằngviệcnàysẽdễdànghaycóthểthựchiệnđược,vàchắcchắntôikhôngchorằngcóbấtkỳđiềuđángđểxemxéttrừphicóbằngchứngchắcchắn.
BắtđầutừbáocáođầytínhkhơigợicủaJohnGlennvề“nhữngconđomđóm”bayquanhkhoangkhônggiancủamình,mỗilầnmột
phihànhgiabáocáorằngnhìnthấygìđókhônghiểungayđược,làlạicónhữngngườinghĩngayđến“ngườingoàihànhtinh.”Nhữngcáchgiảithíchđơngiản–nhữnghạtsơntróckhỏithântàutrongmôitrườngvũtrụchẳnghạn–bịgạtbỏvớitháiđộkhinhthị.Sứcquyếnrũcủanhữngđiềukỳlạlàmchonhữngkhảnăngphêbìnhcủachúngtacùnnhụt.(Cứnhưthểviệcmộtngườitrởthànhmộtmặttrăngvẫnchưađủkỳlạ).
ỞthờiđiểmcósựkiệntàuApollohạcánhlênMặttrăng,nhiềungườikhôngphảichuyêngia–nhữngngườisởhữucáckínhviễnvọngloạinhỏ,nhữngngườicuồngtínvềđĩabay,nhữngcâybútchocáctạpchíkhônggianvũtrụ-miệtmàinghiêncứunhữngtấmảnhđượcgửivềđểtìmkiếmnhữngđiểmdịthườngmàcácnhàkhoahọcvànhàduhànhcủaNASAbỏsót.Khônglâusauđó,cónhữngbáocáovềcácchữcáiLatinvàsốA-rậpkhổnglồđượckhắctrênbềmặtMặttrăng,rồicáckimtựtháp,đườngcaotốc,chữthập,cácUFOrựcrỡ.NgườitacũngnóiđếncáccâycầutrênMặttrăng,rồiđếnăngtênvôtuyến,vếtbánhxecủanhữngphươngtiệnkhổnglồ,vàsựtànphábịbỏlạibởinhữngcỗmáycóthểchẻmiệngnúilửaralàmhai.NhữngmọituyênbốnhưthếnàyhóarađềulàcấutrúcđịalýtựnhiêncủaMặttrăngbịcácnhàphântíchnghiệpdưđánhgiásai,hoặcdonhữngphảnxạbêntrongcácmắtkínhcủacácmáyảnhHasselbladcủaphihànhgia,vànhữngnguyênnhântươngtự.Mộtsốngườirấtnhiệtthànhcònnhậnranhữngcáibóngđổdàicủacáctênlửađạnđạo–nhữngtênlửacủaLiênXônhằmvàoMỹ.Nhưngnhữngtênlửanày,cònđượcmôtảlà“ngọntháp”,hóaralànhữngquảđồithấpcóbóngđổdàikhiMặttrờiởgầnđườngchântrờicủaMặttrăng.Mộtchútkiếnthứclượnggiáchọccũnggiúpxuatanảotưởngnày.
Nhữngtrảinghiệmnàycũngđưaramộtlờicảnhbáorõrang:Với
mộtđịahìnhphứctạpđượctạohìnhbằngnhữngquytrìnhmớilạthìgiớinghiệpdư(vàđôikhicảnhữngngườichuyênnghiệp)kiểmchứngcácbứcảnh,đặcbiệtlàgầnđếnngưỡngphângiải,cóthểsẽgặprắcrối.Nhữnghyvọngvàsợhãicủahọ,tâmlýhưngphấnvớiviệccóthểthựchiệnnhữngpháthiệnquantrọng,cólẽđãlấnátcáchtiếpcậnmangtínhthậntrọngvàhoàinghicủakhoahọc.
NếuchúngtakiểmchứngnhữnghìnhảnhhiệncóvềbềmặtSaoKim,cólúctasẽnhìnthấymộtdạngđịamạorấtlạ-lấyvídụ,trônggiốngnhưmộtbứcchândungthôcủaJosephStalindocácnhàđịachấtMỹpháthiệnkhiphântíchhìnhảnhrađaquỹđạocủaLiênXô.Tôikếtluận,chẳngcóaithừanhậnrằngnhữngngườiủnghộStalinđãlàmgiảnhữngđoạnbăngtừ,hoặcrằngLiênXôtrướcđâynhúngtayvàocáchoạtđộngkiếntạovớiquymôchưatừngcóvàchưađượctiếtlộchođếnnaytrênbềmặtSaoKim–nơimọitàuvũtrụhạcánhxuốngđềubịthiêucháychỉtrongmộthaitiếng.Quanđiểmchínhlàđặcđiểmnày,chodùnólàgì,làdođịachất.SựthậtcũngtươngtựvớinhữnggìcóvẻlàchândungcủanhânvậthoạthìnhthỏBugsBunnytrênmặttrăngArielcủaSaoThiênVương.MộthìnhảnhchụpdướidạngcậnhồngngoạiquaKínhViễnvọngKhônggianHubblevềmặttrăngTitancủaSaoThổchothấynhữngđámmâyhỗnđộntạothànhmộtgươngmặtcườitobằngcảthếgiới.Tấtcảcácnhàkhoahọchànhtinhđềucómộtvídụmàhọthích.
NgànhthiênvănhọcnghiêncứuThiênhàcũnglàcóvôsốnhữngbứcchândungđượcchụpảnhlại–chẳnghạn,Đầungựa(Horsehead),Eskimo,Concú(Owl),Ngườilùn(Homunculus),NhệnđenNamÂu(Tarantula),vàTinhvânBắcMỹ,tấtcảđềulànhữngđámmâykhívàbụihỗnđộn,đượcchiếusángbởicácngôisaoởmộtquymôkhiếnhệmặttrờicủachúngtatrởnênnhỏxíu.Khigiớithiênvănlậpbảnđồphânbốcủacácthiênhàtrảirộngtớivàitrăm
triệunămánhsang,họnhậnthấybảnthânmìnhđangpháchọaramộtnhândạngkháthômộcđượcgọilà“Ngườique.”Hìnhthểấyđượchiểulàgìđógiốngnhưnhữngbongbóngxàphòngkhổnglồởgầnnhau,nhữngthiênhàđượchìnhthànhtrênbềmặtcủanhữngbongbóngởgầnnhauvàgầnnhưkhôngcóthiênhànàoởphíabêntrong.ĐiềunàychothấynhiềukhảnănglàchúngsẽhìnhthànhlênmộtmôhìnhvớiđộđốixứnghaichiềutrôngnhưNgườique.
SaoHỏaônhòahơnSaoKimrấtnhiều,mặcdùcáctàuđổbộVikingkhôngcungcấpbằngchứngthuyếtphụcnàovềsựsống.Địahìnhcủanócựckỳhỗntạpvàđadạng.Với100.000bứcảnhcậncảnhhiệncó,khôngcógìlạkhirấtnhiềutuyênbốđượcđưaratrongthờigianquavềđiềugìđóbấtthườngtrênSaoHỏa.Chẳnghạn,cómột“gươngmặthânhoan”rạngrỡởbêntrongmộtmiệngtrũnghìnhthànhdovachạmvớibềngangtới8kmtrênSaoHỏa,vớimộtloạtdấuvếtcácmảnhvụnvươngvãixungquanhởphíangoài,làmchonótrôngnhưmộtMặttrờiđangmỉmcườivẫnthườngđượcthểhiện.NhưngkhôngmộtainóirằngcấutrúcnàyđượckiếntạobởimộtnềnvănminhSaoHỏatiêntiến(vàcựckỳvuivẻ),cólẽđểthuhútsựchúýcủachúngta.Chúngtacôngnhậnrằng,vớinhữngvậtthểđủmọikíchcỡrơitừtrêntrờixuống,vớibềmặttrồilên,chìmxuống,vàtựtáitạosaumỗivachạm,vớicácnhântốxaxưanhưnước,suốibùnhayhiệnđạinhưcátdịchchuyểntheogióđangtácđộngđếnphầnbềmặtthìrấtnhiềukiểuđịamạođượctạora.Nếuchúngtaxemxétkỹ100.000bứcảnh,khôngcógìlạlàthỉnhthoảngchúngtasẽbắtgặpchitiếtgìđótrôngnhưmộtkhuônmặt.Vớibộnãođượclậptrìnhđểlàmviệcnàyngaytừbéthìviệcchúngtakhôngthểtìmramộtthứnhưvậyởđâuđómớilàđiềulạ.
MộtvàingọnnúinhỏtrênSaoHỏatrônggiốngcáckimtựtháp.TạicaonguyênThiênđường(Elysium),cómộtnhómnúinhưvậy–
núilớnnhấtcóchânrộngtớivàiki-lô-met–vàtấtcảđềutheomộthướng.Cógìđóhơikỳquáiliênquanđếnnhữngkimtựthápnàytronghoangmạc,gợinhớđếncaonguyênGizehởAiCập,vàtôirấtthíchđượckiểmchứngchúngkỹhơnnữa.Nhưngliệucóhợplýkhinóirằngcócácpha-ra-ôngSaoHỏakhông?
NhữngđặcđiểmtươngtựcũngđượcbiếtđếntrênTráiĐấtởdạngthunhỏ,đặcbiệttạiNamCực.Mộtsốrấtgầncácbạn.NếuchúngtakhôngbiếtgìvềchúngthìliệucókháchquankhikếtluậnrằngchúngđượctạorabởinhữngngườiAiCậpsốngởhoangmạcNamCựckhông?(Giảthuyếtkhôngphùhợpmấyvớinhữngquansát,nhưngrấtnhiềuđiềukhácmàchúngtabiếtvềmôitrườngvùngcựcvàsinhlýhọccủaconngườilạiphảnbáclạiđiềuđó).Trênthựctế,chúngđượctạorabởiquátrìnhbàomòndogió–hàngloạtphântửmịnbịnhữngtrậngiómạnhcuốnđithổicùngmộthướngvà,quanhiềunăm,tạcđẽonhữnggìtừnglàgòđồikhôngđềunhauthànhnhữngkimtựthápcânđốihoànhảo.Chúngđượcgọilànhữngdreikanter(tamdiệntháp),mộttừtrongtiếngĐứcmangnghĩabamặt.Đâylàtrậttựđượctạoratừhỗnđộnnhờnhữngquátrìnhtựnhiên–điềuchúngtathườngxuyênthấytrongVũtrụ(chẳnghạntrongcácthiênhàxoáyốcquaytròn).Mỗilầnđiềuđóxảyra,chúngtalạiháohứcsuyluậnrasựcanthiệptrựctiếpcủamộtĐấngSángtạonàođó.
TrênSaoHỏa,cóbằngchứngchothấygiócòndữdộihơnởbấtkỳnơinàotrênTráiĐất,cótốcđộđạttớinửatốcđộâmthanh.Nhữngtrậnbãobụiởquymôcảhànhtinhrấtphổbiến–cuốntheonhữnghạtcátmịn.Quanhiềuthờiđạitínhtheothờigianđịalý,cảchuỗiliêntụcnhiềuphântửdichuyểnnhanhhơntrongbấtkỳtrậnbãonàoởTráiĐấtsẽtạoranhữngthayđổisâusắctrênbềmặtđávàđịamạo.Khôngcógìquálạnếumộtvàiđặcđiểm–thậmchílà
nhữngđặcđiểmrấtlớn–đượcnhữngquátrìnhlưuthônggiógọtđẽothànhnhưnghìnhdạngkimtựthápmàchúngtanhìnthấy.
---
CómộtnơitrênSaoHỏagọilàCydonia,nơicómộtgươngmặtđárấtlớnbềngangtới1kmđămđămnhìnkhôngchớpmắtlêntrời.Đâylàmộtgươngmặtkhônglấygìlàmthânthiện,nhưnglạilàgươngmặtgiốngngườithấyrõ.Trongmộtsốmôtả,nócóthểdoPraxiteles1tạclên.Nónằmởmộtkhuvựccảnhquannơinhiềungọnđồithấpđãđượcbàothànhcáchìnhdạngkỳlạ,cólẽnhờsựkếthợpnàođógiữacácsuốibùncổvàquátrìnhbàomòndogió.Từnhiềuhốtrũngvachạm,địahìnhxungquanhtrôngnhưcóđộtuổiítnhấtvàitrămtriệunăm.
--
1.PraxitelesthànhAthens,làđiêukhắcgianổitiếngnhấtởthếkỷ4trướcCôngnguyên.Ônglàngườiđầutiênđiêukhắchìnhtượngphụnữkhỏathânvớikíchthướcbằngngườithật.MặcdùkhôngtácphẩmđiêukhắcnàocủaPraxitelescòntồntạinhưngcácbảnsaochépthìrấtnhiều.–ND
--
Thỉnhthoảng,“Gươngmặt”lạithuhútsựchúý,cảởHoaKỳlẫnởLiênXôtrướcđây.BáoWeeklyWorldNews,mộttờbáolácảibàybánởsiêuthịkhôngđượccangợivềtínhchínhtrực,sốrangày20tháng11năm1984chạyhàngtít:
TUYÊNBỐGÂYKINHNGẠCCỦAGIỚIKHOAHỌCLIÊNXÔ:TÌMTHẤYPHẾTÍCHĐỀNTHỜTRÊNSAOHỎA.TÀUTHĂMDÒ
VŨTRỤPHÁTHIỆNTÀNTÍCHCỦANỀNVĂNMÌNH50.000NĂM
NhữngpháthiệnấyđượcgánchomộtnguồntinkhuyếtdanhtừLiênXôvàmôtảrấtgaycấnnhữngpháthiệndomộttàuvũtrụkhônghềtồntạicủaLiênXôthựchiện.
Nhưngcâutruyện“Gươngmặt”gầnnhưhoàntoànlàmộtcâutruyệncủaMỹ.NóđượcmộttrongnhữngtàuvũtrụVikingbaytheoquỹđạotìmranăm1976.Mộtquanchứcphụtráchdựánđãbácbỏđiềunày,chorằngđâylàmột‘tròđùa’doánhsángvàbóngtốitạora.ViệcphủnhậnnàyđãdẫntớilờiquykếtsauđórằngNASAđangcốchegiấumộtpháthiệncủaThiênniênkỷ.Mộtsốkỹsư,chuyêngiamáytínhvànhữngngườikhác–mộtsốtrongđólànhânviênhợpđồngcủaNASA–đãtựmàymòtìmcáchlàmrõhìnhảnh.Cólẽhọhyvọngtìmranhữngpháthiệnấntượng.Điềuđócóthểchấpnhậnđượctrongkhoahọc,thậmchícònđượckhuyếnkhích–chừngnàocáctiêuchíbằngchứngcủabạnởmứccao.Mộtsốngườitrongnhómnàytỏrakháthậntrọngvàxứngđángđượctuyêndươngvìđãthúcđẩychủđềnày.Nhữngngườikháctỏraítthậntrọnghơn,khôngchỉsuydiễnrằngGươngmặtđólàtácphẩmđiêukhắccỡlớnđíchthựccủamộtconngười,màcòntuyênbốđãtìmramộtthànhphốởgầnđóvớinhữngđềnthờvàpháođài.Từnhữnglýlẽsai,mộtcâyviếtđãtuyênbốrằngnhữngtượngđàinàycómộtđịnhhướngthiênvănđặcbiệt–mặcdùkhôngphảilúcnàymàlànửatriệunămtrước–đểtừđócáckỳquanCydoniađượcdựnglênvàocáithờikỳxaxămấy.Nhưngnhưthếthìlàmsaonhữngngườixâydựnglạicóthểlàconngườiđượcchứ?Nửatriệunămtrước,tổtiêncủachúngtacònđangbậnrộnvớiviệclàmchủcáccôngcụđávàlửa.Họkhôngcótàuvũtrụ.
--
Ýtưởngchungnàykhôngcógìmới,ítnhấtđãcóítnhấtmộtthếkỷtừthờikỳxuấthiệncâuchuyệnvềkênhmươngSaoHỏacủaPercivalLowell.Xinlấymộttrongrấtnhiềuvídụ:Trongcuốnsáchnăm1936nhanđềTàuvũtrụbayxuyênkhônggian:Buổibìnhminhcủaduhànhliênhànhtinh(RocketsThroughSpace:TheDawnofInterplanteraryTravel)củamình,P.E.Cleatorđãsuyluận:“TrênSaoHỏa,nhữngphếtíchđổnátcủacácnềnvănminhcổcóthểđượctìmthấy,âmthầmchứngminhchothờihoàngkimcủamộtthếgiớiđangsuytàn.”–TG
--
GươngmặttrênSaoHỏađượcsosánhvới“nhữnggươngmặttươngtự…đượcxâydựngtrongnhữngnềnvănminhtrênTráiĐất.CácgươngmặtđềunhìnlênbầutrờibởivìchúngnhìnlênChúatrời.”HoặcGươngmặtấyđượckiếntạobởinhữngđốitượngcònsốngsótsaumộtcuộcchiếntranhliênhànhtinhvàđãrờikhỏibềmặtSaoHỏa(vàMặttrăng)bịtànphánhamnhở.Vậycáigìđãtạoranhữngmiệngtrũngđó?PhảichăngGươngmặtlàtàntíchcònsótlạicủamộtnềnvănminhconngườiđãtuyệtchủngtừlâu?NhữngngườitạoranócónguồngốctừTráiĐấthaySaoHỏa?LiệuGươngmặtcóphảiđượckiếntạobởinhữngvịkháchduhànhgiữacácvìsaođãdừngchântrênSaoHỏa?Phảichăngnóđượcđểlạiđểchúngtapháthiện?CóthểhọcũngđãđếnTráiĐấtvàkhởitạocuộcsốngởđóchăng?Hayítnhấtlàcuộcsốngcủaloàingười?Phảichănghọ,chodùhọlàai,lànhữngvịthần?Rấtnhiềusuyđoánnhiệtthànhđãđượcnêulên.
Gầnđâyhơn,cónhữngtuyênbốvềmộtsựliênhệgiữa“cáctượngđài”trênSaoHỏavà“nhữngvòngtrònruộnglúa”trênTráiĐất;vềnhữngnguồncungnănglượngvôtậnđangđợiđượckhai
tháctừcáccỗmáyHỏatinhcổxưa;vàvềmộtâmmưucủaNASAnhằmchegiấusựthậtkhôngđểcôngchúngMỹbiết.Nhữngtuyênbốnhưvậykhôngđơnthuầnlànhữngsuyđoánkhinhsuấtthuầntúyvềnhữngđịamạobíẩn.
Vàotháng8năm1993,khitàuvũtrụMarsObservergặpsựcốngaytrongkhitiếpcậnSaoHỏa,đãcónhiềungườibuộctộiNASAdàndựngsựcốđểcóthểnghiêncứuGươngmặtmộtcáchchitiếtmàkhôngphảicôngbốcáchìnhảnhracôngchúng.(Nếuđúngvậy,mànkịchnàyquáưtinhvi:TấtcảcácchuyêngiavềđịamạoHỏatinhđềuchẳngbiếtgìvềviệcnày,vàmộtsốngườitrongchúngtađangphảirấtnỗlựcthiếtkếnhữngtàuvũtrụmớibaytớiSaoHỏasaochobớtnguycơgặpphảisựcốđãhủyhoạitàuMarsObserver).ThậmchícócảngườiđứngbiểutìnhbênngoàicổngPhòngThínghiệmSứcđẩyPhảnlực,lênánđiềumàhọcholàlạmquyềnnày.
TờbáolácảiWeeklyWorldNewssốngày14tháng9năm1993đãdànhtoànbộtrangnhấtchotựabài“ẢnhmớicủaNASAchothấycóconngườitrênSaoHỏa!”(NewNASAPhotoProvesHumansLivedonMars!)Mộtgươngmặtgiả,đượckhẳngđịnhlàdotàuMarsObserverchụptừquỹđạoSaoHỏa(thựctế,cóvẻtàuvũtrụnàyđãhỏngtừtrướckhiđếnđượcquỹđạo),đượcmột“nhàkhoahọcvũtrụhàngđầu”khônghềcóthậttuyênbốchứngminhrằngngườiHỏatinhđãthuộcđịahóaTráiĐấttừ200.000nămtrước.Thôngtinnàybịỉmđi,theolờiôngta,đểngăn“cơnhoảngloạntrêntoànthếgiới.”
Hãygạtbỏcâuchuyệnđâuđâuchorằngmộtpháthiệnkiểunhưvậythựctếsẽdẫntới“cơnhoảngloạntrêntoànthếgiới.”Vớibấtkỳaiđãchứngkiếnmộtpháthiệnkhoahọckỳdiệuđanghìnhthành–tanhớngaytớivụvachạmcủasaochổiShoemaker-Levy9vớiSaoMộcvàotháng7năm1994–rõrànglàcácnhàkhoahọccóxu
hướngrấtsôinổivàkhônghềgiấudiếm.Họcóhammuốnkhôngsaocưỡngđượctrongviệcchiasẻdữliệumới.Chỉcóthôngquathỏathuậntrước,khôngphảiảnhhưởngbởiquákhứ,cácnhàkhoahọcmớithậtsựphảitôntrọngbímậtquânsự.Tôiphảnđốiquanniệmchorằngvềmặtbảnchất,khoahọcmangtínhbímật.Đặctínhvàvănhóacủakhoahọc,vàvìlýdochínhđáng,làtậpthể,hợptácvàcởimở.
Nếuchúngtagiớihạnmìnhtrướcnhữnggìbiếtđếntrênthựctế,vàbỏquangànhcôngnghiệpbáolácảichuyêntạoranhữngpháthiệnmangtínhthờiđạitừkhôngkhíthìchúngtasẽởđâuđây?KhichúngtachỉbiếtchútítvềGươngmặt,nólàmchúngtasởndagà.Khichúngtabiếtthêmchútnữa,thìbíẩnnhanhchóngchìmlắng.
SaoHỏacómộtvùngbềmặtrộnggần150triệuki-lô-métvuông,tươngđươngdiệntíchđấtliềntrênTráiĐất.Khuvựccó“nhânsư”Hỏatinhngựtrịrộngkhoảng1ki-lô-métvuông.Liệucóphảilàlạlùngkhimộtdiệntíchchỉbằngcỡcontembưuchính(tươngđối)trongsố150triệutrôngnhưnhântạo–đặcbiệtnếuxétđếnthiênhướngthíchtìmkiếmcácgươngmặttừkhimớilọtlòngcủachúngta?Khichúngtakiểmtravôsốnhữngngọnđồi,núimặtbànvànhữnghìnhdạngbềmặtphứctạpkhácởxungquanh,chúngtanhậnrarằngđặcđiểmnàynanávớinhiềuđặcđiểmchẳnghềgiốnggươngmặtngườitínào.Tạosaolạicósựgiốngnhưvậy?PhảichăngcáckỹsưHỏatinhcổxưachỉkiếntạolạingọnnúinày(chậc,cóthểcònvàinơikhácnữa)vàđểnguyênnhữngnơikháckhôngcảitiếnbằngcáccôngtrìnhđiêukhắctượngđài?Haychúngtasẽkếtluậnrằngnhữngngọnnúiđồsộkháccũngđượcđẽokhắcthànhhìnhdạnggươngmặt,nhưnglànhữnggươngmặtkhóhiểuhơn,khôngquenthuộcvớiconngườitrênTráiĐất?
Nếuchúngtanghiêncứuhìnhảnhnguyêngốckỹcànghơn,chúngtathấyrằng“cáimũi”đượcbốtrírấtcóchiếnlược–đặcđiểmlàmnổibậtấntượngcủamộtgươngmặt–trênthựctếlàmộtđốmđentươngứngvớinhữngdữliệubịmấttrongquátrìnhtruyềnsóngvôtuyếntừSaoHỏatớiTráiĐất.HìnhảnhrõnétnhấtcủaGươngmặtchothấymộtbênđượcMặttrờichiếusáng,cònbênkiathìtốiđen.Sửdụngdữliệusốhóanguyêngốc,chúngtacóthểtăngđộtươngphảnởphầntối.Khilàmnhưvậy,chúngtathấygìđókhônghềgiốnggươngmặttínào.Gươngmặtchỉcònlànửagươngmặt.MặcdùchúngtahồihộpđếnnínthởvàtimđậpthìnhthịchnhưngnhânsưHỏatinhđúnglàrấttựnhiên–khôngphảinhântạo,khônghềgiốngvớimộtgươngmặtngười.Cólẽnóđượckiếntạobởiquátrìnhđịalýtừtừtrảiquahàngtriệunăm.
Nhưngcóthểtôinhầm.Rấtkhóbiếtchắcvềmộtthếgiớichúngtaquansátđượcquáítỏiởcựlythậtgần.Nhữngđặcđiểmnàycầnđượcchúýkỹhơnvớiđộphângiảicaohơn.Nhiềubứcảnhchitiếthơnvề“Gươngmặt”chắcchắnsẽgiảiquyếtđượcnhữngvấnđềvềđộcânđốivàgiúpgiảiquyếtcuộctranhluậngiữađịachấthọcvớiđiêukhắctượngđài.NhữngmiệngtrũngvachạmtìmthấytrênhoặcgầnGươngmặtcóthểgiảiquyếtcâuhỏivềđộtuổicủanó.Trongtrườnghợp(khôngchắctheoquanđiểmcủatôi)cáccấutrúcgầnkềthậtsựtừnglàmộtthànhphốthìsựthậtđócũngrấtcầnđượcxemxétkỹhơn.Liệucócácđườngphốbịđứtgãykhông?Cócáclỗchâumaitrên“pháođài”không?Cácđềnthờkimtựtháp,1cáctòatháp,cácđềnthờcócộtchống,nhữngthánhđườngđồsộ,nhữngbứcbíchhọarộnglớn?Haychỉlànhữngtảngđá?
--
1.Nguyênvăn:ziggurat(cácđềnthờthầnhìnhkimtựtháp)là
nhữngcấutrúcđồsộđượcxâydựngởthunglũngLưỡngHàcổđạivàphíatâycaonguyênIran,cóhìnhdạngkimtựthápbậcthanggồmnhiềutầngchồnglênnhau.Mỗizigguratlàmộtphầncủamộtquầnthểđềnthờbaogồmsân,cácphòngkho,phòngtắm,khusinhhoạt,vàcómộtthànhphốđượcxâydựngbaoquanh.Đỉnhmỗizigguratlàđiệnthờ.Mộtchứcnăngthiếtthựccủazigguratchínhlànơicaoráochocácthàytếtránhnướclụtdânglênhằngnămởvùngnày.Chứcnăngthứhailàbảođảmanninh.Vìchỉcóthểvàođiệnthờbằngbalốicầuthangnêncóthểdễdàngngănkhôngchonhữngngườilạnhòmngócácnghithứctiếnhànhtrongđiệnthờ.–ND
--
Thậmchínếunhữngtuyênbốnàykhôngcóthực–nhưtôinghĩ–chúngcũngrấtđángđểkiểmchứng.KhôngnhưhiệntượngUFO,ởđâychúngtacócơhộiđểlàmmộtthửnghiệmdứtkhoát.Kiểugiảthuyếtnàyrấtdễgiảmạo,mộtthuộctínhgiúpnódễdàngxuấthiệntronglĩnhvựckhoahọc.TôihyvọngrằngnhữngtàuthámhiểmcủaNgavàMỹtrongtươnglạitớiSaoHỏa,đặcbiệtlàcáctàubayquanhquỹđạovớicácmáyảnhtruyềnhìnhđộphângiảicao,sẽđặcbiệtcốgắng–cùngvớihàngtrămsứmệnhkhoahọckhác–quansátgầnhơnnữacáckimtựthápvànhữnggìmộtsốngườigọilàGươngmặtvàthànhphố.
---
ThậmchínếutấtcảmọingườiđềuthấyrõrằngnhữngđặcđiểmcủaSaoHỏachỉlàđịalývàkhôngphảinhântạothì,tôiđoánchừng,nhữnggươngmặtđồsộtrongvũtrụ(vànhữngkỳquantươngtự)sẽkhônghềphainhạt.ĐãcónhữngtờbáosiêuthịđưatinvềnhữnggươngmặtgầnnhưgiốnghệtnhìnthấytừSaoKimtớiSaoHải
Vương(nổitrongcácđámmây?).Những“pháthiện”thườngđượcgánchotàuvũtrụhưcấucủaNgavàcácnhàkhoahọckhônggiantưởngtượng–dĩnhiênđiềunàylàmchomộtngườicóóchoàinghithêmkhókiểmchứngđượccâuchuyện.
MộttrongnhữngtờbáoủnghộthuyếtgươngmặttrênSaoHỏatuyênbố
TINTỨCĐỘTPHÁMANGTẦMTHẾKỶBỊNASAKIỂMDUYỆTVÌSỢNHỮNGBIẾNĐỘNGVÀTHẤTBẠITÔNGIÁO.PHÁTHIỆNPHẾTÍCHLẠLÙNG
CỔXƯATRÊNMẶTTRĂNG
Một“thànhphốrộnglớn,quymôbằngcảbìnhnguyênLosAngeles,dàyđặcnhữngmáivòmkínhđồsộ,bịbỏhoangtừhàngtriệunămtrước,vàbịpháhủybởicácsaobăngvớitòathápkhổnglồcaotới5dặm,vớikhốilậpphươngkhổnglồmộtdặmvuôngtrênđỉnh”được“XÁCNHẬN”–trênMặttrăngvốnđãđượcnghiêncứurấtkỹlưỡng.Bằngchứngư?NhữngbứcảnhdocáctàuApollovàngườimáycủaNASAchụpnhưngbịchínhphủ‘dìmbớt’tầmquantrọngvàtấtcảcácnhàkhoahọcvềMặttrăngkhônglàmviệccho“chínhphủ”bỏsóttrongnhiềuthếkỷ.
SốbáoWeeklyWorldNewssốrangày18tháng8năm1992đưatinmộtpháthiệncủa“mộtvệtinhNASAbímật”về“hàngnghìn,thậmchícólẽhàngtriệu,giọngnói”bắtnguồntừhốđenởtrungtâmthiênhàM51,tấtcảcùng“hátđihátlại‘Vinhquang,vinhquang,vinhquangChúaởtrêncao’.”BằngtiếngAnhhẳnhoi.Thậmchícóhẳnmộtbàibáo,đượcminhhọađầyđủdùđenđặc,vềmộttàuthămdòvũtrụđãchụpđượchìnhảnhChúa,hoặcítnhấtlàđôimắtvàsống
mũicủangài,xuấthiệnởTinhvânThiênLang(Orion).
TờWWNsốrangày20tháng7năm1993trưngramộttiêuđềchữkhổlớntràntrang“ClintongặpgỡJFK!”cùngvớimộtbứcảnhgiảmạomôtảTổngthốngJohnKennedygiànua,lưngcòng,vẫnbímậtsốngsótsauâmmưuámsát,ngồitrênmộtchiếcxelănởTrạiDavid.Ởnhiềutrangbêntrongtờbáo,chúngtađượcnghenóivềmộtcâuchuyệnđángquantâmkhác.Trongbài“Tiểuhànhtinhngàytậnthế”,mộttàiliệuđượccholàtốimậttríchdẫnnguồnđượccholàcácnhàkhoahọc“hàngđầu”vềcáiđượccholàmộttiểuhànhtinh(“M-167”)đượccholàsẽvavàoTráiĐấtvàongày11tháng11năm1993và“cóthểđồngnghĩavớisựchấmdứtsựsốngtrênTráiĐất.”TổngthốngClintonđượcmôtảlàđang“liêntụcnghethôngbáovềvịtrívàtốcđộcủatiểuhànhtinh.”CólẽđâylàmộttrongnhữngvấnđềmàôngđãthảoluậntrongcuộcgặpvớiTổngthốngKennedy.ThựctếrằngTráiĐấttránhđượcthảmhọanàythậmchícònkhônghềxuấthiệntrongmộtmẩutincótínhhồitưởngsaukhingày11tháng11năm1993trôiquaêmđềm.Ítnhấtthìphánđoáncủatácgiảbàiviếtkhôngđènặngtrangnhấtbằngtintứcvềhồikếtcủathếgiớiđãđượcchứngminhlàđúng.
Mộtsốngườixemđâychỉlàmộtdạngtròvui.Tuynhiên,chúngtasốngtrongmộtthờiđạikhimộthiểmhọadàihạncóthậtdựatrênthốngkêvềsựvachạmcủamộttiểuhànhtinhvớiTráiĐấtđãđượcxácđịnh.(Mônkhoahọcthậtsựnàydĩnhiênchínhlànguồncảmhứng,nếunóichođúng,củacâuchuyệntrênWWN).Cáccơquanchínhphủđangtìmhiểuxemnênlàmgìvớiviệcnày.Nhữngcâuchuyệnnhưthếnàynhuộmđẫmchủđềnàyvớisựthổiphồngvàvẻkỳbí,khiếnchocôngchúngcàngkhónhậnbiếtđượcnhữnghiểmnguythậtsựtừnhữnghưcấucủabáolácải,vàcóthểtinrằngsẽcảntrởkhảnăngcủachúngtatrongviệcthựchiệnnhữngbước
phòngngừađểgiảmnhẹhiểmnguy.
Cácbáolácảithườngbịkiện–thườngbởicácdiễnviênkhăngkhăngphủnhậnviệchọđãcónhữnghànhđộnggâykhóchịu–vànhữngkhoảntiềnlớnđôikhibịthaytayđổichủ.Báolácảiphảicoinhữngvụkiệncáonhưvậylàmộttrongnhữngkhoảnchiphíđểtiếnhànhmộthoạtđộngkinhdoanhrấtcólợinhuận.Đểtựvệ,họthườngnóirằnghọphómặctấtcảchocáccâyviếtvàkhôngchịutráchnhiệmkiểmchứngsựthậtvềnhữnggìhọxuấtbản.SalIvone,biêntậpviênquảnlýcủatờWeeklyWorldNews,khithảoluậnvềnhữngcâuchuyệnôngấyxuấtbản,đãnóirằng“Theotấtcảnhữnggìtôibiết,chúngcóthểlàsảnphẩmcủatrítưởngtưởng.Nhưngvìchúngtôilàbáolácải,chúngtôikhôngcầnphảitựvấnmìnhvềmộtcâuchuyện.”Thóiquenhoàinghikhônggiúpbánđượcbáo.Cáccâyviếtđãlykhaimảngbáolácảimôtảvềnhữngbuổi“sángtạo”trongđócáccâybútvàbiêntậpviênbịaranhữngcâuchuyệnvàtítbàitừđầuđếncuối,càngtháiquácàngtốt.
Xétởgócđộđộcgiảđôngđảocủahọ,phảichăngkhôngcónhiềungườitiếpnhậncáccâuchuyệntheođúngnộidungbềnổi,nhữngngườitinrằngbáolácải“khôngthể”inranhữngđiềukhônghềcónhưvậy?Mộtsốđộcgiảmàtôitròchuyệnnhấnmạnhrằnghọchỉđọcnhữngcâuchuyệnấyđểgiảitrí,giốngnhưhọxem“vậtnhau”trêntruyềnhình,rằnghọkhônghềtin,rằngcảngườixuấtbảnlẫnđộcgiảđềuhiểucácbáolácảichỉlànhữngthứkỳquáichuyênkhaithácchuyệnnhốnhăng.Chúngđơnthuầntồntạibênngoàibấtkỳlĩnhvựcnàochịuràngbuộcbởinhữngquyđịnhvềbằngchứng.NhưngtôilạithấyrằngthựctếcórấtđôngngườiMỹtintưởngvàocácbáolácải.
Trongthậpniên1990,mảngbáolácảimởrộng,hămhởăntươi
nuốtsốngnhữngmảngtruyềnthôngkhác.Báo,tạpchí,haycácchươngtrìnhtruyềnhìnhhoạtđộngtheonhữngkiềmthúcngặtnghèokhôngbánchạybằngnhữngsảnphẩmtruyềnthôngvớinhữngtiêuchuẩnkémchânthậthơn.Chúngtacóthểthấyđiềunayởthếhệtruyềnhìnhlácảimớiđãđượcthừanhận,vàngàycàngtăngởnhữnggìđượccoilàcácchươngtrìnhthờisựvàthôngtin.
Nhữngbàibáonhưvậyvẫntồntạivàpháttriểnmạnhvìchúngbánchạy.Vàchúngbánchạy,theotôinghĩ,vìcónhiềungườitrongchúngtarấtthèmmuốnđượcnếmtrảicảmgiácthayđổitrongcuộcsốngbuồntẻcủamình,đượcsốnglạicảmgiáckỳdiệumàchúngtacònnhớtừthờiniênthiếu,vàvớimộtsốítcâuchuyện,đượctin–vàoAiđócaoniênhơn,hiểubiếthơnvàthôngtháihơnđangtìmkiếmchúngta–thậtsựlànhưvậy.Niềmtinrõràngkhôngđủchonhiềungười.Họkhaokhátcóbằngchứng,chứngcứkhoahọc.Họmongđợisựxácnhậnkhoahọc,nhưnglạikhôngchịuchấpnhậnnhữngtiêuchíngặtnghèovềchứngcứgiúpđemlạiđộtincậychoxácnhậnđó.Thậtnhẹngười:nghingờbịxóabỏ!Rồi,gánhnặngkhóchịucủaviệctìmkiếmchínhbảnthânmìnhsẽđượctrútbỏ.Chúngtalolắng–vàvìlýdochínhđáng–vềvấnđềtươnglaiconngườisẽrasaonếuchúngtachỉbiếtdựavàochínhbảnthânmình.
Đâylànhữngphépmàuhiệnđại–đượcxácnhậnmộtcáchtrơtráobởinhữngngườinhàonặnrachúngtừconsốkhông,phớtlờbấtkỳquytrìnhxemxétkỹlưỡngvàhoàinghimộtcáchchínhthứcnào,vàrấtsẵncóvớichiphíthấpởmọisiêuthị,cửahàngtạphóavàcáccơsởnhuyếuphẩm.Mộttrongnhữngđiểmtựphụcủabáolácảilàchúngtạorakhoahọc,thứcôngcụhoàinghicủachúngta,xácnhậnnhữngtínđiềuxaxưacủachúngtavàtácđộngđếnsựhộitụcủagiảkhoahọcvàgiảtôngiáo.
Nhìnchung,tâmtrícủagiớikhoahọcluônmởrộngkhikhámphánhữngthếgiớimới.Nếuchúngtabiếttrướcvềnhữnggìmìnhtìmthấy,sẽchẳngcầnphảiđitớinữa.TrongcácđiệpvụtớiSaoHỏahoặctớinhữngthếgiớikỳdiệukháctrongtươnglai,trongkhurừngvũtrụmênhmôngcủachúngta,nhữngđiềukỳlạ-thậmchímộtsốcònđậmchấthuyềnthoại–làhoàntoàncóthể,thậmchícònrấtchắcchắn.Nhưngconngườichúngtaluôncónăngkhiếuđánhlừachínhmình.Tháiđộhoàinghiphảilàmộtthànhphầntrongbộcôngcụcủanhàthámhiểu,hoặcchúngtasẽlạcđường.Ởngoàikiacóvôsốnhữngđiềukỳdiệumàkhôngcầnchúngtaphảiphátminhgì.
Chương4.NGƯỜINGOÀIHÀNHTINH
“Thậtsự,điềulàmtôitinkhôngcócưdânnàotrênthiêncầunàylàởchỗ,vớitôidườngnhưkhôngcósinhvậtcótrigiácnàolạisẵn
lòngsốngởđâycả.”
“Chậc,đúngvậy!”Micromegasnói,“cólẽnhữngsinhvậtsốngởđókhôngcótrigiácnhạybén.”
Mộtsinhvậtlạnóivớisinhvậtlạkhác,trênđườngtiếpcậnTráiĐất,trongMicromegas:APhilisophicalHistory(1752)củaVoltaire
Trờivẫntốiom.Bạnđangnằmtrêngiường,nhưnghoàntoànthứcgiấc.Bạnpháthiệnmìnhbịtêliệt.Bạncảmthấycóaiđótrongphòng.Bạncốgắnghéttolên.Nhưngkhôngthể.Mộtvàisinhvậtxamxámnhỏbé,chỉcaohơn1mchútxíu,đangđứngdướichângiường.Đầucủahọhìnhquảlê,trọclóc,vàquálớnsovớithânhình.Haimắtcủahọrấtto,gươngmặtvôcảmvàgiốnghệtnhau.Họmặcáochoàngvàđigiàycaocổ.Bạnhyvọngđâychỉlàmộtgiấcmơ.Nhưngbạngầnnhưcóthểnóirằngchuyệnnàyđangthậtsựdiễnra.Họnhấcbổngbạnlênvà,thậtkỳlạ,họvàbạncũngchuiquatườngphòngngủcủabạn.Bạntrôilolửngtrongkhôngkhí.Bạnbaydầnlêncaovềphíamộtcontàuvũtrụhìnhđĩabằngkimloại.Khiđãvàotrongđó,bạnđượcđưavàomộtphòngkiểmtraytế.Mộtsinhvậttolớnhơnnhưngcũngynhưvậy–chắcchắnlàmộtbácsĩ–tiếpquảnmọiviệc.Nhữnggìtiếptheothậmchícònkinhkhủnghơn.
Cơthểbạnđượcxemxétrấtkỹbằngcáiloạidụngcụvàmáymóc,đặcbiệtlàcáccơquansinhdụccủabạn.Nếubạnlàđànông,
họcóthểlấymẫutinhtrùng;nếubạnlàphụnữ,họcóthểlấytrứnghoặcphôithai,hoặccấytinhdịch.Họcóthểbắtbạnphảiquanhệtìnhdục.Sauđó,cóthểbạnđượcdẫntớimộtcănphòngkhác,nơinhữngđứatrẻhoặcbàothai,nửangườivànửagiốngnhữngsinhvậtnày,đămđămnhìnbạn.Bạncóthểđượcnhắcnhởvềhànhvixấucủaconngười,đặcbiệtlàtrongviệchủyhoạimôitrườnghoặclantruyềnđạidịchAIDS;nhữngviễncảnhvềtìnhtrạngtànphátrongtươnglaiđượcđưara.Cuốicùng,nhữngsứthầnxámxịtlạnhlùngnàyđưabạnrakhỏitàuvũtrụvàtrởlạigiườngvẫntheocáchxuyênquatường.Đếnlúcbạncóthểcửđộngvànóiđượcthì…họcđãbiếnmất.
Cóthểbạnkhôngnhớđượcbiếncốnàyngay.Thayvàođó,cóthểbạnchỉthấymộtkhoảngthờigiannàođóbịmấtmộtcáchkhóhiểu,vàcứthắcmắcvềđiềuđó.Vìtấtcảmọiviệcdườngnhưrấtkỳquáichonênbạncũnghơilolắngvềsựminhmẫncủamình.Lẽtựnhiên,bạnthấydodựkhikểvềnó.Đồngthời,trảinghiệmnàybấtthườngđếnmứckhólònghélộra.Tấtcảchỉđượccôngkhaikhibạnnghenóiđếnnhữngtrườnghợptươngtự,hoặckhibạnđượcthôimiênbởimộtchuyêngiatrịliệubằnghìnhthứcgiaocảm,hoặcthậmchíkhibạnnhìnthấymộttấmảnh“sinhvậtlạ”trênmộttrongrấtnhiềutờtạpchí,sáchphổthôngvàcác“chuyênđề”truyềnhìnhvềUFO.Mộtsốngườinóirằnghọcóthểnhớranhữngtrảinghiệmnhưthếtừthờiniênthiếu.Họnghĩrằngconcáihọhiệnnaybịsinhvậtlạbắtcóc.Việcnàydiễnratrongcácgiađình.Đólàmộtchươngtrìnhưusinh,họnóivậy,nhằmcảithiệndựtrữnòigiốngcủaloàingười.Cólẽcácsinhvậtlạvẫnluônlàmviệcnày.Mộtsốngườinóirằngcólẽđóchínhlànguồngốcconngườixuấthiện.
Nhưminhchứngquacáccuộcthămdòdưluậnđượctiếnhànhquanhiềunăm,hầuhếtngườiMỹtinrằngchúngtavẫnđượcviếng
thămbởinhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtđếntrongcácUFO.TrongcuộcthămdòcủaRopernăm1992đốivớigần6.000ngườiMỹtrưởngthành–đặcbiệtlạiđượcủythácbởinhữngngườichấpnhậncâuchuyệnbắtcóccủasinhvậtlạ-cóđến18%nóirằngthỉnhthoảngtỉnhgiấctrongtrạngtháitêliệt,nhậnthấycómộthoặcvàisinhvậtlạtrongphòng.Khoảng13%nóivềnhữngkịchbảnlạlùngliênquanđếnmộtkhoảngthờigianbịmất,và10%nóiđếnchuyệnbaylơlửngtrongkhôngkhímàkhôngcósựtrợgiúpgìvềmáymóc.Căncứtheonhữngkếtquảnày,cácnhàtàitrợchocuộcthămdòkếtluậnrằng2%ngườiMỹđãtừngbịbắtcóc,nhiềungườibịbắtnhiềulần,bởinhữngsinhvậtđếntừcácthếgiớikhác.Câuhỏiliệucóđúngnhữngngườithamgiatrảlờiđãtừngbịsinhvậtlạbắtcóchaykhôngthựctếchưabaogiờđượcnêuravớihọ.
Nếuchúngtatinvàokếtluậncủanhữngngườitàitrợvàdiễngiảicáckếtquảcủacuộcthămdòdưluậnnày,vànếusinhvậtlạkhôngphảilàmộtphầncuộcsốngcủangườiMỹ,thìconsốchocảhànhtinhnàysẽlàhơnmộttrămtriệungười.Điềunàycónghĩalàcứvàigiâylạixảyramộtvụbắtcóctrongvàithậpkỷqua.Điềungạcnhiênlàrấtnhiềuhàngxómlánggiềngkhônghềhaybiết.
Điềugìxảyraởđây?Khibạnnóichuyệnvớinhữngkẻbắtcóctựmôtảbảnthân,hầuhếtcóvẻrấtchânthật,mặcdùbị‘tróichặt’trongnhữngcảmxúcmãnhliệt.Mộtsốthầythuốctâmthầntừngkhámchohọnóirằnghọkhôngtìmthấybằngchứngvềbệnhtâmthầnởnhữngngườinàynhiềuhơnsovớinhữngngườicònlạitrongchúngta.Tạisaolạicóaiđónóirằngbịnhữngsinhvậtlạbắtcócnếunhưđiềuđóchưahềxảyra?Phảichăngtấtcảnhữngngườinàyđềusailầm,hoặcnóidối,hoặccóảotưởngvềcùngmộtcâuchuyện(hoặccâuchuyệngiốngnhau)?Hayphảichăngsẽlàngạomạnvàthậmchílàkhinhkhinếunghingờtrigiáccủaquánhiềungườinhư
vậy?
Mặtkhác,cóthậtsựđãcómộtcuộcxâmlượcquymôlớncủasinhvậtlạ;cónhữngphácđồytếkhóchịuđượctiếnhànhtrênhàngtriệunamgiới,phụnữvàtrẻemvôtội;cónhữngconngườirõràngbịsửdụngnhưnguồngiốngdựtrữtrongnhiềuthậpkỷ-vàtấtcảnhữngđiềunàykhôngđượcbiếtmộtcáchrộngrãivàđượcđềcậpbởitruyềnthôngcótráchnhiệm,cácnhàvậtlý,cácnhàkhoahọcvàcácchínhphủtừngtuyênthệbảovệsinhmạngvàsựbìnhyênchocáccôngdâncủamình?Hay,nhưnhiềungườigợiý,phảichăngcómộtâmmưulớnởcấpchínhphủnhằmgiấudiếmsựthậttrướccáccôngdân?
Tạisaonhữngsinhvậttiếnbộđếnvậytronglĩnhvựcvậtlývàkỹthuật–vượtquađượcnhữngkhoảngcáchrấtxagiữacácvìsao,đixuyênquatườngnhưnhữngbóngma–lạiquálạchậutronglĩnhvựcsinhhọc?Nếunhữngsinhvậtlạđangtìmcáchbímậttiếnhànhcôngviệccủahọthìtạisaohọlạikhôngxóatoànbộkýứcvềcácvụbắtcóc?Việcnàyquákhóthựchiệnvớihọchăng?Tạisaonhữngcôngcụkhámnghiệmlạivĩmôvàgợinhớđếnnhữnggìcóthểtìmthấytạicácphòngmạchđịaphươngnhưvậy?Tạisaophảirắcrốivớinhữngvụgiaophốigiữasinhvậtlạvàconngười?Tạisaolạikhôngđánhcắpvàitếbàotrứngvàtinhtrùng,đọcbộmãgienđầyđủ,vàsauđósảnxuấtrathậtnhiềubảnsaotùythíchvớibấtkỳbiếnđổigiennàophùhợpvớisứctưởngtượng?Thậmchíloàingườichúngta,vốnchưathểvượtquavũtrụbaolahayđixuyêntường,cũngcóthểnhânbảnvôtínhcáctếbào.Loàingườisaocóthểlàkếtquảcủamộtchươngtrìnhlaigiốngxalạnếunhưchúngtacóchungđến99,6phầntrămgienhoạtđộngvớitinhtinh?Chúngtagầngũivớitinhtinhhơncònhơncảchuộtcốngsovớichuộtnhắt.Mốiquantamđếnviệcsinhsảntrongnhữngmôtảnàyphấtlênmộtngọncờcảnhbáo–hãy
đặcbiệtcânnhắcsựcânbằngkhókhăngiữaxunglựcdụctínhvàứcchếxãhộivốnluôntiêubiểuchođiềukiệncủaconngười,vàcảthựctếrằngchúngtađangsốngtrongmộtthờikỳđầyrẫynhữngcâuchuyệnrùngrợn,cảthậtvàgiả,vềtìnhtrạnglạmdụngtìnhdụctrẻem.
Tráingượcvớinhiềubáocáocủagiớitruyềnthông,nhữngngườitiếnhànhthămdòýkiếndưluậntheokiểuRoper1vànhữngngườiviếtbáocáo“chínhthức”chưabaogiờhỏixemliệucóđúnglàchủthểcủahọđãtừngbịsinhvậtlạbắtcóchaykhông.Họtựsuydiễnđiềuđó:Nhữngngườitừngthứcgiấcvàthấynhữngsinhvậtlạhiệndiệnxungquanhmình,nhữngngườidườngnhưbaylơlửngtrongkhôngtrung,vànhữngtrườnghợptươngtự,đềubịbắtcóccả.Nhữngngườiđithămdòýkiếnthậmchícònkhôngkiểmchứngxemliệuviệccảmnhậnthấycóaiđóhiệndiện,việcbaylơlửng,v.v…làmộtphầntrongcácbiếncốgiốngnhauhaytáchbạchnhau.Kếtluậncủahọ-rằnghàngtriệungườiMỹđãtừngbịbắtcóc–khôngxácthực,dựatrênmẫuthửnghiệmrấtcẩuthả.
--
*Chẳnghạn,tờPublishersWeeklysốrangày4tháng9năm1994:“TheomộtcuộcthămdòcủaGallop,hơnbatriệungườiMỹtinrằnghọđãbịsinhvậtlạbắtcóc.”-TG
1.ElmoRoper(1900—1971),ngườiMỹ,làngườiđầutiênthựchiệnthămdòýkiếnmộtcáchkhoahọcđểđưaracácdựbáochínhtrị.ÔngđãbalầndựđoánđúngviệctáiđắccửcủaTổngthốngFranklinD.Rooseveltvàocácnăm1936,1940và1944.–ND
--
Nhưngítnhấtvẫncóhàngtrăm,cólẽhàngnghìn,ngườinóirằnghọtừngbịbắtcóc,từngtìmkiếmcácchuyêngiatrịliệutheohìnhthứcgiaocảm,hoặcthamgiavàocácnhómhỗtrợnhữngngườibịbắtcóc.Nhiềungườikháccóthểcónhữngvấnđềtươngtựnhưnghọsợbịchêcườihoặcmangtiếngmắcbệnhtâmthầnnênkhôngnóirahoặctìmkiếmsựgiúpđỡ.
Mộtsốngườitừngbịbắtcóccũngnóirằnghọrấtphânvânkhinóivìsợtháiđộgaygắtvàphảnbáccủanhữngngườihoàinghicựcđoan(mặcdùnhiềungườisẵnsàngxuấthiệntrongcácchươngtrìnhtọađàmtrênđàihoặctrêntruyềnhình).Sựthiếutựtincủahọthậmchícònlantớicảcửtọalànhữngngườiđãtinvàocácvụbắtcóccủasinhvậtlạ.Nhưngcólẽcònmộtlýdokhác:Bảnthâncácchủthểcũngkhôngdámchắc–ítnhấtlàlúcđầu,ítnhấtlàtrướckhinhiềungườikểlạicâuchuyệncủamình–rằngliệuđócóphảilàmộtsựkiệnmàhọnhớđượchaychỉlàmộttrạngtháitâmlý?
---
“Mộtdấuhiệukhôngthểlầmlẫncủaviệcchuộngsựthật,”–JohnLockeviếtvàonăm1690,“làkhôngtintưởngvàobấtkỳđịnhđềnàonhiềuhơnsovớikhảnăngxácnhậncủanhữngbằngchứnglàmcơsởchođịnhđềđó.”Vềvấnđềvậtthểbaykhôngxácđịnh(UFO),bằngchứngthuyếtphụcđếnmứcnào?
Cụmtừ“đĩabay”xuấthiệnkhitôibướcvàobậctrunghọc.BáochíđầyrẫycáccâuchuyệnvềnhữngcontầuđếntừkhônggianbaolangoàiTráiĐất.Điềuđóvớitườngcóvẻhoàntoànđángtincậy.Córấtnhiềuvìsaokhác,ítnhấtmộtvàinơitrongsốđócóthểcócáchệhànhtinhnhưcủachúngta.NhiềuvìsaocóđộtuổingangbằnghoặcthậmchícònhơncảMặtTrời,chonêncóđủthờigianđểsựsống
thôngminhpháttriển.Thờikỳđó,PhòngthínghiệmSứcđẩyPhảnlựcCaltechvừaphóngmộttênlửahaigiaiđoạnlênbầukhíquyểnTráiĐất.Rõràng,chúngtađangtrênđườngtớiMặtTrăngvàcáchànhtinh.Tạisaonhữngsinhvậtkhác,tồntạilâuhơn,thôngminhhơn,lạikhôngthểđitừngôisaocủahọtớichỗchúngtachứ?Saolạikhông?
GiaiđoạnnàychỉmớivàinămsauvụnémbomxuốngHiroshimavàNagasaki.CólẽnhữngchủnhâncủacácUFOrấtlongạichochúngtavàtìmcáchgiúpchúngta.Hoặccólẽhọmuốnbảođảmrằngchúngtavàvũkhínguyêntửcủachúngtakhôngthểtìmtớivàlàmphiềnhọ.Nhiềungườidườngnhưđãnhìnthấyđĩabay–trongsốđócócảnhữngnhânvậttrụcộttrongcộngđồng,cácsĩquancảnhsát,phicôngláimáybaythươngmại,binhsĩ.Vàngoàimộtvàiýkiếncườicợtvàbỉbác,tôikhôngthểtìmthấybấtkỳlýlẽphảnbácnào.Làmsaotấtcảcácnhânchứngnàycóthểcùngnhầmlẫnchứ?Thêmnữa,cácđĩabaycũngđượcpháthiệntrênrađa,vàhìnhảnhcủachúngcũngđãđượcchụplại.Quývịcóthểthấynhữngtấmảnhtrênbáovàcáctạpchí.ThậmchícòncócảnhữngbàiviếtvềcácđĩabaybịrơivớinhữngxácsinhvậtlạnhỏthóđangđượclưugiữtrongcáchầmướplạnhcủaKhônglựcởmiềnTâyNam.
Vàinămsauđó,xuthếchungnổibậtlúcấyđượctổngkếtlạitrongtạichíLifebằngnhữnglờilẽnày:“Khoahọchiệnnaykhôngthểgiảithíchnhữngđốitượngnàylàcáchiệntượngtựnhiên–màchỉcóthểlànhữngthiếtbịnhântạo,đượctạoravàvậnhànhbởimộttrítuệsiêuviệt.”Khôngcóthứgì“từngđượcbiếthoặctạoratrênTráiĐấtnàycóthểgiảithíchđượcchohoạtđộngcủanhữngthiếtbịnày.”
VàkhôngcómộtngườilớnnàomàtôibiếttỏraámảnhvớiUFO.Tôikhôngthểđoánratạisaolạinhưvậy.Thayvàođó,họquantâm
đếnTrungHoaCộngsản,vũkhíhạtnhân,chủnghĩaMcCarthy,vàtiềnthuênhà.Tôitựhỏiliệuhọcóquyếtđịnhđúngnhữnggìlàquantrọngvớihọkhông.
Vàođạihọc,khoảngđầunhữngnăm1950,tôibắtđầuhọcchútítvềkhoahọcvậnhànhrasao,nhữngbímậtthànhcônglớnlaocủanó,cáctiêuchuẩnbằngchứngphảikhắtkhenhưthếnàonếuchúngtathựcsựbiếtđiềugìđólàsựthật,cóbaonhiêukhởiđầusailầmvàkếtcụcbếtắcđãámảnhtưduyconngười,nhữngthiênkiếncủachúngtacóthểảnhhưởngđếncáchtadiễngiảibằngchứngnhưthếnào,vàcáchệthốngniềmtinvẫnđượccáchệthốngchínhtrị,tôngiáovàhọcthuậtủnghộvàtônvinhmộtcáchrộngrãihóaralạithườngxuyênrấtsailầmchứkhôngphảichỉsaichútít.
TôitìmđượcmộtcuốnsáchcónhanđềNhữngảotưởngphổbiếnphithườngvàsựđiênrồcủađámđông(ExtraordinaryPopularDelusionsandtheMadnessofCrowds),củatácgiảCharlesMackayviếtnăm1841,vàhiệnvẫnđượcinấn.Trongsách,cóthểtìmthấynhiềucâuchuyệnvềcáccơncuồngloạnkinhtếkiểubùngnổrồivỡbongbóng,kểcảcác“Bongbóng”MississippivàSouthSeahayhiệntượngsốthoatulipHàLan,1nhữngphivụlừabịpđámngườigiàucóvàdanhvọngcủanhiềuquốcgia.Trongđó,cócảđámnhữngnhàgiảkim,kểcảcâuchuyệnthấmthíavềôngKellyvàBácsĩDee(cùngvớicậucontrai8tuổicủaDeelàArthur,rấtấntượngvớikhảnăngcủachamìnhtrongviệcgiaotiếpvớithếgiớilinhhồnbằngcáchnhìnvàomộtquảcầuthủytinh);nhữngđoạnmôtảrấtđaubuồnvềphéptiêntri,bóitoánvàdựbáobấtthành;tìnhtrạngkhủngbốđốivớigiớiphùthủy;nhữngngôinhàbịmaám;“sựngưỡngmộcủadânchúngdànhchonhữngtêntrộmvĩđại”;vànhiềuđiềukhác.ĐượckhắchọarấthấpdẫnlàBátướcSt.Germain,ngườiđượcchosốngthọhàngtrămtuổinếukhôngnóilàbấttử.(Khi,trongbữatối,tháiđộngờvực
đượcthểhiệntrongchitiếtôngấykểlạicuộctròchuyệnvớiRichardSưtửTâm,ôngquaysangngườihầucủamìnhđểxácthực.“Ngàiquênrồi,thưangài,”ngườihầutrảlời,“tôichỉmớiphụcvụngài500nămthôiạ.”“À,đúng,”St.Germainnói,“cóhơitrướcthờigiancủaanhthật.”
--
1.BongbóngMississippilàmộtdựántàichínhtạiPhápởthếkỷ18tạoramộtcơnsốtđầucơvàkếtthúcbằnghiệntượngsụpđổtàichính.DựánnàydoJohnLaw,nhàthámhiểm,nhàlýthuyếtkinhtếkiêmphùthủytàichínhngườiScot,kiếntạo.Năm1716LawthànhlậpngânhàngBangqueGénérale,cóquyềnpháthànhgiấybạc.Nămsau,ôngthànhlậpCôngtyCompagnied’Occident,sauđổitênlàCompagniedesIndes,độcquyềnpháttriểncáclãnhthổrộnglớncủaPháptạithunglũngSôngMississippiởBắcMỹ.NhucầumuacổphầncủaCompagniedesIndesđểkiếmlờităngmạnh,dẫntớimộtcơnsốtđầucơvàtiếpđếnlàbùngnổthịtrườngchứngkhoánkhắpChâuÂu.ChínhphủPháplợidụngtìnhhìnhnàyđểinmộtsốlượnglớntiềngiấy,dẫnđếntìnhtrạnglạmphátphimã.Kếtcụclànăm1720,giátrịcủacổphiếusụtgiảm,gâyravụsụpđổthịtrườngchứngkhoántạiPhápvànhiềunướckhác.
SouthSealàmộtcôngtycổphầncủaAnhthànhlậpnăm1711,đượcđộcquyềnkinhdoanhtạicácthuộcđịaNamMỹcủaTâyBanNha.HiệntượngđầucơcổphiếucủacôngtyđãdẫntớimộtbongbóngkinhtếlớngọilàBongbóngSouthSeavàonăm1720,gâyratìnhtrạngphásảnchonhiềungười.
CơncuồngloạnhoaTuliplàmộtgiaiđoạntrongthờihoàngkimcủaHàLantrongđógiáhợpđồngchogiốnghóatuliptăngvọtvàsau
đóđộtngộtsụtgiảm.Ởđỉnhđiểmcủacơnsốt,vàotháng2năm1637,mộtsốcâytulipgiốngcógiácaogấp10lầnthunhậphằngnămcủamộtthợthủcônglànhnghề.Thờikỳnàyđượccoilàbongbóngđầucơđầutiênđượcghinhận.Thuậtngữ"tulipmania"hiệnnaythườngđượcsửdụngmangnghĩaẩndụđểchỉbấtkỳbongbóngkinhtếlớnnào.–ND
--
MộtchươngđầyhấpdẫnvềcáccuộcThậptựchinhbắtđầu
Mọithờiđạiđềucóchuyệnđiênrồriêngcủanó;mộtkếhoạch,dựán,hayýtưởngkỳcụcnàođóđeođẳnglấynó,đượckíchthíchbằnghammuốnlợilộc,nhucầunhiệtnáo,hoặcchỉlàhammuốnbắtchước.Savàonhữngđiềunày,sẽcótìnhtrạngcuồngloạn,đượckíchthíchbởinhữngnguyênnhânchínhtrịhoặctôngiáo,hoặckếthợpcảhai.
BảnintôiđọcđầutiêncómộtcâutríchdẫntừBernardM.Baruch,nhàtàiphiệtkiêmcốvấnchonhiềuđờitổngthống,tuyênbốrằngnhờđọcMackaymàôngcóđượchàngtriệubạc.
Đãcómộtlịchsửrấtdàivềnhữngtuyênbốkhôngđúngrằngtừtínhcókhảnăngchữabệnh.Chẳnghạn,ParacelsussửdụngmộtnamchâmđểhútbệnhtậtrakhỏicơthểconngườivàthảivàoTráiĐất.NhưngnhânvậtchủchốtphảilàFranzMesmer.Đạikháitôihiểutừ“mesmerize”cónghĩalàgìđógiốngnhưthôimien.NhưngkiếnthứcthựcsựđầutiêncủatôivềMesmerlạicóđượctừMackay.ThầythuốcởthànhViennenàynghĩrằngvịtrícủacáchànhtinhcóảnhhưởngđếnsứckhỏeconngười,vànắmbắtđượcquanhữngđiềukỳdiệucủađiệnvàtừtính.ÔngmuavuichogiớiquýtộcPhápđanghồisuyđồingayđêmtrướckhinổracuộcCáchmạngPháp.
Họtụtậptrongmộtcănphòngtối.Khoáctrênngườichiếcáobàolụatrangtríhoabằngvàngvàvungvẩymộtcâyđũangà,Mesmervạchnhữngdấuhiệucủamìnhxungquanhmộtcáithùngchứaaxítsulfuricloãng.BậcthầyNamchâmcùngcáccộngsựnamtrẻtuổicủamìnhnhìnxoáyvàomắtbệnhnhâncủahọ,vàxoabópcơthểhọ.Họnắmchặtnhữngthanhsắtnhúngvàodungdịchhoặccầmtaynhau.Trongtrạngtháimêloạncósứclâylan,đámquýtộc–đặcbiệtlànhữngphụnữtrẻ-đãđượcchữabệnhxong.
Mesmertrởthànhnhânvậtkhiếnquầnchúngxúcđộng.Ônggọiđólà“từtínhđộngvật.”Mặcdùvậy,vớimộtthầythuốctheophươngphápthôngthường,cáchnàykhônglợichokinhdoanh,chonêncácthầythuốcPhápgâysứcépđòiVuaLouisXVIphảiđànáp.Họnóirằng,Mesmerlàmộtmốiđedọachosứckhỏecôngchúng.MộthộiđồngđượcViệnKhoahọcPhápbổnhiệm,trongđócócảnhàhóahọctiênphongAntoineLavoisier,vànhàngoạigiaokiêmchuyêngiavềđiệnngườiMỹ,BenjaminFranklin.Họtiếnhànhthínghiệmkiểmsoát:Khicáctácdụngtừtínhđượctriểnkhaimàkhôngcósựnhậnbiếtcủabệnhnhânthìkhônghềchữatrịđượcgìhết.Hộiđồngkếtluậnrằng,kếtquảchữatrị,nếucó,đềunằmtrongsuynghĩcủakhángiảmàthôi.Mesmervàcáctínđồcủamìnhkhônghềnaonúng.Mộttrongsốhọsaunàythúcđẩyquanđiểmdướiđâyvềtưduy:
Hãyquêntoànbộkiếnthứcvậtlýcủaquývịtrongchốclát…Hãyvứtbỏkhỏitưduycủamìnhtấtcảnhữngphảnkhángcóthểxảyra…Đừngtranhluậntrongvòngsáutuần…Hãythậttintưởng,thậtkiênnhẫn;gạtbỏhếtkinhnghiệmquákhứ,vàđừnglắngnghelýtrí.
Ồ,vâng,cònmộtlờikhuyêncuốicùngnữa:“Đừngtừhóatrướcnhữngkẻtọcmạch.”
MộtthứnữalàmchotatỉnhngộlàcuốnMốtnhấtthờivànhữngngụybiệnnhândanhkhoahọc(FadsandFallaciesintheNameofScience)củaMartinGardner.ỞđâycónóiđếnWilhelmReichkhámphárachìakhóavềcấutrúccácthiênhàngaybêntrongnănglượngcủatrạngtháicựckhoái;AndrewCrossetạoracácloạicôntrùngsiêunhỏtừmuốibằngphươngphápđiệnnăng;HansHorbigervớisựbảotrợcủachếđộQuốcxãtuyênbốrằngNgânhàkhôngphảicấuthànhtừcácvìsao,màlànhữngnắmtuyết;CharlesPiazziSmythpháthiệntừcácchiềucủaĐạiKimtựthápGizehmộtbảngniênđạithếgiớitừgiaiđoạnSángtạotớilầntrởlạicủaChúalúcphánquyếtcuốicùng;L.RonHubbardviếtmộtbảnthảocóthểkhiếnngườiđọcphátđiên(Tôitựhỏiđiềunàyđãđượcchứngminhchưa?);trườnghợpBrideyMurphy,dẫndắthàngtriệungườitớikếtluậnrằngrốtcuộccóbằngchứngnghiêmtúcvềsựđầuthai;“nhữngminhchứng”củaJosephRhinevềtrigiácngoạicảm(ESP–extra-sensoryperception);bệnhviêmruộtthừađượcchữachạybằngbiệnphápthụtnướclạnh,cácbệnhdovikhuẩnthìchữabằngcácốngđồng,cònbệnhlậuthìbằngánhsángmàulục–vàtrongtấtcảnhữngcâuchuyệntựhuyễnhoặcvàbịpbợmnày,tôingạcnhiênthấycómộtchươngnóivềUFO.
Dĩnhiên,đơnthuầnbằngviệcviếtnhữngcuốnsáchghilạinhữngniềmtinkhôngxácthực,MackayvàGardnercóphầntỏratrịchthượngvànghiệtngã.Chẳngnhẽhọkhôngchấpnhậnđiềugì?Nhưngthậtngạcnhiênlàbiếtbaonhiêutuyênbốđượctranhluậnvàbảovệmộtcáchsaysưavềtrithứcrốtcuộclạichẳngcóýnghĩagìcả.Dầndầntôihiểurằngsựsailầmcủaconngườilàđiềutấtyếuvàcóthểcócáchgiảithíchkhácchonhữngchiếcđĩabiếtbay.
Ngaytừthờicònnhỏ,từrấtlâutrướckhitôinghenóiđếncácđĩabay,tôiđãquantâmđếnkhảnăngvềsựsốngngoàivũtrụ.Tôivẫn
thíchthúvớichủđềnàykhálâusaukhinhiệthuyếtbanđầucủatôidànhchoUFOphainhạt–khitôihiểuhơnvềnhữnggìmàtayđốccôngtànnhẫngọilàphươngphápkhoahọc:Mọithứxoayquanhvấnđềbằngchứng.Vớimộtcâuhỏiquantrọngđếnvậy,bằngchứngphảirấtchặtchẽ.Chúngtacàngmuốnnóđúngthìchúngtacàngphảithậntrọng.Chưacótuyênbốcủanhânchứngnàođủmạnhcả.Ngườitathườngmắcsailầm.Ngườitavẫndiễnnhữngtròđùađểmuavui.Ngườitathổiphồngsựthậtvìtiềnhoặcđểgâychúýhaymuadanh.Ngườitađôikhilạihiểunhầmnhữnggìhọnhìnthấy.Ngườitanhiềulúcthậmchícònnhìnthấynhữngthứkhônghềhiệndiệnởđó.
Vềcơbản,tấtcảcáctrườnghợpUFOđềuchỉlàgiaithoại,mộtđiềugìđóđượcquảquyếtnhưvậy.UFOđượcmôtảrấtkhácnhautùytừngtrườnghợplàchuyểnđộnghoặcbaylượnrấtnhanh;hìnhđĩa,hìnhđiếuxìgà,hoặchìnhquảcầu;chuyểnđộngimlặnghoặcgâyồn;thảiracộtlửadữdội,hoặckhônghềthảiragìcả;kèmtheonhữngánhđènnhấpnháy,hoặcphátsángđồngmộtmàubạc,hoặctựphátsáng.Tínhchấtphongphúcủanhữngtrườnghợpquansátđượcchothấyrằngchúngkhônghềcóchungnguồngốc,vàrằngviệcsửdụngnhữngthuậtngữnhưUFOhoặc“đĩabay”chỉgâynhầmlẫnchovấnđềnàybằngviệcgộpchungmộtloạthiệntượngchẳngliênquangìđếnnhau.
Cógìđóhơikỳquặctrongviệcphátminhracụmtừ“đĩabay.”Khitôiviếtchươngsáchnày,tôiđểtrướcmặtmìnhphầnvănbảnghilạimộtcuộcphỏngvấnvàongày7tháng4năm1950giữaEdwardR.Murrow,nhàbáonổitiếngcủahangCBS,vàKennethArnold,mộtphicôngdânsựtừngnhìnthấygìđórấtlạthườngởgầnNúiRainierthuộcbangWashingtonvàongày24tháng6năm1947vàlàngườinghĩracụmtừtrên.Arnoldkhẳngđịnhrằngbáochí
Khôngtríchdẫnđúnglờitôi…Khitôinóivớibáogiớihọđãtríchdẫnsailờitôi,vàtrongtrạngtháiphấnkhích,lầnlượtcácbáođềudẫntheochotớikhikhôngaibiếtchínhxáchọnóigìnữa…Nhữngvậtthểnàyítnhiềuchaođảogiốngnhưnhữngconthuyềntrênmặtnướcnổisóng…Vàkhitôimôtảcáchchúngbaylượn,tôinóirằngchúngbaygiốngnhưngườitavớlấymộtcáiđĩavàlianóngangquamặtnước.Hầuhếtcácbáođềuhiểusaivàtríchdẫnsaicâunày.Họnóirằngtôinóilàchúnggiốngnhưnhữngcáiđĩa;tôinóirằngchúngbaygiốngnhưcáiđĩa.
Arnoldnghĩôngđãnhìnthấymộtloạtchínvậtthể,mộttrongsốđótạoramột“luồngsánglamtuyệtđẹp.”Ôngkếtluậnđólàmộtloạimáybaycócánhmới.Murrowtổngkết:“Đólàmộttríchdẫnsailệchmangtínhlịchsử.TrongkhicáchgiảithíchnguyêngốccủaôngArnoldbịngườitaquênlãngthìthuậtngữ“đĩabay”lạitrởthànhmộttừcửamiệng.”NhữngchiếcđĩabaycủaKennethArnoldtrôngvàvậnhànhhoàntoànkhácvớinhữnggìmàchỉvàinămsausẽđượcnêurõtrongcáchhiểucủacôngchúngvềthuậtngữnày:mộtthứgìđógiốngnhưmộtchiếcđĩanhẹrấtlớnvàdichuyểnnhanh.
Hầuhếtmọingườiđềubáocáotrungthựcnhữnggìhọnhìnthấy,nhưngnhữnggìhọthấylàcáchiệntượngtựnhiên,nếukhôngquenthuộclắm.MộtsốtrườnghợpnhìnthấyUFOhóarachỉlànhữngchiếcmáybaymớimẻ,nhữngmáybaythôngthườngvớikiểubốtríđènkháclạ,nhữngkhinhkhícầuởtầngcao,nhữngloàicôntrùngphátsáng,nhữnghànhtinhnhìntrongcácđiềukiệnkhíquyểnkháclạ,nhữngảoảnhthịgiácvànhữngđámmâyhìnhhạtđậuhiệnralừnglững,séthòn,ảonhật,saobăngkểcảnhữngquảcầulửamàulục,vàcácvệtinh,đầunhọncủatênlửa,vàbộphậntăngthếđạnđạođangbaytrongkhíquyển.Cóthểtinrằng,mộtsốítcólẽlànhữngsaochổinhỏđangtanbiếnởtầngtrêncủakhíquyển.Ítnhất
mộtsốbáocáocủacácmáyrađalàdo“truyềnâmbấtthường”–cácsóngvôtuyếnđitheonhữngđườngcongdohiệntượngnghịchchuyểnnhiệtđộkhíquyển.Theotruyềnthống,chúngđượcgọilàcác“thiênthần”rađa–mộtthứgìđódườngnhưhiệndiệnnhưnglạikhôngcó.Quývịcóthểgặpphảinhữngtrườnghợpquansátbằngmắthoặcrađađồngthờimàkhônghềcóbấtkỳthứgì“ởđó”cả.
--
Cóquánhiềuvệtinhnhântạotrêncaođếnmứcchúngthườngxuyêntạoranhữnghiệntượnglóamắtởđâuđótrênthếgiới.HaihoặcbachiếcbốccháytrongbầukhíquyểnTráiĐấtmỗingày,cácmảnhvỡcháyđùngđùngthườngrấtdễthấybằngmắtthường.–TG
--
Khichúngtachúýđếngìđólạlùngtrênbầutrời,mộtsốngườitrongchúngtatrởthànhnhữngnhânchứngtồi,dễphấnkhíchvàkhôngcònkhảnăngphêphán.Đãtừngcónghingờrằnglĩnhvựcnàythuhútđámlừađảovàlòebịp.NhiềubứcảnhchụpUFOhóaralàgiảmạo–nhữngmôhìnhthunhỏđượctreolênbằngnhữngsợidâymỏngmanh,thườngđượcchụpbằngmộtkiểuphơisángđúp.MộtUFOđượchàngnghìnngườinhìnthấytrongmộttrậnbóngđáhóaralàtròđùacủađámnamsinhviên–mộtmảnhbìacứng,vàicâynến,vàmộtcáitúinylonmỏng,tấtcảđượcphốihợplạiđểtạothànhmộtkhinhkhícầukhínóngrấtthôsơ.
Tàiliệuvềchiếcđĩabaybịrơinguyêngốc(vớinhữngngườingoàihànhtinhnhỏbévàbộrănghoànhảocủahọ)hóaralàmộttròlừađảo.FrankScully,câyviếtcủatờVariety,sángtạomộtcâuchuyệndomộtngườibạnlàmnghềbándầukểlại;nóđóngvaitrò
trungtâmtrongcuốnsáchănkháchviếtnăm1950củaScullycónhanđềPhíasaunhữngchiếcđĩabay(BehindtheFlyingSaucers).MườisáusinhvậtlạđãchếtđếntừSaoThủy,mỗisinhvậtcaokhoảng1m,đãđượctìmthấybêntrongmộttrongbachiếcđĩabaybịrơi.Ngườitathuhồiđượcnhữngcuốnsổtayvớicácđồhìnhlạlùng.Giớiquânsựđanggiữkínnhữngthứnày.Hàmýđưararấtsâusắc.
NhữngkẻđánhlừalàSilasNewton,ngườichobiếtđãsửdụngsóngvôtuyếnđểtìmkiếmvàngvàdầu,vàmộtvị“TiếnsĩGee”bíẩnmàsaunàyhóaralàmộtôngGeBauer.NewtonchếtạomộtbánhrăngtừcỗmáyUFOvàtrưngranhữngtấmảnhđĩabaycậncảnh.Nhưngôngấykhôngchophépthẩmđịnh.Khimộtngườicótháiđộhoàinghi,bằngtròảothuậttay,đánhtráobánhrăngvàgửithứnàyđiphântích,hóaranóđượclàmbằngnhômnồinấu.Âmmưađĩabayrơilànàylàmột“giaothời”nhonhỏtrongcảmộtphầntưthếkỷtoànnhữngtròlừagạtdoNewtonvàGeBauerdàndựng–chủyếubánnhữnghợpđồngdầuvôgiátrịvànhữngloạimáymócthămdò.Năm1952,họbịFBIbắtgiữ,vànămsaubịkếttộilạmdụngtínnhiệm.Những“kỳtích”củahọ-đượcnhàsửhọcCurtisPeeblesghichéplại–sẽkhiếnchonhữngtínđồUFOphảithậntrọngvớinhữngcâuchuyệnđĩabayrơitừvùngTâyNamnướcMỹkhoảngnăm1950.Khôngnhưtatưởngđâu.
Ngày4tháng10năm1957,tàuSputnik1,vệtinhnhântạoquayquanhquỹđạoTráiĐấtđầutiên,đượcphónglên.Trongsố1.178trườnghợpnhìnthấyđĩabaytạiMỹvàonămđó,có701vụ,hoặc60%-chứkhôngphải25%nhưquývịnghĩ–xảyratrongkhoảngthờigiantừtháng10đếntháng12.HàmẩnrõrangchínhlàdovệtinhSputnikvàviệcthôngtinvềnóđãtạoranhữngbáocáovềUFO.Cólẽngườitanhìnbầutrờiđêmnhiềuhơn,vànhìnthấynhiềuhiệntượngtựnhiênhơnmàhọkhônghiểu.Hoặccóthểlàhọnhìnlên
nhiềuhơnvàthấynhiềutàuvũtrụlạvẫnluônhiệndiệntrênđóchăng?
Ýtưởngđĩabaycónhữngtiềnlệđángngờ,từmộtvụlừađảocóchủđịnhvớitiêuđềTôinhớLemuria!,doRichardShaverviết,đượcxuấtbảnvàosốtháng3năm1945củatạpchíkhoahọcgiậtgânAmazingStories.Đóđúnglàmộtthểloạimàtôinghiếnngấukhicònlàmộtđứatrẻ.Tôiđọcđượcrằng,sinhvậtlạngoàivũtrụcưtrútạinhữnglụcđịabịmấttừ150.000nămtrước,dẫntớisựxuấthiệncủamộtchủngtộcnhữngsinhvậtsốngngầmtronglòngđấtcótàixuấtquỷnhậpthầnchịutráchnhiệmvềnhữngnỗikhổcựccủaloàingườivàsựtồntạicủaquỷdữ.ThậmchítrướccảkhiArnoldnhìnthấyđĩabay,chủbiêncủatạpchí,RayPalmer–chỉcaokhoảng1,2m,ynhưnhữngsinhvậtsốngngầmtronglòngđấtmàôngđãnóiđến–đãthúcđẩyýtưởngchorằngTráiĐấtđãtừngđượcviếngthămbởicontàuvũtrụxalạhìnhđĩavàrằngchínhphủđanggiấukínthôngtinvềnó.Chỉtừnhữngbìatạpchínhưvậy,hàngtriệungườiMỹđãtiêmnhiễmcáiýtưởngvềcácđĩabaytrướccảkhithuậtngữnàyrađời.
Nhìnchung,nhữnggìđượccholàbằngchứngdườngnhưrấtmỏngmanh–hầuhếtthườngbiếnhóathànhtâmlýcảtin,sựlừagạt,ảogiác,thựctrạnghiểusaivềthếgiớitựnhiên,nhữnghyvọngvàsợhãiđộilốtchứngcứ,vàthóihámdanh,tiềntàihoặcmuốngâychúý.Tôinhớmìnhđãnghĩrằng,thậtquátệ.
Kểtừđó,tôiđủmaymắnđểđượcthamgiavàoviệcpháinhữngcontàuvũtrụtớicáchànhtinhkhácnhằmtìmkiếmsựsống,vàlắngnghecáctínhiệuvôtuyếncóthểcóphátđitừnhữngnềnvănminhxalạ,nếucó,trêncáchànhtinhxaxôi.Nhưngnếunhữngtínhiệuđángngờkhôngphảiluônsẵncóđểchonhữngngườicótháiđộhoàinghinhậnbiếtđượcthìchúngtakhôngthểgọiđólàbằngchứng
vềsựsốngởngoàivũtrụđược–chodùchúngtathấyýtưởngnàyhấpdẫnđếnđâuđichăngnữa.Chúngtasẽchỉcònbiếtchờđợichotớikhicóđượcnhữngdữliệutốthơn,nếunhưđếnmộtlúcnhưvậy.ChúngtachưatìmthấychứngcứthuyếtphụcvềsựsốngbênngoàiTráiĐất.Chúngtachỉmớiởgiaiđoạnrấtsơkhaicủacôngcuộctìmkiếmmàthôi.Nhữngthôngtinmớimẻvàxácthựchơncóthểsẽxuấthiệnvàongàymai,chotấtcảchúngtacùngbiết.
Tôikhôngnghĩcóaiđócóthểcònquantâmhơncảtôiđếnviệcliệucóphảichúngtavẫnđượckháchlạviếngthămkhông.Điềuđósẽtiếtkiếmchotôirấtnhiềuthờigianvànỗlựcnhằmnghiêncứuvềsựsốngngoàivũtrụmộtcáchtrựctiếpvàởngaygầnđâuđây,thayvìgiántiếpvàởkhoảngcáchxaxôidiệuvợi.Thậmchínếusinhvậtlàrấtnhỏbé,khắckhổ,vàbịámảnhvềmặttìnhdục–nhưngnếuhọởđây,tôivẫnmuốnbiếtvềhọ.
---
Nhữngkỳvọngcủachúngtavề“cácsinhvậtlạ”mớikhiêmnhườnglàmsao,vàcáctiêuchíbằngchứngmànhiềungườitrongchúngtasẵnsàngchấpnhậncóthểtìmđượctrongtrườngthiêntiểuthuyếtvềnhữngvòngtròntrêncánhđồngmớigiảtạolàmsao.NókhởinguồntừAnhquốcvàlanrakhắpthếgiớinhưmộtđiềugìđókhôngchỉlàlạlùngmàthôi.
Nhữngngườinôngdânhoặckháchbộhànhđãpháthiệnranhữngvòngtròn(và,ởnhữngnămsau,nhiềuđồhìnhphứctạphơn)inrõtrênnhữngcánhđồnglúamì,yếnmạch,lúamạch,vàcảidầu.Khởiđầubằngnhữngvòngtrònđơngiảnvàogiữathậpniên1970,hiệntượngnàypháttriểndầntheonămtháng,chotớicuốithậpniên1980vàđầunhữngnăm1990khuvựcnôngthôn,đặcbiệttạinam
xứAnh,đượctôđiểmbằngnhữnghìnhkỷhàkhổnglồ,mộtsốcókíchthướcbằngcảsânbóngđá,inrõtrêncánhđồngngũcốctrướcvụthuhoạch–nhữngvòngtròntiếptuyếnvớinhữngvòngtròn,hoặcđượckếtnốibằngcáctrục,nhữngđườngsongsonguốnlượn.Mộtsốhìnhchothấymộtvòngtròntrungtâmcóbốnvòngtrònnhỏhơnbốtríđốixứngvâyquanh–rõràng,ngườitakếtluậnrằngchúngđượctạorabởimộtchiếcđĩabayvàbốnchânhạcánhcủanó.
Mộttròbịpchăng?Khôngthể,gầnnhưtấtcảmọingườiđềunóivậy.Cóhàngtrămtrườnghợp.Nhiềukhinóđượchìnhthànhchỉtrongmộthoặchaitiếnglúcđêmkhuya,vàvớiquymôlớnđếnvậy.Khônghềtìmthấyvếtchâncủanhữngkẻđùadaidẫntớihoặcđikhỏicácđồhình.Vàbêncạnhđó,độngcơcóthểlàgìđểthựchiệnmộttròđùanhưvậychứ?
Nhiềuphỏngđoánhiếmhoihơncũngđượcđưara.Nhữngngườicóchútkiếnthứckhoahọcđãtớikhảosáthiệntrường,bắtbẻmọilýlẽ,xuấtbảnnhiềutạpchídànhriêngchochủđềnày.Phảichăngnhữngđồhìnhlàdonhữngcơnlốcxoáylạcótêngọi“trụlốc,”hoặcthậmchínhữngcơnlốclạlùnghơnnữagọilà“lốcvòngnhẫn”?Cònséthònthìsao?CácnhàđiềutrangườiNhậtđãcốgắngmôphỏnglại,trongphòngthínghiệmvàởquymônhỏ,vậtlýplasmamàhọnghĩđangtồntrạitrênhànhtinhWiltshirexaxôi.
Nhưngđặcbiệtkhinhữngđồhìnhtrêncánhđồngtrởnênphứctạphơnthìnhữngcáchgiảithíchkhítượnghoặcđiệnhọclạicànggượngép.HiểnnhiênlàđódoUFOtạora,nhữngsinhvậtlạđangliênlạcvớichúngtabằngmộtthứngônngữhìnhhọc.Hoặccólẽđólàtácphẩmcủaquỷsứ,hoặcTráiĐấtvẫnbịdàyvòlâunayđangkêuthanvềtìnhtrạngsuythoáimànóphảigánhchịudobàntayConngười.HàngđoàndukháchKỷnguyênmớitìmđến.Nhiềungười
hăngháithứctrắngđêmvớimáyghiâmvàkínhnhìnđêmhồngngoại.Cácphươngtiệntruyềnthônginvàđiệntửtrênkhắpthếgiớirasứctruylungcácchuyêngiangũcốccantrường.Nhữngcuốnsáchănkháchvềngườingoàihànhtinhchuyênlàmbiếndạnghoamàuđượccôngchúnghồihộpvàngưỡngmộđónnhận.Đúng,thựctếngườitakhônghềnhìnthấyđĩabaynàođápxuốngruộnglúamì,khônghềcóhìnhkỷhànàođượcghilạitronglúcđangđượctạoracả.Nhưngngườitacứthừanhậnnguồngốclạlùngcủachúng,vàgiớitruyềnthôngcứlienhệvớinhữngcơquancóthẩmquyền.“Nănglượngorgone”đượcpháthiệntrongnhữngvòngtrònđó.
NhiềucâuhỏiđượcnêuratạiQuốchội.HoànggiatriệutậpThượngNghịsĩSollyZuckerman,nguyêntrưởngcốvấnkhoahọctạiBộQuốcphòng,đểthamvấnđặcbiệt.Ngườitanóirằngcóthểcómatrongtrườnghợpnày;rồicả,cácHiệpsĩĐềnthánhMaltavànhiềuhộikínkhácnữa.CáctínđồtônthờquỷSatăngcũngbịliêncan.BộQuốcphòngtìmcáchgiấunhẹmmọiviệc.Vàivòngtrònvớvẩnvàthôkệchđượccholànhữngcốgắngcủagiớiquânsựnhằmđánhlạchướngdưluận.Báolácảithahồkhaithác.TờDailyMirrorthuêhẳnmộtnôngdâncùngcontraiôngtatạoranămvòngtrònvớihyvọngnhửtờbáođốiđịchlàDailyExpressnhảyvàođưatin.ThếnhưngtờExpresskhôngmắcmưu,ítnhấtlàtrongvụviệcnày.
Cáctổchức“ngũcốchọc”đuanhauxuấthiệnvàthànhmộtnhómriêng.Cácnhómđốiđịchgửichonhauđủthứhầmbàlằng.Nhữnglờicáobuộcvềnănglựcyếukémhoặccòntệhơnnữađượcđưara.Sốlượngcác“vòngtròn”trêncánhđồngtănglênđếnhàngnghìn.HiệntượngnàycònlangsangcảHoaKỳ,Canada,Bulgaria,Hungary,NhậtBản,HàLan.Cácđồhình–đặcbiệtnhữnghìnhphứctạphơn–bắtđầuđượctríchdẫnngàycàngnhiềutrongcáctranhluậnvềsựghéthămTráiĐấtcủasinhvậtlạ.Ngườitacònvẽracả
nhữngmốiliênhệrấtkhiêncưỡngvới“Gươngmặt”trênSaoHỏa.Mộtnhàkhoahọcmàtôiquenbiếtviếtthưchotôinóirằngtrongnhữnghìnhnàyẩngiấukiếnthứctoánhọccựckỳtinhdiệu;chúngchỉcóthểlàkếtquảcủamộttríthôngminhsiêuviệt.Thựctế,mộtvấnđềmàgầnnhưtấtcảcácnhànghiêncứungũcốcđềunhấttrílànhữngđồhìnhtrêncáchđồngxuấthiệnsaunàyquáphứctạpvàđẹpnênkhôngthểlàsảnphẩmdosựcanthiệpcủaconngườichứđừngnóilàdonhữngkẻlừađảovôtráchnhiệmvàbêthanàođótạora.RõràngngườitanghĩngayđếntríthôngminhngoàiTráiĐất…
Năm1991,DougBowervàDaveChorley,haianhchàngđếntừSouthampton,tuyênbốrằnghọlànhữngngườitạoracácđồhìnhtrêncánhđồngtrongsuốt15năm.Họnghĩraviệcđóvàomộtbuổitốitạiquánrượuquenthuộccủahọ,ThePercyHobbes.HọđãrấtthíchthútrướcnhữngbàiviếtvềUFOvànghĩcóthểsẽrấtthúvịnếuđánhlừanhữngngườicảtinvàochuyệnUFO.Mớiđầu,họlàmcholúamìđổrạpxuốngbằngthanhsắtnặngmàBowerdùnglàmdụngcụchốngtrộmởcửahậuhiệubánkhungtranhcủaanhấy.Sauđó,họsửdụngvángỗvàdâychão.Nhữngcôngtrìnhđầutiêncủahọchỉmấtcóvàiphút.Nhưngvốnlànhữnganhchàngtinhnghịchthành“bảnchất”vàcũnglànhữngnghệsĩthựcthụ,tháchthứcbắtđầutăngdầntronghọ.Dầndần,họthiếtkếvàthựchiệnnhữngđồhìnhngàycàngcôngphuhơn.
Mớiđầu,dườngnhưchẳngaichúý.Khônghềcócơquantruyềnthôngnàođưatin.Thểloạinghệthuậtcủahọchẳngđược“bộtộc”UFOmảymayđểtâm.Họsắpsửatừbỏcácvòngtròntrêncánhđồngđểchuyểnsangtròlừabịpgìđókhácthỏamãnvềmặttìnhcảmhơn.
Độtnhiên,cácvòngtròntrêncánhđồngđượcchúý.GiớiUFO
họcsaynhưđiếuđổ.BowervàChorleyvôcùngphấnkhởi–đặcbiệtkhicácnhàkhoahọcvànhữngngườikhácbắtđầuđưaranhữngnhậnđịnhrấtcósứcnặngrằngkhôngcótríthôngminhthuầntúycủaconngườinàocóthểthựchiệnđược.
Họthậntrọnglênkếhoạchchotừng“phivụ”banđêm–nhiềukhitheođúngnhữnghìnhvẽtỉmỉmàhọđãchuẩnbịbằngmàunước.Họtheodõisátsaonhữngcáchgiảithíchcủamọingười.Khimộtnhàkhítượngởđịaphươngsuyluậnramộtloạilốcxoáybởivìtấtcảhoamàuđềubịrạpxuốngtheochiềukimđồnghồ,họbènphảnbáclạinhậnđịnhcủaôngấybằngcáchtạoramộthìnhmớivớimộtvòngtrònbênngoàiđổngượcchiềukimđồnghồ.
Ítlâusau,nhữngđồhìnhtrêncánhđồngkhácxuấthiệnởmiềnnamxứAnhvàcácnơikhác.Nhữngtaylừađảobắtchướcmộtcáchmáymócliềnxuấthiện.BowervàChorleybèntạoramộtthôngđiệpđáplạitrêncánhđồnglúamì:“WEARENOTALONE”(Chúngtôikhôngđơnđộc).ThậmchímộtsốngườixemđâylàmộtthôngđiệpđíchthựccủangườingoàiTráiĐất(mặcdùđúngracầnphảilà“YOUARENOTALONE”(Cácbạnkhôngđơnđộc).DougvàDavebắtđầukýtênvàonhữngtácphẩmnghệthuậtcủamìnhbằnghaichữD;thếlàchuyệnnàycũngđượcgánchomộtmụcđíchbíẩnnàođócủasinhvậtlạ.NhữnglầnvắngmặtvàobanđêmcủaBowerkhiếnchovợanhấy,Ilene,nghingờ.Saurấtnhiềukhókhăn–IlenebámtheoDavevàDougvàomộtbuổitối,vàsauđónhậpvàonhữngngườicảtinđếnchiêmngưỡngtácphẩmcủahọvàongàyhômsau–côấymớichịutinrằngnhữngbuổivắngmặtcủachồngmìnhhoàntoànvôhại.
Cuốicùng,BowervàChorleychánvớitròđùangàycàngcầukỳnày.Mặcdùcóđiềukiệnthểlựcrấtsungmãnnhưnggiờđâycảhai
đềuđãởvàođộtuổilụctuầnvàcóphầngiàđểthựchiệnnhữngchuyếnđiđêmtrêncánhđồngcủanhữngngườinôngdânxalạvàthườnglàkhôngdễmến.Cóthểhaingườithấybựctứcvớinhữngngườichỉđếnchụpảnhtácphẩmcủahọvàtuyênbốrằngnhữngnghệsĩtạorachúnglàsinhvậtlạ.Vàhọthấylorằngnếuhọcứchầnchừ,ngườitasẽkhôngtintuyênbốcủahọnữa.
Vậylàhọthúnhậntấtcả.Họchứngminhvớicácphóngviêncáchhọthựchiệnngaycảnhữnghìnhphứctạpnhất.Quývịcóthểnghĩrằngkhôngbaogiờcóchuyệnmộttròlừalạiđượcduytrìquanhiềunămđếnnhưvậy,vàchúngtasẽchẳngbaogiờlạinghenóirằngaiđócóthểcóđộngcơđểđánhlừanhữngngườinhẹdạtinrằngsinhvậtlạcótồntạinhưvậy.Nhưnggiớitruyềnthôngkhôngmấychúý.Nhữngnhàngũcốchọcyêucầuhọbơnbớtlại;nóichocùng,họlàmniềmvuicủaviệctưởngtượngranhữngchuyệnkỳlạgiảmđirấtnhiều.
Kểtừđó,nhữngtaybịpchuyêntạoracácvòngtròntrêncánhđồngkháccũng‘hắtnướctheomưa’,nhưngchủyếutheomộtmôthứclộnxộnhơnvàkhôngtạocảmhứngbằng.Vàlúcnàocũngvậy,việcthúnhậnchuyệnđánhlừathườngbịlấnátbởitâmlýháohứcbanđầu.NhiềungườinghenóiđếnnhữngđồhìnhtrêncáccánhđồngvàmốiliênhệvớiUFOcủachúng,nhưnglạicụthứngkhitêntuổiBowervàChorleyhoặcýtưởngchorằngtoànbộviệcnàycóthểchỉlàmộttròlừabịpđượcnêulên.MộtcâuchuyệnchứađựngnhiềuthôngtinđượcnhàbáoJimSchnabel(cuốnRoundinCircles,PenguinBooks,1994)–nhiềunộidungbàiviếtcủatôilấytừđây–đượcinra.Schnabeltrướcđóđãcùngthamgiavớicácchuyêngiangũcốcvàcuốicùngtựmìnhđưaramộtvàiđồhìnhrấtthànhcông.(Ôngấythíchdùngtrụclănlàmvườnhơnlàvángỗ,vànhậnthấyrằngchỉcầndùngchângiậnhoamàucũngkháổn).Nhưngtácphẩm
củaSchnabel,vốnđượcmộtnhàphêbìnhgọilà“cuốnsáchnựccườinhấtmàtôiđọcđược,”cũngchỉthànhcôngởmộtchừngmựcnhấtđịnh.Nhữngtaybịpbợmtrởnênnhàmvàchẳngcònđượcchuộngnữa.
---
Nhữngnguyêntắccủatháiđộhoàinghikhôngđòihỏiphảinắmvữngmộtmứcđộcaocấpnàođó,nhưnhữngngườimuaxehơiđãquasửdụngthànhcôngnhấtđãminhchứng.Ýtưởngvềviệcứngdụngmộtcáchdânchủtháiđộhoàinghichínhlàởchỗmọingườiđềunêncónhữngcôngcụquantrọngđểđánhgiámộtcáchhiệuquảvàmangtínhxâydựngnhữngkhẳngđịnhvềmặtkiếnthức.Tấtcảnhữnggìkhoahọcđặtdấuhỏilàápdụngtháiđộhoàinghiđúngnhưchúngtacókhimuamộtchiếcxehơiđãquasửdụnghoặckhiđánhgiáchấtlượngcủanhữngloạithuốcgiảmđauhoặcbiaquảngcáotrêncácchươngtrìnhtruyềnhìnhthươngmại.
Nhưngnhữngcôngcụhoàinghinóichungkhôngcósẵnvớicáccôngdântrongxãhộichúngta.Chúnghiếmkhiđượcnhắcđếntrongtrườnghọc,thậmchícảtronglĩnhvựctrìnhbàykhoahọc,lĩnhvựcsôinổinhấtcủanó,mặcdùtháiđộhoàinghithườngxuyênxuấthiệnbộtpháttừnhữngđiềuthấtvọngcủacuộcsốngthườngngày.Nềnchínhtrị,kinhtế,quảngcáo,vàcáctôngiáocủachúngta(cảcũvàmới)vẫnrấtnhẹdạcảtin.Mộtngườicótháiđộhoàinghicóthểchorằng,chínhnhữngngườicógìđóđembán,nhữngngườimuốngâyảnhhưởngtớicôngluận,nhữngngườinắmquyềnlực,luôncóquyềnlợigắnchặtvớiviệcngăntrởtháiđộhoàinghi.
Chương5.BỊPBỢMVÀBÍMẬTHãytinvàomộtnhânchứngtrongtấtcảnhữngvấnđềkhônghề
dínhdángđếnlợiíchriêng,nhữngđammê,địnhkiếncủangườiđócũngnhưtìnhyêuđốivớinhữngđiềukỳdiệu.Khicódínhtớinhữngyếutốnàythìcầncóbằngchứngxácthựctươngxứngvớimứcđộ
làmảnhhưởngtớikhảnăngchứngthựcchovụviệc.
ThomasHenryHuxley
(1825-1895)
KhimẹcủaTravisWalton,nhânvậtnổitiếngbịsinhvậtlạbắtcóc,đượcthôngbáorằngmộtchiếcUFOđãbắtcontraibàđibằngmộtánhchớpvàsauđóđưacậutavàovũtrụ,bàđãtrảlờirấtthờơ“Vậyư,thìnhữngchuyệnnhưthếnàyvẫnxảyramà.”Liệucóđúngvậychăng?
ViệcđồngýrằngUFOhiệndiệntrênbầutrờicủachúngtakhôngcónghĩalàrấttánđồngvớiluậnđiểm:“UFO”làmộtcụmtừviếttắtcho“UnidentifiedFlyingObject”(Vậtthểbaykhôngxácđịnh).Đâylàmộtthuậtngữmangtínhbaohàmhơncả“Đĩabay.”Thựctếrằngcónhữngthứđượcnhìnthấynhưngngườiquansátbìnhthường,hoặcthậmchímộtchuyêngiatronglĩnhvựcnàođó,cũngkhônghiểunổilàđiềutấtyếu.Nhưngtạisaochúngtalạikếtluậnđólàmộtcontàuđếntừcácvìsaonếunhưchúngtanhìnthấythứgìđóchúngtakhôngnhậnra?Córấtnhiềukhảnăngthựctiễnhơnđểlýgiảikiamà.
Saukhinhữngsựkiệntựnhiênbịhiểusai,nhữngtròlừabịpvànhữngsailệchvềmặttâmlýđượcloạirakhỏitậphợpdữliệu,liệu
cócòntàndưnàocủabấtkỳvụviệcrấtđángtincậynhưngcựckỳkỳquáinàonữakhông,đặcbiệtlànhữngvụviệccóbằngchứngtựnhiên?Liệucòncó“tínhiệu”nàoẩngiấutrongnhữngtiếngồnàođókhông?Theoquanđiểmcủatôi,khônghềcótínhiệunàođượcpháthiệncả.Cónhữngvụviệcrấtxácthựcnhưnglạichẳnghềlạlùng,vàcónhữngvụviệclạlùngnhưnglạikhôngxácthực.Chưahềcótrườnghợpnào–mặcdùcóhơnmộttriệubáocáovềUFOkểtừnăm1947–trongđócóthứgìđólạlùngđếnmứcnóchỉcóthểlàmộtcontàuvũtrụđếntừngoàiTráiĐấttừngđượcghinhậnvớimứcđộxácthựcđếnmứccóthểloạitrừkhảnănghiểusai,lừabịphayảogiác.Bảnthântôivẫncóphầnlêntiếng“Dởtệ.”
ChúngtathườngxuyênnghenóiđếnnhữngtuyênbốvềUFOrấtphilýđượctruyềnbố,nhưnghiếmkhichúngtanghenóiđếnchuyệnchỉtríchchúng.Điềunàykhôngcógìkhóhiểu:cáigìbánđượcnhiềubáovàsáchhơn,cáigìthuđượcmứcxếphạngcaohơn,cáigìthúvịhơnđểtintheo,cáigìvangvọngvớinhữngdằnvặtđaukhổcủathờiđạichúngtahơn–nhữngxáctàuxalạcóthật,haynhữngkẻlợidụnglongtinlãoluyệnchuyênsănlùngnhữngngườinhẹdạ;nhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtvớisứcmạnhvôbiênđùabỡnloàingười,haynhữngtuyênbốxuấtpháttừsựyếuđuốivàthiếuhoànhảocủaconngười?
Đãnhiềunăm,tôiliêntụcdànhthờigianchovấnđềUFO.Tôinhậnđượcnhiềuthưtừnóivềchủđềnày,thườngđikèmvớinhữngmôtảmắtthấytaingherấtchitiết.Cólúclạirấtdễcóđượcnhữngpháthiệnquantrọngnếutôigọichongườiviếtthư.Saukhicócácbàigiảng–gầnnhưvềbấtkỳchủđềnào–tôithườngđượchỏi“NgàicótinvàoUFOkhông?”Tôinhậnthấyrằngcâuhỏinàythườngđượcnêuratheokhíacạnhđâylàvấnđềniềmtinchứkhôngphảibằngchứng.Tôigầnnhưkhôngbaogiờđượchỏi“Bằngchứngcho
thấyUFOlànhữngcontàuvũtrụxalạxácthựcđếnđâu?”
Tôithấyrằngtháiđộcủanhiềungườilàđãcótừtrước.Mộtsốngườitintưởngrằngnhữnglờichứngthựccủanhânchứnglàđángtincậy,rằngngườitakhônghềbịaramọiviệc,rằngảogiáchaytròbịpvớiquymônhưvậylàkhôngthểcó,vàrằngchắcchắnchínhphủvẫnluôncóâmmưubưngbítsựthậtvớichúngta.NiềmtinvàoUFOpháttriểnnhờtháiđộthiếutintưởngđốivớichínhphủ,xuấtphátrấttựnhiêntừtấtcảcáctrườnghợpchínhphủnóidối–trongbốicảnhcăngthẳnggiữayênổncủacôngchúngvới“anninhquốcgia.”Sựdốitrávànhữngâmmưugiữimlặngcủachínhphủđãtừngbịphơibàyvớinhiềuvấnđềkhácnênkhócóthểnóirằngviệcgiấudiếmchủđềlạlùngnàylàkhôngthểxảyra,rằngchínhphủsẽkhôngbaogiờchegiấunhữngthôngtinquantrọngtrướccôngdâncủamình.Mộtcáchgiảithíchphổbiếnvềviệctạisaophảibưngbítlànhằmtránhtìnhtrạnghoảngloạntrênkhắpthếgiớihoặcsựxóimònlòngtinđốivớichínhphủ.
TôilàmộtthànhviêncủaủybanTưvấnKhoahọcKhônglựcHoaKỳcónhiệmvụthẩmnghiêncứuvềUFOcủalựclượngkhôngquân–mangtên“DựánSáchXanh”,nhưngtrướcđóvàthườngvẫnđượcgọilà“DựánĐốkỵ”.Chúngtôinhậnthấynỗlựcđanglàmrấtyếuvàtùytiện.Vàogiữathậpniên1960,“DựánSáchXanh”đặttrụsởchínhtạiCăncứKhôngquânWright-PattersontạiOhio–nơi“SởTìnhbáoKỹthuậtNướcngoài”(chủyếutìmhiểuxemLiênXôcónhữngloạivũkhímớinào)cũngđặttrụsở.Họcóhồsơvềnhữngcôngnghệtốitântrongtay.QuývịhỏivềmộtsựkiệnUFOnàođóvà,cógìđógiốngnhưáolenvàáovéttạitiệmgiặtkhôngàynay,quývịphảilụccảchồnghồsơchotớikhihồsơquývịmuốnđếntayquývị.
Nhưngnhữnggìnằmtrongsốhồsơđólạikhôngđánggiácholắm.Chẳnghạn,nhiềungườigiànóiđếnnhữngánhsangbaylơlửngphíatrênthịtrấnNewHampshirenhỏbécủahọtrongsuốthơnmộtgiờ,vàtrườnghợpnàyđượcgiảithíchlàcánhcủanhữngoanhtạccơchiếnlượcxuấthiệntừmộtcăncứkhôngquângầnđótrongquátrìnhbaytập.Khônglẽcácoanhtạccơphảimấthơnmộtgiờmớibayquađượcthịtrấn?Khôngthể.HayoanhtạccơbayquađúnglúccótinbáovềUFO?Cũngkhôngthể.Ngàicóthểgiảithíchvớichúngtôi,thưangàiĐạitá,làmthếnàocácoanhtạccơchiếnlượclạicóthểđượcmôtảlà“baylơlửng”đượckhông?Không.NhữngđiềutraSáchXanhcẩuthảthựchiệnvaitròkhoahọcrấtít,nhưngchúnglạiphụcvụmụcđíchquantrọnglàthuyếtphụccôngchúngrằngkhôngquânđanglàmnhiệmvụ;vàrằngcólẽkhôngcógìliênquanđếnUFOcả.
Dĩnhiên,điềuđókhôngngănđượckhảnănglàmộtnghiêncứukhácvềUFO,nghiêmtúcvàkhoahọchơn,đangđượctiếnhànhởđâuđó–domộtthiếutướngchứkhôngphảimộttrungtáchỉđạo.Tôinghĩchuyệnnàyhoàntoànlàchắcchắn,khôngphảivìtôitinchúngtavẫnđangđượcsinhvậtlạghéthăm,màvìnhữnggìbịgiấuđitronghiệntượngUFOchínhlànhữngdữliệutừngđượccoilàcótầmquantrọngvềmặtquânsự.ChắcchắnnếucócácUFOnhưbáocáo–nhữngcontàurấtnhanhvàrấtdễđiềukhiển–thìgiớiquânsựđãcónhiệmvụtìmchorachúnghoạtđộngnhưthếnào.NếucácUFOdoLiênXôtạorathìtráchnhiệmcủakhôngquânlàbảovệchúngta.XemxétnhữngđặcđiểmhoạtđộngđángchúýđãđượcghinhậnthìnhữnggợiýchiếnlượcvềcácUFOcủaLiênXôngangnhiênbaylượntrêncáccơsởquânsựvàhạtnhâncủaHoaKỳlàđiềuđánglongại.MặtkhácnếucácUFOdongườingoàihànhtinhtạorathìchúngtacóthểhọchỏicôngnghệ(nếuchúngtatiếpcậnđượcmộtchiếcđĩabaythôi)vàgiànhđượcưuthếlớntrongChiến
Tranhlạnh.VàthậmchínếugiớiquânsựtinrằngUFOkhôngphảidoLiênXôhayngườingoàihànhtinhtạorathìvẫncólýdochínhđángđểtheodõichặtcácbáocáo:
Trongnhữngnăm1950,cáckhinhkhícầuđượckhôngquânsửdụngrộngrãi–khôngchỉnhưnhữngphươngtiệndựbáothờitiết,nhưvẫnquảngcáorầmrộ,haycácthiếtbịphảnxạrađa,nhưvẫnđượccôngnhận,màcònbímậtlàmnhữngphithuyềndothámtựđộng,vớicácmáyảnhcóđộphângiảicaocùngcácthiếtbịtìnhbáođặcbiệt.Trongkhibảnthâncáckhinhkhícầukhôngbímậtlắmnhưngcácchươngtrìnhdothámmàchúngtiếnhànhthìlạirấtbímật.Cáckhinhkhícầuởtầngcaodườngnhưmanghìnhdángđĩabaykhiquansáttừmặtđất.Nếuquývịđánhgiásaitầmcaocủachúngthìquývịcóthểdễdàngtưởngtượngrằngchúngdichuyểnnhanhmộtcáchvôlý.Đôikhi,đượcmộttrậngióthổiđi,chúngtạoranhữngthayđổiđộtngộtvềphươnghướng,mộtđặcđiểmkhôngthấycóđốivớimáybayvàdườngnhưbấtchấpnguyêntắcbảotồnđộnglượng–nếuquývịkhôngnhậnrarằngchúngrỗngkhôngvàgầnnhưkhôngnặngbaonhiêucả.
Nổitiếngnhấttrongnhữnghệthốngkhinhkhícầuquânsựnàylà“Skyhook”,từngđượcthửnghiệmrộngrãitạiHoaKỳvàođầunhữngnăm1950.Cácdựánvàhệthốngkhinhkhícầukhácđượcchếtạolà“Mogul”,“MobyDick”,“Grandson”và“Genetrix.”UrnerLidell,ngườichịutráchnhiệmvềmộtsốđiệpvụnàytạiPhòngThínghiệmNghiêncứuHảiquan,vàlàngườisaunàytrởthànhmộtquanchứccủaNASA,từngkểvớitôirằngôngấynghĩđếntấtcảcácbáocáoUFOđềulàdocáckhinhkhícầuquânsự.Trongkhicụmtừ“tấtcả”điquáxathìtôinghĩrằngvaitròcủachúnglạichưađượcđánhgiámộtcáchđầyđủ.Theotôibiếtthìvẫnchưahềcómộtthửnghiệmcókiểmsoátchủđộngvàcóhệthống–trongđócáckhinhkhícầutầng
caođượcbímậtphónglênvàtheodõi,vàcácbáocáoUFOtừnhữngtrạmquansátbằngmắtvàrađađượcghinhận.
Năm1956,nhữngvụkhinhkhícầudothámcủaHoaKỳbaytrênvùngtrờicủaLiênXôbắtđầu.Ởđỉnhđiểm,cóhàngchụckhinhkhícầuphónglênmỗingày.Cácchuyếnbaykhinhkhícầusauđóđượcthaythếbằngcácloạimáybaytầngcao,chẳnghạnU-2,nhưngrồicũngđượcthaythếmộtloạtbằngcácvệtinhdothám.NhiềuUFOxuấthiệntronggiaiđoạnnàyrõranglàcáckhinhkhícầukhoahọc.Nhữngkhinhkhícầutầngcaohiệnvẫnđangđượcphónglên–kểcảnhữngthiếtbịmangtheocácmáycảmbiếntiavũtrụ,cáckínhviễnvọngquanghọcvàhồngngoại,cácthiếtbịthusóngvôtuyếnchuyênkhảosátbứcxạnềnvũtrụ,vànhữngthiếtbịkhácởphíatrêntầngkhíquyểnTráiĐất.
ĐãtừngcóvụồnàovềmộthoặcvàiđĩabayđượccholàbịrơigầnRoswell,NewMexico,vàonăm1947.Mộtsốbáocáobanđầuvàcácbứcảnhtrênbáochívềvụviệchoàntoànthíchhợpvớiýtưởngchorằngcácmảnhvỡlàmộtkhinhkhícầutầngcaobịrơi.Nhưngnhữngcưdânkháctạikhuvựcnày–đặcbiệtlànhiềuthậpkỷvềsau–lạinhớđếnnhữngthứlạlùnghơn,nhữngchữtượnghìnhbíẩn,nhữnglờiđedọacủagiớichứcquânsựnhắmvàocácnhânchứngnếunhưhọkhônggiữkínnhữngđiềuhọbiết,vàcâuchuyệnkinhđiểnrằngcỗmáyvàcácxácsinhvậtlạđãđượcđưalênmộtmáybayvàbaytớiSởChỉhuyTrangthiếtbịHàngkhôngtạiCăncứKhôngquânWright-Patterson.Mộtsố,nhưngkhôngphảilàtấtcả,câuchuyệnvềxácsinhvậtlạđượcmangđicóliênquantớivụviệcnày.
PhilipKlass,mộtngườiluônhoàinghiUFO,từngtiếtlộmộtbứcthưđượccôngbốsauđóđềngày27tháng7năm1948,mộtnăm
sau“sựkiện”Roswell,từThiếutướngC.B.Cabell–khiđólàGiámđốcTìnhbáoKhônglựcHoaKỳ(vàsaunày,vớitưcáchmộtquanchứcCIA,lànhânvậtchínhtrongvụHoaKỳxâmnhậpCuBatạiVịnhConlợn).CabellthẩmvấnnhữngngườibáocáovớiôngấyvềkhảnăngUFOcóthểlàgì.Ôngấykhônghềcómanhmốigìcả.Trongmộtphúcđáptổnghợpngày11tháng10năm1948,cóchứanhiềuthôngtinhiệnlưugiữtạiSởChỉhuyTrangthiếtbịHàngkhông,chúngtôithấyngàiGiámđốcTìnhbáođượcbáocáorằngkhôngcóaikháctrongKhônglựccólấymộtmanhmối.ĐiềunàychothấykhảnăngchắcchắnrằngcácmảnhvỡUFOvànhữngngườitrênđóđãđượcđưatớiWright-Pattersonmộtnămtrướcđó.
ĐiềuKhôngquânlolắngnhấtlàcácUFOchínhlàsảnphẩmcủaNga.TạisaongườiNgalạithửnghiệmcácđĩabaytrênbầutrờiHoaKỳlàmộtcâuđốvớibốncâutrảlờicóthểcódướiđây:“(1)NhằmbácbỏniềmtincủaHoaKỳvàobomnguyêntửnhưlàvũkhíquyếtđịnhvàhiệnđạinhấttrongchiếntranh.(2)Đểtiếnhànhcácnhiệmvụdothámhìnhảnh.(3)ĐểkiểmtrakhảnăngphòngvệkhôngphậncủaHoaKỳ.(4)Đểtiếnhànhnhữngchuyếnbaythườngxuyên(chocácoanhtạccơchiếnlược)trênlãnhthổHoaKỳ.”GiờđâychúngtabiếtrằngUFOkhôngphảilàcủaNga,vàmặcdùquykếtchomốiquantâmcủaLiênXôcóthểlàcácmụctiêu(1)tới(4)nhưngcácđĩabaykhôngphảilàcáchhọtheođuổinhữngmụctiêunày.
Nhiềubằngchứngvề“sựkiện”Roswelldườngnhưđềuchỉtớimộtloạtkhinhkhícầutầngcao,cólẽđượcphónglêngầnPhitrườngQuânsựAlamogordohoặcBãiphóngThínghiệmBạchSa,rồibịrơigầnRoswell,tớicácmảnhvỡcủanhữngthiếtbịbímậtđượcgiớiquânsựvộivãthulượm,tớinhữngbảntintrênbáolúcbanđầunóirằngđólàmộtcontàuvũtrụtừmộthànhtinhkhác(“KhônglựcbắtđượcđĩabaytạinôngtrạigầnvùngRoswell”),tớivôsốnhữnghồi
tưởngxuấthiệntrongnhiềunăm,vàtớinhữnghồiứcsốnglạikhicócơhộinổidanhhoặckiếmtiền.(HaibảotàngUFOtạiRoswelltrởthànhnhữngđiểmdulịchhàngđầu).
Mộtbáocáonăm1994theoyêucầucủaBộtrưởngKhôngquânvàBộQuốcphòngnhằmphúcđápđềnghịcủamộtnghịsĩbangNewMexicođãxácđịnhcácmảnhvỡRoswelllàtừmộthệthốngdòtìmâmthanhtầnsốthấptầmxatuyệtmậtđặttrênkhinhkhícầugọilà“DựánMogul”–mộtkếhoạchnhằmphátgiácnhữngvụnổvũkhíhạtnhâncủaLiênXôởđộcaođỉnhtầngđốilưu.CácthanhtraviêncủaKhônglực,khilụclọikỹnhữnghồsơmậtcủanăm1947,đãkhôngtìmthấybằngchứnggì:
Khôngcódấuhiệuvàcảnhbáo,báođộng,hoặcnhịpđộhoạtđộngtácchiếncaohơnđượcghithườngđượcđưaranếunhưcómộtcontàulạ,vớinhữngmụcđíchkhôngrõ,thâmnhậpvàolãnhthổHoaKỳ…Mọihồsơchothấyrằngkhôngcóđiềunàotrongsốnàyxảyra(hoặcnếucóthìnóđượckiểmsoátbởimộthệthốnganninhhiệuquảvàchặtchẽđếnmứckhôngmộtai,dùởHoaKỳhaynơinơikhác,cóthểmôphỏnglại.NếumộthệthốngnhưthếđãpháthuyhiệuquảthìnócũngsẽđượcsửdụngđểbảovệnhữngbímậthạtnhâncủachúngtatrướcLiênXô,điềumàlịchsửtrướcđâyđãchứngminhrànhrànhlàkhôngphảinhưvậy).
CácmụctiêurađađượctiếnhànhbằngkhinhkhícầuphầnnàodocáccôngtyđồchơitạiNewYorksángtạora.Nhữngcôngtynàycócảloạthìnhtượngtrangtríđượcghinhớmãisuốtnhiềunămsaunàynhưlànhữngkýtựcủasinhvậtlạ.
ThờihoàngkimcủaUFOtươngứngvớithờikỳkhiphươngtiệnchínhđểphóngvũkhíhạtnhânđượcchuyểntừmáybaysangtên
lửa.Mộtvấnđềkỹthuậtbanđầuvàquantrọngliênquanđếngiaiđoạnhồiquyển–tứclàchođầuđạnhạtnhânquaytrởlạixuyênquakhíquyểnTráiĐấtmàkhôngthiêuhủytrongsuốtquátrìnhnày(vìcáctiểuhànhtinhvàsaochổiđềubịpháhủykhiđiquatầngkhíphíatrên).Mộtsốvậtliệunhấtđịnh,mônhìnhhọcdạngchóp,vàcácgócthâmnhậppháttriểnhơnnhữnglĩnhvựckhác.Cácquansátđốivớiquátrìnhhồiquyển(hoặcnhữngđợtphóngngoạnmụchơn)cóthểchothấyrấtrõsựtiếnbộcủaHoaKỳtrongngànhcôngnghệchiếnlượcquantrọngnàyhoăc,tệhơnnữa,nhữngchitiếtkémhiệuquảtrongthiếtkế;nhữngquansátnhưvậycóthểgợiýnhữnggiảiphápphòngthủmàmộtđốithủcóthểsửdụng.Điềudễhiểulàchủđềnàyđượcxemlàcựckỳnhạycảm.
Rõrànglàphảicónhữngtrườnghợptrongđógiớichứcquânsựđượcyêucầukhôngnóivềnhữnggìhọđãnhìnthấy,hoặckhinhữnglầnchứngkiếntưởngnhưvôthưởngvôphạtđộtnhiênlạiđượcxácđịnhlàtốimậtvớinhữngtiêuchícầnbiếtđượckiểmsoátgắtgao.CácquanchứckhôngquânvàcácnhàkhoahọcdânsựnghĩđếnđiềunàynhữngnămsaunàyđềucóthểkếtluậnrằngchínhphủđãdàndựngmộtbiệnphápchegiấuUFO.NếunhữngđầuđạnbịxemlàUFOthìnhiệmvụlàrấtcôngbằng.
Hãyxemxétkhảnănglừabịp.TrongtìnhtrạngđốiđầuchiếnlượcgiữaHoaKỳvàLiênXô,sựtươngthíchvềphòngkhônglàmộtvấnđềthiếtyếu.Nóchínhlàhạngmục(3)trongdanhsáchcủaTướngCabell.Nếuquývịcóthểtìmramộtđiểmyếuthìnócóthểlàchìakhóadẫntới“chiếnthắng”trongmộtcuộcchiếntranhhạtnhântổnglực.Cáchbảođảmduynhấtđểkiểmnghiệmkhảnăngphòngthủcủađốiphươnglàchomáybaybaylượnbêntrênbiêngiớicủahọvàxemhọmấtbaonhiêulâumớipháthiệnranó.HoaKỳđãthựchiệnviệcnàyđềuđặnđểkiểmnghiệmkhảnăngphòngkhôngcủa
LiênXô.
Nhữngnăm1950và1960,HoaKỳcócáchệthồngphòngthủrađatântiếnnhấtphủkíncácvùngduyênhảiphíatâyvàđôngcủamình,vàđặcbiệtlànhữngvùngtiếpcậnphíabắc(nơicónhiềukhảnăngcácoanhtạccơhaytênlửatấncôngcủaLiênXôsẽthâmnhậpnhất).Nhưngvẫncómộtchỗhiểm–khôngcóhệthốngcảnhbáosớmđángkểnàobaoquátvùngphíanamvốnhiểmtrởvềmặtđịalýhơnnhiều.Dĩnhiênđâylàthôngtinquantrọngchomộtđốithủtiềmnăng.Nóngaylậptứcgợiraâmmưuđánhlừa:MộthoặcvàimáybaysiêuhạngcủađốithủphóngtừvùngCaribbean,giảsửnhưvậy,tiếnvàokhôngphậnHoaKỳ,thâmnhậpvàitrămdặmngượctheoSôngMississippichotớikhimộtrađaphòngkhôngcủaHoaKỳpháthiệnra.Sauđó,nhữngkẻxâmnhậpvộivàngrútlui.(Hoặc,vớitưcáchmộtthửnghiệmkiểmsoát,mộtđơnvịmáybayHoaKỳđượcđiềuđộngriêngvàcửthamgiacácđợtxuấtkíchkhôngcôngbốnhằmxácđịnhxemkhảnăngphòngkhôngcủaMỹđếnđâu).Trongtrườnghợpnhưthế,cóthểcókhảnăngxảyraviệccácquansátviêndânsựvàquânsựnhìnthấycảbằngmắtvàtrênrađacũngnhưsẽcónhiềuthôngbáođộclậpvềviệcnhìnthấycácvậtthểbay.Nhữnggìđượcbáolạikhôngkhớpvớibấtkỳloạimáybayđãbiếtnào.Khônglựcvàcáccơquanhàngkhôngdândụngđềutuyênbốrằngkhôngcómáybaynàocủahọliêncancả.ThậmchínếuhọthúcgiụcQuốchộichitiềnchomộtHệthốngCảnhbáoSớmởphíanamthìchưachắcKhônglựcđãchịuthừanhậnrằngcácmáybayLiênXôhoặcCubađãvàotớitậnNewOrleans,khôngxaMemphis,trướckhicóbấtkỳaiphátgiácra.
Ởđâymộtlầnnữachúngtacómọilýdođểhyvọngvàomộtnhómđiềutrakỹthuậtcấpcao,cácquansátviêncủaKhônglựcvàdânsựđượcyêucầuphảikínmiệng,vàkhôngchỉvềsựxuấthiện
màcảviệcbưngbítthôngtintrênthựctế.Mộtlầnnữa,âmmưugiữimlặngnàychẳngcầngìliênquantớitàuvũtrụcủasinhvậtlạcả.Thậmchínhiềuthậpkỷvềsau,BộQuốcphòngvẫncónhữnglýdorấtquanliêuđểimhơilặngtiếngvềnhữngchuyệnkhiếnhọlúngtúngnhưvậy.CóxungđộtlợiíchtiềmtànggiữanhữnglongạithiểncậncủaBộQuốcphòngvớigiảiphápchocâuchuyệnUFOđầybíẩn.
Thêmvàođó,điềugìđócảCơquanTìnhbáoTrungươnglẫnKhônglựcHoaKỳđềucảmthấylolắngchínhlàcácUFOlàphươngtiệncảntrởcáckênhliênlạckhixảyrakhủnghoảngởcấpquốcgia,vàgâynhiễuviệcpháthiệnmáybaycủakẻthùcảtrênrađalẫnbằngmắt–mộtvấnđềtínhiệu-nhiễu1chínhlàmặttráicủahànhđộnglừabịp.
---
1. Nguyêngốc“signal-to-noise”(thườngviếttắtlàSNRhoặcS/N)làchỉsốdùngtrongkhoahọcvàkỹthuậtđểsosánhmứcđộcủamộttínhiệumongmuốnvớimứcđộtiếngồn(nhiễu)nền.Nếutỉsốcaohơn1:1nghĩalàtínhiệulớnhơntiếngồn.Tỉsốtínhiệu-nhiễucũngđượcdùngđểchỉtỉsốgiữathôngtinhữuíchvớicácdữliệusailệchhoặckhôngliênquanxuấthiệntrongđàmthoạihoặctraođổi.Chẳnghạn,trêncácdiễnđànthảoluậntrựctuyến,thưcrác(spam)bịxemlà"nhiễu"ảnhhưởngđến"tínhiệu".-ND
---
Xemxéttấtcảnhữngvấnđềnày,tôihoàntoàntinrằngítnhấtmộtsốbáocáovàphântíchvềUFO,vàcólẽcảđốnghồsơ,đãđượcgiấukíntrướccôngchúnglànhữngngườiphảinộpthuế.ChiếntranhLạnhđãqua,côngnghệhỏatiễnvàkhinhkhícầuđãquá
lỗithờihoặcquáphổbiến,vànhữngngườicảmthấylúngtúngđềukhôngcòntạivịnữa.Điềutệnhấtcóthểxảyra,xéttừgócđộquânsự,làcóthểcótrườnghợpđượcthừanhậnrộngrãihơnrằngcôngchúngMỹđangbịđánhlạchướnghoặcnóidốivìmụctiêuanninhquốcgia.Đãđếnlúccáchồsơphảiđượctiếtlộhoặccôngbốchomọingười.
CơquanAnninhQuốcgia(NSA)cònlongạimộttrườnghợpkếthợpgiữatínhcáchbàymưuvớivănhóagiữbímật.Tổchứcnàygiámsátđiệnthoại,sóngphátthanhvàcáchìnhthứcthôngtinliênlạckháccủacảbạnbèlẫnđốithủcủaHoaKỳ.Họđọclénthưtừcủacảthếgiới.Lượnggiaodịchbịhọchặnmỗingàyrấtlớn.Trongnhữngthờiđiểmcăngthẳng,rấtnhiềunhânviênNSAthànhthạonhữngngônngữphùhợpphảingồitrướctaingheđểtheodõimọichuyệnđangdiễnra,từnhữngmệnhlệnhđãđượcmãhóaphátđitừBộTổngtưlệnhcủaquốcgiamụctiêutớinhữngcuộctròchuyệnphòngthe.Vớinhữngtưliệukhác,cócáctừkhóagiúpmáyvitínhlựachọnranhữngđiệntíncụthểđángchúýhoặcnhữngcuộcđàmthoạivềcácvấnđềquanngạikhẩncấphiệntại.Mọithứđượclưulại,đểkhicầnđếncóthểtìmlạibăngtừ-nhằmtruynguyênlầnxuấthiệnđầutiêncủamộttừmã(codeword)hoặctráchnhiệmchỉhuytrongmộtcuộckhủnghoảng.Mộtsốtrườnghợpchặngiaodịchđượcthựchiệntừcácchốtnghetạicácquốcgiagầnkề(ThổNhĩKỳvớitrườnghợpNga,ẤnĐộvớitrườnghợpTrungQuốc),từmáybayvàcáccontàuđanglưuthonggầnđó,hoặctừcácvệtinhtìmkiếmtrongquỹđạoTráiĐất.GiữaNSAvàcáccơquananninhcủanhữngnướckhácvốnđươngnhiênkhônghềmuốnbịnghelénvẫncócuộcchạyđuavềcácbiệnphápvàbiệnphápđốiphólại.
GiờđâyvấnđềvốnđãnangiảinàycònđượctăngthêmbằngLuậtTựdoThôngtin(FOIA).NSAnhậnđượcyêucầuphảicôngbố
toànbộthôngtinhọcóvềUFO.Theoluật,họcótráchnhiệmphúcđáp,nhưngdĩnhiênkhônglàmtiếtlộ“cácphươngphápvànguồntin.”NSAcũngcónghĩavụkhôngđánhđộngcácnướckhác,dùlàbạnbèhaykẻthù,vềnhữnghoạtđộngcủamình,bằngmộthìnhthứcgâykhóchịuvàkhóxửvềmặtchínhtrị.Dođó,mộttrườnghợpchặngiaodịchđiểnhìnhmàNSAthựchiệntheoyêucầucủaluậtFOIAsẽlàmộtphầnbatrangviếtbịkiểmduyệt,mộtdòngchữnóirõ“đãghinhậnmộtUFOởtầmcaothấp,”kếtiếplàhaiphầnbatrangviếtbịkiểmduyệt.QuanđiểmcủaNSAlàviệccôngbốphầncònlạicủatrangviếtsẽcókhảnănglàmảnhhưởngđếnnguồntinvàphươngpháp,hoặcítnhấtcũngđánhđộngquốcgiacóliênquanvềviệccácgiaodịchvôtuyếnhàngkhôngcủahọđãbịchặnnhưthếnào.(NếuNSAbỏngỏnhữngtínhiệutruyềntừmáybaytớithápthuphátdườngnhưrấtmờnhạtởxungquanhthìrấtcókhảnăngquốcgialiênquansẽnhậnrarằngcáccuộcđốithoạikiểmsoátkhônglưuquânsựcủahọđangbịtheodõivàchuyểnsangcácphươngtiệnthôngtinliênlạc–chẳnghạnthayđổitầnsố-khiếnchoviệcchặnsongcủaNSAtrởnênkhókhănhơn).NhưngnhữngngườitinrằngcóâmmưuUFOđangnhậnđượchàngchụctrangtàiliệugầnnhưđềuđãbịkiểmduyệt,theoyêucầuFOIAcủahọ,rấtdễsuydiễnrằngNSAnắmtrongtaynhiềuthôngtinvềUFOvàđâylàmộtphầncủaâmmưugiữimlặng.
KhinóichuyệnvớicácviênchứccủaNSA,tôiđượcbiếtcâuchuyệnsauđây:NhữngtrườnghợpchặnsóngđiểnhìnhthườnglàliênlạcvôtuyếnmáybaydânsựhoặcquânsựthôngbáorằnghọnhìnthấyUFO,tứclàmộtvậnthểkhôngxácđịnhởkhônggianxungquanh.ĐóthậmchícóthểlàmộtmáybayHoaKỳđangthựchiệnnhiệmvụdothámhoặcgâynhiễu.Tronghầuhếtcáctrườnghợp,cóthểlàgìđóbìnhthườnghơnnhiều,vàviệcxácminhcũngđượcbáocáolạitrongcáchoạtđộngchặnsóngcủaNSAsaunày.
LôgictươngtựcóthểsửdụngđểkhiếnchoNSAdườngnhưchínhlàmộtphầntrongbấtkỳâmmưunào.Chẳnghạn,theolờihọnói,đãcóphúcđápđượcđưarakhicóđềnghịtheoluậtFOIAvềnhữnggìNSAbiếtliênquanđếncasĩElvisPresley.(ĐãcóbáocáovềnhữngtrườnghợpthấyPresleyhiệnhồnvàthựchiệnnhữngcachữabệnhmầunhiệm).Chà,NSAchỉbiếtvàiviệc.Chẳnghạn,mộtbáocáovềtìnhtrạngkinhtếcủamộtquốcgianàođóchobiếtcóbaonhiềubăngvàCDcủaElvisPresleyđãđượcbántạiđó.Thôngtinnàycũngđượccungcấpnhưlàmộtvàidòngrõràngtrongcảmộtđạidươngnhữngchitiếtbịkiểmduyệtlượcbỏ.LiệuNSAcócandựvàomộtkếhoạchchegiấuliênquanđếnElvisPresleykhông?DĩnhiêncánhântôikhôngđiềutraviệcthôngtinliênlạcliênquanđếnUFOcủaNSA,nhưngvớitôicâuchuyệncủahọcóvẻrấtđángtincậy.
Nếuchúngtatinrằngchínhphủđanggiữbímậtnhữngchuyếnviếngthămcủasinhvậtlạ,thìchúngtacầnnghĩđếnvănhóagiữbímậtcủacáccơquanquânsựvàtìnhbáo.Chíít,chúngtacóthểthúcépviệctiếtlộnhữngthôngtinliênquancótừnhiềuthậpkỷtrước–trongđóbáocáocủaKhônglựcvàotháng7năm1994về“SựkiệnRoswell”làmộtvídụđiểnhình.
QuývịcóthểtìmthấyhơihướngphongcáchhoangtưởngcủanhiềuchuyêngiaUFO,cũngnhưsựngâyngôtrướcvănhóagiữbímật,trongmộtcuốnsáchcủacựuphóngviênbáoNewYorkTimes,HowardBlum(cuốnOutThere–Ngoàikia;NhàxuấtbảnSimonandSchuster,1990):
Tôikhôngthểtránhđượcviệcđâmsầmvàonhữngngõcụtbấtngờ,chodùtôiđãcốgắngxoaysởthếnào.Tôiđiđếnchỗtinrằng,toànbộcâuchuyệnvẫnluôndaidẳng,mộtcáchchủtâm,vượtra
khỏitầmkiểmsoátcủatôi.
Tạisaovậy?
Đâylàmộtcâuhỏirấtthựctếnhưngkhôngkhảthi,đượccânbằngngayởđỉnhđiểmnhữngnghingờmỗilúcmộttăngcủatôi.Tạisaotấtcảnhữngphátngônnhânvàcơquanchínhthứcnàyđềurasứcgâykhódễchonhữngcốgắngcủatôi?Tạisaonhữngcâuchuyệnhômnayđúngvàđếnhômsaulạisai?Tạisaolạicótìnhtrạnggiấudiếmmộtcáchkiênquyếtvàmạnhmẽnày?Tạisaocácnhânviêntìnhbáoquânsựlạiloantruyềnthôngtinsailạc,khiếnchonhữngngườitinvàoUFOnhưhóarồ?Chínhphủđãpháthiệnrađiềugìởngoàikia?Họđangtìmcáchchegiấuđiềugì?
Dĩnhiên,cósựphảnbáclại.Mộtsốthôngtinđượcxácđịnhmộtcáchhợppháp;nhưvớiphầncứngquânsự,việcgiữbímậtđôikhithậtsựlàlợiíchquốcgia.Hơnnữa,cáccộngđồngquânsự,chínhtrịvàtìnhbáocóxuhướngcoitrọngviệcgiữbímậtvìmụcđíchcủahọ.Đâylàmộtcáchbịtmiệngnhữngngườihaychỉtríchvàlẩntránhtráchnhiệm–vìkhôngđủthẩmquyềnhoặctệhơnnữa.Nótạoramộtnhómtinhtúy,mộtnhómhuynhđệlànơicóthểkýthácniềmtincủacảquốcgia,khácvớisốđôngcôngdânmàngườitanhândanhđểgiữbímậtthôngtintrướcnhất.Chỉvớimộtsốítngoạilệ,việcgiữbímậtcựckỳkhôngphùhợpvớinềndânchủvàkhoahọc.
MộttrongnhữnggiaocắtcótínhkíchthíchnhấtgiữaUFOvàchuyệngiữbímậtchínhlàcáctàiliệumệnhdanhMJ-12.Cuốinăm1984,làthờiđiểmdiễnracâuchuyện,mộtphongbìcóchứamộtchiếchộpphimđãtrángnhưngchưarửađượcnhétvàohòmthưgiađìnhcủamộtnhàsảnxuấtphimtênlàJaimeShandera,ngườirấtquantâmđếnUFOvàviệcchegiấucủachínhphủ-đángchúýlà,
đúnglúcôngsắpsửarangoàiăntrưavớitácgiảcủamộtcuốnsáchnóivềnhữngsựkiệntạiRoswell,NewMexico.Khiđượcrửara,cuộnphim“hóaralà”cáctrangliêntiếpcủamộtmậtlệnh“đíchdanh”1đềngày24tháng9năm1947trongđóTổngthốngHarryS.Trumancóvẻđãthànhlậpmộtủybangồm12nhàkhoahọcvàquanchứcchínhphủđểkiểmtramộtloạtđĩabaybịrơicùngnhữngxácsinhvậtlạnhỏbé.LàmthànhviêntrongủybanMJ-12làđiềurấtđặcbiệtbởivìđâylànhữngngườithuộcgiớiquânsự,tìnhbáo,khoahọcvàkỹthuậtđượctriệutậpđểđiềutranhữngvụtainạnnhưvậynếuchúngxảyra.TrongcáctàiliệuMJ-12,cónhữngtàiliệuthamkhảovàphụlụcvềbảnchấtcủasinhvậtlạ,côngnghệtàucủahọvàvânvân,nhưngcácphụlụclạikhôngcótrongcuốnphimbíẩnkia.
Khônglựcnóirằngtàiliệunàykhôngcóthật.ChuyêngiaUFOPhilipJ.Klassvànhữngngườikhácpháthiệnthấycónhữngbấthợplývềmặttừvựngvàinấnchothấytoànbộvụnàychỉlàmộttròlừabịp.Nhữngngườichuyênsưutầmmỹthuậtrấtquantâmđếnnguồngốctranhảnhcủahọ-tứclà,aisởhữunógầnđâynhấtvàaisởhữutrướcđó…vàcứnhưvậytruyngượclạitớingườinghệsĩđầutiên.Nếucónhữnggiánđoạntrongchuỗimắtxíchnày–nếumộtbứctranh300nămtuổicóthểlầnngượclạiđượccó60nămvàsauđóchúngtakhôngcònbiếtgìvềnhữngtưgiahoặcbảotangđãtrưngbàynó–thìcầnphảinghingờvềkhảnăngnólàđồgiả.Vìlợinhuậncủaviệclàmgiảtronglĩnhvựcmỹthuậtrấtcaonêngiớisưutầmphảirấtthậntrọng.ĐâychínhlàlúccáctàiliệuMJ-12dễbịcôngkíchnhấtvàcósựnghingờvềvấnđềnguồngốcnày–bằngchứngbỗngnhiênxuấthiệnngaytạicửanhàcứnhưcógìđóbướcratừmộtcâuchuyệncổtích,chẳnghạn“Chàngthợgiàyvàđámyêutinh,”vậy.
---
1. Nguyêngốc“eyesonly”,làcụmthuậtngữdùngđểphânloạinhữngtàiliệumàchỉđíchdanhngườinhậnmớiđượcxem.–ND
---
Tronglịchsửloàingười,cónhiềutrườnghợpcóđặcđiểmtươngtự-mộttàiliệucónguồngốcmơhồđộtnhiênxuấthiệnmangtheonhữngthôngtinquantrọngchứngminhmạnhmẽchotrườnghợpcủanhữngngườiđãcópháthiệngìđó.Saukhiđiềutrakỹlưỡngvàmạnhbạo,trongmộtsốtrườnghợp,tàiliệuđượcchứngminhlàtròlừađảo.Khôngcógìkhókhăntrongviệchiểuđộngcơcủanhữngtròlừađảo.MộtvídụđiểnhìnhlàcuốnsáchDeuteronomy–đượcVuaJosiahpháthiệnbịgiấutrongĐềnthánhởJerusalem.Vàkỳdiệuthay,VuaJosiahđãtìmthấytrongDeuteronomysựxácthựcchotấtcảnhữngquanđiểmcủamình,đúngthờiđiểmđangcómộtđợtđấutranhcảiđạolớn.
MộttrườnghợpkháclàvănkiệnvẫnđượcgọilàSựdângcúngcủaConstantine.ConstantineĐạiđếlàHoàngđếđãđưaThiênChúagiáotrởthànhtôngiáochínhthứccủaĐếchếLaMã.ThànhphốConstantinople(naylàIstanbul),thủđôcủaĐếchếĐôngLaMãtronghơnmộtnghìnnăm,đượcđặttheotênông.Ôngmấtnăm337.Vàothếkỷ9,nhữngchitiếtxácnhậnSựdângcúngcủaConstantineđộtnhiênxuấthiệntrongcáctàiliệucủaThiênChúagiáo;trongđó,ConstantineđồngýdângtoànbộĐếchếTâyLaMã,baogồmcảRomechoGiáohoànglúcđólàSylvesterI.Câuchuyệnnàycònnóirằng,mónquànhỏnàyphầnnàođểbàytỏlòngbiếtơnvìSylvesterđãchữakhỏibệnhphongchoConstantine.Đếnthếkỷ11,cácgiáohoàngthườngxuyênnhắcđếnSựdângcúngcủaConstatineđểbảovệchonhữngtuyênbốcủahọkhôngchỉvớinhữngnhàlãnhđạogiáohộimàcảnhữngnhàlãnhđạothếtụcởmiềntrungItalia.Trong
suốtthờiTrungĐại,SựdângcúngđượcphânxửlàhoàntoànxácthựcbởicảnhữngngườiủnghộlẫnnhữngngườiphảnđốicáctuyênbốđươngthờicủaNhàthờ.
LorenzoxứVallalàmộttrongnhữnghọcgiảởItaliathờiPhụchưng.Làngườiưatranhluận,cứngnhắc,hayphêphán,kiêucăng,môphạm,ôngđãbịnhữngngườicùngthờichỉtríchvìtháiđộbángbổthánhthần,xấcxược,liềulĩnhvàngạomạn–cùngvớinhữngkhiếmkhuyếtkhác.Saukhiôngkếtluậnrằngtrênthựctế,xétvềmặtngữpháp,KinhTinkínhcủacácThánhTôngđồkhôngthểdo12ThánhTôngđồviếtra,Tòaándịgiáođãtuyênbốônglàmộtkẻdịgiáo,vàchỉcósựcanthiệpcủangườibảotrợchoông,VuaAlfonsoxứNaples,mớingănđượcviệcôngbịxửtử.Khôngnaonúng,năm1440,ôngđưaramộtluậnthuyếtchứngminhrằngvănkiệnvềSựdângcúngcủaConstantinelàmộtsựngụytạothôthiển.NgônngữviếtvănkiệnnàylàchữLatinhdùngtrongcungđìnhởthếkỷ4khingônngữCockneylàtiếngAnhcủanhàvua.NhờLorenzoxứValla,NhàthờThiênChúagiáoLaMãkhôngcònrasứcđòihỏicaitrịcácnướcChâuÂutheovănkiệnSựdângcúngcủaConstantinenữa.Tácphẩmnày,mànguồngốccònmộtlổhổngdàiđến5thếkỷ,nhìnchungđượchiểulàdomộttănglữcóliênhệvớitriềuchínhcủaNhàthờdựnglênvàothờiCharlemagne,khichếđộgiáohoàng(vàđặcbiệtlàGiáohoàngAdrianI)đangcốthuyếtphụcviệcthốngnhấtnhàthờvànhànước.
Giảđịnhrằngcảhaivănkiệnđềuthuộcvềcùngmộtnhóm,thìnhữngtàiliệuMJ-12làmộttròbịpkhônkhéohơnsovớivănkiệnSựdângcúngcủaConstantine.Nhưngvềvấnđềnguồngốc,lợilộcvànhữngđiểmmâuthuẫnvềmặtngôntừthìchúngđềucónhiềuđiềuchung.
MộtkếhoạchnhằmgiữkínvốnhiểubiếtvềsựsốngngoàiTráiĐấthaynhữngcuộcbắtcóccủasinhvậtlàgầnnhưhoàntoànbímậtsuốt45năm,vớihàngtrămnếukhôngnóilàhàngnghìnnhânviênchínhphủbiếtđếnbímậtnày,làmộtvấnđềkhálớn.Chắcchắn,nhữngbímậtcủachínhphủthườngxuyênđượcgiữkín,thậmchínhữngbítmậtthuộclợiíchchungcủacảcộngđồng.Nhưngquanđiểmbềngoàicủaviệcgiữbímậtấylàđểbảovệđấtnướcvàcáccôngdân.Mặcdùvậy,ởđâylạikháchẳn.Mụcđíchcủanhữngngườinắmtinmậtvềanninhlàkhôngđểngườidânbiếtvềmộtcuộctấncôngliêntụccủasinhvậtlạnhằmvàoloàingười.Nếunhữngsinhvậtlạthựcsựđangbắtcóchàngtriệungườitrongchúngtathìkhôngđơnthuầnchỉlàvấnđềanninhquốcgianữa.NósẽtácđộngđếnanninhcủatoànbộloàingườiởkhắpmọinơitrênTráiĐất.Nếunhưvậy,liệucóhợplýkhikhôngmộtaivớikiếnthứcvàbằngchứngthựcsự,ởgần200quốcgia,đứngrathổicòi,lêntiếngvàsátcánhvớiloàingườichứkhôngphảilànhữngsinhvậtlạ?
KểtừkhichấmdứtChiếntranhLạnhNASAvẫnđangcốgắngtìmkiếmnhữngnhiệmvụđểbiệnhộchosựtồntạicủamình–đặcbiệtlàmộtlýdochínhđángđểconngườixuấthiệntrongvũtrụ.NếuTráiĐấthằngngàyvẫncónhữngsinhvậtlạthùnghịchghéthămthìlẽnàoNASAlạikhôngnắmngaylấycơhộinàyđểtăngthêmngânsáchcủamình?VànếumộtcuộcxâmlăngcủasinhvậtlạđangtiếpdiễnthìtạisaoKhônglực,thườngdocácphicôngdẫndắt,lạikhôngthamdựnhữngchuyếnduhànhvũtrụcóconngườimàdồnhếtngânsáchchonhữngcỗmáykhôngngườilái?
HãynhớlạiTổchứcSángkiếnQuốcphòngChiếnlượctrướcđây,chịutráchnhiệmvềcáccuộc“Chiếntranhgiữacácvìsao.”Tổchứcnàygiờđanggặpkhókhăn,đặcbiệtlàmụctiêulậpcăncứphòngthủtrongvũtrụ.Têngọivàtầmnhìncủanóđãđượcgiảm
bớt.GiờnómangtênTổchứcPhòngthủTênlửaĐạnđạo.NóthậmchíkhôngcònbáocáotrựctiếpvớiBộtrưởngQuốcphòngnữa.SựbấtlựccủanhữngcôngnghệnhằmbảovệHoaKỳtrướcmộtcuộctấncôngquymôlớnbằngcácloạitênlửahạtnhânlàrấtrõràng.Nhưnglẽnàochúngtalạikhôngmuốnítnhấtlàthửtriểnkhainhữngthếtrậnquốcphòngtrongvũtrụnếunhưchúngtađangđốimặtvớimộtcuộcxâmlăngcủasinhvậtlạ?
BộQuốcphòng,giốngnhưcácbộtươngtựởmọiquốcgia,pháttriểnđượcnhờcókẻthù,cảthựctếlẫntưởngtượng.Sẽcựckỳbấthợplýởchỗsựtồntạicủamộtđịchthủnhưvậylạibịémnhẹmbởimộttổchứcđượchưởnglợinhiềunhấtnhờsựtồntạicủachínhđịchthủấy.ToànbộtìnhhìnhthờihậuChiếntranhLạnhcủacácchươngtrìnhkhônggianquânsựvàdânsựcủaHoaKỳ(vàcácnướckhác)đềulớntiếngphảnbáclạiýtưởngchorằngcónhữngsinhvậtlạtrongsốchúngta–dĩnhiêntrừphitintứcđượcgiấukíntrướcnhữngngườicótráchnhiệmlênkếhoạchquốcphòng.
---
VìcónhữngngườichấpnhậnmọibáocáovềUFOnêncũngcónhữngngườibácbỏngaylậptứcvàkiênquyếtýtưởngvềsựviếngthămcủasinhvậtlạ.Họnóirằngkhôngcầnthiếtphảikiểmchứng,vàthậmchírất“phikhoahọc”khicứsuynghĩvấnđềnày.TôitừnggiúptổchứcmộtcuộctranhluậncôngkhaitạicuộchọpthườngniêncủaHiệphộiVìsựTiếnbộKhoahọcHoaKỳgiữacácnhàkhoahọcủnghộvàphảnđốiquanđiểmchorằngmộtsốUFOchínhlànhữngcontàuvũtrụ;vàrồimộtnhàvậtlýcótiếng,ngườicónhữngcáchnhìnđốivớinhiềuvấnđềmàtôirấtkínhtrọng,đãdọadùngPhóTổngthốngHoaKỳgâysứcépvớitôinếutôicứkhăngkhăntheođuổichuyệnđiênrồnày.(Tuynhiên,cuộctranhluậnđãđượctổchứcvà
côngbố,cácvấnđềđượcxácđịnhrõhơnmộtchút,vàtôikhôngnghenóiđếntintứcgìtừSpiroT.Agnew).
Mộtnghiêncứunăm1969củaViệnKhoahọcQuốcgia,trongkhicôngnhậnrằngcónhữngbáocáo“khôngdễgiảithích”,kếtluậnrằng“lờigiảithíchítkhảdĩnhấtvềUFOlàgiảthuyếtvềnhữngcuộcviếngthămcủanhữngsinhvậtthôngminhđếntừvũtrụ.”Hãynghĩxemcóthểcóbaonhiêu“cáchgiảithích”khác:nhữngnhàduhànhthờigian;quỷsứđếntừxứsởphùthủy;nhữngdukháchđếntừmộtchiềukhônggiankhác–nhưNgàiMxyztplk(haylàMxyzptlknhỉ?Tôiluônquêncáitênnày)từvùngZrffftrongChiềukhônggianthứnămtrongloạttruyệntranhSiêunhân;nhữnglinhhồncủaâmphủ;haymộthiệntượng“phiCartes”khôngtuântheonhữngquyluậtcủakhoahọchoặcthậmchílàlogic.Mỗicách“giảithích”nàytrênthựctếđềuđượcđưaramộtcáchrấtnghiêmtúc.Cụmtừ“ítkhảdĩnhất”thựcsựnóilênđiềugìđó.Sựcườngđiệunàylàmộtchỉsốchothấytoànbộchủđềnàyđãtrởlênkhóchịuvớinhiềunhàkhoahọcđếnmứcnào.
Ngườitanóirằngcảmxúccóthểtuôntràovớimộtvấnđềmàchúngtathựcsựbiếtrấtít.Điềunàyđặcbiệtđúngvớisựxônxaogầnđầyvềnhữngtrườnghợpđượccholàbịsinhvậtlạbắtcóc.Sauhết,nếuđúngnhưvậy,mộttronghaigiảthuyết–sựxâmlăngcủanhữngngườingoàiTráiĐấthấpdẫnvềmặttìnhdụchoặcmộtđạidịchảogiác–dạychochúngtađiềugìđómàchắcchắnchúngtanênbiết.Cólẽlýdochonhữngcảmxúcmạnhmẽlàcảhaikhảnăngđềucónhữnghàmẩnkhôngdễchịugì.
NữthầnRạngđông
Sốlượngbáocáovàsựnhấtquáncủanhữngbáocáoấycho
thấyrằngcóthểcócơsởgìđóchonhữngtrườnghợpnhìnthấynàychứkhôngđơnthuầnlàdothuốcgâyảogiác.
Máybaybímật,báocáo,
HiệphộiCácnhàkhoahọcMỹ,
20tháng8năm1992
NữthầnRạngđông(Aurora)làmộtmáybaydothámtầmcaotốimậtcủaMỹ-thếhệkếtiếpcủaU-2vàSR-71Blackbird.Cóthểnótồntạihoặckhônghềtồntại.Vàonăm1993,cónhữngbáocáocủanhữngngườinhìnthấynóởgầnCăncứKhôngquânEdwardstạiCaliforniavàHồGroom,Nevada,vàđặcbiệtlàtạikhuvựcHồGroomgọilàKhuvực51nơimáybaythửnghiệmcủaBộQuốcphòngđượcthửnghiệm.Nhìnchungnhữngbáocáonàyrấtnhấtquán.Cácbáocáoxácnhậnthuđượctừkhắpnơitrênthếgiới.Khôngnhưnhữngthếhệtiềnnhiệm,ngườitanóirằngloạimáybaynàysiêuthanh,dichuyểnnhanhhơnnhiều,cólẽnhanhgấp6đến8lần,sovớitốcđộcủaâmthanh.Nóđểlạimộtvệtkỳlạđượcmôtảlà“nhữngchiếcbánhrántrênmộtsợithừng.”Cólẽnócũnglàmộtphươngtiệnđểphóngnhữngvệtinhbímậtloạinhỏvàoquỹđạo,đượcpháttriển,ngườitađoánchừngvậy,saukhithảmhọaChallengerchothấytínhchấtkhôngđángtincậytheotừnggiaiđoạncủatàuconthoiđốivớingânsáchquốcphòng.NhưngCIA“thềsốngthềchếtrằngkhônghềcóchươngtrìnhnhưthế,”theolờiThượngNghịsĩvàlàcựuphihànhgiaJohnGlenn.ChuyêngiathiếtkếchínhcủamộtsốloạimáybayHoaKỳtốimậtcũngnóigiốngnhưvậy.MộtquanchứcKhôngquântừngkịchliệtphủnhậnsựtồntạicủamộtloạimáybaynhưthế,hoặcbấtkỳchươngtrìnhnàonhằmchếtạoloạimáybayấy,trongKhônglựcHoaKỳhayởnơinàokhác.Phảichăngôngấynóidối?“Chúng
tôiđãxemxéttấtcảnhữngtrườnghợpquansátnhưvậy,nhưchúngtôiđãlàmvớicácbáocáovềUFO,”mộtphátngônviêncủaKhônglựcnói,cólẽvớinhữngngôntừđượclựachọncẩnthận,“vàchúngtôikhôngthểgiảithíchđược.”Trongkhiđó,vàotháng4năm1995,Khônglựctiếpnhận4.000mẫuđấtgầnKhuvực51.Diệntíchmàcôngchúngkhôngđượcphéptiếpcậnngàycàngmởrộng.
Vậyhãythửxemxéthaikhảnăng:mộtlàNữthầnRạngđôngcótồntại,vàhailànókhôngtồntại.Nếunótồntại,rõrànglàcóhẳnmộtkếhoạchchínhthứcnhằmchegiấusựtồntạinày,việcgiữbímậtđórấthiệuquả,vàloạimáybaynàycóthểđãđượcthửnghiệmhoặctiếpliệuởkhắpnơitrênthếgiớimàkhôngcómộtbứcảnhnàohoặcbấtkỳbằngchứngnàokhácđượccôngbố.Mặtkhác,nếuNữthầnRạngđôngkhônghềtồntạithìchắcchắnđãcómộtcâuchuyệnhoangđườngđượcdựnglên,vàđiquáxa.Tạisaonhữnglờiphủnhậnchínhthứcvànhấtquánlạiđượcđưarakhôngmấyđủsứcnặngnhưvậy?Phảichăngsựtồntạicủamộtđiệpvụ-trongtrườnghợpnàylàNữthầnRạngđông–cóthểgiúptạoramộttêngọichungchocảmộtloạthiệntượngkhácnhau?Dùthếnàođichăngnữa,thìcóvẻnhưNữthầnRạngđôngvẫncóliênquanđếncácUFO.
Chương6.ẢOGIÁCCũngnhưtrẻconrùngmìnhvàsợmọithứtrongbóngtốimịt
mùng,chúngtađôikhiởtrongánhsángnhưnglạisợnhữngđiềukhôngđángsợhơnsovớinhữnggìtrẻconkhiếphãiởtrongbóng
tối…
ThisĩLucretius
Bảnchấtsựvật
(khoảngnăm60trướcCôngnguyên)
Cácnhàquảngcáophảibiếtvềđốitượngnhắmtớicủamình.Đólàmộtvấnđềrấtđơngiảnliênquanđếnsảnphẩmvàsựtồnvongcủadoanhnghiệp.Dođó,chúngtacóthểtìmhiểucáchgiớidoanhnhântựdo,thươngmạicủaMỹnhìnnhậnnhữngngườimêUFObằngcáchxemxétnhữngquảngcáotrêncáctạpchíchuyênvềUFO.Đâylàmộtsốtiêuđềquảngcáo(rấtđiểnhình)từmộtsốtạpchíUFOUniverse:
·Khoahọcgianghiêncứucaocấppháthiệnbímật2000nămvềtiềntài,quyềnlựcvàtìnhyêulãngmạn.
·Đãxếphạng!Trêncảtốimật.Âmmưucủachínhphủgiậtgânnhấtthờiđạichúngtacuốicùngđãđượctiếtlộvớithếgiớibởimộtsĩquanquânđộivềhưu.
·“Nhiệmvụđặcbiệt”củabạnlàgìkhiđangởtrênTráiĐất?Sựthứcgiấcquymôvũtrụcủanhữngnhâncôngánhsáng,nhữngvụhoánhồnđổixác,&tấtcảnhữngđạidiệnsinhratrêncácvìsaođã
bắtđầu!
·Đâylàđiềuquývịđangchờđợi.24điềmbáoUFOsiêuhạngtừthếgiớithầnlinhgiúpcảithiệncuộcđời.
·Tôiđãcóbạngái.Cònquývị?Đừngbỏlỡ!Cóngayđi!
·Hãyđặtmuangaytờtạpchítuyệtvờinhấtvũtrụ.
·Hãymangmaymắn,tìnhyêuvàtiềnbạcvàođờimình!Nhữngsứcmạnhnàyđãpháthuytácdụngsuốtnhiềuthếkỷ!Chúngcóthểgiúpchoquývị.
·Bướcđộtpháphithườngtrongnghiêncứutâmlinh.Chỉmất5phútđểchứngminhrằngsứcmạnhtâmlinhthầndiệuthựcsựcótồntại!
·Quývịcóđủcanđảmđểtrởnênmaymắn,đượcyêuthươngvàgiàucókhông?Vậnmayđượcbảođảmsẽđếnvớiquývị!Hãyđónnhậnmọithứquývịmuốnvớinhữnglábùamạnhnhấtthếgiới.
·Hắcynhân:Đặcvụcủachínhphủhaysinhvậtlạ?
·Tăngsứcmạnhcủađáquý,bùamê,điềmbáovàbiểutượng.Cảithiệnhiệuquảcủamọithứquývịlàm.TăngcườngsứcmạnhtinhthầnvàkhảnăngcủaquývịvớiMÁYPHÓNGĐẠIsứcmạnhtinhthần.
·Máyhúttiềnnổitiếng:Quývịcóthíchcónhiềutiềnkhông?
·KinhthánhLael,thánhkinhcủamộtnềnvănminhbịmất.
·Mộtcuốnsáchmớicủa“ChỉhuyX”từánhsángnộitâm:Những
ngườiđiềukhiểnvàngườithốngtrịTráiĐấttrongbímậtđãđượcxácđịnh.ChúngtalàsởhữucủamộttríthôngminhngoàiTráiĐất!
Sợichỉxuyênsuốtgắnkếtnhữngmẩuquảngcáonàylạivớinhaulàgì?KhôngphảilàUFO.Chắcchắnđóchínhlàtâmlýkỳvọngdotínhcảtincủamộtbộphậncôngchúng.ĐólàlýdovìsaochúngđượcbốtrítrongcáctạpchívềUFO–bởivìnhìnchunghànhđôngmuamộttờcácchínhưvậygiúpphânloạiđộcgiả.Rõràng,cónhữngngườimuacáctạpchíđịnhkỳnàyvớitâmtrạngcóphầnhoàinghivàhọbịhạthấpbởinhữngkỳvọngnhưvậycủanhữngnhàquảngcáovàbiêntậpviên.Nhưngnếuhọđoánđúngvềphầnđôngđộcgiảcủamìnhthìđiềuđócóthểmangýnghĩagìchomẫuthứcvềhiệntượngbắtcócngườicủasinhvậtlạ?
Thỉnhthoảng,tôilạinhậnđượcthưcủaaiđócó“liênhệ”vớinhữngsinhvậtngoàiTráiĐất.Tôiđượcmời“hỏihọbấtkỳđiềugì.”Vàtrongnhiềunăm,tôiđãchuẩnbịđượcmộtdanhsáchcáccâuhỏi.XinnhớrằngnhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtrấtpháttriển.Chonêntôihỏinhữngviệcnhưthếnày“XinhãyđưaramộtbằngchứngngắngọnvềĐịnhlýcuốicùngcủaFermat1.”HoặcPhỏngđoánGoldbach2.Vàsauđótôiphảigiảithíchnhữngvấnđềnàylàgì,bởivìsinhvậtngoàiTráiĐấtsẽkhônggọiđólàĐịnhlýCuốicùngcủaFermat.Chonêntôisẽviếtraphươngtrìnhđơngiảnvớinhữngđiềudẫngiải.Tôichưabaogiờcóđượccâutrảlời.Mặtkhác,nếutôihỏiđiềugìđónhưlà“Chúngtôicóổnkhông?”tôigầnnhưluônnhậnđượccâutrảlời.Bấtkỳđiềugìmơhồ,đặcbiệtliênquanđếnnhữngđánhgiáđạođứcthôngthườngthìnhữngsinhvậtlạnàyđềucựckỳhàohứngtrảlời.Nhưngvớibấtkỳvấnđềgìcụthể,trongđócókhảnăngpháthiệnxemhọcóthựcsựbiếtbấtkỳđiềugìhơnnhữnggìđaphầnconngườiđãbiếtkhông,thìđềuchỉnhậnđượcsựimlặng.Cóthểsuyrađiềugìđótừkhảnăngtrảlờicáccâuhỏirấtkhácbiệt
này.
---
1. ĐịnhlýcuốicùngcủaFermat(còngọilàĐịnhlýlớnFermat)làmộttrongnhữngđịnhlýtoánhọcnổitiếng.ĐịnhlýnàyđượcPierredeFermatphỏngđoánlầnđầunăm1637trênlềmộtấnbảnArithmeticatrongđóôngnóirằngđãcócáchchứngminhnhưngquádàikhôngđủviếttrênlề.Nộidungđịnhlýnóirằng:Khôngcóbasốnguyêndươnga,b,vàcnàocóthểthỏamãnphươngtrìnhan+bn=cnvớibấtkỳgiátrịnguyênnàocủanlớnhơn2.Chotớiđầuthếkỷ20,cácnhàtoánhọcchỉchứngminhđịnhlýnàyđúngvớin=3,4,5,7vàcácbộisốcủanó.NhàtoánhọcngườiĐứcErnstKummerđãchứngminhđịnhlýnàyđúngvớimọisốnguyêntốtới100(trừ3sốnguyêntốphichínhquylà37,59và67).CuốicùngnóđượcAndrewWileschứngminhnăm1995saugần8nămròngnghiêncứu.–ND
2. PhỏngđoánGoldbachlàmộttrongnhữngvấnđềlýthuyếtsốvàtoánhọcchưacólờigiảilâuđờinhất.Ngày7tháng6năm1742,nhàtoánhọcĐứcChristianGoldbachviếtmộtláthưgửiLeonhardEulertrongđóôngđềxuấtphỏngđoán:“Mọisốtựnhiêncóthểviếtdướidạngtổngcủahaisốnguyêntốthìđềucóthểviếtdướidạngtổngcủanhiềusốnguyêntố.”Sauđóôngđềxuấtmộtphỏngđoánthứhaiởbênlềláthư:“Mọisốtựnhiênlớnhơn2đềucóthểviếtdướidạngtổngcủabasốnguyêntố.”Haiphỏngđoánnàyhiệnđượcxemlàtươngđương.Eulerphúcđáptrongmộtláthưngày30tháng6cùngnămvànhắcGoldbachvềmộtcuộctròchuyệntrướcđócủahọ,trongđóGoldbachnóiđếnphỏngđoánbanđầucủamình:“Mọisốtựnhiênchẵnlớnhơn2đềucóthểviếtdướidạngtổngcủahaisốnguyêntố.”Cũngtrong
thưnày,Eulernóirằng“mọisốtựnhiênchẵnđềulàtổngcủahaisốnguyêntố.Tôixemđâylàmộtđịnhlýhoàntoànđúng,mặcdùtôikhôngchứngminhđược."PhỏngđoánGoldbachkhônggiảiđượcsuốthơn250năm,chođếnnăm1930,nhàtoánhọcNgaL.G.Snhirenmanmớichỉchứngminhtrườnghợpnhỏ:mỗisốchẵnn≥4cóthểbiểudiễnthànhtổngcủa20sốnguyêntố.Năm1937nhàtoánhọcNgaI.M.VinogradovđãchứngminhbàitoánvớisốlẻkhálớnlàsốlớnhơnsốNo>e16,038,e≈2,1782...–ND
3. Nghĩranhữngcâuhỏimàkhôngconngườinàohiệnnaybiếtcâutrảlờinhưnglạicóthểlậptứcnhậnrangaycâutrảlờiđúnglàmộtbàitậpthúvị.Nghĩranhữngcâuhỏitrongnhữnglĩnhvựcngoàitoánhọcsẽcàngkhóhơn.Cólẽchúngtanêntổchứcmộtcuộcthivàthuthậpnhữngcâutrảlờihaynhấtvề“Mườicâuhỏichosinhvậtlạ.”-TG
---
Thờikỳtrướckhicómẫuthứcsinhvậtlạbắtcócngười,theolờithuậtlạicủanhữngngườibịđemlêncácUFO,họđượcnghenhữngbàigiảngmởmangđầuócvềhiểmhọacủavũkhíhạtnhân.Ngàynay,khinhữngchỉdẫnnhưvậyđượcđưara,sinhvậtngoàiTráiĐấtdườngnhưthườnggắnliềnvớivấnđềsuythoáimôitrườngvàAIDS.TôitựhỏimìnhrằnglàmthếnàomànhữngvịchủnhâncủacácUFOlạiquantâmtớinhữngvấnđềthờithượnghoặccấpthiếttrênhànhtinhnàyđếnvậy?TạosaokhônghềcómộtlờicảnhbáodùlàngẫunhiênnàovềkhíCFChayvấnđềthủngtầngozonengàytừthậpniên1950,hoặcvềvirusHIVvàonhữngnăm1970,khimànhữngcảnhbáonhưthếthựcsựcótácdụng?Tạosaongaylúcnàykhôngbáođộngchochúngtavềmộtsốhiểmhọamôitrườngvàsứckhỏecộngđồngmàchúngtavẫnchưanhậnra?Phảichănglà
nhữngsinhvậtlạchỉhiểubiếtgiốngnhưnhữngngườinóirằngthấysinhvậtlạxuấthiện?Vànếumộttrongnhữngmụcđíchchínhcủaviệcviếngthămlàcảnhbáovềnhữnghiểmhọatoàncầuthìtạisaolạichỉnóivớimộtvàingườivớinhữngbáocáorấtđángngờ?Tạisaokhôngsửdụngcácmạngtruyềnhìnhvàomộtbuổitốinàođó,hoặcxuấthiệnvớinhữngthiếtbịnghenhìncảnhbáothậtsinhđộngngaytrướcHộiđồngBảoanLiênHợpQuốc?Chắcchắnđiềuđókhôngcógìlàquákhóvớinhữngchủthểcóthểđilạitrongkhônggiantínhbằngnămánhsáng.
---
Ngườicómối“liênhệ”vớiUFOthànhcôngvềmặtthươngmạisớmnhấtlàGeorgeAdamski.ÔngấymởmộtnhàhàngnhỏởchânnúiPalomartạiCalifornia,vàdựngmộtkínhthiênvănnhỏởsânsau.TrênđỉnhnúilàkínhthiênvănlớnnhấtTráiĐất,gươngphảnxạhơn5mcủaViệnCarnengieWashingtonvàViệnCôngnghệCalifornia.AdamskitựxưnglàGiáosưAdamskicủaĐàiThiênvănNúiPalomar.Ôngấycònxuấtbảnmộtcuốnsách–tôinhớlànótừnggâyxônxao–trongđóôngmôtảôngđãgặpgỡnhữngsinhvậtlạtrôngrấtxinhđẹp,vớimáitócdàivàngóngvà,nếutôinhớchínhxác,khoácáochoàngtrắngtạihoangmạcgầnđóvànhữngsinhvậtnàyđãcảnhbáoAdamskivềnhữnghiểmhọacủachiếntranhhạtnhânnhưthếnào.HọđếntừSaoKim(nơicónhiệtđộbềmặthơn4820CmàhiệnchúngtabiếtlàmộttrởngạichotínhxácthựccủaAdamski).Cánhânôngấyhoàntoànbịthuyếtphục.SĩquancủaKhônglựcchínhthứcchịutráchnhiệmvềcáccuộcđiềutraUFOthờiđóđãmôtảAdamskibằngnhữnglờinày:
Nhìnngườiđànôngđóvànghecâuchuyệncủaôngta,quývịlậptứccósựthôithúctintưởngôngtangay.Cólẽđólàvẻngoài
củaôngta.Ôngtamặcbộđồbảohộđãsờnnhưnggọngang.Ôngtacómáitócđangngảbạcvàđôimắtthànhthựcnhấtmàtôitừngnhìnthấy.
NgôisaocủaAdamskidầndầnnhạtnhòakhiôngvềgià,nhưngôngcòntựxuấtbảnnhữngcuốnsáchkhácvàlànhânvậthiệndiệnrấtlâutạicáccuộcgặpcủanhững“tínđồ”đĩabay.
CâuchuyệnvềsinhvậtlạbắtcócngườiđầutiêntrongthờihiệnđạilàcâuchuyệnvềBettyvàBarneyHill,mộtcặpvợchồngởNewHampshire–bàvợlàmộtngườilàmcôngtácxãhộicònôngchồnglàmộtnhânviênBưuđiện.Trongmộtlầnláixelúctốimuộnvàonăm1961quadãynúiWhite,BettyđãnhìnthấymộtUFOsángrựcnhưmộtvìsaodườngnhưbámtheohọ.VìBarneysợnócóthểlàmhạihọnênhaivợchồngrờikhỏiđườnglớnđivàođườngnúihẹphơn,vàvềđếnnhàtrễhaitiếngsovớidựđịnhcủahọ.TrảinghiệmnàythúcgiụcBettyđọcngaymộtcuốnsáchmôtảvềUFOnhưlànhữngcontàuvũtrụđếntừcácthếgiớikhác;chủnhâncủachúnglànhữngconngườibénhỏthỉnhthoảnglạibắtcócconngười.
Khônglâusauđó,bàtrảiquamộtcơnácmộngkinhkhủnglặpđilặplạitrongđóbàvàBarneybịbắtcócvàđưalênUFO.Barneytìnhcờngheđượcvợkểlạigiấcmơnàyvớibạnbè,đồngnghiệpvànhữngđiềutraviênUFOtìnhnguyện.(ThậtlạlàBettykhônghềthảoluậnchuyệnnàytrựctiếpvớichồngmình).Khoảngmộttuầnsautrảinghiệmtrên,họlạimôtảvềmộtUFOgiốngnhư“chiếcbánhđa”vớinhữnghìnhnhânmặcđồngphụcnhìnthấyquanhữngôcửasổtrongsuốtcủaphithuyền.
Vàinămsau,bácsĩtâmthầncủaBarneygiớithiệuôngtớigặpmộtchuyêngiatrịliệubằngthôimiênởBostonlàBenjaminSimon.
Bettycũngđếnđểđượcthôimiên.Khibịthôimiênriêng,họđãbổsungthêmcácchitiếtvềnhữnggìxảyratronghaitiếngđồng“bịmất”:HọnhìnthấychiếcUFOđápxuốngđườngcaotốc,vàhọbịđưavàotrongphithuyềntrongtìnhtrạngbấtđộngmộtphần.Trongphithuyền,nhữngsinhvậtgiốngconngười,màuxámxịtvànhỏthóvớinhữngchiếcmũidài(mộtchitiếtkhôngđồngnhấtvớimẫuthứclúcđó)bắthọphảikiểmtraytếrấtkhácthường,kểcảđâmmộtmũikimvàorốnBetty(trướckhiphươngphápchọcốiđượcnghĩratrênTráiĐất).HiệnnaycónhiềungườitinrằngnhữngsinhvậtkiađãlấytrứngcủaBettyvàtinhtrùngcủaBarney,mặcdùchitiếtnàykhôngcótrongcâutruyệnbanđầu.ViênthuyềntrưởngcònchoBettyxemmộtbảnđồvũtrụvớinhiềuchòmsaovànhữnglộtrìnhđượcđánhdấucủaphithuyền.
---
Thờigiangầnđâyhơn,BàHillcóviếtrằngtrongcácvụbắtcóccủasinhvậtlạtrênthựctế,“khônghềthấycósựquantâmvềtìnhdục.Tuynhiên,họthườngxuyêntựtiệnsửdụngmộtsốđồđạc[củangườibịbắtcóc],nhưcầncâu,đồtrangsứccácloại,kínhđeomắthoặcmộtcốcxàphònggiặt.”–TG
---
MartinS.KottmeyerđãchothấylàcóthểtìmđượcnhiềumôtíptrongcâuchuyệncủagiađìnhHilltừmộtbộphimnăm1953mangtênNhữngkẻxâmlượctừSaoHỏa(InvadersfromMars).VàcâuchuyệncủaBarneyvềdiệnmạocủasinhvậtlạ,đặcbiệtlàđôimắttocủahọ,đượcđưaratrongmộtbuổithôimiênchỉ12ngàysaubuổitrìnhchiếumộttậptrongloạtphimtruyềnhìnhGiớihạnvũtrụ(TheOuterLimits)trongđócómộtsinhvậtlạynhưvậy.
TrườnghợpcủagiađìnhHillđượcthảoluậnrấtrộngrãi.Nócònđượcdựngthànhmộtphimtruyềnhìnhnăm1975đểđưaraýtưởngrằngnhữngkẻbắtcóclạlùng,xámxịt,nhỏthótồntạingaytrongchúngta,thâmnhậpvàolinhhồncủahàngtriệungười.NhưngthậmchímộtvàinhàkhoahọcthờiđótừngnghĩrằngmộtsốUFOthựctếcóthểchínhlànhữngtàuvũtrụlạcũngtỏrarấtthậntrọng.CuộctiếpxúcnàygâychúýdokhônghềcótrongdanhmụcnhữngtrườnghợpUFOđượcJamesE.McDonald,mộtnhàvậtlýkhíquyểntạiĐạihọcArizona,lậpra.Nhìnchung,nhữngnhàkhoahọcxemxétvấnđềUFOmộtcáchnghiêmtúcđềucóxuhướngtránhkhông“kếtthân”vớinhữngcâuchuyệnbịsinhvậtlạbắtcóc–trongkhinhữngngườitinvàoviệcsinhvậtlạbắtcóclạiítthấylýdođểphântíchnhữngánhsángnhỏnhoitrênbầutrời.
TheolờiMcDonald,quanđiểmcủaôngvềUFOkhôngdựavàobằngchứngkhôngthểphảnbác,màlàmộtkếtluậntốihậu:Đốivớiông,tấtcảnhữngcáchgiảithíchkhácdườngnhưcàngkhótinhơn.Vàogiữathậpniên1960,tôisắpxếpchoMcDonaldtrìnhbàynhữngtrườnghợphaynhấtcủaôngtạimộtcuộchọpriêngvớinhữngnhàvậtlývàthiênvănhọchàngđầu,nhữngngườitrướcđóchưahềquantâmgìđếnvấnđềUFO.ÔngấykhôngchỉthấtbạitrongviệcthuyếtphụchọrằngchúngtavẫnđangđượcnhữngngườingoàiTráiĐấtviếngthămmàôngấycònthấtbạitrongviệckíchthíchmốiquantâmcủahọ.Vàđâylàmộtnhómcóchỉsốngạcnhiênrấtcao.ĐơngiảnvìchỗMcDonaldnhìnthấylànhữngsinhvậtlạthìhọthấynhữngcáchgiảithíchbìnhthườnghơnrấtnhiều.
TôirấtvuicócơhộidànhvàigiờvớiôngbàHillvàvớiBácsĩSimon.KhôngthểnhầmlẫnđượcvềtínhđứngđắnvàngaythậtcủaBettyvàBarney,vàcảmxúchỗntạpcủahọvềviệctrởthànhnhữngnhânvậtcủacôngchúngtronghoàncảnhkỳquặcvàrắcrốinhư
vậy.VớisựchophépcủagiađìnhHill,Simonchotôinghe(và,theolờimờicủatôi,cảMcDonald)mộtsốbăngâmthanhcácbuổithôimiêncủahọ.Chođếngiờ,ấntượngmạnhnhấtcủatôilàsựsợhãitộtđộtronggiọngnóicủaBarneykhiôngấymôtả-nóichínhxáchơnlà“sốnglại”–cuộcgặpgỡ.
Simon,trongkhilàngườiđiđầuđềxướngchonhữngưuđiểmcủaphươngphápthôimiêntrongchiếntranhcũngnhưthờibình,khônghềbịcuốnvàocơnsốtcủacôngchúngvềUFO.ÔngấyhưởngmộtphầnvừaphảitrongsốtiềnnhuậnbúttừcuốnsáchănkháccủaJohnFuller,Chuyếnđiđứtquãng(InterruptedJourney),nóivềtrảinghiệmcủanhàHill.NếuSimonkhẳngđịnhcâuchuyệncủahọlàxácthựcthìdoanhsốbánsáchcóthểđãtăngvọtvàôngấysẽđượchưởnglợitàichínhrấtlớn.Nhưngôngấykhônglàmvậy.Ôngấycũnglậptứcphảnđốiquanniệmchorằnghọnóidối,hoặcnhưgợiýcủamộtchuyêngiatâmthầnkhác,rằngđâylàmộtfolieàdeux–mộtảogiácchungtrongđómộtngườiphụthuộccócùngảogiácvớingườithânchiphốimình.Vậyrútrađiềugì?GiađìnhHill,theolờichuyêngiachữabệnhbằngtâmlýliệupháp,đãtrảiquamộtloại“giấcmơ.”Cùngmộtlúc.
---
Cólẽcórấtnhiềunguồncủanhữngcâuchuyệnvềsinhvậtlạbắtcócngười,giốngnhưcáctrườnghợpnhìnthấyUFO.Chúngtahãyđiểmquamộtsốkhảnăng:
Năm1894,ĐiềutraquốctếvềnhữngtrườnghợpảogiácthứcgiấcđượcxuấtbảnởLondon.Từthờikỳđótớigiờ,nhữngkhảosátlặpđilặplạichothấyrằng10đến25%nhữngngườibìnhthườngđãtrảiquamộtảogiácsốngđộng,ítnhấtmộtlầntrongđời–nghethấy
mộtgiọngnóihoặcnhìnthấymộthìnhthùkhimàkhônghềcóaiởđó.Hiếmgặphơn,cóngườicảmnhậnđượcmộtmùivịđầyđedọa,hoặcnghethấytiếngnhạc,hoặcnhânđượcmộtkhámpháxuấthiệnhoàntoànkhôngquacácgiácquan.Trongmộtsốtrườnghợp,đâytrởthànhnhữngsựkiệncánhânmangtínhthayđổihoặcnhữngtrảinghiệmtôngiáosâusắc.Ảogiáccóthểlàmộtcáchcửathấpbịbỏquatrênbứctườngđitớimộtsựhiểubiếtkhoahọcvềnhữngđiềuthiêngliêng.
Cólẽđãhàngchụclầnkểtừngàychamẹtôiquađời,tôivẫnnghethấyhọgọitêntôi,bằngmộtgiọngthườngđàm.Dĩnhiênhọgọitôithườngvàolúctôilàmgìđócùnghọ-làmviệcnhà,nhắctôivềmộttráchnhiệm,điăntối,gópchuyện,nghemộtsựkiệntrọngngày.Tôivẫnnhớhọnhiềuđếnmứccóvẻchẳngcógìlạlùngnếunãotôithỉnhthoảnglạiđánhthứcmộthồiứcrõràngvềgiọngnóicủahọ.
Nhữngảogiácnhưthếcóthểxảyravớinhữngngườihoàntoànbìnhthườngtrongnhữnghoàncảnhhoàntoànbìnhthường.Nhữngảogiáccũngcóthểđượcgợilênnhờmộtđốnglửatrạitrongđêm,hoặctrongtìnhtrạngứcchếtìnhcảm,hoặckhibịcơntaibiếnbiếnđộngkinh,đaunửađầuhaysốtcao,hoặcdoănkiêngkéodài,mấtngủhaychứngmấtcảmgiác(chẳnghạn,trongtìnhtrạngbịbiệtgiam),hoặcthôngquanhữngloạimatúygâyảogiácnhưLSD,psilocybin,mescalinehayhashish.(Chứngmêsảngcủangườinghiệnrượunặng(DT)làmộtbiểuhiệnnổitiếngcủamộttriệuchứngcainghiệnrượu).Cũngcónhữngphântử,chẳnghạnphenothiazine(Thorazinechẳnghạn)làmchocácảogiáctanđi.Chắcchắnlàcơthểngườibìnhthườngtạoracácchất–cólẽbaogồmcảnhữngloạiproteinnãonhỏxíugiốngnhưmorphinegọilàendorphin–tạoraảogiác,vànhữngchấtkháckiềmchếnhữngảogiácấy.Nhữngnhàthámhiểmlừngdanh(vàkhôngquákíchđộng)nhưĐôđốcRichard
Byrd,ThuyềntrưởngJoshuaSlocum,vàSirErnestShackletonđềutrảiquanhữngảogiácsốngđộngkhiđốimặtvớisựtrơtrọivàcôđộckhácthường.
Chodùtiềnsửphântửvàthầnkinhcủachúngcólàgìthìcácảogiácvẫnrấtthật.Chúngđượctìmthấyởnhiềunềnvănhóa,vàđượcxemnhưmộtdấuhiệucủasựkhaisángtinhthần.Chẳnghạn,trongcộngđồngthổdânchâuMỹởĐồngbằngphíaTây,haynhiềunềnvănhóaSiberiabảnđịa,tươnglaicủamộtchàngtraiđượctiênđoánbởitínhchấtcủaảogiácmàanhtatrảiquasaumộtnghilễtrưởngthànhthànhcông;ýnghĩacủanóđượcthảoluậnhếtsứcnghiêmtúcgiữacácbôlãovàphápsưcủabộlạc.Córấtnhiềutrườnghợptrongcáctôngiáotrênthếgiới,trongđógiớitănglữ,cácnhàtiêntri,hoặccácđấngcứuthếtựtìmvàosamạchoặcnúicaovà,vớisựhỗtrợcủacáiđóivàmấtcảmgiác,gặpgỡthầnlinhhaymaquỷ.NhữngtrảinghiệmtôngiáodoảogiáclàmộtdấuhiệucủavănhóathanhniênphươngTâynhữngnăm1960.Tuynhiên,trảinghiệmthườngđượcmôtảmộtcáchtrangtrọngbằngnhữngngôntừnhư“siêuviệt”,“thiêngliêng”,“linhthiêng”và“thầnthánh.”
Ảogiácrấtphổbiến.Nếuquývịcóảogiác,điềuđókhôngcónghĩalàquývịbịđiên.Tàiliệunhânchủnghọcrấtsẵnvềtâmthần-dântộchọcảogiác,nhữnggiấcmơnãohoạtđộngtíchcực(REM),vàlênđồng,trongđócónhiềuyếutốchunggiữacácnềnvănhóavàtrảiquanhiềuthờikỳ.Ảogiácthườngđượcdiễngiảinhưlàsựnhậpxáccủacáclinhhồnxấuhoặctốt.NhànhânchủngởĐạihọcYalelàWestonLaBarrecòntiếnxatớichỗchorằng“mộttrườnghợpkỳlạcóthểđượctạoraởnhiềunềnvănhóalàảogiác,”vàrằng“toànbộmụcđíchvàchứcnăngcủanghilễcóvẻlà…[một]nhómmongmuốngợiraảogiácthựctế.”
ĐâylàsựmôtảcủaLouisJ.West,nguyêngiámđốcykhoacủaBệnhviệnTâmthầnThầnkinhtạiĐạihọcCalifornia,LosAngeles,coiảogiácnhưlàmộtvấnđềnhiễutiếngồn.Đoạnnàytríchtừbảninlầnthứ15cuốnTừđiểnbáchkhoaBritanica:
Hãytưởngtượngmộtngườiđứngbênmộtôkínhcửasổkhépkínđốidiệnvớilòsưởi,nhìnrakhuvườnlúcchiềutà.Ngườiđóchămchúnhìnrathếgiớibênngoàiđếnmứckhônghìnhdungrađượcbàitríbêntrongcănphòng.Tuynhiên,khingoàitrờitốihơn,hìnhảnhcácđồvậttrongcănphòngphíasauanhtacóthểthấyđượcphảnchiếulờmờtrongkínhcửasổ.Cólúc,ngườiđócóthểnhìnthấyhoặclàkhuvườn(nếuanhtachămchúnhìnraxa)hoặclàhìnhchiếunộithấtcănphòng(nếuanhtatậptrungnhìntấmkínhchỉcáchvàiphânngaytrướcmặt).Đêmxuống,nhưnglửavẫncháysángtronglòvàchiếusángcănphòng.Giờngườiđónhìntrongkínhthấyhìnhphảnchiếusinhđộngtoànbộnộithấtcănphòngphíasaumình,trôngcóvẻnhưởbênngoàiôcửasổ.Ảogiácnàytrởnênmờhơnkhilửalụidần,vàcuốicùng,khicảbênngoàivàtrongphòngtốihẳn,chẳngnhìnthấygìnữa.Nếuthỉnhthoảngánhlửabùnglên,nhữnghìnhảnhtrongkínhsẽlạixuấthiện.
Theomộthìnhthứctươngtự,nhữngtrảinghiệmảogiácnhưlànhữnggiấcmơbìnhthườngxảyrakhi“ánhsángbanngày”(tínhiệutiếpnhậnquagiácquan)bịgiảmđitrongkhi“ánhsángnộithất”(mứcđộđánhthứcnãochung)vẫn“rựcrỡ,”vànhữnghìnhảnhkhởinguồntừtrongcác“cănphòng”củanãobộchúngtacóthểđượchiểu(gợiảogiác)nhưthểchúngxuấthiệntừbênngoàinhững“cửasổ”củacácgiácquanchúngta.
Mộtphéploạisuykháccóthểlànhữnggiấcmơ,nhưcácvìsao,chiếusángliêntục.Mặcdùcácvìsaothườngkhôngnhìnthấyđược
vàobanngày,vìmặttrờiquárựcrỡ,nhưngnếubanngày,cónhậtthực,hoặcnếumộtngườiquansátchọncáchnhìnthậtkỹmộtlúcsauhoànghônhoặctrướclúcbìnhmình,hoặcnếungườiđóthỉnhthoảngtỉnhgiấctrongmộtđêmquangđãngđểnhìnlênbầutrời,thìkhiđócácvìsao,giốngnhưnhữnggiấcmơ,cóthểnhìnthấyđược,mặcdùthườngbịquênmất.
Mộtkháiniệmliênquantớinãobộhơnlàkháiniệmvềmộthoạtđộngxửlýthôngtinliêntục(mộtloại“suốitiềmthức”)khôngngừngbịảnhhưởngbởinhữnglựccảýthứcvàvôthứcvàcấuthànhlênnguồncungcấptiềmnăngchonhữngnộidungmộngmị.Giấcmơlàmộttrảinghiệmtrongđócánhân,trongmộtvàiphút,cónhậnthứcnàođóvềdòngdữliệuđangđượcxửlý.Ảogiácởtrạngtháithứcgiấccũngsẽliênquanđếnhiệntượngtươngtự,đượctạorabởimộttậphợpnhữnghoàncảnhtâmlývàsinhlýcóphầnkhácđi…
Cóvẻnhưlàtoànbộcáchứngxửvàtrảinghiệmcủaconngười(bìnhthườncũngnhưbấtthường)đềukèmtheocáchiệntượngảogiác.Trongkhimốiquanhệgiữanhữnghiệntượngnàyvớibệnhtâmthầnđãđượcghirõtrongnhiềutàiliệuthìvaitròcủachúngtrongđờisốngthườngnhậtcólẽlạichưađượcxemxétđầyđủ.Hiểubiếtkỹhơnvềảogiácởngườibìnhthườngcóthểđemlạinhữngcáchlýgiảichonhiềutrảinghiệmvẫnđượcgắnvớitínhchấtphithường,“ngoạicải”hoặcsiêunhiên.
Chúngtachắcchắnsẽbỏquađiềugìđóquantrọngvềbảnchấtcủachínhchúngtanếuchúngtakhôngchịuđốidiệnvớisựthậtrằngảogiáclàmộtphầncủaloàingười.Tuynhiên,khôngvìthếmàđiềunàybiếnảogiácthànhmộtphầncủamộtthựctếbênngoàihơnlàbêntrong.Từ5đến10%trongchúngtacựckỳdễámthị,cóthểrơivàotrạngtháithôimiênsâutheomệnhlệnh.Khoảng10%ngườiMỹ
chobiếtđãtừngnhìnthấymộthoặcnhiềubóngma.Consốnàycònlớnhơnsốngườiđượccholànhớrằngmìnhđãbịsinhvậtlàbắtcóc,gầnngangbằngvớisốngườichobiếtđãnhìnthấymộthoặcvàiUFO,vàíthơnsốngườimàtrongtuầncuốicùngởcươngvịtổngthốngcủaRichardNixon–trướckhiôngtừchứcđểtránhbịbuộctội–nghĩrằngôngđanglàmviệcrấttốttrêncươngvịmộtTổngthống.Ítnhấtcó1%trongchúngtabịtâmthầnphânliệt.Consốnàylênđếnhơn50triệubệnhnhântâmthầnphânliêntrênhànhtinhnày,cònnhiềuhơncảdânsốnướcAnh.
Trongcuốnsáchnăm1970nóivềácmộngcủamình,nhàtâmthầnhọcJohnMack–tôisẽnóithêmnhiềuvềông–viết:
Thờiniênthiếu,cómộtthờikỳtrongđónhữnggiấcmơđượcxemlàrấtthậtvàtrongđónhữngsựkiện,quátrìnhchuyểnhóa,sựbanthưởng,vàlờihămdọamàchúngđượccấuthànhlênđượcđứatrẻxemnhưlàmộtphầncuộcsốngthườngnhậtthựctếcủamìnhgiốngnhưnhữngtrảinghiệmbanngày.Khảnăngthiếtlậpvàduytrìnhữngđiểmriêngbiệtrõrànggiữacuộcsốngtrongmơvàcuộcsốngởthếgiớibênngoàilàrấtkhókhănvàđòihỏivàinămmớihoànthànhđược,khôngthểlàmđượcngaycảvớinhữngtrẻembìnhthườngtrướcđộtuổitừ8đến10.Ácmộng,dotínhchấtsốngđộngvàcườngđộảnhhưởngrấtthuyếtphucjcủachúng,đặcbiệtkhóchotrẻđánhgiámộtcáchduythực.
Khimộtđứatrẻkểmộtcâuchuyệnhoangđường–mộtphùthủytrợnmắttrợnmũitrongmộtcănphòngtốităm;mộtconhổiẩnnấpdướigầmgiường;chiếcbìnhbịmộtconchimsặcsỡbayquacửasổlàmvỡchứkhôngphảivì,tráivớiquyđịnhtronggiađình,mộttráibóngđượcđátrongnhà–phảichănglànóđangcốýnóidối?Chắcchắnphụhuynhthườnghànhxửnhưthểđứatrẻkhôngthểphânbiệt
đượcgiữatưởngtượngvàthựctế.Mộtsốtrẻcótrítưởngtượngrấtnăngđộng;sốkháclạikhôngđượcphúchokhảnăngnày.Mộtvàigiađìnhcóthểtôntrọngkhảnăngtưởngtượngvàkhuyếnkhíchtrẻ,trongkhiđồngthờinóinhữnglờinhưthếnày“Ồ,đókhôngphảilàchuyệnthật;đóchỉlàcontưởngtượngrathôi.”Nhữnggiađìnhkháccóthểkhôngchấpnhậnchuyệnbahoakhoáclác–điềunàylàmchoviệcđiềuhànhgiađìnhvàphânxửnhữngtranhchấpthêmkhókhăn–vàkhôngkhuyếnkhíchconcáihọtưởngtượng,cólẽthậmchícòndạychúngnghĩđólàđiềuđángxấuhổ.Mộtvàiphụhuynhcóthểchưarõvềsựkhácbiệtgiữathựctếvàtượngtượng,hoặccóthểthậmchícònrấtnặngvềtưởngtượng.Từtấtcảnhữngthiênhướngvàcáchnuôidạytrẻnày,mộtsốngườilớnlênvớimộtkhảnăngtưởngtượngnguyênvẹn,vàcórấtthạoviệctánchuyện,pháttriểncảsanggiaiđoạntrưởngthành.Nhữngngườikhácthìlớnlênvớiniềmtinrằngbấtkỳaikhôngbiếtsựkhácnhaugiữathựctạivàtưởngtượngđềubịkhùng.Hầuhếtchúngtaởđâuđóquãnggiữa.
Nhữngngườibịbắtcócthườngnóirằnghọnhìnthấy“sinhvậtlạ”khicònniênthiếu–tiếnvàoquacửasổhoặctừdướigậmgiườnghaybướcratừtủ.Nhưngởnơinàotrênthếgiớicũngcótrẻkểnhữngcâuchuyệntươngtự-vớicácnàngtiên,phúcthần,ma,ngườilùn,phùthủy,yêutinh,vàvôsố“nhữngngườibạn”tưởngtượngkhác.Chúngtanênhìnhdungrahainhómtrẻkhácnhau–mộtlànhómnhìnthấynhữngsinhvậttrênTráiĐấttưởngtượngvànhómkianhìnthấynhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtthựcsự.Phảichăngnhưvậysẽcàngkhônghợplýởchỗcảhainhómđềucùngnhìnthấy,hoặccóảotưởng,vềcùngmộtviệc?
Hầuhếtchúngtađềunhớ,khilên2hoặclớnhơnmộtchút,chúngtarấtsợhãinhững“quáivật”hoàntoàntưởngtượngnhưngcóvẻrấtthật,đặcbiệtlàbanđêmhoặctrongbóngtối.Tôivẫncòn
nhớrõnhữngdịptôicựckỳhãihung,núpkíndướiđốngchănchotớikhitôikhôngthểchịuđượcnữa,vàsauđóchạytrốnsangphòngngủcủabốmẹ-giánhưtôicóthểđếnđượcđótrướckhirơivàonanhvuốtcủa…Hiệntại.HọasĩtruyệntranhMỹGaryLarson,ngườichuyênvẽthểloạikinhdị,đềtrongmộtcuốnsáchcủaôngnhưsau:
Khitôicònnhỏ,cănnhàcủachúngtôiđầyrẫyquáivật.Chúngsốngtrongtủ,dướigậmgiường,trêngácxép,trongtầnghầmvà–khitrờitối–gầnnhưkhắpmọinơi.Cuốnsáchnàydànhtặngchochatôi,ngườiđãbảovệtôitrướctấtcảbọnchúng.
Cólẽcácchuyêngiatrịliệuchongườibịsinhvậtlạbắtcócnênlàmnhiềuhơnthế.
Mộtphầnlýdotrẻemsợbóngtôicóthểlàvì,trongtoànbộlịchsửtiếnhóacủachúngtachotớitậncáchđâychỉvàikhắc,chúngchưabaogiờngủmộtmình.Thayvàođó,chúngđượcngườilớn–thườnglàMẹ-bảobọcantoàn.ỞPhươngTâykhaisáng,chúngtađểtrẻmộtmìnhtronggianphòngtối,chúcchúngngủngon,vàcảmthấykhókhănkhôngrõtạisaonhiềulúcchúngỉuxìu.Trẻemcónhữngtưởngtượngvềnhữngquáivậtđángsợchínhlàmộttiếnhóarấttốt.Trongmộtthếgiớiluôncósưtửvàlinhcẩurìnhrậpthìnhữngcâuchuyệntưởngtượngnhưthếgiúpngănngừakhôngđểnhữngđứatrẻmớitậpđikhôngcókhảnăngtựvệthơthẩnđitáchxakhỏinhữngngườibảohộchúng.Làmthếnàocỗmáyantoànnàycóthểhữuhiệuchomộtđộngvậtmớilớnđầyhiếukỳtrừphinótạoratâmlýsợhãikhủngkhiếp?Nhữngngườikhôngsợsệtquáivậtcóxuhướngkhôngcóhậuduệ.Cuốicùng,nhưtôihìnhdung,trongquátrìnhtiếnhóacủaloàingười,gầnnhưtấtcảtrẻemđềusợquáivật.Nhưngnếuchúngtacókhảnănggợilênnhữngconquáivậtđángsợkhicònnhỏthìtạisaomộtsốtrongchúngta,ítnhấtlàthỉnhthoảng,
lạikhôngnêntưởngtượngramộtđiềugìđótươngtự,mộtđiềugìđóthậtsựđángsợ,mộtảogiác,khiđãtrưởngthành?
Ngườitavẫnnóirằngcácvụsinhvậtlạbắtcócxảyrachủyếukhiđanglơmơngủhoặckhitỉnhgiấc,hoặclúcláixeđườngdàilàlúcrấtdễcónguycơrơivàotrạngtháimơmàngtựthôimiên.Cácchuyêngiatrịliệuchongườibịsinhvậtlạbắtcócthấylungtúngkhibệnhnhâncủahọnóirằnghọhãihungkêucứutrongkhivợchồnghọcứngủsaynhưchếtngaybêncạnh.Nhưngđiềunày–chúngtakêucứumàkhôngainghethấycả-khôngphảicũngrấtđặcthùvớinhữngkhimơsao?Phảichăngnhữngcâuchuyệnnàycógìđóliênquantớigiấcngủvà,nhưBenjaminSimonđãđềxuấtvớigiađìnhHill,mộtdạnggiấcmơ?
Mộttriệuchứngtâmlýphổbiến,mặcdùchưađượcbiếtmộtcáchđầyđủkhágiốnghiệntượngsinhvậtlạbắtcócđượcgọilàbóngđè.Nhiềungườiđãtrảiquahiệntượngnày.Nóxảyratrongthếgiớichạngvạnggiữatrạngtháithứcgiấchoàntoànvàsayngủhoàntoàn.Trongmộtvàiphút,cóthểcònlâuhơn,quývịnhưtêliệuvàcựckỳlolắng.Quývịcảmthấymộtsứcnặngtrênngựcnhưthểcóaiđóđangngồihoặcnằmbêntrên.Nhịptimcủaquývịđậpnhanh,quývịthởkhónhọc.Quývịcóthểtrảiquanhữngảogiácnghehoặcnhìn–thấyngười,quỷ,ma,độngvật,hoặcchim.Trongbốicảnhphùhợp,trảinghiệmnàycóthểcó“đầyđủsứcmạnhvàtácđộngcủathựctế”,theolờiRobertBaker,mộtchuyêngiatâmlýtạiĐạihọcKentucky.Đôikhicòncómộtyếutốnhụcdụcthêmvàoảogiác.Bakerchorằngnhữngxáotrộngiấcngủphổbiếnnàychínhlànguyênnhânphíasaunhiềunếukhôngnóilàhầuhếtcáccâuchuyệnsinhvậtlạbắtcóc.(Ôngvànhữngngườikhácchorằngcónhữngdạngcâuchuyệnbắtcóckhácnữa,donhữngngườithíchtưởngtượng,hayđámlừađảo,bịara).
Tươngtự,cuốnThưSứckhỏeTâmthầnHarvard(HarvardMentalHealthLetter),xuấtbảntháng9năm1994,nhậnxét
Bóngđècóthểkéodàivàiphút,vàđôikhiđikèmvớinhữngảogiácnhưmơrấtsốngđộngtạoranhữngcâuchuyệnvềsựxuấthiệncủathầnthánh,mavànhữngsinhvậtngoàiTráiĐất.
QuacôngtrìnhtrướckiacủachuyêngiabệnhhọcthầnkinhngườiCanadaWilderPenfied,chúngtabiếtrằngkíchđiệntạicáckhuvựctrungtâmnãobộgợiranhữngảogiácpháttriểnmạnh.Nhữngngườibịđộngkinhthùytháidương–liênquanđếnmộttầngxungđiệnđượctạoratựnhiêntạimộtphầnnãobêndướitrán–trảiquamộtloạtnhữngảogiácgầnnhưkhôngthểphânbiệtđượcsovớithựctế:baogồmcảsựhiệndiệncủamộthoặcvàisinhvậtlạlùng,tâmtrạnglolắng,hiệntượngbaylơlửngtrongkhôngtrung,nhữngtrảinghiệmtìnhdục,vàcảmgiácthờigianbịmất.Cũngcócảcảmgiácgiốngnhưhiểubiếtsâusắcvềnhữngcâuhỏihócbúanhấtvànhucầuloanbáođiềuđó.ÍtnhấtlàtrongmộttrườnghợpđượcnhàkhoahọcthầnkinhngườiCanadaMichaelPersingerbáocáolại,việcdùngthuốcchốngđộngkinh,carbamazepine,đãgiúpmộtphụnữkhỏicảmgiáclặpđilặplạilàtrảiquamộtkịchbảnbịsinhvậtlạbắtcóc.Chonênnhữngảogiácnhưvậy,đượctạoratựphát,hoặcvớisựhỗtrợcủahóachấthaykinhnghiệm,cóthểđóngmộtvaitrò–cólẽlàvaitròtrungtâm–trongnhữngcâuchuyệnvềUFO.
Nhưngquanđiểmnhưvậyrấtdễbịchếgiễu:UFOlạiđượcgiảithíchlà“nhữngảogiácđồngloạt.”Mọingườiđềubiếtrằngkhônghềcócáigọilàảogiácchung.Phảivậykhông?
---
KhikhảnăngvềsựsốngngoàiTráiĐấtbắtđầuđượcphổbiến
rộngrãi–đặcbiệtbởiPercivalLowelvớithuyếtvềnhữngconkênhtrênSaoHỏa,ởthờiđiểmchuyểngiaothếkỷ-ngườitabắtđầunóiđếnmốiliênhệvớisinhvậtlạ,chủyếulàngườiSaoHỏa.Cuốnsáchnăm1901củanhàtâmlýTheodoreFlournoy,TừẤnĐộđếnHỏaTinh(FromIndiatothePlanetMars),môtảmộtđồngcốtnóitiếngPháptrongtrạngtháinhậpđồngđãvẽnhữngbứctranhvềngườiSaoHỏa(họtrônggiốngnhưchúngta)vàcònđưaracảbảngchữcáivàngônngữcủahọ(rấtgiốngtiếngPháp).BácsĩtâmthầnCarlJung,trongluậnvăntiếnsĩnăm1902củaông,cũngmôtảmộtthiếunữThụySĩđãrấtkíchđộngkhinhậnraramột“cưdânvũtrụ”đếntừSaoHỏa,ngồiđốidiệnvớicôtrêntàuhỏa.Côđượckểrằng,ngườiHỏatinhkhônghềbiếtđếnkhoahọc,triếthọc,vàlinhhồnnhưnglạicónềncôngnghệtiêntiến.“NhữngcỗmáybaylượntồntạitrênSaoHỏatừrấtlâu;toànbộSaoHỏađượcphủkínnhữngkênhmương,”vàvânvân.CharlesFort,nhàsưutầmcáccâuchuyệnkhácthường,quađờinăm1932,từngviết“CólẽcónhữngcưdâncủaSaoHỏa,đangbímậtgửinhữngbáocáovềthếgiớinàychochínhphủcủahọ.”Trongnhữngnăm1950,cómộtcuốnsáchcủaGeraldHeardtiếtlộrằngchủnhâncủađĩabaylànhữngconongSaoHỏarấtthôngminh.
NhưngsaukhicácconkênhđượcchứngminhlàhãohuyềnbởitàuMariner9vàonăm1971,vàsaukhikhônghềcóbằngchứngthuyếtphụcchothấycáctàuViking1và2tìmthấyvikhuẩntrênSaoHỏavàonăm1976,tháiđộnhiệtthànhcủacôngchúngdànhchonhữngcưdânSaoHỏakiểuLowelnhạtdầnvàchúngtaítnghenóiđếnnhữngcuộcthămviếngcủangườiSaoHỏa.Nhữngsinhvậtlạsauđóđượcbáolạilàtừnhữngnơikhácđến.Tạisaovậy?TạisaokhôngphảilàSaoHỏanữa?VàsaukhibềmặtcủaSaoKimđượcpháthiệnlàđủnóngđểlàmchảychì,thìkhônghềcóchuyệnvềngườiSaoKimđếnthăm.Phảichăngmộtsốcâuchuyệnnàyđãđiều
chỉnhtheoxuhướngniềmtinhiệnhành?Điềuđónóilêngìvềnguồngốccủachúng?
Rõràngloàingườirấtdễbịảogiác.CónghingờthấyrõlàcóđúngngườingoàiTráiĐấtcótồntại,thườngxuyênghéthămhànhtinhcủachúngtakhông,hoặcbắtcócvàquấyrầychúngtahaykhông.Chúngtacóthểtranhluậnvềnhữngchitiết,nhưngchắcchắncómộtcáchgiảithíchđượcủnghộhơnhẳncáccáchkhác.Luậnđiểmchínhquývịcóthểcókhiđólà:Tạisaohiệnnaynhiềungườilạinóiđếnmộtloạtảogiáccụthểnàynhưvậy?Tạisaolạilànhữngsinhvậtnhỏbéxámxịt,vànhữngchiếcđĩabay,cùngvớinhữngthínghiệmtìnhdục?
Chương7.THẾGIỚIQUỶÁMCónhữngthếgiớibịquỷám,
Nhữngvùngđấttốitămhoàntoàn
ÁONGHĨATHƯ
(ẤnĐộ,khoảngnăm600trướcCôngnguyên)
Tâmlýsợnhữngthứvôhìnhlàmầmmốngtựnhiêncủađiềumàtrongmỗingườiđượcgọilàtôngiáo
ThomasHobbes
Leviathan
(1651)
Cácvịthầnquansátchúngtavàdẫndắtsốphậnchúngta,nhiềunềnvănhóadạynhưvậy;nhữngthựcthểkhác,độcáchơn,chịutráchnhiệmvềsựtồntạicủacáixấu.Cảhailoạithựcthểnày,chodùđượccoilàtựnhiênhaysiêunhiên,cóthậthaytưởngtượng,đềuphụcvụchonhucầucủaconngười.Thậmchínếuchúnghoàntoànkỳquặc,thìngườitavẫncảmthấytinvàochúngsẽtốthơn.Chonên,trongmộtthờiđạikhinhữngtôngiáotruyềnthốngđangcónguycơlépvếtrướckhoahọcthìkhoácchocácvịthầnvàquỷdữngàyxưabộtrangphụckhoahọcvàgọihọlàsinhvậtlạsẽlàđiềukhôngtựnhiên?
---
Niềmtinvàoquỷdữrấtphổbiếntrongthếgiớicổđại.Ngườitanghĩchúnglànhữngsinhvậttựnhiênchứkhôngphảisiêunhiên.Hesiodthỉnhthoảngcónhắcđếnchúng.Socratesmôtảcảmhứngtriếthọccủaônglàtácphẩmcủamộtconquỷnhântừtrongcánhânông.Thầycủaông,DiotimaxứMantineia,dạyông(trongNghịluận(Symposium)củaPlato)rằng“MọithứmaquỷđềulàtrunggiangiữaThầnlinhvàcáichết.Thầnlinhkhôngcóliênhệvớiconngười.”Bànóitiếprằng“Chỉcóthôngquamaquỷmớicósựgiaotiếpvàđàmthoạigiữaconngườivàthầnlinh,chodùlúcthứcgiấchaytronggiấcngủ.”
Plato,họctròxuấtsắcnhấtcủaSocrates,dànhchomaquỷmộtvaitròrấtlớn:“Khôngconngườinàođượcphúsứcmạnhsiêuviệtđểcóthểsắpxếpcácmốiquanhệcủaconngười,vàkhôngmangtrongmìnhđầyrẫysailầmvàxấcxược…”
Chúngtakhôngchobòlàmchúatểloàibò,haydêlàmchúaloàidê,nhưngbảnthânchúngtalàmộtgiốngloàisiêuviệtvàcaiquảnchúng.TrongquyềnnăngcủaChúa,vớitìnhyêuchúngsinhcủangài,ngàiđưaquỷdữ,mộtgiốngloàisiêuviệt,lêntrênchúngta.Vàquỷdữ,khôngthuakémgìchúngta,caiquảnchúngtavàđemlạichochúngtasựbìnhyêu,sungkính,trậttựvàcônglýkhôngbaogiờmaimột,làmchocácbộtộcngườihạnhphúcvàđoànkết.
Ôngkiênquyếtbácbỏrằngquỷdữlànguồngốccủaxấuxa,vàmôtảThầnÁitình,ngườinắmgiữnhữngcảmxúcnhụcdục,nhưmộtquỷdữchứkhôngphảivịthần,“khôngbấttửcũngchẳngdễchết,”“khôngtốtcũngchẳngxấu.”NhưngtấtcảnhữngngườitheotrườngpháiPlatosaunày,kểcảnhữngngườitheotrườngpháiTânPlatovốnrấtcóảnhhưởnglêntriếtlýThiênChúagiáo,đềuchorằngmộtsốmaquỷtốtvàmộtsốxấu.Xuhướngnàyvẫnthayđổiqualại
nhưconlắc.Aristotle,họctrònổitiếngcủaPlato,xemxétrấtnghiêmtúcquanđiểmchorằngnhữnggiấcmơlàdomaquỷtạora.PlutarchvàPorphyrygợiýrằngmaquỷ,vốnđầyrẫytrongbầukhôngkhítrêncao,đếntừMặttrăng.
CácGiáophụThiênChúagiáothờisơkhai,mặcdùthấmnhuầnhọcthuyếtTânPlatotừnềnvănhóacủamình,đềurấtquantâmđếnchuyệntáchbiệthọvớihệthốngtínđiều“ngoạigiáo.”Họdạyrằngtấtcảtôngiáongoạigiáođềucóthờcúngmaquỷvàconngười,haiđốitượngbịhiểusailàcácvịthần.KhiThánhPaulnói(Ephesians6:14)vềthóiácđộcởnhữngnơicaoxa,ôngkhôngchỉnóiđếnsựsađọacủachínhquyềnmàcònnóiđếnmaquỷ,nhữngthựcthểsốngởnhữngnơicaoxa:
Vìchúngtatranhđấuchốnglạikhôngchỉbảntínhconngười,màcònchốnglạicảcácbậcvươnggiả,chốnglạicườngquyền,chốnglạinhữngkẻcaitrịphầnbóngtốicủathếgiớinày,chốnglạithóiácđộctinhthầnởnhữngnơicaoxa.
Ngaytừđầu,córấtnhiềuýnghĩađượcgánchomaquỷ,khôngchỉđơnthuầnlàmộtẩndụthicanhằmchỉthóixấutrongtâmhồnconngười.
ThánhAugustinerấtkhóchịuvớimaquỷ.Ôngtríchdẫntưtưởngngoạigiáophổbiếnthờikỳcủaông:“Thầnthánhchiếmngựnhữngtôngiáocaoquýnhất,conngườithấpnhất,cònmaquỷởgiữa…Họcócơthểbấttử,nhưnglạicónhữngcảmxúctrongtưduychungvớiloàingười.”TrongCuốnVIIIbộThànhphốcủaChúa(bắtđầuởtrang413),Augustinesosánhtruyềnthốngcổxưanày,thaythếthầnthánhbằngChúa,vàtạodựnghìnhảnhquỷdữ-vớiquanđiểmrằngchúngrấtđộcác,khônghềcóngoạilệ.Chúngkhônghềcónhững
đứctínhcứurỗiloàingười.Chúnglànguồngốccủamọithóixấuxavậtchấtvàtinhthần.Ônggọichúnglà“nhữngđộngvậttrênkhông…luônhàohứnggâyhại,cămghétsựngaythẳng,kiêungạo,đốkỵ,vàvôcùngmánhkhóe.”ChúngcóthểtựnhậnlàtruyềnđạtnhữngthôngđiệpgiữaChúavàconngười,mạoxưnglànhữngthiênthầncủaChúa,nhưngđiềunàychỉlàcáibẫyđểlừachúngtatựdiệtvong.Chúngcóthểbiếnthànhbấtkỳhìnhthứcnào,vàbiếtrấtnhiềuthứ-từ“demon”cónghĩalà“trithức”trongtiếngHyLạp-đặcbiệtlàvềthếgiớivậtchất.Tuyuyênbác,chúnglạikhôngcólòngnhânái.Chúngsănlung“nhữngbộócláucávàbịgiamhãmcủaconngười,”nhưlờiTertullianviết.“Chúngtrúngụtrongkhônggian,cáctinhtúlàlánggiềngcủachúng,chúnggiaothiệpvớicácđámmây.”
---
Từ“science”cónghĩalà“trithức”trongtiếngLatin.Đãxảyratranhcãi,kểcảchúngtakhôngtìmhiểuthem.–TG
---
Vàothếkỷ11,MichaelPsellus,nhàthầnhọc,triếthọcvàchínhtrịgiaByzantinerấtcóảnhhưởng,đãmôtảmaquỷbằngnhữngtừnày:
Nhữngđộngvậynàytồntạitrongcuộcsốngcủachínhchúngta,vốnđầynhữngcảmxúc,vìchúnghiệndiệntrongcảmxúc,vànơicưngụcủachúngchínhlànơicủavậtchất,giốngnhưđịavịvàthứbậccủachúngvậy.Vìlýdonàynênchúngcũngkhótránhkhỏinhữngcảmxúcvàbịcâuthúcbởinhữngcảmxúcấy.
OneRichalmus,chatrưởngtuviệnSchonthal,khoảngnăm1270đãviếtratoànbộluậnthuyếtvềmaquỷ,vớinhiềukiếnthứcmắtthấy
tainghe:Ôngnhìn(nhưngchỉkhiđãnhắmmắtlại)thấyvôsốácquỷ,nhưlànhữnghạtbụi,bayvovequanhđầuông–vàtấtcảnhữngngườikhác.Bấtchấpliêntiếpcónhiềutràolưuthếgiớiquanduylý,BaTư,DoThái,ThiênChúagiáovàHồigiáo,bấtchấpnhữngbiếnđộngtriếthọc,chínhtrịvàxãhộimangtínhcáchmạng,sựtồntạivàthậmchílàtêngọicủamaquỷvẫnkhôngthayđổitừthờiHesiodtrảiquacáccuộcThậpTựchinh.
Maquỷ,“nhữngthếlựccủakhôngtrung”,từtrờicaogiángxuốngvàcóquanhệtìnhdụcbấthợpphápvớiphụnữ.Augustinetinrằngphùthủylàhậuduệcủanhữnglầnkếthợpbịcấmnày.ThờiTrungđại,gầnnhưtấtcảmọingườiđềutinnhữngcâuchuyệnnhưvậy.Maquỷcũngđượcgọilàácquỷ,hoặcnhữngthiênthầnsangã.Nhữngkẻdụdỗphụnữnàyđượcgọilàthầnácmộng;cònnếudụdỗnamgiớithìgọilàhồlytinh.Cónhữngtrườnghợpcácnữtunóiđếnsựgiốngnhaukỳlạgiữathầnácmộngvàgiáosĩnghexưngtội,haylàgiámmục,vàsánghômsauthứcgiấc,nhưmộtbiênniênsửthếkỷ15kểlại,“thấyhọbịôuếnhưthểhọđãthấtthânvớimộtngườiđànông.”ỞTrungHoacổđạicónhữngmôtảtươngtự,nhưngtronghậucungchứkhôngphảicácnữtuviện.NhàvăntôngiáothuộcGiáohộiTrưởnglãoRichardBaxter(trongcuốnSựchắcchắncủathếgiớilinhhồn–CertaintyoftheWorldofSpirits,1691)chorằngcónhiềuphụnữnóiđếncácthầnácmộng“đếnmứcviệcphủnhậnđiềuđótrởthànhhànhđộngvôliêmsỉ.”
---
Tươngtựnhưvậy,trongcùngtácphẩm,“Bãotốnổilêndophùthủyđượcchứngthựcbởirấtnhiềungười,đếnmứctôinghĩkhôngcầnthiếtphảikểlại.”Trongcuốnsáchnăm1668nhanđềCảtinvàngờvực(OfCredulityandIncredulity),nhàthầnhọc
MericCasaubonchorằngphùthủycótồntạivìnóichocùngtấtcảmọingườiđềutinnhưvậy.Bấtkỳđiềugìnhiềungườitinthìphảilàsựthật.–TG
---
Khihọquyếnrũđốitượng,thầnácmộngvàhồlytinhđượccảmnhậnnhưmộtsứcnặngđèxuốngngựccủangườinằmmộng.Từmare,bấtkểnghĩaLatincủanó,làmộttừtiếngAnhcổđểchỉthầnácmộng,vàtừnightmarenguyênnghĩalàloàiquỷchuyênđèlênngựcngườinằmngủ,hànhhạhọbằngnhữnggiấcmơ.TrongcuốnCuộcđờicủaThánhAnthony(LifeofSt.Anthony)doAthanasiusviếtkhoảngnăm360,maquỷđượcmôtảnhưtùyýxuấthiệnvàbiếtmấttrongnhữngcănphòngkhóachặt;1400nămsau,trongtácphẩmDeDaemonialitaecủamình,họcgiảngườiFranciscanlàLudovicoSinistrariquảquyếtvớichúngtarằngmaquỷcókhảnăngđixuyênquacácbứctường.
Thựctiễntồntạibênngoàicủamaquỷgầnnhưhoàntoànkhôngbịnghingờngaytừthờixưatrảiquathờitrungđạimuộn.Maimonides1phủnhậnthựctếtồntạicủachúng,nhưngđasốápđảocácgiáosĩDoTháilạitinvàodybbuks(quỷdữ).Mộttrongvàitrườnghợptôicóthểnhậnthấyámchỉrằngmaquỷcóthểlàtừbêntrong,đượctạoratrongtâmtríchúngta,chínhlàkhiAbbaPoemen–mộttrongnhữngđứcchacủaGiáohộisơkhai–đượchỏi
---
1. MoshehbenMaimon,thườngđượcgọilàMosesMaimonides,làmộttriếtgiaDoTháinổibậtthờiTrungCổvàlàmộttrongnhữnghọcgiảThánhkinhDoTháiviếtnhiềunhấtgiaiđoạnnày.ÔngsinhtạiCórdoba,thuộcĐếchếAlmoravid(naylàTâyBanNha)
vàonăm1135,vàmấttạiAiCậpnăm1204.Ônglàgiáosĩ,thầythuốcvàtriếtgiatạiMoroccovàAiCập.-ND
---
Maquỷchốnglạichanhưthếnào?
Vậylàcómaquỷchốnglạiconư?–ChaPoemenhỏingượclại.–Ýchícủachínhchúngtatrởthànhmaquỷ,vàchínhnhữngthứnàytấncôngchúngta.
Quanđiểmthờitrungcổvềthầnácmộngvàhồlytinhchịuảnhhưởngtừtácphẩmởthếkỷthứ4DẫngiảivềgiấcmơcủaScipio(CommentaryontheDreamofScipio)củaMacrobius1từngđượccôngbốquahàngchụcấnbảntrướcthờiKhaisángởChâuÂu.Macrobiusmôtanhữngbóngma(phantasma)đượcnhìnthấy“trongkhoảnhkhắcgiữalúcthaothứckhóngủvàlúcchìmvàogiấcngủ.”Nhữngngườinằmmộng“tưởngtượngra”manhưlànhữngkẻsănmồi.Macrobiuscókhíacạnhhoàinghimànhữngđộcgiảthờitrungđạicủaôngcóxuhướngbỏqua.
---
1. MacrobiusAmbrosiusTheodosiuslàmộthọcgiảLaMãsốngvàođầuthếkỷ5,nổitiếngvớinhữngtácphẩmnhưSaturnalia,mộtbảntríchyếuvềtrithứccổvàtôngiáoLaMãcổđại,CommentariiinSomniumScipionis("DẫngiảivềgiấcmơcủaScipio"),mộtnguồnquantrọngchotrườngpháiPlatoởphươngTâysửdụngchữLatinsuốtthờiTrungĐại,vàDedifferentiisetsocietatibusgraecilatiniqueverbi("VềsựkhácvàgiốngnhaucủađộngtừHyLạpvàLatin")nayđãthấtlạc.–ND
---
Nỗiámảnhvềmaquỷbắtđầulêntớiđỉnhđiểmkhi,trongSắclệnhnổitiếngnăm1484,GiáohoàngInnocentVIIItuyênbố,
TaiChúngtađượcnghenóirằngcónhữngngườiởcảhaigiớiđãkhôngtránhđượcviệcgiaohợpvớinhữngthiênthầnácđộc,thầnácmộngvàhồlytinh,vàrằngbằngmathuật,bùachú,malực,vàphùphépcủachúng,chúngbópngạt,hủydiệt,vàgâyracáichếtchonhữnghàinhimớisinh.
cũngnhưtạoravôsốtaiươngkhác.VớiSắclệnhnày,Innocentkhởixướngviệcbuộctội,tratấnvàhànhquyếtmangtínhhệthốngđốivớivôsố“phùthủy”ởtrêntoànChâuÂu.HọbịbuộctộivìnhữnggìAugustineđãmôtảnhưlà“mộtsựcanthiệptộilỗiđốivớithếgiớivôhình.”MặcdùngôntừcủaSắclệnhnóirấtrõđến“nhữngngườiởcảhaigiới”nhưngkhôngcógìlạkhichủyếucáccôgáivàphụnữbịngượcđãi.
NhiềutínđồTinLànhởcácthếkỷtiếptheo,bấtkểsựkhácbiệtcủahọvớiNhàthờCônggiáo,đãchấpnhậnnhữngquanđiểmgầnnhưgiốnghệt.NgaycảnhữngnhànghiêncứunhânvănnhưDesideriusErasmusvàThomasMoorecũngtincóphùthủy.“Việctừbỏphépphùthủy,”JohnWesley,ngườisanglậpHộiGiámlý,nói“trênthựctếchínhlàtừbỏKinhThánh.”WilliamBlackstone,mộtluậtgialừngdanh,khẳngđịnhtrongtácphẩmDẫngiảivềLuậtnướcAnh(CommentariesontheLawsofEngland)viếtnăm1765:
Việcphủnhậnkhảnăng,không,sựtồntạitrênthựctếcủaphépphùthủyvàmathuậtdứtkhoátchínhlàđốilậpvớithếgiớithiênkhảicủaChúatrongrấtnhiềuđoạnvăncảởKinhTânướclẫnCựuước.
Innocentkhenngợi“nhữngngườicontraiđángquýcủaChúngtaHenryKramervàJamesSprenger,”nhữngngười“đượcThưTòathánhủyquyềnlàmQuantòadịgiáophánxétnhữnghànhviđồibạidịgiáonày.”Nếu“nhữnghànhđộngghêtởmvàtộiácvẫncònchưabịtrừngphạt”thìlinhhồncủadânchúngsẽphảiđốimặtvớikiếpđọađàyvĩnhviễn.
GiáohoànggiaochoKramervàSprengerviếthẳnmộtphântíchtoàndiện,sửdụngtoànbộkhovũkhíhọcthuậtởcuốithếkỷ15.VớinhữngtríchdẫnthấuđáotừKinhThánhvàtừnhữnghọcgiảcổđạicũngnhưđươngđại,họđưaratácphẩmMalleusMaleficarum,“Lưỡibúacủaphùthủy”–đượcmôtảnhưmộttrongnhữngtàiliệuđángsợnhấttronglịchsửloàingười.ThomasAdy,trongcuốnNgọnnếntrongbóngtối(ACandleintheDark),chỉtríchtàiliệunàynhư“nhữngphátminhvàhọcthuyếttànbạo”,“nhữnglờidốitrávàđiềukhôngthểcókhủngkhiếp,”nhằmmụcđíchchegiấu“sựtànbạokhônggìbằngcủahọtrướctaimắtcủacảthếgiới.”CốtlõicủaMalleuslànếuquývịbịbuộctộilàphùthủy,quývịchínhlàphùthủy.Tratấnlàmộtphươngtiệnrấthữuhiệuđểchứngminhchogiátrịcủalờibuộctôi.Khônghềcóquyềnbàochữa.Khônghềcócơhộiđốichấtvớinhữngngườibuộctội.Rấtítaichúýđếnkhảnănglànhữnglờibuộctộicóthểđượcđưaravìnhữngmụcđíchnghịchđạo–ghenghéthoặctrảthù,hoặcdolòngthamcủanhữngquantòavốnthườngxuyêntịchthutàisảncủanhữngbịcáođểtrụclợichomình.Cuốncẩmnangkỹthuậtcủanhữngkẻtratấnnàycònbaogồmcảnhữngphươngpháptrừngphạtđượccảibiếnđểxuađuổimaquỷrakhỏicơthểcủanạnnhântrướckhingườiđóbịchínhquátrìnhhànhhạnàygiếtchết.VớicuốnMalleustrongtayvàcósựbảođảmtừlờikhíchlệcủaGiáohoàng,nhưngquantòadịgiáobắtđầuxuấthiệnởkhắpChâuÂu.
Nónhanhchóngtrởthànhmộtâmmưuliênquanđếntiềnbạc.
Toànbộchiphíđiềutra,xétxử,vàhànhquyếtđềudongườibịkếttộihoặcthânnhânhọgánhchịu–đếntậnlươngcôngnhậtchonhữngthámtửtưđượcthuêdọthámnạnnhâ,rượucholínhcanh,nhữngbữatiệcchocácquantòa,tiềnđilạicủangườiđưatinđượccửđếnmộtthànhphốkhácđểmờimộtchuyêngiatratấncókinhnghiệmhơn,vàcảcủi,hắcínvàdâytreocổ.Rồicòncótiềnthưởngchocácthànhviêncủatòaánsaumỗitrườnghợpphùthủybịthiêusống.Tàisảncònlạicủaphùthủybịkếttội,nếucó,đượcphânchiagiữaNhàthờvàNhànước.Khitìnhtrạngăncướpvàgiếtngườitrànlanđượcthừanhậnvềmặtluậtphápvàđạođứcnàyđượcthểchếhóa,vìcóhẳnmộtbộmáyquanlạiđồsộxuấthiệnđểphụcvụchonó,sựchúýđượcchuyểntừnhữngmụphùthủyvàbàgiànghèokhósangnhữngngườitrunglưuvàgiàucóởcảhaigiới.
Càngcónhiềungười,dobịtratấn,thừanhậnlàphùthủythìcàngkhóchấpnhậnrằngthựcchấtphépphùthủychỉlàđiềutưởngtượng.Vìmỗi“phùthủy”đềubịépkhairanhữngngườikhácnênconsốtăngchóngmặt.Nhữngchitiếtnàytạoranhững“bằngchứngđángsợchothấyQuỷdữvẫnđangtồntại,”giốngnhưtìnhtrạngxảyrasaunàyởMỹtrongcáctòaánxétxửphùthủydiễnratạiMassachussettesgiaiđoạntừtháng2năm1692đếntháng5năm1693.Ởmộtthờiđạicảtinnhưvậy,thìlờikhaihãohuyềnnhấtđượcchấpnhậnhếtsứcnghiêmchỉnh–kiểunhưhàngvạnphùthủytụtậpdựlễSabbathởcácquảngtrườngcôngcộngtạiPháp,haylà12.000phùthủylàmbầutrờiuámkhihọbaytớiNewfoundland.Kinhthánhđãchỉbảo“Cácconsẽkhôngdungthứchophùthủytồntại.”Vôsốphụnữđãbịthiêusống.Vànhữnghìnhthứctratấnkhủngkhiếpnhấtthườngxuyênđượcápdụngchomọibịcáo,trẻcũngnhưgià,saukhicácdụngcụtratấnđượccácchasứlàmphép.Innocentchếtnăm1492,kéotheonhữngcốgắngbấtthànhnhằmgiúpôngtasốnglạibằngtruyềnmáu(khiếnchobacậubébịchết)haybằngcáchbú
sữacủamộtngườimẹđangnuôiconnhỏ.Ôngđượcvợconántáng.
---
HìnhthứchànhquyếtnàyđượcTòaándịgiáochấpnhậnnhằmbảođảmđúngvớimộtcâucóchủđịnhcủaluậtgiáohội(HộiđồngTours,1163):“Nhàthờghêtởmcảnhmáuđổ.”–TG
---
TạiAnh,nhữngngườisănphùthủy,cònđượcgọilànhững“mũidùi”,đượcthuêvàsẽnhậnđượckhoảntiềnthưởnghậuhĩnhchomỗicôgáihoặcphụnữhọđếntớihànhquyết.Họkhônghềđượcnhắcnhởphảithậntrọngtrongnhữnglờicáobuộccủamình.Thôngthường,họtìmkiếm“nhữngdấuhiệucủaquỷ”–nhữngvếtsẹohoặcvếtchàm–màkhidùngkimnhọnđâmvàokhôngthấyđauhaychảymáu.Mộtthủphápđơngiảnthườngcũngchothấycâykimcắmsâuvàothịtcủaphùthủy.Khikhôngcódấuhiệurõrangnàothì“nhữngdấuhiệuvôhình”sẽđượcsửdụng.Lúclêngiátreocổ,một“mũidùi”ởgiữathếkỷ17“thúnhậnđãgâyracáichếtchohơn220phụnữởAnhvàScotland,đểnhận20shillingsmỗitrườnghợp.”
---
Tronglãnhđịauámcủanhữngkẻsăntiềnthưởngvànhữngkẻbáotinăntiền,tìnhtrạngsuyđồighêtởmthườngchínhlàquyluật–trêntoànthếgiơivàtrảidàisuốtlịchsửloàingười.Xinlấyvídụgầnnhưngẫunhiên,vàonăm1994,đểcótiền,mộtnhómthanhtrabưuchínhtừClevelandđồngýbímậttruylùngnhữngngườiphạmsaisót;sauđóhọvạchranhữngvụánhìnhsựchốnglại32nhânviênbưuđiệnvôtội.–TG
---
Trongcácphiêntòaxửphùthủy,nhữngbằngchứnggiảmnhẹhaynhânchứngbàochữakhôngđượcthừanhận.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,gầnnhưkhôngthểcungcấpchứngcớngoạiphạmthuyếtphụcchonhữngphùthủybịcáobuộc:Cácquytắcbằngchứngcómộtđặcđiểmđặcbiệt.Chẳnghạn,trongnhiềutrườnghợp,mộtngườichồngchứngthựcrằngvợmìnhvẫnngủtrongtaymìnhvàothờiđiểmcôấybịcáobuộclàđangnôgiỡnvớiquỷsứtạimộtlễSabbathcủaphùthủy;nhưngtổnggiámmụckiênnhẫngiảithíchrằngđãcómộtconquỷkhácthếchỗchongườivợ.NgườichồngkhôngthểngỡrằngsứcmạnhnhậnthứccủamìnhcóthểápđảođượcsứcmạnhlừagạtcủaquỷSatan.Ngườiphụnữtrẻtrungxinhđẹptấtyếubịđưalêngiànhỏathiêu.
Cónhữngyếutốtìnhdụcvàthùghétđànbà–điềudễthấytrongmộtxãhộibịkìmnénvềtìnhdụcvàđànôngchiếmưuthế,vớinhữngquantòadịgiáoxuấtthântừtầnglớpgiáosĩkhônglậpgiađình.Cácphiêntòarấtchúýđếnchấtlượngvàsốlượngcựckhoáitrongnhữnglầngiaohợpgiữaphạmnhânvớiquỷsứ(mặcdùAugustinequảquyết“chúngtakhôngthểgọiQuỷsứlàkẻgiandâm”)vàtớibảnchất“thànhviên”củagiađìnhQuỷsứ(theohầuhếtcácbáocáolàlạnhlẽo).“NhữngdấuhiệucủaQuỷsứ”đượctìmthấy“thưởngởtrênngựchoặcnhữngbộphậnkín”theocuốnsáchnăm1700củaLudovicoSinistrari.Kếtquảlà,phầnlongmubịcạosạch,vàcơquansinhngụcngoàiđượcnhữngôngquantòadịgiáokhámxétrấtkỹcàng.Khihànhquyếtcôgái20tuổiJoanofArc,saukhiváyáocủacôđãbénlửa,đaophủRouencờibớtlửađểngườixemcóthểnhìnrõ“toànbộbímậtcóthểhoặcnêncóởmộtphụnữ.”
Biênniênsửvềnhữngngườibịthiêusốngchỉriêngtạithànhphố
Wurzburg,Đức,trongnăm1598nhìnthấunhữngconsốthốngkêvàchochúngtađốimặtvớimộtchútsựthậtcủaloàingười:
Ủyviênnguyênlãoviện,cótênGering;bàgiàKanzler;bàvợbéocủaôngthợmay;bàđầubếpcủaôngMengerdorf;mộtngườilạmặt;mộtphụnữlạmặt;Baunach,mộtnguyênlão,côngdânbéonhấttạiWurzburg;ôngthợrèngiàcủatòaán;mộtbàgià;mộtcôbékhoảng9-10tuổi;mộtcôbénhỏhơn,emgáicôkia;mẹcủahaicôgáinhỏvừanóitrên;congáicủaLiebler;concủaGoebel,thiếunữxinhđẹpnhấtWurzburg;mộtsinhviênbiếtnhiềuthứtiếng;haicậubétừMinster,đều12tuổi;congáinhỏcủaStepper;ngườiphụnữgiữcổnglêncầu;mộtbàgià;cậucontrainhỏcủachấphànhviêntòaánhộiđồngthànhphố;vợcủaanhđồtểKnertz;côcongáicònẵmngửacủaBácsĩSchultz;mộtcôgáimù;Schwartz,giáosĩtạiHach…
Danhsáchcòndàimãi.Mộtsốngườinhậnđượcsựchúýrấtnhânbản:“CôcongáinhỏcủaValkenbergerbịhànhquyếtkínvàthiêusống.”Có28vụhànhhìnhcôngkhai,mỗivụgồmtrungbình4đến6nạnnhân,tạithànhphốnhỏbéđỏchỉtrongcùngmộtnăm.ĐâychỉlàmộtthếgiớivimôcủanhữnggìdiễnratrêntoànChâuÂu.Khôngmộtaibiếtcóbaonhiêungườiđãbịgiết–cólẽhàngtrămnghìn,cólẽhàngtriệu.Nhữngngườichịutráchnhiệmtruytố,tratấn,xétxử,thiêusốngvàbàochữađềuhếtmình.Cứhỏihọmàxem.
Họkhôngphậmsailầm.Nhữnglờithúnhậnvềphépphùthủykhôngthểdựatrênnhữngảogiáchoặcnhữngcốgắngtuyệtvọngnhằmthỏamãncácvịquantòadịgiáovàchấmdứtviệctratấn.Trongtrườnghợpnhưvậy,nhưlờigiảithíchcủaquantòaphùthủyPierredeLancre(trongcuốnsáchnăm1612củaôngnhanđềMôtảvềtínhthiếuchungthủycủanhữngthiênthầnđộcác–DescriptionoftheInconstancyofEvilAngels),NhàthờCônggiáođãphạmmộttội
ácrấtlớnkhithiêusốngcácphùthủy.Dođó,nhữngngườinêulênkhảnăngđócũngbịcoilàđangtấncôngNhàthờvàbởitựbảnthânviệcđónênhọđangphạmmộttộiácđángchết.Nhữngngườichỉtríchtìnhtrạngthiêusốngphùthủybịtrừngphạtvà,trongmộtsốtrườnghợp,chínhhọcũngbịthiêusống.CácvịquantòavàđaophủtratấnđanglàmcôngviệccủaChúa.Họđangcứurỗicáclinhhồn.Họđangđẩylùiquỷdữ.
Dĩnhiênthuậtphùthủykhôngphảilàphươngthứcduynhấtđểdungtúngviệctratấnvàthiêusốngngười.Dịgiáolàmộttộidanhcònnghiêmtrọnghơn,vàcảCônggiáolẫnTinLànhđềuchừngphạtrấttànnhẫn.Vàothếkỷ16,họcgiảWilliamTyndaleđãliềulĩnhdựtínhdịchKinhTânướcsangtiếngAnh.NhưngnếungườitacóthểđọcKinhthánhbằngngônngữcủamìnhthayvìtiếngLatinbíhiểmthìngườitacũngcóthểhìnhthànhnhữngquanđiểmtôngiáođộclậpcủariêngmình.HọcóthểhìnhthànhđườngdâyriêngkhônghềcótrunggianvớiChúa.ĐâylàmộttháchthứcđốivớinhiệmvụcủacácgiáosĩCônggiáoLaMã.KhiTyndaletìmcáchxuấtbảnbảndịchcủamình,ôngbịsănlùngvàtruyđuổitrênkhắpChâuÂu.Cuốicùng,ôngbịbắt,thắtcổđếnchếtvàsauđó,nhưmộtbiệnpháprănđe,bịthiêu.CácbảnKinhTânướccủaông(chỉmộtthếkỷsautrởthànhcơsởchobảndịchtuyệtvờicủaVuaJames)sauđóbịđộivũtrang–nhữngtínđồThiênChúagiáosùngđạobảovệThiênChúagiáobằngcáchngănnhữngtínđồkhácbiếtđếnnhữnglờidạycủaChúaJesus-sănlùngtrongtừngngôinhà.Luồngtưduynhưvậy,bầukhôngkhítựtintuyệtđốirằngtrithứccầnđượcđềnđápbằngtratấnvàgiếtchocnhưvậykhôngchắcgiúpgìchonhữngngườibịkếttộiphùthủy.
ThiêusốngphùthủylàmộtđặcđiểmcủanềnvănmìnhphươngTâyvốnthoáitràokểtừthếkỷ16,vớinhữngngoạilệchínhtrịhiếm
hoi.TrongđợthànhquyếtphùthủycuốicùngởAnh,mộtphụnữvàcôcongái9tuổicủabàbịtreocổ.Tộidanhcủahọlàgâyramưabãobằngcáchtháobỏđôitất.Trongthờiđạichúngta,phùthủyvàmađượctìmthấythườngxuyêntrongnhữngnộidunggiảitríchotrẻcon,phépphùchúcủaquỷsứvẫnđượcthựchiệntạicácnhàthờCônggiáoLaMãvàcácnhàthờkhác,vànhữngngườiđềxướngmộttínngưỡngvẫnkịchliệtlênánnhữngtậptụcthờcúngcủangườikháclàmathuật.Chúngtavẫnsửdụngtừ“xứquỷ”(nghĩađenlàtoànbộmaquỷ).Mộtngườiphátcuồngvàhunghãnvẫnbịgọilàđồquỷ.(Mãichotớithếkỷ18,bệnhtâmthầnmớikhôngcònbịgánchonhữngnguyênnhânsiêunhiên;ngaycảchứngmấtngủcũngtừngbịcoilàmộtsựtrừngphạtdomaquỷgâyra).HơnmộtnửangườiMỹnóivớinhữngngườithămdòýkiếnrằnghọ“tin”vàosựtồntịacủaQuỷsứ,và10%từnggiaotiếpvớiquỷ,nhưMartinLuthertừngnóiôngthườngxuyênlàmviệcđó.Trongmột“cẩmnangchiếntranhtinhthần”viếtnăm1992gọilàChuẩnbịchiếntranh(PrepareforWar),RebeccaBrownthôngbáovớichúngtarằngnạothaivàtìnhdụcngoàihônnhân“sẽgầnnhưluôndẫnđếntìnhtrạngquấyphácủamaquỷ;”rằngngồithiền,yogavàvõthuậtđượcsángtạorađểnhữngtínđồThiênChúagiáođầyđứctinsẽbịdụdỗđivàoconđườngthờcúngmaquỷ;vàrằng“nhạcrockkhôngchỉ‘vậyvậythôi’màđólàmộtkếhoạchđượchoạchđịnhkỹcàngbởikhôngaikháchơnlàquỷSatan.”Đôikhi,“nhữngngườiyêuthươngcủabạnbịmaquỷtróibuộcvàchemắt.”Ngànhnghiêncứumaquỷngàynayvẫnlàmộtphầncủanhiềutínđiềuđứngđắnnhất.
Vậyđámmaquỷđólàmnhữngviệcgì?TrongMalleus,KramervàSprengerhélộrằng“quỷsứ…bậnrộnvớiviệccanthiệpvàoquátrìnhgiaohợpvàthụthaibìnhthường,vớiviệcthulấytinhdịchcủaloàingười,vàtruyềntinhdịchcủachúng.”QuátrìnhthụtinhnhântạothờiTrungĐạiítnhấtcónguồngốctừthờiThánhThomasAquinas,
ngườinóivớichúngtatrongcuốnVềChúabangôi(OntheTrinity)rằng“maquỷcóthểtruyềntinhdịchmàchúngthuđượcvàphóngvàocơthểngườikhác.”Ngườicùngthờivớiông,ThánhBonaventura,nóikỹhơnmộtchút:Hồlytinh“chịuhiếnmìnhchođànôngvànhậntinhdịchcủahọ;bằngkỹnăngquỷquyệt,maquỷduytrìkhảnănggiaocấucủachúng,vàsauđó,vớisựchophépcủaChúa,chúngtrởthànhnhữngthầnácmộngvàtrútvàonhữngkhochứalàcơthểphụnữ.”Sảnphẩmcủanhữngsựkếthợpcómaquỷlàmtrunggiannàycũngđượcmaquỷchămchút,khichúngtrưởngthành.Mộtmốiliênhệnhụcdụcgiữahaigiốngloàiquanhiềuthếhệđượchìnhthành.Vànhữngsinhvậtnày,chúngtagọinhưvậy,cókhảnăngbaylượn;thựctế,chúngcưtrútrongbầukhôngkhíphíatrên.
Khônghềcócontàuvũtrụnàotrongcâuchuyệnnày.Nhưnghầuhếtcácyếutốtrungtâmtrongcâuchuyệnvềhiệntượngsinhvậtlạbắtcócngườiđềuhiệndiện,kểcảnhữngsinhvậtkhôngphảingườibịámảnhvềtìnhdục,sốngtrongkhôngtrung,đixuyênquatường,giaotiếpbằngngoạicảm,vàthựchiệnnhữngthínghiệmlaigiốngtrênloàingười.Trừphichúngtatinrằngmaquỷthựcsựtồntại,nếukhônglàmsaochúngtacóthểhiểuđượcmộthệthốngtínđiềulạlùng,ănsâubénrễởtoànbộthếgiớiphươngTây(kểcảnhữngngườiđượccoilàkhônngoannhấttrongsốchúngta),đượccủngcốbởinhữngtrảinghiệmcánhânởmọithếhệ,vàđượcNhàthờvàNhànướcraogiảngnhưvậy?Liệucókhảnăngthaythếthựcsựnàokhácbêncạnhmộtảotưởngchungdựavàomônhóahọcvàmạnglướinãobộchunghaykhông?
---
TrongSángthếký,chúngtađọcđượcnhữngthiênthầncặpđôi
với“nhữngcôcongáicủangườitrần.”VănhóathầnthoạiHyLạpvàLaMãnóiđếncácvịthầntìmđếnphụnữtronghìnhdạngbòđựchoặcthiênngahoặcnhữngcơnmưavàngvàkhiếnchohọthụthai.TrongmộttruyềnthốngThiênChúagiáoxưa,triếthọckhởinguồnkhôngphảitừsựkhéoléocủaconngườimàtừnhữnglờiđườngmậtlúcđầugốitayấpcủamaquỷ-nhữngthiênthầnsangãtiếtlộnhữngbímậtcủaThiênđìnhchovợ/chồngmìnhởtrầnthế.Nhữngcâuchuyệnvớicácyếutốtươngtựxuấthiệntrongnhiềunềnvănhóatrênkhắpthếgiới.SongsongvớicácthầnácmộngcòncómathầncủangườiArab(djinn),thầnrừngnửangườinửadê(satyr)củaHyLạp,tàthần(bhut)củangườiHindu,dâmthần(hotuaporo)củangườiSamoa,quỷ(dusii)củangườiCeltic,vànhiềuloạikhác.Trongmộtkỷnguyênbịmêcuồngvềmaquỷthìquádễđểquỷthầnhóanhữngđốitượngmàchúngtasợhoặcthùghét.ChonênMerlinđượcđồnlàconcủamộtthầnácmộng.RồiPlato,AlexanderĐạiđế,Augustus,vàMartinLuthercũngvậy.Đôikhi,cảmộtdântộc–chẳnghạnngườiHungNôhaynhữngcưdânởđảoCyprus–cũngbịkẻthùcủahọquykếtlànòigiốngcủamaquỷ.
TheotruyềnthốngvàluậtDoThái,hồlytinhnguyênmẫulàLilith,đượcChúatrờitạoratừcátbụicùngvớiAdam.NàngbịtrụcxuấtkhỏivườnĐịađàngvìkhôngchịuvânglời–khôngphảivớiChúatrờimàvớiAdam.Kểtừđó,nàngquyếnrũconcháucủaAdamvàobanđêm.TrongnềnvănhóaIranvànhiềunềnvănhóakhác,nhữnglầnxuấttinhvềđêmđượctinlàdohồlytinhgâyra.ThánhTeresaxứAvilatừngnóiđếnmộtlầnănnằmvớimộtthiênthần–mộtthiênthầnánhsáng,khôngphảibóngtối,bàtinchắcnhưvậy–giốngnhưnhữngphụnữkhácđượcNhàthờCônggiáophongthánhsaunày.Cagliostro,thuậtsĩởthếkỷ18,tìmcáchđểchomọingườihiểurằngôngta,giốngnhưJesusxứNazareth,làmộtsảnphẩmcủasựkếthợp“giữahậuduệcủathiênđàngvàtráiđất.”
Năm1645,mộtthiếunữngườiCornishtênlàAnneJefferiesđượcpháthiệntrongtìnhtrạnglảođảovàngãgụcxuốngsàn.Rấtlâusau,cônhớlạicôbịnửatánhữngngườinhỏbétấncông,đưatớimộtlâuđàitrongkhôngtrung,bịdụdỗgiaohợpvàđưatrởlạinhà.Côgọinhữngngườinhỏbéấylàtiên.(VớinhiềutínđồThiênChúagiáomộđạo,cũngnhưvớicácquantòadịgiáoxửJoanofArc,đâylàmộtsựphânbiệtkhôngcókhácbiệt.Tiênlàmaquỷ,đơngiảnvậythôi).Họtrởlạiđểdọadẫmvàhànhhạcô.Nămsau,côbịbắtvìtộidanhphùthủy.Theotruyềnthống,tiênđềucósứcmạnhkỳdiệu,vàcóthểgâyratìnhtrạngtêliệtchỉbằngmộtcáichạmnhẹ.Sựtrôichảybìnhthườngcủathờigianbịchậmlạitrongcõitiên.Tiênkhôngcókhảnăngsinhsản,chonênhọgiaohợpvớiconngườivàbắtnhữngđứatrẻtrongnôimangđi–thỉnhthoảngđểlạimộtđứatrẻcõitiênthaythế.Giờđây,cóvẻnhưcómộtcâuhỏirõrang:NếuAnneJefferieslớnlêntrongmộtnềnvănhóabiếtđếnsinhvậtlạhơnlàthầntiên,vàUFOhơnlànhữnglâuđàitrongkhôngtrung,thìliệucâuchuyệncủacôcóthểnhậndiệnđượctrongbấtkỳkhíacạnhchínhnàosovớinhữngcâuchuyệnmà“nhữngngườibịbắtcóc”kểlạihaykhông?
Trongcuốnsáchviếtnăm1982,Nỗihãihùngvềđêm:Mộtnghiêncứutậptrungvàotrảinghiệmđốivớinhữngvụtấncôngsiêunhiên(TheTerrorComesintheNight:AnExperience-CenteredStudyofSupernaturalAssaultTraditions),DavidHuffordmôtảmộtnhàquảntrị,trìnhđộđạihọc,độtuổingoài30,nhớlạimộtmùahètạinhàcôruộtcủamìnhkhicònniênthiếu.Cómộtđêm,cậuđãnhìnthấynhữngánhsángbíẩndichuyểntrênbếncảng.Sauđó,cậuthấybuồnngủ.Từtrêngiường,cậuchứngkiếnmộthìnhdángmàutrắng,tỏasángleolêncầuthang.Bàtabướcvàophòngcậu,dừnglạivànói–vớitôidườngnhưhạthấpdần–“Đólàvảisơnlótnhà.”Cómộtsốbuổitối,hìnhdángđólàmộtbàgià;lúckháclạilàmộtconvoi.Đôi
khichàngtraitrẻtinchắctoànbộsựviệcchỉlàmộtgiấcmơ;cólúccậutalạitinchắcmìnhtỉnhtáo.Cậubịépchặtxuốnggiường,khôngcửđộngđược,khôngthểnhúcnhíchhayhétlên.Timcậuđậpdồn.Câuthấyhụthơi.Nhữngsựkiệntươngtựdiễnratrongnhiềuđêmliêntiếp.Chuyệngìđangdiễnraởđây?Nhữngsựkiệnnàydiễnratrướckhicácvụbắtcóccủasinhvậtlạđượcmôtảrộngrãi.Nếuchàngtraitrẻđãbiếtđếncácvụbắtcóccủasinhvậtlạthìphảichăngbàgiàcủacậutasẽcómộtcáiđầutohơnvàcặpmắtlớnhơn?
TrongmộtsốbàiviếtnổitiếngtrongcuốnSựsuytànvàsụpđổcủaĐếchếLaMã(TheDeclineandFalloftheRomanEmpire),EdwardGibbonmôtảsựcânbằnggiữatínhcảtinvàtháiđộhoàinghitrongtruyềnthốngkinhđiểnxưa:
Tínhcảtinthựchiệnnghilễchotínđiều;sựcuồngtínđượcphépchiếmlấyngônngữcủacảmhứng,vànhữnghiệuquảcủasựngẫunhiênvàthủđoạnđượcgánchonhữngnguyênnhânsiêunhiên…
Ởthờihiệntại[Gibbonviếtvàogiữathếkỷ18],mộttháiđộhoàinghingấmngầmhoặcthậmchívôtìnhbámchặtlấynhữngthiênhướngđạođứcgiảnhất.Việchọthừanhậnnhữngchânlýsiêunhiênkhôngphảilàmộtnộidungtíchcựcmàlàmộtsựmặcnhậnthụđộngvàlạnhlùng.TừlâuđãquenvớiviệctuânthủvàtôntrọngtrậttựcốđịnhcủaTựnhiên,lýtríchúngta,hayítnhấtlàtrítưởngtượngcủachúngta,khôngđượcchuẩnbịđầyđủđểchốngchọilạihànhđộnghữuhìnhcủaThượngđế.NhưngtrongnhữnggiaiđoạnđầucủaThiênChúagiáo,tìnhthếcủanhânloạicựckỳkhác.Nhữngngườingoạigiáotòmònhất,hoặccảtinnhất,thườngđượcthuyếtphụcđểthamdựvàomộtxãhộivốnkhẳngđịnhtrênthựctếnhữngquyềnlựcnhiệmmàu.NhữngtínđồThiênChúagiáonguyênthủyliêntụcđặtchântrênnềntảngthầnbí,vàtâmtríhọđượcrènluyệnbởinhững
thóiquentintưởngvàonhữngsựkiệnphithườngnhất.Họcảmthấy,hoặchọtưởngtượng,rằngởmọiphươngdiện,họkhôngngừngbịmaquỷtấncông,đượcanủibằngnhữngảoảnh,đượcdẫndắtbằngnhữnglờitiêntri,vàthậtngạcnhiênlàđượcgiảithoátkhỏihiểmnguy,bệnhtậtvàcảcáichết,bởinhữnglờicầukhẩncủagiáohội…
Chínhtínngưỡngkiênđịnhcủahọchorằngcáibầukhôngkhímàchúngtahítthởđầyrẫynhữngkẻthùvôhình;đầyrẫynhữngmaquỷtheodõimọisựkiện,vàẩnnúpdướimọihìnhthức,đểdọanạt,vàtrênhếtđểxúcgiục,đứchạnhkhôngđượcbảovệcủahọ.Trítưởngtượng,vàthậmchícácgiácquan,bịđánhlừabởinhữngảogiáccủasựcuồngtínbịxáotrộn;vànhàẩnsĩ,ngườimàmọilờicầunguyệnlúcnửađêmbịgiấcngủvôtìnhđèxuống,cóthểdễdànggâylúngtúngcholũmaquỷkhiếpsợhoặckhoáilạcđãchiếmngựgiấcngủhoặcnhữnggiấcmơlúctỉnhgiấccủamình…
Thóimêtínthíchhợpvớiquầnchúngđếnmức,nếuhọbịđánhthức,họvẫntiếcnuốiviệcđánhmấtnhữngảoảnhdễchịucủamình.Sựmêcuồngnhữngđiềukỳdiệuvàsiêunhiên,sựtòmòcủahọđốivớinhữngsựkiệntươnglại,vàxuhướngmạnhmẽmuốnmởrộngnhữnghyvọngvàsợhãicủamìnhvượthẳnmọigiớihạncủathếgiớihữuhình,lànhữngnguyênnhânchínhdungdưỡngchosựhìnhthànhđathầngiáo.Vìthếquầnchúngrấtcầncóđứctin,rằngsựsụpđổcủabấtkỳhệthốngthầnthoạinàocũngsẽđượckếtụcbởiviệcrađờimộthìnhtháimêtinnàođó…
XinhãygạtbỏsắctháimàumèxãhộicủaGibbon:Quỷsứcũngquấynhiễucáctầnglớptrên,vàthậmchímộtvịvuaxứAnhlàJamesI,vịvuaStuartđầutiên–cònviếthẳnmộtcuốnsáchđầychấtmêtínvàcảtinvềmaquỷ(Maquỷhọc–Daemonology)vàonăm1597.ÔngcũnglàngườibảotrợchoviệcdịchKinhthánhsangtiếng
Anhvàbảndịchnàyvẫnđượcmangtênông.ChínhýkiếncủaVuaJameschorằngthuốclálà“quỷthảo”vànhiềuphùthủybịphátgiácdohọnghiệnthứthuốcnày.Nhưngvàonăm1618,Jamestrởthànhmộtngườihoàinghitriệtđể-chủyếuvìngườitapháthiệnranhiềuthanhthiếuniêngiảmạohiệntượngquỷám,vàởhiệntrạngđó,ngườitabuộctộichonhữngngườivôtộilàthựchiệnphépphùthủy.NếuchúngtachorằngtháiđộhoàinghimàGibbonnóiđếnlàđặctrưngchothờiđạicủaôngvàsuytànởthờiđạichúngta,vàthậmchínếumộtchúttàndưcủatínhcảtinmàônggắnvớithờikỳxaxưacònsótlạitrongthờichúngtathìphảichăngchúngtacũngkhôngnênkỳvọngđiềugìđónhưmaquỷsẽtìmđượcmộtchỗtrongnềnvănhóađạichúnghiệntại?
Dĩnhiên,nhưnhữngngườinhiệtthànhtinvàocáccuộcviếngthămcủangườingoàiTráiĐấtthườngnhanhchóngnhắcchotôinhớ,cómộtcáchdiễngiảikhácchonhữngđiểmtươngđươngmangtínhlịchsửnày:Họnóirằng,sinhvậtlạluônghéthămchúngta,thúcgiụcchúngta,đánhcắptinhtrùngvàtrứngcủachúngta,làmchúngtathụthai.Ởgiaiđoạntrước,chúngtanhìnnhậnhọnhưnhữngvịthần,maquỷ,thầntiên,haycáclinhhồn;chỉgiờđâychúngtamớithậtsựhiểurằngchínhnhữngsinhvậtlạvẫnđangđánhlừachúngtasuốtnhữngthiênniênkỷqua.JacquesVallee1đãđưaranhữngluậnđiểmnhưthế.Nhưngvậytạisaithựctếlạikhônghềcóbáocáonàovềcácđĩabayvàotrướcnăm1947?Tạisaokhônghềcómộttôngiáonàotrênthếgiớisửdụnghìnhảnhchiếcđĩalàmbiểutượngcủathầnthánh?Tạisaokhôngcócảnhbáonàovềnhữnghiểmhọacôngnghệcao?Tạisaothửnghiệmditruyềnnày,chodùmụctiêulàgì,lạikhôngđượchoànthànhvàolúcnày–hàngnghìnnămhoặchơnthếsaukhiđượckhởixướngbởinhữngsinhvậtđượccholàđãđạtđượctrìnhđộcôngnghệcựckỳsiêuviệt?Tạisaochúngtalạiởtrongtìnhtrạngphiềntoáinhưvậynếunhưchươngtrìnhlaigiống
đượcvạchrađểcảithiệnsốmệnhchúngta?
---
1. JacquesFabriceVallée(sinhngày24tháng12năm1939tạiPontoise,Pháp)làmộtnhàtưbảnmạohiểu,nhàkhoahọcmáytính,tácgiả,vàcựuphihànhgiahiệnđangsốngtạiSanFrancisco,bangCalifornia.
Trongngànhkhoahọcchínhthống,ValléenổitiếngvìđồngpháttriểnraquytrìnhvẽbảnđồSaoHỏasửdụngmáytínhđầutiênchoNASA.ÔngcũnglàngườithamgiasángtạoARPANET,tiềnthâncủaInternet.Valléecònlàmộtnhânvậtquantrọngtrongnghiêncứucácvậtthểbaykhôngxácđịnh(UFO),đượcbiếtđếntrướchếtvớiquanđiểmbênhvựcchotínhhợpphápkhoahọccủagiảthuyếtngoàiTráiĐất.-ND
---
Theodõimạchluậnđiểmnày,chúngtacóthểdựđoánnhữngmônđồhiệntạicủanhữngtínđiềucũđểhiểu“sinhvậtlạ”làtiên,cácvịthần,hoặcquỷsứ.Trênthựctế,cómộtsốtrườngpháiđươngđại–chẳnghạnnhómRaelian–chorằngcácvịthầnhoặcChúaTrờiđãđếnTráiĐấttrongnhữngchiếcUFO.Mộtsốngườibịbắtcócmôtảnhữngsinhvậtlạ,mặcdùtrôngrấtđángghét,nhưnhững“thiênthần”,hoặc“sứgiảcủaChúa.”Vàcónhữngngườivẫnnghĩđóchínhlàquỷsứ:
TrongcuốnGiaotiếp(Communication)củaWhitleyStrieber,mộtcâuchuyệnmắtthấytainghevề“vụbắtcóccủasinhvậtlạ,”tácgiảkể
Cóthứgìđódườngnhưxấuquỷquái,tởmlợm,uámvàđầysátkhí.Dĩnhiênđóchínhlàquỷsứ.Chúnghẳnphải…Tôivẫnnhớcáithứđónúpởđó,xấuxíkinhkhủng,nhữngcánhtayvàchâncủanótrôngnhưchâncẳngcủamộtconcôntrùngtotướng,mắtnónhìntôichòngchọc.
Theonhưđưatin,Strieberhiệnđểngỏkhảnăngrằngnhữngnỗihãihùngácmộngnàylànhữnggiấcmơhoặcảogiác.
CácbàiviếtvềUFOtrênTừđiểnbáchkhoaTintứcThiênChúagiáo(TheChristianNewsEncyclopedia),mộttàiliệubiênsoạntheotràolưuchínhthống,baogồmcảbài“NỗiámảnhcuồngtínphiThiênChúa”và“GiớikhoahọctinUFOlàmviệcchoQuỷsứ.”DựánNhữngvậtgiảmạotinhthầnBerkeley,California,dạyrằngUFOcónguồngốcmaquỷ;GiáohộiPhụngvụVũtrụAquarianởMcMinnville,Oregon,thìchorằngtấtcảsinhvậtlạđềucótháiđộthùnghịch.Mộttờbảntin“GiaotiếpNhậnthứcVũtrụ”năm1993thôngbáovớichúngtarằngnhữngchủnhâncủaUFOnghĩloàingườinhưnhữngđộngvậtthínghiệm,muốnchúngtatônthờhọ,nhưnglạicóxuhướngbịngăncảnbờinhữnglờicầunguyệnChúaTrời.MộtsốngườibịbắtcócbịtrụcxuấtkhỏicácgiáođoàntôngiáoPhúcâmcủahọ;nhữngcâuchuyệncủahọnghequágầnvớipháithờcúngSatan.Mộttiểuluậntôngiáotràolưuchínhthốngnăm1980,nhanđềBùngnổtônthờ(TheCultExplosion),củaDaveHunt,tiếtlộrằng
UFO…rõràngkhôngmangtínhvậtchấtvàdườngnhưlànhữngbiểuhiệnmaquỷtừmộtchiềukhônggiankhácđượctínhtoánđểthaythếcáchtưduycủaconngười…NhữngthựcthểđượcxemlàUFOđãgiaotiếptâmlinhvớiconngườiluônthuyếtgiảngbốnđiềudốitrámàconrắnđãnóichoEve…NhữngsinhvậtnàylàquỷsứvàchúngđangchuẩnbịKẻchốngChúa.
NhiềumônpháichorằngUFOvàcácvụbắtcóccủasinhvậtlạlàđiềmbáotrướcvề“thờikỳchấmdứt.”
NếucácUFOđếntừmộthànhtinhkháchoặcmộtchiềukhônggiankhácthìphảichăngchúngdocùngmộtvịChúaTrờimàchúngtađãbiếtđếntrongbấtkỳtôngiáolớnnàocửđến?Quanđiểmtràolưuchínhthốngchorằng,khôngcógìtrongcáchiệntượngUFOđòihỏiphảitinvàomộtChúaTrờiđíchthực,trongkhinhiềuchitiếttrongđólạiđốilậpvớiChúaTrờiđượckhắchọatrongKinhThánhvàtruyềnthốngThiênChúagiáo.CuốnKỷnguyênmới:PhêbìnhThiênChúagiáo(TheNewAge:AChristianCritique)củaRalphRath(1990)thảoluậnvềUFO–điểnhìnhchodòngvănhọcnhưvậy,vớiđặctínhcảtintháiquá.NóphụcvụmụcđíchcủahọlàchấpnhậnUFOlàcóthựcvàxemchúngnhưnhữngcôngcụcủaquỷSatanvàKẻchốngChúa,chứkhôngphảisửdụnglưỡigươmhoàinghikhoahọc.Côngcụđó,mộtkhiđượcmàisắc,cóthểhoàntấtkhôngchỉmộtvấnđềdịgiáohạnchế.
TácgiảThiênChúagiáotràolưuchínhthốngHalLindsey,trongcuốnsáchtôngiáoănkháchnăm1994nhanđềHànhtinhTráiĐất–năm2000sauCôngnguyên(PlanetEarth–2000AD),viết
TôihoàntoànbịthuyếtphụcrằngUFOlàcóthật…Chúngđượcvậnhànhbởinhữngsinhvậtlạcótrítuệvàsứcmạnhlớnlao…TôitinnhữngsinhvậtnàykhôngchỉởngoàiTráiĐấtmàcòncónguồngốcsiêunhiên.Nóithẳngra,tôinghĩhọlàquỷsứ…mộtphầntrongâmmưucủaquỷSatan.
Vậycáigìlàbằngchứngchokếtluậnnày?Trướchếtchínhlànhữngcâuthơởthếkỷ11và12củaLuke,Chương21,trongđóJesusnóivề“nhữngdấuhiệulớntừThiênĐàng”–chẳngcógìgiống
mộtUFOđượcmiêutả-vàonhữngngàycuốicùng.Lindseybỏquađoạnthơ32,trongđóJesusnóirấtrõngàiđangnóivềnhữngsựkiệnởthếkỷ1,chứkhôngphảithếkỷ20.
CũngcómộttruyềnthốngThiênChúagiáotheođósựsốngngoàiTráiĐấtkhôngthểtồntại.TrongTintứcThiênChúagiáongày23tháng5năm1994,lấyvídụ,W.GaryCrampton,TiếnsĩThầnhọc,nóichochúngtabiếttạisao:
KinhThánh,hoặcnóithẳnghoặcẩný,nóiđếnmọilĩnhvựccủacuộcsống;nókhôngbaogiờđểngỏchochúngtamàlạikhôngcómộtcâutrảlời.KinhThánhkhôngcóchỗnàocôngkhaikhẳngđịnhhayphủnhậnsựsốngthôngminhngoàiTráiĐất.Tuynhiên,vềmặtẩný,KinhThánhthựcsựphủnhậnsựtồntạicủanhữngsinhvậtnhưvậy,dođócũngphủnhậnkhảnăngcócácđĩabay…KinhThanhxemTráiĐấtlàtrungtâmcủavũtrụ…TheoPeter,mộtĐấngCứuthế“ngaodugiữacáchànhtinh”làđiềukhôngnênnghingờ.Đâylàmộtcâutrảlờichovấnđềsựsốngthôngminhtrênnhữnghànhtinhkhác.Nếucónhưvậy,aisẽcứurỗichohọ?ChắcchắnkhôngphảiChúaJesus…NhữngtrảinghiệmkhôngtươngứngvớinhữnglờidạytrongKinhThánhluôncầnbịxemlàsailầm.KinhThánhlàđộcquyềnchânlý.
NhưngnhiềutrườngpháiThiênChúagiáokhác–chẳnghạnCônggiáoLaMã–lạihoàntoànphóngkhoáng,khônghềcónhữngphảnbácsuydiễnhaykhăngkhăngquảquyếtnàovềthựctếcủanhữngsinhvậtlạvàUFO.
Vàođầunhữngnăm1960,tôitừngchorằngnhữngcâuchuyệnUFOđượctạorachủyếunhằmthỏamãnnhữngmongđợitôngiáo.Ởthờiđiểmkhoahọccómốiliênhệchặtchẽphứctạpvàkhôngthể
chỉtríchvớinhữngtôngiáothờixưathìmộtkhảnăngđượcdànhchogiảthuyếtChúaTrời:Khoácbộáokhoahọc,sứcmạnhtolớncủahọ“đượclýgiải”bằnghệthốngthuậtngữkhoahọchờihợt,thầnthánhvàmaquỷtừthiênđànggiángxuốngđểámảnhchúngta,đểđưaranhữngcảnhmộngmangtínhtiênbáo,vàđểphỉnhphờchúngtabằngnhữngảotưởngvềmộttươnglaihứahẹnhơn:mộttôngiáobíẩnởthờiđạivũtrụđanghìnhthành.
NhànghiêncứuvănhóadângianThomasE.Bullardviếtvàonăm1989rằng
Nhữngbáocáovềhiệntượngbắtcócnghenhưnhữnggìviếtlạitruyềnthốnghộingộvớicácthếlựcsiêunhiêntrướckiatrongđósinhvậtlạđóngvaitròchứcnăngcủathầnthánh.
Ôngkếtluận:
Khoahọccóthểtốngkhứmaquỷvàphùthủyrakhỏitínđiềucủachúngta,nhưngnónhanhchónglấpđầykhoảngtrốngbằngnhữngsinhvậtlạcónhữngchứcnănggiốnghệt.ChỉcónhữngvụbắtcóccủangườingoàiTráiĐấtlàmới.Tấtcảnỗisợhãivànhữngkịchbảntâmlýđểgiảiquyếtvấnđềnàydườngnhưlạitìmthấyđườngtrởvềnhà,nơichúngcóảnhhưởngchẳngkhácgìnhữngtiếngđộnggâykinhhãitrongvươngquốctruyềnthuyết.
Cókhảnănglàngườidânởmọithờiđạivàmọinơiđôikhitrảiquanhữngảogiácrấtthật,sốngđộng,thườngvớinộidungtìnhdục,vềhiệntượngbắtcóccủanhữngsinhvậtlạlùngtrêntrời,cókhảnăngngoạicảmvàđixuyêntường–vớinhữngchitiếtđượclấpđầybằngnhữngthànhngữvănhóathôngdụng,rútratừhệtưtưởngcủathờiđại?Nhữngngườikhác,vốnkhônghềcótrảinghiệm,thìthấyvấnđềnàyrấtthúvịvàcóphầnquenthuộc.Họloantruyềncâu
chuyện.Chẳngmấychốc,nócócuộcsốngcủariêngnó,truyềncảmhứngchonhữngngườikhácđangcốgắnghiểunhữnghỉnhảnhvàảoảnhcủachínhhọ,vàbướcvàolãnhđịavănhóadângian,truyềnthuyết,vàhuyềnthoại.Sựkếtnốigiữanộidungcủanhữngảoảnhthếtụctựphátvàmôhìnhsinhvậtlạbắtcócngườirấtnhấtquánvớimộtgiảthuyếtnhưvậy.
CólẽkhitấtcảmọingườibiếtthầnthánhgiángxuốngTráiĐất,chúngtaliềntưởngtượngracácvịthần;khitấtcảchúngtađãquenvớiquỷsứ,liềncónhữngthầnácmộngvàhồlytinh;khithầntiênđượcchấpnhậnmộtcáchrộngrãi,chúngtaliềnnhìnthấythầntiên;trongmộtthờiđạicủathuyếtduylinh,chúngliềngặpgỡcáclinhhồn;vàkhinhữnghuyềntíchxưaphainhạtvàchúngtabắtđầunghĩrằngcókhảnănglàsinhvậtngoàiTráiĐấtthìđólàlúchìnhảnhtưởngtượngcủachúngtaxuấthiện.
Nhữngđoạntríchbàiháthoặcngoạingữ,nhữnghìnhảnh,sựkiệnmàchúngtachứngkiến,nhữngcâuchuyệnchúngtangheđượcthờiniênthiếucóthểđượcgợilạimộtcáchchínhxáchàngthậpkỷsaunàymàkhôngcầnbộnhớcóýthứcnàoxembằngcáchnàochúnglọtvàođầuchúngta.“Trongnhữngtrậnsốtcao,cóngười,hoàntoànkhônghaybiết,nóiđượcnhữngngônngữcổxưa,”HermanMelvilleviếttrongcuốnMoby-Dicki;“và…khiđiềubíẩnnàyđượckhảosátkỹ,hóaralàvàothờiniênthiếuđãbịlãngquênhoàntoàncủahọ,nhữngngônngữcổxưanàyđãthựcsựđượcnóichohọnghe.”Trongđờisốngthườngnhậtcủachúngta,chúngtatiếphợpnhữngchuẩnmựcvănhóamộtcáchvôthứcvàkhôngtốnmấysứclựcvàbiếnchúngthànhcủariêngmình.
Mộtsựtiếpnhậntươngtựvớinhữngmôtípcũngthấytrongnhững“ảogiácmệnhlệnh”ởngườitâmthầnphânliệt.Ởđây,người
tacảmthấyhọđượcnóichobiếtnhữnggìphảilàmbởimộtnhânvậttưởngtượnghoặcoainghiêm.Họđượclệnhámsátmộtthủlĩnhchínhtrịhoặcmộtngườihùngdângian,hoặcđánhbạinhữngkẻxâmlăngngườiAnh,hoặctựlàmhạibảnthân,bởivìđólàmongmuốncủaChúa,hoặcJesus,hoặcQuỷsứ,hoặcmaquỷ,hoặcthiênthần,hoặc–saunày–nhữngsinhvậtlạ.Ngườibịtâmthầnphânliệtsữngsờbởimộtmệnhlệnhrõràngvàmạnhmẽtừmộtgiọngnóimàkhôngaikháccóthểngheđược,vàrằngđốitượngphảinhậndạngđượcbằngcáchnàođó.Aiđưaramộtmệnhlệnhnhưthế?Aicóthểnóiởtrongđầuchúngta?Nềnvănhóatrongđóchúngtađượcnuôidạychochúngtacâutrảlời.
Hãynghĩvềsứcmạnhcủahìnhtượnglặpđilặplạitrongnhữngquảngcáo,đặcbiệtlàvớinhữngkhángiảvàđộcgiảdễbịảnhhưởng.Nócóthểlàmchochúngtatìngầnnhưbấtkỳđiềugì–thậmchírằnghútthuốclálàrấtổn.Trongthờiđạichúngta,nhữngthựcthểvẫnđượccholàsinhvậtlạlàđốitượngcủavôvàncâuchuyệnkhoahọcviễntưởng,tiểuthuyết,phimtruyềnhình,vàphimtruyện.UFOlàmộtđặcđiểmthườngthấytrênnhữngtờtuầnbáolácảichuyênxuyêntạcvàbịpbợm.Mộttrongnhữngphimtruyệncódoanhthucaonhấtmọithờiđạilàvềsinhvậtlạrấtgiốngnhữnggìđượcnhữngngườibịbắtcócmôtả.Nhữngcâuchuyệnvềsinhvậtlạbắtcócngườitươngđốihiếmchotớinăm1975,khimộtchươngtrìnhphimtruyềnhìnhvềtrườnghợpgiađìnhHillđượcphátsong;mộtbướcnhảynữatiếntớisựnổibậttrướccôngchúngdiễnrasaunăm1987,khicâuchuyệntainghemắtthấynổitiếngcủaStriebervớihìnhvẽtrangbìađầyámảnhvềmột“sinhvậtlạ”mắttotrởthànhmộtấnphẩmănkhách.Ngượclại,saunàychúngtarấtítnghenóiđếnthầnácmộng,tiên,vàyêutinh.Họbiếnđiđâucảrồi?
Cònlâumớimangtínhtoàncầu,nhữngcâuchuyệnvềsinhvật
lạbắtcócngườinhưvậychỉởcấpđịaphươngmàthôi.ĐasốxuấtpháttừBắcMỹ.ChúngchỉthịnhhànhtrongvănhóaMỹ.Ởnhữngquốcgiakhác,ngườitanóiđếnnhữngsinhvậtlạđầuchim,đầucôntrùng,lưỡngcư,ngườimáy,vànhữngsinhvậtlạtócvàngmắtxanh(nhómnàycóthểđoánngayđượclàtừBắcÂu).Mỗinhómsinhvậtlạlạicócáchhànhxửkhácnhau.Rõràngnhữngnhântốvănhóađangđóngmộtvaitròquantrọng.
Từrấtlâutrướckhicácthuậtngữ“đĩabay”hoặc“UFO”đượcnghĩra,khoahọcgiảtưởngđãđầynhững“ngườimàuxanhnhỏxíu”vànhững“quáivậtmắtrệp.”Ítnhiềunhữngsinhvậtkhôngcótócnhỏthóvớicáiđầuto(vàcảmắt)đãlànhữngsinhvậtlạchủyếucủachúngtasuốtmộtthờigiandài.Quývịcóthểthấychúngtrongcáctạpchígiậtgânkhoahọcviễntưởngcủanhữngnăm1920và1930(vàlấyvídụ,trongmộthìnhminhhọamộtngườiSaoHỏađanggửinhữngđiệntínvôtuyếntớiTráiĐấttrongsốtạpchíSóngngắnvàTruyềnhình–ShortWaveandTelevision–tháng12năm1937).CólẽnótrởlạivớinhữnghậuduệxaxôicủachúngtanhưmôtảbởinhàtiênphongkhoahọcviễntưởngngườiAnhH.G.Wells.WellschorằngconngườitiếnhóatừnhữnglinhtrưởnglônglánhưngnãonhỏvớikhảnăngvậnđộngvượtxanhữngviệnsĩthờiVictoria;ngoạisuyxuhướngnàyvàovănhọcxaxưa,ônggợiýrằnghậuduệcủachúngtacóthểgầnnhưkhôngcólôngtóc,vớicáiđầuthậtto,mặcdùkhócóthểtựmìnhđilạiđược.Nhữngsinhvậttiêntiếntừcácthếgiớikháccóthểcũngcóđặcđiểmtươngtựnhưvậy.
NgườingoàiTráiĐấthiệnđạiđiểnhìnhđượcghinhậntạiMỹvàonhữngnăm1980vàđầu1990rấtnhỏbé,vớiđầuvàmắttomộtcáchmấtcânđối,nhữngđặcđiểmmặtkhôngpháttriển,khôngcólôngmàyhoặccơquansinhdục,vànướcdaxámxịttrơnláng.Vớitôitrônghọnhưbàothaigầnởtuầnthứ12,hoặcmộtđứatrẻchếtđói.
Tạisaocónhiềungườitrongchúngtalạicóthểámảnhvớinhữngbàothaihoặctrẻconsuydinhdưỡng,vàtưởngtượngrằngchúngđangtấncôngvàthaotúngchúngtavềmặttìnhdục,đếnnhưvậyvẫnlàmộtcâuhỏithúvị.
TrongnhữngnămgầnđâytạiMỹ,sinhvậtlạkháchẳnvớimôtípxámxịtnhỏthóbắtđầuxuấthiện.Mộtbácsĩchữabệnhbằngliệupháptâmlý,RichardBoylanởSacramento,nói:
Quývịđãcónhómloại1-1,2m,quývịđãcóloại1,5-1,8m;quývịđãcóloại2,1-2,4m;quývịđãcóloạiba,bốnvànămngóntay,đầungóntayphồngtonhưếchnháihoặccógiáchút;quývịđãcónhữngngóntaycómàngvàkhôngmàng;quývịđãcóloạimắttohìnhquảhạnhxếchngượclên,xếchrangoài,hoặcnằmngang;trongmộtsốtrườnghợpcặpmắttohìnhtrứngkhôngxếchhìnhquảhạnh;quývịđãcónhữngngườingoàiTráiĐấtvớiđồngtửchẻ;quývịđãcónhữngdạngcơthểkhácnhau–nàolàloạibọngựa,loạibòsát…Đâylànhữngloạimàtôithấylặpđilặplại.Cómộvàibáocáorấtlạvàduynhấtmàtôicóxuhướngkhôngcầnđểtâmchotớikhinàotôicóđượcnhiềubằngchứnghơn.
BấtchấpsựđadạngthấyrõnàycủanhữngngườingoàiTráiĐất,vớitôidườngnhưhôichứngUFObắtcóckhắchọamộtVũtrụtầmthường.Hìnhdạngcủanhữnggìđượccholàsinhvậtlạđượckhắchọabằngsựthấtbạicủatrítưởngtượngvànhữnglolắngcủaconngười.Khôngphảimộtsinhvậtduynhấthiệndiệntrongtấtcảnhữngcâuchuyệnnàylàđiềuđángngạcnhiênkhôngkhácgìmộtconvẹtmàonếunhưquývịchưabaogiờsởhữumộtconchimcả.Bấtkỳcuốnsáchgiáokhoavềđộngvậtnguyênsinhhoặcvikhuẩnhaynấmnàocũngđầyrẫynhữngđiềukỳlạsoisángnhữngmôtảlạlùngnhấtvềnhữngsinhvậtlạbắtcócngười.Nhữngngườicảtin
đềuđưanhữngyếutốchungvàocâuchuyệncủahọnhưlànhữngbằngchứngchotínhchânthật,chứkhôngphảilàbằngchứngchothấyhọbịaranhữngcâuchuyệntừmộtkiếnthứcvănhóavàsinhhọcchung.
Chương8.SỰKHÁCBIỆTGIỮANHỮNGẢOẢNHTHẬTVÀGIẢ
Mộttưduycảtin…tìmthấysựthíchthúnhấtởviệctinvàonhữngđiềulạlùng,vàchúngcànglạlùngthìchúngcàngdễđeobámngườiđó;nhưngkhôngbaogiờcoinhữngđiềuđólàđơngiảnvàkhả
thi,vìmọingườiđềucóthểtinnhưvậy.
SamuelButler
Cácđặcđiểm(Characters)
(1667-1669)
Trongkhoảnhkhắc,tôicảmthấycókẻnàođótrongcănphòngtốităm–phảichănglàmộtbóngma?Hayđólàmộtchuyểnđộngthoángqua;tôiliếcnhìnnó,nhưngkhitôiquayđầulạithìchẳngcógìcả.Phảichăngđólàtiếngchuôngđiệnthoại,haychỉlà“trítưởngtượng”củatôi?Đầyngạcnhiên,tôidườngnhưđangngửithấymùikhôngkhímặnmòicủabờbiểnvàohèởĐảoConeythờiniênthiếucủatôi.Tôirẽởmộtgócphốtrongcáithànhphốnướcngoàimàtôiđếnthămlầnđầutiên,vàtrướcmắttôilàmộtđườngphốquenthuộcđếnmứctôicảmthấymìnhđãbiếtnócảđờirồi.
Trongnhữngtrảinghiệmrấtbìnhthườngnày,nhìnchungchúngtakhôngbiếtchắcnhữnggìcầnlàmtiếptheo.Phảichăngmắttôi(haytai,mũi,hoặctrínhớ)đang“chơi”tôi?HaythựcsựtôiđãchứngkiếnđiềugìđótrongtiếntrìnhbìnhthườngcủaTựnhiên?Tôisẽgiữimlặngchuyệnnàyhaysẽnóira?
Câutrảlờitùythuộcrấtnhiềuvàomôitrường,bạnbè,nhữngngườithân,vàvănhóacủatôi.Trongmộtxãhộithựcdụng,cứngnhắc,cólẽtôisẽrấtthậntrọngvớiviệcthừanhậnnhữngtrảinghiệmnhưvậy.Chúngcóthểkhiếntôimangtiếngđồngbóng,bấtchính,khôngđángtincậy.Nhưngtrongmộtxãhộisẵnsàngtinvàomaquỷ,câuchuyệnvềnhữngtrảinghiệmnhưvậycóthểđượchấpnhận,thậmchíđemlạidanhtiếng.Trongxãhộithứnhất,tôisẽcốnénmọichuyệnlại;cònởxãhộithứhai,cólẽthậmchícònthổiphồnghoặcthêmmắmdặmmuốimộtchútđểlàmchocâuchuyệnthêmkỳảohơn.
CharlesDickens,ngườisốngtrongmộtnềnvănhóalýtríđangnởrộtrongđóthuyếtduylinhcũngđangpháttriển,đãmôtảthếlưỡngnanấybằngnhữngngôntừnày(từtruyệnngắn“Bịđemđicùngmộthạtmuối”củaông):
Tôiluônchúýđếntìnhtrạngthiếucanđảmrấtthịnhhành,thậmchíngaytrongnhữngngườicótrítuệvàvănhóahơnhẳn,liênquanđếnviệctruyềnđạtnhữngtrảinghiệmtâmlýcủachínhhọkhinhữngtrảinghiệmấythuộcloạilạlùng.Gầnnhưtấtcảmọingườiđềusợrằngnhữnggìhọcóthểkểranhưthếsẽkhônghềcósựtươngứnghoặchưởngứngnàotrongcuộcsốngnộitâmcủangườinghe,vàcóthểbịnghingờhoặccườicợt.Mộtlữkháchchânthậttừngnhìnthấymộtsinhvậtlạlùngnàođógiốngnhưmộtconrắnbiểnchẳnghạnsẽkhôngengạiđềcậpđếnnó;nhưngcũnglữkháchấykhicólinhcảmđặcbiệt,sựthôithúc,suynghĩthấtthường,ảogiác(nếugọinhưvậy),giấcmơ,hoặcnhữngấntượngtâmlýđángkểkhác,sẽrấtdodựtrướckhidámthừanhậnđiềuđó.Tôiquykếttháiđộdèdặtnàychothựctrạngcònrấtmônglungítbiếtđếncủanhữngđốitượngnhưvậy.
Ởthờiđạichúngta,vẫncótìnhtrạngcườinhạovàchếgiễurấtthôbạo.Nhưngtínhtrầmlặngvàkhóhiểudễkhắcphụchơnnhiều–chẳnghạn,trongbốicảnh“đượcủnghộ”từmộtbácsĩtrịliệuhoặcchuyêngiathôimiên.Rủithay–vàvớimộtsốngườilàkhôngthểtinđược–sựkhácbiệtgiữatrítưởngtượngvàtrínhớthườngbịxóanhòa.
Mộtsố“ngườibịbắtcóc”nóirằnghọnhớđượctrảinghiệmmàkhôngcầnthiênmiên;nhiềungườikhônglàmđượcnhưvậy.Nhưngthôimiênlàmộtcáchthứckhôngđángtincậyđểgợinhớlại.Nóthườngkíchthíchtrítưởngtượng,cókhirấtkỳquặc,vàcũngthựcsựgiúpnhớlại,chonêncảbệnhnhânlẫnbácsĩtrịliệuđềukhôngthểphânbiệtđượchaithứ.Thôimiêndườngnhưliênquanđếnmộttrạngtháidễbịámthịđượcđẩycaolên.Nhiềutòaánđãcấmsửdụngphươngphápnàylàmbằngchứnghoặcthậmchícôngcụđiềutratộiphạm.HiệphộiYkhoaMỹxemnhữngkýứcxuấthiệnnhờthôimiênkhôngđángtincậybằngnhữngkýứctựnhớđượckhôngcầnthôimiên.Mộtcuốnsáchgiáokhoayhọctiêuchuẩn(cuốnGiáokhoatâmthầnhọc–ComprehensiveTextbookofPsychiatry,củaHaroldI.Kaplan,1989)cảnhbáovề“khảnăngrấtcaorằngnhữngtínđiềucủanhàthôimiênsẽđượctiếpxúcvớibệnhnhânvàkếthợpvớinhữnggìbệnhnhântinlàkýức,thườngvớisứcthuyếtphụcmạnhmẽ.”Chonênquanđiểmchorằng,khiđượcthôimiên,ngườitacólúcsẽthuậtlạiđượcnhữngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcóckhôngcómấysứcnặng.Cómộtnguycơlàcácđốitượng–ítnhấtlàvềmộtsốvấnđề-rấthồhởilàmhàilòngchuyêngiathôimiênđếnmứcnhiềukhihọphảnhồilạinhữnggợiýhếtsứctinhtếmàngaycảchuyêngiathôimiêncũngkhôngnhậnra.
TrongmộtnghiêncứucủaAlvinLawsontạiĐạihọcbangCalifornia,LongBeach,támđốitượngđượckiểmtratrướcđểloạibỏ
nhữngtrườnghợpquámêUFOvàsauđóđượcthôimiênbởimộtbácsĩ.Họđượcthôngbáorằnghọđãbịbắtcóc,mangtớimộtcontàuvũtrụ,vàđượckhámnghiệm.Khônghềcóthêmnhắcnhởgì,họđượcđềnghịmôtảlạitrảinghiệm.Nhữngmôtảcủahọ,hầuhếtđềurấtdễsuyluậnra,gầnnhưkhôngthểphânbiệtđượcsovớinhữngmôtảmànhữngngườibịbắtcóctựmôtảđãtrìnhbày.Đúng,Lawsonđãgợiýchocácđốitượngcủamìnhrấtnhanhgọnvàtrựctiếp;nhưngtrongnhiềutrườnghợpcácnhàtrịliệuvốnthườngxuyênphảigiảiquyếtcáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócđãgợiýchođốitượngcủahọ-mộtsốvớinhiềuchitiết,sốkháctinhvivàgiántiếphơn.
ChuyêngiatâmthầnhọcGeorgeGanaway(theolờikểcủaLawrenceWright)từnggợiýchomộtbệnhnhânrấtdễbịámthịbằngphươngphápthôimiênrằngtrongtrínhớcủabàấyvềmộtngàynàođóđãbịmấtđi5tiếng.Khiôngđềcậpđếnmộtthứánhsángchóilòaởtrênđầu,bàlậptứcnóivớiôngvềUFOvànhữngsinhvậtlạ.Khiôngkhẳngđịnhrằngbàđãbịlàmthínghiệm,mộtcâuchuyệnbắtcócrấtchitiếtliềnxuấthiện.Nhưngkhibàrakhỏitrạngtháixuấtthần,vàxemlạiđoạnvideovềbuổithôimiên,bàthừanhậnrằngcógìđónhưmộtgiấcmơđãhiệndiện.Mặcdùvậy,nămtiếptheo,bàliêntụcnhớlạinguồntưliệutrongmơnày.
NhàtâmlýhọctừĐạihọcWashingtonElizabethLoftuspháthiệnrarằngrấtdễlàmchonhữngđốitượngkhôngbịthôimiêntinrằnghọđãnhìnthấythứgìđómàhọkhônghềthấy.Trongmộtthửnghiệm,cácđốitượngsẽxemmộtđoạnphimvềmộtvụtạinanxehơi.Trongquátrìnhđượchỏivềnhữnggìhọđãnhìnthấy,thỉnhthoảnghọlạicungcấpnhữngthôngtinsai.Chẳnghạn,mộttấmbiểnbáodừngđượcnhắctớirấttựnhiên,mặcdùkhônghềcótrongđoạnphim.Nhiềuđốitượngsauđócònnhớlạimộtcáchhếtsứcnghiêmtúc
rằngđãnhìnthấymộttấmbiểnbáodừng.Khichitiếtsailệchnàyđượckhẳngđịnh,mộtsốngườiphảnđốirấtquyếtliệt,nhấnmạnhrằnghọnhớrấtrõtấmbiển.Thờigiangiữalúcxemđoạnphimvàlúccungcấpthôngtinsaicàngkéodài,thìcàngcónhiềungườichophéptrínhớcủahọsailệch.Loftuschorằng“trínhớvềmộtsựkiệngiốngvớimộtcâuchuyệnđượcđọcđiđọclạiliêntụchơnlàmộtgóithôngtinnguyênsơ.”
Cónhiềuvídụkhác,mộtsốtrongđó–kýứcsailệchvềviệcbịlạctrongmộttrungtâmmuasắmkhicònnhỏchẳnghạn–cótácđộngtìnhcảmlớnhơnhẳn.Mộtkhiýtưởngchínhđượcgợira,bệnhnhânthườngđưaranhữngchitiếthỗtrợrấthợplý.Nhữnghồiứcdễhiểunhưnghoàntoànsaicóthểdễdàngxuấthiệnbằngmộtvàigợiývàcâuhỏi,đặcbiệttrongbốicảnhtrịliệu.Trínhớcóthểlunglạc.Nhữngkýứcsaicóthểđượctruyềnvàonhữngbộócvốnkhônghềnghĩrằngmìnhdễbịtổnthươngvàkhôngmuốnphêbình.
KhôngcógìngạcnhiênkhiStephenCecitừĐạihọcCornell,Loftusvàcácđồngnghiệpcủahọthấyrằngnhữnghọcsinhvỡlòngcựckỳdễchấpnhậnnhữnggợiý.Khiđượchỏilầnđầutiên,đứatrẻtừngphủnhậnhoàntoànchínhxácviệcđãthòtayvàobẫychuộtngaysauđósẽnhớlạisựviệcvớinhữngchitiếttựsángtạomộtcáchsinhđộng.Khiđượcnóitrựctiếphơnvề“vàichuyệnđãxảyravớiquývịkhiquývịcònbé”,theothờigianngườitadễđồngývớinhữngkýứcđượctiêmnhiễmchohọ.Cácchuyêngiaxemnhữngđoạnbăngvideovềtrẻemkhôngkhókhăngìđểphânbiệtnhữngchitiếtnhớsaitừnhữngchitiếtđúng.Liệucóbấtkỳlýdonàođểnghĩrằngngườilớnhoàntoàn“miễndịch”trướcnhữngkhảnăngsailầmvẫnthấyởtrẻconkhông?
TổngthốngRonaldReagan,ngườisốngởHollywoodthờiThế
ChiếnII,đãmôtảrấtsinhđộngvaitròcủamìnhtrongquátrìnhgiảiphóngcácnạnnhântrạitậptrungcủaĐứcQuốcxã.Sốngtrongthếgiớiphimảnh,rõràngôngnhầmlẫnmộtbộphimôngđãxemvớithựctếmàôngkhônghềcó.CórấtnhiềulầntrongcácchiếndịchvậnđộngtranhcửTổngthốngcủamình,ôngReagankểlạicâuchuyệnhàohùngvềlòngdũngcảmvàsựhysinhthờiThếChiếnII,mộtcảmhứngchotấtcảchúngta.Chỉcóđiềunóchưabaogiờxảyra;nóchỉlàkịchbảnchobộphimCánhbayvàlờicầunguyện(AWingandaPrayer)–vốngâyấntượngmạnhchotôikhitôixemphimvàolúc9tuổi.NhiềuvídụkháckiểunàycóthểthấyngaytrongnhữngdiễnvănđọctrướccôngchúngcủaôngReagan.Khôngkhókhăngìđểhìnhdungranhữngnguycơnghiêmtrọngnổilêntừnhữngvídụtrongđócácthủlĩnhchínhtrị,quânsự,khoahọchoặctôngiáokhôngthểphânbiệtđượcsựthựcvớinhữnghưcấusinhđộng.
Khichuẩnbịbảnkhaitrướctòa,cácnhânchứngđượcluậtsưcủahọhuấnluyệntrước.Thôngthường,họđượcchỉdẫnkểđikểlạicâuchuyện,chotớikhihọlàmchocâuchuyệnđó“ổn.”Sauđó,quanđiểmlànhữnggìhọnhớchínhlàcâuchuyệnhọvừakểtạivănphòngluậtsư.Mọisắctháiđềubịxóanhòa.Hoặcnócóthểkhôngcòntươngthích,thậmchívớinhữngđặcđiểmchínhcủanó,vớinhữnggìthựcsựdiễnranữa.Nhữngnhânchứngnàycóthểquênrằngtrínhớcủahọđãđượcxửlýlại.
Nhữngthựctếnàyrấtphùhợptrongviệcđánhgiánhữngtácđộngxãhộicủaquảngcáovàtuyêntruyền.Nhưngởđây,chúngchothấyrằngvềvấnđềsinhvậtlạbắtcóc–trongđócáccuộcphỏngvấnthườngdiễnranhiềunămsausựkiệnliênquan–cácchuyêngiatrịliệucầnphảirấtthậntrọngrằnghọkhôngtìnhcờtruyềnbáhaylựachọnnhữngcâuchuyệnhọnghĩra.
Cólẽnhữnggìchúngtathậtsựghinhớlàmộtloạtcácmảnhkýứcđượcđínhtrênmộtmảnhvảidochúngtanghĩra.Nếuchúngtakhâumộtcáchkhéoléo,chúngtasẽđemlạichomìnhmộtcâuchuyệnđángnhớrấtdễgợilên.Cácmảnhghépkhókhôiphụchơn.Tìnhtrạngnàykhágiốngphươngphápcủakhoahọc–trongđónhiềuđiểmdữliệubịcôlậpcóthểđượcnhớra,tổnghợpvàgiảithíchtrongkhuônkhổcủamộtlýthuyết.Khiđóchúngtadễnhớralýthuyếtchứkhôngphảilàdữliệuhơnnhiều.
Trongkhoahọc,cáclýthuyếtluônđượcđánhgiálạivàkiểmchứngvớinhữngthựctếmới;nếuthựctếkhônghòahợp–vượtcảngưỡngsaisót–thìlýthuyếtcóthểphảixemxétlại.Nhưngtrongcuộcsốnghằngngày,rấthiếmcóchuyệnchúngtađượckiểmchứngvớinhữngthựctếmớivềcácsựkiệnxảyratừlâu.Trínhớcủachúngtagầnnhưkhôngbaogiờbịthửthách.Thayvàođó,trínhớcóthểbịđôngcứng,bấtkểnósaisótđếnđâu,hoặctrởthànhmộttácphẩmtrongquátrìnhchỉnhsửanghệthuậtkhôngngừng.
---
Cònhơncảthầnthánhvàmaquỷ,nhữngthựcthểđượcchứngthựcnhiềunhấtlàcácvịthánh–đặcbiệtlàĐứcmẹĐồngtrinhMaryởTâyÂutừcuốithờitrungcổđếnthờihiệnđại.Trongkhinhữngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcócngườicóhơihướngcủanhữngmaquỷhiệnhình,thìcũngcóthểhiểurõcâuchuyệnUFOnhờnhữnghìnhảnhđượcmôtảlàthầnthánh.Cólẽ,nổitiếngnhấtlànhữnghìnhảnhcủaJeanned’ArcởPháp,ThánhBridgetởThụyĐiển,vàGirolamoSavonarolaởItalia.Nhưngthíchhợpchomụcđíchcủachúngtahơncảlànhữngbóngmamànhữngngườichăncừu,nôngdânvàtrẻconnhìnthấy.Trongmộtthếgiớiđầybấttrắcvàhãihùngthìnhữngngườinàyluônmongmuốnđượcliênlạcvớithầnthánh.
MộttàiliệuchitiếtvềnhữngsựkiệnnhưvậytạiCastilevàCataloniadoWilliamA.ChristianJr.cungcấptrongcuốnsáchNhữngbóngmaởTâyBanNhacuốithờitrungcổvàPhụchưng(ApparationsinLateMedievalandRenaissanceSpain,nhàxuấtbảnĐạihọcPrinceton,1981):
Mộttrườnghợpđặctrưnglàmộtphụnữhoặcđứatrẻnhàquêchobiếtđãgặpmộtcôgáihoặcmộtbàgiànhỏbékỳdị-cólẽchỉcaohơn1m–tựnhậnlàĐứcmẹĐồngtrinhMary,MẹcủaChúa.Ngườiđóyêucầunhânchứngcònđangkhiếphãitớigặpcácgiàlànghoặcgiớichứcnhàthờđịaphươngvàbảohọcầunguyệnchonhữngngườichết,hoặctuântheonhữngđiềurăncủaChúa,hoặcxâydựngmộtthánhđườngtạivùngnôngthônnày.Nếuhọkhôngnghetheo,nhữnghìnhphạtthảmkhốc,cólẽlàbệnhdịchhạch,sẽđượcgiángxuống.Đươngnhiên,ởnhữngthờikỳbệnhdịchhạchcònlantràn,ĐứcMaryhứahẹnchữakhỏibệnhnhưngchỉvớiđiềukiệnyêucầucủabàđượcđápứng.
Nhânchứngcốgắnglàmtheonhữnggìđượcbảo.Nhưngkhingườiđóthôngbáochochahoặcchồnghoặctusĩcủamình,họđượclệnhkhôngđượckểlạicâuchuyệnvớibấtkỳaikhác;đóchỉthuầntúylàsựngungốchoặcthóinhẹdạcủaphụnữhoặclàảoảnhquỷám.Chonênnhânchứnggiữimlặng.Nhiềungàysau,nhânchứnglạigặplạiMary,cảnhbáorằngyêucầucủabàđãkhôngđượctôntrọng.
“Ngườitakhôngtincon,”nhânchứnggiảithích.“Xinhãychoconmộtdấuhiệu.”Cầncóbằngchứng.
VậylàĐứcMary–ngườidườngnhưkhônghềbiếttrướcrằngsẽphảiđưarabằngchứng–đưaramộtdấuhiệu.Dânlàngvàcáccha
xứlậptứcbịthuyếtphục.Thánhđườngđượcxâydựng.Nhữngtrườnghợpkhỏibệnhrấtmàunhiệmxuấthiệntrongvùng.Nhữngngườihànhhươngtừkhắpnơiđổvề.Cáctusĩbậntốitămmặtmũi.Nềnkinhtếcủakhuvựcbùngnổ.Nhânchứngbanđầuđượcchỉđịnhlàmngườitrôngcoithánhđiện.
Tronghầuhếtnhữngtrườnghợpchúngtabiết,cóhẳnmộthộiđồngthẩmtra,gồmnhữngthủlĩnhcủadânvàcủagiáohội,nhữngngườikiểmchứngtínhxácthựccủatrườnghợphiệnhình–bấtchấptháiđộhoàinghibanđầu,gầnnhưchủyếucủacánhđànông.Nhưngnhữngtiêuchuẩncủabằngchứngnóichungkhôngcao.Trongmộttrườnghợp,chứngcớcủamộtcâubé8tuổinóinănglungtung,nhậnđượchaingàytrướckhicậutachếtvìdịchhạch,đượcchấpnhận.Mộtsốhộiđồngnhưthếnàythảoluậnhàngthậpkỷhoặcthậmchícảthếkỷsaukhisựkiệnxảyra.
TrongcuốnVềsựkhácbiệtgiữanhữngảoảnhđúngvàsai(OntheDistinctionbetweenTrueandFalseVisions),mộtchuyêngiavềchủđềnày,JeanGerson,vàokhoảngnăm1400,đãtổnghợpnhữngtiêuchíđểnhậnbiếtmộtnhânchứngchứngkiếnthầnthánhhiệnthânlàđángtincậy:Mộtlàtháiđộsẵnsàngchấpnhậnlờikhuyêntừcácbềtrênchínhtrịvàtôngiáo.Dođó,bấtkỳainhìnthấymộthìnhảnhquấynhiễunhữngngườinắmgiữquyềnlựcthìvìchínhviệcđónênsẽbịcoilàmộtnhânchứngkhôngđángtincậy,vàcácvịthánhcũngnhưtrinhnữcóthểđượcdùngđểnóibấtkỳđiềugìmàgiớichứcmuốnnghe.
Những“dấuhiệu”đượccholàcủaĐứcMaryđưara,bằngchứngcungcấpvàđượcxemlàthuyếtphục,baogồmmộtcâynếnbìnhthường,mộtmảnhlụa,vàmộthònđánamchâm;mộtmảnhngóimàu;nhữngvếtchân;khảnăngthugomcâykếnhanhđếnkhác
thườngcủanhânchứng;mộtcâythậpgiábằnggỗđơngiảnđượccắmtrênđất;nhữnglằnroivàvếtthươngtrênngườinhânchứng;vàrấtnhiềudịtật–mộtcôgái12tuổivớibàntaycoquắp,hayđôichânbịgậpvềphíasau,hoặcmiệngngậmchặtkhiếncôbịcâmtạmthời–được“chữakhỏi”ngaylúccâuchuyệncủacôđượcchấpnhận.
Trongmộtvàitrườnghợp,lờikểcóthểđượcsosánhvàphốihợptrướckhibằngchứngđượcđưara.Chẳnghạn,nhiềunhânchứngtạimộtthịtrấnnhỏcóthểkểvềmộtphụnữcao,tỏasángmặctoànđồtrắngdắttheomộthàinhivàđượcbaobọctrongvầnghàoquanglàmsángbừngcảđườngphốvàođêmtrước.Nhưngtrongnhữngtrườnghợpkhác,nhữngngườiđứngngaybêncạnhnhânchứngcóthểkhôngnhìnthấygì,nhưtrongbảncáocáovềmộtlầnhiệnthânnăm1617ởCastilenày:
“Bartolome,côgáiđãđếngặptôimấyngàyquađangđiquađồngcỏkìa,côấyđangquỳxuống,ômlấycâythánhgiá–hãynhìncôấy,hãynhìncôấykìa!”Trôngđiệubộcậubénghiêmtúcnhưthểchẳngnhìnthấygìkhácngoạitrừmấyconchimnhỏđangbayngangphíatrêncâythánhgiá.
Độngcơkhảdĩđểsángchếvàchấpnhậnnhữngcâuchuyệnnhưvậykhôngkhótìmra:côngviệcchocácgiáosĩ,côngchứngviên,thợmộcvàthươnggia,vànhữngtăngtrưởngkhácđốivớinềnkinhtếkhuvựctrongthờikỳsuythoái;địavịxãhộiđượctăngthêmcủanhânchứngvàgiađình;nhữnglễcầunguyệnlạiđượctiếnhànhchonhữngngườithânđượcántángtrongnghĩađịađãbịbỏhoangvìbệnhdịchhạch,hạnhán,vàchiếntranh;nângcaotinthầnchốngkẻthùcủadânchúng,đặcbiệtlàquânMoor;cảithiệntháiđộtôntrọngvàchấphànhluậtgiáohội;vàkhẳngđịnhniềmtincủanhữngngườisùngđạo.Sựnhiệtthànhcủanhữngngườihànhhươngtại
nhữngthánhđiệnnhưvậyrấtlớn;khônghiếmcảnhbộtđáhoặcchấtbẩntừđềnthờđượctrộnvớinướcđểlàmthuốc.Nhưngtôikhôngchorằnghầuhếtnhânchứngcốýtạoratoànbộmọiviệc.Còncóđiềugìđókháccũngđangdiễnra.
GầnnhưtấtcảnhữngđềnghịcấpbáchcủaĐứcMaryđềuđángchúývìtínhchấtrấtdungdịcủachúng–chẳnghạn,trongsựkiệnhiệnthânnăn1483nàytạiCatalonia:
TagiaonhiệmvụcholinhhồnconđượcgiaonhiệmvụcholinhhồncủanhữngngườiởcácgiáoxứElTorn,Milleras,ElSalent,vàSantMiqueldeCampmaiorđểgiaonhiệmvụcholinhhồncủanhữnggiáosĩphảiyêucầudânchúngnộpthuếthậpphânvàthựchiệnmọinghĩavụvớinhàthờvàhoàntrảnhữngthứkhôngphảicủahọmàhọlénlúthoặccôngkhaicấtgiữchonhữngngườichủđíchthựctrongvòng30ngày,vìđiềunàyrấtcầnthiết,vàtuânthủngàyChủnhậtthánh.
Vàthứhailàhọcầnchấmdứtvàthôingayviệcbangbổ,họcầnnộpnhữngkhoảncứutếthôngthườngmàtổtiênđãkhuấtcủahọủynhiệmlại.
Thườngsựhiệnthânchỉđượcnhìnthấysaukhinhânchứngthứcgiấc.FranciscalaBravaxácnhậnvàonăm1523rằngbàđãrờikhỏigiường“màkhôngbiếtliệumìnhcócònkiểmsoátđượccácgiácquancủamìnhkhông,”mặcdùtrongbảnkhaisaunày,bànóihoàntoàntỉnhtáo.(Điềunàytrảlờichomộtcâuhỏichophépcósựthayđổicáckhảnăng:hoàntoàntỉnhtáo,ngủlơmơ,nhậpđịnh,ngủsay).Thỉnhthoảng,cácchitiếthoàntoànbiếnmất,chẳnghạncácthiênthầnhộtốngtrôngrasao;hoặcĐứcMaryđượcmôtảlàvừacaovừathấp,cócảmẹlẫncon–nhữngđặcđiểmchothấyđềulànhữngtư
liệumơngủkhôngthểnhầmlẫnđược.TrongcuốnĐốithoạivềnhữngphépmàu(DialogueonMiracles)doCaesariusxứHeisterbachviếtkhoảngnăm1223,nhữnglầnnhìnthấyĐứcmẹĐồngtrinhMarythườngxảyravàocácbuổicầukinhtảngsáng,diễnravàogiờmọingườisayngủ.
Hoàntoàntựnhiênkhiđặtnghivấnrằngnhiều,cólẽlàtấtcả,nhữngtrườnghợphiệnthânnàyđềulàmộtloạigiấcmơ,lúctỉnhhoặclúcngủ,đượcphatrộnbởinhữngtròlừaphỉnh(vàbằngnhữnghànhđộnggiảmạo;cómộtlĩnhvựcrấtmàumỡtrongnhữngphépmàugiảtạo:tranhvàtượngtôngiáođượcđàolênmộtcáchtìnhcờhoặctheolệnhthầnthánh).VấnđềnàyđượcgiảiquyếttrongcuốnSietePartidas,tậphợpcácluậtdânsựvànhàthờđượcsoạndướisựchỉđạocủaAlfonsoTrígiả,vuaxứCastile,khoảngnăm1248.Trongđó,chúngtacóthểđọcđượcnhữngdòngsau:
Mộtvàingườipháthiệnmộtcáchgianlậnhoặcxâydựngnhữngđàithờtrêncánhđồnghoặctrongthịtrấn,nóirằngcónhữngdivậtcủanhữngvịthánhnàođótạinhữngnơiđóvàgiảvờnhưhọthựchiệnphépmàu,vàvìlýdonày,ngườidântừnhiềunơibịthuyếtphụcđếnđóhànhhương,đểmangmộtthứgìđóđi;vàcónhữngngườikhácbịảnhhưởngcủanhữnggiấcmơhoặcnhữngbóngmatrốngrỗngxuấthiệntrướchọ,dựnglênnhữngđàithờvàgiảvờpháthiệnrachúngtạinhữngđịaphươngnêutênởtrên.
Khiliệtkêlýdochonhữngtínđiềusailầm,Alfonsonêuracảloạttừgiáophái,ýkiến,trítưởngtượng,vàgiấcmơđếnảoảnh.Mộtloạitưởngtượngcótênlàantoiancađượcđịnhnghĩanhưsau:
Antoiancalàthứgìđódừnglạitrướcmắtvàsauđóbiếnmất,khicóngườinhìnhoặcnghethấynólúcnhậpđịnh,vàvìthếkhônghề
cóthựcthể.
Mộtsắclệnhcủagiáohoàngvàonăm1517đãxácđịnhrõnhữngdạnghiệnthânxuấthiện“tronggiấcmơhoặcrấtthầnthánh.”Rõràng,giớichứcthếtụcvàgiáohội,thậmchítrongnhữngthờikỳngườidâncựckỳcảtin,đềurấtthậntrọngvớinhữngkhảnăngbịpbợmhoặcảotưởng.
Tuynhiên,tạiphầnlớnChâuÂuthờitrungcổ,nhữngtrườnghợphiệnthânnhưvậyrấtđượcgiớitănglữCônggiáoLaMãhoannghênhnhiệtliệt–đặcbiệtvìnhữnglờirăndạycủaĐứcMaryrấtthíchhợpvớigiáogiới.Mộtvài“dấuhiệu”bằngchứngtầmthường–mộthònđáhoặcmộtvếtchânvàkhôngbaogiờcóthứgìthậtcả-cũngđủ.Nhưngbắtđầusangthếkỷ15,khoảngthờikỳCảicáchTinlành,quanđiểmcủanhàthờthayđổi.NhữngngườinóiđếnmộtkênhliênhệđộclậpvớiThiênĐàngđangcôngkíchvàochuỗimệnhlệnhcủagiáohộilêntậntớiChúa.Hơnnữa,mộtvàitrườnghợphiệnthân–chẳnghạnJeanned’Arc–cónhữnghàmẩnđạođứchoặcchínhtrịnguyhiểm.NhữnghiểmhọatừhìnhảnhcủaJeanned’Arcđượcmôtảvàonăm1431bởinhữngquantòadịgiáoxétxửcôbằngnhữnglờinày:
Mốinguyhạilớncóthểthấylàaiđótáobạođếnmứctinrằnghọđãnhìnthấycácvịthánhhiệnthânvànhậnđượcthiênkhải,vàdođónóidốivềnhữngvấnđềliênquanđếnChúa,đưaranhữnglờitiêntrivàdựbáosailệchchưahềđượcnghenóiđếntừChúa,màlàđượcsángchếra.Từnhữngthứnàycóthểkéotheotìnhtrạnglôikéongườidân,cácgiáopháimớixuấthiện,vànhiềuhànhđộngbấtkínhkhácsẽpháhoạigiáohộivàCônggiáo.
CảJeanned’ArcvàGirolamoSavonarolađềubịthiêusốngvì
nhữnggìhọnhìnthấy.
Năm1516,HộiđồngGiáođoànthứ5dànhcho“vịtríTôngđồ”quyềnkiểmchứngtínhxácthựccủanhữngtrườnghợphiệnthân.Vớinhữngnôngdânnghèomànhữnggìhọnhìnthấykhôngcómàusắcchínhtrị,hìnhphạtkhôngđủmứcđộnghiêmkhắctốihậu.TrườnghợpĐứcMaryhiệnthândoFranciscalaBrava,mộtbàmẹtrẻ,nhìnthấyđượcLicenciadoMariana,ĐạiPhápquan,môtảlà“cóhạiđếnvàlàmgiảmbớtuyquyềncủatínđiềuCônggiáothiêngliêngcủachúngta.”Trườnghợphiệnthânnày“hoàntoànhãohuyềnvàphùphiếm.”“Theoquyềnchúngtacóthểxửlýảnghiêmkhắchơn,”Phápquantiếptục.
Nhưngthểtheonhữnglýdochínhđángđãkhiếnchúngtagiảmnhẹsựnghiêmkhắccủanhữnghìnhphạt,chúngtaramộthìnhphạtvớiFranciscalaBravavàlàmgươngchonhữngkẻkhácđừngcốlàmnhữngđiềutươngtựnênchúngtaquyếtđịnhchongồilênlưnglừavàlộttrần,phạtđánh100roitừthắtlưngtrởlêntrongkhiđibêuquacácphốởBelmonte,phạtđánhsốlượngtươngtựtạithịtrấnElQuintaarvớihìnhthứctươngtự.Vàkểtừnaytrởđi,ảkhôngđượcnóihaykhẳngđịnhnơicôngcộnghoặcbímậtbằnglờihoặcámchỉnhữngđiềuảđãnóitrongbảnthútộinếukhôngảsẽbịhànhquyếtnhưmộtkẻkhôngbiếthốicảivàđãkhôngtinhoặcđồngývớinhữnggìcótrongtínđiềuCônggiáothiêngliêngcủachúngta.
Bấtchấpnhữnghìnhphạt,đángchúýlànhânchứngsẵnsàngđốimặtvớinhữnghọngsungvà–bỏmặcnhữnglờikhuyếnkhíchngườiđóthúnhậnrằngmìnhđangnóidốihoặcnằmmơhoặcbịnhầmlẫn–kiênquyếtkhẳngđịnhhọthậtsựvàđíchthựcđãnhìnthấythánhhiện.
Ởthờiđạikhigầnnhưtấtcảmọingườiđềumùchữ,trướckhicóbáochí,đàiphátthanhvàtruyềnhình,làmthếnàophầnchitiếtmangtínhtôngiáovàbiểutượngcủanhữngtrườnghợphiệnthânnàylàquenthuộcđếnvậy?WilliamChristiantinrằngcómộtcâutrảlờisẵnsàngtrongkịchnghệởgiáođường(đặcbiệtlànhữngvởkịchGiángsinh),ởnhữngnhàthuyếtpháplưuđộngvànhữngngườihànhhương,vàởbàithuyếtphápcủanhàthờ.Nhữnghuyềntíchvềcáctuviệngầnđólanđirấtnhanh.NgườidânđôikhitìmđếntừcáchxahàngtrămdặmhoặchơnthếđểhyvọngđứaconbịốmcủahọcóthểđượcchữakhỏibằngmộthònsỏiđãđượcMẹChúadẫmchânlên.Huyềntíchảnhhưởnglênnhữnglầnhiệnthânvàngượclại.Ởmộtthờiđạibịđedọabởihạnhán,dịchbệnhvàchiếntranh,lạikhônghềcósẵncácdịchvụytếhayxãhộichonhữngngườibìnhthường,chưahềnghenóiđếntrithứccôngchúngvàphươngphápkhoahọc,thìtưduyhoàinghilàrấthiếmhoi.
Tạisaonhữnglờirănbảolạitầmthườngđếnvậy?TạisaohìnhảnhcủamộtnhânvậtlừnglẫynhưMẹChúalạicầnthiếtđể,trongmộtđịahạtnhỏbéchỉcóvàinghìnsinhmạng,mộtđềnthờsẽđượctusửahayquầnchúngsẽtránhbớtđượctaiươngđếnvậy?TạisaokhôngphảilànhữngthôngđiệpquantrọngvàmangtínhtiêntrivớitầmvócđượccôngnhậnnhiềunămsaunàynhưlàđiềugìđóchỉcóthểcóđượctừChúahoặccácvịthánh?PhảichăngđiềunàysẽkhôngcủngcốsựnghiệpcủaCônggiáotrongcuộcđấutranhsốngcònvớiđạoTinLànhvàthờiđạiKhaisáng?NhưngchúngtakhônghềcónhữngtrườnghợphiệnthânbáotrướcchoGiáohộichốnglạiviệcchấpnhậnniềmtinsailầmvềmộtVũtrụĐịatâm,haycảnhbáochoGiáohộivềtộiatòngvớiĐứcQuốcxã–haivấnđềcótầmquantrọnglớncảvềđạođứclẫnlịchsử,khisnchoGiáohoàngJohnPaulIIphảithừanhậnrằngGiáohộiđãsai.
Khônghềcómộtvịthánhnàophêphánviệctratấnvàthiêusốngnhững“phùthủy”vànhữngngườidịgiáo.Tạisaokhông?Phảichănghọkhôngnhậnthứcđượcnhữnggìđangdiễnra?PhảichănghọkhônghiểuđiềusaitráicủaGiáohội?VàtạisaoĐứcMarylạiluônralệnhchonhữngnôngdânnghèođithôngbáovớigiớichức?Tạisaobàkhôngđíchthânkhiểntráchgiớichức?Haynhàvua?HoặcGiáohoàng?Ởthếkỷ19và20,điềunàyđúng,mộtsốtrườnghợphiệnthâncótầmquantrọnglớnhơn–tạiFatima,BồĐàoNha,năm1917,nơiĐứcmẹĐồngtrinhđãnổigiậnkhimộtchínhphủthếtụcthaythếchomộtchínhphủdoNhàthờđiềuhành,vàtạiGarabandal,TâyBanNha,tronggiaiđoạn1961-1965,nơithếgiớicóthểdiệtvongtrừphicáchọcthuyếttôngiáovàchínhtrịbảothủđượcđượcchấpnhậnngaylậptức.
TôinghĩtôicóthểnhìnthấynhiềuđiểmtươngđồnggiữanhữnglầnhiệnthâncủaĐứcMaryvànhữngvụbắtcóccủasinhvậtlạ-chodùcácnhânchứngởnhữngtrườnghợpđầukhôngbịđưalênThiênĐàngvàkhôngbịđộngchạmđếncáccơquansinhsản.Nhữngsinhvậtđượcnóiđếnđềunhỏxíu,hầuhếtthườngchỉcaotừhơn0,7đến1,2m.Họtừkhôngtrungtìmđến.Nộidunggiaotiếprấtbìnhthường,bấtchấpnguồngốcthiênđường.Dườngnhưcómộtsựliênhệrõràngvớigiấcngủvànhữnggiấcmơ.Cácnhânchứng,thườnglànữ,gặpphiềnphứctrongviệcnóiramọiviệc,đặcbiệtsaukhivấpphảisựchếgiễutừcánhđànôngởcácvịtríquyềnthế.Tuynhiên,họvẫnkhẳngđịnh:Họthậtsựnhìnthấymộtchuyệnnhưvậy,họkiênquyết.Phươngtiệntruyềntảicâuchuyệncótồntại;chúngđượcthảoluậnmộtcáchhồhởi,chophépnhiềuchitiếtđượckếthợplại,thậmchígiữanhữngnhânchứngchưabaogiờgặpnhau.Nhữngngườikháccómặttạithờiđiểmvànơihiệnthânchẳnghềthấyđiềugìkhácthường.Những“dấuhiệu”hoặcbằngchứngkhôngphảilàthứgìconngườikhôngthểcóđượchoặctựthêudệtlên,khônghềcóngoạilệ.
Trênthựctế,ĐứcMarydườngnhưkhôngđồngtìnhvớinhucầuphảiđưarabằngchứng,vàhọahoằnbàmớisẵnlòngcứuchữachonhữngngườitinvàocâuchuyệnbàhiệnthântrướckhibàđưaracác“dấuhiệu.”Vàtrongkhikhônghềcócácchuyêngiatrịliệu,thựcchấtxãhộiđãcósẵnmộtmạnglướinhữnggiáosĩđầyảnhhưởngvànhữngbềtrêncủahọ,nhữngngườicómốiquantâmđượcbảođảmbấtdibấtdịchđốivớitínhthựctếcủanhữngcảnhmộng.
Sangthờiđạichúngta,vẫncónhữnglầnhiệnthâncủaĐứcMaryvàcácthiênthầnkhác,nhưngcũngcócảtrườnghợpcủaJesus–nhưchuyêngiatrịliệutâmlýkiêmchuyêngiathôimiênG.ScottSparrowđãtổngkết.TrongcuốnTaluônbêncáccon:NhữngcâuchuyệnthậtvềcáccuộcgặpgỡJesus(IAmWithYouAlways:TrueStoriesofEncounterswithJesus,Bantam,1995),nhữngtườngthuậtmắtthấytainghe,mộtsốrấtxúcđộng,mộtsốsáorỗng,vềnhữngcuộcgặpgỡnhưvậyđượcnêura.Kỳquặcthay,đaphầnnhữngcâuchuyệnnàylànhữnggiấcmơthấyrõ,đượcthừanhậnnhưvậy,vànhữngthựcthểđượcgọilàhìnhbóngkhácvớinhữnggiấcmơ“chỉvìchúngtôitrảinghiệmđiềuđótronglúctỉnhngủ.”Nhưng,vớiSparrow,việcđánhgiáđiềugì“chỉlàmộtgiấcmơ”khônglàmảnhhưởngđếntínhthựctếbênngoàicủanó.VớiSparrow,bấtkỳđốitượngnàoquývịmơthấy,vàbấtkỳbiếncốnào,đềuthựcsựtồntạiởthếgiớibênngoàiđầuócquývị.Ôngđặcbiệtphủnhậnrằngnhữnggiấcmơ“hoàntoànchủquan.”Bằngchứngkhôngthểlọtvàogiấcmơ.Nếuquývịnằmmơ,nếugiấcmơấyngọtngào,nếunógợilênđiềukỳdiệu,thìkhiđónóđãthựcsựdiễnra.TrongcơthểSparrowkhônghềcócáixươnghoàinghinàohết.KhichúaJesusbảomộtphụnữtrongmộtđámcưới“khôngthểchấpnhậnđược”tothrowthebumout,Sparrowthừanhậnrằngchitiếtnàylàmnàysinhnhữngvấnđềcho“nhữngngườiủnghộmộtquanđiểmnhấtquándựatrênKinhthánh.”Trongtrườnghợpđó,“cuốicùng,cólẽ,người
tacóthểnóirằnggầnnhưtoànbộchỉdẫnđềuđượctạoratừbêntrong.”ChuyệngìxảyranếuaiđókểvềmộtgiấcmơtrongđóchúaJesuskhuyênrănvềvấnđềpháthai–hoặctrảthù?Vànếuthựctếởđâuđó,bằngcáchnàođóchúngtaphảivạchraranhgiớivàkếtluậnrằngmộtsốgiấcmơđãđượcnhữngngườinằmmơsángchếra,tạisaolạikhôngchứ?
---
Tạisaongườitalạisángtácranhữngcâuchuyệnbắtcóc?Tạingườitalạixuấthiệntrenencácchươngtrìnhcókhángiảtruyềnhìnhthamgiachuyênvềvấnđềkhiếmkhuyếttìnhdụccủa“cácvịkhách”–chủđềrấtđượcchuộnghiệnnaytrongđờisốngvănhóatinhthầncằncỗiởMỹ?Việcpháthiệnrarằngquývịlàmộtnạnnhânbịsinhvậtlạbắtcócítnhấtcũnglàmộtđộtphátrongmạchsốngthườngnhật.Quývịđượcmọingườichúý,từbạnbè,cácchuyêngiatrịliệuvàthậmchícóthểcảtruyềnthông.Cócảmgiácvềsựkhámphá,niềmvui,sợhãi.Quývịsẽnhớđượcgìtiếptheo?Quývịbắtđầutinrằngquývịcóthểlàngườibáohiệuhoặcthậmchícôngcụcủanhữngsựkiệnvĩđạigiờđâyđangtiếndầntớichúngta.Vàquývịkhôngmuốnlàmthấtvọngbácsĩtrịliệucủamình.Quývịcầukhẩnngườiđóchấpnhận.Tôinghĩrấtcóthểviệctrởthànhmộtnạnnhânbịsinhvậtlạbắtcócsẽđượcnhiềulợiíchtâmlý.
Đemsosánh,hãyxemxétnhữngtrườnghợpgiảmạosảnphẩm,vốntruyềntảirấtítcáicảmgiáckỳdiệubaobọcquanhUFOvànhữngvụsinhvậtlạbắtcóc:Aiđótuyênbốtìmthấymộtmộtốngtiêmdướidatrongmộtchainướckhoángthôngdụng.Rấtdễhiểulàviệcnàygâykhóchịu.Nóđượcđưalênbáovàđặcbiệtlàtrênbảntinthờisựtruyềnhình.Chỉítlâusau,cócảcơnlũnhữngbáocáotươngtựtừkhắpcảnước.Nhưngrấtkhóhìnhdunglàmthếnàomột
ốngtiêmdướidalạicóthểchuivàochainướctạinhàmáy,vàkhôngcótrườnghợpnàocácnhânchứngcómặtkhimộtchainướccònnguyênvẹnđượcmởravàpháthiệnthấymộtốngtiêmbêntrong.
Dầndần,bằngchứngtíchtụchothấyrằngđâylàmộttộidanh“bắtchướcmùquáng.”Ngườitachỉđanggiảvờtìmthấyốngtiêmtrongchainước.Tạisaoaiđólạilàmvậy?Họcónhữngđộngcơgìởđây?Mộtsốchuyêngiatâmthầnnóirằngđộngcơcơbảnlàlòngtham(họsẽkiệnnhàsảnxuất),tâmlýthemđượcngườikhácchúý,vàmongmuốnđượckhắchọanhưmộtnạnnhân.Lưuýkhônghềcóchuyêngiatrịliệunào“mớm”tínhxácthựccủanhữngốngtiêmtrongchainướcvàthúcgiụcbệnhnhâncủamình–dùlàkínđáohoặctrựctiếp–côngkhaitinđó.Thêmnữa,hìnhphạtrấtnặngđượcápdụngchotộidanhgiảmạosảnphẩm,vàthậmchícảviệctuyênbốsaichorằngcácsảnphẩmđãbịlàmẩu.Ngượclại,cónhiềuchuyêngiatrịliệukhuyếnkhíchnạnnhânbịbắtcóckểracâuchuyệncủahọchođôngđảocôngchúngbiết,vàkhônghềcóhìnhphạtnàođượcthựcthichoviệctuyênbốsairằngquývịđãbịmộtUFObắtcóc.Chodùlýdocủaquývịlàgìkhibướctrênconđườngnàythì,đểthuyếtphụcngườikhácrằngquývịđãđượcnhữngsinhvậtcaocấphơnlựachọnchomụcđíchbíẩncủahọ,phảithỏađánghơnrấtnhiềusovớitìnhhuốngxảyrangẫunhiênlàquývịtìmthấymộtốngtiêmdướidatrongloncolacủamình.
Chương9.LIỆUPHÁPLậpgiảthuyếtkhichưacóđủdữliệulàmộtsailầmnghiêm
trọng.Ngườitabópméosựthậtchophùhợpvớilýthuyết,chứkhôngphảibópméolýthuyếtchophùhợpvớisựthật.
SherlockHolmes
TrongchuyệnVụtaitiếngxứBohemiacủaArthurConalDoyle
(1891)
Nhữngkýứcđíchthựcdườngnhưgiốngnhữngbóngma,trongkhinhữngkýứcsailệchlạithuyếtphụcđếnmứcchúngthaythếcho
sựthật.
GabrielGarciaMarquez
Nhữngngườihànhhươngkỳlạ
(1992)
JohnMacklàmộtchuyêngiatâmthầnởĐạihọcHarvard,ngườitôibiếtđãnhiềunăm.
Cáchđâyrấtlâu,ôngấytừnghỏitôi:CóchuyệngìliênquantớivấnđềUFOnàykhông?
Tôiđáprằngcũngkhôngcógìnhiều.Dĩnhiênngoạitrừkhíacạnhtâmthần.
Ôngấynghiêncứumảngnày,phỏngvấnnhữngngườibịbắt
cóc,vàđãthayđổi.Hiệngiờôngấychấpnhậnnhữnglờikểcủanhữngngườibắtcóc.Tạisaovậy?
“Tôikhôngtìmkiếmvấnđềnày,”ôngấynói.“Vốnkiếnthứcnềncủatôikhônghềcógìgiúptôi”tiếpnhậncâuchuyệnsinhvậtlạbắtcóccả.“Nóhoàntoànthuyếtphụcnhờsứcmạnhcảmxúccủanhữngtrảinghiệmnày.”TrongcuốnsáchNhữngvụbắtcóc(Abductions)củamình,Mackcôngkhaiđềxướngmộthọcthuyếtrấtnguyhiểmrằng“sứcmạnhvàcườngđộcảmnhậnđượctừcáigìđó”chínhlàmộtchỉdẫnđểxemliệucáigìđócóphảilàthậthaykhông.
Cánhântôicóthểkiểmchứngsứcmạnhcảmxúc.Nhưngphảichăngnhữngcảmxúcmạnhlạikhôngphảilàmộtthànhtốthườngthấytrongnhữnggiấcmơcủachúngta?Khôngphảithỉnhthoảngchúngtalạichoàngtỉnhtrongcảmgiácsợhãitộtđộsao?KhôngphảilàMack,tácgiảcủamộtcuốnsáchvềácmộng,cũngđãbiếtsứcmạnhcảmxúccủanhữngảogiácsao?MộtsốbệnhnhâncủaMacknóirằnghọđãtừngbịảogiácthờiniênthiếu.Phảichăngcácchuyêngiathôimiênvàtrịliệutâmthầnđanglàmviệcvới“nhữngngườibịbắtcóc”đãrấtcốgắngthâmnhậpvàokhốikiếnthứcvềảogiácvànhữnghiệntượngsaichứcnănggiácquan?Tạisaohọlạitinvàonhữngnhânchứngnàychứkhôngphảinhữngngườithôngbáo,vớimứcđộkháthuyếtphục,vềnhữnglầntiếpxúcvớithầnlinh,maquỷ,cácvịthánh,cácthiênthần,vàcácvịtiên?Vàcònnhữngngườingheđượcnhữngmệnhlệnhkhócưỡngtừmộtgiọngnóinộitâmnữa?Phảichăngtấtcảnhữngcâuchuyệnnàyđềulàsựthật?
Mộtnhàkhoahọcmàtôiquenbiếtnóirằng“Nếusinhvậtlạchỉlưugiữnhữngngườihọbắtcócthìthếgiớicủachúngtasẽlànhmạnhhơnmộtchút.”Nhưngđánhgiácủabàấyquánghiêmkhắc.Dườngnhưđâykhôngphảilàvấnđềvềsựlànhmạnh.Nólàđiềugì
đókháchẳn.NhàtâmlýhọcngườiCanadaNicholasSpanosvàcácđồngnghiệpkếtluậnrằngkhônghềcónhữngdấuhiệubệnhlýrõràngởnhữngngườinóirằnghọbịUFObắtcóc.Tuynhiên,
NhữngtrảinghiệmUFOmạnhmẽchắcchắndiễnraởnhữngcánhânsẵnsàngtintheonhữngtínđiềubítruyềnnóichungvàsinhvậtlạnóiriêngvàlànhữngngườihiểucáctrảinghiệmhìnhảnhvàgiácquanbấtthườngtheogiảthuyếtsinhvậtlạ.TrongsốnhữngngườitinvàoUFO,nhữngngườicóxuhướngthíchnhữngsảnphẩmtưởngtượngmạnhhơnđặcbiệtdễtạoranhữngtrảinghiệmnhưthế.Hơnnữa,nhữngtrảinghiệmấydễđượctạoravàhiểulànhữngsựkiệncóthậtchứkhôngphảichuyệntưởngtượngkhichúnggắnvớimôitrườngcảmgiácbịhạnchế…(chẳnghạn,nhữngtrảinghiệmxảyrabanđêmvàliênquantớigiấcngủ).
Nhữnggìmộttưduyphêphánhơncóthểnhậnbiếtnhưlàmộtảogiáchoặcmộtgiấcmơ,thìmộttưduycảtinhơnlạihiểunhưlàmộthìnhảnhthoángquacủamộtthựcthểkhónhậnbiếtnhưnghoàntoànởbênngoài.
---
Mộtsốcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcóccóthểmangdángdấpnhữnghồiứcvềcácvụcưỡngbứcvàlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ,vớiôngbố,bốdượng,chú,hoặcbạntraicủamẹlàmộtsinhvậtlạ.Chắcchắn,tinrằngmộtsinhvậtlạlạmdụngquývịsẽdễchịuhơnkhiviệcđódoaiđóquývịtintưởngvàyêuquýthựchiện.Cácchuyêngiatrịliệutiếpnhậngiátrịbềmặtcủanhữngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcócngườiphủnhậnđiềunày,nóirằnghọbiếtrõliệubệnhnhâncủahọcóbịlạmdụngtìnhdụchaykhông.Quanhữngcuộcthămdòýkiến,mộtsốngườiướctínhđượcmứcđộcaotới¼sốphụnữMỹvà1/6
namgiớiđãtừngbịlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ(mặcdùnhữngướctínhnàycóthểquácao).Thậtkinhngạcnếumộtconsốđángkểnhữngbệnhnhânđếngặpcácchuyêngiatrịliệuvấnđềsinhvậtlạbắtcóclạikhônghềbịlạmdụng,thậmchítỉlệcòncaohơnnữatrongtổngdânsố.
Cảchuyêngiatrịliệulạmdụngtìnhdụcvàchuyêngiatrịliệusinhvậtlạbắtcócđềumấtnhiềutháng,cókhihàngnăm,khuyếnkhíchđốitượngcủamìnhnhớrằngđãbịlạmdụng.Phươngphápcủahọgiốngnhau,vàmụcđíchcủahọcũngphầnnàonhưnhau–phụchồilạikýứcđauđớn,thườnglàđãxảyrarấtlâurồi.Trongcảhaitrườnghợp,cácchuyêngiatrịliệuđềutinrằngbệnhnhânđangphảichịunhữngchấnthươngđikèmvớimộtsựkiệnkhủngkhiếpđếnmứcchúngbịđènénxuống.Tôithấyrấtấntượnglàcácchuyêngiatrịliệusinhvậtlạbắtcócpháthiệnrarấtíttrườnghợplạmdụngtìnhdục,vàngượclại.
Nhữngngườitrênthựctếbịlạmdụngtìnhdụchoặcloạnluânlúcnhỏđều,vìnhữnglýdodễhiểu,rấtnhạycảmvớibấtcứđiềugìdườngnhưgiảmthiểuhoặcphủnhậntrảinghiệmcủahọ.Họnổicáu,vàhọcóquyềnnhưvậy.TạiHoaKỳ,ítnhất1/10phụnữtừngbịcưỡngbức,gần2/3bịtrướctuổi18.Mộtkhảosátgầnđâychobiết1/6sốnạnnhânbịcưỡngbứccóbáocáovớicảnhsátởđộtuổidưới12.(Vàđâylàdạngcưỡngbứcítđượcbáocáonhất).Mộtphầnnămcáccôgáinàybịcưỡngbứcbởichínhcharuộtcủahọ.Họđãbịphảnbội.Tôimuốnnóirấtrõvềđiểmnày:Cónhiềutrườnghợpchamẹxâmhạitìnhdụccựckỳghêtowmrdieexnratrênthựctế,hoặcnhữngngườigiữvaitròlàmchamẹ.Bằngchứngvậtchấtrấtxácthực–chẳnghạnảnhchụphoặcnhậtký,hoặcbệnhlậuhayChlamydiaởtrẻ-đãđượcphơibàyởmộtsốtrườnghợp.Lạmdụngtrẻemđượchiểunhưmộtnguyênnhânchínhgâyracácvấnđềxã
hội.Theomộtkhảosát,85%nhữngtùnhânhungbạobịlạmdụngkhicònnhỏ.Haiphầnbacácbàmẹvịthànhniênbịcưỡnghiếphoặclạmdụngtìnhdụckhicònbéhoặcởtuổithiếuniên.Nạnnhânbịcưỡngbứcdễsửdụngrượuvàcácloạimatúycaohơngấp10lầnsovớinhữngphụnữkhác.Vấnđềhoàntoàncóthậtvàrấtcấpbách.Tuynhiên,hầuhếtcáctrườnghợplạmdụngtìnhdụctrẻemkhôngthểchốicãiđượcvàrấtbikịchsẽđượclưugiữchođếntậnkhitrưởngthành.Khônghềcókýứcbịchegiấunàođượckhôiphục.
Trongkhihiệnnaycónhiềutrườnghợpđượcbáocáolạihơnlàtrướcđâynhưngdườngnhưthậtsựcósựgiatăngmạnhsốvụlạmdụngtrẻemđượcghinhậnmỗinămbởicácbệnhviệnvàcáccơquanthihànhluật,tăng10lầntạiHoaKỳ(lêntới1,7triệutrườnghợp)trongkhoảng1967đến1985.Rượuvàmatúy,cũngnhưsứcépkinhtế,đượcxemlànhững“lýdo”khiếnngườilớnthờinaydễlạmdụngtrẻemhơnsovớitrướcđây.Cólẽviệcngàycàngcónhiềungườibiếtđếncáctrườnghợplạmdụngtrẻemhiệnnaykhiếnchongườilớnnhớlạivàchútrọngđếnsựlạmdụnghọtừngtrảiqua.
Mộtthếkỷtrước,SigmundFreudđãđưarakháiniệmứcchế,quênđinhữngsựkiệnđểtránhtổnthươngtâmlýnghiêmtrọng,nhưlàmộtcơchếsaochéprấtcầnchosứckhỏetâmthần.Dườngnhưnóđặcbiệtcầnchonhữngbệnhnhânđượcchẩnđoánbịchứng“cuồngloạn,”nhữngtriệuchứngbaogồmcảảogiácvàmấttrigiác.Banđầu,Freudtinrằngđằngsaumọitrườnghợpcuồngloạnlàmộttrườnghợplạmdụngtìnhdụcthờiniênthiếubịkiềmchế.Cuốicùng,Freudthayđổicáchgiảithíchcủamìnhtheohướngcuồngloạntạoradonhữngảotưởng–khôngphảitấtcảảotưởngđềukhóchịu–rằngbịlạmdụngtìnhdụckhicònnhỏ.Gánhnặngtộilỗiđượcchuyểntừchamẹsangconcái.Hiệnnaycũngcóvấnđềgìđógiốngnhưtranhluậnnàyđangdiễnra.(LýdosựthayđổicủaFreudvẫncònđang
đượctranhcãi–cónhiềucáchlýgiải,từtháiđộgiậndữcủaôngđốivớicánhđànôngtrungniênởVienne,tớiviệcôngthừanhậnrằngôngxemxétnhữngcâuchuyệncuồngloạnrấtnghiêmtúc).
Nhữngvídụtrongđó“kýức”độtnhiênhiệnlên,đặcbiệtvớisựhỗtrợcủamộtchuyệngiatrịliệutâmlýhoặcchuyêngiathôimiên,vàkhinhững“kýức”đầutiêncótínhchấtmaquáihoặcgiốngnhưmơđặcbiệtđángngờ.Nhiềutiếtlộvềlạmdụngtìnhdụccóvẻnhưđượcsángchếra.NhàtâmlýhọcởĐạihọcEmorylàUlricNeissernói:
Cóviệclạmdụngtrẻem,vàcónhữngđiềunhưkýứcbịkìmnén.Nhưngcũngcónhữngđiềunhưcáckýứcsailệchvànhữngchuyệntánphét,vànhữngđiềunàykhônghiếmhoichútnào.Chuyệnnhớsailànguyêntắc,khôngphảilàngoạilệ.Nhữngtrườnghợpnàyxảyraliêntục.Chúngxảyrangaycảtrongnhữngtrườnghợpđốitượngthấytựtintuyệtđối–thậmchíkhikýứcchỉnhưmộtbóngđènchớpdườngnhưkhóquên,mộttrongnhữngbứcảnhmangtínhẩndụtrongtrínão.Chúngvẫndễxảyratrongnhữngtrườnghợptrongđógợiýlàmộtkhảnăngsinhđộng,nơicáckýứccóthểđượcđịnhhìnhhoặctáiđịnhhìnhđểđápứngcácnhucầumạnhmẽgiữacáccánhântrongmộtbuổitrịliệu.Vàmộtkhimộtkýứcđãđượctáiđịnhhìnhtheocáchnày,nórất,rấtkhóthayđổi.
Nhữngnguyêntắcchungnàykhôngthểgiúpchúngtaquyếtđịnhmộtcáchchắcchắnxemchânlýnằmởđâutrongbấtkỳtrườnghợpcábiệtnào.Nhưngtrungbình,trongvôsốcáctrườnghợpấy,vịtríchúngtacóthểđặtcượclàkhárõ.Nhớsaivàhồitưởnglạiquákhứlàmộtphầnbảnchấtconngười;chúngdiễnraởmọilĩnhvựcvàmọilúc.
NhữngngườisốngsóttrongcáctrạitậptrunggiếtngườicủaĐứcQuốcxãđưaramìnhchứngrõràngnhấtchothấyrằngngaycảtrườnghợplạmdụngtànbạonhấtcũngcóthểđượcthựchiệnliêntụctrongkýứcconngười.Thựctế,vấnđềvớirấtnhiềungườisốngsóttrongthờikỳtànsátngườiDoTháiđãđặtramộtkhoảngcáchcảmxúcnàođógiữahọvàcáctrạitịnạngiếtngười,đểquênđi.Nhưngnếutrongmộtthếgiớikhácvớicáiáckhôngthểtrốntránhđược,họbuộcphảisốngtạinướcĐứcPhátxít–lấyvídụlàtrongmộtđấtnướchậuHitlervớihệtưtưởngPhátxítcònnguyên,ngoạitrừviệcđãthayđổitưduyvềvấnđềbàiDoThái–khiđó,hãytưởngtượnggánhnặngtâmlýđốivớinhữngngườisốngsót.Khiđó,cólẽhọsẽcóthểquên,bởivìviệcghinhớsẽlàmchocuộcsốnghiệntạicủahọthêmrấtnặngnề.Nếucómộtthứnhưsựkìmnénvàtiếptheođólànhớlạinhữngkýứckinhkhủng,thìcólẽnóđòihỏihaiđiềukiện:(1)lạmdụngđãxảyratrênthựctế,và(2)nạnnhânđượcyêucầuvờnhưchuyệnđóchưabaogiờxảyratrongsuốtthờigiandài.
NhàtâmlýhọcxãhộiởĐạihọcCalifornialàRichardOfshegiảithích:
Khibệnhnhânđượcđềnghịgiảithíchxemkýứccủahọquaytrởlạinhưthếnào,họchobiếtđãlắpghépcácmảnhhìnhảnh,ýtưởng,cảmxúcvàtìnhcảmthànhnhữngcâuchuyệnmạchlạc.Côngtrìnhkýứcấykéodàinhiềutháng,nhữngcảmxúctrởthànhnhữnghìnhảnhmơhồ,nhữnghìnhảnhlạitrởthànhhìnhdáng,vànhữnghìnhdángtrởthànhnhữngconngườithật.Cảmgiáckhóchịumơhồởnhữngbộphậncơthểnhấtđịnhđượcdiễngiảilạilàdobịcưỡngbứckhicònnhỏ…Nhữngcảmxúcvậtchấtnguyêngốc,đôikhiđượctănglênnhờthôimiên,khiđóđượcgọilà“nhữngkýứccơthể.”Khônghềcócơchếcóthểnhậnbiếtđượcnàogiúpcáccơtrongthể
cóthểlưutrữkýức.Nếunhữngphươngphápnàykhôngthuyếtphụcnổithìchuyêngiatrịliệucóthểphảidùngđếnnhữngphươngthức“nặngtay”hơn.Mộtsốbệnhnhânđượctuyểndụngvàocácnhómnhữngngườisốngsótnơingườitatậndụngáplựcgiữanhữngngườicùngcảnhngộ,vàhọđượcyêucầuminhchứngsựđoànkếtđúngđắnvềmặtchínhtrịbằngcáchxácđịnhbảnthânnhưnhữngthànhviêncủamộtnhómnhữngngườisốngsót.
Mộttuyênbốthậntrọngnăm1993củaHiệphộiTâmthầnMỹchấpnhậnkhảnăngmộtsốngườitrongchúngtaquênchuyệnbịlạmdụngthờiniênthiếunhưlàmộtphươngtiệngiảiquyết,nhưngcảnhbáo
Chúngtachưabiếtlàmcáchnàophânbiệt,vớiđộchínhxáchoàntoàn,nhữngkýứcdựatrêncácsựkiệnthậtvớinhữngkýứcxuấtpháttừcácnguồnkhác…Việcliêntụcđặtcâuhỏicóthểkhiếnngườitanóiđếnnhững“kýức”vềcácsựkiệnchưabaogiờxảyra.Chúngtachưabiếtcóbaonhiêungườinóiđếnnhữngkýứcvềlạmdụngtìnhdụcđãbịlạmdụngtrênthựctế…Niềmtinmạnhmẽcótừtrướccủachuyêngiatâmthầnchorằnglạmdụngtìnhdục,hoặccácnhântốkhác,làhoặckhôngphảilànguyênnhânchocácvấnđềcủabệnhnhânchắcchắnsẽảnhhưởngđếnđánhgiávàđiềutrịphùhợp.
Mộtmặt,việcthẳngthừnggạtbỏmọiảnhhưởngcủalạmdụngtìnhdụccóthểlàhànhđộngbấtcôngnhẫntâm.Mặtkhác,việclàmxáotrộnkýứccủaaiđó,việctiêmnhiễnnhữngcâuchuyệnsailệchvềlạmdụngkhicònnhỏ,việcphávỡnhữnggiađìnhđangyênổn,vàthậmchílàmchonhữngôngbốbàmẹvôtộiphảivàotùcũnglàhànhđộngbấtcôngtànnhẫn.Tháiđộhoàinghiđềurấtcầnởcảhaiphía.Việcchọnralốiđiriêngchochúngtaởgiữahaitháicựcnàycó
thểphảirấtkhéoléo.
NhữngấnbảntrướckiacủacuốnsáchrấtcóảnhhưởngcủaEllenBassvàLauraDavis(cuốnCanđảmchữatrị:Cẩmnangchonhữngphụnữbịlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ-TheCouragetoHeal:AGuideforWomenSurvivorsofChildSexualAbuse,NhàxuấtbảnPerennialLibrary,1988)đưaralờikhuyênrấttốtchocácchuyêngiatrịliệu:
Hãytinvàobệnhnhân.Quývịcầnphảitinkháchhàngcủamìnhđãbịlạmdụngtìnhdục,thậmchínếubảnthânngườiđónghingờ…Kháchhàngcủaquývịcầnquývịđểvữngtinrằnghọđãbịlạmdụng.Đồngývớimộtkháchhàngcònđangnghingờthìcũnggiốngnhưđồngývớimộtkháchhàngtựsátcóniềmtinrằngtựsátlàcáchgiảithoáttốtnhất.Nếumộtkháchhàngkhôngdámchắcrằngmìnhđãbịlạmdụngmàlạinghĩrằngcóthểnhưvậy,hãyxemnhưhọđãbịlạmdụng.Chođếnnay,trongsốhàngtrămphụnữchúngtôiđãtừngtròchuyệnvàhàngtrămngườikhácchúngtôiđãlắngnghe,khôngmộtainghingờrằnghọcóthểđãbịlạmdụng,tìmhiểuchuyệnđóvàkếtluậnrằnghọkhônghềbịlạmdụng.
NhưngKennethV.Lanning,ĐặcvụGiámsáttạiPhòngNghiêncứuvàHướngdẫnKhoahọcỨngxửthuộcHọcviệnFBIởQuantico,Virginia,mộtchuyêngiahàngđầuvềvấnđềngượcđãitìnhdụctrẻem,bănkhoăn:“Phảichăngchúngtađanghìnhthànhnênhàngthếkỷphủnhậnbằngviệclúcnàyđây,chúngtachấpnhậnmộtcáchmùquángbấtkỳlýdolạmdụngtrẻemnào,chodùcóvôlýhaykhôngchắcchắnđếnđâuđichăngnữa?”“Tôikhôngquantâmđiềuđócóđúnghaykhông,”mộtchuyêngiatrịliệuởCaliforniamàtờTheWashingtonPostđưatinđãtrảlời.“Điềugìxảyratrênthựctếkhônghềliênquanđếntôi…Chúngtôiđềutinvàoảogiác.”
Dườngnhưvớitôi,sựhiệndiệncủabấtkỳcáobuộcsailệchnàovềlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ-đặcbiệtlànhữngcáobuộcđượctạoradosựhỗtrợcủamộtnhânvậtthếlực–đềucóliênquanđếnvấnđềsinhvậtlạbắtcóc.Nếuaiđócóthểbịdẫndắtđếnchỗnhớsairằngđãbịchamẹmìnhlạmdụng,thìtạisaonhữngngườikháclạikhôngthểbịdẫndắtđếnchỗnhớairằnghọđãbịnhữngsinhvậtlạlạmdụng?
Tôicàngnghiêncứunhữngtrườnghợpsinhvậtlạbắtcóc,thìdườngnhưchúngcànggiốngvớinhữngbáocáovề“kýứcđượctìmthấy”vềlạmdụngtìnhdụcthờiniênthiếu.Vàcònmộtloạibáocáoliênquanthứba,những“kýức”bịđènénvềcácnghilễthờcúngmaquỷ-trongđóviệchànhhạvềtìnhdục,chứngthíchphân,tụcgiếttrẻnhỏ,vàtụcănthịtngườiđượccholànhữngđặcđiểmnổibật.Trongmộtkhảosátvới2700thànhviêncủaHiệphộiTâmlýMỹ,12%trảlờirằnghọđãđiềutrịcáctrườnghợplạmdụngnghilễmaquỷ(trongkhi30%chobiếtcáctrườnghợplạmdụngđượcthựchiệnnhândanhtôngiáo).MỗinămởHoaKỳcókhoảng10.000trườnghợpxảyratrongnhữngnămgầnđây.MộtconsốđángkểnhữngngườitrìnhbàyvềsựnguyhiểmcủatàndưtụcthờcúngSatantạiMỹ,kểcảcácquanchứcthựcthiphápluậtvẫntổchứcnhữngbuổihộithảovềchủđềnày,hóaralànhữngtínđồThiênChúagiáotheotràolưuchínhthống;cácgiáopháicủahọcôngkhaimongmuốncómộtconquỷtheođúngnghĩađencanthiệpvàođờisốngthườngnhậtcủaloàingười.Mốiliênhệđượcxácđịnhrấtrànhmạchtrongcâunói“KhôngquỷSatanthìcũngchẳngcóChúa.”
Rõràng,cómộtvấnđềvềtínhcảtinlantỏangaytrongđộingủcảnhsátvềvấnđềnày.Đâylàmộtsốtríchdẫntừphântích“TộiphạmliênquanđếnquỷSatan,thuậthuyềnbívànghilễ”củachuyêngiaFBILanning,dựatrêntrảinghiệmcayđắng,đượcxuấtbảntrong
sốtháng10năm1989củatạpchíchuyênngànhCảnhsáttrưởng(ThePoliceChief):
HầunhưbấtkỳthảoluậnnàovềtụcthờcúngquỷSatanvàthuậtphùthủyđềuđượchiểutheonhữngtínđiềutôngiáocủanhữngngườitrongsốcửtọa.Niềmtin,khônghềlôgicvàhợplý,kiểmsoátcáctínđiềutôngiáocủahầuhếtmọingười.Dođó,mộtsốquanchứcthựcthiphápluậtthườngcótháiđộhoàinghichấpnhậnthôngtinđượcloantruyềntạinhữnghộinghịnàymàkhônghềđánhgiánóvớitháiđộphêphánhoặcnghingờcácnguồn…Vớimộtsốngười,tụcthờcúngquỷSatanlàbấtkỳhệthốngtínđiềutôngiáonàokhôngphảitínđiềucủahọ.
Sauđó,LanningđưaramộtdanhsáchdàicáchệthốngtínđiềumàbảnthânôngđãnghenóiđượcmôtảnhưlàtụcthờcúngquỷSatantạinhữnghộinghịnhưvậy.DanhsáchnàybaogồmcảCônggiáoLaMã,GiáohộiChínhthốnggiáo,Hồigiáo,Phậtgiáo,ẤnĐộgiáo,đathêgiáo,nhạcrockandroll,chiêmtinhvàcáctínđiềuKỷnguyênMớinóichung.Phảichăngởđâykhônghềcógợiýchothấycácvụsănlùngphùthủyvàtànsáttôngiáođãkhởisựnhưthếnào?
“Ngaytronghệthốngtínđiềutôngiáocánhâncủamộtquanchứcthựcthiphápluật,”Lanningtiếptục
ThiênChúagiáocóthểrấttốtvàtụcthờcúngquỷSatanlàxấuxa.Tuynhiên,theoHiếnpháp,cảhaiđềutrungtính.Đâylàmộtquanniệmquantrọng,nhưngkhókhăn,mànhiềuquanchứcthựcthiphápluậtcóthểchấpnhận.Họđượctrảlươngđểbảođảmthựcthiluậthìnhsự,chứkhôngphải10điềurăncủaChúa…ThựctếlàtìnhtrạngtộiphạmvàlạmdụngtrẻemmànhữngkẻcuồngtínphạmphảinhândanhChúaTrời,Jesus,vàMohammedcòncaohơnnhândanh
quỷSatan.Nhiềungườikhôngthíchtuyênbốnày,nhưngmộtsốítngườicóthểtranhcãivềnó.
Nhiềungườinóiđếnnạnlạmdụngnhândanhmaquỷmôtảnhữngnghilễtruyhoanlốbịchtrongđónhữngđứatrẻsơsinhbịgiếtvàănthịt.NhữngbáocáonhưvậyvềcácnhómngườibịlênánđãđượcnhắcđếnbởinhữngngườilênánhọtrongsuốtlịchsửChâuÂu–kểcảnhữngngườichủmưucuộcnổidậyCatalineởLaMã1,cáobuộchiếnmáunhằmvàongườiDoThái2,vàcácHiệpsĩĐềnthánhkhihọbịgiảitánvàothếkỷ14tạiPháp.Buồncườilà,nhữngbáocáovềnạngiếttrẻemđểănthịtvàcáccuộctruyhoanloạnluânlạichỉnằmtrongsốnhữngsựkiệnmàgiớichứcLaMãsửdụngđểkhủngbốnhữngngườiThiênChúagiáođầutiên.Sauđó,chínhJesusđượctríchlờinóirằng(John6:53):“NếucácngươikhôngănthịtcủaConngười,cùngkhônguốnghuyếtNgài,thìchẳngcósựsốngtrongcácngươiđâu.”MặcdùdòngtiếptheochỉrõJesusđangnóivềchuyệnănchínhthịtcủangàivàuốngchínhmáucủangài,nhưngnhữngngườiphêphánkhôngcótháiđộđồngcảmcóthểhiểusaicụmtừ“Con[của]người”trongtiếngHyLạpthành“trẻem”hoặc“trẻsơsinh.”Tertullian3vàcácchakháctrongGiáohộithờikỳđầuhếtsứcbàochữachobảnthânhọtrướcnhữngcáobuộckỳcục.
---
1. VàonhữngthậpkỷcuốicủaCộnghòaLaMã,mộtnhómquýtộcgồmnhữngnguyênlãobấtmãn,đứngđầulàLuciusSergiusCatilina,âmmưuchốnglạiLaMã.Nhậnđượcmậtbáovàođêm18tháng10năm63trướcCôngnguyên,hômsau,ChấpchínhquanMarcusTulliusCicerothôngbáochotoànthểNguyênlãoviệnbiếtâmmưuphảnloạn.Ngày21tháng10,Nguyênlãoviệnphêchuẩn“GiảiphápcuốicùngcủaNguyênlãoviện”,traocho
cácquanchấpchínhtoànquyềnhànhđộngvàbanhànhtìnhtrạngthiếtquânluật.CatilinerờikhỏiLaMãngày6tháng11đểlãnhđạocuộcnổidậy.PheôngtiếpcậnvớibộtộcAllobrogesởxứGauls.NhữngngườiAllobrogesthôngbáomọichitiếtvềâmmưuchốngLaMãchogiámquanLaMãcủahọvàngườinàybáolạichoCicero.TheochỉdẫntừLaMã,nhữngngườiAllobrogesvờtheophenổidậyđểCicerobốtríquânmaiphụctạicầuMilvian.Nhữnglãnhđạophenổidậybịbắtvàbịhànhquyếtkhôngcầnxétxửvàotháng12năm63.Sauđó,NguyênlãoviệnhuyđộngquânđánhCatilinevàgiếtchếtôngtạiPistoria.-ND
2. Cáobuộchiếnmáu(bloodlibelhoặcbloodaccusation)làcáobuộcsaichorằngcácnhómthiểusốtôngiáo,thườnglàngườiDoThái,giếttrẻem,nhấtlàtrẻemThiênChúagiáo,đểdùngmáunướngbánhthánhchonhữngnghithứctôngiáovàngàylễnhấtđịnh.Tronglịchsử,nhữngcáobuộcnày–cùngvớicáccáobuộcđầuđộcvàbangbổ—làmộtchủđềchínhtrongthờikỳbàiDoTháiởChâuÂu.–ND
3. QuintusSeptimiusFlorensTertullianus(160–225)làmộttácgiảThiênChúagiáosơkhaiđếntừCarthagethuộcLaMã.ÔnglàtácgiảThiênChúagiáođầutiênđưaramộttậpvănThiênChúagiáoLatin.Ôngcũnglàmộtnhàbiệngiảivàcâybútluậnchốnglạidịgiáo.Tertullianđượcgọilà"chađẻcủaThiênChúagiáoLatin”vàlàngườisánglậpthuyếtthầnhọcphươngTây.ÔngnổitiếngnhấtvớivaitròlàcâyviếtLatinxưanhấtsửdụngthuậtngữChúabangôi(Trinity).QuanđiểmcủaôngbanđầubịgiáohộixemlàdịgiáonhưngsaunàyđượcChínhThốnggiáochấpnhận.–ND
---
Ngàynay,việcthiếunhữngconsốtươngứngchosốlượngtrẻsơsinhvàtrẻnhỏbịmấttíchtronghồsơcảnhsátđượcgiảithíchbằngnhậnđịnhrằngtrêntoànthếgiới,trẻnhỏđangđượcnuôidưỡngvìmụcđíchnày–chắcchắngợinhớlạinhữngbáocáocủanhữngbịbắtcócrằngcácthínghiệmlaitạogiữasinhvậtlạ/ngườiđanglantràn.Cũngtươngtựnhưmôhìnhsinhvậtlạbắtcóc,lạmdụngthờcúngmaquỷđượcchorằngtruyềntừthếhệnàysangthếhệkháctrongmộtsốgiađình.Theokiếnthứctôicó,nhưtrongmôhìnhsinhvậtlạbắtcóc,khônghềcóbằngchứngvậtchấtnàotừngđượccungcấptrướctòađểcủngcốchonhữngtuyênbố.Mặcdùvậy,sứcmạnhcảmxúcthìthấyrõ.Khảnăngchorằngnhữngviệcnhưvậyvẫnđangdiễnrakhiếnchúngtasốtsắnghànhđộng.Khichúngtatinvàonghithứcmaquỷ,chúngtacũngnângđịavịxãhộicủanhữngngườicảnhbáochochúngtavềđiềutưởnglàhiểmhọa.
Hãyxemxétnămtrườnghợpnày:(1)MyraObasi,mộtgiáoviênởLouisiana,bịmaquỷám–bàvàcácchịemgáicủabàtinnhưvậysaukhihỏiýkiếnmộtthầysố.Nhữngcơnácmộngcủacháitraibàlàmộtphầnbằngchứng.ChonênhọrờikhỏiDallas,bỏlạinămđứatrẻ,vàmấychịemnàysauđóchọcmùmắtBàObasi.Tạiphiênxétxử,bàlạibiệnhộchocácchịemmình.Họđangcốgắnggiúpbà,bànóivậy.Nhưngphươngphápđoánvậnmayrủikhôngphảilàhìnhthứcthờquỷdữ;đólàsựkếthợpgiữaCônggiáovàtôngiáobảnđịacủangườiHaitigốcPhi.(2)CácbậcchamẹđánhđậtcontớichếtvìđứaconkhôngchịuđitheoThiênChúagiáocủagiađình.(3)MộtkẻchuyêndụdỗtrẻembiệnhộchohànhvicủamìnhbằngcáchđọcKinhThánhchocácnạnnhân.(4)Mộtcậubé14tuổimócnhãncầurakhỏihốcmắttrongmộtnghilễphùphép.KẻtấncôngcậukhôngphảilàtínđồthờquỷSatan,màlàmộtmụcsưTinLànhtheođuổi
nhữngmụcđíchtôngiáo.(5)Mộtphụnữnghĩcậucontrai12tuổicủamìnhbịquỷám.Saukhicóquanhệloạnluânvớicậubé,bàmẹchặtđầucậu.Nhưngkhônghềcónộidungnghithứcmaquỷnào.
Cáctrườnghợpthứ2và3lấytừhồsơFBI.Haitrườnghợpcuốilấytừmộtnghiêncứunăm1994củaTiếnsĩGailGoodman,mộtchuyêngiatâmlýhọctạiĐạihọcCalifornia,Davis,vàcácđồngnghiệpcủabà,thựchiệnchoTrungtâmQuốcgiavềLạmdụngvàBỏbêTrẻem.Họđãkiểmchứnghơn12.000cáobuộclạmdụngtìnhdụcliênquantớicácnghithứcmaquỷ,vàkhôngthểtìmthấycáobuộcnàochỉdựatrên,xinlấyvídụ,“sựvạchtrầncủaphụhuynhquaphươngphápthôimiên”hoặc“tâmlýsợhãicácbiểutượngmaquỷ”củatrẻ.Trongmộtsốtrườnghợp,chẩnđoánđượcthựchiệntrêncơsởhànhvichungvớinhiềutrẻem.“Chỉtrongmộtsốíttrườnghợpbằngchứngvậtchấtmớiđượcđềcập–thườnglà“nhữngvếtsẹo”.”Nhưngtronghầuhếtcáctrườnghợp“vếtsẹo”rấtmờnhạthoặckhônghềtồntại.“Ngaycảkhicósẹo,cũngkhôngthểquyếtđoánxemliệucóphảichínhnạnnhânđãtựgâyrahaykhông.”Điềunàycũngrấtquenthuộcvớicáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcóc,nhưmôtảbêndưới.GeorgeK.Ganaway,GiáosưtâmthầnhọctạiĐạihọcEmory,đềxuấtrằng“nguyênnhânkhảdĩchungnhấtgâyranhữngkýứcliênquanđếntínngưỡngcóthểhóaralạilàmộtsựđánhlừalẫnnhaugiữabệnhnhânvàchuyêngiatrịliệu.”
Mộttrongnhữngtrườnghợprắcrốinhấtliênquanđến“kýứcđượcphụchồi”vềlạmdụngnghithứcmaquỷđãđượcLawrenceWrightghilạitrongcuốnsáchNhớquỷSatan(RememberingSatan,Knopf,1994).NóliênquanđếnPaulIngram,mộtngườicóthểđãhủyhoạivợmìnhvìanhtaquácảtin,quádễbịlôikéo,quáítkinhnghiệmtrongviệccótháiđộhoàinghi.Vàonăm1988,IngramlàChủtịchĐảngCộnghòaởOlympia,Washington,phócảnhsáttrưởng
dânsựtạivănphòngcảnhsáttrưởngđịaphương,đượctrọngvọng,rấtmộđạo,vàcótráchnhiệmphổbiếnchotrẻemtạicácbuổihọpmặtởtrườngvềnhữnghiểmhọacủamatúy.Sauđóxảyrathờikhắchãihùngkhimộtcôcongáicủaôngta–saumộtbuổilễrấtnhiềucảmxúctạimộtgiáođườngchínhthống–côngkhaicáobuộcđầutiêntrongrấtnhiềucáobuộc,cáisauluônkhủngkhiếphơncáitrước,rằngIngramđãlạmdụngtìnhdụcmình,làmchocôbémangthai,hànhhạcô,bắtcôphụcvụnhữngtayphócảnhsáttrưởngkhác,đưacôtớinhữngnghilễmaquỷ,chặtchântayvàănthịttrẻnhỏ…Việcnàydiễnratừlúccôcònbé,côchobiết,kéodàigầnnhưtớitậnkhicôbắtđầu“nhớđược”toànbộ.
Ingramcóthểkhônghiểutạisaocongáimìnhlạinóidốimộtviệcnhưvậy–mặcdùbảnthânôngkhônghềnhớgìcả.Nhưngnhữngđiềutraviêncủacảnhsát,mộtchuyêngiatrịliệutâmthần,vàmụcsưcủaôngtạiNhàthờLivingWaterđềugiảithíchrằngnhữngngườiphạmtộitìnhdụcthườngđènénkýứcvềnhữngtộiáccủahọ.Kháchquanmộtcáchkỳlạnhưngđồngthờicũngrấtsốtsắnghợptác,Ingramđãcốgắngnhớlại.Saukhimộtchuyêngiatâmlýthựchiệnkỹthuậtthôimiênnhắmmắtđểđemlạitrạngtháinhậpđịnh,Ingrambắtđầuhìnhdungrađiềugìđórấtgiốngvớinhữnggìcảnhsátđangmôtả.Nhữnggìhiệnvềtrongtrínãokhônggiốngnhưnhữngkýứcthậtsự,màlàthứgìđógiốngnhưnhữnghìnhảnhmờảotrongsương.Mỗilầnôngcungcấpmộtchitiết–càngnhiềuthìnộidungcàngkinhkhủng–ônglạiđượckhuyếnkhíchvàthúcbáchthêm.MụcsưcủaôngquảquyếtvớiôngrằngChúasẽchỉchophépnhữngkýứcthậtsựhiệnvềtrongnhữnggiấcmộngcủaông.
“Gầnnhưtôiđangtựsángtạora,”Ingramnói,“nhưngtôikhônghề.”Ôngchorằngcóthểdomộtconquỷnàođó.Cũngdướinhữngảnhhưởngnhưvậy,vớihệthốngtinmậtcủanhàthờloantruyền
nhữngchitiếthãihùngmớinhấtmàIngramkhainhận,vàcảnhsátcàngráoriếtkhaithác,thìnhữngngườiconkhácvàcảvợôngcũngbắtđầu“nhớra.”Nhữngcôngdânxuấtsắcbịcáobuộcthamgiavàonhữngnghilễtruyhoan.CácquanchứcthựcthiphápluậtởnơikháctrênđấtnướcMỹbắtđầuchúý.Đâychỉlàphầnchỏmcủatảngbăngtrôi,mộtsốngườinóinhưvậy.
KhiRichardOfsheởBerkeleyđượcbêncôngtốmờithamgia,ôngđãtiếnhànhmộtthínghiệmcókiểmsoát.Đólàmộtluồnkhôngkhímới.ViệcgợiývớiIngramrằngôngấyđãbắtépcontraivàcongáimìnhquanhệloạnluânvàviệcyêucầuôngsửdụngkỹthuật“phụchồikýức”màôngđãhọcđược,lậptứcgợiramột“kýức”nhưvậy.Nókhônghềcầnđếnáplực,khôngcầnhămdọa–chỉcầngợiývàkỹthuậtcũngđủ.Nhưngnhữngngườithamgia,vốn:nhớđược”nhiềuđếnvậy,lạiphủnhậnđãtừngxảyramọichuyện.Đốimặtvớibằngchứngnày,Ingramkịchliệtbácbỏrằngôngđãtựtạorabấtkỳchuyệngìhoặclàbịảnhhưởngbởinhữngngườikhác.Kýứccủaôngvềbiếncốnàyrõràngvà“thật”nhưtấtcảnhữngchuyệnkhácôngnhớđược.
Mộtcôcongáimôtảlạinhữngvếtsẹođángsợtrêncơthểcôdobịtratấnvànạothaicưỡngbức.Nhưngcuốicùngkhicôđượckhámytế,khônghềnhìnthấyvếtsẹotươngứngnào.BêncôngtốkhônghềkếttộiIngramvớinhữngtộidanhlạmdụngmaquỷ.Ingramthuêmộtluậtsưvốnchưabaogiờthamgiamộtvụánhìnhsự.Theolờikhuyêncủamụcsư,ôngấythậmchícònkhôngđọcbáocáocủaOfshe:ngườitabảoôngấyrằngđiềuđósẽchỉlàmchoôngấythêmrối.Ôngấynhận6tộidanhcưỡngbức,vàcuốicùngbịtù.Trongtù,trongkhichờkếtán,cáchbiệthẳnvớicáccongáicủamình,cácđồngnghiệpcảnhsátcũngnhưmụcsưcủaông,ôngấymớisuynghĩlại.Ôngấyđềnghịrútlạilờinhậntội.Kýứccủaôngấyđãbị
cưỡngépmàra.Ôngấykhôngphânbiệtđượckýứcthậtvớikýứctưởngtượng.Lờinhậntộicủaôngấybịhủybỏ.Ôngấyđangthihànhbảnán20năm.Nếugiờlàthếkỷ16chứkhôngphải20thìcólẽtoànbộgiađìnhsẽbịthiêusống–cùngvớimộtbộphậncôngdânđứngđầucủaOlympia,Washington.
SựhiệndiệncủamộtbáocáoFBIgâynhiềunghingờvềchủđềchunglàlạmdụngmaquỷ(KennethV.Lanning,“Hướngdẫnchođiềutraviênvềnhữngcáobuộclạmdụngtrẻemphụcvụ‘nghilễ’,”tháng1năm1992)bịnhiềungườirấtnhiệtthànhbácbỏ.Tươngtự,mộtnghiêncứunăm1994củaBộYtếAnhquốcvềnhữngcáobuộclạmdụngmaquỷởđókếtluậnrằng,trongsố84trườnghợpcáobuộc,khôngcótrườnghợpnàođượcnghiêncứucẩnthận.Vậytoànbộnhữngđiềunàylàgì?Nghiêncứugiảithích,
ChiếndịchThiênChúagiáoPhúcÂmchốnglạicácphongtràotôngiáomớilàmộtảnhhưởngmạnhmẽkhuyếnkhíchchoviệcnhậndiệnlạmdụngmaquỷ.Cũngcótầmquantrọngtươngđương,nếukhôngnóilàhơn,trongviệcloantruyềnýtưởngvềlạmdụngmaquỷởAnhchínhlàcác“chuyêngia,”cảMỹvàAnh.Họcórấtíthoặcthậmchílàkhôngcónănglựcnhưcácchuyêngiathựcthụ,nhưnglạigánchomìnhkhảnăngcóđượcnhờ“trảinghiệmcáctrườnghợp.”
Nhữngngườitinrằngcácnghithứcthờmaquỷlàmộthiểmhọachoxãhộichúngtacóxuhướngthiếukiênnhẫnvớinhữngngườicótháiđộhoàinghi.HãyxemxétphântíchnàycủaTiếnsĩCorydonHammond,cựuChủtịchHộiThôimiênLâmsàngMỹ:
Tôisẽgợiývớiquývịrằngnhữngngườinày[nhữngngườicótháiđộhoàinghi]mộtlàrấtngâythơvàcókinhnghiệmlâmsànghạn
chế;hailàngờnghệchynhưngườidânthờikỳtànsátDoThái,hoặchọhiểubiếtvàhoàinghiđếnmứchọnghingờtấtcảmọithứ;hoặcthứba,chínhhọlànhữngngườitônthờ.Vàtôicóthểquảquyếtrằngcónhữngngườiởvịthếđó…Cónhữngngườilàbácsĩ,làchuyêngiasứckhỏetâmthần,nhữngngườitheođạo,nhữngngườiđangkhaisángnhữngkiểuthờcúngliênthếhệ…Tôinghĩnghiêncứuthậtsựrõràng:Chúngtacóbanghiêncứu,mộtchothấy25%,mộtchothấy20%bệnhnhânđaxơcứng(nhữngrốiloạntínhcáchphứctạp)ngoạitrúcóvẻlànạnnhâncủalạmdụngthờcúng,vàmộtnghiêncứunữavềmộtchuyênkhoabệnhnhânnộitrúchothấy50%.
Trongmộtsốnhậnđịnhcủamình,dườngnhưôngtinrằngnhữngthínghiệmkiểmsoáttrínãocủaĐứcQuốcxãđãđượcCIAtiếnhànhvớihàngchụcnghìncôngdânMỹcảtin.Hammondtinrằng,độngcơbaotrùmlà“tạoramộttrậttựmaquỷthốngtrịcảthếgiới.”
Trongcảbaloại“kýứcđượcphụchồi,”cócácchuyêngia–cácchuyêngiavềsinhvậtlạbắtcóc,cácchuyêngiathờcúngmaquỷ,vàcácchuyêngiagợilạinhữngkýứcbịđènénvềlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ.Cũngphổbiếnnhưtrongcáchchữabệnhvềtâmthần,cácbệnhnhânlựachọnhoặcđượcgiớithiệutớimộtchuyêngiatrịliệucóchuyênmôndườngnhưthíchhợpvớivấnđềcủahọ.Trongcảbanhóm,chuyêngiatrịliệugiúpgợiranhữnghìnhảnhvềcácsựkiệnđượccholàđãxảyratừlâu(trongmộtsốtrườnghợp,từhàngchụcnămvềtrước);trongcảbanhóm,cácchuyêngiađềurấtxúcđộngtrướcnhữngđaukhổrấtthậtđếnkhôngthểnhầmlẫncủabệnhnhân;trongcảbanhóm,ítnhấtmộtsốchuyêngiatrịliệucóđặtranhữngcâuhỏithenchốt–thựctếlànhữngmệnhlệnhtừcácnhânvậtquyềnthếnhằmlàmchonhữngbệnhnhâncảtinkhẳngđịnhrằnghọnhớđược(tôirấtmuốnviếtlà“thúnhận”);trongcảbanhóm,có
nhữngmạnglướichuyêngiatrịliệutraođổihồsơkháchhàngvàphươngpháptrịliệuvớinhau;trongcảbanhóm,nhữngngườihànhnghềđềucảmthấycầnphảibảovệcôngviệccủamìnhtrướcnhữngđồngnghiệpcótháiđộhoàinghi;trongcảbanhóm,phươngphápthôimiênđiềutrịđượckhaithác;trongcảbanhóm,đasốnhữngngườichobiếtbịlạmdụngđềulàphụnữ.Vàtrongcảbanhóm–trừnhữngngoạilệđãđềcập–khônghềcóbằngchứngvậtchất.Chonênkhôngkhókhiđặtcâuhỏiliệucácvụsinhvậtlạbắtcóccóphảilàmộtphầncủabứctranhlớnhơnnàođókhông.
Bứctranhlớnhơnnàycóthểlàgì?TôiđãđặtcâuhỏinàyvớiTiếnsĩFredH.Frankel,giáosưtâmthầnhọctạiTrườngYHarvard,ChủnhiệmTâmthầnhọctạiViệnBethIsraelởBoston,vàlàmộtchuyêngiahàngđầuvềthôimiên.Câutrảlờicủaông:
Nếucácvụbắtcóccủasinhvậtlạlàmộtphầncủamộtbứctranhlớnhơnthìthựctếbứctranhđólàgì?Tôisợphảinhảyvàonơimàcácthiênthầncũngsợđặtchânđến;tuynhiên,nhữngnhântốquývịđưarađềuhậuthuẫnchonhữnggìđãđượcmôtảởthờiđiểmchuyểngiaothếkỷlà“chứngcuồngloạn.”Buồnthay,thuậtngữnàyđãđượcsửdụngrộngrãiđếnmứcnhữngngườicùngthờivớichúngta,trongtrithứcmơhồcủahọ…khôngchỉbỏquanó,màcònđánhmấtcảcáchnhìnnhậnvềnhữnghiệntượngmànóđạidiện:mứcđộcảtinrấtcao,khảnăngtưởngtượng,sựnhạycảmtrướcnhữngtâmtrạngvàkỳvọngtheongữcảnh,vàyếutốtiêmnhiễm…Rấtítchitiếtcủađiềunàyđượcđánhgiábởimộtsốlượngđôngđảocácthầythuốclâmsàngđanghànhnghề.
Songsongvớiviệchồicốchomọingườiđểhọkhôiphụclạinhữngkýứcđãbịlãngquênvề“cuộcđờitrướcđây,”Frankelcònlưuýrằngcácchuyêngiatrịliệucóthểsẵnsàngthúcđẩymọingười
bằngphươngphápthôimiênđểhọcóthể“nhớ”ratươnglạicủahọ.ĐiềunàytạoracườngđộxúccảmtươngtựnhưphươngpháphồicốhoặckiểuthôimiênnhữngngườibịsinhvậtlạbắtcóccủaMack.“Nhữngngườinàykhônglừagạtchuyêngiatrịliệu.Họlừagạtchínhmình,”Frankelnói.“Họkhôngthểnhậnbiếtđượcnhữngđiềuhọbốcphétvớinhữngtrảinghiệmcủahọ.”
Nếuchúngtakhônggiảiquyếtđược,nếuchúngtamanggánhnặngtộilỗivìđãkhôngnỗlựchơn,phảichăngchúngtasẽkhônghoannghênhýkiếnchuyênmôncủamộtchuyêngiatrịliệucóbằngcấptrêncơsởrằngđókhôngphảilàlỗicủachúngta,rằngchúngtakhôngcòngặptrởngại,rằngnhữngkẻtônthờmaquỷ,hoặcnhữngkẻlạmdụngtìnhdục,hoặcnhữngsinhvậtlạtừcáchànhtinhkhácmớiphảichịutráchnhiệm?Phảichăngchúngtasẽkhôngsẵnlòngtrảchiphícholờicamđoannày?Vàphảichăngchúngtasẽkhôngphảnkhángnhữngngườicótháiđộhoàinghinóivớichúngtarằngtấtcảnằmsẵntrongđầuchúngta,hoặcrằngnóđượcgieorắcbởichínhnhữngchuyêngiatrịliệuđãkhiếnchochúngtacảmthấyhạnhphúchơnvềbảnthânmình?
Nhữngchuyêngiatrịliệunàyđãđượcđàotạođếnđâuvềphươngphápkhoahọcvànghiêncứuvớitháiđộhoàinghi,vềthốngkê,hoặcthậmchívềkhảnăngsailầmcủaconngười?Phântâmhọckhôngphảilàmộtchuyênmôncókhảnăngtựphêphán,nhưngítnhấtnhiềungườitheođuổingànhnàycóbằngbácsĩykhoa(MD).Hầuhếtcácgiáotrìnhyhọcđềucóliênhệrấtlớnđếncáckếtquảvàphươngphápkhoahọc.Nhưngnhiềungườiđangxửlýcáctrườnghợplạmdụngdườngnhưlạikhôngmấyquenthuộcvớikhoahọc.NhữngngườicungcấpdịchvụsứckhỏetâmthầnởMỹchắcchắnchỉlànhữngngườilàmcôngtácxãhộihơnlàcácchuyêngiatâmthầnhoặctâmlýtrìnhđộtiếnsĩ.
Hầuhếtnhữngchuyêngiatrịliệunàychorằngtráchnhiệmcủahọlàhỗtrợbệnhnhâncủamình,chứkhôngphảiđặtcâuhỏi,tỏtháiđộhoàinghi,hoặcnêuranghivấn.Bâtkỳđiềugìđượcthểhiện,chodùkỳquặcđếnđâu,đềuđượcchấpnhận.Nhiềukhisựnhắcnhởcủachuyêngiatrịliệurấtlộliễu.Đây[rútratừBảntinFMScủaQuỹTriệuchứngKýứcSai,tập4,số4,trang3,1995]làmộtbáocáokhôngđiểnhìnhcholắm:
Chuyêngiatrịliệutrướccủatôiđãthừanhậnrằngôngấyvẫntinrằngmẹtôilàmộttínđồthờcúngmaquỷ,[và]chatôiquấyrốitôi…Chínhhệthốngniềmtinảogiácvàcáckỹthuậtliênquanđếngợiývàthuyếtphụccủavịchuyêngiatrịliệunàyđãđưatôiđếnchỗtinnhữnglờinóidốilàkýức.Khitôitỏranghingờvềtínhxácthựccủanhữngkýứcấythìôngấykhăngkhăngrằngtấtcảđềuthật.Ôngấykhôngchỉkhăngkhăngchorằngchúnglàthậtmàcònchotôibiếtrằngđểphụchồi,tôikhôngnhữngphảichấpnhậnrằngchúnglàthật,màcònghinhớchúng.
Trongmộttrườnghợpnăm1991tạiHạtAllegheny,Pennsylvania,mộtthiếunữtênlàNicoleAlthaus,đượcgiáoviênvàmộtngườilàmcôngtácxãhộikhíchlệ,đãcáobuộcchamìnhlạmdụngtìnhdụccô,khiếnôngnàybịbắt.Nicolecũngkhairằngcôđãsinhbađứacon,nhưngđềubịngườithângiếtđi,rằngcôđãbịcưỡnghiếptạimộtnhàhàngđôngkhách,vàrằngbànộicôdùngchổiđểbay.NămsauNicolexinrútlờikhaicủamình,vàtấtcảcáobuộcnhằmvàochacôđềuđượcxóabỏ.NicolevàchamẹcôphátđơnkiệnchuyêngiatrịliệuvàbệnhviệntâmthầnmàNicoleđượcgiớithiệutớingaysaukhicôbắtđầuđưaranhữngcáobuộc.Hộiđồngxétxửthấyrằngvịbácsĩvàcơsởkhámbệnhđãcẩuthảvàyêucầuhọđềnbùgần250.000đôlachoNicolevàchamẹcô.Nhữngvụviệcloạinàyđangngàycàngtănglên.
Phảichăngsựcạnhtranhgiữacácchuyêngiatrịliệuđểgiànhbệnhnhân,vàlợiíchtàichínhthấyrõcủacácchuyêngiatrịliệunhờviệcđiềutrịkéodài,đãlàmchohọbớtgâykhóchịuchobệnhnhânbằngviệcchứngtỏmộtchúthoàinghiđốivớinhữngcâuchuyệncủabệnhnhân?Họnhậnthứcđếnđâuvềtìnhthếkhóxửcủamộtbệnhnhânchấtphácđangbướcvàomộtcơsởchuyênmônvàđượcnóirằngchứngmấtngủhoặcbéophìchínhlàlýdo(vớimứcđộkỳquáingàycàngtăng)khiếnhọquênmấtviệcbịchamẹlạmdụng,nhữngnghithứcmaquỷ,haybịsinhvậtlạbắtcóc?Trongkhicónhữnggiớihạnđạođứcvàcảnhữnggiớihạnkhác,chúngtacầnthứgìđógiốngnhưmộtthửnghiệmkiểmsoát:cólẽcũngbệnhnhânđóđượcgửitớicácchuyêngiaởcảbalĩnhvực.Liệucóngườinàotrongsốhọnói“Không,vấnđềcủaquývịkhôngphảidolạmdụnghồinhỏ”(hoặcnhữngnghithứcmaquỷ,hoặcsinhvậtlạbắtcóc,tùytrườnghợp)?Cóbaonhiêungườitrongsốhọnói“Cócáchgiảithíchthôngthườnghơn”?Thayvàođó,Mackđiđếnchỗnóivớimộtbệnhnhâncủaôngmộtcáchrấtngưỡngmộvàquảquyếtrằngngườiđóđangthựchiệnmột“hànhtrìnhcủangườihùng.”Mộtnhóm“nhữngngườibịbắtcóc”–ngườinàocũngcótrảinghiệmriêngnhưngtươngtựnhau–viết
Vàingườitrongchúngtôirốtcuộcđãcóđủcanđảmđểtrìnhbàynhữngtrảinghiệmcủamìnhchocácnhàtưvấncóchuyênmôn,chỉđểthấyhọlolắngnétránhchủđềnày,nhướngmàyimlặnghoặchiểutrảinghiệmnhưlàmộtgiấcmộnghoặcảogiácvà“quảquyết”mộtcáchrấtkẻcảvớichúngtôirằngnhữngchuyệnnhưthếvẫnxảyravớimọingười,“nhưngđừnglo,quývịvẫnổnvềmặttâmthần.”Tuyệtvời!Chúngtôikhôngđiên,nhưngnếuchúngtôixemxétnhữngtrảinghiệmcủamìnhmộtcáchnghiêmtúcthìcóthểchúngtôilạithànhnhữngkẻđiên!
Vớiniềmtinrấtlớn,họtìmđượcmộtchuyêngiatrịliệucótháiđộcảmthông,khôngchỉchấpnhậnnhữngcâuchuyệncủahọmàcòncórấtnhiềucâuchuyệnvềcáccơquansinhvậtlạvàviệcchínhphủchegiấuvềUFO.
MộtchuyêngiatrịliệuUFOđiểnhìnhtìmđượcđốitượngcủamìnhtheobacách:Họviếtthưchongườiđótheođịachỉđượccungcấpởphíasaucáccuốnsáchcủaôngấy;họđượcgiớithiệutớigặpôngấyquacácchuyêngiatrịliệukhác(chủyếunhữngngườicũngchuyênvềcácvụsinhvậtlạbắtcóc);hoặchọtìmđếnôngấysaukhiôngtrìnhbàymộtbàigiảng.Tôitựhỏikhôngbiếtcóbệnhnhânnàotớicơsởcủaôngấymàlạihoàntoànkhôngbiếtđếncáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócđãquáquenthuộcvànhữngphươngphápcũngnhưniềmtìncủachuyêngiatrịliệuấyhaykhông.Trướckhilêntiếngtraođổi,họbiếtkhánhiềuvềnhau.
Mộtchuyêngiatrịliệunổitiếngkháctraochobệnhnhâncủamìnhnhữngbàiviếtcủachínhôngấyvềcáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócđểgiúphọ“nhớ”nhữngtrảinghiệmcủahọ.Ôngấyhàilòngkhinhữngđiềuhọnhớlạinhờthôimiênrấtgiốngnhữnggìôngấymôtảtrongcácbàiviết.Sựtươngthíchgiữacáctrườnghợplàmộttrongnhữnglýdochínhđểôngấytinrằngcácvụbắtcócxảyratrênthựctế.
MộthọcgiảhàngđầuvềUFOnhậnxétrằng“Khichuyêngiathôimiênkhôngcókiếnthứcphùhợpvềchủđề[sinhvậtlạbắtcóc]thìbảnchấtthậtsựcủahiệntượngbắtcóccóthểkhôngbaogiờđượctiếtlộ.”Theonhậnxétnày,liệuchúngtacóthểnhậnthứcđượcbệnhnhâncóthểđượcdẫndắtnhưthếnàonếukhôngcóchuyệnchuyêngiatrịliệunhậnrarằngmìnhđangdẫndắt?
---
Cólúc,khigiấcngủ“ậpđến”,chúngtacảmgiácbịrơitừmộtđộcao,vàchântaychúngtađộtnhiêntựvùngvẫy.Điềunàyđượcgọilàphảnxạgiậtmình.Cólẽnólàphảnứngcònsótlạikhitổtiênchúngtacònngủtrêncây.Tạisaochúngtalạitưởngtượngrằngchúngtanhớ(mộttừrấttuyệtvời)bấtkỳđiềugìtốthơnlàchúngtabiếtkhichúngtacócơsởvữngvàng?Tạisaochúngtalạichorằng,trongcáikhotàngkýứcmênhmôngđượclưutrữtrongđầuchúngta,khôngcókýứcnàobịgieorắcsaukhisựkiệnxảyra–bởiviệcmộtcâuhỏiđượccấutứnhưthếnàokhichúngtađangởtrạngtháitâmlýdễbịámthị,bởitâmtrạngkhoakhoáikhiđượckểhoặcnghemộtcâuchuyệnhay,bởisựlẫnlộnvớichuyệngìđóchúngtatừngđọchoặctừngnghe?
Chương10.CONRỒNGTRONGNHÀĐỂXE
Ảothuật,cầnphảighinhớ,làmộtnghệthuậtđòihỏisựhợptácgiữanghệsĩvàcôngchúng.
E.M.Butler
TruyềnthuyếtMagus(TheMythoftheMagus)
(1948)
“Cóconrồngphunlửatrongnhàđểxecủatôi.”
Giảsử(tôiđangtheophươngpháptrịliệunhómcủanhàtâmlýhọcRichardFranklin)tôiđưarakhẳngđịnhhếtsứcnghiêmtúcnhưvậyvớiquývị.Chắcchắnquývịmuốnkiểmtravàtựmắtmìnhnhìn.Đãcóvôkhốinhữngcâuchuyệnvềrồngtrảiquanhiềuthếkỷ,nhưngkhônghềcóbằngchứngthậtsự.Đúnglàcơhộikhókhăn!
“Hãychotôixem,”quývịnói.Tôidẫnquývịtớinhàđểxe.Quývịnhìnvàotrongvàthấymộtcáithang,nhữnghộpsơnrỗngkhông,mộtcáixebabánhcũrich–nhưngkhôngthấyconrồngnào.
“Conrồngđâu?”quývịhỏi.
“Ơ,nóởkiathôi,”tôiđáp,taychỉmơhồ.“Tôiquênkhôngnóirằngnólàmộtconrồngtànghình.”
Quývịđềnghịrảibộtlênsànnhàđểlấydấuchânrồng.
“Ýkiếnrấthay,”tôinói,“nhưngconrồngnàybaytrongkhôngkhí.”
Sauđóquývịsẽdùngmộtthiếtbịcảmbiếnhồngngoạiđểtìmkiếmngọnlửavôhình.
“Hayquá,nhưnglửavôhìnhcũngkhôngthấynóng.”
Quývịsẽphunsơnlênconrồngđểbắtnóhiệnhình.
“Quáđược,chỉcóđiềunólàmộtconrồngvôthểvàsơnkhôngdínhvàonóđược.”
Vàcứnhưvậy.Tôiphảnbácmọikiểmnghiệmvậtlýmàquývịđềxuấtvớimộtcáchgiảithíchđặcbiệtcholýdotạisaokiểmnghiệmđókhôngcótácdụng.
Giờ,đâulàsựkhácnhaugiữamộtconrồngbay,vôthể,vôhìnhphunralửakhôngnóngvàkhôngcóconrồngnàocả?Nếukhôngcócáchnàobácbỏlýlẽcủatôi,khôngthửnghiệmnàocóthểphảnbáclạithìviệcnóirằngcóconrồngmangýnghĩagì?Việcquývịbótaykhibácbỏluậnđiểmcủatôikhônghềgiốngvớiviệcchứngminhnólàđúng.Nhữngtuyênbốkhôngthểkiểmchứng,nhữngkhẳngđịnhkhôngthểbácbỏđềuvôgiátrị,bấtkểchúngcógiátrịgìtrongviệctruyềncảmhứngchochúngtahoặckhiếnchúngtathấyhứngthú.Nhữnggìtôiđangđềnghịquývịlàmđềunhằmdẫntớichỗtinvàonhữnggìtôinói,mặcdùthiếubằngchứng.
Điềuduynhấtquývịthậtsựtiếpnhậnđượctừtháiđộkhăngkhăncủatôichorằngcómộtconrồngtrongnhàđểxelàcóchuyệngìđórấtbuồncườiđangdiễnratrongđầutôi.Quývịtựhỏi,nếukhôngcócáchkiểmnghiệmvậtlýnàoápdụngđượcthìcáigìkhiến
tôitinnhưvậy.Khảnăngđóchỉlàmộtgiấcmơhoặcảoảnhchắcchắnsẽnảyratrongđầuquývị.Nhưngkhiđóthìtạisaotôilạinghiêmtúcđếnvậy?Cólẽtôicầngiúpđỡ.Ítnhất,cólẽtôiđãđánhgiáquásaikhảnăngdễmắcsaisótcủaconngười.
Hãytưởngtượngrằng,mặcdùkhôngkiểmnghiệmnàothànhcông,quývịvẫnmuốnlàngườicóđầuóccởimởtuyệtđối.Vậyquývịđừngkiênquyếtbácbỏquanniệmchorằngcómộtconrồngphunlửatrongnhàđểxecủatôi.Quývịchỉcầnchấpnhậnđiềuđó.Bằngchứnghiệntạihoàntoànphủnhậnđiềuđó,nhưngnếumộtxuấthiệnmộtloạtdữliệumớithìquývịđãsẵnsàngkiểmtravàxemchúngcóthuyếtphụcquývịkhông.Chắcchắnsẽlàrấtkhôngcôngbằngchotôivìphảikhóchịuvớiviệckhôngđượctintưởng;hoặcchỉtríchquývịvìkhônggiàutrítưởngtượng.
Hãytưởngtượngrằngmọiviệcđềusuônsẻ.Conrồngvôhình,đúng,nhưngcódấuchânhiệnratrênsànnhưquývịthấy.Thiếtbịhồngngoạicủaquývịtănghếtcỡ.Sơnphunkhiếnmộtcáibờmlởmchởmrăngcửaxuấthiệntrongkhôngkhíngaytrướcmắtquývị.Dùquývịcóthểnghingờvềsựkiệndiệncủaloàirồngđếnđâu–đólàchưanóiđếnnhữngconvôhình–thìlúcnàyquývịcũngphảithừanhậnrằngởđâycóchuyệngìđó,vàvềcơbản,chuyệnđóănkhớvớimộtconrồngphunlửavôhình.
Giờcómộtkịchbảnkhác:Giảsửkhôngphảichỉcótôi.Giảsửrằngvàingườiquývịquenbiết,kểcảnhữngngườiquývịbiếtchắckhônghềbiếtnhau,đềubảovớiquývịrằngtrongnhàđểxecủahọcórồng–nhưngtrườnghợpnàobằngchứngcũngrấtkhónắmbắt.Tấtcảchúngtađềuthừanhậnchúngtathấybốirốitrướcmộtlýlẽkỳcụckhôngcónhữngbằngchứngvậtchấthậuthuẫn.Khôngaitrongchúngtađiêncả.Chúngtasuyxétvềýnghĩacủamọiviệcnếuthật
sựcónhữngconrồngvôhìnhẩnnáutrongnhàđểxetrênkhắpthếgiới,vànhữngconngườitrầntụcchúngtađâychợtnhậnrachúng.Tôikhẳngđịnhvớiquývịrằngđiềuđókhôngphảisựthật.NhưngcólẽtấtcảnhữngtruyềnthuyếtởTrungQuốcvàChâuÂuvềrồngđềukhônghềchỉlàtruyềnthuyết…
Thậtphấnkhởilàmộtsốdấuchânrồngxuấthiệntrênbộtđãđượcghinhận.Nhưngchúnglạichưabaogiờxuấthiệnkhicómặtmộtngườicótháiđộhoàinghi.Mộtcáchgiảithíchkhácthếnày:Khikiểmtrakỹthìdườngnhưrõràngnhữngdấuchânấycóthểđượclàmgiả.Mộtngườimêrồngkháctrưngramộtngóntaybịbỏngvàbảonguyênnhânlàdosựhơithởnóngbỏnghiếmkhihiệnhìnhcủarồng.Nhưngmộtlầnnữa,cónhiềukhảnăngkháctồntại.Chúngtahiểurằngcónhiềucáchkháckhiếntaybịbỏngngoàihơithởcủanhữngconrồngvôhình.Những“bằngchứng”nhưvậy–nhữngngườiủnghộrồngcoivấnđềnàyquantrọngđếnđâukhôngthànhvấnđề-quákhôngthuyếtphục.Mộtlầnnữa,cáchtiếpcậnthựctếduynhấtlàthậntrọngbácbỏquanđiểmvềrồng,tiếpnhậnnhữngdữliệuvậtlýtrongtươnglai,vàtựhỏixemnguyênnhâncóthểlàgìkhiếnchocóquánhiềungườihoàntoàntỉnhtáovàrõràngđầuócbìnhthườnglạicùngtinvàomộtảogiáckỳlạnhưvậy.
---
Mathuậtcầncósựhợptácngầmcủakhángiảnvớithuậtsĩ–đólàviệctừbỏtháiđộhoàinghi,hoặcnhữnggìđượcmôtảlàsẵnsàngtạmngừngtháiđộkhôngtintưởng.Nhưthếhiểungayrằngđểnắmrõtròmathuật,đểlậttẩythủthuật,chúngtaphảingừnghợptác.
Làmthếnàođạtđượcthêmtiếnbộtrongchủđềgâynhiềutranhcãi,nặngvềtìnhcảmnày?Bệnhnhâncóthểthậntrọngvớicác
chuyêngiatrịliệuđểsuyluậnhoặckhẳngđịnhnhữngvụsinhvậtlạbắtcóc.Nhữngngườiđiềutrịchonhữngđốitượngbịbắtcóccóthểgiảithíchchobệnhnhâncủahọrằngảogiáclàđiềubìnhthường,vàrằnglạmdụngtìnhdụcthờiniênthiếurấtphổbiến.Họcóthểghinhớtrongđầurằng,trongnềnvănhóađạichúng,khôngkháchhàngnàolạihoàntoànkhôngdínhdánggìđếnsinhvậtlạ.Họcóthểtiếnhànhđiềutrịkỹcàngđểdẫndắtnhânchứng.Họcóthểdạychokháchhàngcủamìnhbiếtcáchhoàinghi.Họcóthểlàmđầylạinhữngkhochứa“mặthàng”hoàinghiđangbịvơidầnấycủachínhhọ.
Nhữngvụsinhvậtlạbắtcóccómụcđíchgâyrắcrốichonhiềungườivàởnhiềuphươngdiện.Chủđềnàylàmộtôcửasổnhìnvàođờisốngnộitâmcủanhữngngườixungquanhta.Nếunhiềungườinóidốiviệcbịbắtcóc,thìđâylàmộtnguyênnhânđánglongại.Nhưngcònđánglongạihơnnữalàquánhiềuchuyêngiatrịliệulạichấpnhậnnhữngbáocáonày–nhưnglạikhôngchúýmộtcáchthíchđángđếnkhảnăngdễbịámthịcủakháchhàngvàđếnsựgợiývôthứctừnhữngngườitròchuyệnvớihọ.
Tôingạcnhiênlàcónhữngbácsĩtâmthầnvànhiềungườikháccóđàotạovềkhoahọc,nhữngngườibiếtrõtưduyconngườilàkhônghoànhảo,nhưnglạibácbỏýkiếnchorằngnhữngcâuchuyệnnàycóthểlàmộtdạngảogiácnàođó,hoặcmộtdạngkýứctưởngtượng.Tôithậmchícàngngạcnhiêntrướcnhữngtuyênbốrằngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcócngườichínhlàphéplạđíchthực,rằngđâylàmộttháchthứcđốivớihiểubiếtcủachúngtavềthựctế,hoặcrằngnóhậuthuẫnchomộtthếgiớiquanhuyềnbí.Hoặc,nhưcáchđặtvấnđềcủaJohnMack,“cónhữnghiệntượngđủquantrongjdđểtiếnhànhnghiêncứunghiêmtúc,vàmônsiêuhìnhhọccủamôhìnhkhoahọcnổibậtởphươngTâycóthểchưađủđểhậuthuẫnchonghiêncứunày.”TrongmộtcuộcphỏngvấnvớitạpchíTime,ông
cònnóithêm:
Tôikhôngbiếttạisaolạicótháiđộsốtsắngtìmkiếmmộtcáchgiảithíchvậtlýthôngthườngnhưvậy.Tôikhôngbiếttạisaomọingườilạimuadâybuộcmìnhbằngviệcchấpnhậnrằngcógìđókhôngbìnhthườngđangdiễnraởđây…Chúngtađãđánhmấttoànbộkhảnăngnhậnbiếtvềmộtthếgiớibênngoàithếgiớivậtlý.”
---
·Vàsauđó,trongmộtcâugợichochúngtanhớrằngmôhìnhsinhvậtlạbắtcócngườirấtgầngũivớitôngiáoChúacứuthếvàmanglạitháibìnhchothếgiới,Mackkếtluận“Tôilàcầunốigiữahaithếgiớiấy.”–TG
---
Nhưngchúngtabiếtrằngảogiácnảysinhtừsựứcchếcảmgiác,matúy,bệnhtậtvàsốtcao,thiếuthờigianngủtronglúcnãohoạtđộng(REMsleep),nhữngthayđổitrongcơchếhóahọccủanão,vàvânvân.Vàthậmchínếu,vớiMack,chúngtachấpnhậncáctrườnghợpđượcghinhậnthìnhữngkhíacạnhđángchúýcủachúng(đixuyênquatườngvàvânvân)cóthểquychođiềugìđóngaybêntronglãnhđại“vậtlý”–côngnghệtiêntiêncủasinhvậtlạ-hơnlàchothuậtphùthủy.
Mộtngườibạncủatôichorằngcâuhỏithúvịduynhấttrongmôhìnhsinhvậtlạbắtcócngườilà“Aiđiềukhiểnai?”Phảichăngkháchhàngđangnóidốichuyêngiatrịliệu,hayngượclại?Tôikhôngđồngý.Thứnhất,cónhiềucâuhỏithúvịkhácliênquanđếnviệcsinhvậtlạbắtcócngười.Thêmnữa,haikhảnăngnàyđềukhôngloạitrừnhau:
Cógìđóliênquanđếncáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócngườicứgợnlêntrongkýứctôisuốtnhiềunăm.Cuốicùng,tôiđãnhớra.Đólàmộtcuốnsáchnăm1954màtôiđọchồihọcđạihọc,cuốnGiờchỉcó54phút(TheFifty-MinuteHour).Tácgiả,nhàphântâmhọcRobertLindner,đượcPhòngThínghiệmQuốcgiaLosAlamosmờitớiđiềutrịchomộtnhàvậtlýhạtnhâncòntrẻđangđểchohệthốngảogiáccủamìnhlàmảnhhưởngđếncôngtrìnhnghiêncứumậtcấpchínhphủmàanhtathamgia.Hóaranhàvậtlý(cóbiệtdanhKirkAllen)cómộtcuộcsốngkhácngoàiviệcchếtạovũkhíhạtnhân:Anhtatâmsựrằng,trongtươnglaixaanhtađãđiềukhiển(hoặcsẽđiềukhiển–cáchchiathờiđộngtừcóphầnlẫnlộn)contàuvũtrụđixuyêncácchòmsao.Anhtathíchthúvớinhữngchuyếnphiêulưulykỳtrênnhữnghànhtinhởcácchòmsaokhác.Anhtalà“chúatể”củanhiềuthếgiới.CólẽngườitagọianhtalàThuyềntrưởngKirk.Anhtakhôngchỉ“nhớrõ”cuộcsốngkhácbiệtnàymàanhtacòncóthểbướcvàocuộcsốngđóbấtcứkhinàoanhtamuốn.Bằngcáchsuynghĩtheohướngđó,anhtacóthểduhànhxuyênquanhiềuthếkỷvànămánhsáng.
Bằngcáchnàođómàtôikhôngthểnhậnthức,tôiđãvượtquakhoảngkhôngbaolacủavũtrụ,vượtmọithờigian,vàhòanhậpvớicáibảnngãtươnglaixavờiấy…Đừngbảotôigiảithích.Tôikhônglàmđược,mặcdùChúabiếttôiđãcốgắnglàm.
Lindnernhậnthấyanhtathôngminh,mẫncảm,vuivẻ,nhãnhăn,vàhoàntoàncókhảnănggiảiquyếtnhữngvấnđềthườngnhật.Nhưng–khiphảnánhđờisốngsôiđộngcủamìnhtrêncácvìsao–AllenthấymìnhcóphầnbuồnchánvớiđờisốngtrênTráiĐất,thậmchícảviệcchếtạonhữngloạivũkhíhủydiệthàngloạt.Khibịcấptrênởphòngthínghiệmnhắcnhởvìtháiđộphântâmvàmơmàng,anhtađãxinlỗi;anhtaquảquyếtvớihọrằnganhtasẽcốgắng
dànhnhiềuthờigianởhànhtinhnàyhơn.KhiđóngườitabènliênhệvớiLindner.
Allenđãviết12.000trangvềnhữngthínghiệmcủamìnhtrongtươnglai,vàhàngchụcchuyênluậnkỹthuậtvềđịalý,chínhtrị,kiếntrúc,thiênvănhọc,địachấthọc,cácdạngsống,phảhệhọc,vàsinhtháihọccủacáchànhtinhởnhữngchòmsaokhác.Nhữngtiêuđềchuyênkhảodướiđâychotabiếtchútít‘dưvị’củanhữngtàiliệutrên:“QuátrìnhpháttriểnnãobộđộcđáocủacácchrystopedởSromNorbaX”,“TụcthờlửavàhiếntếởSromSodratII”,“LịchsửViệnKhoahọcLiênThiênhà”và“ỨngdụngThuyếtTrườngđơntrườngvàcáccơchếtruyềnđộngtinhthểtrongviệcduhànhvũtrụ.”(Tiêuđềcuốicùnglàtàiliệutôimuốnxem;saurốt,ngườitachobiếtAllenlàmộtnhàvậtlýhạngnhất).ThậtthúvịlàLindnersaymêxemnhữngtàiliệunày.
AllenkhônghềngạingùngkhiđưanhữngbàiviếtcủamìnhchoLindnerhoặcthảoluậnvềnhữngtàiliệuấymộtcáchchitiết.Điềmtĩnhvàrấtcókiếnthức,anhtadườngnhưkhôngbiếnchuyểnchútnàosaunhữngcốgắnghỗtrợtâmlýcủaLindner.Khimọicáchđềukhôngthành,chuyêngiatâmlýđànhthửmộtcáchkhác:
Tôicốgắng…tránhtạoraấntượng,dùbằngbấtkỳcáchnào,rằngtôiđangcốtìmcáchchứngmìnhrằnganhtabịloạnthầnkinh,rằngđâylàmộttròchơikéocoliênquanđếnvấnđềđầuócanhtacótỉnhtáohaykhông.Thayvàođó,bởivìrõràngcảtínhkhívàtrìnhđộhọcvấncủaanhtađềurấtcaonêntôiquyếtđịnhtậndụngmộtphẩnchấtmàanhtađãthểhiệntrongsuốtcuộcđờimình…cáiphẩmchấtđãthúcđẩyanhtađếnvớisựnghiệpkhoahọc:đólàtínhtòmò…Điềunàycónghĩalà…ítnhấtvàothờiđiểmtôi“chấpnhận”giátrịnhữngthửnghiệmcủaanhta…Tôiđộtnhiênnảyracảmhứng
làđểgiúpKirkthoátkhỏitrạngtháiđiênrồthìcầnphảithâmnhậpvàothếgiớitưởngtượngcủaanhtavà,từvịthếđó,giúpanhtadầngiảmbớtrốiloạntâmthần.
LindnerđánhdấunhữngmâuthuẫnrõràngtrongcáctàiliệuvàđềnghịAllengiảiquyết.Việcnàyđòihỏinhàvậtlýphảitiếnvàotươnglailầnnữađểtìmracâutrảlời.Hếtsứcnghiêmtúc,Allentiếnđếnbướctiếptheovớimộttàiliệugiảithíchđượcviếttayrấtngayngắn.Lindnernhậnthấyanhtarấtháohứcchờđợitừngcuộcphỏngvấn,nhưthếanhtalạiđượcđắmmìnhtrongcuộcsốngvàvốntrithứcphongphútrênThiênhà.Giữahaingườivớinhauđãcóthểgiảiquyếtđượcnhiềuvấnđềliênquanđếntínhnhấtquán.
Sauđó,cómộtchuyệnlạxảyra:“NhữngtàiliệuvềchứngrốiloạntâmthầncủaKirkvàcáigótchânAchillestrongcátínhcủatôiđãgặpnhauvàănkhớpnhưnhữngbánhrăngcủamộtcáiđồnghồ.”Chuyêngiaphântâmhọctrởthànhmộtngườiđồnglõavớichứngảogiácởbệnhnhâncủamình.ÔngbắtđầuphảnđốinhữngcáchgiảithíchmangtínhtâmlýchocâuchuyệncủaAllen.Liệuchúngtabiếtchắcđượcđếnđâurằngchuyệnđóthựctếkhôngthểlàsựthật?Lindnerquayrabảovệchoquanniệmrằngcóthểbướcvàomộtcuộcsốngkhác,cuộcsốngcủamộtnhàlữhànhkhônggiantrongtươnglaixa,bằngmộtnỗlựccủaýchí.
Vớitốcđộmaulẹđếnkinhngạc…nhữngkhuvựcngàycàngrộnglớntrongtâmtrítôibịthếgiớitưởngtượngchiếmngự…VớisựhỗtrợkhóhiểucủaKirk,tôithamgiavàonhữngcuộcphiêulưutrongvũtrụ,cùngchiasẻtâmtrạngthíchthútừkhúcphóngtúngmàanhtadàndựng.
Nhưngcuốicùng,mộtchuyệncònlạhơnnữaxảyra:Lolắngcho
sứckhỏecủachuyêngiatrịliệuchomình,vàthuhếtcanđảmvàtínhngaythẳngcủamình,KirkAllenthúnhận:Anhtađãtựnghĩratấtcảmọichuyện.Nócócănnguyêntừthờiniênthiếucôđộccũngnhưnhữngmốiquanhệkhôngthànhcôngvớiphụnữcủaanhta.Anhtatựxóanhòa,vàsauđóquênluôn,ranhgiớigiữathựctạivàtưởngtượng.Việclấpđầycácchitiếthợplývàdệtlênmộttấmthảmrựcrỡvềnhữngthếgiớikháclàcôngviệcrấtkhónhọcvàthúvị.AnhtaxinlỗivìđãdẫndắtLindnerđivàoconđườnghoanlạcnày.
“Tạisao,”chuyêngiatâmthầnhọchỏi,“tạisaoanhlạigiảvờ?Tạisaoanhkhăngkhăngnóivớitôi…?”
“Bởivìtôicảmthấytôiphảilàmvậy,”nhàvậtlýtrảlời.“Bởivìtôicảmthấyôngmuốntôinhưvậy.”
“Kirkvàtôiđãđảovaichonhau,”Lindnergiảithích,
Và,trongmộttrongnhữngkếtcụckỳlạkhiếnchocôngviệccủatôitrởthànhmộtmụcđíchbổích,tuyệtvờivàkhódựđoán,toànbộcâuchuyệnđiênrồcủachúngtôitantành…tôivậndụngcáchgiảithíchduylýcủahànhđộngvịthalâmsàngchonhữnggiớihạncánhânvàvìthếrơivàomộtcáibẫyđangchờđợitấtcảcácnhàtrịliệutâmlýthiếuthậntrọng…ChotớikhiKirkAllenxuấthiệntrongcuộcđờitôi,tôichưabaogiờnghingờkhảnăngkiênđịnhcủamình.Nhữngsailầmcủatưduy,tôiluônnghĩnhưvậy,chỉxảyravớingườikhác…Tôithấyxấuhổvớisựtựmãnnày.Nhưnggiờđâu,khitôingồitrênghếphíasauđivăngvàlắngnghe,tôiđãhiểuhơn.Tôibiếtrằngcáighếcủatôivàcáiđivăngđượctáchbạchchỉbởimộtlằnranhmỏngmanh.Tôibiếtrằng,saurốt,chínhsựkếthợpnhữngtainạnmớiquyếtđịnhailàngườinằmtrênđivăngvàaingồiphíasaunó.
Từcâuchuyệnnày,tôikhôngdámchắcrằngKirkAllencóthậtsựbịảogiáckhông.Cólẽanhtachỉbịchứngrốiloạntínhcáchnàođó.TôikhôngbiếtLindnercóthểtôđiểmhoặcsángchếcâuchuyệntớimứcđộnào.Trongkhiôngấyviếtvềchuyện“chiasẻ”và“bướcvào”thếgiớitưởngtượngcủaAllen,khôngcógìchothấyrằngchuyêngiatâmlýnàytưởngtượngchínhôngấyduhànhtớitươnglaixavàthamgiavàonhữngcuộcphiêulưugiữacáchệhànhtinh.Tươngtựnhưvậy,JohnMackvànhữngchuyêngiatrịliệuchocáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcóckháckhôngthểhiệnrằnghọcũngtừngbịbắtcóc;chỉcóbệnhnhâncủahọmàthôi.
Chuyệngìxảyranếuvịbácsĩkhôngthúnhận?PhảichăngLindnerđãthuyếtphụcchínhmình,vượtquatâmlýngờvựcđầylýtrí,rằngthựcsựcóthểthâmnhậpvàomộtkỷnguyênlãngmạnhơn?Phảichănglẽraôngấynênnóirằngbanđầuôngấylàngườihoàinghi,nhưngrồibịthuyếtphụctrướcbằngchứngđầysứcnặng?Phảichăngôngấycóthểquảngbábảnthannhưmộtchuyêngiachuyêngiúpđỡnhữngnhàduhànhkhônggianđếntừtươnglainhưngbịkẹtlạithếkỷ20?Phảichăngsựtồntạicủamộtchuyêngiatâmthầnnhưvậysẽkhuyếnkhíchnhữngngườikhácxemxétnhữngcâuchuyệntưởngtượnghoặcảogiáckiểunàymộtcáchnghiêmtúc?Saumộtvàitrườnghợptươngtự,phảichăngLindnersẽnônnóngphảnbáctấtcảmọiluậnđiểmkiểu“Hãytỉnhtáonào,Bob”,vàsuyluậnrằngôngấyđangthâmnhậpvàomộtcấpđộthựctạimớimẻnàođó?
NềntảngkhoahọccủaKirkAllengiúpanhtathoátkhỏibệnhđiêncủamình.Đãcólúcchuyêngiatrịliệuvàbệnhnhânđổivaichonhau.Tôimuốngọitrườnghợpnàylàbệnhnhâncứubácsĩ.CólẽJohnMackkhôngđượcmaymắnnhưvậy.
---
Hãyxemxétmộtcáchtiếpcậnrấtkhácđốivớivấnđềtìmkiếmsinhvậtlạ-tìmkiếmtrítuệngoàiTráiĐấtbằngsóngvôtuyến.Cáchnàykhácbiệtnhưthếnàovớitưởngtượngvàgiảkhoahọc?TạiMoscowvàođầuthậpniên1960,cácnhàthiênvănhọcXôviếtđãtổchứcmộtcuộchọpbáotrongđóhọtuyênbốrằngsóngvôtuyếnmạnhphátratừmộtvậtthểbíẩnởxađượcgọilàCTA-102biếnthiênrấtđều,nhưmộtbướcsónghìnhsin,vớichukỳkhoảng100ngày.Khônghềcónguồnởxađịnhkỳnàotừngđượcpháthiệntrướcđó.Tạisaohọlạimởmộtcuộchọpbáođểcôngbốmộtpháthiệnbímậtđếnvậy?BởivìhọnghĩhọđãdòđượcmộtnềnvănminhngoàiTráiĐấtcósứcmạnhtolớn.Chắcchắn,việcđórấtxứngđángđểmởmộtcuộchọpbáo.Báocáonàynhanhchóngtrởthànhmộtsựkiệnnổibậttrêntruyềnthong,vànhómnhạcrockByrdsthậmchícònsoạnvàghiâmmộtcakhúcvềnó.[“CTA-102,chúngtôiởđâyđãnhậnracácvị./Nhữngtínhiệuchochúngtôibiếtrằngquývịởđó./Chúngtôicóthểngheđượcchúngrấttovàrõrang…”]
SóngvôtuyếnphátratừCTA-102ư?Chắcchắn.NhưngCTA-102làgì?Ngàynay,chúngtabiếtrằngCTA-102làmộtchuẩntinhởrấtxa.Thờiđó,từ“chuẩntinh”thậmchícònchưađượcnghĩra.Chúngtavẫnkhôngbiếtrõchuẩntinhlàgì;vàcónhiềucáchgiảithíchvềchúngtrongcáctàiliệukhoahọc.Tuynhiên,khôngnhàduhànhvũtrụnàohiệnnay–kểcảnhữngngườiliênquanđếncuộchọpbáoởMoscow–dámchắcrằngmộtchuẩntinhnhưCTA-102làmộtnềnvănminhnàođóởcáchxahangtỉnămánhsángvàtiếpcậnđượcvớinhữngcấpđộsứcmạnhghêgớm.Tạisaolạikhông?Bởivìchúngtacónhữngcáchgiảithíchkhácvềnhữngthuộctínhcủacácchuẩntinhhoàntoànphùhợpvớinhữngquyluậtvậtlýđãbiếtvàđiềuđókhônggợiývềsựsốngxalạ.NhữngsinhvậtngoàiTráiĐấtchỉđạidiệnchomộtgiảthuyếtsauchót.Quývịchỉnghĩđếngiảthuyếtấykhimọicáchgiảithíchkhácđềuthấtbại.
Năm1967,cácnhàkhoahọcAnhtìmthấymộtnguồnsóngvôtuyếnmạnhởgầnhơnrấtnhiềuliêntụcbậttắtvớiđộchínhxácđếnkinhngạc,chukỳcủanóbấtbiếnđếnhơn10consố.Đólàgìvậy?Ýnghĩđầutiêncủahọlàđólàmộtthongđiệpdànhchochúngta,hoặccólẽmộtchuyểnđộngliênngânhàvàtínhiệuthờigianchotàuvũtrụlưuthongtrongkhoảngkhônggiangiữacácvìsao.Họthậmchícònđặtchonó,thỏathuậngiữahọvớinhautạiĐạihọcCambridge,cáitênrấtgớmlàLGM-1–LGMnghĩalàNgườidaxanhbénhỏ(LittleGreenMen).
Tuynhiên,họtỏrakhônngoanhơncácđồngnghiệpXôviết.Họkhôngtổchứchọpbáo.Chỉítlâusau,thấyrõlànhữnggìhọquansátđượcchínhlàcáihiệnnayđượcgọilà“ẩntinh,”ẩntinhđầutiên.Vậythìẩntinhlàgì?Mộtẩntinhlàtrạngtháicuốicùngcủamộtngôisaokhổnglồ,mộtmặttrờibịthugọnlạichỉcònbằngkíchthướcmộtthànhphố,tồntạiđượckhôngphảinhờcácngôisaokhác,khôngphảibằngáplựckhí,khôngphảibằnghiệntượngthoáihóacácđiệntử,màbằngcáclựchạtnhân.Nólàmộttrạngtháimàmộthạtnhânnguyêntửcóbềnganglênđến10dặm.Theotôi,điềuđólàmộtkháiniệmítnhấtcũngkỳquáichẳngkémgìtínhiệulưuthôngliênngânhà.Câutrảlờixemẩntinhlàgìphảilàđiềucựckỳlạlung.ĐókhôngphảilàmộtnềnvănminhngoàiTráiĐất.Nólàthứgìđókhác:nhưnglàthứgìkháckhaimởmắtvàđầuócchúngtacũngnhưchothấynhữngkhảnăngchưađoánđượctrongTựnhiên.AnthonyHewishtừngđoạtgiảNobelvậtlýnhờpháthiệnracácẩntinh.
ThínghiệmOzmanguyênthủy(côngtrìnhđầutiêntìmkiếmtríthôngminhngoàiTráiĐất),chươngtrìnhMETA(MegachannelExtraterrestrialAssay-ThínghiệmVũtrụSiêuKênh)củaHiệphộiHànhtinh/ĐạihọcHarvard,dựántìmkiếmcủaĐạihọcbangOhio,DựánSERENDIPởĐạihọcCalifornia,Berkeley,vànhiềunhóm
khácđềuđãpháthiệnđượcnhữngtínhiệubấtthườngtừvũtrụkhiếnchotimcủangườiquansátđậpthìnhthịch.Chúngtatừngcólúcnghĩrằngchúngtađãnhậnđượctínhiệuđíchthựccủamộtnềnvănminhởcáchxahệmặttrờicủachúngta.Trênthựctế,chúngtachưahềcóđượcýtưởngmờmịtnhấtxemđólàgì,bởivìtínhiệukhônglặplại.Vàiphútsau,hoặcngàyhômsau,hoặcnhiềunămsauquývịxoaychínhchiếckínhthiênvănđótớiđúngvịtrícũtrênbầutrờivớitầnsố,thôngdải(bandpass),mứcphâncựcvàmọithứkhácnhưcũ,vàquývịkhôngnghethấygìhết.Quývịkhôngsuydiễnra,lạicàngkhôngtuyênbố,nhữngsinhvậtlạ.Nócóthểlàmộtđợtsóngđiệntửthốngkêquenthuộc,hoặcmộtsựcốcủahệthốngdòtìm,haymộtcontàuvũtrụ(từTráiĐất),hoặcmộtmáybayquânsựbayngangquavàpháttínhiệutrêncáckênhvẫnđượcmặcđịnhdànhriêngchogiớithiênvănhọcvôtuyến.Cólẽ,thậmchíđóchỉlàmộtthiếtbịmởcửanhàđểxeởdướiphốhaymộttrạmvôtuyếncáchxa100km.Córấtnhiềukhảnăng.Quývịphảikiểmtramộtcáchhệthốngtấtcảcáctrườnghợp,vàxemnhữngkhảnăngnàocóthểloạibỏ.Quývịđừngtuyênbốrằngđãtìmthấysinhvậtlạkhibằngchứngduynhấtcủaquývịchỉlàmộttínhiệubíẩnkhônghềlặplại.
Vànếutínhiệucólặplạiđichăngnữathìliệuquývịcótuyênbốđiềuđóvớibáogiớivàcôngchúngkhông?Khôngnên.Cólẽaiđóđangđánhlừaquývị.Cólẽđólàthứgìđóquývịchưađủkhảnăngđoánranhưnglạiđangdiễnratrướchệthốngdòtìmcủaquývị.Cólẽđólàmộtnguồnvậtlýhọcthiênthểchưađượccôngnhậnnàođó.Thayvàođó,quývịhãygọichocácnhàkhoahọcởnhữngtrạmquansátvôtuyếnkhácvàthôngbáovớihọrằngtạiđiểmcụthểnàytrongbầutrời,ởtầnsốvàthôngdảinày,hìnhnhưquývịđangnhậnramộtđiềugìđóthúvị.Liệuhọcóvuilòngthửxácnhậnkhông?Chỉkhivàinhàquansátđộclập–tấtcảđềuphảinhậnthứcđầyđủvềmứcđộphứctạpcủaTựnhiênvàkhảnăngsailệchcủagiớiquan
sát–thuđượccùngmộtthôngtintừcùngmộtđiểmtrênbầutrờithìquývịmớithậtsựnghĩđếnkhảnăngmìnhđãphathiệnđượcmộttínhiệuđíchthựctừcácsinhvậtlạ.
Ởđâycómộtnguyêntắc.Chúngtakhôngthểcứviệclatoánglên“ngườidaxanhbénhỏ”mỗilầnchúngtapháthiệnđượcđiềugìđóchúngtakhônghiểulúcbanđầu,bởivìchúngtasẽtrởnêncựckỳlốbịch–nhưcácnhàthiênvănhọcvôtuyếnXôviếtđãlàmvớiCTA-102–khihóarađólạilàmộtthứgìkhác.Rấtcầnđặcbiệtthậntrọngkhirủiracao.Chúngtakhôngnênhuyễnhoặctríócmìnhtrướckhicóbằngchứngxácthực.Tríócchúngtađượcphépkhôngkhẳngđịnh.
Tôithườngxuyênbịhỏi“ÔngcótinrằngcótríthôngminhngoàiTráiĐấtkhông?”Tôiđưaranhữngquanđiểmchuẩnmực–córấtnhiềunơiởngoàikia,nhữngphântửcủasựsốngởkhắpmọinơi,tôisửdụngtừhàngtỉ,vàvânvân.SauđótôinóitôisẽrấtngạcnhiênnếukhônghềcónềnvănminhngoàiTráiĐất,nhưngdĩnhiênvẫnchưahềcóbằngchứngthuyếtphụcvềđiềuđó.
Thôngthường,tiếptheotôisẽbịhỏi“Thếthậtsựôngnghĩgì?”
Tôiđáp“Tôichỉnóivớicácvịnhữnggìtôithựcsựnghĩ.”
“Vâng,nhưngtrongbụngôngcảmthấygì?”
Nhưngtôikhôngnghĩbằngcáibụngcủamình.Nếutôinghiêmtúctrongviệctìmhiểuthếgiớithìviệcnghĩbằngthứgìkhácngoàibộnãocủatôichắcchắnsẽkhiếntôigặprắcrối.Thậtsự,rấtnêntạmngừngđánhgiáchotớikhicóđủbằngchứng.
---
TôisẽrấtsungsướngnếunhữngngườiủnghộđĩabayvànhữngngườiđềxướngkhảnăngsinhvậtlạbắtcócđềuđúngvàbằngchứngthậtsựvềsựsốngngoàiTráiĐấtđượcđưarachochúngtakiểmchứng.Mặcdùvậy,họkhôngđềnghịchúngtaphảitinniềmtincủahọ.Họđềnghịchúngtatinvàosứcmạnhbằngchứngcủahọ.Chắcchắn,nhiệmvụcủachúnglàxemxétcẩnthậnbằngchứngvớisựkỹlưỡngvàtháiđộhoàinghiítnhấtcũnggiốngnhưcácnhàthiênvănhọcvôtuyếnđangtìmkiếmcáctínhiệuvôtuyếnxalạvẫnlàm.
Khôngmộttuyênbốmangtínhgiaithoạinào–chodùthànhthậtđếnđâu,chodùcảmnhậnsâusắcđếnđâu,chodùcuộcsốngcủanhữngcôngdânđứngralàmchứngmẫumựcđếnđâu–mangđủsứcnặngđốivớimộtcâuhỏiquantrọngnhưvậy.NhưtrongcáctrườnghợpUFOxaxưahơn,nhữngcâuchuyệnmangtínhgiaithoạiđềucósaisótkhôngthểtinhgiảnđược.Đâykhôngphảilàlờiphêpháncánhânđốivớinhữngngườinóirằnghọbịbắtcóchoặcnhữngngườithẩmvấnhọ.Điềunàykhônghềtươngđươngvớitháiđộcoithườngđốivớinhữngnhânchứngnổitiếng.Đâykhông–hoặckhôngnên–phảilàsựphủnhậnngạomạnđốivớinhữnglờichứngthựcthànhthậtvàxúcđộng.Nóchỉlàmộtphảnứngdodựtrướckhảnăngdễmắcsailầmcủaconngười.
---
·Khôngthểgọihọmộtcáchđơngiảnlànhânchứng–bởivìviệccóđúnglàhọđãchứngkiếnbấtkỳđiềugì(hoặcítnhấtlàbấtkỳđiềugìởthếgiớibênngoài)đóvẫncònlàmộtvấnđềthenchốt.–TG
---
Nếubấtkỳsứcmạnhnào,chodùlàgì,cóthểđemgánchosinh
vậtlạ-bởivìcôngnghệcủahọquátiêntiến–thìchúngtacóthểgiảithíchđượcbấtkỳnghịchlý,mâuthuẫn,hoặcđiểmđángngờnào.Chẳnghạn,mộthọcgiảnghiêncứuUFOchorằngcảsinhvậtlạlẫnnhữngngườibịbắtcócđềubịbiếnthànhvôhìnhtrongsuốtthờigianbắtcóc(mặcdùhaiphíanhìnthấynhau);đólàlýdotạisaocónhiềulánggiềngkhônghềhaybiết.Những“cáchgiảithích”nhưthếcóthểgiảithíchbấtkỳđiềugì,vàdođótrênthựctếlàchẳnggiảithíchgìcả.
QuytrìnhlàmviệccủacảnhsátMỹtậptrungvàobằngchứngchứkhôngphảigiaithoại.ĐúngnhưnhữngvụxétxửphùthủyởChâuÂugợinhớchochúngta,nhữngđốitượngtìnhnghicóthểbịhămdọatrongquátrìnhthẩmvấn;ngườitathừanhậnnhữngtộidanhmàhọchẳngbaogiờphạmphải;cácnhânchứngcóthểbịnhầmlẫn.Đâycũnglàđiểmthenchốtcủanhiềucâuchuyệntrinhthám.Nhưngbằngchứngthật,khônghềthêudệt–nhữngvệtthuốcsung,dấuvântay,mẫuDNA,dấuchân,tócởmóngtaycủanạnnhântrongquátrìnhvậtlộn–cótrọnglượngrấtlớn.Cácchuyêngiatộiphạmhọcsửdụngthủpháprấtgầnvớiphươngphápkhoahọc,vàvớinhữnglýdotươngtự.ChonêntrongthếgiớiUFOvàcácvụsinhvậtlạbắtcóc,hoàntoàncôngbằngkhiđặtcâuhỏi:Bằngchứng–nhữngbằngchứngvậtchấtthậtsự,khôngmơhồ,nhữngdữliệuthuyếtphụchộithẩmđoàn–nằmởđâu?
Mộtsốngườinhiệttìnhủnghộthìchorằngcó“hàngnghìn”trườnghợpvềcácvùngđất“bịcàyxới”nơiđượccholàUFOhạcánhxuống,vàtạisaonhưthếlạivẫnchưađủ?NhưthếchưađủvìcónhiềucáchcàyxớiđấtchứkhôngchỉriêngnhữngsinhvậtlạtrongcácUFO–conngườisửdụngxẻnglàmộtkhảnăngbậtrangaytrongtâmtrí.MộtchuyêngiaUFOtráchcứtôiđãphớtlờ“4400trườnghợpcódấuvếtvậtchấttừ65quốcgia.”Nhưngkhôngmột
trườnghợpnàotrongsốnày,theotôibiếtchođếnnay,từngđượcphântích,vớinhữngkếtquảđượccôngbốtrongmộttạpchíhọcthuậtvềvậtlýhoặchóahọc,kimloạihọchoặckhoahọcthổnhưỡng,chothấyrằng“nhữngdấuvết”ấykhôngthểdoconngườitạora.Nócũngđơnthuầnlàmộtâmmưu–nếuđemsovớinhữngvòngtròntrêncánhđồngởWiltshire.
Tươngtự,nhữngbứcảnhkhôngchỉbịlàmgiảmộtcáchdễdàngmàcòncórấtnhiềubứcảnhUFOđãbịlàmgiảthấyrõ.Mộtsốngườinhiệttìnhủnghộmấtnhiềuđêmmòtớicáccánhđồngđểtìmkiếmnhữngluồngánhsángrựcrỡtrênbầutrời.Khihọnhìnthấymộtluồngánhsángnhưvậy,họbậtđènpinlên.Đôilúc,theolờihọkể,cótínhiệuđènđáplại.Vâng,rấtcóthể.Nhưngnhữngchiếcmáybaytầmthấpcóthểphátraánhsángtrênbêntrời,vàphicôngcóthểnhấpnháyđènđáplại.Chẳngcóchitiếtnàotrongchuyệnnàytạorađiềugìđóđượcxemlàbằngchứngnghiêmtúccả.
Vậybằngchứngvậtchấtởđâu?Nhưtrongcácbáocáovềhiệntượnglạmdụngnghithứcmaquỷ(và“nhữngdấuhiệucủaQuỷsứ”trongcácvụxétxửphùthủy),bằngchứngvậtchấtchungnhấtđượcchỉralànhữngvếtsẹovà“nhữngdấulõm”trêncơthểngườibịbắtcóc–nhữngngườinóirằnghọkhônghềbiếtnhữngvếtsẹocủahọdođâumàcó.Nhưngđiểmnàyrấtquantrọng:Nếunhữngvếtsẹonằmtrongkhảnăngconngườitạorađượcthìchúngkhôngthểlàbằngchứngvậtchấtthuyếtphụcvềsựlạmdụngcủasinhvậtlạ.Thựctế,cónhữngrốiloạntâmthầntrongđóngườitacàocấu,gâysứtsẹo,xét,cắt,vàgâytổnthươngchochínhmình(hoặcngườikhác.Vàmộtsốngườitrongchúngtacóngưỡngchịuđaucaovàtrínhớkémcóthểtựgâythươngthíchmộtcáchvôtìnhmàkhônghềnhớđếnviệcđó.
MộttrongnhữngbệnhnhâncủaJohnMacknóirằngcónhữngvếtsẹotrênkhắpcơthểkhiếnchocácbácsĩđềuphảibótay.Trôngchúngrasao?Ôi,bàấykhôngthểchongườikhácxem;giốngnhưtrongcơncuồngloạnliênquanđếnphùthủy,chúngđềunằmởnhữngchỗkín.Mackcoiđâylàmộtbằngchứngthuyếtphục.Liệuôngấyđãnhìnthấynhữngvếtsẹođóchưa?Liệuchúngtacóthểcóảnhchụpnhữngvếtsẹodomộtbácsĩcótháiđộhoàinghichụpchưa?Mackbiết,theolờiôngấynói,mộtngườibịliệtcảtaychânvớinhữngvếtlõmvàxemđâylàmộtphươngphápbácbỏquanđiểmhoàinghi;làmcáchnàomộtngườibịliệtcảchântaycóthểgâysứtsẹochochínhmìnhđược?Luậnđiểmnàyrấtổnchỉnếunhưngườibịliệtđóđượcnhốtkíntrongmộtcănphòngmàkhôngmộtngườinàokháccóthểtiếpcận.Chúngtacóthểxemnhữngvếtsẹocủaôngtakhông?Liệuđãcómộtbácsĩđộclậpnàokhámchưa?MộtbệnhnhânnữacủaMacknóirằngsinhvậtlạđãlấytrứngcủacôấyvìcôấyhoàntoànpháttriểnvềmặtsinhlý,vàrằnghệsinhsảncủacôấykhiếnbácsĩphụkhoabótay.LiệutrườnghợpnàycóđủđặcbiệtđểviếtvàgửihẳnmộtbàinghiêncứutớiTạpchíYhọcNewEnglandkhông?Rõràngkhôngđủđặcbiệtđếnmứcấy.
Rồichúngtôibiếtđượcsựthựcrằngmộttrongnhữngđốitượngcủaôngấyđãtựnghĩratấtcả,nhưtạpchíTimeđưatin,vàMackkhônghềbiếtmảymay.Ôngấytinhoàntoàn.Nhữngtiêuchuẩnnghiêncứuvàphêbìnhcủaôngấylàgì?Nếuôngấychophépmìnhbịmộtđốitượngđánhlừathìlàmthếnàochúngtabiếtđượcđiềutươngtựkhôngphảilàsựthật?
Macknóivềnhữngtrườnghợp,“hiệntượng”,nàykhinêulênmộttháchthứccơbảnđốivớitưduyphươngTây,đốivớikhoahọc,đốivớichínhtínhlogic.Cólẽ,theolờiôngấy,nhữngchủthểbắtcócngườikhôngphảilàsinhvậtlạđếntừvũtrụcủachúngta,màlà
nhữngvịkháchtừ“chiềukhác.”Đâylàmộtđoạnvănđiểnhình,vànóilênnhiềuđiều,rútratừcuốnsáchcủaôngấy:
Khinhữngngườibịbắtcócgọitrảinghiệmcủahọlà“nhữnggiấcmơ,”màhọthườngcó,việcđặtcâuhỏicóthểgợirarằngđâycóthểlàmộtuyểnngữđểchegiấunhữnggìhọtinchắclàkhôngnhưvậy,nhấtlàmộtsựkiệntrongđókhônghềcóhànhvinhậnthứctừngxảyraởmộtchiềukhác.
VậylàýtưởngvềnhiềuchiềuhơnkhôngxuấthiệntừngànhUFOhọchayKỷnguyênMới.Thayvàođó,nólàmộtbộphậncủangànhvậtlýthếkỷ20.KểtừkhirađờithuyếttươngđốirộngcủaEinstein,mộtsựthậthiểnnhiêncủangànhvũtrụhọclàkhônggian-thờigianbịbẻconghoặcuốncongthôngquamộtchiềuvậtlýcaohơn.LýthuyếtKaluza-Kleinthừanhậnmộtvũtrụ11chiều.Mackxemmộtýtưởngrấtkhoahọcnhưlàchìakhóacho“cáchiệntượng”vượtrakhỏitầmvớicủakhoahọc.
Chúngtabiếtđượcđiềugìđóliênquanđếnviệcmộtđốitượngcónhiềuchiềuhơntrôngsẽnhưthếnàokhigặpvũtrụbachiềucủachúngta.Đểrõhơn,chúngtasẽcùngxemxétmộtchiều:Mộtquảtáoxuyênquamộttấmvánsẽthayđổihìnhdạngnhưnhậnthấybởicácthựcthểhaichiềutronggiớihạntấmván.Trướchếtcóvẻnhưchỉlàmộtđiểm,sauđólànhữnglátcắtquảtáolớnhơn,rồinhữnglátcắtnhỏhơn,lạitrởvềmộtđiểm–vàcuốicùng,bụp,xuyênqua.Tươngtự,mộtvậtthểbốnchiềuhoặcnhiềuhơnnữa–miễnsaokhôngphảilàmộthìnhdạngrấtđơngiảnnhưmộthìnhsiêutrụđixuyênquabachiềudọctheotrụccủanó–sẽbiếndạnghìnhhọccủanórấtnhiềukhichúngtachứngkiếnnóđiquavũtrụcủachúngta.Nếucónhữngbáocáothậthệthốngrằngcácsinhvậtlạlànhữngđốitượngthayđổihìnhdạng,ítnhấttôicóthểhiểulàmthếnàoMack
lạitheođuổiquanniệmvềmộtnguồnnhiềuchiều.(Vấnđềnữalàcốgắnghiểuxemkếtquảlaitạogiữamộtthựcthểbachiềuvàmộtthựcthểbốnchiềunghĩalàgì.Phảichănglàhậuduệcủa3,5chiều?)
NhữnggìMackthậtsựmuốnchỉrakhinóivềnhữngsinhvậtđếntừcácchiềukháclà–bấtchấpviệchọahoằncácbệnhnhâncủaônglạimôtảnhữngtrảinghiệmcủahọnhưlànhữnggiấcmơhoặcảogiác–ôngkhônghềcómộtkháiniệmdùlàmơhồnhấtxemđólàgì.Nhưng,đángchúýlà,khiôngấytìmcáchmôtảchúng,ôngphảivậndụngvậtlývàtoánhọc.Ôngấymuốntheocảhaicách–ngônngữavàtínhchấtđángtincậycủakhoahọc,nhưngkhôngbịràngbuộcbởinhữngphươngphápvàquyluậtcủanó.Dườngnhưôngấykhôngnhậnrarằngtínhchấtđángtincậylàmộtkếtquảcủaphươngpháp.
TháchthứcchínhmàcáctrườnghợpcủaMacktạoralàvấnđềlàmthếnàodạyđượclốitưduyphêphánmộtcáchsâurộnghơntrongxãhội–thậmchícóthểhiểulàbaogồmcảnhữnggiáosưtâmthầnhọccủaHarvard–vốnluônvôcùngcảtin.ÝtưởngchorằngtưduyphephấnlàmốtnhấtthờiởphươngTâythậtvớvẩn.NếuquývịmuamộtchiếcxeđãquasửdụngtạiSingaporehayBangkok–hoặcmộtcỗxengựaởSusahayLaMãcổđại–thìnhữngchitiếtlưuýnhưnhausẽrấtcóíchchẳngkhácgìởCambridge,Massachusetts.
Khiquývịmuamộtchiếcxehơiđãquasửdụng,quývịcóthểrấtmuốntinnhữnggìngườibánnói:“Chiếcxetốtnhưthếmàchỉmấtchừngấytiền!”Vàdùsao,rấtđángđểtỏranghingờ;quývịphảibiếtđiềugìđóvềchiếcxe,vàthậtchẳngthúvịgìkhilàmchongườibánhàngnổikhùngvớiquývị.Mặcdùvậy,bấtchấptấtcảnhữngchuyệnđó,quývịthừanhậnrằngngườibánhàngcóthểcóđộngcơgìđóđểchegiấusựthật,vàquývịđãnghelờinhữngngườikháccũngở
nhữngtìnhhuốngtươngtự.Chonênquývịđáchânvàolốpxe,xemxétphíadướimuixe,láithử,hỏinhữngcâuhỏithămdò.Thậmchíquývịcóthểdẫntheomộtngườibạithạovềmáymóc.Quývịbiếtrằngnêncóchúthoàinghi,vàquývịhiểutạisaolạiphảivậy.Thôngthườngchíítcũngsẽcóchútvachạmcăngthẳngkhimuamộtchiếcxehơiđãquasửdụngvàchẳngcóaichorằngđólàmộttrảinghiệmthúvịcả.Nhưngnếuquývịkhôngcóchúthoàinghiởmứctốithiểu,nếuquývịcảtinmộtcáchtuyệtđốithìsauđóquývịsẽphảitrảgiá.Khiđó,quývịsẽướcrằnggiánhưtrướcđóquývịchịuđầutưmộtíthoàinghi.
NhiềucănnhàởMỹhiệncólắpnhữnghệthốngbáođộngchốngtrộmkhátinhvi,kểcảcảmbiếnhồngngoạivàcácmáyghihìnhkíchhoạtkhicóchuyểnđộng.Mộtcuộnbăngvideoxácthực,vớithờigianvàngàygiờđượchiểnthịrõ,chothấycómộtsinhvậtlạxâmnhập–đặcbiệtkhihọđixuyênquatường–cóthểlàmộtbằngchứngrấttốt.NếuhàngtriệungườiMỹđãtừngbịbắtcócthìchẳnglẽlạikhôngcógìlạlàkhônghềcómộtaitừngsốngtrongmộtcănnhànhưvậy?
Mộtsốphụnữ,theodiễnbiếncâuchuyện,mangthaivớisinhvậtlạhoặctinhtrùngcủasinhvậtlạ;cácbàothaisauđóbịsinhvậtlạlấyđi.Ngườitachorằngđãcórấtnhiềutrườnghợpnhưthếnày.Lẽnàoviệcchưahềpháthiệnđượcđiềugìbấtthườngtrongquátrìnhsiêuâmthôngthườngđốivớinhữngbàothainhưvậy,hoặctrongquátrìnhchọcối,vàviệcchưabaogiờcótrườnghợpxảythainàochoramộtđứatrẻlaivớisinhvậtlạlạikhôngkỳlạsao?Hayphảichăngnhữngnhânviênytếtrìnhđộkémđếnmứchọchỉnhìnlướtquacáibàothainửangười,nửasinhvậtlạrồichuyểnsangbệnhnhântiếptheoluôn?Hiệntượngmấtbàothaiởquymôlớnhẳnphảilàđiềugìđóchắcchắnsẽgâynáoloạnchogiớithầythuốcphụkhoa,nhânviênđỡđẻ,ytásảnkhoa–đặcbiệttrongmộtthờiđạimànhậnthức
củagiớinữđãđượcnângcao.Nhưngkhônghềcóhồsơytếnàotừngđượclậpra,trongđócónhữngghinhậnnhưvậy.
MộtsốnhànghiêncứuUFOlưuýđếnmộtđiểmrấtquantrọnglàcónhữngphụnữvôsinhchobiếthọmangthai,vàkhẳngđịnhkếtquảnàylàdothụthaivớisinhvậtlạ.Rấtnhiềutrườnghợpvẫncònởđộtuổithiếuniên.Việcchấpnhậnnộidungbềnổicủanhữngcâuchuyệnnhưthếkhôngphảilàlựachọnduynhấtđốivớinhữngđiềutraviênnghiêmtúc.Chắcchắnchúngtacóthểhiểutạisao,trongtâmtrạngđaukhổvìmangthaingoàiýmuốn,mộtthiếuniênsốngtrongmộtxãhộingậptrànnhữngbáocáovềviệcsinhvậtlạviếngthămlạisángtácramộtcâuchuyệnnhưvậy.Ởđâycóthểcũngcónhữngtiềnlệtôngiáo.
Mộtsốngườibịbắtcócnóirằnghọđãbịcấyvàongườinhữngvậtnhỏxíu,cólẽbằngkimloại–cókhilênđếntậnmũihọ.Nhữngvậtcấyghépnày,theolờicácchuyêngiatrịliệucáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcóctiếtlộvớichúngtôi,đôikhitìnhcờrơirangoài,nhưng“tronghầuhếtcáctrườnghợp,đồvậtnàyđãbịmấthoặcbịvứtđi.”Nhữngngườibịbắtcócnàydườngnhưtỏrathờơđếnngumuội.Mộtvậtlạ-cólẽlàmộtchiếcmáyphátđangtruyềnnhữngdữliệuvôtuyếnvềthểtrạngcủaquývịtớimộtcontàuvũtrụlạlùngởđâuđóphíatrênTráiĐất–rơirakhỏimũiquývị;quývịxemxétqualoavàsauđóvứtvàosọtrác.Ngườitanóivớichúngtôirằngnhữngchuyệnthếnàyhoàntoànđúngvớiđasốcáctrườnghợpbắtcóc.
Mộtvàivật“cấyghép”nhưvậyđãđượccácchuyêngiachếtạovàkiểmtra.KhôngcóhềgìđượckhẳngđịnhlàsảnphẩmngoàiTráiĐất.Khônghềcóbộphậnnàođượcchếtạotừnhữngchấtđồngvịkháclạ,bấtchấpthựctếlàngườitabiếtrõnhữngngôisaovàthếgiớikhácđượccấuthànhtừnhữngthànhphầnđồngvịkháchẳnvới
TráiĐất.Khônghềcókimloạigìtừnhững“hònđảocóđộbền”phóngxạcao,nơicácnhàvậtlýnghĩrằngsẽcómộtnhómnguyêntốhóahọcphiphóngxạhoàntoànmớichưatừngbiếtđếntrênTráiĐất.
TrườnghợpđượcnhữngngườinhiệttìnhủnghộgiảthuyếtbắtcócxemlàtrườnghợprõràngnhấtlàRichardPrice,ngườinóirằngbịsinhvậtlạbắtcóckhiôngấylêntámvàbịcấymộtvậtrấtnhỏvàodươngvật.Mộtphầntưthếkỷsau,mộtbácsĩkhẳngđịnhrằngcómột“ngoạivật”nằmởđó.Lạithêmtámnămnữa,nórơirangoài.Vớiđườngkínhgần1mmvàdài4mm,nóđượccácnhàkhoahọctừViệnCôngnghệMassachusettsvàBệnhviệnĐakhoaMassachusetteskiểmtrakỹlưỡng.Kếtluậncủahọrasao?ChỉlàchấttạokeođượchìnhthànhbởicơthểtạinhữngvịtríviêmnhiễmcộngvớicácsợibôngtừquầnlótcủaPrice.
Ngày28tháng8năm1995,cácđàitruyềnhìnhthuộcsởhữucủaRupertMurdochphátsóngnhữnggìđượccholàmộtcuộcgiảiphẫutửthicủamộtsinhvậtlạđãchết,đượcghihìnhlạitrênmộtđoạnphim16mm.Nhữngnhànghiêncứubệnhhọcđeomặtnạtrongnhữngbộđồchốngphóngxạđặctrưng(vớiôkínhhìnhchữnhậtđểnhìnra)mổphanhmộthìnhthểcó12ngóntayvàmắttorồikiểmtracáccơquannộitạng.Mặcdùđoạnphimthỉnhthoảnglạibịlệchtrọngtâm,vàgócnhìnvàotửthithườngxuyênbịchêkhuấtbởinhữngngườivâyquanh,mộtsốkhángiảvẫnthấyrùngmình.TờTimesởLondon,cũngthuộcsởhữucủaMurdoch,khôngbiếtphảinóisaovềsựkiệnnày,mặcdùbáocótríchlờimộtchuyêngianghiêncứubệnhhọcchorằngvụkhámnghiệmtửthinàyđượcthựchiệnvớimứcđộgấprútkhôngphùhợpvàkhôngthựctế(mặcdùrấtlýtưởngchokhángiảtruyềnhình).Ngườitanóirằngđoạnphimđượcmộtngườithamgiasựkiện,nayđãởtuổi80vàmuốngiấutên,ghihìnhtạiNew
Mexicovàonăm1947.Nhữnggìcóvẻlàlýlẽvữngchắcchínhlàmộttuyênbốrằngphầnđầucủathướcphim(vàiphânđầutiên)cóchứanhữngthôngtinđãmãhóamàKodak,hãngsảnxuất,đềtừnăm1947.Tuynhiên,hóaratoànbộổphimkhônghềđượcgửichoKodak,chỉcóphầnđầuđượccắtriêngramàthôi.Nhưtấtcảchúngtađềubiết,phầnđầucóthểđượccắtratừmộtthướcphimnăm1947,vốnđượclưutrữrấtnhiềutạiMỹ,vàca“giảiphẫutửthi”đượcdàndựngvàghihìnhriêngvàchỉmớigầnđây.Vậylàcódấuchânrồngrồi–nhữnglàdấuchângiảtạo.NếuđâylàmộttròbịpthìnócũngchẳngđòihỏisựsángsuốtnhiềuhơnnhữngvòngtròntrêncánhđồngvàtàiliệuMJ-12làbaonhiêu.
Trongnhữngcâuchuyệnnày,khônghềcóbấtkỳchitiếtgìthựcsựchothấynguồngốcngoàiTráiĐất.Chắcchắnlàkhôngcóviệcthuhồiđượcnhữngmáymóctinhxảovượtxacôngnghệhiệncó.Khôngcóngườibịbắtcócnàođánhcắpđượcmộttrangviếttừnhậtkýhảitrìnhcủathuyềntrưởng,haymộtthiếtbịkhámnghiệm,hoặcchụpđượcmộtbứcảnhchínhxácnộithấtcontàu,hayquaytrởvềmangtheonhữngthôngtinkhoahọcchitiếtvàcókhảnăngxácminhvẫnchưahềcótrênTráiĐấtchođếnnay.Tạisaolạikhông?Nhữngtrườnghợp“không”nàyhẳnphảichochúngtabiếtđiềugìđó.
Kểtừgiữathếkỷ20,chúngtađượcnghecamđoancủanhữngngườiđềxướnggiảthuyếtngoàiTráiĐấtrằngbằngchứngvậtchất–khônghềcóbảnđồtinhtúnàocònnhớrõtừnhiềunămtrước,khôngvếtsẹo,khôngđấtbịcàyxới,màlàcôngnghệxalạthựcsự-đãcótrongtay.Kếtquảphântíchsẽđượccôngbốngaytứckhắc.NhữngtuyênbốnàyxemxétlạivụgiảmạođĩabayrơiđầutiêncủaNewtonvàGeBauer.Giờđây,nhiềuthậpkỷđãquavàchúngtavẫnđangchờđợi.Nhữngbàiviếtđượcxuấtbảnởđâutrongcáctàiliệukhoahọcđãđượcchứngthực,trongcáctạpchívềkimloạivàgốm
sứ,trongcácấnphẩmcủaViệnKỹsưĐiệnvàĐiệntử,trongtạpchíSciencehoặcNature?
Mộtpháthiệnnhưvậysẽvôcùnglớnlao.Nếucónhữnghiệnvậtthật,cácnhàvậtlývàhóahọchẳnsẽtrànhgiànhđặcquyềnlàngườipháthiệnrarằngcónhữngsinhvậtlạhiệndiệntrongsốchúngta–nhữngđốitượngsửdụngnhữnghợpchấtchưatừngbiết,hoặcnhữngvậtliệucósứccănghoặcsứcbềnhoặckhảnăngtruyềndẫnsiêuviệt.Nhữnghàmẩnthựctiễncủamộtpháthiệnnhưvậy–đừngbậntâmđếnviệckhẳngđịnhvềsựxâmlượccủasinhvậtlạ-sẽvôcùnglớnlao.Nhữngpháthiệnnhưthếnàychínhlàđiềucácnhàkhoahọcmuốn.Nhưngviệcthiếuvắngnhữngpháthiệnấyhẳnphảinóivớichúngtađiềugìđó.
---
Luônmởmangđầuóclàmộtphẩmchất–nhưng,nhưkỹsưkhônggianJamesObergtừngnói,khôngmởmangđếnmứcnãocủaquývịrơirangoài.Dĩnhiênchúngtaphảiluônsẵnsangthayđổitưduycủamìnhkhicónhữngbằngchứngmới.Nhưngbằngchứngphảithuyếtphục.Khôngphảitấtcảmọituyênbốvềtrithứcđềucógiátrịnhưnhau.ChuẩnmựcbằngchứngtronghầuhếtcáctrườnghợpsinhvậtlạbắtcócngườimớichỉtươngđươngnhữnggìtìmthấytrongcáctrườnghợphiệnhìnhcủaĐứcMẹMaryĐồngtrinhởTâyBanNhathờiTrungcổ.
NhàphântâmhọctiênphongCarlGustavJungđãnhấnmạnhrằngrấtthựctếkhibànvềnhữngvấnđềdạngnày.ÔngchorằngUFOlàmộtdạngphảnchiếucủatưduyvôthức.Trongmộtbuổithảoluậnvềhồiquyvànhữnggìgiờđượcgọilà“lênđồng,”ôngviết
Aiđócóthể…coiđóchỉlàmộtbáocáovềnhữngsựthựctâmlý
haymộtchuỗigiaotiếpliêntiếptừvôthức…Họcóđiềunàykèmtheonhữnggiấcmơ;nhữnggiấcmơcũngchínhlànhữngtuyênngônvềvôthức…Cácvấnđềhiệntạichochúngtađủlýdođểimlặngchờđợichotớikhinhữnghiệntượngvậtlýấntượnghơnxuấthiện.Nếu,saukhichấpnhậnviệcxuyêntạc,tựhuyễnhoặc,thiênkiến,v.v…cảvôthứcvàcóýthức,chúngtavẫntìmthấyđiềugìđótíchcựcđằngsauhoạtđộngấy,thìkhoahọcchânxácchắcchắnsẽchinhphụcđượclĩnhvựcnàybằngthínghiệmvàxácminh,nhưđãtừngxảyratrongmọilĩnhvựckhácliênquanđếntrảinghiệmcủaconngười.
Vềnhữngngườichấpnhậngiátrịbềnổicủanhữnglờikhainhưvậy,ôngnhậnxét
Nhữngngườinàykhôngchỉthiếunănglựcphêphánmàcảkiếnthứctâmlýhọcsơđẳng.Họkhôngmuốnđượcdạydỗthêm,màchỉđơnthuầnlàtiếptụctintưởng–chắcchắnlàcảnhữnggiảđịnhkhờkhạonhấtdonhữngnhượcđiểmcủaloàingườichúngta.
CólẽmộtngàynàođósẽcómộtUFOhaytrườnghợpsinhvậtlạbắtcócngườiđượcchứngthựcmộtcáchrõràng,kèmtheobằngchứngvậtchấtthuyếtphục,vàchỉcóthểgiảithíchđượcbằngsựviếngthămtừngoàiTráiĐất.Rấtkhónghĩarađượcmộtpháthiệnquantrọnghơnnữa.Mặcdùvậy,chođếnnay,vẫnchưacótrườnghợpnàonhưvậy,cũngchẳngcógìđếngầnhơnnữa.Chođếnnay,conrồngvôhìnhvẫnchưađểlạivếtchânđíchthựcnào.
Vậyđiềugìcókhảnăngxảyrahơn:rằngchúngtađanghứngchịumộtđợtxâmlăngquymôlớnnhưngkhónhậnthấycủanhữngsinhvậtlạlạmdụngtìnhdục,hayrằngngườitađangtrảinghiệmmộttrạngtháitâmthầnnộitạikhôngphổbiếnnàođómàhọkhônghiểu
rõ?Phảithừanhậnrằng,chúngtarấtdốtcảvềnhữngsinhvậtngoàiTráiĐất,nếucó,lẫnvềtâmlýconngười.Nhưngnếuthậtsựchỉcóhaikhảnăngnàythìquývịsẽchọnkhảnăngnào?
Vànếunhữngcâuchuyệnsinhvậtlạbắtcócngườichủyếulàdosinhlýhọcnãobộ,ảogiác,nhữngkýứcbịbópméothờiniênthiếu,vàlừagạt,thìphảichăngchúngtakhônghềcóngaytrướcmặtmìnhmộtvấnđềcótầmquantrọngrấtlớn–việctiếpcậnđượcnhữnggiớihạncủachúngta,sựdễdãikhiếnchúngtacóthểbịlầmđườnglạclốihoặcthaotúng,việcrậpkhuônnhữngtínđiềucủachúngta,vàcólẽcảnguồngốccáctôngiáocủachúngta?VẫncómộtpháthiệnkhoahọchữuíchđíchthựctrongvấnđềUFOvàsinhvậtlạbắtcócngười–nhữngtheotôinghĩ,đólàmộtkhíacạnhhoàntoàntrênTráiĐấtnày.
Chương11.THÀNHPHỐĐAUKHỔ…thếnàomàsinhvậtlạ,Chúaơi,lạingaytrênphố
Trongthànhphốđaukhổ
RainerMariaRilke
Khúcbicathứmười(TheTenthElegy)
(1923)
MộttổngkếtngắngọnluậnđiểmtrongbảychươngtrướcđãđượcđăngtrêntạpchíParadengày7tháng3năm1993.Tôirấtbấtngờvìbàitổngkếtấylạimanglạikhôngbiếtbaonhiêuthưtừ,nhữngphảnứngthậtnồngnhiệt,vànỗiđauđớnlớnlaođikèmvớitrảinghiệmlạlùngnày–chodùlờigiảithíchthậtsựcóthểlàgìđinữa.Nhữngcâuchuyệnvềsinhvậtlạbắtcócngườitạoramộtôcửasổbấtngờđểnhìnvàocuộcsốngcủamộtsốngườitrongchúngta.Mộtsốngườiviếtthưchotôisuyluận,mộtsốkhẳngđịnh,mộtsốdiễnthuyết,mộtsốlúngtúngthấyrõ,vàmộtsốlạicựckỳlolắng.
Bàiviếttrêncũngbịhiểusairấtnhiều.MộtngườidẫnchươngtrìnhđàmthoạitruyềnhìnhlàGeraldoRivera,còngiơramộtsốtạpchíParadevàtuyênbốrằngchínhtôinghĩchúngtađangbịthămviếng.MộtcâyviếtphêbìnhbăngvideocassettechotờWashingtonPostcòntríchlờitôinóirằngcứvàigiâylạicómộtvụbắtcóc,thiếuhẳnsắctháichâmbiếmvàphầncâutiếptheo(“Kỳlạlànhiềulánggiềngkhônghềhaybiết”).Phầnmôtảcủatôi(Chương6)vềnhữngdịphiếmhoidườngnhưnghethấygiọngnóicủachamẹđãkhuấtcủatôi–nhữnggìtôimôtảlà“hồiứctỉnhtáo”–đượcRaymond
MoodydẫnratrongTạichíKỷnguyênMới(NewAgeJournal)vàtrongphầngiớithiệucuốnsáchĐoàntụ(Reunions)củaôngấy,nhưlàbằngchứngrằngchúngta“sốngqua”cảcáichết.TiếnsĩMoodydànhcảđờirasứctìmkiếmbằngchứngvềsựsốngsaukhichết.Nếunhữngmôtảcủatôiđángtríchdẫnrathìdườngnhưrõràngôngấychưatìmkiếmđượcgìnhiều.NhiềungườiviếtthưchotôikếtluậnrằngvìtôinghiêncứuvềkhảnăngcósựsốngngoàiTráiĐấtnênchắcchắntôiphải“tin”vàoUFO;hoặcngượclạilà,nếutôitỏrahoàinghivềUFOthìhẳntôiphảibámlấyniềmtinngớngẩnrằngconngườilànhữngsinhvậtthôngminhduynhấttrongvũtrụ.Cóđiềugìđóliênquanđếnchủđềnàyhoàntoànkhôngcólợicholốitưduymạchlạc.
Đâylàmộtmẫuđạidiệnchothưtừcủatôivềchủđềnày,khôngcóthêmbìnhluậngì:
·Tôitựhỏilàmthếnàođểmộtsốđộngvậtcùngtồntạivớichúngtacóthểmôtảvềnhữnglầnchúngbắtgặpchúngta.Chúngnhìnmộtvậtthểtolớnđangbaylượnvàgâyratiếngđộngkhủngkhiếptrênđầuchúng.Chúngbắtđầubỏchạyvàcảmthấyđaubuốtởbênsườn.Độtnhiênchúngngãquỵxuốngđất…Mộtvàisinhvậthìnhdángloàingườitiếpcậnchúng,mangtheonhữngdụngcụtrôngrấtlạlẫm.Họkhámxétcơquansinhdụcvàrăngcủabạn.Họđặtmộttấmlướibêndướibạnvàsauđóđểchotấmlướiấynângbổngbạnlênkhôngtrungbằngmộtthiếtbịlạlùng.Sautấtcảmọithủtụckhámnghiệm,họbấmmộtvậtbằngkimloạirấtlạlùnglêntaibạn.Sauđó,cũngđộtngộnhưkhihọxuấthiện,họbiếnmất.Cuốicùng,khảnăngkiểmsoátgâncốttrởlạinhưcũ,vàconvậtbịmấtphươnghướngloạngchoạngtiếnvàorừng,khônghềbiết[liệu]nhữnggìvừamớixảyralàmộtcơnácmộnghaylàthựctại.
·Tôibịlạmdụngtìnhdụckhicònbé.Trongkýứccủatôi,tôihìnhdungranhiều“sinhvậtvũtrụ”vàcảmthấynhiềulầnmìnhbịchếngực,đèxuống,vàcócảmgiácrờikhỏicơthểmìnhvàbaylơlửngquanhphòng.Khôngcótàiliệuvềbắtcócnàothậtsựlàmộtđiềungạcnhiênđốivớiaiđótừngphảigiảiquyếtnhữngvẫnđềlạmdụngtìnhdụcthờiniênthiếu…Hãytintôi,tôithàquytráchnhiệmvụlạmdụngcủatôichomộtsinhvậtlạngoàivũtrụhơnlàphảiđốidiệnvớisựthậtvềnhữnggìđãxảyđếnchotôivớinhữngngườilớnmàtôicứnghĩlàcóthểtintưởng.Tôiphátđiênkhiphảinghemộtsốbạnbènóivềnhữngkýứccủahọámchỉrằnghọđãtừngbịsinhvậtlạbắtcóc…Tôitiếptụcnóivớihọrằngđâylàmộtvaidiễnnạnnhânsauchóttrongđóchúngta,vớitưcáchlànhữngngườitrưởngthành,hoàntoànvôlựckhinhữngconngườinhỏbéxámxịtmòđếnchỗchúngtalúcchúngtađangngủ!Điềunàykhônghềcóthật.Vaidiễnnạnnhânsauchótchínhlàvaidiễngiữamộtôngbố/bàmẹchuyênlạmdụngvàđứatrẻbịbiếnthànhnạnnhân.
·Tôikhôngbiếtliệunhữngngườinàycóphảilàmộtthứquỷsứnàođó,hoặcliệuhọthựcsựkhônghềtồntạihaykhông.Congáitôinóirằngnócónhữngthiếtbịcảmbiếntrongcơthểkhinócònnhỏ.Tôikhôngbiếtnữa…Chúngtôiluônkhóachặtcửavàcàithenchắcchắn,việcnàythậtsựkhiếntôisợ.Tôikhôngcótiềnđểđưaconbétớimộtbácsĩgiỏi,vànókhôngthểnàonóiđếnvấnđềnày…Congáitôinghethấymộtgiọngnóitrênmộtcuộnbăng.Nhữngngườinàyxuấthiệnvàobanđêmvàbắtbọntrẻđirồilạmdụngtìnhdụcchúng.Nếuquývịkhônglàmnhưlờihọyêucầu,aiđótronggiađìnhquývịsẽbịtổnthương.Theosuynghĩcủahọ,ailạinỡlàmhạinhữngđứatrẻbébỏng?Họbiếttấtcảmọichuyệnnóiratrongnhà…Aiđónóirằngtừlâurồi,cóngườiđãámlờinguyềnlêngiađìnhchúngtôi.Nếucóaiđólàmnhưvậy,làmthếnàogỡbỏlờinguyềnđây?Tôibiếttấtcảchuyệnnàyngherấtlạlùngvàkỳquặc,nhưngxinhãytintôirằng
nórấtđángsợ.
·Cóbaonhiêuphụnữkhôngmaybịcưỡngbứcbiếtnghĩđếnviệclấythẻnhậndạngcủakẻtấncôngmình,haymộtbứcảnhcủakẻcưỡngbức,hoặcbấtcứthứgìkháccóthểdùnglàmbằngchứngchovụcưỡngbứcchứ?
·Chắcchắntừnaytrởđitôisẽđingủcùngvớicáikínhphâncựccủamình,vớihyvọnglàlầnsaubịbắtcóc,tôicóthểcungcấpđượcbằngchứngcầnthiết…Tạisaocứphảilànhữngngườibịbắtcócchứngminhnhữnggìđangxảyrachứ?
·TôilànhânchứngsốngchonhậnđịnhcủaCarlSaganvềkhảnăngnhữngvụsinhvậtlạbắtcócngườichỉxảyratrongtưduycủanhữngngườibịchứngtêliệttronglúcngủ.Họthựcsựtinđiềuđólàthật.
·Vàonăm2000sauCôngnguyên,nhữngcontàuđếntừ33hànhtinhtrongLiênminhLiênHànhtinhsẽđổbộlênTráiĐấtmangtheo33.000tínhữu!HọlànhữnggiáoviênvànhàkhoahọcngoàiTráiĐấtgiúpmởmanghiểubiếtcủachúngtavềsựsốnggiữacáchànhtinh,vìhànhtinhTráiĐấtcủachúngtasẽtrởthànhthànhviênthứ33củaLiênminh!
·Đâylàmộtđấutrườngđầytháchthứcmộtcáchlốbịch…TôinghiêncứuUFOsuốthơn20năm.Cuốicùng,tôihoàntoàntỉnhngộnhờnhữngnhómthờcúngcựcđoan.
·Tôilàmộtngườibà47tuổitừnglànạnnhâncủahiệntượngnàytừthờicònbéxíu.Tôikhông–tôicũngchưahề-chấpnhậnchuyệnnày.Tôikhông–tôicũngchưahề-nóirằngtôihiểuchuyệnđólàgì…Tôirấtvuilòngchấpnhậnphântíchtriệuchứngtâmthần
phânliệt,hoặcmộthìnhthứcnghiêncứubệnhlýnàođó,đểđổilạinhữngchuyệnchưabiếtđếnnày…Tôihoàntoànđồngýrằngviệcthiếunhữngbằngchứngvậtchấtlàđiềubựcbộinhấtvớicảnạnnhânlẫncácnhànghiêncứu.Tiếcthay,việcđoạtđượcnhữngbằngchứngnhưthếlàcựckỳkhóthựchiệntronghoàncảnhcủanhữngnạnnhânbịbắtcóc.Thườngthìtôibịbắtđihoặcvẫnmặcnguyênđồngủ(nhưngsauđósẽbịlộtbỏ)hoặcđãbịlộttrầntruồng.Tìnhcảnhnàykhiếnchoviệcgiấuđượcmộtchiếcmáyảnhlàhoàntoànkhôngthểđược…Tôithứcgiấcvớinhữngvếtrạchsâu,nhữngvếtthươngdokimđâm,nhữngchỗmôhõmsâu,mắtbịảnhhưởng,máuchảytừmũivàtai,nhữngvếtbỏng,vànhữngdấutaycùngvếtbầmtímgiữnguyênnhiềungàysauđó.Tôiđãnhờnhữngbácsĩcótrìnhđỗkiểmtranhữngvếtthươngnàynhưngchưacólờigiảithíchthỏađángnàocả…XinhãylưuýrằngđasốnhữngngườibịbắtcócđềunóirằngtrướcđóhọkhônghềđểýđếnUFO(tôicũngvậy),khônghềcótiềnsửbịlạmdụnglúcnhỏ(tôicũngvậy),khônghềcóýđịnhnổitiếng(tôicũngvậy),vàtrênthựctế,đãphảimấtcảquãngthờigiandàinétránhviệcthừanhậnbấtkỳrắcrốinào,chodùđólàgì,chothấyrằngngườiđóđangtrảiquatìnhtrạngsuynhượcthầnkinhhoặcrốiloạntâmlý(tôicũngvậy).Đồngýrằng,cónhiềungườitựnhậnlàbịsinhvậtlạbắtcóctìmcáchnổitiếngđểkiếmtiềnhoặcđểthỏamãnnhucầuđượcchúý.Tôisẽkiênquyếtphảnđốinhữngngườinày.NhữnggìtôiphủnhậnlàTẤTCẢnhữngngườibịbắtcócđềuđangtưởngtượnghoặcgiảmạonhữngsựkiệnnàyđểthỏamãnnhữngvấnđềcủariênghọ.
·UFOkhônghềtồntại.Tôinghĩđiềuđóđòihỏimộtnguồnnănglượngvĩnhcửuvàđiềunàykhôngtồntại…TôiđãtròchuyệnvớiChúaJesus.NhữngbìnhgiảitrêntạpchíParaderấttiêucực,vànóchỉlàmxãhộisợhãi,tôicầuxinônghãysuynghĩcởimởhơnvìnhữngsinhvậtthôngminhcủachúngtađếntừvũtrụbênngoàithực
sựtồntạivàhọchínhlànhữngchủthểsángtạocủachúngta…Tôicũnglàmộtngườibịbắtcóc.Nóithật,nhữngsinhvậtđángkínhnàyđãđốixửtốtvớitôichứkhôngphảibạcđãi.Họđãcứuvớtcuộcđờitôi…ĐiềurắcrốivớinhữngsinhvậtTráiĐấtlàhọmuốncóbằngchứng,bằngchứng,vàbằngchứng!
·TrongKinhThánhcónóivềnhữngthựcthểtrầntụcvàthầntiên.ChitiếtnàykhôngnhằmnóirằngChúaxuấthiệnđểlạmdụngtìnhdụcconngườihayrằngchúngtabịđiên.
·Tôicókhảnăngngoạicảmmạnhmẽsuốt27năm.Tôikhônghềnhận–tôitruyềnđi…Nhữngsóngđếntừvũtrụbênngoàiởđâuđó–rọiquađầutôivàtruyềnnhữngýnghĩ,ngôntừ,vàhìnhảnhvàđầucủabấtkỳaitrongphạmvi…Nhữnghìnhảnhsẽbậtratrongđầutôimàtôikhônghềđịnhlàmnhưvậy,vàbiếnmấtrấtđộtngột.Nhữnggiấcmơkhôngcònlàgiấcmơnữa–chúnggiốngnhưnhữngsảnphẩmHollywoodhơn…Họlànhữngsinhvậtthôngminhvàhọsẽkhôngbỏcuộc…Cólẽtấtcảnhữnggìcácsinhvậtnhỏbénàymuốnthựchiệnlàgiaotiếp…Nếutôibịloạnthầnkinhdotoànbộáplựcnày–hoặcbịmộtcơnđautimnữa–thìđóchínhlàbằngchứngxácđángcuốicùngchongàithấyrằngcósựsốngtrongvũtrụ.
·TôinghĩtôiđãtìmđượclờigiảithíchkhoahọchợplýchovôsốnhữngbáocáovềUFO.[Sauđóngườiviếtthảoluậnvềséthòn].Nếungàithấythíchnhữngkiếngiảicủatôi,ngàicóthểgiúptôicôngbốđượckhông?
·Sagantừchốixemxétmộtcáchnghiêmtúccácbáocủanhânchứngvềbấtkỳđiềugìmàkhoahọcthếkỷ20khôngthểgiảithíchđược.
·Lúcnàyđộcgiảsẽcảmthấythoảimáicoinhữngngườibịbắt
cóc…nhưthểhọlànạnnhâncủakhôngphảiđiềugìkháchơnlàmộtảogiác.Nhữngngườibịbắtcóccũngphảichịunhữngtổnthươngyhệtnhưmộtnạnnhânbịcưỡngbức,vàviệcnhữngtrảinghiệmcủahọbịchínhnhữngngườigẫngũivớihọnhấtbácbỏchínhlàsựngượcđãithứhaikhiếnchohọkhôngcònchỗdựanàonữa.Nhữnglầntiếpxúcvớisinhvậtlạrấtkhógiảiquyết;cácnạnnhâncầnsựgiúpđỡ,chứkhôngphảilànhữnglờigiảithíchduylý.
·Bạntôi,Frankie,muốntôimangvềmộtcáigạttànhoặcmộtbaodiêm,nhưngtôinghĩnhữngvịkháchnàycóthểquáthôngminhnênchẳngđờinàohútthuốccả.
·Cảmgiáccủariêngtôilàhiệntượngsinhvậtlạbắtcócngườichẳnglàgìngoàimộtchuỗigiấcmơđượcgợilêntừbộlưutrữkýức.Khônghềcónhữngconngườimàuxanhnhỏthóhaynhữngđĩabayngoạitrừhìnhảnhcủanhữngthứấyđãđượclưutrữtrongnãobộchúngta.
·Khinhữngngườiđượccholànhàkhoahọchùanhaukiểmduyệtvàdọadẫmnhữngngườiđangcốgắngđưaranhữngnhậnđịnhsâusắchơnvềnhữnglýthuyếtkinhđiển…họkhôngcònđángđượccoilànhàkhoahọcnữa,màchỉthuầntúylànhữngkẻmạodanhhaydaođộngđúngnhưbảnchấtcủahọ…Cũngvớilẽấy,liệuchúngtavẫnphảichorằngJ.EdgarHooverlàmộtgiámđốcFBIxuấtsắc,chứkhôngphảilàthứcôngcụđồngtínhcủagiớitộiphạmcótổchứcchăng?
·Kếtluậncủaôngrằngmộtsốlượnglớnnhữngngườiởđấtnướcnày,cólẽphảitới5triệu,lànạnnhâncủahiệntượngảogiácđạitràđồngnhấtthậtnguxuẩn.
·XincảmơnTòaThượngthẩm…NướcMỹhiệnđãcởimởvới
nhữngtôngiáongoạiđạophươngĐông,dướisựchechởcủaquỷSatancùnglũquỷsứcủahắn,đểgiờđâychúngtacónhữngsinhvậtbốnchânxámxịtbắtcócnhữngconngườitrầnthếvàthựchiệntấtcảcácloạithínghiệmtrênhọ,vàlạiđượctuyêntruyềnbởinhữngkẻđượcgiáodụcvượtxatríthôngminhcủahọvàhiểubiếthơn…Câuhỏicủangài[“Phảichăngchúngtavẫnđangđượcviếngthăm?”]khônglàgìvớinhữngngườibiếtđếntừChúa,vàlànhữngtínđồđượccảiđạotheoThiênChúagiáo,vàđangtìmkiếmĐấngCứuthếcủachúngtađếntừThiênđàng,đểcứuvớtchúngtakhỏicáithếgiớitộilỗi,bệnhtật,chiếntranh,AIDS,tộiác,nạopháthai,đồngtínhluyếnái,truyềnbáTrậttựThếgiớiCũ-ThếgiớiMới,tẩynãobằngtruyềnthông,sađọavàphápháchtrongchínhphủ,giáodục,kinhdoanh,tàichính,xãhội,tôngiáo,v.v…này.NhữngngườibácbỏChúaĐấngSángtạotrongKinhthánhchắcchắnsẽgụcngãtrướcnhữngcâuchuyệnthầntiênmàbàiviếtcủangàicốgắngtuyêntruyềnnhưlàsựthật.
·NếukhôngcólýdogìđểxemxétvấnđềsinhvậtlạviếngthămmộtcáchnghiêmtúcthìtạisaođâylạilàchủđềtuyệtmậttrongchínhphủHoaKỳ?
·Cólẽmộtchủngtộcxalạtồntạitừlâunàođó,từmộthệthiênhàkhanhiếmkimloại,đangtìmcáchkéodàisựtồntạicủamìnhbằngcáchtiếpquảnmộtthếgiớitrẻtrungvàtốthơnvàđanghòatrộnvớinhữngcưdânởthếgiớiấy.
·Nếutôilàmộttaychơicácược,tôisẽcượcvớiôngrằnghòmthưcủaôngsẽtrànngậpnhữngcâuchuyệnnhưtôivừakể.Tôingờrằnggiớiđồngcốt[linhhồn]mangmaquỷvàthiênthần,nhữngánhsángvàvòngtrònđếnnhưlàmộtphầntrongquátrìnhpháttriểncủachúngta.Đólàmộtbộphậntronggiớitựnhiêncủachúngta.
·Khoahọcđãtrởthành“mathuật.”ĐámnghiêncứuUFOlànhữngkẻdịgiáobịrútphépthôngcônghoặcbịthiêusống.
·[MộtsốđộcgiảviếtthưđểnóirằngsinhvậtlạlàmaquỷđượcQuỷSatan,kẻcókhảnănglàmvẩnđụcđầuócchúngta,pháitới.MộtngườicònchorằngmụcđíchquỷquyệtcủaSatanlàlàmchochúngtathấylolắngvềmộtcuộcxâmlăngcủasinhvậtlạ,đểkhiJesusvàcácthiênthầncủangàixuấthiệnởJerusalem,chúngtasẽhoảngsợchứkhôngphảivuimừng].Tôihyvọngngàisẽkhônggạtbỏtôi[bàấyviết]nhưlàmộtkẻcósuynghĩlậpdịvềtôngiáo.Tôihoàntoànbìnhthườngvàđượcnhiềungườitrongcộngđồngnhỏcủatôibiếtđến.
·Thưangài,ngàiởvịthếlàmđượcmộttronghaiviệc:Biếtvềnhữngvụbắtcócvàchegiấuchúng,hoặccảmthấyrằngbởivìngàikhônghềbịbắtcóc(cólẽhọkhôngquantâmđếnngài)nênnhữngviệcđókhôngxảyra.
·Mộtvụkiệnvềtộiphảnquốc[đãđượcđệtrình]chốnglạiTổngthốngvàQuốchộiHoaKỳliênquanđếnmộthiệpđịnhđượclậpvớisinhvậtlạvàođầuthậpkỷ1940,nhữngkẻsaunàylộtháiđộthùđịch…Hiệpđịnhnàyđồngýbảovệbímậtcủasinhvậtlạđểđổilạimộtsốcôngnghệcủahọ[máybaytànghìnhvàsợiquang,mộtngườiviếtthưkháctiếtlộ].
·Mộtsốsinhvậtnàycókhảnăngchặnđượcthựcthểlinhhồnkhinóđangdichuyển.
·Tôivẫnliênlạcvớimộtsinhvậtlạ.Việcliênlạcnàybắtđầutừđầunăm1992.Tôicóthểnóigìkhácđây?
·Sinhvậtlạcóthểvượtxamộtđếnhaibướcvềmặttưduyso
vớigiớikhoahọc,vàbiếtcáchđểlạinhữngmanhmốikhôngđầyđủchỉthỏamãnchonhữngkẻnhưSagan,chotớikhixãhộinàyđượcchuẩnbịkỹhơnvềmặttâmlýnhằmđốidiệnvớitấtcả…CólẽôngcũngcóquanđiểmchorằngnhữnggìđangdiễnraliênquanđếnUFOvàsinhvậtlạ,nếulàthật,sẽvôcùngchấnđộngđếnmứckhótin.Tuynhiên…họđãxuấthiệntừkhoảng5000-15.000nămtrướchoặchơnthếkhihọcómặtởđâysuốtthờigiandài,sinhranhữngcâuchuyệnvềcácvịthầnởtấtcảcácnềnvănhóa.Điểmcốtyếulàsuốtthờigianđó,họkhônghềtiếpquảnTráiĐất;họkhônghềkhuấtphụcchúngtahayloạibỏchúngta.
·NgườiHomosapien(ngườikhônngoan)đượctạohìnhvềmặtditruyền,banđầuđượctạorađểlàmnhữnglaođộngthaythếvàđầytớchoCÁCVỊTHẦNTRÊNTRỜI(DINGIRS/ELOHIM/ANUNNAKI).
·Vụnổmàngườitanhìnthấylànhiênliệuhydrogentừmộttàutuầntiễugiữacácvìsao,địađiểmhạcánhlàBắcCalifornia…NhữngngườitrêntàutuầntiễuđótrônggiốngnhânvậtSpocktrongloạtphimtruyềnhìnhStarTrek.
·Nghiêncứunhữngbáocáotừthếkỷ15hoặc20,cómộtmạchchunggắnkếtchúng.Cáccánhântừngtrảiquachấnthươngtìnhdụcđềugặprấtnhiềukhókhăntrongviệchiểuvàgiảiquyếttổnthươngnày.Nhữngthuậtngữđượcsửdụngđểmôtảnhữngảogiác[phátsinh]cóthểkhátạpnhamvàkhôngđủbaoquát.
·Chúngtathấymìnhkhôngthôngminhnhưchúngtatưởngmặcdùchúngtavẫnbướngbỉnhvàlỗilớnnhấtcủachúngtachínhlàniềmtựhàocủamình.VàchúngtathậmchíkhôngbiếtmìnhđangđượcdẫndắttớiArmageddon1.Ngôisaochỉthẳngtớimộtcỗxeduy
nhất,dichuyểnngangquabầutrờiđểdẫndắtnhữngbậctrígiảtớicỗxeđó,làmkhiếphãinhữngngườichăncừukhôngbiếtđếntừSợhãi.ĐènphacủanóchínhlàhàoquangcủaChúanhưnhàtiêntriDoTháiEzekielghinhận,thứánhsángmàThánhPaultừngghinhậnkhiếnchoôngbịmùtrongchốclát…Đóchínhlàcontàutrongđónhữngconngườinhỏbélộtbỏcáilốtxấuxí,nhữngconngườinhỏbéđượcgọilàcácphúcthần,tiên,yêutinh,những“sángtạo”nàycủacácđấngsángtạođượcgiaonhữngnhiệmvụcụthể…NhữngngườicủaChúavẫnchưasẵnsànghiệndiệnchochúngtabiết.TrướchếtlàArmageddon,sauđó,saukhichúngtaĐÃBIẾT,chúngtacóthểđếnđómộtmình.Khichúngtabịhạnhục,khichúngtakhôngđánhgụcđượcchúng,Chúasẽquaytrởlại.
---
1.TheoKinhThánh,Armageddonlàđịađiểmdiễnratrậnđánhtrongthờikỳphánxét.TheocáchdiễngiảicủaThiênChúagiáo,ĐấngCứuthếsẽtrởlạiTráiĐấtvàđánhbạinhữngkẻchốngChúavàQuỷSatantrongtrậnchiếnArmageddon.ThuậtngữnàycũngđượcsửdụngđểchỉbấtkỳkịchbảnNgàyTậnthếnào.TừnàycóthểxuấtxứtừtiếngDoTháiharməgiddô,nghĩalà"NúiMegiddo",nơidiễnranhiềutrậnđánhthờixưa.Megiddohiệnđạilàmộtthịtrấncách40kmvềphíatâynamởcựcnamBiểnGalileethuộckhuvựcSôngKishon.-ND
---
Câutrảlờichonhữngsinhvậtlạđếntừvũtrụbênngoàinàyrấtđơngiản.Nóđếntừchínhconngười.Conngườisửdụngthuốcvớingườikhác.Trongnhữngviệntâmthầntrênkhắpcảnước,cónhữngngườikhôngkiểmsoátđượccảmxúcvàhànhvicủa
họ.Đểkiểmsoátnhữngngườinày,họđượcphátnhiềuloạithuốcphảntâmthần…Nếungàithườngxuyênphảiuốngthuốc…ngàisẽbắtđầucóhiệntượnggọilà“máuthấm.”Đâylànhữnghìnhảnhlóelêntrongócngàivềnhữngconngườikỳdịxuấthiệnngaytrướcmặtngài.Hiệntượngnàysẽkhiếnngàibắtđầutìmkiếmcâutrảlờixemnhữngsinhvậtlạđanglàmgìvớingài.NgàisẽtrởthànhmộttrongnhữngngườibịUFObắtcóc.Ngườitasẽchongàilàđiên.LýdochonhữngsinhvậtlạlùngmàngàinhìnthấylàdochấtThorazineđãlàmméomókhảnăngtưởngtượngcủatrínãotiềmthứccủangài…Nhàvănbịcườinhạo,chếgiễu,vàcuộcsốngbịđedọa[vìnêuranhữngýtưởngnày].
Thôimiênchuẩnbịtâmtríchocuộcxâmlăngcủaquỷsứ,maquỷ,vànhữngconngườinhỏbéxámxịt.Chúamuốnchúngtabịchechắnvàtrongtưduyđúngđắncủachúngta…Bấtkỳđiềugì“nhữngconngườinhỏbéxámxịt”củangàicóthểlàmthìChúađềucóthểlàmtốthơn!
TôihyvọngrằngtôikhôngbaogiờcảmthấycaosiêuđếnmứctôikhôngthểthừanhậnrằngKhảnăngsángtạolàkhôngcógiớihạnđốivớitôi,nhưnglạihoànthànhđượccảVũtrụvàtấtcảnhữngthựcthểcủanó.
Năm1977,mộtsinhvậtsiêuphàmđãnóichuyệnvớitôivềmộttổnthươngởđầutôicótừnăm1968.
[Mộtláthưcủamộtngườiđãcó24cuộcgặpgỡkhácnhauvới]mộtthiếtbịhìnhđĩabaylượnlặnglẽ[vàlàngườisauđó]trảiquamộtgiaiđoạnpháttriểnvàmởrộngcácchứcnăngtâmthầnnhưkhảnăngnhìnthấytươnglai,thầngiaocáchcảm,vàkíchthích
nănglượngsựsốngvạnvậtchomụcđíchchữabệnh.
Suốtnhiềunăm,tôiđãgặpvàtròchuyệnvới“ma”,đượcnhữngsinhvậtlạthămviếng(mặcdùchưabịbắtcóc),nhìnthấynhữngcáiđầu3chiềutrồilênbêncạnhgiườngtôi,nghethấynhữngtiếnggõcửanhàtôi…Nhữngtrảinghiệmnàydườngnhưrấtthực.Tôichưabaogiờnghĩvềnhữngtrảinghiệmnàynhưlàchuyệngìđókhácvớichínhbảnthânchúng:tâmtrítôiđangđánhlừachínhnó.
---
TríchtừmộtbứcthưdotạpchíTheSkepticalInquirernhậnđược;nhờsựgiúpđỡcủaKendrickFrazier.–TG
---
·Mộtảogiáccóthểchiếmtới99%,nhưngliệunócóthểchiếmtới100%không?
·UFOlà…mộtchủthểcủatrítưởngtượngsâukhônghềcóCĂNCỨTHỰCSỰ.Tôicầuxinôngđừngphíniềmtincủamìnhvàomộttròlừabịp.
·TiếnsĩSaganphụcvụtrongủybancủaKhônglựcchuyệnđánhgiánhữngcuộcđiềutracủachínhphủvềUFO,vàôngmuốnchúngtatinrằngkhônghềcóbằngchứngchắcchắnchothấyUFOtồntại.Xinhãygiảithíchtạisaochínhphủlạicầnđượcđánhgiá.
·TôisẽvậnđộngDânbiểucủatôicốgắnghủybỏnhữngnguồnngânsáchdànhchochươngtrìnhdòtìmcáctínhiệusinhvậtlạđếntừvũtrụnày,bởivìđólàviệclãngphítiềnbạc.Họđãhiệndiệntrongsốchúngta.
·ChínhphủchihàngtriệuđôlađểnghiêncứuUFO.DựánSETI(tìmkiếmnềnvănminhngoàiTráiĐất)làmộtsựlãngphítiềnbạcnếuchínhphủthựcsựtinrằngUFOkhônghềtồntại.CánhântôirấtthíchthúvớidựánSETIbởivìnóchothấyrằngchúngtađangđiđúnghướng;tiếntớichỗgiaotiếpvớisinhvậtlạ,chứkhôngchỉlàmộtđốitượngquansátbấtđắcdĩ.
·Thầnácmộng,màtôinhậndiệngiốngnhưlàkẻcưỡngdâmthìđúnghơn,xuấthiệntừnhữngnăm1978-1992.ĐâylàvấnđềkhóchịuđốivớimộttínđồCônggiáođạođứcvàmộđạo,đồiphongbạitục,vônhânđạo,vànókhiếntôirấtlolắngtrướcnhữnghậuquảvậtchấtdotácđộngbệnhtật.
·Nhữngngườivũtrụđangđến!Họhyvọngmangnhữngđốitượng,đặcbiệtlàtrẻem,những“hạtgiống”củathếhệngườikếtiếpcùngvớichamẹ,ôngbàcủachúngvànhữngngườitrưởngthànhkhác,tớinơiantoàntrướckhixảyrahiệntượngvếtđenmặttrờichínhđangrấtgần.ContàuvũtrụxuấthiệnmỗitốivàtiếngầnlạiđểgiúpđỡchúngtakhiLửaMặttrờibùnglên,trướckhichuyểnđộngdữdộibắtđầutrênbầukhíquyển.HiệntượngĐảoCựcđãđếnhạnkhinódịchchuyểntớivịtrímớitrongThờikỳBảoBình(AquarianAge)…[Tácgiảcũngthôngbáovớitôirằnghọđang]làmviệcvớiBộTưlệnhAshtar,nơiChúaJesusgặpgỡvớinhữngngườiởngoàiTráiĐấtđểxinchỉdẫn.Nhiềuchứcsắccũngcómặt,kểcảTổngthiênthầnMichaelvàGabriel.
·Tôicónhiềukinhnghiệmvềlĩnhvựcnănglượngtrịbệnh,cóliênquanđếnviệcgỡbỏnhữngsơđồlưới,cácdâykýứcâm,vànhữngvậtcấyghéplạrakhỏicơthểconngườivàcáctrườngnănglượngbaoquanhhọ.Côngtrìnhcủatôicơbảnđượcsửdụngnhư
mộthỗtrợphụthêmchotâmlýliệupháp.Kháchhàngcủatôigồmđủtừdoanhnhân,nộitrợ,cácnghệsĩchuyênnghiệp,đếncácchuyêngiatrịliệu,vàtrẻem…Nguồnnănglượngcủasinhvậtlạrấtlinhđộng,cảbêntrongcơthểlẫnkhiđãđượcloạibỏ,vàphảiđượclưutrữcàngsớmcàngtốt.Cácmạnglướinănglượngthườngnghẽnởquanhvùngtimhoặctrongmộtbốcụctamgiácngangquahaibảvai.
·Tôikhôngrõbằngcáchnào,saumộttrảinghiệmnhưvậy,tôilạicóthểgiởmìnhvàngủlại.
·Tôitinvàokếtthúccóhậu.Tôiluônđượcnhưvậy.Mộtkhiôngnhìnthấymộtkẻcaobằngcảgianphòng–vớimáitócvàng,vàtỏasángnhưmộtcâythôngGiángsinh,nhấcbổngđứaconnhỏnằmngaybêncạnhchúngtôi,làmsaoôngcóthểkhôngtinđược?Tôihiểuthôngđiệunhânvậtnàyđangtruyềnđạt–sangđứaconnhỏ-vàđóchínhlàtôi.Chúngtôivẫnluôntròchuyệnvớinhau.Cuộcsốnglàmsaocóthểchịuđựngnổi-ởmộtnơinhưthếnày?...Nhữngtrạngtháitâmthầnxalạư?Ôngđãchạmtayđếnrồiđấy.
·Aithựcsựchịutráchnhiệmvềhànhtinhnày?
Chương12.NGHỆTHUẬTNHẬNDIỆNNHỮNGĐIỀUVÔLÝ
Hiểubiếtcủaconngườilànguồnánhsángkhôngbaogiờcạn,nhưngtiếpnhậnsựtruyềndẫntừýchívànhữngtìnhcảm;từđâukhởiphátrakhoahọcđểcóthểgọilà“khoahọcnhưmộtthể.”Với
nhữnggìmộtngườinắmbắtđượclàsựthậtthìngườiđócàngthêmsẵnsàngtintưởng.Dođó,anhtasẽloạibỏnhữngđiềukhókhăntừsựnônnóngcủanghiêncứu;nhữngđiềuđúngmực,bởichúngthu
hẹphyvọng;nhữngđiềusâuxahơncủatựnhiên,từsựdịđoan;ánhsángcủatrảinghiệm,từthóingạomạnvàkiêuhãnh;nhữngđiềukhôngđượctintưởngmộtcáchrộngrãi,xuấtpháttừtháiđộtrân
trọngđốivớiýkiếncủaquầnchúng.Cóvôsốconđường,vàđôikhikhôngcảmnhậnđược,trongđótìnhcảmtôđiểmvàlantỏasangtri
thức.
FrancisBacon
NovumOrganon(Côngcụmới)
(1620)
Chamẹtôiquađờiđãnhiềunăm.Tôirấtgầngũivớihọ.Tôivẫncònnhớhọrấtnhiều.Tôibiếttôisẽvẫnluônnhớhọ.Tôiướcsaocóthểtinrằngtinhtúycủahọ,nhữngcátínhcủahọ,nhữnggìtôiyêukínhrấtnhiềuởhọ-thậtsựvàđíchthực–vẫncòntồntạiởđâuđó.Tôisẽkhônghỏinhiều,chỉ5hoặc10phútmỗinăm,đểkểvớihọvềcáccháucủahọ,đểcậpnhậtchohọnhữngtintứcmớinhất,đểnhắcchohọnhớrằngtôiyêuthươnghọ.Trongtôicómộtphần–khôngthànhvấnđềrằngngherấttrẻcon–vẫnthắcmắcgiờhọrasao.
“Mọithứcóổnthỏakhôngạ?”Tôimuốnhỏinhưvậy.Nhữnglờicuốicùngtôinhớmìnhnóivớichatôi,lúcôngấyquađời,là“Xinchabảotrọng.”
Thỉnhthoảngtôimơthấymìnhtròchuyệnvớichamẹ,vàđộtnhiên–vẫnđắmchìmtrongthếgiớimơmộng–tôicónhậnthứcrấtmãnhliệtrằnghọthậtsựvẫnchưachết,rằngtấtcảchỉlàmộtnhầmlẫnkinhkhủng.Tạisaochứ,họvẫnởđây,cònsốngvàkhỏemạnh,chatôivẫnđangphatrò,cònmẹtôivẫnsốtsắngkhuyêntôiđeokhănquàngbởivìthờitiếtrấtlạnh.Khitôichoàngtỉnhtôilạitrảiquatâmtrạngthươngnhớ.Rõràng,trongtôicógìđókhiếnchotôisẵnsàngtinvàosựsốngsaukhichết.Vànóchẳngmảymaybậntâmđếnkhíacạnhliệucóbằngchứngxácthựcnàokhông.
Tôikhônghềcườinhạongườiphụnữthỉnhthoảngvẫnđếnthămmộchồngvàtròchuyệnvớiôngấy,cólẽvàonhữngdịpkỷniệmngàyôngấymất.Khôngcógìkhóhiểu.Vànếutôicókhókhănvớiđịavịbảnthểcủangườimàbàấyđangcùngtròchuyện,thìđiềuđócũngbìnhthường.Đókhôngphảilàvấnđềchuyệnnàynóilênđiềugì.Chuyệnnàynóirằngconngườilàconngười.HơnmộtphầnbangườiMỹtrưởngthànhtinrằngởmứcđộnàođóhọđãcóliênhệvớingườichết.Consốnàydườngnhưtăng15%tronggiaiđoạn1977và1988.MộtphầntưngườiMỹtinvàođầuthai.
Nhưngđiềuđókhôngcónghĩalàtôisẵnsàngchấpnhậnnhữngýmuốncủamột“đồngcốt,”ngườikhẳngđịnhcóthểkếtnốilinhhồncủanhữngngườithânbịchialìa,khitôinhậnthứcđượcrằngnghềđồngcốtcóvôsốchuyệngiảtrá.Tôibiếtmìnhrấtmuốntinrằngchamẹmìnhchỉrờibỏphầnvỏcơthểcủahọ,giốngnhưcácloàicôntrùnghoặcrắnlộtxác,vàđiđếnnơinàođó.Tôihiểurằngnhữngcảmxúcnàycóthểkhiếntôidễtrởthànhconmồichomộtgãbịp
bợmthậmchíởhạngbét,hoặcchonhữngngườibìnhthườngvốnkhôngquenvớitưduyvôthứccủahọ,hoặcchonhữngngườiđangbịmộtchứngrốiloạntâmthầnphântích.Tôimiễncưỡngkhuấyđộngmộtchúthoàinghi.
Tôitựhỏimình,làmthếnàomàgiớiđồngcốtlạichẳngbaogiờcungcấpchochúngtanhữngthôngtincóthểthẩmđịnhđượcvốnkhôngsẵncó?TạisaoAlexanderĐạiđếlạichẳngbaogiờnóivớichúngtavềvịtríchínhxáclăngmộcủaôngấy,FermatthìnóivềĐịnhlýCuốicùng,JohnWilkesBoothnóivềâmmưuámsátLincoln,HermannGoringnóivềvụcháynhàQuốchộiĐức?TạisaoSophocles,Democritus,vàAristarchuslạikhôngđọclạinhữngcuốnsáchđãthấtlạccủahọ?Tạisaohọkhôngmuốncácthếhệtươnglaitiếpcậnđượcvớinhữngkiệttáccủamình?
Nếumộtbằngchứngxácthựcvềsựsốngsaukhichếtnàođóđượccôngbố,tôirấtháohứcmuốnkiểmchứngnó;nhưngnósẽphảilànhữngdữliệukhoahọcthựcsự,khôngphảinhữnggiaithoại.GiốngnhưvớikhuônmặttrênSaoHỏavàcácvụsinhvậtlạbắtcócngười,sựthậtkhóchịuvẫntốthơnlàtrítưởngtượngdễchịu.Vàrốtcuộc,thườnghóaralạilànhữngsựthậtcòndễchịuhơnlàtrítưởngtượng.
Tiềnđềcơbảncủa“lênđồng,”thônglinh,vànhữnghìnhthứcgọihồnkháclà:khichúngtachết,chúngtakhônghềchết.Khônghoàntoànchínhxác.Mộtbộphậnsuynghĩ,cảmxúc,vàghinhớnàođócủachúngtavẫntiếptục.Cáigìgìđóấy–mộtlinhhồn,khôngphảivậtchấtcũngchẳngphảinănglượng,màlàgìđókhác–cóthểtáinhậpvàothểxácconngườivànhữngsinhlinhkháctrongtươnglai,vàvìthếsựkhóchịucủacáichếtgiảmđirấtnhiều.Thêmnữa,chúngtacócơhội,nếunhưcácluậnđiểmduylinhhoặccầuđồnglà
đúng,liênheệớinhữngngườithânyêuđãquađờicủamình.
J.Z.KnightởbangWashingtonchobiếtđãliênhệvớimộtaiđóhơn35.000tuổitựnhậnlà“Ramtha.”ÔngtanóitiếngAnhrấtthạo,sửdụnglưỡi,môivàthanhquảncủaKnight,tạoranhữnggìtôinghenhưchấtgiọngtừthờingườiAnhcaitrịẤnĐộ.Vìhầuhếtmọingườiđềubiếtnóinăng,vànhiềungười–từtrẻemđếnnhữngdiễnviênchuyênnghiệp–cócảkhogiọngnóitheoýhọnêngiảthuyếtđơngiảnnhấtlàBàKnighttựnóithaycho“Ramtha”,vàrằngbàấychẳnghềliênhệvớinhữngthựcthểkhôngcònthânxáctừthờiKỷBănghàthếCanhTân(Pleistocene).Nếucóbằngchứngngượclại,tôirấtmuốnđượcnghe.SẽcàngthêmấntượngnếuRamthacóthểtựnói,khôngcầnsựhỗtrợcủamiệngBàKnight.Nếukhônglàmđượcvậy,làmsaochúngtacóthểkiểmchứngtuyênbốcủaBàKnightđược?(NữdiễnviênShirleyMacLainexácnhậnrằngRamthalàanhtraicủacôởAtlantis,nhưngđólạilàmộtcâuchuyệnkhác).
GiảsửRamthahiệndiệnđểtađặtcâuhỏi.Liệuchúngtacóthểthẩmđịnhxemcóđúngôngấylàngườiôngấytựnhậnkhông?Làmsaoôngấybiếtrõmìnhsốngcáchđây35.000năm,thậmchíchỉlàconsốxấpxỉthôi?Ôngấysửdụngloạilịchnào?Aitheodõiđượcquãngthờigiannhiềuthiênniênkỷxengiữa?Bamươilămnghìncódưhaychưatớinhưvậy?Mọiviệccáchđây35.000nămtrôngnhưthếnào?CóthậtRamthađã35.000tuổikhông,trongtrườnghợpnàochúngtapháthiệnđượcđiềugìđóvềthờikỳấy,hayôngấychỉlàngườigiảmạovàôngấysẽ(haybàấysẽ)bạilộ.
Ramthađãsốngởđâu?(TôibiếtôngấynóitiếngAnhvớichấtgiọngẤnĐộ,nhưng35.000nămtrước,họlàmđiềuđóởđâu?)Thờitiếtrasao?Ramthaăngì?(Cácnhàkhảocổbiếtvàichitiếtvềthứcăncủaconngườithờikỳđó).Ngônngữbảnđịavàcấutrúcxãhội
nhưthếnào?Ramthasốngcùngvớiaikhác–vợ,cácbàvợ,concái,cháuchắt?Vòngđời,tỉlệtửvongsơsinh,tuổithọrasao?Họcókiểmsoátsinhđẻkhông?Họmặcquầnáogì?Quầnáođượcsảnxuấtrasao?Nhữngloàisănmồinguyhiểmnhấtlàgì?Cácphươngtiệnvàchiếnlượcsănbắnvàcâucá?Vũkhí?Thànhkiếngiớitínhđặchữu?Xuhướngbàingoạivàchủnghĩavịchủng?VànếuRamthađếntừ“nềnvănminhcaocấp”ởAtlantisthìđâulàcácchitiếtngônngữ,côngnghệ,lịchsửvànhiềuđiềukhác?Chữviếtcủahọtrôngrasao?Hãychochúngtôibiết.Nếukhông,tấtcảnhữnggìchúngtanhậnđươcđềulànhữnglờithuyếtgiáovôvị.
Xinlấymộtvídụkhác.Đâylàmộtloạtthôngtinthuđượcnhờthônglinhkhôngphảivớimộtngườicổxưa,màvớinhữngthựcthểkhôngphảiconngườichưahềbiếtđếnchuyêntạoranhữngvòntròntrêncánhđồng,donhàbáoJimSchnabelghichéplại:
Chúngtôirấtlolắngtrướcviệcquốcgiatộilỗinàyđangloantruyềnnhữngđiềudốitrávềchúngtôi.Chúngtôikhôngđếnđâytrongnhữngcỗmáy,chúngtôikhôngđápxuốngTráiĐấtcủacácvịtrongnhữngcỗmáy…Chúngtôiđếnnhưnhữngcơngió.ChúngtôilàSứcSống.SứcSốngtừmặtđất…Đếnđây…Chúngtôichỉcáchcócómộthơithở…cáchcómộthơithở…chúngtôikhôngởcáchxahàngtriệudặmđường…mộtSứcSốnglớnhơncảnhữngnguồnnănglượngtrongcơthểcácvị.Nhưngchúngtôiđạtđếnmộtcấpđộsựsốngcaohơn…Chúngtôikhôngcầntêngọi.Chúngtôitồntạisongsongvớithếgiớicácvị,bêncạnhthếgiớicácvị…Nhữngbứctườngbịquậtđổ.Haingườisẽxuấthiệntừtrongquákhứ…gấulớn…thếgiớisẽđượcbìnhyên.
Ngườitachúýtớinhữngđiềukỳdiệuvặtvãnhnàychủyếuvìchúnghứahẹnđiềugìđógiốngnhưtôngiáothờicổ,nhưngđặcbiệt
làsựsốngsaukhichết,thậmchílàsựsốngvĩnhhằng.
MộtviễncảnhrấtkhácchothứgìđógiốngnhưsựsốngvĩnhhằngđãtừngđượcđềxướngbởinhàkhoahọctháovátngườiAnhJ.B.S.Haldane,mộttrongnhữngngườisánglậpngànhditruyềnhọcdânsố,cùngvớinhiềuviệckhác.Haldanetưởngtượngramộttươnglaixakhicácvìsaotốilạivàvũtrụchủyếutoànmộtloạikhíloãng,lạnhlẽo.Tuynhiên,nếuchúngtachờđợiđủlâuthìnhữngthayđổithốngkêvềmậtđộthứloạikhínàysẽxảyra.Trảiquanhữnggiaiđoạnrấtdài,nhữngthayđổisẽđủđểtáitạomộtVũtrụgiốngnhưcủachúngta.Haldanechỉrarằng,nếuVũtrụrấtgià,sẽcómộtlượngvôhạnnhữngtáitạonhưthế.
Nhưvậytrongmộtvũtrụrấtgiàvớimộtlượngvôhạnnhữnglầnxuấthiệncủacácthiênhà,cácvìsao,hànhtinh,vàsựsống,mộtTráiĐấtđồngnhấtchắcchắnsẽtáixuấthiệnmàởtrênđóquývịvànhữngngườithâncủamìnhsẽlạiđượcđoàntụ.Tôisẽcóthểgặpđượcchamẹmìnhvàgiớithiệuhọvớinhữngđứacháumàhọchưabaogiờbiết.Vàtấtcảnhữngviệcnàysẽxảyrakhôngchỉmộtlần,màvôhạnđịnhsốlần.
Mặcdùvậy,bằngcáchnàođó,điềunàykhônghoàntoànđemlạiniềmanủigiốngnhưtôngiáo.Nếukhôngaitrongchúngtanhớđượcbấtkỳđiềugìvềnhữnggìđãxảyralầnnày,tứclàquãngthờigianmàquýđộcgiảvàtôiđangcùngsốngđây,thìnhữngcảmgiácmãnnguyệncủaviệchồisinh,ítnhấtlàvớiđôitaicủatôi,ngherấtvônghĩa.
Nhưngtheonhậnxétnày,tôiđãđánhgiáthấpýnghĩacủatínhchấtvôhạn.TrongbứctranhcủaHaldane,sẽcónhiềuvũtrụ,trênthựctếlàmộtlượngvôhạn,trongđóbộnãocủachúngtasẽđầykín
kýứcvềnhiềuvòngđờitrướcđây.Cảmgiácmãnnguyệnnằmtrongtầmtay–mặcdùcógiảmbớtdoýnghĩvềtấtcảnhữngvũtrụkháccũngsẽtồntại(lạimộtlầnnữa,khôngchỉmộtlầnmàvôhạnđịnhsốlần)vớinhữngbikịchvànỗihãihùngvượtxarấtnhiềubấtkỳđiềugìmàtôitừngtrảiquaởkiếpsốngnày.
Mặcdùvậy,niềmAnủicủaHaldanetùythuộcvàoloạivũtrụchúngtasống,vàcólẽphụthuộccảvàonhữngbímậtnhưliệucóđủlượngvấtchấtđểđảongượcquátrìnhmởrộngcủavũtrụ,vàđặcđiểmcủanhữngbiếnthiênchânkhông,haykhông.Dườngnhưnhữngngườivôcùngkhátkhaovềmộtcuộcsốngsaukhichếtcóthểhiếnmìnhchovũtrụhọc,trọnglựclượngtử,vậtlýhạtcơbản,vàsốhọcsiêuhạn.
---
ClementxứAlexandria,mộtđứcchacủaGiáohộisơkhai,trongcuốnNhữnglờicổvũgửidânHyLạp(ExhortationstotheGreeks)viếtkhoảngnăm190củamìnhđãbácbỏnhữngtínđiềungoạiđạobằngnhữnglờilẽmàgiờđâycóthểhơichâmbiếm:
Trênthựctế,chúngtacònlâumớichophépngườilớnnghenhữngcâuchuyệnnhưthế.Thậmchívớiconcáicủachínhmình,khichúngkhóclócthảmthiết,nhưngạnngữvẫnnói,chúngtacũngkhônghềcóthóiquenkểnhữngcâuchuyệnthầnthoạiđểdỗdànhchúng.
Ởthờiđạicủachúngta,chúngtacónhữngtiêuchuẩnbớtnghiệtngãhơn.ChúngtakểchoconcáivềônggiàNoel,vềchúthỏPhụcsinh,vàNàngtiênRăngsữavìnhữnglýdomàchúngtanghĩlàngherấtxúcđộng,nhưngsauđólạilàmchochúnghếttinvàonhữngcâuchuyệnnàytrướckhichúngtrưởngthành.Tạisaolại“nuốtlời”thế?
Bởivìhạnhphúccủachúngkhitrưởngthànhtùythuộcvàoviệcchúnghiểubiếtthếgiớiđúngnhưthựctế.Chúngtalongại,vàvìlýdochínhđángnày,khicónhữngngườitrưởngthànhnhưngvẫntinvàoônggiàNoel.
Nóivềcáctôngiáogiáođiều,“Conngườikhôngdámthúnhận,ngaycảvớilươngtâmmình”,triếtgiaDavidHumeviết
nhữngmốihoàinghimàhọấpủvềnhữngchủđềnhưthế.Họhìnhthànhmộtniềmtinngấmngầm;vàchegiấuvớicảchínhmìnhsựbộitínthựcsựcủahọ,bằngnhữnglờiquảquyếtmạnhmẽnhấtvàtháiđộmùquángtíchcựcnhất.
Sựbộitínnàycónhữnghậuquảđạođứcsâuxa,nhưnhàcáchmạngMỹTomPaineviếttrongcuốnKỷnguyênlýtrí(TheAgeofReason):
Bộitínkhôngnằmởviệctintưởng,hayởviệckhôngtin;nóthểhiệnởviệctựcholàtinvàonhữnggìaiđókhôngtin.Khôngthểtínhtoánđượctổnhạivềmặtđạođức,nếutôicóthểnóinhưvậy,màsựdốitrátinhthầngâyratrongxãhội.Khimộtngườithahóavàbánrẻtâmtrítrinhbạchcủamình,đểtánthànhniềmtincủamìnhđốivớinhữngđiềumàanhtakhôngtin,thìanhtađãtựchuẩnbịphạmvàotấtcảmọitộilỗikhác.
CòncôngthứccủaT.H.Huxleylà
Nềntảngcủađạođứclà…bỏngayviệcgiảvờtinvàonhữngđiềukhôngcóbằngchứng,vàlặplạinhữngđịnhđềkhóhiểuvềnhữngđiềuvượtquákhảnăngcủakiếnthức.
Clement,Hume,PainevàHuxleyđềunóivềtôngiáo.Nhưngrất
nhiềuýmàhọviếtlạicóthểápdụngrộngrãi–chẳnghạnchothóinhũngnhiễulantràntrongnềnvănminhthươngmạicủachúngta:Cóhẳnmộtdạngchươngtrìnhquảngcáothuốcaspirintrongđócácdiễnviênvờlàbácsĩtiếtlộrằngsảnphẩmcạnhtranhchỉcóthànhphầngiảmđâumàcácbácsĩvẫnhaykhuyếnnghị-họkhôngnóirõchoquývịthànhphầnbímậtđólàgì.Trongkhiđó,sảnphẩmcủahọcóhàmlượnglớnhơnrấtnhiều(nhiềuhơn1,2đến2lầntrongmỗiviên).Vìthếhãymuasảnphẩmcủahọ.Nhưngtạisaolạikhônguốngcóhaiviênloạithuốccạnhtranhthôi?Hoặchãyxemxéttácdụnggiảmđaupháthuytốthơnsovớisảnphẩm“côngdụngthôngthường”củađốithủcạnhtranhxemsao.Sauđótạisaolạikhôngdungsảnphẩmcạnhtranh“côngdụngvượttrội”?Vàdĩnhiênhọkhôngchochúngtabiếtvềhơn1000catửvongmỗinămởHoaKỳdosửdụngaspirin,hay5000casuythậnmỗinămdosửdụngacetaminophen,vớinhãnhiệubánchạynhấtlàTylenol.(Tuynhiên,điềunàycóthểchothấymộttrườnghợptươngliênmàkhônghềgâyrahậuquả).Haycóaibậntâmxemloạingũcốcănsángnàocónhiềuvitaminhơnkhichúngtacóthểuốngmộtviênvitamintrongbữasáng?Tươngtựnhưvậy,tạisaolạiphảilưuýxemliệumộtviênantacid(chấtgiảmđộaxittrongdạdày)cóchứacanxikhôngnếunhưcanxiđểdùngchodinhdưỡngvàkhôngthíchhợpchoviêmdạdày?Vănhóathươngmạiđầyrẫynhữngchỉdẫnsailệchvàđánhlừatươngtựnhưvậymàngườitiêudùngphảichịu.Quývịkhôngthểđặtcâuhỏi.Đừngnghĩngợigì.Hãymuađi.
Nhữngxácnhậnsảnphẩmcótrảphí,đặcbiệtbởicácchuyêngiathậtsự,gâyracảmột‘trậnmưatầmtã’nhữngchuyệnlừagạt.Chúngthểhiệnsựcoithườngtríthôngminhcủakháchhàng.Chúngâmthầmhủyhoạitháiđộcủaquầnchúngvềtínhkháchquankhoahọc.Ngàynay,thậmchícòncócảnhữngchươngtrìnhquảngcáothươngmạitrongđócácnhàkhoahọcthựcsự,mộtsốngườirấtcó
tiếngtăm,làmcòmồichocácdoanhnghiệp.Điềunàychothấyrằngcácnhàkhoahọccũngsẽnóidốivìtiền.NhưTomPainecảnhbáo,việckhiếnchúngtaquenvớinhữngđiềudốitráđặtnềntảngchonhiềuthóixấukhác.
Khitôiđangviết,ngaytrướcmặttôilàchươngtrìnhcủamộttrongnhữngTriểnlãmTrọnđời(WholeLifeExpo)thườngniên,triểnlãmKỷnguyênMớitổchứctạiSanFrancisco.Thôngthường,vàichụcnghìnngườisẽthamdựtriểnlãm.Nhữngchuyêngiarấtđángngờsẽchàohàngchonhữngsảnphẩmrấtđángngờ.Dướiđâylàmộtsốkiểuchàohàng:“Proteingâynghẽnmáutạorađauđớnvàkhóchịunhưthếnào”.“Tinhthểlàbùachúhaychỉlàđá?”(Tôicóquanđiểmcủariêngmình).Quảngcáonàytiếptục:“Vìmộttinhthểhộitụsóngâmthanhvàánhsángchoradiovàtruyềnhình”–đâylàmộtsựhiểunhầmrấtvôvịvềcơchếhoạtđộngcủaradiovàtruyềnhình–“chonênnócóthểlàmtăngnhữngrungđộngtinhthầnchonhữngngườicókhảnăngtươnghợp.”Hayđâylàmộtquảngcáokhác:“Nữthầnđãtrởlại,lễyếtkiến.”Quảngcáokhác:“Khảnăngđồngbộ,trảinghiệmcôngnhận.”Quảngcáođócủa“ĐạohữuCharles.”Hoặc,ởtrangtiếptheo,“Quývị,ThánhGermain,vàchữabệnhquangọnlửasắctía.”Cứthếtiếptụcvớivôsốquảngcáovề“nhữngcơhội”–chạytừnhữngthứrấtđángngờtớinhữngthứhoàntoàngiảmạo–sẵncótạiTriểnlãmTrọnđời.
NhữngnạnnhânquẫntrícủabệnhungthưvẫnhànhhươngtớiPhilippines,nơi“cácbácsĩphẫuthuậttâmlinh”,giấutrongbàntaynhữngmẩugangàhoặctimdê,vờnhưcóthểchạmđượcvàonộitạngcủabệnhnhânvàlấyraphầnmôbịbệnhđểtrưngramộtcáchđắcthắng.CácnhàlãnhđạoởnhữngnềndânchủphươngTâythườnghỏiýkiếngiớichiêmtinhvàthầnbítrướckhiđưaranhữngquyếtđịnhquantrọng.Dướisứcépcủacôngchúngmuốncókết
quả,cảnhsátđiềutramộtvụgiếtngườichưacólờigiảiđáphaymộtngườibịmấttíchphảitưvấn“cácchuyêngia”thầngiaocáchcảm(nhữngngườichẳngbaogiờphánđoánđượcgìhơnlýtríthôngthường,nhưngcảnhsátvẫncứtưvấnhọ).Ngườitasẽphánvềmộtlỗhổngtrongtươnglaivớicácquốcgiađốiđịch,vàCơquanTìnhbáoTrungương,dướisựthúcbáchcủaQuốchội,sẽchitiềnthuếđểtìmxemliệucóđịnhvịđượcnhữngchiếctàungầmởsâudướilòngđạidươngbằngcáchtậptrungsuynghĩđếnchúnghaykhông.Một“chuyêngiatâmlinh”–sửdụngcácquảlắcbêntrênnhữngtấmbảnđồvàcácquedòtrênmáybay–ngụýrằngmìnhcóthểtìmracácmỏkhoángsảnmới;mộtcôngtymỏAustralialiềntrảluônchoôngtamộtmóntiềnlớn,khôngphầnnàotrongsốtiềnnàyphảihoàntrảtrongtrườnghợpthấtbại,vàmộtphầntronglượngquặngkhaithácđượcnếuthànhcông.Chẳngpháthiệnđượcgìcả.NhữngbứctượngJesushaycácbứctranhtườngĐứcmẹMarybịốvìhơiẩm,vàhàngnghìnngườitốtbụngtựthuyếtphụcmìnhrằnghọđãchứngkiếnmộtphépmàu.
Đâyđềulànhữngtrườnghợpvềnhữngchuyệnvôlýcócơsởhoặcđãđượcxácnhận.Mộttròlừadốixuấthiện,cólúcvôhạinhưngcósựcộngtác,cólúcvớichủtâmtínhtoántrước.Thôngthường,nạnnhânsẽnhiễmmộtcảmxúcmãnhliệt–kinhngạc,sợsệt,thamlam,sầukhổ.Việcchấpnhậnmộtcáchcảtinnhữngđiềuvôlýcóthểkhiếnquývịtốntiền;đólàýcủaP.T.Barnumkhiôngnói“Cứmỗiphútlạicómộtgãkhờsinhra.”Nhưngcóthểcònnguyhiểmhơnthếnhiều,vàkhicácchínhphủvàxãhộimấtkhảnăngtưduyphêpháthìkếtquảcóthểvôcùngtaihại–tuynhiên,chúngtacóthểcảmthôngvớinhữngngườiphảibỏtiềnchonhữngchuyệnvôlý.
Trongkhoahọc,chúngtacóthểbắtđầuvớinhữngkếtquảthựcnghiệm,nhữngdữliệu,quansát,sốđo,“cơsởlậpluận.”Chúngta
sángchếra,nếuchúngtacóthể,vôsốnhữngcáchgiảithíchkhảdĩvàgiảiquyếttừngcáchgiảithíchấymộtcáchhệthốngbằngnhữngthựctế.Trongquátrìnhđàotạocủahọ,cácnhàkhoahọcđượctrangbịmộtbộcôngcụpháthiệnnhữngđiềuvôlý.Bộcôngcụấyđươngnhiênđượcmangrabấtcứkhinàocónhữngýtưởngmớixuấthiệncầnxemxét.Nếuýtưởngmớitrụvữngsaukhiđượckiểmchứngbởibộcôngcụcủachúngta,chúngtasẽnhiệtthànhchấpnhậnnó,mặcdùmangtínhchấtthămdò.Nếuquývịcóýthíchhoặcnếuquývịkhôngmuốnmualấynhữngthứvôlýngaycảkhihoàntoànvữnglònglàmnhưvậythìcóthểtiếnhànhnhiềucáchđềphòng;cóhẳnmộtphươngphápkiểmnghiệmmứcđộđángtincậymàngườitiêudùngcóthểápdụng.
Vậybộcôngcụcónhữnggì?Nhữngcôngcụđểcótưduyhoàinghi.
Nhữnggìtưduyhoàinghicôđúclạichínhlànhữngphươngtiệnđểxâydựng,vàđểhiểu,mộtlýlẽhợplývà–đặcbiệtrấtquantrọng–đểnhậnramộtlýlẽsailầmhoặclừađảo.Câuhỏikhôngphảilàliệuchúngtacóthíchcáikếtluậnrútratừcảchuỗilậpluậnhaykhông,màlàliệukếtluậnấycóđitừtiềnđềhoặcxuấtphátđiểmvàtiềnđềđócóđúnghaykhông.
Trongsốcáccôngcụ:
·Bấtcứởđâucóthể,đềuphảicóbướcxácnhậnđộclậpđốivớicác“cơsởlậpluận.”
·Khuyếnkhíchtranhluậnthựcsựvềbằngchứngquanhữngđềxuấtamtườngvềmọiquanđiểm.
·Mọilýlẽtừgiớichứcđềukhôngcómấysứcnặng–“giớichức”
đãphạmsailầmrấtnhiềutrongquákhứ.Họsẽvẫnnhưvậytrongtươnglai.Cólẽcáchnóirõhơnlàtrongkhoahọc,khôngcógiớichức;chỉcócácchuyêngiamàthôi.
·Hìnhthànhnhiềugiảthuyết.Nếucógìđóđểgiảithíchthìhãynghĩđếntấtcảnhữngcáchkhácnhauđểcóthểgiảithíchnó.Sauđó,hãynghĩđếnnhữngcáchkiểmnghiệmmànhờđóquývịcóthểbácbỏmộtcáchcóhệthốngtừngkhảnăng.Nhữnggìtrụlạiđược,giảthuyếtđứngvữngtrướcphảnchứngtrongquátrìnhchọnlọckiểuDarwingiữa“nhiềugiảthuyếtcóthểchấpnhậnđược”này,cónhiềukhảnănglàcâutrảlờiđúnghơnlànếuquývịchỉđơnthuầnbámlấyýtưởngđầutiênkhiếnquývịthíchthú.
---
Đâylàmộtvấnđềảnhhưởngđếnnhữngphiênxétxửởtòaán.Nhữngnghiêncứuhồicốchothấyrằngmộtsốthànhviênhộithẩmđoànđãhìnhthànhđịnhkiếntừrấtsớm–cólẽtrongnhữnglậpluậnđầutiên–vàsauđóbámlấynhữngbằngchứngcóvẻhợpvớinhữngấntượngbanđầucủahọvàbácbỏbằngchứngđốilập.Phươngphápnhiềugiảthuyếtcóthểchấpnhậnđượckhônghềtồntạitrongđầuhọ.–TG
---
·Cốgắngkhôngquábámchặtlấymộtgiảthuyếtchỉvìnólàcủaquývị.Đóchỉlàmộttrạmdừngtrênconđườngtheođuổikiếnthức.Hãytựhỏimìnhtạisaoquývịlạithíchýtưởngấy.Hãysosánhnóvớinhữngkhảnăngthaythếkhác.Hãyxemliệuquývịcóthểtìmranhữnglýdođểbácbỏnókhông.Nếuquývịkhôngthể,ngườikhácsẽlàmđược.
·Địnhlượng.Nếubấtkỳđiềugìquývịđanggiảithíchcómộtthôngsốnàođó,mộtsốlượngbằngsốnàođógắnvớinó,quývịsẽcàngcókhảnăngphânbiệtđượcnhữnggiảthuyếtcạnhtranhnhau.Nhữnggìmơhồvàmangtínhđịnhtínhđềucókhảnănggiảithíchnhiềucách.Dĩnhiên,cónhữngchânlýđượctìmthấytrongnhiềuvấnđềđịnhtínhmàchúngtagiảiquyết,nhưngviệctìmkiếmchúngkhókhănhơnnhiều.
·Nếucócảchuỗilậpluận,mọimắtxíchtrongchuỗiđềuphảicótácdụng(kểcảtiềnđề)–chứkhôngchỉhầuhếtcácmắtxích.
·LưỡidaocạoOccam1.Quytắctheokinhnghiệm(ruleofthumb)rấttiệnlợinàygợiýchúngta,khigặpphảihaigiảthuyếtgiảithíchnhữngdữliệucógiátrịngangnhau,thìchọnlấygiảthuyếtđơngiảnhơn.
---
1. “Occam'srazor”làquyluậtvềtínhchili,kinhtếhoặctínhcôđọng.Nguyêntắcnàygợiýtalựachọntrongnhữnggiảthuyếtcạnhtranhnhaugiảthuyếtnàocóítgiảđịnhnhấtvàdođóđưaracáchgiảithíchđơngiảnnhất.Quyluậtnàyđượcgánchonhàlogichọc,thầnhọcvàthầydòngFranciscanngườiAnhởthếkỷ14,ChaWilliamxứOckham(d'Okham).Trongkhoahọc,quyluậtOccamđượcdùngnhưmộtquytắchướngdẫnchungđểchỉdẫncácnhàkhoahọctrongviệcpháttriểnnhữngmôhìnhlýthuyếtchứkhôngphảinhưmộtphánquyếttrọngtàigiữacácmôhìnhđãđượccôngbố.Trongphươngphápkhoahọc,quyluậtOccamkhôngđượcxemlàmộtnguyêntắclogickhôngthểbácđược,vàchắcchắncàngkhôngphảilàmộtkếtquảkhoahọc.–ND
---
·Luônhỏixemliệugiảthuyếtcóthểbịsailệchkhông,ítnhấtlàvềnguyêntắc.Cácđịnhđềkhôngthểkiểmchứng,khôngthểsailệchđềukhôngđánggiá.HãyxemxétýtưởngtổngquátrằngVũtrụcủachúngvàmọithứtrongđóchỉlàmộtphântửcơbản–mộthạtđiệntửchẳnghạn–trongmộtVũtrụlớnhơnnhiều.NhưngnếuchúngtakhôngthểcóđượcnhữngthôngtintừbênngoàiVũtrụcủachúngtathìýtưởngđókhôngphảilàkhôngthểbácbỏ?Quývịphảikiểmtramọikhẳngđịnh.Nhữngngườicótháiđộhoàinghiphảicócơhộitheodõilậpluậncủaquývị,môphỏngnhữngthínghiệmcủaquývịvàxemxemliệuhọcóthuđượccùngkếtquảhaykhông.
Việcdựavàonhữngthínghiệmđượcvạchravàkiểmsoátcẩnthậnchínhrấtquantrọng,nhưtôiđãcốgắngnhấnmạnhởphầntrước.Chúngtasẽkhônghọchỏiđượcnhiềunếuchỉngồisuyngẫm.Sẽrấtthúvịkhiđểnộidungdựavàocáchgiảithíchđầutiênmàchúngtacóthểnghĩra.Mộtcònhơnkhông.Nhưngđiềugìsẽxảyranếuchúngtacóthểnghĩravàicáchgiảithích?Làmcáchnàochúngtaquyếtđịnhđược?Chúngtakhôngthể.Chúngtađểchothựcnghiệmlàmviệcđó.FancisBaconđưaralýdokinhđiểnnày:
Tranhluậnkhôngđủđểpháthiệnđiềumớimẻ,vìsựảodiệucủaTựnhiêncònhơnrấtnhiềulầnsovớisựtinhtếcủatranhluận.
Nhữngthínghiệmcókiểmsoátrấtcầnthiết.Chẳnghạn,nếumộtloạithuốcmớiđượccholàchữakhỏimộtcănbệnhvớitỉlệ20%lầnthìchúngtaphảibảođảmrằngmộtnhómcókiểmsoát,uốngmộtviênthuốcgiảlàmtừđườngmàcácđốitượngđềunghĩcóthểlàloạithuốcmới,cũngkhôngtựnhiênthuyêngiảmcănbệnhđó20%lần.
Cácbiếnsốphảiđượctáchriêng.Giảsửquývịbịsaysóng,vàđượccấpmộtcáichăntrịliệubằngsứcép(acupressure)và50mg
meclizine.Quývịthấytrạngtháikhóchịubiếnmất.Cáigìđãtạorakếtquảấy–cáichănhaythuốc?Quývịchỉcóthểkhẳngđịnhnếuquývịdùngcáinàymàkhôngdùngcáikia,nếulầnsauquývịbịsaysóng.Bâygiờhãyhìnhdungrằngquývịkhôngsaymêkhoahọcđếnmứcsẵnsàngbịsaysóng.Khiđóquývịsẽkhôngtáchbạchcácbiếnsố.Quývịsẽlạisửdụngcảhaibiệnphápcùnglúc.Quývịthuđượckếtquảthựctiễnnhưmongmuốn;quývịcóthểnóirằngkiếnthứcmớithuđượckhôngđángđểphảichịucảmgiáckhóchịu.
Thườngthìthínghiệmphảiđượcthựchiệnkháchquan1,đểnhữngngườihyvọngvàomộtkếtquảnhấtđịnhkhôngthểởvịthếđánhgiáđượckếtquả.Chẳnghạn,khikiểmnghiệmmộtloạithuốcmới,quývịcóthểmuốncácthầythuốclànhữngngườiquyếtđịnhnhữngtriệuchứngnàocủabệnhnhâncóthuyêngiảmkhôngđượcbiếttrướcbệnhnhânnàođãđượcuốngloạithuốcmới.Kiếnthứccóthểlàmảnhhưởngđếnquyếtđịnhcủahọ,thậmchínếuchỉlàvôthức.Thayvàođódanhsáchnhữngngườicóthuyêngiảmcáctriệuchứngcóthểđượcđemsosánhvớidanhsáchnhữngngườiuốngloạithuốcmới,mỗidanhsáchphảiđượcxácđịnhđộclập.Sauđóquývịcóthểxácđịnhxemmốitươngquan.Hoặckhitiếnhànhnhậndiệntộiphạmtrựctiếphoặcquaảnh,sĩquancảnhsátlàmnhiệmvụkhôngnênbiếtailàđốitượngtìnhnghichính,nhưthếsẽkhônggâyảnhhưởngđếnnhânchứngdùlàvôthứchaycóýthức.
---
1. Nguyênvăn“double-blind”.Thuậtngữnàydùngđểmôtảmộtnghiêncứutrongđócảbênthẩmđịnhvàngườithamgiađềukhônghềbiếttínhchấtcủaphươngphápđiềutrịmàngườithamgianhậnđược.–ND
---
---
Ngoàiviệcdạychochúngtacầnlàmgìkhiđánhgiámộttuyênbốliênquanđếnkiếnthức,bấtkỳbộcôngcụnhậndiệnnhữngđiềuvôlýhữuhiệunàocũngđềuphảidạychochúngtabiếtnhữnggìkhôngnênlàm.Nógiúpchúngtanhậnranhữngsailầmphổbiếnvànguyhiểmnhấtvềmặtlogic.Nhiềuvídụhữuíchcóthểthấytrongtôngiáovàchínhtrị,bởivìnhữngngườithamgiavàocáclĩnhvựcnàyđềuthườngbuộcphảiphânđịnhhaiđịnhđềđốilậpnhau.Trongsốnhữngsailầmnàysẽcó:
·Adhomimem–cụmtừLatinchỉ“liênquanđếnconngười,”nhằmvàongườitranhluậnchứkhôngphảilậpluận(vídụ,ĐứcchaTiếnsĩSmithlàmộttínđồKinhthánhtràolưuchínhthốngnổitiếng,vìthếnhữngphảnbáccủaôngđốivớiquátrìnhtiếnhóakhôngcầnphảixemxétmộtcáchkỹcàng);
·Lýlẽtừphíagiớichức(vídụ,TổngthốngRichardNixonnênđượcbầulạibởivìôngấycómộtkếhoạchbímậtnhằmkếtthúcchiếntranhởĐôngNamÁ–nhưngvìnóbímật,nênkhôngcócáchnàochocửtriđánhgiáđượcgiátrịcủanó;lýlẽvậnđộngtintưởngôngấybởivìôngấylàTổngthống:đólàmộtsailầm,đúngnhưthựcthếchứngminh);
·Lýlẽtừnhữngkếtquảđốinghịch(vídụ,ChắcchắncótồntạimộtvịChúathựchiệnviệcthưởngphạt,bởivìnếuNgàikhôngtồntạithìxãhộisẽnguyhiểmvàvôphápvôthiênhơnnhiều–cólẽthậmchícònkhôngthểquảnlýnổi.Hoặc:Bịcáotrongmộtvụxétxửtộigiếtngườiđãđượcphổbiếnrộngrãichắcchắnlàkẻcótội;nếukhông,đâysẽlàmộtsựkhuyếnkhíchnhữngkẻkhácgiếtvợcủamình);
---
MộtcôngthứcmangtínhhoàinghihơncủanhàsửhọcLaMãPolybius:
Vìquầnchúngkhôngkiênđịnh,toànnhữngướcmuốnngangngược,dễkíchđộngvàchẳngbậntâmđếnhậuquả,chắcchắntronghọngậptrànnỗisợhãigiữchohọtrongkhuônkhổtrậttự.Dođó,ngườicổđạiđãrấtthànhcôngkhisángtạoracácvịthần,vàniềmtinvàosựtrừngphạtsaukhichếtđi.–TG
---
·Lýlẽthiếubằngchứngngượclại(appealtoignorance)–làkhẳngđịnhchorằngbấtkỳđiềugìkhôngthểchứngminhlàsaithìphảiđúng,vàngượclại(vídu,KhôngcóbằngchứngthuyếtphụcrằngUFOkhônghềtớithămTráiĐất;dođóUFOcótồntại–vàcósựsốngthôngminhởđâuđótrongVũtrụ.Hoặc:Cóthểcó70kazillionthếgiớikhác,nhưngkhôngcóthếgiớinàocósựtiếnbộvềmặtđạođứcbằngTráiĐất,chonênchúngtavẫnlàtrungtâmVũtrụ).Kiểunóngvộivớisựmơhồnàycóthểbịphêphántrongcâu:Thiếubằngchứngkhôngphảilàbằngchứngvềtìnhtrạngthiếu.
·Biệnhộđặcbiệt,thườngđểcứumộtđịnhđềđanggặprắcrối(vídụ,LàmsaomộtvịChúanhântừlạibắtcácthếhệtươnglaiphảichịukhổchỉvìmộtngườiđànbà,bấtchấpmệnhlệnh,xúigiụcngườiđànôngănquảtáo?Biệnhộđặcbiệt:quývịchưahiểuThuyếtTựnguyệnvôcùngảodiệu.Hoặc:LàmsaolạicóthểcóCha,ConvàThánhthầnngangbằngnhautrongcùngmộtConngười?Biệnhộđặcbiệt:QuývịchưahiểuSựHuyềnảoThầnthánhcủaChúaBangôi.Hoặc:LàmthếnàoChúalạichophépcáctínđồDoThái,ThiênChúa,vàHồigiáo–mỗitôngiáo,bằngcáchriêngcủahọ,vẫntuân
thủnhữngbiệnpháptừtâmvàtrắcẩnvĩđại–phạmnhiềutộiácsuốtmộtthờigiandàiđếnvậy?Biệnhộđặcbiệt:QuývịlạichưahiểuvềsựTựnguyện.VàChúaxuấthiệnbằngnhữngcáchthứchuyềnbí).
·Xincâuhỏi,cũnggọilàthừanhậncâutrảlời(vídụ,Chúngtaphảiápdụngántửhìnhđểngănchặntộiphạmnghiêmtrọng.Nhưngthựctếtỉlệtộiphạmnghiêmtrọngcógiảmkhiántửhìnhđượcápdụngkhông?Hoặc:Thịtrườngchứngkhoánsụtgiảmngàyhômquadonhàđầutưđiềuchỉnhkỹthuậtvàthulợinhuận–nhưngcóbằngchứngđộclậpnàochothấyvaitròmangtínhnguyênnhâncủaviệc“điềuchỉnh”vàthulợinhuậnhaykhông;chúngtacóbiếtđượcgìtừcáchgiảithíchnàykhông?);
·Sànglọcquansát,cũnggọilàliệtkênhữngtrườnghợphữuích,hoặcnhưtriếtgiaFrancisBaconmôtả,chỉtínhphầnănđiểmvàbỏquaphầnđánhtrượt(vídụ,MộtbangluôntựhàovớinhữngvịTổngthốngcủamìnhnhưnglạiimlặngtrướcnhữngtêngiếtngườihàngloạtởđây);
---
Vídụmàtôithíchlàcâuchuyệnnày,kểvềnhàvậtlýngườiItaliaEnricoFermi,vừamớiđặtchânđếnbờbiểnnướcMỹ,đượcchọnngayvàoDựánvũkhíhạtnhânManhattan,vàđượcđưatớigặpgỡtrựcdiệnvớicácđôđốcHoaKỳgiữalúcThếChiến2đangdiễnra:
Chonênđólàmộtvịtướngxuấtsắc,ngườitanóivớiông.
Thếnàolàmộtvịtướngxuấtsắc?Fermihỏilại.
Tôiđoánđólàmộtvịtướngđãđánhthắngnhiềutrậnchiếnliên
tiếp.
Baonhiêu?
Saukhitraoquađổilại,họthốngnhấtconsố5.
BaonhiêuphầntrămtướnglĩnhMỹthuộchạngxuấtsắc?
Saukhitraoquađổilạithêm,họthốngnhấtconsốvàiphầntrăm.
Nhưnghãytưởngtượng,Fermiđáplại,rằngkhônghềcócáigọilàmộtvịtướngxuấtsắc,rằngtấtcảcácđộiquânđềungangnhau,vàrằngthắngmộttrậnchỉđơnthuầnlàvấnđềcơhội.Khiđócơhộithắngmộttrậnđánhlà1/2;haitrậnlà¼,batrậnlà1/8,bốntrậnlà1/16,vànămtrậnliêntiếplà1/32–tứclàkhoảng3%.QuývịsẽnghĩrằngchỉvàiphầntrămtướnglĩnhMỹđánhthắng5trậnliêntiếp–thuầntúydocơhội.Giờ,cóaitrongsốhọthắngđược10trậnliêntiếpkhông…?-TG
---
·Hiểusaibảnchấtsốliệuthốngkê(vídụ,TổngthốngDwightEisenhowertỏrangạcnhiênvàhoảnghốtkhipháthiệnrađếnmộtnửasốngườiMỹcótríthôngminhdướimứctrungbình);
·Mâuthuẫn(vídụ,Hãylênkếhoạchthậtcẩntrọngchokhảnăngxấunhấtvềmộtđốithủquânsựtiềmtàng,nhưngchớphớtlờnhữngdựđoánkhoahọcvềcáchiểmhọamôitrườngchỉvìchúngchưađược“chứngminh.”Hoặc:HãyquykếtmứcsuygiảmtuổithọởLiênXôtrướcđâychonhữngthấtbạicủachủnghĩacộngsảntừnhiềunămtrước,nhưngđừngbaogiờquykếttỉlệtửvongsơsinhcaoởHoaKỳ(hiệncaonhấttrongsốcácnướccôngnghiệphàngđầu)cho
nhữngthấtbạicủachủnghĩatưbản.Hoặc:HãyxemviệcVũtrụtiếptụctồntạimãimãitrongtươnglailàđiềuhoàntoànhợplý,nhưnghãyđánhgiákhảnăngnócótuổiđờivôhạntrongquákhứlàđiềuphilý);
·Nonsequitur–cụmtừLatinmangnghĩa“khôngnhấtquán”(vídụ,ĐấtnướcchúngtasẽthắngthếvìChúathậtvĩđại.Nhưnggầnnhưmọiquốcgiađềuxemđiềunàylàđúng).Thườngthìnhữngngườirơivàosailầmnonsequiturthườngkhôngnhậnracáckhảnăngkhácnhau;
·Posthoc,ergopropterhoc–cụmtừLatinmangnghĩa“Nóđãxảyra,ắtlàdovậy”(vídụ,HồngyGiáochủJaimeSin,TổngGiámmụcởManila:“Tabiết…mộtcôgái26tuổitrôngnhư60bởivìcôsửdụngthuốc[tránhthai].”Hoặc:Trướckhiphụnữđượcquyềnbỏphiếu,khônghềcóvũkhíhạtnhân);
·Câuhỏivônghĩa(vídụ,Chuyệngìxảyrakhimộtlựckhôngthểcảnlạiđượcgặpmộtvậtkhôngthểdichuyểnđược?Nhưngnếucómộtthứlàmlựckhôngthểcảnlạiđượcnhưthếthìcóthểlạikhôngcónhữngvậtkhôngthểdichuyểnđượcvàngượclại);
·Bỏphầngiữa,haylưỡngphângiả-chỉxemxéthaitháicựctrongmộtthểliêntụcgồmcáckhảnăngtrunggian(vídụ,“Chắcchắn,theoýanhấy;chồngtôihoànhảo;tôilúcnàocũngsai.”Hoặc:“Hoặcquývịyêunướcmìnhhoặcghétnó.”Hoặc:“Nếuquývịkhôngphảilàmộtphầncủagiảiphápthìquývịlàmộtphầncủavấnđề”);
·Ngắnhạnsovớidàihạn–mộttậphợpconcủalưỡngphângiả,nhưngquantrọngđếnmứctôiphảitáchriêngđểquývịđặcbiệtlưuý(vídụ,Chúngtakhôngthểkhamđượcnhữngchươngtrìnhnuôidưỡngtrẻsuydinhdưỡngvàgiáodụctrẻvỡlòng.Chúngtacầnkhẩn
trươnggiảiquyếttộiphạmtrênđườngphố.Hoặc:Tạisaolạithămdòkhônggianhoặctheođuổikhoahọccơbảnkhichúngtađangthâmhụtngânsáchrấtlớn?);
·Dốctrơn,liênquanđếnbỏphầngiữa(vídụ,Nếuchúngtachophéppháthaitrongvàituầnđầutiênmangthaithìsẽkhôngthểnàongănchặnđượcchuyệngiếthạimộtđứatrẻsơsinh.Hoặc,ngượclại:Nếunhànướccấmpháthaikểcảởthángthứ9thìđiềuđósẽnhanhchóngchochúngtabiếtphảilàmgìvớicơthểcủamìnhngaytừlúcthụthai);
·Lẫnlộntươngquanvàkếtquả(vídụ,Mộtkhảosátchothấycónhiềungườitốtnghiệpđạihọcbịđồngtínhhơnlànhữngngườicóhọcvấnthấphơn;dođógiáodụckhiếnchongườidânđồngtính.Hoặc:NhữngtrậnđộngđấtởAndeantươngliênvớinhữnglầntiếpcậngầnnhấttớiThiênVươngtinh;dođó–mặcdùthiếutươngliênđốivớiMộctinhởgầnhơnvàlớnhơn–yếutốsaugâyrayếutốtrước);
---
Hoặc:Trẻemxemcácchươngtrìnhtruyềnhìnhbạolựccóxuhướngbạolựchơnkhichúnglớnlên.Nhưngcóđúnglàtruyềnhìnhgâyrabạolực,haytrẻbạolựcthíchxemnhữngchươngtrìnhbạolựchaykhông?Rấtcókhảnăngcảhaigiảthuyếtđềuđúng.Nhữngngườibiệnhộchobạolựctruyềnhìnhchorằngbấtkỳaiđềucóthểphậnbiệtđượcgiữatruyềnhìnhvớithựctại.NhưngcácchươngtrìnhtrẻemsángthứBảyhiệnchiếutrungbình25cảnhbạolựcmỗigiờ.Chíít,điềunàygiúpcácemnhỏthờơvớitháiđộhunghăngvàtànnhẫn.Vànếunhữngngườilớnnhạycảmcóthểmangnhữngkýứcsailệchtrongóchọthì
chúngtacóthểreorắcđượcgìvàoconcáichúngtakhichúngtađểchúngtiếpxúcvớikhoảng100.000hànhđộngbạolựctrướckhichúngtốtnghiệptiểuhọc?–TG
---
·Ngườirơm–cáchnóichâmbiếmmộtvịthếdễcôngkíchhơn(vídụ,Cácnhàkhoahọcchorằngcácsinhvậtngẫunhiêntụhợplạivớinhau-mộtcôngthứccốýbỏquahiểubiếtthấuđáođóngvaitròtrungtâmcủaDarwin,rằngTựnhiênlựachọnbằngcáchgiữlạinhữnggìcótácdụngvàloạibỏnhữnggìkhông.Hoặc–đâycũnglàsailệchngắnhạn/dàihạn–cácnhàmôitrườngquantâmđếnchimcổrắnvàcúmèohoahơnlàvớiconngười);
·Bằngchứngbịlấpliếm,hoặcbánsựthật(vídụ,Một“lờitiêntri”đượctríchdẫnnhiềuvàchínhxácđếnkỳlạvềâmmưuámsátTổngthốngReaganđượctrìnhchiếutrêntruyềnhình;nhưng–mộtchitiếtquantrọng–liệunóđượcghilạitrướchaysausựkiện?Hay:Nhữnghànhđộngbấtminhnàycủachínhphủđòihỏiphảicócáchmạng,thậmchínếuquývịkhôngthểlàmmóntrứngốplếpmàkhôngphảiđậpvàiquảtrứng.Đúng,nhưngphảichăngđâycóthểlàmộtcuộccáchmạngtrongđósẽthêmnhiềungườibịgiếthạihơnlàdướichếđộtrướckhông?Kinhnghiệmcủacáccuộccáchmạngkhácđãgợiýđiềugì?Phảichăngtấtcảcáccuộccáchmạngchốnglạinhữngchếđộápbứcđềuđượcmongmuốnvàphùhợpvớilợiíchcủangườidân?);
·Nóitránh(vídụ,ViệctáchbạchquyềnlựccủaQuốchộiHoaKỳchỉrõrằngHoaKỳcóthểkhôngcầntiếnhànhchiếntranhnếukhôngđượcQuốchộituyênbố.Mặckhác,cácTổngthốngđượcgiaokiểmsoátchínhsáchngoạigiaovàtiếnhànhchiếntranh,vốnlànhữngcôngcụhungmạnhgiúphọđượctáiđắccử.Dođó,cácTổngthống
củachínhđảngnàocũngcóthểmuốndànxếpchiếntranhtrongkhiphấtcờvàgọichiếntranhlàgìđókhác–“hànhđộngcủacảnhsát”,“xâmnhậpcóvũtrang”,“tấncôngphảnứngtựvệ”,“bìnhđịnh”,“bảovệquyềnlợinướcMỹ”,vàrấtnhiều“chiếndịch”,chẳnghạn“ChiếndịchJustCause.”Nhữngkiểunóitrạivềchiếntranhlàmộttrongnhữnghìnhthứcsángtạolạingônngữchocácmụcđíchchínhtrị.Talleyrandnói“Mộtnghệthuậtquantrọngcủacácchínhtrịgialàtìmranhữngtêngọimớichonhữngthiếtchếđãtrởthànhghêtởmvớicôngchúngnếumangtêngọicũ”).
Việcbiếtrõsựtồntạicủanhữngsailầmmangtínhlogicvàtutừnhưthếsẽhoànchỉnhbộcôngcụcủachúngta.Nhưtấtcảmọicôngcụ,bộcôngcụpháthiệnnhữngđiềuvôlýcóthểbịsửdụngsai,ápdụngkhôngđúngbốicảnh,hoặcthậmchíđượcdùngthaythếchoviệctưduy.Nhưngkhiápdụngmộtcáchkhôngngoan,nócóthểtạorakhácbiệttrênthếgiớinày–ítnhấttrongviệcđánhgiánhữngluậnđiểmcủachínhchúngtatrướckhichúngtatrìnhbàychongườikhác.
---
NgànhcôngnghiệpthuốclácủaMỹthuđượctổngsố50tỉđôlamỗinăm.Ngànhthuốcláthừanhậnrằng,cósựtươngliênvềmặtthốngkêgiữaviệchútthuốcvàbệnhungthư,nhưngkhôngphảilàmốiquanhệkếtquả.Họámchỉrằng,ởđâycómộtsailầmvềmặtlogic.Điềunàynghĩalàgì?Cólẽnhữngngườicóxuhướngditruyềnđốivớiungthưcũngcóxuhướngditruyềnvớiviệcsửdụngcácloạithuốcgâynghiện–chonênbệnhungthưvàhútthuốccóthểtươngliênvớinhau,nhưngbệnhungthưkhôngphảidohútthuốcgâyra.Cóthểnghĩranhữngliênhệngàycàngcườngđiệukiểunày.Đâychínhxáclàmộttrongnhữnglýdokhoahọcluôncầnđếnthínghiệmcókiểmsoát.
Giảsửquývịbôinhựathuốclálênlưngmộtsốlượnglớnchuột,vàcũngtheodõisứckhỏecủamộtsốlượnglớnchuộtgầnnhưgiốnghệt,quývịcóthểhoàntoàntinchắcrằngquanhệtươngliêncótínhchấtnguyênnhân-kếtquả.Hítkhóithuốclá,vàkhảnăngmắcungthưtănglên;khônghít,vàtỉlệgiữnguyênởmứccơbản.Tươngtựnhưvậyvớibệnhkhíthũng,viêmphếquản,vàcácbệnhtimmạch.
Khicôngtrìnhđầutiênđượccôngbốtrêncácấnphẩmkhoahọcvàonăm1953chothấycácchấttrongkhóithuốclákhiđượcbôilênlưngchuộttạoranhữngkhốiuáctính,phảnứngcủasáucôngtythuốclálớnlàphátđộngmộtchiếndịchquanhệcôngchúngđểcôngkíchcôngtrìnhnghiêncứu,đượcQuỹSloanKetteringtàitrợ.SựkiệnnàychẳngkhácgìnhữnggìCôngtyDuPontđãlàmkhinghiêncứuđầutiênđượccôngbốnăm1974chothấysảnphẩmFreontấncôngvàotầngozone.Cónhiềuvídụkhácnữa.
Quývịcóthểnghĩrằngtrướckhihọlênánnhữngpháthiệnnghiêncứugâykhóchịu,cácdoanhnghiệplớnsẽdànhnhữngkhoảnđángkểđểkiểmtramứcđộantoàncủasảnphẩmmàhọsảnxuất.Vànếuhọbỏsótgìđó,nếucácnhàkhoahọcđộclậpchỉramộtnguycơ,thìtạisaocáccôngtynàylạiphảnđối?Phảichănghọthàgiếtngườicònhơnmấtlợinhuận?Nếu,trongmộtthếgiớikhôngđángtincậy,luônxảyrasaisótthìphảichăngkhôngnêncóthiênkiếnđốivớiviệcbảovệkháchhàngvàcôngchúng?Và,rấttìnhcờ,nhữngtrườnghợpnàynóilênđiềugìchocảnhsátvềkhảnăngcủahệthốngdoanhnghiệptựdo?Phảichăngđâykhôngphảilànhữngvídụtrongđóítnhấtmộtsựcanthiệpnàođócủachínhphủchínhlàmốiquantâmcủacôngchúng?
Mộtbáocáonộibộnăm1971củaCôngtyThuốcláBrownvà
Williamsonliệtkêmộtmụctiêucủadoanhnghiệplà“xóabỏtrongtấmtrícủahàngtriệungườilờiquykếtsailầmrằnghútthuốclágâyraungthưphổivàcácbệnhkhác;mộtcáobuộcdựatrênnhữnggiảđịnhcuồngtín,nhữnglờiđồnthổisailệch,nhữngtuyênbốkhôngcócơsởvànhữngphátngônphikhoahọccũngnhưnhữngphỏngđoáncủađámngườicơhộichủnghĩamuốnnổidanh.”Họtrìnhbày
Sựcôngkíchbấtchínhlạthườngvàchưatừngcótiềnlệnhằmvàothuốclá,cấuthànhlêntộidanhphỉbángvàvukhốngtệhạinhấttừngbiếtđốivớibấtkỳsảnphẩmnàotronglịchsửthươngmạitựdo;lờiphỉbángmangtínhchấttộiphạmvớitầmvócvàhàmẩnđủkhiếnngườitatựhỏilàmthếnàomộtcuộcthậptựchinhbằngnhữnglờivukhốngnhưvậylạicóthểđượcchấpnhậntheoHiếnpháp.
Lờinóikhoatrươngnàychỉhơigâyphẫnnộhơnmộtchútsovớinhữnggìngànhthuốcláthỉnhthoảnglạitungrachocôngchúngtiêuthụ.
Córấtnhiềunhãnhiệuthuốcláquảngcáohàmlượng“nhựa”thấp(10mgmỗiđiếuthuốchoặcthấphơn).Tạisaođâylạilàmộtưuđiểm?Bởivìđóchínhlànhữngloạinhựachịulửatrongđótậptrungnhiềuhydrocarbonthơmđachukỳvàmộtsốchấtgâyungthưkhác.Cácquảngcáonhựathấpkhôngphảilàlờingầmthừanhậncủacáccôngtythuốclárằngthựctếthuốclágâyraungthưđấysao?
HealthyBuildingsInternationallàmộttổchứclợinhuận,tiếpnhậnhàngtriệuđôlatừngànhthuốclátrongnhiềunăm.Nótiếnhànhnghiêncứuvềkhóithứcấp,vàlàmchứngchocáccôngtythuốclá.Năm1994,bakỹsưcủatổchứcnàychobiếtlãnhđạocaocấpđãgiảmạodữliệuvềcácphântửthuốclácóthểhítđượctrongkhôngkhí.Dùthếnàothìcácdữliệusángchếhoặc“đãchỉnhlý”đều
làmchokhóithuốclácóvẻantoànhơnsovớinhữngthôngsốcủanhữngkỹsưnàythểhiện.Phảichăngcácbộphậnnghiêncứucủadoanhnghiệphoặccácđốitácnghiêncứubênngoàiđãtìmđượcmộtsảnphẩmnguyhiểmhơncảnhữnggìdoanhnghiệpthuốclácôngkhaituyênbố?Nếuđúngvậy,côngviệccủahọcótiếptụckhông?
Thuốclálàthứgâynghiện;theonhiềutiêuchí,cònhơncảheroinvàcocaine.Cólýdokhiếnmọingười,nhưquảngcáotừthậpniên1940ghirõ,“đibộcảdặmđườngvìmộtđiếuCamel.”CónhiềungườichếtvìthuốcláhơntổngsốngườichếttrongThếChiến2.TheoTổchứcYtếThếgiới,hútthuốcgiếtchết3triệungườitrêntoànthếgiớimỗinăm.Consốnàysẽtănglên10triệumỗinămvàonăm2020–mộtphầnvìchiếndịchquảngcáoquymônhằmkhắchọaviệchútthuốcnhưlàmộtmốtthờithượngvàtântiếnđốivớiphụnữtrẻởthếgiớiđangpháttriển.Mộtphầnthànhcôngcủangànhthuốclátrongviệccungcấpsảnphẩmchứachấtđộchạigâynghiệnnàycóthểchínhlànhờngườidânchưaquenvớiviệcpháthiệnnhữngđiềuvôlý,vớitưduyphêphán,vàphươngphápkhoahọc.Tínhcảtincũnggiếtchếtngườita.
Chương13.ÁMẢNHVỚITHỰCTIỄN
Mộtchủtàuđịnhpháimộtcontàutrởdidânrabiển.Ôngấybiếtrằngcontàuđãcũ,vàkhôngđượcđóngchắcchắnngaytừđầu;rằngnóđãđitớinhiềuvùngbiểnvàmiềnđất,vàthườngxuyêncầnphảiduytu.Ôngcảmthấynghingờrằngcóthểnókhôngcònphùhợpđibiểnnữa.Nhữngnghingờnàydaydứttrongtâmtríông,vàlàmchoôngkhôngvui;ôngnghĩrằngcólẽôngnênđạituvàsửachữalạicontàuthậtkỹlưỡng,chodùviệcnàykhiếnôngkhátốnkém.Tuynhiên,trướckhicontàugiươngbuồmrakhơi,ôngđãthànhcôngtrongviệcchếngựnhữngsuynghĩsầumuộnnày.Ôngtựnhủmìnhrằngnóđãantoànvượtquanhiềuhảitrìnhvàchịuđượcrấtnhiềucơnbão,rằngthậtvôcăncứkhichorằngnósẽkhôngantoànvềđếnnhàsauchuyếnđinày.ÔngđặtniềmtinvàosựphùhộcủaThượngđế,vốnhiếmkhilạikhôngbảovệtấtcảnhữnggiađìnhkhốnkhổđangphảirờibỏquêchađấttổđểtìmkiếmthờivậntốthơnởxứngười.Ôngsẽgạtbỏkhỏitâmtrímìnhtấtcảnhữngnghingờnhỏmọnvềtínhtrungthựccủanhữngngườicôngnhânvàcácnhàthầu.Cứnhưthế,ôngcóniềmtinthoảimáivàthànhthậtrằngcontàunàycủaônghoàntoànantoànvàđủkhảnăngrabiển;ôngnhìnnórakhơivớitráitimnhẹnhõm,vànhữnghyvọngnhântừrằngnhữngngườithahươngsẽthànhcôngởquêhươngmớixalạcủahọ;vàôngđãphảinhậntiềnbảohiểmkhicontàuchìmgiữađạidương.
Chúngtasẽnóigìvớiôngấy?Chắcchắnlàđiềunày,rằngôngấythựcsựlàkẻcótộigâyracáichếtcủanhữngngườiđó.Phảithừanhậnrằngôngấyđãrấttinvàokhảnăngcủacontàu;nhưngsựtin
tưởngchắcchắncủaôngấytuyệtkhôngthểgiúpgìchoôngấy,bởivìôngấykhôngcóquyềntinvàobằngchứngtrướcmặtmình.Ôngấycóniềmtinkhôngphảinhờkiêntrìthẩmtra,màbằngcáchxuatannhữngnghingờcủamình…
WilliamK.Clifford
ĐạođứcNiềmtin(TheEthicsofBelief)
(1874)
Ởranhgiớicủakhoahọc–vàđôikhinhưmộtsựchuyểngiaotừtưduytiềnkhoahọc–lấplómộtloạtýtưởnglôicuốn,hoặcítnhấtcũngkhádịthường,nhưnglạikhôngđượcxemxétmộtcáchthấuđáobằngbộcôngcụpháthiệnnhữngđiềuvôlý,ítnhấtlàbởinhữngngườiủnghộcácýtưởngấy:quanniệmchorằngbềmặtTráiĐấtnằmởbêntrong,chứkhôngphảibênngoài,củađịacầu;hoặcnhữngtuyênbốrằngquývịcóthểtựmìnhbaybổnglênnhờngồithiềnvàrằngcácvũcôngbalêvàcáccầuthủbóngrổthườngxuyênnhảycaođượcbằngcáchbaylên;hoặcđịnhđềchorằngtôicócáigọilàlinhhồn,khôngphảicấuthànhtừvậtchấthaynănglượng,màtừthứgìđókhácnhưnghiệnchưacóbằngchứnggì,vàlinhhồnđócóthểtrởlạinhậpvàomộtconbòhaymộtconsâusaukhitôichếtđi.
Mónquàđiểnhìnhcủagiảkhoahọcvàmêtín–đâychỉlàmộtdanhsáchđạidiện,chưaphảiđầyđủ-làchiêmtinh;TamgiácBermuda;“NgườiChânto”vàquáivậtLochNess;ma;“mắtquỷ”;“quầnghàoquang”nhiềumàuđượccholàxuấthiệnquanhđầucủatấtcảmọingười(vớimàusắctùythuộcvàotừngngười);nănglựcngoạicảm(ESP)nhưthầngiaocáchcảm,linhcảm,siêunăng,và“thiênlýnhãn”đếntậnnhữngnơixatít;niềmtinchorằng13làcon
số“khôngmaymắn”(vìđiềunàymànhiềutòanhàvănphòngvàkháchsạnởMỹnhảycóctừtầng12lên14–tạisaolạinhưthế?);nhữngbứctượngchảymáu;quanniệmchorằngđeomộtcáichânthỏtheongườisẽmanglạimaymắn;phươngpháptìmkiếmmạchnướchaykimloạibằngquedòhoặcphépthuật;“giaotiếpdễdàng”nhờbệnhtựkỷ;niềmtinchorằnglưỡidaocạocàngsắchơnkhiđượccấtgiữbêntrongnhữnghìnhkimtựthápbằngbìacứng,vànhữngnguyênlýkhácvề“mônnghiêncứukimtựtháp”;cáccuộcđiệnđàm(chưahềcócuộcnàođượcghilại)từcõiâm;nhữnglờitiêntricủaNostradamus1;phátkiếnvềnhữngcongiundẹtchưahềđượcđàotạocóthểnhậnbiếtmộtnhiệmvụnhờănphầnxácđãtánnhỏcủanhữngcongiundẹtđãđượcrènluyệnkhác;quanniệmchorằngkhiMặttrăngtròntỉlệtộiphạmsẽtănglên;thuậtxemtướngtay;mệnhlýhọc;máypháthiệnnóidối;saochổi,látrà,vànhữngcasinhnở“kỳquái”đượcxemnhưnhữngđiềmbáochocácsựkiệntươnglai(cộngthêmnhữnghìnhthứcbóitoánrấtthịnhhànhởcácthờiđạitrước,thựchiệnbằngcáchxemruột,khói,hìnhdạngngọnlửa,bóng,vàcảphân;nghetiếngbụngsôi;vàthậmchí,cómộtthờigianngắn,kiểmtracácbảngloga);“chụpảnh”nhữngsựkiệnquákhứ,nhưvụhànhhìnhJesus;mộtconvoiNgacóthểnóitrôichảy;“nhữngngườidễthôimien”cókhảnăng,khibịbịtmắtqualoa,đọcsáchbằngđầungóntay;EdgarCayce(ngườitiênđoánrằngvàothậpniên1960lụcđịa“bịmất”Atlantissẽ“nổilên”)vànhững“nhàtiêntri”khác,cảkhingủhoặclúcthức;chếđộănkiêngtheolờikhuyêncủađámlangbămbịpbợm;nhữngtrảinghiệmthoátxác(vídụ,chếtlâmsàng)đượcdiễngiảinhưlànhữngsựkiệnthậtởthếgiớibênngoài;tròlừagạtcủanhữngkẻchữabệnhbằngđứctin;bảngcầucơ;đờisốngtìnhcảmcủacâyphonglữ,đượcpháthiệnnhờmạnhdạnsửdụngmột“thiếtbịpháthiệnnóidối”;thứnướcnhớđượcnhữngphântửnàothườngđượchòatantrongnó;phánxét
tínhcáchquacácđặcđiểmkhuônmặthoặccáckhoáytrênđầu;quanniệmrấtnhầmlẫnkiểu“conkhỉthứ100”vànhữngtuyênbốkhácchorằngbấtkỳđiềugìmàmộtbộphậnnhỏnàotrongchúngtamuốnlàđúngthìthậtsựluônđúng;chuyệnnhiềungườitựbốccháyvàbịthiêurụi;nhịpsinhhọc3chukỳ;nhữngcỗmáychuyểnđộngvĩnhcửu,hứahẹncungcấpnguồnnănglượngvôhạn(nhưngtấtcảnhữngthứnày,vìlýdonàyhaylýdokhác,đềubịnhữngngườicóquanđiểmhoàinghitừchốithẩmđịnh);nhữngdựđoánvôlýmộtcáchcóhệthốngcủaJeaneDixon(người“dựđoán”LiênXôsẽxâmlượciranvàonăm1953vànăm1965dựđoánrằngLiênXôsẽđánhbạiHoaKỳtrongviệcđưangườiđầutiênlênMặtTrăng)vànhữngchuyêngia“đồngcốt”khác;dựđoáncủaNhữngnhânchứngcủaĐứcJehovahrằngthếgiớisẽkếtthúcvàonăm1917,vànhiềulờitiêntritươngtự;dianeticsvàKhoaLuậngiáo(Scientology);CarlosCastanedavà“mathuật”;nhữngtuyênbốvềviệcpháthiệnraphếtíchcủaConthuyềnNoah;“NỗihãihùngAmityville”2vànhữngámảnhkhác;vànhữngcâuchuyệnvềmộtconkhủnglongănlánhỏlaorầmrầmquanhữngcánhrừngrậmnhiệtđớiởCộnghòaCongo.[MộtcuộcthảoluậnsâuvềnhiềunhậnđịnhnhưtrêncóthểthấytrongBáchkhoathưnhữngđiềuhuyềnbí(EncyclopediaoftheParanormal)doGordonSteinchủbiên,Buffalo:PrometheusBooks,1996].
---
1. Nostradamus(1503–1566)làtênLatinhóacủaMicheldeNostredame,dượcsĩvànhàtiêntringườiPháp,tácgiảquyểnNhữnglờitiêntri(LesPropheties),mộtbộsưutậplừngdanhnhữngđiềutiêntricủaôngđượcxuấtbảnnăm1555.Quyểnsáchlàmộttậphợpnhữngbàiđoảnthigồm4câu,mỗinhóm100câunóivềmộtthếkỷ.Lờilẽtrongquyểnsấmkýnàymơhồ,
khóhiểu,miêutảnhữngbiếncốđượctiênliệusẽxảyđếnchothếgiớitừgiữathếkỷ16chođếnngàytậnthế,theodựkiếnlàvàonăm3797.–ND
2. NỗihãihungAmityville:MộttruyệncóthậtlàcuốnsáchcủaJayAnson,xuấtbảntháng9năm1977.Đâycũnglàcơsởcho10bộphimpháthànhtừ1979đến2011.NgườitachorằngcuốnsáchdựatrênnhữngtrảinghiệmhuyềnbítrongđờithậtcủagiađìnhLutz,nhưnggâyrấtnhiềutranhcãivàkiệncáoliênquanđếntínhxácthựccủanó.Tháng12năm1975,GeorgevàKathyLutzcùngbaconriêngcủaKathychuyểnđếncănnhàsố112OceanAvenue,mộtcănnhàcótừthờithuộcđịaHàLanởAmityville,mộtvùngngoạiôthuộcbờnamLongIsland,NewYork.MườibathángtrướckhigiađìnhLutzchuyểntới,RonaldDeFeoJr.đãbắnchết6ngườitronggiađìnhmìnhtạingôinhànày.Sau28ngày,giađìnhLutzchuyểnđivìchorằnghọgặpnhiềuhiệntượnghuyềnbíđángsợxảyratạiđây.–ND
3. Viphạmcácquytắcđốivới“cácnhàtiêntrivàphùthủy”màThomasAdyđưaranăm1656:“Khigặpnhữngđiềuđángngờ,họphảiđưaranhữngcâutrảlờiđángngờ…Nếucónhữngkhảnăngchắcchắnhơn,họphảiđưaranhữngcâutrảlờichắcchắnhơn.”-TG
---
NhiềuluậnthuyếtnhưthếnàybịbácbỏbởicáctínđồThiênChúagiáotheotràolưuchínhthốngvàcảngườiDoTháivìKinhthánhralệnhnhưvậy.Deuteronomy(18:10,11),cuốnthứ5trongbộKinhthánhDoTháighirõ(theobảndịchcủaVuaJames):
Trongcácngươisẽkhôngthểtìmrabấtkỳailàmchocontrai
haycongáianhtađiqualửa,hoặcsửdụngnănglựctiêntri,hoặcmộtngườiquansátthờigian,hoặcmộtthầybùa,hoặcmộtphùthủy.Hoặcmộtngườilàmphépmê,hoặcngườithamvấnđượcnhữnglinhhồnquenbiết,hoặcmộtphùthủy,hoặcmộtthầyđồng.
Thuậttửvi,lênđồng,bảngcầucơ,dựđoántươnglai,vànhiềuđiềukhácbịcấm.TácgiảDeuteronomykhôngchorằngnhữngviệclàmnhưthếkhôngđemlạinhữnggìchúnghứahẹn.Nhưngđólà“nhữngviệckinhtởm”–cólẽthíchhợpvớinhữngdântộckhác,khôngphảichonhữngtínđồcủaChúa.VàngaycảTôngđồPaul,vốnrấtdễtinnhiềuvấnđề,cũngkhuyênchúngta“chứngminhtấtcảmọiđiều.”
TriếtgiaDoTháiởthếkỷ12làMosesMaimonidescònđixahơncảDeuteronomykhiôngnóithẳngrằngnhữngdạnggiảkhoahọcnàykhôngcótácdụnggì:
Ngườitacấmdínhdángđếnchiêmtinh,sửdụngbùaphép,niệmthầnchú…Tấtcảnhữngviệclàmnàyđềukhônglàgìkhácngoàinhữngđiềudốitrávàlừagạtđượcnhữngkẻngoạigiáocổđạidùngđểđánhlừaquầnchúngvàkhiếnhọsaihướng…Nhữngngườithôngminhvàkhônngoanhiểubiếtrõhơn.[TríchtừMishnehTorah,AvodahZara,Chương11].
Mộtsốtuyênbốrấtkhókiểmnghiệm–chẳnghạn,nếumộtcuộcthámhiểmkhôngpháthiệnđượcmahoặcconkhủnglongănláthìđiềuđókhôngcónghĩalàchúngkhôngtồntại.Thiếubằngchứngkhôngphảibằngchứngvềviệckhôngtồntại.Nhữngtuyênbốkhácdễhơn–chẳnghạn,giundẹtănthịtđồngloạicókhảnăngnhậnbiếthoặctuyênbốchorằngcácquầnthểvikhuẩnchịutácđộngcủamộtloạikhángsinhtrênđĩaagarsẽsinhsôikhiđượccầunguyện(trong
khivikhuẩnbịkiểmsoátlạibịkiềmchếbằnghìnhthứccầunguyện).Mộtvàituyênbố-vídụ,nhữngcỗmáychuyểnđộngvĩnhcửu–cóthểbácbỏngaydựatrênnhữngcăncứvềvậtlýcơbản.Trừnhữngtuyênbốnày,chúngtakhôngthểbiếttrướckhikiểmtrabằngchứngchorằngcácquanđiểmlàsai;nhữngđiềulạlùngthườngxuyênđượctíchhợpvàotrongthânxáckhoahọc.
Câuhỏiluônlàbằngchứngcótácdụngđếnđâu?Gánhnặngbằngchứngchắcchắnđặttrênvaicủanhữngngườiđưaranhữngtuyênbốnhưthế.Mộtsốngườiđềxướngchorằngtháiđộhoàinghilàmộtthứtộinợ,rằngkhoahọcđíchthựctìmhiểumàkhôngcầnhoàinghi.Cólẽhọchỉmớihiểunửachừng.Nhưngnửachừngthìchưacónghĩagìcả.
NhàcậntâmlýhọcSusanBlackmoremôtảmộttrongcácbướcchuyểnhóacủabàsangmộttháiđộhoàinghihơnđốivớicáchiệntượng“tâmlinh”:
MộtbàmẹvàcôcongáitừScotlandkhẳngđịnhhọcóthểchộpđượchìnhảnhtrongýnghĩcủanhau.Họchọncáchsửdụngcáclábàiđểtiếnhànhthửnghiệmbởivìđólàphươngpháphọvẫnsửdụngởnhà.Tôiđểhọchọnlựacănphòngnơihọsẽđượcthửnghiệmvàđảmbảorằngkhôngcócáchthôngnàokhiếnngười“nhậnbiết”nhìnthấylábài.Họthấtbại.Họchỉdựđoánđượcngẫunhiênvàhọvôcùngthấtvọng.Họđãrấttừngtinrằngmìnhcóthểlàmđượcvàtôibắtđầuhiểurằngrấtdễbịđánhlừabởichínhkhátvọngtintưởngcủachínhbạn.
Tôicónhữngtrảinghiệmtintưởngvớivàingườidòmạchmỏ,nhữngđứatrẻnóirằngchúngcóthểdichuyểnđồvậtbằngýnghĩ,vàvàingườinóirằnghọcónănglựcngoạicảm.Tấtcảđềuthấtbại.
Thậmchílúcnàytôicómộtconsốgồm5chữsố,mộttừ,vàmộtđồvậtnhỏđểtrongbếpởnhàtôi.Vịtrívàcácđồvậtdomộtthanhniênlựachọnvàngườinàykhẳngđịnhcóthể“nhìnthấy”chúngtronglúcxuấtthầnkhỏicơthể.Chúngvẫnởnguyênđósuốtbanăm.Mặcdùvậy,chođếngiờ,chàngtraivẫnchưahềthànhcông.
“Thầngiaocáchcảm”(telepathy)theonghĩađenlàcảmnhântừmộtkhoảngcáchxa–giốngnhư“điệnthoại”(telephone)lànghetừmộtkhoảngcáchxavà“truyềnhình”(television)lànhìntừmộtkhoảngcáchxa.Từnàygợiracáchgiaotiếpkhôngphảibằngýnghĩmàbằngcảmxúc,tìnhcảm.Khoảng¼ngườiMỹtinhọđãtừngtrảiquathứgìđógiốngnhưthầngiaocáchcảm.Nhữngngườibiếtnhaurấtrõ,sốngcùngnhau,cókinhnghiệmvềsắctháicảmxúc,cácmốiliênhệ,vàcáchsuynghĩcủangườikhácthườngđềucóthểdựđoánđượcnhữnggìđốitáccủamìnhsẽnóira.Đâychỉđơnthuầnlànămgiácquanthôngthườngcộngthêmthấucảm,sựnhạybén,vàtríthôngminhcủaconngười.Nócóthểcóvẻrấtngoạicảm,nhưnghoàntoànkhôngphảilànhữnggìtheohàmnghĩacủatừ“thầngiaocáchcảm.”Nếucógìđónhưthếnàytừngđượcchứngminhmộtcáchthuyếtphụcthìtôinghĩnósẽcónhữngnguyênnhânvậtlýhoàntoànnhậnthứcđược–cólẽnhữngxungđiệntrongnãobộ.Giảkhoahọc,dùgọitênđúnghaysai,khôngbaogiờgiốngvớisiêunhiên,mộttínhchấtmàtheođịnhnghĩalàthứgìđóbênngoàiTựnhiên.
Rấtcóthểlàmộtvàituyênbốhuyềnbínàymộtngàynàođócóthểđượcxácminhbằngnhữngdữliệukhoahọcvữngchắc.Nhưngsẽthậtngớngẩnkhichấpnhậnbấtkỳđiềugìtrongsốđómàkhôngcóbằngchứngphùhợp.Nhưvớicâuchuyệnconrồngtrongnhàđểxe,tốthơncảlà,vớinhữngtuyênbốkhôngbịbácbỏhoặcgiảithíchmộtcáchthỏađáng,hãykiềmchếsựnônnóngcủachúngta,hãyhìnhthànhtháiđộbaodungđốivớinhữngđiềumơhồ,vàhãychờ
đợi–hoặctốthơnnữalàtìmkiếm–nhữngbằngchứngủnghộhoặcbácbỏ.
---
ỞmộtđâtnướcxaxôingoàiNamHải,ngườitatruyềntainhauvềmộtbậctrígiả,mộtlươngy,mộtvịthánhhiệnthân.Ôngcóthểnóichuyệnxuyênthờigian.ÔnglàmộtĐạisưgiángphàm.Ngườitanóirằngôngđangđến.Ôngđangđến…
Năm1988,cácbáo,tạpchívàđàitruyềnhìnhAustraliabắtđầunhậnnhữngtinhayquabăngvideovàbộthôngtinbáochí1.Mộtbàibáocónộidung:
---
1. Bộthôngtinbáochílàmộttậphợpđónggóisẵnnhữngtàiliệuquảngbácủamộtngười,mộtcôngtyhoặctổchứcphânphátchotruyềnthôngđểquảngbá,nhấtlàtrongcáccuộchọpbáo.Bộthôngtinnàythườnggồm:Thôngtincơbản,trongđócólịchsửcủacôngtyhoặccánhân;Bảngthốngkêghirõcácđặcđiểm,sốliệuthốngkêhoặclợinhuận;Tiểusửcủabanlãnhđạochủchốt,cánhân,nghệsĩ,v.v…;Trangbìabáocũ;Ảnhhoặcnhữnghìnhảnhkhác(độphângiảicao)củabanlãnhđạo,logo,sảnphẩm,v.v…;Mộtthôngcáobáochí;Thôngtinliênhệvớitruyềnthông(thườnglàbộphậnquanhệcôngchúnghoặcngườiphátngôn);ĐĩaCD,DVD,tiêuđềphầnmềm,băngvideo,v.v…;Tàiliệuquảngcáođikèm,chẳnghạn,bưuthiếp,tờbướm,quảngcáotrênbáo,v.v…-ND
---
CARLOSSẼXUẤTHIỆNTẠIAUSTRALIA
Aiđãthấysẽkhôngbaogiờquênđược.Nghệsĩtrẻxuấtsắcđangtròchuyệnvớihọđộtnhiêncóvẻloạngchoạng,mạchcủaanhấychậmởmứcnguyhiểmvàgầnnhưngừnghẳn.Nhânviênytếcóchuyênmôn,ngườiđượcgiaonhiệmvụtheodõithườngxuyên,chuẩnbịbậtchuôngbáođộng.
Nhưngsauđó,bấtngờđếnđứngtim,mạchlạiđậptrởlại–nhanhvàmạnhhơnhẳnlúctrước.Sứcsốngrõràngđãtrởlạicơthể-nhưngthựcthểbêntrongcơthểđókhôngcònlàJoseLuisAlvarez,ngườinghệsĩ19tuổivớinhữngtácphẩmgốmđộcđáovẫnxuấthiệntrongmộtsốgiađìnhgiàucónhấtnướcMỹ.Thayvàođó,cơthểđãđượcCarlos,mộtlinhhồncaoniênvớinhữnglờirăndạyvừagâysốcvừatạocảmhứng.Mộtthựcthểđangtrảiquamộthìnhthứcchếtđểmởđườngchomộtthựcthểkhác:đólàhiệntượnglàmchoCarlos,khiđượchoànhồnnhậpxácvàoJoseLuisAlvarez,trởthànhmộtnhânvậtnổibậtmớitrongýthứcThờiđạiMới.VàthậmchímộtnhàphêbìnhđanghiởNewYorkcũngnhậnđịnh:“Trườnghợpmượnxáchoànhồnđầutiênvàduynhấtnàychothấybằngchứnghữuhìnhvềmộtdạngthayđổibíẩnngaytrongchứcnăngsinhlýngườicủamình.”
GiờđâyJose,ngườiđãtrảiquahơn170lầnchếtvàhoánđổinhưthếnày,nóiqualờicủaCarlosrằngsẽtớithămAustralia–theolờicủavịthầynàylà“mảnhđấtmớilâuđời”vốnlàcộinguồncủamộtthiênkhảiđặcbiệt.Carlosđãtiênđoánrằngtrongnăm1988,nhiềuthảmhọsẽcànquétTráiĐất,hainhàlãnhđạolớncủathếgiớisẽchếtvà,vềcuốinăm,ngườiAustraliasẽnằmtrongsốnhữngngườiđầutiênnhìnthấymộtngôisaolớncóảnhhưởngsâusắcđếnsựsốngtươnglaitrênTráiĐấtmọclên.
Chủnhật,ngày21
3.00chiều
Nhàhátlớn
Rạphátkịch
Tiếpsaumộtvụtainạnxemáynăm1986,theogiảithíchtrongbộthôngtinbáochí,JoseAlvarez–khiđó17tuổi–bịchấnđộngnhẹ.Saukhiphụchồi,nhữngngườibiếtanhtađềunóirằnganhtađãthayđổi.Thỉnhthoảnganhtalạiphátramộtgiọngnóikháchẳn.Rấthoangmang,Alvareztìmkiếmsựgiúpđỡtừmộtbácsĩtâmlýtrịliệu,mộtchuyêngiavềnhữnghiệntượngrốiloạnđanhâncách.Chuyêngiatâmthầnnày“pháthiệnrarằngJoseđangđổixácchomộtthựcthểkhácbiệtđượcbiếtđếndướicáitênCarlos.ThựcthểnàychiếmcởthểcủaAlvarezkhisứcsốngcủacơthểsuygiảmđếnmộtmứcđộphùhợp.”HóaraCarloslàmộtlinhhồnchưađầuthaiđã2000tuổi,mộtbóngmakhôngcóhìnhhàicơthể,mớiđâynhấtvừachiếmmộtthânxácởCaracas,Venezuelavàonăm1900.Rủithay,thânxácđóchếtởtuổi12trongmộtlầnngãngựa.Đâycóthểlàlýdovìsao,nhưlờigiảithíchcủachuyêngiatrịliệu,CarloscóthểnhậpvàoxácAlvarezsauvụtainạnxemáy.KhiAlvarezrơivàotrạngtháixuấtthần,linhhồncủaCarlos,đượchộitụnhờmộttinhthểhiếmvàlớn,nhậpvàocậuvànóiranhữngkiếnthứccủanhiềuthờiđại.
TrongbộthôngtinbáochícòncómộtdanhsáchnhữnglầnxuấthiệnchínhởcácthànhphốcủaMỹ,mộtcuốnvideovềbuổiđóntiếpồnàodànhchoAlvarez/CarlostạimộtnhàhátởBroadway,cuộcphỏngvấnanhtatạiđàiphátthanhWOOPởNewYork,vànhữngchỉdẫnkhácchothấyđâylàmộthiệntượngThờiđạiMớilẫylừngtạiMỹ.Haichitiếtchứngminhnhonhỏ:Mộtbàiviếttừmộttờbáoở
SouthFloridaghi“THÔNGBÁOCỦANHÀHÁT:DịplưutrúbangàycủanhânvậthoànhồnmượnxácCARLOSđượcchuyểntớiThínhphòngTưởngniệmChiếntranh…đểđápứngyêucầumuốnthấyxuấthiệnthêm,”vàmộtđoạntríchtừmộthướngdẫnchươngtrìnhtruyềnhìnhđượcliệtkênhưmộtsựkiệnđặcbiệtvề“THỰCTHỂCARLOS:Nghiêncứusâunàyhélộnhữngsựthậtđằngsaumộttrongnhữngnhânvậtnổitiếngvàgâytranhcãinhất.”
AlvarezvàngườiquảnlýcủaanhtađếnSydneynhưnhữngthượngkháchcủahãngQantas.Họvivukhắpnơitrongmộtchiếclimousinedàihoànhtrángmàutrắng.HọsửdụngPhòngTổngthốngcủamộttrongnhữngkháchsạndanhtiếngnhấtởthànhphốnày.Alvarezmặcáochoàngtrắngrấtlịchlãmgắnmộttấmhuychươngvàng.Trongbuổihọpbáođầutiêncủamình,Carlosnhanhchóngxuấthiện.Nhânvậtnàytỏramạnhmẽ,cóhọcthức,oaivệ.CácchươngtrìnhtruyềnhìnhAustralianhanhchóngxếphàngdàixinlịchxuấthiệncủaAlvarez,ngườiquảnlývàytá(chuyênkiểmtramạchđậpvàthôngbáosựhiệndiệncủaCarlos)củaanhta.
TrênchươngtrìnhTodayShowcủaAustralia,họđượcngườidẫnchươngtrìnhGeorgeNegusphỏngvấn.KhiNegusnêuramộtvàicâuhỏicótínhhoàinghivàrấtlýtrí,nhữngnhânvậtThờiđạiMớibộclộngayphảnứng.Carlosnguyềnrủangườidẫnchươngtrình.TayquảnlýcủaanhtagiộimộtcốcnướclênNegus.Cảhaingangnhiênbỏđi.Đâylàmộtsựkiệnnónghổitrênbáolácải,tầmquantrọngcủanóđượctruyềnhìnhAustraliakhơilại.“Nổigiậnngaytrêntruyềnhình:HắtnướcvàoNegus”làtiêuđềtrangnhấttrêntờDailyMirrorsốrangày16tháng2năm1988.Cácđàitruyềnhìnhtớitấpnhậncáccuộcgọi.MộtcôngdânởSydneycònkhuyênhếtsứcchúýđếnlờigiángxuốngNegus:ĐộiquâncủaSatanđãkiểmsoátđượcLiênHợpQuốc,theolờingườinày,vàAustraliacóthểlàmụctiêu
tiếptheo.
LầnxuấthiệntiếptheocủaCarloslàtrêntờACurrentyAffairxuấtbảntạiAustralia.Ngườitamờitớimộtngườicótháiđộhoàinghivàngườinàychobiếtmộtmẹovặtcủagiớiảothuậtđểlàmchomạchđậpởtaygầnnhưngừnglại:Quývịkẹpmộtquảbóngcaosudướináchvàépchặt.KhingườitachấtvấtmứcđộxácthựccủaCarlos,anhtanổikhùng:“Buổiphỏngvấnnàychấmdứt!”anhtalalối.
Vàođúngngàyđãđịnh,RạphátkịchcủaNhàhátlớnSydneygầnnhưchậtcứng.Mộtđámđôngđầyphấnkhích,trẻcũngnhưgià,háohứcchờđợi.Vàocửamiễnphí–việcnàynhằmtrấnannhữngngườicònchútbănkhoănliệuđâycóphảilàmộtmưuđồkhông.Alvarezngồitrênmộtđivăngthấp.Mạchđậpcủaanhtađượctheodõi.Độtnhiên,nóngừnglại.Cóvẻnhưanhtagầnchết.Nhữngâmyếthầurấtkhẽphátratừsâubêntronganhta.Cửtọahámồmkinhngạcvànểsợ.Độtnhiên,cơthểAlvarezcólựctrởlại.Tưthếcủaanhtatoátravẻtựtin.TừmiệngAlvareztuônracảmộtviễncảnhtinhthầnnhânbảnlớnlao.Carlosđãởđây!Khiđượcphỏngvấnsauđó,nhiềucửtọachobiếthọđãxúcđộngvàvuimừngnhưthếnào.
Chủnhậttiếptheo,chươngtrìnhtruyềnhìnhquenthuộcnhấtởAustralia–đượcđặttênlàSixtyMinutestheođúngphiênbảnởMỹ-tiếtlộrằngcâuchuyệnCarloschỉlàmộttròlừađảo,từđầutớicuối.Cácnhàsảnxuấtnghĩsẽrấthữuíchkhikhámpháxemcóthểdễdàngtạoramộtthầylangchữabệnhbằngđứctinđểlừabịpcôngchúngvàtruyềnthôngnhưthếnào.Rấttựnhiên,họliênhệvớimộttrongnhữngchuyêngiahàngđầuthếgiớivềlừagạtcôngchúng(ítnhấttrongsốnhữngngườikhôngnắmgiữhoặcthamvấncơquanchínhtrị)-ảothuậtgiaJamesRandi.
---
“Cóquánhiềurốiloạnchữađượcchínhhọvàởconngườicókhuynhhướngnhưthếnhằmđánhlừachínhhọvàđánhlừalẫnnhau”–BenjaminFranklinviếtvàonăm1784
…vàviệcsốnglâugiúptôicónhữngcơhộithườngxuyênđượcnhìnthấymộtsốbàithuốcnàođóđượckhoatrươnglàchữađượcbáchbệnh,nhưngchỉítlâusaubịbácbỏlàhoàntoànvôdụng,tôikhôngthểkhôngsợrằngtháiđộkỳvọngvàolợiíchtolớntừphươngphápđiềutrịbệnhtậtmớisẽchỉlàmộtảogiáclừabịp.Tuynhiên,ảogiácấycóthểhữudụngởmộtsốtrườnghợp.
Ôngmuốnnóiđếnthuậtthôimiên.Nhưng“thờinàocũngcóhànhđộngdạidộtriêngcủamình.”
KhôngnhưFranklin,hầuhếtcácnhàkhoahọccảmthấyviệccủahọkhôngphảilàvạchtrầnnhữngtròbịpgiảkhoahọc–đúngralànhữnghànhđộngtựlừadối.Họcũngcóxuhướngkhôngthạovềnó.CácnhàkhoahọcđượcsửdụngđểđấutranhvớiTựnhiên,đốitượngluônmiễncưỡnggiaonộpnhữngbímậtcủamìnhnhưnglạitranhđấurấtcôngbằng.Thôngthường,họkhônghềsẵnsàngchonhữngđốitượngthựchiệnnhữngđiều“huyềnbí”hếtsứcchânthậtấybởinhữngđốitượngnàycónhữngquytắckháchẳn.Mặtkhác,cácnhàảothuậtlạichuyênvềđánhlừa.Họlàmmộttrongrấtnhiềunghề-chẳnghạnnhưdiễnxuất,quảngcáo,tôngiáoquanlieu,vàchínhtrị-trongđónhữnggìmộtnhàquansátngâythơcóthểhiểulầmthànhnóidốithườngbịbỏquavềmặtxãhộiđểphụcvụchomộtlợiíchcaohơn.Nhiềunhàảothuậtgiảvờnhưhọkhônghềlừadối,vàbónggióvềnhữngsứcmạnhcóđượctừnhữngnguồnrấthuyềnbíhoặc,saunày,dosinhvậtlạbancho.Mộtsốngườisửdụngkiến
thứccủahọđểvạchmặtnhữngngónbịpbợmcảtrongvàngoàilĩnhvựccủahọ.Mèochêmèodàiđuôilàvậy.
MộtsốítngườiứngphóđượcvớitháchthứcnàymộtcáchmạnhmẽchẳngkémgìJamesRandi“Siêuphàm”,ngườitựnhậnmộtcáchchínhxáclàkẻdễnổikhùng.Ôngấyhaynổikhùngkhôngphảivìsựtồntạidaidẳngsangtậnthờiđạichúngtacủachủnghĩathầnbívàmêtíncũrích,màvìviệcchấpnhậnkhônghềphêphánđốivớichủnghĩathầnbívàmêtínấynhằmlừagạt,làmnhụcvàthậmchíđôikhigiếthạingườikhác.Cũngnhưtấtcảchúngta,ôngấykhôngphảilàngườitoànhảo:CólúcRandirấtcốchấpvàhạmình,thiểuhẳntháiđộthấucảmđốivớinhữngnhượcđiểmvốnchínhlàcơsởchotínhcảtincủaconngười.Ôngthườngđượctrảtiềnchonhữngbàiphátbiểuvàtrìnhdiễncủamình,nhưngkhônggìsosánhđượcvớinhữnggìôngcóthểnhậnđượcnếuôngtuyênbốrằngcácmẹocủaôngbắtnguồntừsứcmạnhtâmlinhhoặcnhữngthếlựcthầnthánhhayởbênngoàiTráiĐất.(Hầuhếtnhữngảothuậtgiachuyênnghiệp,trêntoànthếgiới,dườngnhưđềutinvàotínhxácthựccủanhữnghiệntượngtâmlinh–theothămdòýkiếnvớichínhhọ).Làmộtảothuậtgia,ôngđãcốgắng‘bócmẽ’nhữngngườitựcholàcókhảnăngnhìntừxa,nhữngngườicónănglực“ngoạicảm”,vànhữngthầylangchữabệnhbằngđứctinchuyênđánhlừacôngchúng.Ôngchứngminhnhữngtròbịpđơngiảnmànhờchúng,nhữngchuyêngiabẻcongthìabằngýnghĩđãdẫndụcácnhàvậtlýlýthuyếtdanhtiếngđiđếnchỗsuydiễnvềcáchiệntượngvậtlýmới.ÔngđượcđôngđảogiớikhoahọccôngnhậnvàlàngườinhậnđượcGiảithưởngcủaQuỹMacArthur(đượcgọilà“thiêntài”).Mộtnhàphêbìnhđãtừngtráchrằngôngquá“ámảnhvớithựctiễn.”Tôirấtmuốnnóinhưvậyvớiđấtnướcchúngtavàloàingườichúngta.
Randiđãnỗlựchơnbấtkỳaikháctrongthờigiangầnđâynhằm
vạchtrầntháiđộtựphụvàgianlậntronglĩnhvựcchữabệnhbằngđứctinbéobở.Ôngsànglọcnhữngthứkhôngcógiátrị.Ôngtốgiácnhữnglờiđồnthổi.Ôngtheodõidòngthôngtin“thầndiệu”gửiđếnPeterPopoff,thầylanglưuđộngchữabệnhbằngđứctintheotràolưuThiênChúagiáochínhthống–khôngphảibằngcảmhứngtinhthầntừChúa,màởtầnsốradio39,17megahertz,dongườivợởhậutrườngcủaôngtruyềnphátđi.Ôngkhámphárarằngnhữngngườiđứnglênkhỏixelăncủahọvàđượctuyênbốrằngđãđượcchữakhỏibệnhthựcrachưabaogiờphảingồixelăncả-họđượcmộttrợthủmờingồilênđómàthôi.Ôngtháchđốcácthầylangchữabệnhbằngđứctinđưarađượcbằngchứngyhọcnghiêmtúckhẳngđịnhgiátrịnhữngtuyênbốcủahọ.Ôngmờicáccơquanchínhquyềnđịaphươngvàliênbangđểthựcthicácđạoluậtchốnggianlậnvàlạmdụngyhọc.Ôngcôngkíchbáochívìnétránhvấnđềnày.Ôngvạchtrầntháiđộcoithườngcủanhữngthầylangnàyđốivớibệnhnhânvàgiáodâncủamình.Nhiềungườilànhữnglangbămcóchủđịnh–sửdụngngônngữvàcácbiểutượngPhúcÂmThiênChúagiáohoặcThờiđạiMớiđểlợidụngđiểmyếucủaconngười.Cólẽcóđiềugìđóliênquanđếnnhữngđộngcơkhôngdễvụlợi.
---
Nhữngtrợthủcủabàđãphỏngvấnnhiềubệnhnhâncảtinchỉtrongvòng1-2tiếng.Làmthếnàovịthầythuốclưuđộnglạibiếtđượcnhữngtriệuchứngvàcảđịachỉnhàcủahọ,ngoạitrừthôngquaChúa?ÂmmưunàycủaPeterPopoffnày,bịRandivạchtrần,đượctiểuthuyếthóatrongbộphimBướcnhảyniềmtin(LeapofFaith)năm1993.–TG
---
Hayphảichăngtôiquákhắtkhe?Tròlừabịptrongchữabệnh
bằngđứctinkhácgìvớigianlậntrongkhoahọc?Liệucócôngbằngkhinghingờcảmộtnghềchỉvìvàiconsâu?Dườngnhưvớitôi,ítnhấtcũngcóhaikhácbiệtquantrọng.Thứnhất,khôngmộtainghingờrằngkhoahọcthựcsựcótácdụng,chodùthỉnhthoảnglạixuấthiệnnhữngtuyênbốnhầmlẫnvàsailệch.Nhưngvấnđềliệucóbấtkỳphươngthuốcchữabệnhbằngđứctin“thầnkỳ”,ngoàikhảnăngtựchữabệnhcủacơthể,nàokhônglạilàchuyệnrấtkhác.Thứhai,việcvạchranhữnggianlậnvàsaisóttrongkhóahầunhưdochínhkhoahọcđảmnhiệm.Nguyêntắckiểmsoátchínhnó–nghĩalàcácnhàkhoahọcnhậnthứcđượckhảnăngnhầmlẫnvàgianlận.Nhưngviệcvạchratròlừagạtvàsaisóttrongchữabệnhbằngđứctingầnnhưchưabaogiờdochínhnhữngthàylangchữabệnhbằngđứctinlàmcả.Trênthựctế,điềuđángquantâmlànhàthờvàgiáođườngtỏrarấtdodựkhixửphạtnhữngtròlừabịpcóthểchứngminhđượctronggiớicủahọ.
Khiyhọctruyềnthốngbótay,khichúngtaphảiđốimặtvớiđauđớnvàcáichết,dĩnhiênchúngtahướngtớinhữngkhảnăngkhácđểhyvọng.Và,nóichocùng,mộtsốbệnhbắtnguồntừtâmlý.Nhiềubệnhítnhấtcóthểcảithiệnđượcchỉbằngmộttưduytíchcực.Thuốctrấnanlàthuốcgiả,thườnglànhữngviênđường.Cáccôngtydượcthườngxuyênsosánhhiệuquảthuốccủahọvớicácloạithuốctrấnanđượccungcấpchonhữngbệnhnhânmắccùngmộtloạibệnhnhưngnhữngngườinàykhôngcócáchnàonóirõđượcsựkhácbiệtgiữathuốcthậtvàthuốctrấnan.Thuốctrấnancóthểhiệuquảđếnkinhngạc,đặcbiệtvớilạnh,lolắng,suynhược,đau,vàcáctriệuchứngdễhìnhthànhdotâmlý.Endorphine–nhữngproteinnãonhỏbécótácdụngnhưmorphine–cóthểkíchthíchbằngniềmtin.Mộtloạithuốctrấnanchỉhiệuquảnếubệnhnhântinrằngđólàmộtloạithuốchiệuquả.Tronggiớihạnngặtnghèonày,dườngnhưniềmhyvọngcóthểđượcchuyểnhóathànhhóasinh.
Mộtvídụđiểnhình,hãyxemxéttìnhtrạngbuồnnônvànônmửathườngđikèmphươngpháphóatrịdànhchocácbệnhnhânungthưvàAIDS.Buồnnônvànônmửacũngcóthểsinhratừtâmlý–chẳnghạnvìsợ.Thuốcondansetronhydrochloridegiúpgiảmmạnhtỷlệmắcnhữngtriệuchứngnày;nhưngcóđúnglànhờthuốchaydotâmlýkỳvọngmàcókếtquảấy?Trongmộtnghiêncứukháchquan(double-blind:xemchúthích….trang….),cóđến96%sốbệnhnhânđánhgiáthuốccóhiệuquả.Và10%sốbệnhnhânsửdụngthuốctrấnantrônggiốnghệcũngcóđánhgiánhưvậy.
Khiứngdụngtínhchấtlừamỵcủalựachọnquansát,nhữnglờicầunguyệnkhôngđượcđáplạicóxuhướngbịlãngquênhoặcgạtbỏ.Mặcdùvậy,vẫncóthiệthại:Mộtsốbệnhnhânkhôngkhỏibệnhbằngniềmtinđãtựtráchcứbảnthân–cólẽđólàlỗicủachínhhọ,cólẽhọchưađủtintưởng.Ngườitanóivớihọrằngtháiđộhoàinghilàtrởngạicảchotínđiềulẫnchoquátrìnhchữabệnh(bằngthuốctrấnan).
GầnnhưmộtnửasốngườiMỹtinrằngcócáigọilàchữabệnhbằngtâmlinhhoặctinhthần.Trongsuốttiếntrìnhlịchsửcủaloàingười,nhữngphươngthuốcmầunhiệmtừngđượcgắnvớirấtnhiềuthầylang,cảcóthậtlẫntưởngtượng.Bệnhtràngnhạc,mộtloạilao,ởAnhđượcgọilà“taihọacủaVua”,vàđượccholàchỉcóthểchữakhỏikhiđứcvuachạmtayvào.Cácnạnnhânkiênnhẫnxếphàngđểđượcchạmvàongười;đứcvualạiphảichịuthêmmộtnghĩavụnặngnềnữa,và–bấtchấpthựctếlàdườngnhưchưacóaiđượcchữakhỏi–việcnàyvẫntiếptụcsuốtnhiềuthếkỷ.
MộtthầylangchữabệnhbằngđứctinngườiAi-lenrấtnổitiếngởthếkỷ17làValentineGreatraks.Ôngthấyrằng,trướcsựngạcnhiêncủachínhông,mìnhcónănglựcchữabệnh,kểcảcảmcúm,ung
bướu,“đaunhức”,vàbệnhphong.Nhucầumuốnôngchữabệnhlớnđếnmứcôngkhôngcóthờigianlàmgìkhác.Ôngthanphiềnrằngôngbịbuộcphảitrởthànhmộtthàylang.Phươngphápcủaônglàtrụcxuấtnhữngconquỷgâyrabệnh.Tấtcảcácbệnh,theoôngquanniệm,làdocáclinhhồnxấuxagâyra–ôngnhậnbiếtvàgọihẳntênnhiềulinhhồntrongsốđó.Mộtngườighichépbiênniênsửđươngđại,đượcMackaytríchdẫn,đãchép
Ôngtựhàolàrấtquenvớinhữngmưuđồcủalũquỷsứcònhơncảviệcôngquenvớinhữngchuyệncủaconngười…Vìthếniềmtindànhchoôngrấtlớn,đếnmứcnhữngngườimùnghĩrằnghọnhìnthấyánhsángmàhọkhônghềthấy–ngườiđiếctưởngtượngrằnghọngheđược–ngườiquèchorằnghọđiđượcbìnhthường,vàngườibạiliệtthìphụchồikhảnăngsửdụngchântay.Ýniệmvềsứckhỏekhiếnchongườibệnhquênmấtbệnhcủamìnhtrongchốclát;vàsứctưởngtượng,vốnkhônghềkémhiệunghiệmởnhữngngườichỉthuầntúytòmòhơnlàmấysovớinhữngngườibệnhtật,đemlạiquanniệmsailệchchonhữngngườitòmò,dokhátvọngđượcnhìnthấy,trongkhicótácdụngnhưmộtphươngthuốcgiảtạochonhữngngườibệnhluônkhátkhaođượcchữakhỏibệnh.
Trongnềnvănhọcthếgiới,cóvôsốbàiviếtkhôngchỉvềnhữngcănbệnhđượcchữakhỏibằngđứctindànhchothầythuốc,màcảvềnhữngngườitàntạvàchếtdobịmộtthầymonguyềnrủa.MộtvídụkháđiểnhìnhđượcAlvarNunezCabezadeVaca,ngườiđãngaodunhiềunơi,từFloridatớiTexasvàcảMexicovàonhữngnăm1528-1536cùngvớimộtvàibạnđồnghànhvàtrongnhữngđiềukiệnthiếuthốncùngcực,kểlại.NhiềucộngđồngngườiMỹbảnđịakhácnhaumàônggặpđềucóxuhướngtinvàonhữngsứcmạnhchữabệnhsiêunhiêncủanhữngngườinướcngoàirâuđen,datrắnglạlẫmvàngườibạnđồnghànhdađencủahọđếntừMorocco,
Esterbanico.Cuốicùng,cảlàngkéorađểgặphọ,dângtấtcảtàisảncủahọdướichânnhữngngườiTâyBanNhavàvanxinđượcchữabệnh.Việcnàymởđầukhávừaphải:
Họtìmcáchbiếnchúngtôithànhnhữngthầythuốc,màchẳnghềkiểmtrachúngtôihaytìmhiểukhảnăng,vìhọchữabệnhbằngcáchhàhơivàongườibệnh…vàhọralệnhchochúngtôilàmviệctươngtự…Cáchthứcchúngtôichữabệnhlàbằngcáchtạoradấuthậptựtrênngườihọvàhàhơilênhọrồiđọcmộtbàikinhbắtđầubằngcâu“Chacủachúngcon”(PaterNoster)vàmộtbàikinhcầunguyệnĐứcmẹĐồngtrinh(AveMaria)…Ngaykhichúngtôivẽbiểutượngthánhgiátrênngườihọ,tấtcảnhữngngườiđượcchúngtôicầunguyệnđềubảovớinhữngngườikhácrằnghọthấykhỏekhoắn…
Ítlâusau,họchữađếnnhữngngườiquèquặt.CabezadeVacachobiếtôngcứuđượcmộtngườithoátchết.Sauđó,
Chúngtôibịmộtnhómngườirấtđôngcứbámtheochúngtôivâylại…họvôcùngháohứcđượcđếnvàchạmvàochúngtôivàhọdaiđếnmứcsaubatiếng,chúngtôivẫnkhôngtàinàothuyếtphụcđượchọđểchúngtôiyên.
KhimộtbộlạccầuxinnhữngngườiTâyBanNhađừngbỏđi,CabezadeVacavàcácbạnđồnghànhđãnổicáu.Sauđó,
Mộtđiềulạlùngxảyra…Nhiềungườitrongsốhọbịốm,vàtámngườichếtngàyhômsau.Trêncảvùngđấtnày,ởnhữngnơibiếtđếnchuyệnnày,họsợchúngtôiđếnmứcdườngnhưviệcnhìnthấychúngtôicũngkhiếnhọgầnnhưchếtvìsợ.
Họvannàichúngtôiđừngnổigiận,cũngđừngmongchoaitrongsốhọphảichếtthêmnữa;vàhọđềutinrằngchínhchúngtôiđãgiết
chếthọđơngiảnbằngcáchmongmuốnnhưvậy.
Năm1858,mộttrườnghợphiệnthâncủaĐứcmẹMariaĐồngtrinhđượcghinhậnởLourdes,Pháp;MẹcủaChúakhẳngđịnhtínđiềuvềthụthaitrinhtiếtcủabàvốnđượcGiáohoàngPiusIXcôngbốchỉ4nămtrướcđó.Kểtừđó,cảtrămtriệungườiđãtìmtớiLourdesvớihyvọngđượcchữakhỏibệnh,nhiềungườibịnhữngcănbệnhmàyhọcthờiđóbótay.GiáohộiCônggiáoLaMãbácbỏtínhxácthựccủarấtnhiềutrườnghợpkhỏibệnhkỳdiệu,chỉchấpnhận65trườnghợptronggầnmộtthếkỷrưỡi(bịungthư,lao,viêmmắt,chốclở,viêmphếquản,liệt,vàcácbệnhkhác,nhưngkhônghềtáitạochântayhaytủysống).Trongsố65trườnghợp,phụnữápđảonamgiớivớitỷlệ10:1.TỷlệchữabệnhmàunhiệmởLourdessauđólà1:1.000.000;khảnăngkhỏibệnhsaukhiđếnLourdescủaquývịngangbằngvớikhảnăngquývịtrúngsốhoặcchếttrongmộtvụtainạnmáybay–kểcảchuyếnbayđưaquývịđếnLourdes.
Tỷlệthuyêngiảmtựphátđốivớitấtcảcácbệnhungthư,khigộpchunglại,ướcchừngnằmtrongkhoảngtừ1:10.000đến1:100.000.Nếukhôngquá5%sốngườitìmđếnLourdeslàđểchữabệnhungthưthìchỉcókhoảng50đến500trườnghợpkhỏibệnhungthư“mộtcáchkỳdiệu.”Vìchỉcó3trongsố65cakhỏibệnhđãđượckiểmchứngmắcbệnhungthưnêntỷlệkhỏibệnhtựphátởLourdesdườngnhưthấphơncảkhảnăngnếucácnạnnhâncứviệcởnhà,khôngđiđâuchữatrịcả.Dĩnhiên,nếuquývịnằmtrongsố65trườnghợptrên,sẽrấtkhóthuyếtphụcđượcquývịrằngchuyếnđicủaquývịtớiLourdeskhôngphảilànguyênnhânthuyêngiảmbệnhcủaquývị…Nóđãxảyra,ắtlàdovậy.Tìnhhìnhtươngtựcũngđúngvớinhữngthàylangchữabệnhbằngđứctin.
Saukhingherấtnhiềubệnhnhâncủamìnhnóivềphươngpháp
đượccholàchữabệnhbằngđứctin,mộtbácsĩởMinnesotatênlàWilliamNolenđãdànhramộtnămrưỡicốgắngtheodõicáctrườnghợpấntượngnhất.Liệucóbằngchứngyhọcnàochothấyđúnglàcóbệnhtrướckhi“chữatrị”không?Nếucó,phảichăngthậtsựbệnhbiếnmấtsaukhichữatrị,haychúngtachỉnghethàylanghoặcbệnhnhânnóivậy?Ôngpháthiệnranhiềutrườnghợpdốitrá,kểcảtrườnghợp“phẫuthuậttâmlinh”đầutiênởMỹ.Nhưngôngkhôngtìmthấytrườnghợpchữakhỏibấtkỳbệnhhữucơ(khôngphảibắtnguồntừtâmlý)nghiêmtrọngnào.Khôngcótrườnghợpnàosỏimậthoặcviêmkhớpmãntínhtăngdần,lấyvídụnhưvậy,đượcchữakhỏi,ungthưhoặcbệnhtimmạchlạicàngít.Khiláláchcủamộtđứatrẻbịrách,Nolenlưuý,thìchỉviệctiếnhànhphẫuthuậtđơngiảnvàđứatrẻsẽhoàntoànổn.Nhưngđưađứatrẻđótớimộtthàylangchữabệnhbằngđứctinthìnósẽchếtchỉtrongmộtngày.BácsĩNolenkếtluận:
Khicácthàylang[chữabệnhbằngđứctin]chữanhữngbệnhhữucơnghiêmtrọng,họphảichịutráchnhiệmvềnổiđauđớnvàbấthạnhkhôngđượcnóithànhlời…Nhữngthàylangnàytrởthànhkẻsátnhân.
Thậmchímộtcuốnsáchmớiđâyủnghộtínhhiệuquảcủaviệccầunguyệnkhichữabệnh(cuốnLờivàngchữabệnh–HealingWords–củaLarryDossey)cũnglúngtúngtrướcthựctếrằngmộtsốbệnhdễchữatrịhoặcgiảmbớthơnrấtnhiềusovớinhữngbệnhkhác.Nếucầunguyêncótácdụng,tạisaoChúakhôngthểchữakhỏibệnhungthưhoặcchomộtchiđãbịtànphếmọctrởlại?Tạisaovẫncórấtnhiềuđiềuđaukhổcóthểtránhđượcmàlẽrachúacóthểngănchặnđếnvậy?TạisaoChúaluônphảiđượcnghecáctínđồcầunguyện?TạisaoNgàikhônghềbiếtcầntriểnkhainhữngphươngphápchữatrịnào?Dosseycũngmởđầubằngmộttríchdẫn
từThạcsĩStanleyKripper(đượcmôtảlà“mộttrongnhữngnhàđiềutrađángtincậynhấtđốivớirấtnhiềuphươngphápchữabệnhphichínhthốngđượcsửdụngtrêntoànthếgiới”):
Dữliệunghiêncứvềphươngphápchữabệnhtừxadựatrêncáchcầunguyệnkháhứahẹn,nhưngquáítỏiđểcóthểrútrabấtkỳkếtluậnvữngchắcnào.
Điềunàyđúcrútđượcsauhàngtriệulờicầunguyệntrảiquahàngthiênniênkỷ.
NhưtrảinghiệmcủaCabezadeVaca,ýnghĩcóthểtạoramộtsốbệnhnhấtđịnh,thậmchícảnhữngbệnhchếtngười.Khinhữngbệnhnhânbịbịtmắtbịđánhlừađểtinrằnghọvừabịngườitachạmmộtloạilánhưsơnđộchoặcsồiđộc,họliềnsinhrachứngviêmdatiếpxúcmẩnđỏrấtkinh.Nhữnggìbiệnphápchữabệnhbằngđứctincóthểhỗtrợchínhlànhữngbệnhcóthểtrấnanhoặclàmgiảmbớtbằngýnghĩ:Mộtsốdạngđaulưngvàđầugối,đauđầu,nóilắp,ungnhọt,ứcchế,sốtmùacỏkhô,suyễn,liệtvàmùcuồngloạn,vàmangthaigiả(đikèmhiệntượngmấtkinhvàtrướngbụng).Đâyđềulànhữngbệnhtrongđótrạngtháitâmlýcóthểđóngvaitròthenchốt.Ởcuốithờikỳtrungđại,nhữngtrườnghợpkhỏibệnhgắnvớiviệcĐứcmẹMariaĐồngtrinhhiệnthânhầuhếtđềulàbệnhliệtbánphầnhoặctoànthânngắnhạnbắtnguồntừtâmlý.Hơnnữa,quanniệmphổbiếnkhiđólàchỉnhữngtínđồmộđạomớicóthểđượcchữakhỏi.Khôngcógìngạcnhiênlànhữngđềnghịkhẩnnàigửitớimộttrạngtháitâmlýgọilàđứctincóthểlàmgiảmnhữngtriệuchứngsinhrado,ítnhấtphầnnào,mộttrạngtháitâmlýkhác,cólẽkhôngkhácbiệtnhiềulắm.
Nhưngvẫncònhơnthế:LễhộiMùaThuhoạchlàmộtdịpnghỉlễ
quantrọngtrongcáccộngđồngngườiHoatruyềnthốngởMỹ.Trongtuầntrướclễhội,ngườitanhậnthấytỷlệtửvongtrongcộngđồnggiảm35%.Trongtuầntiếptheo,tỷlệtửvọngtănglên35%.CácnhómngườikhôngphảigốcHoathamgiathínghiệmcókiểmsoátkhônghềcóhiệuứnggì.Quývịcóthểnghĩrằngdotựsát,nhưngởđâychỉtínhnhữngtrườnghợpchếttựnhiên.Quývịcóthểnghĩrằngứcchếhoặcbộithựcgâyrahiệntượngnày,nhưngđiềunàylạikhócóthểgiảithíchchoviệcgiảmtỷlệtửvongngaytrướclễhội.Hiệuứnglớnnhấtlàởnhữngngườibịbệnhtimmạch,vốnlàbệnhchịuảnhhưởngdoứcchế.Ungthưcóhiệuứngnhỏnhất.Theomộtnghiêncứuchitiếthơn,hóaranhữngbiếnđộngtrongtỷlệtửvongxảyrachủyếuởphụnữtừ75tuổitrởlên.LễhộiMùaThuhoạchdonhữngphụnữcaotuổinhấttronggiađìnhchủtrì.Họcóthểkhốngchếđượccáichếttrongvòngmộthoặchaituầnđểthựchiệntráchnhiệmhànhlễcủamình.MộthiệuứngtươngtựcũngxuấthiệnởnhữngnamgiớiDoTháivàonhữngtuầntậptrungcholễQuáhải–mộtnghithứctrongđónamgiớicaotuổiđóngvaitròthủlĩnh–vàtươngtựnhưvậy,trêntoànthếgiớivớilễsinhnhật,lễtốtnghiệpvàvânvân.
Trongmộtnghiêncứugâytranhcãihơn,cácnhàtâmthầnhọcởĐạihọcStanfordchia86phụnữbịungthưvúdicănthànhhainhóm–mộtnhómđượckhuyếnkhíchkiểmtratâmlýsợchếtvàkiểmsoátmạngsốngcủahọ,cònnhómkiakhôngnhậnđượchỗtrợtâmlýđặcbiệtnào.Trướcsựngạcnhiêncủacácnhànghiêncứu,nhómhỗtrợkhôngchỉbớtđauđớnhơnmàhọcònsốnglâuhơn–trungbìnhthêm18tháng.
NgườiđứngđầunghiêncứuStanford,DavidSpiegel,suyluậnrằngnguyênnhâncóthểlàdocortisolvàcác“hormoneứcchế”khácchuyênlàmsuyyếuhệmiễndịchbảovệcủacơthể.Nhữngngườicó
tâmtrạngcựckỳbuồnnản,nhữngsinhviêntronggiaiđoạnthicử,vàtangquyếnđềucólượngtếbàobạchcầugiảmhẳn.Hỗtrợtâmlýtốtkhôngcótácdụngnhiềuđếnnhữngdạngungthưphứctạp,nhưngnócóthểgiúpgiảmbớtcơhộibịlâynhiễmthứcấpởmộtngườiđãbịungthưhoặcquátrìnhđiềutrịcănbệnhnàylàmchoyếuđinhiều.
Trongcuốnsáchviếtnăm1903gầnnhưđãbịquênlãng,KhoahọcThiênChúagiáo(ChristianScience),tácgiảMarkTwainviết
Sứcmạnhtrítưởngtượngcủamộtngườitácđộnglêncơthểngườiấyđểchữalànhhoặclàmchocơthểốmyếuchínhlànguồnsứcmạnhmàkhôngaitrongchúngtasinhralạikhôngcó.Ngườiđầutiêncósứcmạnhấy,vàngườicuốicùngcũngsởhữunó.
Thỉnhthoảng,mộtsốdạngđauđớnhoặclolắng,hoặcnhữngtriệuchứngkhác,củanhữngcănbệnhnặngcóthểđượcnhữngthàylangchữabệnhbằngđứctinlàmchothuyêngiảm–tuynhiên,khônghềngănchặnđượcsựpháttriểncủabệnh.Nhưnglợiíchkhôngnhỏtínào.Đứctinvàcầunguyêncóthểlàmgiảmmộtsốtriệuchứngbệnhtâvàviệcđiềutrịchúng,làmdịuviệcchịuđựngđauđớn,vàthậmchíkéodàimạngsốngthêmmộtchút.KhiđánhgiácáiđạođượcgọilàKhoahọcThiênChúagiáo,MarkTwain–nhàphêbìnhnghiêmkhắcnhấtthờiđó–lạithừanhậnrằngđạonàyđãsửdụngsứcmạnhámthịcứuvớtđượcnhiềumạngsốnghơnlàsốtrườnghợptửvongmàhọgâyrabằngviệcdùngbiệnphápcầunguyênthaychođiềutrịytế.
SaukhiTổngthốngJohnF.Kennedymất,rấtnhiềungườiMỹđãbáolạirằnghọtừngtiếpxúcvớihồnmacủaông.Trướcnhữngbànthờởnhàcóhìnhông,đãxuấthiệnnhữngtrườnghợpkhỏibệnhrấtmầunhiệm.“Ôngấydànhmạngsốngcủamìnhchonhândân,”một
ngườirấttinvàocáiđạochếtyểunàyđãgiảithíchnhưvậy.TheoBáchkhoathưTôngiáoởMỹ(EncyclopediaofAmericanReligions),“Vớicáctínđồ,Kennedyđượccoinhưmộtvịthần.”ChuyệntươngtựcóthểthấyởhiệntượngElvisPresley,vàtiếnghôrấtthànhtâm:“Vuasốngmãi.”Nếunhữnghệthốngniềmtinnhưvậycóthểxuấthiệnmộtcáchbộtphátthìhãynghĩxemmộtchiếndịchđượctổchứcchuđáo,vàđặcbiệtlàcẩuthả,cóthểlàmđượcgìthêmnữa.
---
Đáplạiyêucầucủahọ,RandigợiývớichươngtrìnhSixtyMinutescủaAustraliarằnghọđãtạoramộttròbịptừnhữngthứtạpnham–sửdụngmộtngườikhônghềđượcđàotạovềảothuậtvàdiễnthuyếttrướccôngchúng,vàkhôngcókinhnghiệmgìvềthuyếtgiáo.Khisuynghĩvềâmmưunày,ôngtađểmắttớiJoseLuisAlvarez,nhàđiêukhắctrìnhdiễntrẻtuổiđangthuênhàcủaRandi.Tạisaolạikhôngchứ?Alvareztrảlời.KhitôigặpAlvarez,anhtadườngnhưthôngminh,hàihướcvàchínchắn.Anhtađãđượcđàotạochuyênsâu,kểcảvềcáchhọpbáovàxuấthiệntrêntruyềnhình.Anhtakhônghềphảisuynghĩcâutrảlời,mặcdùđólàvìanhtacómộtthiếtbịtiếpsóngradiogầnnhưvôhìnhgắnởtaiđểRandicòn“nhắcbài.”CácđạidiệncủaSixtyMinutesđãkiểmtramàntrìnhdiễncủaAlvarez.NhânvậtCarlosđúnglàsảnphẩmdoAlvareztạora.
KhiAlvarezvà“nhàquảnlý”củamình–cũnglàngườiđượctuyểnmộchocôngviệcnàymàkhôngcầnkinhnghiệmtừtrước–đếnSydney,đãcóJamesRandikínđáotừbênngoàithìthầmnhắcbàivàothiếtbịtruyềnphátcủaanhta.Mọitàiliệuchứngminhđềuđượclàmgiả.Lờinguyền,hànhđộnghắtnước,vàtấtcảnhữnggìcònlạiđềuđượcluyệntrướcđểthuhútsựchúýcủatruyềnthông.Họđãlàmđược.NhiềungườicómặtởNhàhátLớnchỉvìsựchúý
củatruyềnhìnhvàbáochí.MộtloạtbáoởAustraliathậmchícòninnhữngtờrơiđúngnguyênvănlấytừ“QuỹCarlos.”
SaukhiSixtyMinutesphátsóng,toànbộgiớitruyềnthôngAustraliacònlạihếtsứcgiậndữ.Họnóirằnghọđãbịlợidụng,bịlừadối.“Cónhữngquyđịnhpháplýliênquanđếnviệccảnhsátsửdụngnhữngđốitượngkhiêukhích,”PeterRobinsonlớntiếngtrêntờAustralianFinancialReview,
Chắcchắncógiớihạnđốivớiviệctruyềnthôngcóthểđixatớiđâutrongviệctạoramộthìnhhuốngsailệch…Tôiđơngiảnlàkhôngthểchấpnhậnrằngviệcnóidốilạilàmộtcáchđưatinsựthật…Mọicuộcthămdòýkiếncôngchúngđềuchothấyrằngcôngchúngcósựnghingờkhảnăngtruyềnthôngkhôngnóihếttoànbộsựthật,hoặchọbópméomọichuyện,hoặchọphóngđại,hoặchọthiênlệch.
ÔngRobinsoncònsợrằngCarloscóthểtạoraniềmtinvàovấnđềnhậnthứcsailệchkháphổbiếnnày.Cácbàibáocótựađềtừ“Carlosđánhlừatấtcảnhưthếnào”đến“Tròlừađảothậtngớngẩn.”CácbáokhôngtunghôCarlosđềutựkhenmìnhđãbiếttỏrathậntrọng.NegusnóivớichươngtrìnhSixtyMinutes“Ngaycảnhữngngườirấtchínhtrựccũngthểmắcsailầm,”vàphủnhậnviệcbịđánhlừa.Ôngấynóirằngbấtkỳaigọiônglàmộtthầyđồngthìđều“nhầmlẫnvềđịnhnghĩa.”
ChươngtrìnhSixtyMinutesvàRandinhấnmạnhrằngtruyềnthôngAustraliađãkhônghềcốgắngkiểmchứngbấtkỳthiệnýnào“củaCarlos”.Anhtachưabaogiờxuấthiệntạibấtcứthànhphốnàođượcnêutên.CuộnbăngvideochothấyCarlostrênsânkhấuởmộtnhàhátNewYorkchínhlàmộtquàtặngtừcácnhàảothuậtPennvàTeller,nhữngngườiđãcómặtởđó.Họđềnghịkhángiảvỗtaythật
lớn;Alvarez,mặcáochoàngvàđeohuychương,bướclênsânkhấu;khángiảvỗtay,Randighihìnhanhta,Alvarezvẫychàotạmbiệt,chươngtrìnhtiếptục.VàkhônghềcóđàiphátthanhnàoởthànhphốNewYorkvớikýhiệuliênlạcWOOPcả.
NhữnglýdonghingờkháccóthểtìmthấytrongcácbàiviếtcủaCarlos.Nhưngvìtrithứchiệnhànhquáthấp,vìtínhcảtin–ThờiđạiMớivàCũ–quáphổbiến,vìtưduyhoàinghiítđượcvậndụng,nênítcótháiđộphêphán.QuỹCarloschàobán(thựctế,họcựckỳthậntrọngkhônghềbánbấtkỳthứgìcả)một“TINHTHỂATLANTIS”:
Nămtinhthểđộcđáonàychođếngiờmớichỉđượctìmthấybởiđạisưđángkínhtrongnhữngchuyếnduhànhcủangài.Khôngthểgiảithíchđượcbằngkhoahọc,mỗitinhthểđềuchứanguồnnănglượnggầnnhưthuầnkhiết…[vàcó]nhữngsứcmạnhchữabệnhrấtlớn.NhữngthứnàythựcchấtlànănglượngtinhthầnhóathạchvàlàmộtânhuệlớnđểchuẩnbịchoTráiĐấtbướcvàoThờiđạiMới…Trongnămtinhthể,đạisưluônđeomộttinhthểAtlantistrênngườimìnhđểbảovệvàtăngcườngcáchoạtđộngtinhthần.HaitinhthểđượctraochonhữngngườithànhtâmởHoaKỳđểđáplạisựđónggóplớnlaocủahọnhưđạisưđềnghị.
Hoặcdướitiêuđề“NƯỚCCỦACARLOS”:
Thỉnhthoảngđạisưlạitìmđượcthứnướctinhkhiếtđếnmứcngàithulấymộtítvàtruyềnnănglượngvàođóđểgiúpđỡngườikhác,mộtquytrìnhrấtkhổcông.Đểtạorađượcnhữngthứvốnrấtítỏi,đạisưphảitraitịnhvàlấymộtlượngtinhthểthạchanhthuầnkhiếtchovàocácbìnhthủytinh.Sauđóngàivàcácbìnhtinhthểđượcbốtrívàomộtchậuđồnglớnhơn,đãđượcđánhbóngvàgiữấm.Trongthờigian24tiếng,đạisưtrútnănglượngvàonguồnnước
tinhthần…Nướckhôngcầnphảiđổrakhỏibìnhđểsửdụng.Chỉcầngiữbìnhvàtậptrungýnghĩvàoviệcchữatrịvếtthươnghoặcbệnhcũngsẽđemlạikếtquảkỳdiệu.Tuynhiên,nếuquývịgặpbấthạnhthìchỉcầnchấmmộtchútxíuthứnướcnănglượngnàycũngsẽlậptứccótácdụng.
Hoặc“NƯỚCMẮTCỦACARLOS”:
Màuđỏlantớicácbìnhchứamàđạisưđãthiếtkếđểđựngnướcmắtcũngđủchứngminhchosứcmạnhcủanhữngbìnhnày,nhưngtácdụngcủachúngtrongquátrìnhthiềnđịnhđãđượcnhữngngườitừngtrảiquaquátrìnhnàymôtảnhưlà“mộtsựHòahợptuyệtdiệu.”
Rồicócảmộtcuốnsáchnhỏ,NhữnglờidạycủaCarlos,mởđầubằng:
TALÀCARLOS
TAĐẾNVỚICÁCNGƯỜI
TỪNHIỀUKIẾPTRONGQUÁKHỨ.
TACÓMỘTBÀIHỌCLỚN
DẠYCHOCÁCNGƯỜI.
HÃYLẮNGNGHECẨNTHẬN.
HÃYĐỌCTHẬTKỸ.
HÃYNGHĨTHẬTCHÍN.
CHÂNLÝỞĐÂY.
Lờidạyđầutiênđặtcâuhỏi“Tạisaochúngtacómặtởđây…?”Câutrảlờilà:“Aicóthểnóixemcâutrảlờilàgì?Cónhiềucâutrảlờichobấtkỳcâuhỏinào,vàtấtcảcáccâutrảlờiđềuđúng.Luônnhưvậy.Cácngườicóhiểukhông?”
Cuốnsáchyêucầuchúngtakhôngđượcmởsangtrangtiếptheochotớikhichúngtahiểurõtrangchúngtađangđọc.Đâylàmộttrongvàiyếutốkhiếnchoviệcđọchếtsáchtrởnênkhókhăn.
“Hỡinhữngkẻngờvực,”sauđócuốnsáchhélộ,“tachỉcóthểnóithếnày:hãyđểhọlấynhữnggìhọmuốn.Họsẽchẳngđiđếnđâucả-cólẽmộtkhônggiannhỏnhoi.Cònngườitintưởngđượcgì?MỌITHỨ!Mọicâuhỏiđềuđượctrảlời,vìtấtcảvàbấtkỳcâutrảlờinàocũngđềulàcâutrảlờiđúng.Vàmọicâutrảlờiđềuđúng!Hãybiệnluậnxem,kẻngờvực.”
Hoặc:“Đừngđềnghịphảigiảithíchmọiđiều.Đặcbiệt,ngườiphươngTâyluônđòihỏiphảimôtảvòngvèotạisaocáinày,vàtạisaocáikia.Hầuhếtnhữnggìbịhỏiđềurấtrõràng.Tạisaophảiphiềnphứctìmhiểunhữngvấnđềnhưthế?...Bằngniềmtin,tấtcảmọiđiềuđềutrởthànhđúng.”
Trangcuốicủacuốnsáchcómộttừduynhấtviếtbằngcỡchữlớn:Chúngtaủnghộ“SUYNGHĨ!”
ToànbộnộidungcuốnNhữnglờidạycủaCarlosdoRandiviết.ÔngấyvàAlvarezthảonhanhnộidungvớimộtmáytínhxáchtaychỉtrongvàitiếngđồnghồ.
TruyềnthôngAustraliacảmthấybịmộtđốitượngtronggiớicủa
họphảnbội.Chươngtrìnhtruyềnhìnhhàngđầuởđấtnướcnàylạiđichệchđườngtheohướngtrưngranhữngchuẩnmựcthấpkémtrongviệckiểmtrasựthậtvàtâmlýcảtinvốnrấtphổbiếnởnhữngcơquanchuyênvềtintứcvàvấnđềxãhội.Mộtsốchuyêngiaphântíchtruyềnthôngthanhminhchođiềunàytrêncơsởlàrõràngnókhôngquantrọng;nếuđúnglàquantrọngthìngườitađãkiểmtra.Cómộtvàitrườnghợpnhậnlỗi.Khôngmộtaibịđánhlừachịuxuấthiệntrongmộtchươngtrìnhđánhgiálại“VụCarlos”đượclênkếhoạchvàongàyChủnhậttiếptheotrênSixtyMinutes.
Dĩnhiên,trongtoànbộvụnày,khônggìđặcbiệtvềAustraliacả.Alvarez,RandivànhữngkẻđồnglõacóthểlựachọnbấtkỳquốcgianàotrênTráiĐấtvàmọiviệcvẫnynhưvậy.ThậmchínhữngngườibốtríchoCarlostiếpxúcvớikhángiảtruyềnhìnhcảnướcthừabiếtcáchđặtramộtvàicâuhỏimangtínhhoàinghi–nhưnghọkhôngthểcưỡngđượcviệcmờiôngtaxuấthiệntrướcnhất.Tìnhtrạngđấutranh“huynhđệtươngtàn”ngaytronggiớitruyềnthôngchiếmlĩnhcáctítbàingaysaukhiCarlosrađi.Xuấthiệnnhữngbìnhluậnkhóhiểuvềvụviệc.Vấnđềởđâylàgì?Cáigìđãđượcchứngminh?
AlvarezvàRandichứngminhrằngkhôngkhógìthaotúngniềmtincủachúngta,rằngchúngtadễbịdắtmũinhưthếnào,côngchúngdễbịđánhlừanhưthếnàokhihọtrơtrọivàthèmkhátcógìđóđểtintưởng.NếuCarloslưulạiAustralialâuhơnvàtậptrungnhiềuhơnvàoviệcchữabệnh–bằngcáchcầunguyện,bằngcáchtinvàochínhmình,bằngcáchđặthyvọngvàothứnướcmắtđóngchaicủamình,bằngcáchxoacáctinhthể-thìchắcchắnnhiềungườisẽchobiếthọđượcchữakhỏinhiềuloạibệnh,đặcbiệtlànhữngbệnhtâmlý.Thậmchíchẳngcầngìgiảdốihơnngoàisựxuấthiệncủaôngta,vànhữngsảnphẩmăntheo,mộtsốngườicũngsẽcảmthấykhỏehơnnhờcóCarlos.
Đâylạilàhiệuứngtrấnanghinhậnởhầuhếtnhữngthầylangchữabệnhbằngđứctin.Chúngtatinrằngmìnhđanguốngmộtloạithuộcrấtcônghiệuvàcơnđausẽbiếnmất–ítnhấtcũngđượcmộtthờigian.Vàkhichúngtatinmìnhđãnhậnđượcmộtbàithuốctinhthầnhiệunghiệm,cókhichínhbệnhtậtcũngbiếnmất–ítnhấtmộtthờigian.Mộtsốngườilậptứctuyênbốrằnghọđãkhỏibệnhngaycảkhihọchưahềđượcchữabệnh.TheodõichitiếtcủaNolen,Randi,vànhiềungườikhácvềnhữngngườiđượcchobiếthọđãđượcchữabệnh,vàđồngýrằngđúnglànhưvậy–trongcácbuổichữabệnhđượctruyềnhìnhcủacácthầylangchữabệnhbằngđứctinMỹ-khôngtìmrađượclấymộtngườibịmắcbệnhhữucơnghiêmtrọngđượcchữakhỏitrênthựctế.Ngaycảsựcảithiệnđángkểbệnhtrạngcủahọcũngrấtmơhồ.TheonhữngtrảinghiệmcủaLourdes,quývịcóthểphảitìmhết10.000đến1triệutrườnghợpmớitìmrađượcmộttrườnghợpkhỏibệnhthậtsự.
Mộtthàylangchữabệnhbằngđứctincóthểcóhoặckhônghềkhởinghiệpvớiýđịnhgiandối.Nhưngtrướcsựngạcnhiêncủachínhngườiđó,cácbệnhnhândườngnhưcóbiếnchuyểntốtlên.Nhữngcảmxúccủahọlàchânthực,tháiđộbiếtơncủahọlàthậttâm.Khithàylangbịchêtrách,nhữngngườinhưvậysẽđứngvềphíaôngta.MộtvàingườicótuổithamgiabuổilênđồngởNhàhátLớnSydneyđãnổikhùngsauvụviệcSixtyMinutes:“Khôngcầnđểtâmnhữnggìtụinónói,”họbảovớiAlvarez,“chúngtôitinngài.”
Nhữngthànhcôngkiểunàycóthểđủđểthuyếtphụcnhiềutaylangbăm–chodùlúcđầuhọcóhoàinghiđếnđâu–rằngthựctếhọcósứcmạnhhuyềnbí.Cóthểkhôngphảilúcnàohọcũngthànhcông.Sứcmạnhcórồilạimấtđilàchuyệnthường,họtựnhủmình.Họphảicóthờigianmớiphụchồilạiđược.Nếuthỉnhthoảnghọphảilừadốimộtchútthìđólàvìmộtmụcđíchcaohơn,họtựnhủ.Câu
chuyệncủahọđượcchínhngườitiêudùngkiểmnghiệm.Nórấtcótácdụng.
Hầuhếtnhữngnhânvậtnhưthếnàychỉmuốnmoitiềncủaquývị.Đólàmộttinthúvị.NhưngđiềukhiếntôilongạilàmộtgãCarlossẽtìmtớinhữngconmồilớnhơn–vịtrílãnhđạohấpdẫnvàquyềnthế.Tấtcảchúngtađềumongmuốncómộtnhàlãnhđạoxuấtsắc,trongsạchvàcóuytín.Chúngtasẽchớplấycơhộiủnghộ,tintưởngvàcảmthấyhàilòng.Hầuhếtcácphóngviên,biêntậpviênvàsảnxuấtchươngtrìnhsẽnétránhviệcthẩmtrakỹcàngvớitháiđộhoàinghi.Cóailạibánchoquývịnhữnglờicầunguyệnhoặctinhthểhaynướcmắtđâu.Cólẽngườitasẽbánchoquývịchiếntranh,hoặcmộtgãbungxung,haymộtmớniềmtinhoànthiệnhơncủaCarlosrấtnhiều.Chodùđólàgìthìnócũngsẽđikèmvớinhữngcảnhbáovềnhữnghiểmhọacủatháiđộhoàinghi.
TrongbộphimlừngdanhPhùthủyxứOz(TheWizardofOz),Dorothy,Bùnhìnrơm,Tiềuphu,vàSưtửNhátganbịhămdọa–trênthựctếlàkhiếpsợ-bởinhânvậtbíẩnquácỡgọilàOzVĩđại.NhưngchúchónhỏTotocủaDorothylạilôituộttấmrèmchevàlàmOzVĩđạilộnguyênhìnhlàmộtcỗmáydomộtgãnhỏthó,béophệvàsợsệtvốncũngchỉlàmộtkẻthahươngởcáixứsởlạlùngnàyynhưhọ,điềukhiển.
TôinghĩchúngtarấtmaylàJamesRandiđãhạmàn.Nhưngdựahẳnvàoôngtađểbócmẽtấtcảđámlangbăm,nhữngkẻbịpbợm,vàlũbahoakhoácláctrênthếgiớicũngsẽnguyhiểmchẳngkhácgìviệctinvàochínhnhữngkẻấy.Nếuchúngtakhôngmuốnbịlừa,chúngtacầnlàmviệcnàyvìchínhmình.
---
Mộttrongnhữngbàihọcđángbuồnnhấttronglịchsửlà:Nếuchúngtabịlừabịpquálâu,chúngtacóxuhướngbácbỏbấtkỳbằngchứngnàophơibàytròlừabịpđó.Chúngtakhôngcònquantâmđếnviệctìmkiếmsựthậtnữa.Tròlừabịpsẽchiếmngựchúngta.Đơngiảnlàquáđauxótkhiphảithừanhận,thậmchívớichínhchúngta,rằngchúngtabịxỏmũi.Mộtkhiquývịđểmộtgãlangbămđiềukhiểnmình,quývịgầnnhưchẳngbaogiờgiànhlạichủđộngđượcnữa.Chonênnhữngtròbịpbợmcũcóxuhướngtiếptụctồntạikhinhữngtròmớixuấthiện.
Cácbuổigọihồnchỉdiễnratrongcácphòngtối,nơinhữnghồnmacóthểnhìnthấylờmờ.Nếuchúngtađểánhsánglớnhơnmộtchút,đểchúngtacócơhộinhìnthấynhữnggìđangdiễnra,cáchồnmaliềnbiếnmất.Họngạingùng,chúngtađượcgiảithíchnhưvậy,vàmộtsốngườitinliền.Trongcácphòngthínghiệmcântâmlýhọcởthếkỷ20,có“hiệuứngngườiquansát”:Nhữngngườiđượcxemlàcácthầyđồngcótàiđềuthấyrằngsứcmạnhcủahọbịgiảmmạnhbấtcứkhinàoxuấthiệnnhữngngườicótháiđộhoàinghi,vàbiếnmấthoàntoànnếucómặtmộtảothuậtgiabậcthầynhưJamesRandi.Cáihọcầnlàbóngtốivàtâmlýcảtin.
Mộtcôgáinhỏtừnglàngườiđồnglõatrongmộtâmmưulừađảonổitiếngởthếkỷ19–thuậtđánhđồngthiếptrongđócáchồnmatrảlờicáccâuhỏibằngcáchvungnắmđấmđểphátratiếngkêuthậtlớn–lớnlênvàthúnhậnđólàmộttròlừabịp.Côlàmchokhớpngónchâncáikêurăngrắc.Côchứngminhcáchthựchiệnviệcnày.Nhưngviệccôngkhaixinlỗibịtảnglờvà,khiđượcthừanhận,bịlăngmạ.Thuậtđánhđồngthiếpkhiếnngườitatintưởngđếnmứcnókhólòngbịtừbỏchỉdựavàotuyênbốcủamộtngườiđánhđồngthiếptựthúnhận,thậmchínếucôtachínhlàngườikhởixướngmọichuyện.Ngườitabắtđầuđồnthổicâuchuyệncôbịnhữngngười
theochủnghĩaduylýcuồngtínépphảithúnhận.
Nhưtôiđãmôtảởphầntrước,nhữngtaybịpbợmngườiAnhthúnhậnđãtạora“cácvòngtròntrêncánhđồng,”nhữnghìnhkỷhàđượctạoratrênnhữngđồnghoamàu.Hoàntoànkhôngphảinhữngnghệsĩsinhvậtlạlấycánhđồnglúamỳlàmphươngtiện,màchỉlàhaianhchàngvớimộttấmván,mộtsợidây,vàmộtchútbấtbìnhthường.Thậmchíkhihọchứngmìnhcáchthựchiệncủamình,nhữngngườitintheovẫnkhôngchấpnhận.Theohọ,cólẽmộtsốvòngtròntrêncánhđồnglàgiảnhưngcóquánhiềuhìnhnhưvậy,vàmộtsốhìnhquáphứctạp.ChỉcónhữngngườingoàiTráiĐấtmớicóthểtạora.ThếrồinhiềungườikhácởAnhthúnhận.NhưngcácvòngtròntrêncánhđồngởnướcngoàinhưHungarychẳnghạn,ngườitaphảnđối,thìphảigiảithíchsaođây?RồilạicóđámthiếuniênngườiHungarythúnhậnđãbắtchước.Nhưngthếcòn…?
Xinhãykiểmchứngsựnhẹdạcủamộtchuyêngiatâmthầnđiềutrịchomộtphụnữtựnhậnlàđốitượngbịsinhvậtlạbắtcóc.Chuyêngiatrịliệunàyrấtnhiệtthànhvớinhữngcâuchuyệntưởngtượngmàbàấynghĩra.Nhưngkhibàấytuyênbốtấtcảchỉlàgiả,phảnứngcủaôngấylàgì?Kiểmtralạinhữngphácđồhoặchiểubiếtcủamìnhvềýnghĩacủanhữngtrườnghợpnàychăng?Không.Đãnhiềulầnôngấygợiý(1)chodùbàấykhôngtựnhậnthứcđượcđiềuđóthìthựctếbàấyvẫntừngbịbắtcóc;hoặc(2)bàấybịkhùng–nóichocùng,bàấyphảiđigặpbácsĩtâmthần,phảikhôngnào?;hoặc(3)ôngấyđãbiếtthừatròbịpngaytừđầuvàchỉđưachobàấysợidâyđểbàấytựtróimình.
Nếuthỉnhthoảngphủnhậnbằngchứngthuyếtphụchơnlàthừanhậnrằngchúngtasai,thìđâycũnglàthôngtinđánggiávềchínhchúngta.
---
MộtnhàkhoahọcđăngmộtquảngcáotrêntờbáoPariscungcấplásốtửvimiễnphí.Ôngấynhậnđượckhoảng150phúcđápvàcáinàocũngcungcấpchitiếtthờigianvànơisinh,nhưyêucầu.Sauđómỗingườiphúcđápđượcnhậnlásốtửvicủariêngmình,kèmtheomộtbảncâuhỏihỏixemlásốtửvichínhxácđếnđâu.Chínmươitưphầntrămngườitrảlời(và90%giađìnhcùngbèbạnhọ)trảlờirằnghọcóthểnhậndiệnmìnhtronglásốtửvi.Tuynhiên,lásốtửvinàylạilàcủamộttêngiếtngườihàngloạtởPháp.Nếumộtnhàchiêmtinhcóthểbiếtđượcđiềunàymàkhôngcầngặpđốitượngcủamìnhthìhãynghĩxemmộtaiđónhạybénvớinhữngsắctháicủaconngườivàkhôngquátỉmỉcòncóthểlàmđượcđếnđâu.
Tạisaochúngtalạidễdàngtinvàonhữngngườixemtướngsố,đồngcốt,xemchỉtay,bóitrà,bóibàiTây,vàbóicỏthinhưvậy?Dĩnhiên,họlưuýđếnđặcđiểm,nétmặt,quầnáovàcâutrảlờicủachúngtatrướcnhữngcâuhỏicóvẻvôthưởngvôphạt.Mộtsốngườitrongbọnhọrấtgiỏiviệcnày,vàđâylànhữnglĩnhvựcmànhiềunhàkhoahọcdườngnhưkhônghềbiếtđến.Cũngcóhẳnmộtmạngmáytínhchocácđồngcốt“chuyênnghiệp”,cungcấpchođồngnghiệpcủahọnhữngchitiếtvềđờisốngkháchhàngchỉtrongnháymắt.Mộtcôngcụquantrọngđượcgọilà“đọcnguội,”tứclàmộtnhậnđịnhvềbẩmchấtđốinghịch,đượccânbằngmộtchút,màbấtkỳaicũngsẽnhậnrachútítsựthật.Đâylàmộtvídụ:
Cónhữnglúcanh/chịhướngngoại,niềmnở,quảnggiao,nhưngcũngcólúcanh/chịlạihướngnội,thậntrọng,vàkínđáo.Anh/chịthấykhôngnênquácởimởbộlộmìnhchongườikhác.Anh/chịthíchchútítthayđổivàđadạng,vàsẽkhônghàilòngkhibịtróibuộctrongnhữnghạnchếvàgiớihạn.Bềngoàicókỷluậtvàtựchủ,nhưngbên
tronganh/chịcóxuhướnghơilolắngvàkhôngvữngvàng.Cóthểanh/chịcómộtsốđiểmyếuvềcátính,nhưngnhìnchunganh/chịcóthểbùđắplạinhữngđiểmđó.Anh/chịcórấtnhiềunănglựcchưađượcsửdụng,khiếnanh/chịchưapháthuyđượclợithếcủamình.Anh/chịcóxuhướngphêphánchínhmình.Anh/chịcónhucầumuốnngườikhácthíchmìnhvàngưỡngmộmình.
Gầnnhưtấtcảmọingườiđềuthấyđặcđiểmnàyrấtdễnhậnra,vànhiềungườicảmthấynótảchínhxácvềhọ.Cómộtđiềungạcnhiênnhonhỏ:Tấtcảchúngtađềulàconngười.
Danhsách“bằngchứng”màmộtsốchuyêngiatrịliệunghĩrằngchứngminhchoviệclạmdụngtìnhdụclúcnhỏ(chẳnghạn,cuốnDũngcảmchữatrị-TheCouragetoHeal–củaEllenBassvàLauraDavis)rấtdàivàchánngắt:Nóbaogồmcảchứngrốiloạngiấcngủ,bộithực,biếngănvàháuăn,rốiloạntìnhdục,lolắngmơhồ,vàthậmchícảkhảnăngkhôngnhớđượcviệcbịlạmdụngtìnhdụclúcnhỏ.Mộtcuốnsáchkhác,củanhàhoạtđộngxãhộiE.SueBlume,liệtkênhiềudấuhiệuchothấycóhiệntượngloạnluânbịlãngquên:đauđầu,ngờvựchoặckhônghềbiếtngờvực,hammêtìnhdụctháiquáhoặclãnhcảm,vàsùngbáichamẹaiđó.Trongnhữngyếutốchẩnđoánđểpháthiệnnhữnggiađình“lệchlạc”đãđượcCharlesWhitfieldliệtkêcócả“cácbiểuhiệnđauđớn”,cảmgiác“hoạtbáthơn”khigặpkhủnghoảng,lolắngvề“nhữngnhânvậtquyềnthế”,và“cốgắngkhámbácsĩhoặctrịliệutâmlý”,nhưngkhôngcócảmgiác“rằng‘cógìđó’khôngổnvàthiêuthiếu.”Giốngnhưdạngđọcnguội,nếubảndanhsáchnàyđủdàivàtoàndiệnthìtấtcảmọingườiđềusẽthấycó“triệuchứng.”
Việcxemxétkỹlưỡngvớitháiđộhoàinghikhôngphảilàbộcôngcụduynhấtđểnhổtậngốcnhữngchuyệnvớvẩnvàhànhđộng
ácđộngnhằmvàonhữngngườiítcókhảnăngtựvệvàphảidựavàotìnhthươngcủachúngtanhất,màmọingườicònđưarachúthyvọngkhácnữa.Đâycũnglàlờinhắcnhởkịpthờirằngcácbuổitụhọpquầnchúng,phátthanhvàtruyềnhình,báoin,tiếpthịđiệntử,vàcôngnghệđặtthưtạođiềukiệnđểnhữngdạngnóidốikháctiêmnhiễmvàonềnchínhtrịcơthể-lợidụngnhữngngườinảnchí,thiếuthậntrọng,vàkhôngcókhảnăngtựvệtrongmộtxãhộiđangphảisànglọcnhữngbệnhhoạnchínhtrịvốnvẫnchưađượcđiềutrịmộtcáchhiệuquả.
Nhữngchuyệnvôlý,nhữngtròbịp,lốitưduycẩuthả,lừađảo,vànhữngướcmuốntráhìnhdướidạngsựthậtđềukhôngbịhạnchếtrướcảothuậtvàlờikhuyênmơhồvềnhữngvấnđềtronglòng.Tiếcthay,chúngvẫnlenlỏivàonhữngvấnđềkinhtế,tôngiáo,xãhộivàchínhtrịchủlưucủamọidântộc.
Chương14.PHẢNKHOAHỌCKhônghềcóchânlýkháchquan.Chúngtatựtạorachânlýcủa
mình.Khônghềcóthựctiễnkháchquan.Chúngtatựtạorathựctiễncủamình.Cónhữngcáchnhậnbiếtvềmặttinhthần,bíẩnhoặcnội
tạiưuviệthơnhẳnnhữngcáchnhậnthứcbìnhthườngcủachúngta.Nếumộttrảinghiệmcóvẻlàthậtthìnólàthật.Nếumộtýtưởngcó
vẻđúngvớibạnthìnólàđúng.Chúngtakhôngcókhảnăngthunhậnkiếnthứcvềbảnchấtthậtcủathựctiễn.Chínhkhoahọcrấtphilýhoặcbíẩn.Nóchỉlàmộthệthốngniềmtinhoặctínđiềukháchaylànhữngchuyệntưởngtượng,khônghềcóminhchứngnhiềuhơnnhữnglĩnhvựckhác.Khôngthànhvấnđềliệunhữngniềmtincó
đúnghaykhông,chừngnàochúngvẫncóýnghĩavớibạn.
TổngkếtnhữngniềmtinThờiđạiMới,lấytừ
TheodoreSchickvàLewisVaughn
Nghĩvềnhữngđiềuhuyềnbínhưthếnào:SuynghĩphêphánchomộtThờiđạiMới
(HowtoThinkAboutWeirdThings:CriticalThinkingforaNewAge)
(MountainView,CA:MayfieldPublishingCompany,1995)
Nếukhuônkhổkhoahọcđãđịnhhìnhhợplývềmặtsaisót(hoặctùytiện,hoặckhôngphùhợp,hoặckhôngyêunước,hoặcnghịchđạo,hoặcchủyếuphụcvụchoquyềnlợicủanhữngkẻcóquyền)thìcólẽchúngtacóthểtránhđượcrắcrốicủaviệchiểuđượcnhữnggìquánhiềungườinghĩlàmộtkhốikiếnthứcphứctạp,khókhăn,đầy
chấttoánhọc,vàkhácthường.Khiđó,tấtcảcácnhàkhoahọcđềubịtrừngphạtthíchđáng.Đốkỵkhoahọccóthểgiatăng.Nhữngngườitheođuổinhữngconđườngđếnvớitrithứckhác,nhữngngườingấmngầmtinrằngkhoahọcrấtđángkhinhbỉ,lúcnàyđềucóthểcóchỗđứngtrênMặctrời.
Tỷlệthayđổitrongkhoahọcchínhlànguyênnhândẫnđếnmộtsốtranhcãinảylửa.Khichúngtahiểuđượcđiềugìđócácnhàkhoahọcđangnóiđếnthìhọsẽbảochúngtarằngnókhôngcònđúngnữa.Vàthậmchínếunóđúngthìcũngcóvốsốnhữngđiềumớimẻ-nhữngđiềuchúngtachưabaogiờnghenóiđến,nhữngđiềukhótin,nhữngđiềumangýnghĩakhiếntakhôngantâm–màhọthôngbáomớipháthiệngầnđây.Cácnhàkhoahọccóthểbịđánhgiálàđangđùacợtchúngta,muốnđảolộnmọithứ,vànguyhiểmvềmặtxãhội.
EdwardU.CondonlàmộtnhàvậtlýMỹxuấtchúng,mộtngườitiênphongtronglĩnhvựccơkhílượngtử,ngườitừngthamgiapháttriểnrađavàvũkhíhạtnhântrongThếchiếnII,giámđốcnghiêncứucủaCôngtyCorningGlass,giámđốcCụcTiêuchuẩnQuốcgia,vàlàchủtịchHộiVậtlýMỹ(cuốiđời,ôngcònlàgiáosưvậtlýtạiĐạihọcColorado,nơiôngchủtrìmộtnghiêncứkhoahọcgâytranhcãivềUFOdoKhônglựctàitrợ).Ônglàmộttrongnhữngnhàvậtlýđãbịcácnghịsĩ–kểcảnghịsĩRichardM.Nixon,ngườikêugọithuhồigiấyphépanninhmậtcủaông–chấtvấnvềlòngtrungthànhdànhchoHoaKỳvàocuốinhữngnăm1940vàđầunhữngnăm1950.VịChủtịchcựckỳyêunướccủaỦybanHạviệnvềCáchoạtđộngphiMỹ(HCUA),HạNghịsĩJ.ParnellThomastừnggọinhàvậtlýnàylà“TiếnsĩBaocaosu”1,“mắtxíchyếunhất”tronghệthốnganninhMỹ,và–đãcóthờiđiểm–“mắtxíchkhuyếtthiếu.”QuanđiểmcủaôngvềnhữngyếutốbảolãnhtheoHiếnđịnhcóthểthulượmtừphảnứngdướiđâytrướcluậtsưcủamộtnhânchứng:“Cácquyềnmàquývị
cólànhữngquyềndoỦybannàytraochocácvị.ChúngtôisẽquyếtđịnhcácvịcóquyềngìvàkhôngcóquyềngìtrướcỦyban.”
---
1. ChơichữtrongtiếngAnh,từ“condom”(baocaosu)viếtgầngiốngvớitêncủaCondon.–ND
---
AlbertEinsteintừngcôngkhaikêugọitấtcảnhữngngườitụtậptrướcỦybanHCUAtừchốihợptác.Năm1948,TổngthốngHarryTruman–tạiHộinghịThườngniêncủaHiệphộiTiếnbộKhoahọcMỹ,vàcómặtCondonngồibêncạnh–đãkịchliệtphảnđốiHạNghịsĩThomasvàHCUAvớilậpluậnrằngnghiêncứukhoahọcthiếtyếu“khôngthểthựchiệnđượcbằngviệctạoramộtbầukhôngkhítrongđókhôngaicảmthấyantoàntrướctìnhtrạngđồnthổi,ngồilêđôimáchvànóixấuvôcăncứ.”ÔnggọinhữnghoạtđộngcủaHCUAlà“thứphiMỹnhấtchúngtaphảiđấutranhngàyhômnay.Đólàbầukhôngkhíởmộtnướcchuyênchế.”
---
NhưngtráchnhiệmcủaTrumanđốivớitìnhtrạngsănlùngphùthủydiễnracuốithậpniên1940vàđầuthậpniên1950cũngrấtlớn.Sắclệnh9835năm1947củaôngchophépđiềutraquanđiểmvàcácmốiquanhệcủamọinhânviênliênbang,khôngcầnđếnquyềnđốichấtvớingườicáobuộchoặcthậmchí,tronghầuhếttrườnghợp,khôngcầnquyềnđượcbiếtcáobuộclàgì.Nhữngngườitỏrayếukémsẽbịxửbắn.BộtrưởngTưphápTomClarkđãlậpmộtdanhsáchcáctổchức“lậtđổ”dàiđếnmứcđãcóthờiđiểmdanhsáchnàybaogồmcảHiệphộiNgười
tiêudùng.–TG
---
NhàviếtkịchArthurMillerviếtThửtháchnghiệtngã(TheCrucible)nóivềnhữngphiêntòaxửphùthủySalemthờikỳnày.KhivởkịchramắtởChâuÂu,MillerbịBộNgoạigiaoMỹtừchốicấphộchiếuvớilýdoviệcôngranướcngoàikhôngcóíchlợichoHoaKỳ.VàođêmkhaimạctạiBrussels,vởkịchđượcchàođónvớinhữngtràngpháotaynồngnhiệt,khiếnchoĐạisứHoaKỳphảiđứnglênvàcúichào.KhibịdẫnratrướcHCUA,MillerbịbuộctộiámchỉrằngnhữngđiềutracủaQuốchộicóthểcógìđóchungvớinhữngphiêntòaphùthủy;ôngđãđáplại“Sosánhlàđiềutấtyếu,thưangài.”Ítlâusauđó,Thomasbịtốnggiamvìtộilừagạt.
CómộtmùahèởtrườnghọcnơitôilàsinhviêncủagiáosưCondon.Tôinhớrấtrõcâuchuyệnôngkểvềviệcbịdẫnratrướcbanxácminhlòngtrungthành:
“TiếnsĩCondon,ởđâynhấnmạnhrằngôngđãtừngởtuyếnđầucủamộtphongtràocáchmạngvềvậtlýđượcgọilà”–vàđếnđâyngườithẩmtrađọctừngtừchậmrãivàrấtcẩnthận–“cơkhílượngtử.Điềuđótạoấntượngchobuổiđiềutrầnnàyrằngnếuôngcóthểởtuyếnđầucủamộtphongtràocáchmạngthì…ôngcũngcóthểởtuyếnđầucủamộtphongtràokhác.”
Condonnhanhnhẹnđáplạirằnglờicáobuộchoàntoànkhôngđúng.Ôngkhôngphảilàmộtnhàcáchmạngvềvậtlý.Ônggiơcaotayphải:“TôitinvàoĐịnhlýArchimedes,đượchìnhthànhtừthếkỷ3trướcCôngnguyên.TôitinvàonhữngquyluậtchuyểnđộngcủahànhtinhcủaKepler,đượcpháthiệnvàothếkỷ17.TôitinvàocácđịnhluậtcủaNewton…”Vàôngcứtiếptụcnói,việndẫntêntuổi
sángchóicủaBernoulli,Fourier,Ampere,Boltzmann,vàMaxwell.Mànvấnđápcủanhàvậtlýnàykhônghữuhiệunhiềuvớiông.Phiêntòakhôngchấpnhậnyếutốhàihướcđốivớimộtvấnđềnghiêmtrọngnhưvậy.Nhưngtheotôinhớ,cớchínhyếuhọcóthểkếttộiônglàrằnghồihọctrunghọc,ôngcólàmcôngviệcđiphânphátmộttờbáokhuynhhướngxãhộichủnghĩatớitừngnhàbằngxeđạp.
---
Hãytưởngtượngquývịrấtmuốnhiểucơkhílượngtửlàvềcáigì.Trướchết,quývịphảicóđượcmộtchútkiếnthứccơkhínền,vàviệcnắmvữngtừngtiểungànhtoánhọccủabộmônnàysẽđưaquývịđếnngưỡngcửatiếptheo.Đổilại,quývịphảihọcvềsốhọc,hìnhhọcEuclid,đạisốbậctrunghọc,tíchphânvàviphân,cácphươngtrìnhviphântừngphầnvàthôngthường,viphânvéctơ,nhữnghàmsốđặcbiệtcủavậtlýtoánhọc,đạisốmatrận,vàlýthuyếttậphợp.Vớihầuhếtsinhviênvậtlý,khốikiếnthứcnàycóthểkhiếnhọmấttoànbộthờigiantừnămlớp3đếnđầuđạihọc–gần15năm.Mộtquátrìnhnghiêncứunhưvậythựctếlạikhônghềliênquanđếnviệchọctígìvềcơkhílượngtử,màchỉthuầntúylàthiếtlậpkhungtoánhọccầnđểtiếpcậnnómộtcáchchuyênsâu.
Côngviệccủangườiphổbiếnkiếnthứckhoahọc,cốgắngđưamộthiểubiếtsơkhainàođóvềcơkhílượngtửtớivớiđạichúngvốnchưahềbiếtđếnnhữngnghithứckhaitâmnày,rấtcựcnhọc.Thựctế,theoquanđiểmcủatôi,chưahềcótrườnghợpphổcậpthànhcôngnàovềcơkhílượngtửcả-mộtphầnvìlýdonày.Nhữngđiềuphứctạpvềmặttoánhọckếthợpvớithựctếlàlýthuyếtlượngtửhoàntoànkhácthường.Cảmgiácchunggầnnhưvôíchtrongviệctiếpcậnnó.RichardFeynmantừngnói,đặtcâuhỏitạisaolạinhưthếlàđiềukhônghay.Khôngaibiếttạisaolạinhưthếcả.Nóchỉđơn
thuầnlànhưvậy.
GiờgiảsửchúngtasắptiếpcậnmộttôngiáoítbiếtnàođóhayhọcthuyếtThờiđạiMớihoặchệthốngniềmtinshamangiáovớitháiđộhoàinghi.Chúngtacómộttưduymở;chúngtahiểurằngởđâycógìđóthúvị;chúngtatựgiớithiệumìnhvớicácchuyêngiavàhỏihọmộtbảntổngkếtdễhiểu.Thayvàođó,chúngtađượcnóirằngvấnđềthựcchấtquákhóđểlýgiảimộtcáchđơngiản,rằngcórấtnhiềunhững“điềuhuyềnbí,”nhưngnếuchúngtasẵnlòngtrởthànhmộtthầdòngtrong15nămthìđếncuốiquãngthờigianđó,chúngtacóthểbắtđầusẵnsàngđểxemxétvấnđềmộtcáchnghiêmtúc.Tôinghĩrằnghầuhếtchúngtasẽnóirằngchúngtakhôngcóthờigian;vànhiềungườisẽngờrằngthờigian15nămbỏrachỉđểđặtchânđếnngưỡngcửacủahiểubiếtchínhlàbằngchứngchothấytoànbộvấnđềchỉlàmộttròlừagạt:Nếunóquákhóhiểuchochúngtathìkhôngphảilànócũngquákhóđểchúngtabìnhphẩmmộtcáchthấuđáoư?Nhưthế,tròlừagạthoàntoàntựdotựtạirồi.
VậyhọcthuyếnThờiđạiMớihoặcthầnhọchoặcshamangiáokhácnhưthếnàovớicơkhílượngtử?Câutrảlờilàthậmchínếuchúngtakhôngthểhiểunóthìchúngtavẫncóthểxácnhậnrằngcơkhílượngtửcóích.Chúngtacóthểsosánhnhữngdựđoánđịnhlượngcủalýthuyếtlượngtửvớibướcsóngđođượccủacácvạchquangphổcủanhữngnguyêntốhóahọc,cơchếhoạtđộngcủacácchấtbándẫnvàheliumlỏng,cácbộvixửlý,nhữngloạiphântửnàohìnhthànhtừcácnguyêntửcấuthànhcủachúng,sựtồntạivàcácthuộctínhcủasaolùntrắng,điềugìxảyratrongmaservàlaser,vànhữngnguyênliệunàodễbịảnhhưởngvớinhữnglợitừtínhnào.Chúngtakhôngcầnphảihiểulýthuyếtthìmớihiểunhữnggìnódựbáo.Chúngtakhôngphảilànhữngnhàvậtlýhoànhảothìmớiđọcđượcnhữnggìcácthínghiệmhélộ.Trongmọivídụnày–vànhiều
vídụkhác–nhữngdựđoáncủacơkhílượngtửđềuđượcxácnhậnmộtcáchấntượng,vàvớiđộchínhxáccao.
Nhưngmộtphápsưcóthểnóivớichúngtarằnghọcthuyếtcủaôngấyđúngbởivìnócũngcótácdụng–khôngphảivềnhữngvấnđềchuyênbiệtcủavậtlýtoánhọcmàvềnhữnggìthậtsựđángquantâm:Ôngấycóthểcứumọingười.Rấttốt,chúngtahãytíchlũysốliệuthốngkêvềnhữngphươngthuốccủacácphápsư,vàxemxemliệuchúngcópháthuytácdụngtốthơncácloạithuốctrấnankhông.Nếuđúngnhưvậy,chúngtasẵnsàngcôngnhậnrằngởđâycóđiềugìđó–thậmchínếuđóchỉlàmộtsốbệnhbắtnguồntừtâmlý,vàcóthểchữakhỏihoặcthuyêngiảmnhờnhữngtháiđộđúngđắnvàtrạngtháitâmlý.Chúngtacũngcóthểsosánhhiệuquảcủanhữnghệthốngshamangiáokhácnhau.
Vấnđềliệuphápsưcónắmđượctạisaonhữngphươngthuốccủaôngấykiếnhiệuhaykhônglạilàcâuchuyệnkhác.Trongcơkhílượngtử,chúngtacóhiểubiếtvềTựnhiênmàdựatrênđó,dầndầntừngbướcvàmangtínhđịnhlượng,chúngtađưaranhữngdựđoánvềnhữnggìsẽxảyranếumộtthínghiệmnàođó,chưabaogiờđượcthửnghiệm,đượctiếnhành.Nếuthínghiệmxácminhchodựđoán–đặcbiệtnếuxácminhvềmặtsốlượngvàchínhxác–thìchúngtatựtinrằngchúngtabiếtnhữnggìmìnhđanglàm.Cóvàivídụmangđặctínhnàytronggiớiphápsự,tusĩ,vàcốvấnThờiđạiMới.Mộtnétđặctrưngquantrọngnữađượcgợiýtrongcuốnsáchviếtnăm1931nhàđềLýtrívàtựnhiên(ReasonandNature)củaMorrisCohen,mộttriếtgiakhohọclừngdanh:
Chắcchắn,đasốngườidânkhôngđượcđàotạođềucóthểchấpnhậnnhữngkếtquảcủakhoahọcdựatrênuytín.Nhưngrõràngcósựkhácbiệtquantrọnggiữamộtthiếtchếmởvàmờitấtcả
mọingườitìmtới,nghiêncứunhữngphươngphápcủanó,vàđềxuấtsựtiếnbộ,vớimộtthiếtchếcoiviệcchấtvấnnhữngphẩmchấtcủanólàđiềunguyhai,chẳnghạn[Hồngy]NewmanquykếtnhữngngườitỏranghingờtínhchấtkhôngthểsailầmcủaKinhThánh…Khoahọclýtríxemnhững‘phiếuđổihàng’củanólàluôncóthểđượcđềnbùtheoyêucầu,trongkhichủnghĩađộctàiphilýtríxemnhucầuđềnbùlàthiếuđứctinvàphảnbội.
Truyềnthuyếtvàvănhóadângiancủanhiềunềnvănhóatiềnhiệnđạicógiátrịgiảithíchhoặcítnhấtcũnglàgiátrịgiúpíchchotrínhớ.Trongnhữngcâuchuyệnmàmọingườicóthểđánhgiávàthậmchíchứngkiến,chúngmãhóamôitrường.ChòmsaonàođangxuấthiệnhoặchướngcủadảiNgânhàvàomộtngàynhấtđịnhtrongnămcóthểđượcghinhớquamộtcâuchuyệnvềcặptìnhnhầnđượcđoàntụhoặcmộtchiếcxuồngvượtquadòngsôngthiêng.Vìviệcnhậndiệnbầutrờirấtcầnchotrồngtrọt,thuhoạchvàtheodõithúsănnênnhữngcâuchuyệnnhưvậycógiátrịthựctiễnquantrọng.ChúngcũngcóthểhữuíchnhưnhữngbàikiểmtraxạảnhtâmlýhoặcnhưnhữngyếutốbảođảmvềvịtrícủaloàingườitrongVũtrụ.NhưngđiềuđókhôngcónghĩalàdảiNgânhàthậtsựlàmộtconsônghoặcđúnglàcómộtchiếcxuồngbắcngangconsôngấytrướcmắtchúngta.
ChấtkýninhthuđượctừmộtchấtlỏngchiếtxuấttrongvỏcủamộtloạicâyđặcbiệttrongvùngrừngmưanhiệtđớiAmazon.Làmcáchnàoconngườitiềnhiệnđạilạipháthiệnđượcrằngcómộtthứtràlàmtừcâynày,trongsốtấtcảnhữngloạicâytrongrừng,giúplàmthuyêngiảmnhữngtriệuchứngcủabệnhsốtrét?Chắcchắnhọphảithửmọithứcâyvàthảomộc–rễ,thân,vỏ,lá–thửnhaichúng,nghiềnchúng,phanướcuống.Quátrìnhnàycấuthànhmộtloạtthửnghiệmkhoahọckéodàiquanhiềuthếhệ-nhữngthửnghiệmnay
khôngthểlặplạivìnhữnglýdoliênquanđếnđạođứcnghềy.Hãynghĩxemcóbaonhiêuthứnướcvỏcâytừnhữngloạicâykhácđềuvôdụng,hoặclàmchobệnhnhânnônmửavàthậmchítửvong.Trongtrườnghợpnhưthế,thầythuốcxóatênthứthuốctiềmnăngnàykhỏidanhsách,vàtiếptụcvớibàithuốctiếptheo.Nhữngdữliệudược-dântộchọckhôngthểcóđượcmộtcáchhệthốnghoặcthậmchícóýthức.Bằngphươngphápthửđểsànglọc,vàbằngviệcghinhớthậtkỹnhữnggìcócônghiệu,cuốicùngngườitacũngtìmra–sửdụngnhữngthuộctínhdồidàotrongvươngquốcthảomộcđểtíchlũymộtphodượcđiểnhữuích.Hoàntoàncầnthiết,nhữngthôngtincứumạngcóthểthuđượctừyhọcdângianvàkhôngthểbằngcáchnàokhác.Chúngtanênlàmnhiềuhơnlàchỉkhaithácnhữngkhobáutrongkhotàngtrithứcdângiantrêntoànthếgiới.
TươngtựnhưvậyvớiviệcdựđoánthờitiếtởmộtvùngthunglũnggầnOrinoco:Hoàntoàncókhảnănglànhữngconngườithờitiềncôngnghiệpđãchúýđếnnhữngquyluậttrảiquanhiềuthiênniênkỷ,nhữngdấuhiệubáotrước,nhữngmốiquanhệnhânquảởmộtđịadanhcụthểmàcácgiáosưkhítượngthủyvăntạimộttrườngđạihọcxaxôinàođóhoàntoànkhôngbiếtđến.NhưngđiềuđókhôngphảilàcácphápsưcủanhữngnềnvănhóanhưvậycóthểdựđoánđượcthờitiếtởParishayTokyo,chứđừngnóiđếnkhíhậutoàncầu.
Mộtsốloạikiếnthứcdângianrấtquývàvôgiá.Sốkháclạilànhữngẩndụvàhệthốnghóa.Y-dântộchọclànhưvậy;cònvậtlýhọcthiênthểthìkhông.Chắcchắnđúnglàtấtcảnhữngtínđiềuvàtấtcảnhữnghuyềntíchđềuđángđểnghe.Nhưngkhônghềđúngkhichorằngtấtcảnhữngniềmtindângianđềucógiátrịnhưnhau–nếuchúngtađangnóivềkhôngphảitưduybêntrongmàlàvềviệchiểuthựctiễnbênngoài.
---
Trongnhiềuthếkỷ,khoahọcchịusựtấncôngcủanhữnggìcóthểgọilàphảnkhoahọc,chứkhôngphảigiảkhoahọc.Khoahọc,vàgiớihọcthuậtnóichung,theoluậnđiểmngàynay,quáchủquan.Mộtsốngườithậmchícònchorằngnóhoàntoànchủquan,giốngnhưlịchsử,theolờihọnói.Lịchsửnhìnchungdonhữngkẻchiếnthắngviếtrađểbiệnminhchonhữnghànhđộngcủamình,đểkhuấyđộngnhiệthuyếtyêunước,vàđểtrấnápnhữngđòihỏichínhđángcủanhữngđốitượngbịchếngự.Khikhôngcómộtchiếnthắngápđảoxảyra,mỗibênsẽviếtranhữngnộidungtựkhoatrươngvềnhữnggìthậtsựđãdiễnra.LịchsửAnhquốctráchcứngườiPháp,vàngượclại;lịchsửHoaKỳchotớirấtgầnđâyvẫnbỏquanhữngchínhsáchtrênthựctếvềkhônggiansinhtồnvàdiệtchủngđốivớingườiMỹbảnđịa;lịchsửNhậtBảnvềnhữngsựkiệndẫntớiThếChiếnIIgiảmthiểunhữnghànhđộngtànáccủangườiNhật,vàgợiýrằngmụcđíchchínhcủahọlànhằmgiảiphóngĐôngÁkhỏichếđộthuộcđịaChâuÂuvàMỹ;BaLanbịxâmlượcnăm1939,cácnhàsửhọcĐứcQuốcxãkhẳngđịnhnhưvậy,bởivìBaLanđãtấncôngĐứcmộtcáchtànbạovàvôcớ;cácnhàsửhọcXôviếtngụytạorằngquânđộiXôviếtgiậptắtcáccuộccáchmạngởHungary(1956)vàTiệpKhắc(1968)đượcmờitớitrongtiếnghoanhôreomừngcủanhândâncácnướcbịxâmlượcchứkhôngphảibởigiớilãnhđạobùnhìnthânNga;cácnhàsửhọcBỉcóxuhướngbưngbítnhữnghànhđộngtànácmàhọphạmphảikhiCongolàtháiấpriêngcủaVuaBỉ;giớisửhọcTrungQuốchoàntoànquêntiệt10triệucáichếtdo“Đạinhảyvọt”củaMaoTrạchĐông;ChúathathứvàthậmchítánthànhchếđộnôlệlàđiềuthườngxuyênđượclặplạitừbụcgiảngkinhvàtrongcáctrườnghọcởnhữngxãhộiThiênChúagiáoduytrìchếđộnôlệ,nhưngcácchínhthểThiênChúagiáođãgiảiphóngnôlệcủahọhầunhưimlặngvềvấnđềnày;mộtsửgiaxuấtchúng,đọcnhiều
vàmựcthướcnhưEdwardGibbonsẽkhôngđờinàochịugặpmặtBenjaminFranklinkhihọcùngxuấthiệntrongmộtquánrượuvùngquêởAnh–bởivìFranklinkhônghàilòngvớicuộcCáchmạngMỹ.(FranklintìnhnguyệncungcấptưliệugốcchoGibbonkhiôngchuyểntừquátrìnhsuytànvàsụpđổcủaĐếchếLaMãsangquátrìnhsuytànvàsụpđổcủaĐếchếAnh.FranklinhoàntoànđúngvềĐếchếAnh,nhưngthờigianbiểucủaôngsớmhơnhaithếkỷ).
Nhữngcâuchuyệnlịchsửnàythườngđượcviếtrabởinhữngsửgiahọcthuậtđángkính,vốnlàtrụcộtcủachếđộ.Sựbấtđồngquanđiểmcụcbộnhanhchóngbịdẹpbỏ.Tínhkháchquanbịhysinhvìnhữngmụcđíchcaohơn.Từthựctếđaubuồnnày,mộtsốngườitiếntớichỗkếtluậnrằngkhôngcócáigọilàlịchsử,khôngcókhảnăngkiếntạolạinhữngsựkiệnthựctế;rằngtấtcảnhữnggìchúngtacólànhữnglýlẽtựbiệnminhđầythiênkiến;vàrằngkếtluậnnàymởrộngtừlịchsửtớitấtcảmọilĩnhvựctrithức,kểcảkhoahọc.
Vàaidámphủnhậnrằngcónhữngchuỗisựkiệnlịchsửthựctế,vớinhữngsợichỉnhânquảthựctế,thậmchínếuchúngtabịhạnchếvềkhảnăngtáithiếtchúngtrongbứctranhtổngthểhoànchỉnhcủachúng,thậmchínếutínhiệubịcuốnphăngtrongcảmộtđạidươngnhữnglờitựkhenồnào?Hiểmhọccủatínhchủquanvàthiênkiếnthấyrõngàytừkhởiđầulịchsử.Thucydidesđãcảnhbáođiềunày.Ciceroviết
Quyluậtđầutiênlànhàsửhọcsẽchẳngbaogiờdámghilạinhữnggìsaitrái;thứhai,ôngấysẽchẳngbaogiờdámtiếtlộsựthật;thứba,trongcôngtrìnhcủaôngấysẽkhônghềcósựnghingờvềtínhthiênvịhaythiênkiến.
LucianởSamosata,trongcuốnLịchsửnênđượcviếtnhưthế
nào(HowHistoryShouldBeWritten),xuấtbảnnăm170,đãnhấnmạnh“Sửgiacầnbiếtkhôngtỏrasợhãivàliênkhiết;mộtnhânvậtđộclập,yêusựngaythẳngvàsựthật.”
Nhữngnhàsửhọcchínhtrựcchịutráchnhiệmtìmcáchtáihiệnlạichuỗisựkiệnthựctế,chodùđiềuấycóthểvôcùngthấtvọnghoặcgâyhoangmang.Giớisửhọcbiếtcáchkìmnéntháiđộphẫnnộtựnhiêncủamìnhtrướcnhữnglờinhụcmạđốivớiđấtnướchọvàkhithíchhợp,họthừanhậnrằngnhữngnhàlãnhđạoquốcgiacủahọcóthểphạmphảinhữngtộiácghêtởm.Họcóthểphảinétránhnhữngngườiyêunướcbịxúcphạmnhưlàmộtchướngngạinghềnghiệp.Họcôngnhậnrằngnhữngcâuchuyệnvềcácsựkiệnđãđiquanhữngkínhlọcthiênlệchcủaconngười,vàrằngbảnthângiớisửhọccũngthiênlệch.Nhữngngườimuốnbiếtđiềugìxảyratrênthựctếsẽrấtthôngthạonhữngquanđiểmcủagiớisửhọcởcácquốcgiakhác,đãtừnglàthùđịch.Tấtcảnhữnggìcóthểhyvọnglàmộttậphợpnhữngchitiếtgầnđúng.Bằngnhữngbướcđichậmchạp,vàquaviệccảithiệnkiếnthứctựcó,hiểubiếtcủachúngtavềcácsựkiệnlịchsửsẽcảithiện.
Cógìđótươngtựtronglĩnhvựckhoahọc.Chúngtacóthiênkiến;chúngtatiếpnhậnnhữngđịnhkiếnthịnhhànhtừmôitrườngxungquanhmìnhnhưmọingườikhác.Cácnhàkhoahọcthỉnhthoảnglạiủnghộvàhậuthuẫnchonhiềuhọcthuyếtcóhại(kểcảnhữnggìđượccholà“tínhưuviệt”củamộtnhómchủngtộchoặcgiớitínhsovớinhómkháccăncứtrênnhữngchỉsốkíchcỡnãobộhoặcbướuhộpsọhaycácbàikiểmtraIQ).Cácnhàkhoahọcthườnglưỡnglựkhigâykhóchịuchogiớigiàucóvàquyềnthế.Đôikhi,vàingườitrongsốhọcòngiandốivàăncắp.MộtsốngườilàmviệcchoĐứcQuốcxã–nhiềungườikhônghềtỏramaymảyhốihậnvềmặtđạođức.Cácnhàkhoahọccũngthểhiệnnhữngđịnhkiến
gắnvớichủnghĩasôvanhvàvớinhữnghạnchếvềmặttrithứccủachúngta.Nhưtôiđãthảoluậnởphầntrước,cácnhàkhoahọccũngchịutráchnhiệmchonhữngcôngnghệgiếtngười–cólúcsángchếchúngvìmụcđích,cólúckhôngnhậnthứcđầyđủvềnhữngtácdụngphụngoàimongmuốn.Nhưng,tronghầuhếtnhữngtrườnghợpnhưvậy,cũngchínhcácnhàkhoahọcđãthổilênhồicòicảnhbáochochúngtavềmốihiểmnguy.
Cácnhàkhoahọcphạmsailầm.Theođó,chínhcôngviệccủanhàkhoahọclàcôngnhậnnhữngđiểmyếucủachúngta,kiểmtrarấtnhiềuquanniệm,vàtựphêbìnhmộtcáchcươngquyết.Khoahọclàmộtsựnghiệpchungvớicỗmáysai-sửathườngchạytrơntru.Nócólợithếápđảotrướclịchsử,bởivìtrongkhoahọc,chúngtacóthểlàmđượcthínghiệm.NếuquývịkhôngchắcvềnhữngđàmphándẫntớiHiệpướcParisvàonhữngnăm1814-1815,việcxemlạicácsựkiệnlàmộtkhảnăngkhôngdễlàm.Quývịchỉcóthểlụctìmnhữngtàiliệucũ.Quývịthậmchíkhôngthểđặtnhữngcâuhỏivềnhữngngườiđãthamdự.Tấtcảnhữngngườiấyđềuđãchết.
Nhưngvớinhiềucâuhỏitrongkhoahọc,quývịcóthểtáihiệnlạisựkiệnbaonhiêutùyý,kiểmchứngnótheonhữngcáchthứcmới,kiểmnghiệmcảloạigiảthuyếtkhácnhau.Khinhữngcôngcụmớiđượctạora,quývịcóthểtiếnhànhthínghiệmlạivàxemxemnhữnggìhiệnratừsựnhạycảmđãđượccảithiệncủamình.Trongnhữngngànhkhoahọclịchsửmàquývịkhôngthểtáihiệnlại,quývịcóthểkiểmchứngnhữngtrườnghợpliênquanvàbắtđầunhậnranhữngyếutốchungcủachúng.Chúngtakhôngthểlàmchocácvìsaonổtungtùyýchúngta,cũngkhôngthểtiếnhóamộtloàiđộngvậtcóvútừtổtiêncủanóquanhiềuthửnghiệm.Nhưngchúngtacóthểtáitạomộtsốđặcđiểmvậtlýcủanhữngvụnổsaobăngtrongphòngthínghiệm,vàchúngtacóthểsosánhchitiếtnhữngchỉdẫnditruyền
củacácloàiđộngvậtcóvúvàbòsát.
Đôikhicónhậnđịnhrằngkhoahọctùyhứnghoặcphilýchẳngmọinhậnđịnhkhácvềtrithức,hoặclàbảnthânlýtrícũnglàmộtảogiác.NhàcáchmạngMỹEthanAllen–thủlĩnhnhómNhữngchàngtraiGreenMountaintrongvụchiếmgiữPháođàiTiconderoga–đãcómộtvàinhậnđịnhvềchủđềnày:
Nhữngngườivôhiệuhóalýtrínênnghiêmtúcxemxétxemliệuhọcóbácbỏlýtríbằnghoặckhôngcầnđếnlýtríkhông;nếuvậndụnglýtríthìhọthiếtlậpnguyêntắclàhọđangtìmcáchhạbệ:nhưngnếuhọtranhluậnmàkhôngcầnlýtrí(họphảilàmvậyđểphùhợpvớichínhhọ),họđãởngoàiphạmvithuyếtphụclýtrí,họcũngkhôngđángđượchưởngmộtluậncứhợplý.
Độcgiảcóthểđánhgiáchiềusâucủanhậnđịnhnày.
---
Bấtkỳaitậnmắtchứngkiếntiếnbộcủakhoahọcđềuthấymộtnhiệmvụcánhânmạnhmẽ.Luôncóvàingười–đơnthuầndongạcnhiênvàchínhtrực,hoặcthấtvọngtrướcnhữngthiếuhụtcủavốntrithứchiệntại,hoặcđơnthuầncảmthấychánnảnvớichínhmìnhvìkhôngđủkhảnănghiểuđượcnhữnggìmọingườikhácđềuhiểu–điđếnchỗđặtranhữngcâuhỏimangtínhpháđám.Rấtítnhânvậtlươngthiệnxuấthiệntrongmộtvùngbiểnngầuđụcbởisựđốkỵ,thamvọng,nóixấusaulưng,trấnápbấtđồngchínhkiến,vàtựcaotựđại.Trongmộtsốlĩnhvực,nhữnglĩnhvựcrấthữuích,cáchhàngxửnhưvậygầnnhưlàchuẩnmực.
Tôinghĩrằnghỗnloạnxãhộivàđiểmyếurấtconngườiấygiúpíchchosựnghiệpkhoahọc.Đãcómộtkhuônkhổtrongđóbấtkỳ
nhàkhoahọcnàocũngđềucóthểchứngminhngườikhácsaivàbảođảmtấtcảmọingườikhácđềubiếtvềđiềuđó.Thậmchíkhiđộngcơcủachúngtahếtsứchènhạthìchúngtavẫngặpđượcđiềugìđómớimẻ.
HaroldC.Urey,ngườiđoạtgiảiNobelhóahọctừngtâmsựvớitôirằngkhiôngvềgià(lúcđóôngđãngoài70),ôngtrảiquanhữngnỗlựcphốihợpnhằmchứngminhrằngôngấysai.Ôngmôtảđiềunàynhưlàhộichứng“họngsúngnhanhnhấtmiềnTây”:Chàngtraicóthểrútsúngnhanhhơntaysúnglãoluyệnlừngdanhsẽthừahưởngtiếngtămvàtháiđộnểtrọngdànhchoôngấy.Ôngphànnànrằngđiềuđórấtkhóchịunhưngnóthựcsựgiúpđịnhhướngnhữnganhchàngquátựtintiếpcậnnhữnglĩnhvựcnghiêncứuquantrọngmàhọsẽchẳngbaogiờtựmìnhbướcvào.
Làconngười,cácnhàkhoahọcđôikhicũngdínhđếnquátrìnhsànglọctrựcquan:họthíchnhớnhữngtrườnghợptrongđóhọcđúngvàquênnhữngkhihọsai.Nhưngtrongnhiềutrườnghợp,nhữnggì“sai”lạiđúngmộtphần,hoặckíchthíchngườikháctìmracáiđúng.MộttrongnhữngnhàvậtlýhọcthiênthểnăngnổnhấtthờiđạichúngtalàFredHoyle,ngườichịutráchnhiệmvềnhữngđónggóptolớnchohiểubiếtcủachúngtađốivớisựtiếnhóacủacácvìsao,quátrìnhtổnghợpcủacácnguyêntốhóahọc,vũtrụhọc,vànhiềuthứkhác.Thỉnhthoảng,ônglạithànhcôngnhờluônđúng,thậmchítrướckhibấtkỳaihiểurằngcóđiềugìđócầngiảithích.Cólúcôngthànhcôngdosai–bằngcáchkhiêukhích,bằngviệcgợiýnhữngkhảnăngkỳquặckhiếnchogiớiquansátvàthựcnghiệmcảmthấyphảikiểmchứng.Nỗlựcphốihợpsôisụcnhằm“chứngminhFredsai”cólúcthấtbạivàcólúcthànhcông.Tronggầnnhưmọitrườnghợp,nómởrộngcươnggiớicủatrithức.ThậmchíHoylekhikỳquặcnhất–chẳnghạn,đềxuấtrằngviruscúmvàHIVđượctrút
xuốngTráiĐấttừcácsaochổi,vàrằngcáchạtbụigiữacácvìsaochínhlàvikhuẩn–cũngdẫntớinhữngtiếnbộđángkểvềkiếnthức(mặcdùkhôngđưarađượcgìhỗtrợchonhữngquanđiểmcụthểnày).
Thỉnhthoảng,cóthểrấthữuíchchocácnhàkhoahọckhiliệtkêmộtsốsailầmcủahọ.Việcnàycóthểđóngmộtvaitròđángkểtrongviệcsoisángvàphithầnthoạihóaquytrìnhkhoahọccũngnhưtrongviệcmanglạikiếnthứcchocácnhàkhoahọctrẻhơn.NgaycảJohannesKepler,IsaacNewton,CharlesDarwin,GregorMendel,vàAlbertEinsteinđềuphạmphảinhữngsailầmnghiêmtrọng.Nhưngsựnghiệpkhoahọcluôndànxếpđượcmọiviệcđểchonỗlựcchungvượtlên:Nhữnggìaiđótrongchúngta,thậmchílàngườixuấtsắcnhất,bỏsótthìmộtngườikhác,chodùlàngườikémcỏivàíttiếngtămnhất,lạicóthểpháthiệnravàchỉnhsửa.
Vớibảnthântôi,tôihướngtớinhữngcuốnsáchtrướckiađểthuậtlạimộtsốtrườnghợptôiđúng.Hãyđểtôiđềcậpđếnmộtvàitrườnghợptrongđótôisai:Cólần,khikhônghềcótàuvũtrụnàohướngtớiSaoKim,banđầutôinghĩápsuấtkhíquyểncaogấpvàilầntrênTráiĐất,chứkhôngphảivàichụclần.TôinghĩnhữngđámmâycủaSaoKimđượccấuthànhchủyếutừnước,nhưnghóarachúngchỉcó25%nước.TôinghĩcóthểcódạngkiếntạophiếntrênSaoHỏa,trongkhinhữngquansátgầncủatàuvũtrụhiệnnaykhônghềchothấydấuhiệugìcủakiếntạophiến.TôinghĩnhiệtđộhồngngoạicaocủahànhtinhTitancóthểlàdohiệuứngnhàkínhkhácaoởđó;nhưhóarađólàdoquátrìnhđảongượcnhiệtđộtầngbìnhlưu.NgaytrướckhiIraqchâmlửanhữnggiếngdầuởKuwaitvàotháng1năm1991,tôiđãcảnhbáorằngmộtlượnglớnkhóicóthểbaycaolàmảnhhưởngđếnnôngnghiệpởnhiềuvùngNamÁ;vàđúngnhưcácsựkiệndiễnra,nótạothànhmộtmànđenquánhlúc
giữatrưavànhiệtđộsụtgiảm4-60CtrênVịnhBaTư,nhưngkhôngcónhiềukhóiđạtđếncaotầngbìnhlưuvàChâuÁkhôngbịảnhhưởng.Tôikhôngnhấnmạnhđếnkhảnăngcóthểthayđổicủanhữngtínhtoán.
Cácnhàkhoahọckhácnhausẽcónhữngcáchsuyđoánkhácnhau,mộtsốngườithậntrọnghơnnhữngngườikhácrấtnhiều.Chừngnàonhữngýtưởngmớicóthểkiểmchứngđượcvàgiớikhoahọckhôngquávõđoánthìsẽkhôngcótổnhạigì;trênthựctế,cóthểtạoranhữngtiếnbộđángkể.Trongbốnvídụđầutiêntôivừađềcậptrongđótôisai,tôicốgắnghiểurõmộtthếgiớiởxathôngquamộtvàiđầumốinhưnglạikhôngcónhữngđiềutrakỹcàngcủacáctàuvũtrụ.Trongquytrìnhtựnhiêncủamộtvụnổhànhtinh,nhiềudữliệuxuấthiện,vàchúngtathấyvôsốýtưởngcũbịbácbỏbởinhữngsựthựcmới.
---
CácnhàhậuhiệnđạitừngphêphánngànhthiênvănhọccủaKeplerbởivìnóhìnhthànhtừcácquanđiểmtôngiáođơnthầntrungcổcủaông;phêphánsinhhọctiếnhóacủaDarwanvìđượcthúcđẩybằngmongmuốnduytrìtầnglớpxãhộiđặcquyềnđặclợimàôngxuấtthântừđó,hoặcmongmuốnbảovệthuyếtvôthầntrướcđócủaông;vàvânvân.Mộtsốnhậnđịnhnàylàchínhxác.Mộtsốthìkhông.Nhưngtạisaoviệccácnhàkhoahọcđưavàonghiêncứucủahọnhữngđịnhkiếnvàthiếnhướngtìnhcảmgìlạiquantrọng–vớiđiềukiệnlàchúnghếtsứcchânthậtvànhữngngườikháccónhữngkhuynhhướngkhácnhaukiểmchứngđượckếtquảcủahọ?Cólẽkhôngaichorằngquanđiểmbảothủđốivớitổngcủa14và27kháchẳnvớiquanđiểmtựdo,hoặclàhàmtoánhọcvốnlàđạohàmcủachínhnólàsốmũởbắcbáncầunhưnglạilàmộthàmnàokhácở
nambáncầu.BấtkỳhàmtuầnhoànđềunàocũngđềucóthểlàkếtquảcủađộchínhxáctùyýcủacấpsốFouriertrongtoánhọcHồigiáocũngnhưẤnĐộgiáo.Cácmônđạisốphigiaohoán(trongđóAgấpBkhôngtươngđươngvớiBgấpA)cóýnghĩavànhấtquáchonhữngngườinóingônngữẤn-ÂuchẳngkhácgìchonhữngngườinóingônngữFinno-Ugric.Toánhọccóthểđượcđánhgiácaohoặcbịphớtlờ,nhưngnóđúngởmọinơi–khônglệthuộcvàochủngtộc,vănhóa,ngônngữ,tôngiáo,hệtưtưởng.
Vềphíacựcngượclại,cónhữngcâuhỏinhưcóđúngchủnghĩabiểuhiệntrừutượngcóthểlànghệthuật“lớn”,haynhạcraplàthứâmnhạc“lớn”haykhông;kiềmchếlạmpháthoặcthấtnghiệmquantrọnghơnkhông;vănhóaPhápcóưuviệthơnvănhóaĐứckhông;haycónênápdụngcấmgiếtngườiởcấpđộquốcgiakhông.Ởđây,nhữngcâuhỏinàyquáđơngiản,hoặclànhữngmệnhđềlưỡngphânkhôngđúng,hoặclànhữngcâutrảlờitùythuộcvàocácgiảđịnhkhôngđượcnóira.Ởđây,nhữngđịnhkiếncụcbộcóthểquyếtđịnhcâutrảlờirấtnhiều.
Vậytrongmộtthểliêntụcchủquannày,từnhữnghìnhthứcvănhóagầnnhưđộclậphoàntoànđếngầnnhưlệthuộchoàntoànvàochúng,khoahọcnằmởđâu?Mặcdùnhữngvấnđềđịnhkiếnvàchủnghĩasôvanhvănhóachắcchắntrỗidậy,vàmặcdùnộidungcủakhoahọcliêntụcđượctrauchuốthơnnhưngkhoahọcrõrànggầngũivớitoánhọchơnlàvớithờitrangrấtnhiều.Quanđiểmchorằngnhữngphátkiếncủakhoahọcnhìnchungvõđoánvàthiênlệchkhônghềthiênvịtínào,màrấtquýgiá.
CácsửgiaJoyceAppleby,LynnHunt,vàMargaretJacob(trongcuốnNóilênsựthậtvềlịchsử-TellingtheTruthAboutHistory,1994)phênphánIsaacNewton:Họnóirằngôngđãphủnhậnquanđiểm
triếthọccủaDescartesbởivìnócóthểtháchthứctôngiáotruyềnthốngvàdẫntớirốiloạnxãhộivàthuyếtvôthần.Nhữngphêphánnhưvậychẳngkhácgìnhậnđịnhrằngcácnhàkhoahọccũngchỉlàconngười.ViệcNewtonđãbịnhữngdòngtrithứcthờiđạiôngvùidậpnhưthếnàodĩnhiênlàmốiquantâmcủagiớisửhọc;nhưngnóítcóýnghĩađốivớisựthậtvềnhữngđịnhđềcủaông.Vìchúngnhìnchungđượcchấpnhậnnênchúngphảithuyếtphụcđượcnhữngngườivôthầncũngnhưngườihữuthần.Đâychínhlànhữnggìđãxảyra.
Applebyvàcácđồngnghiệpcủabàchorằng“KhiDarwinhìnhthànhlênthuyếttiếnhóa,ônglàmộtngườivôthầnvàduyvật,”vàgợiýrằngtiếnhóalàmộtsảnphẩmcủamộtchươngtrìnhnghịsựvôthầncóchủđịnh.Họhoàntoànlẫnlộngiữanguyênnhânvàkếtquả.DarwinđãsuýttrởthànhmộtgiáosĩcủaGiáohộiAnhkhiônglêncòntàuH.M.S.Beagle.Nhữngýniệmtôngiáocủaông,nhưchínhôngnóivềchúng,cóthờiđiểmmangtínhkinhđiểnrấtcao.ÔngthấytấtcảmọiTínđiềuAnhgiáođềuhoàntoànđángtincậy.ThôngquaquátrìnhtìmhiểuvềTựnhiên,quaconđườngkhoahọc,dầndầnôngthấyrằngítnhấtmộtphầntôngiáocủaônglàsai.Đólàlýdotạisaoôngthayđổiquanđiểmtôngiáocủamình.
ApplebyvàcácđồngnghiệpcủabàcảmthấykinhhãitrướcmôtảcủaDarwinvề“đạođứcthấpkémcủanhữngngườimanrợ…sứcmạnhlýtríkhôngđầyđủcủahọ…sứcmạnhtựkiềmchếrấtyếu[củahọ],”vàtuyênbốrằng“Giờđâynhiềungườisốcvớiquanniệmphânbiệtchủngtộccủaông.”Nhưngkhônghềcóphânbiệtchủngtộc,tôicóthểnóivậy,trongdẫngiảicủaDarwin.ÔngámchỉđếnnhữngcưdânởTierradelFuegovốnphảichịutìnhtrạngkhanhiếmcùngcựcởtỉnhkhôcằnnhấtgầnNamCựccủaArgentina.KhiôngmôtảmộtphụnữgốcPhiởNamMỹ,ngườithàchếtchứkhôngchịu
làmnôlệ,ôngđãlưuýrằngchínhvìđịnhkiếnđãkhiếnchúngtakhôngnhìnnhậnsựkhángcựcủabàấylàhàohùngchẳngkémgìmộthànhđộngtươngtựcủamộtmệnhphụthuộcmộtgiađìnhquýtộcLaMã.BảnthânôngcũnggầnnhưbịtốngcổkhỏitàuBeaglebởiThuyềntrưởngFitzRoyvìcóquanđiểmchốnglạitháiđộphânbiệtchủngtộccủaôngThuyềntrưởngnày.Darwinvượtxahầuhếtnhữngngườiđươngthờicủaôngtrongvấnđềnày.
Nhưngmộtlầnnữa,thậmchínếuôngkhôngphảinhưvậythìđiềunàytácđộngthếnàođếnsựthậthoặcsailệchcủaquátrìnhchọnlọctựnhiên?ThomasJeffersonvàGeorgeWashingtoncónhiềunôlệ;AlbertEinsteinvàMohandasGandhiđềulànhữngngườichồngvàngườichakhônghoànhảo.Bảndanhsáchnàycònkéodàivôtận.Chúngtađềucósaisótvàlànhữngsinhvậtcủathờiđạichúngta.Liệucócôngbằngkhiđánhgiáchúngtabằngnhữngchuẩnmựcchưahềđượcbiếtđếncủatươnglai?Mộtsốthóiquencủathờiđạichúngtachắcchắnsẽbịcácthếhệsauxemlàmanrợ-cólẽvìnhấtquyếttrẻnhỏvàthậmchícảtrẻsơsinhnênngủmộtmìnhthayvìngủvớichamẹ;hoặckíchđộngnhữngcảmxúcdântộcchủnghĩanhưmộtphươngtiệnđểgiànhđượcsựtánthànhcủadânchúngvàđạtđượcchứcvụchínhtrịcaohơn;hoặcchophépmuachuộcvàthamnhũngtồntạinhưmộtcáchsống;hoặcnuôisinhvậtcảnh;hoặcănthịtđộngvầvàgiamgiữtinhtinh;hoặchìnhsựhóaviệcngườilớnsửdụngthuốchưngphấn(euphoriant);hoặcchophépconcáichúngtalớnnênmàkhônghiểubiếtgì.
Đôikhi,lúchồitưởnglại,mộtaiđólạinổibậtlên.Trongcuốnsáchcủatôi,nhàcáchmạngMỹsinhtrưởngtạiAnh,ThomasPaine,làngườinhưvậy.Ôngvượtxathờiđạimình.Ôngdũngcảmphảnđốichếđộquânchủ,chếđộquýtộc,phânbiệtchủngtộc,chếđộnôlệ,mêtínvàphânbiệtgiớitínhkhimàtấtcảnhữngyếutốnàyđang
cấuthànhlênkhotrithứctruyềnthống.Ôngrấtkiênđịnhkhiphêphántôngiáotruyềnthống.ÔngviếttrongcuốnKỷnguyênlýtrí(TheAgeofReason):“Bấtcứkhinàochúngtađọcnhữngcâuchuyệntụctĩu,nhữngchuyệnbạihoạidâmdục,nhữngvụhànhquyếttànbạo,tháiđộhậnthùđộcácvốnđầykínhơnmộtnửaKinhThánh,thìchắcchắnlàchúngtagọiđâylàthếgiớicủaquỷchứkhôngphảithếgiớicủaChúa.Nó…tồntạiđểthahóavàbiếnconngườithànhhungbạo.”Đồngthời,cuốnsáchcũngthểhiệntháiđộkínhtrọngsâusắcnhấtdànhchomộtĐấngSángtạoVũtrụ,chủthểmàsựtồntạiđượcPainechorằngrấthiểnnhiênkhichỉcầnnhìnquathếgiớitựnhiên.NhưnglênánnhiềuchitiếttrongKinhThánhtrongkhilạitinvàoChúadườngnhưlàmộtquanđiểmbấtkhảthiđốivớihầuhếtnhữngngườicùngthờivớiông.CácnhàthầnhọcThiênChúagiáokếtluậnôngbịsayrượu,điênkhùnghoặcđồibại.HọcgiảDoTháiDavidLavicấmnhữngtínđồđồngđạocủamìnhchạmtay,chứđừngnóiđọc,đếncuốnsách.Painephảichịunhiềuđiềuvìnhữngquanđiểmcủaông(kểcảbịtốnggiamsauCáchmạngPhápvìquákiênđịnhchốnglạitìnhtrạngchuyênchế),đếnmứcôngtrởthànhmộtônggiàđaukhổ.
---
PainelàtácgiảcuốnsáchmỏngđầytínhcáchmạngCảmgiácchung(CommonSense).Xuấtbảnngày10tháng1năm1776,cuốnsáchbanđượchơnnửatriệubảntrongvàithángtiếptheovàkhíchlệnhiềungườiMỹhướngtớisựnghiệpgiànhđộclập.Ônglàtácgiảcủabacuốnsáchbánchạyởthếkỷ18.Cácthếhệsauchêtráchôngvìnhữngquanđiểmtôngiáovàxãhộicủaông.TheodoreRooseveltgọiônglàmột“kẻvôthầndơbẩn”–mặcdùôngcóniềmtinsâusắcvàoChúa.CólẽônglànhàcáchmạngMỹnổitiếngnhấtnhưnglạikhôngđượcdựngđàitưởng
niệmởWashingtonD.C.–TG
---
Đúng,hiểubiếtsâusắccủaDarwincóthểcóthểbịđảongượcvàlạmdụngmộtcáchlốbịch:NhữngôngtrùmcướpbócthamlamcóthểgiảithíchnhữnghànhvicắtcổcủahọbằngviệndẫnđếnHọcthuyếtXãhộiDarwin;chếđộĐứcQuốcxãvànhữngkẻphânbiệtchủngtộckháccóthểdùngluậnđiệuvề“sựtồntạicủanhữngngườisungsứcnhất”đểbiệnminhchochínhsáchdiệtchủng.NhưngDarwinkhôngtạoraJohnD.RockefellerhayAdolfHitler.Lòngtham,CáchmạngCôngnghiệp,hệthốngdoanhnghiệptựdo,vàtìnhtrạnggiớigiàucóthahóachínhphủcũngđủđểgiảithíchchochủnghĩatưbảnthếkỷ19.Chủnghĩavịchủng,xuhướngbàingoại,hệthốngtôntixãhội,lịchsửrấtdàicủaphongcáchphảnSemitởĐức,HiệpướcVersailles,nhữngcáchnuôidạytrẻởĐức,lạmphát,vàĐạiSuythoáidườngnhưrấtphùhợpđểgiảithíchconđườngđitớiquyềnlựccủaHitler.ChắcchắnnhữngyếutốnàyvàcácsựkiệntươngtựsẽxảyracóhoặckhôngcóDarwin.VàhọcthuyếtDarwinhiệnđạicàngchứngminhrõrằngnhiềuđặcđiểmíttànnhẫnhơn,mộtsốtrongđókhôngphảilúcnàocũngđượcnhữngôngtrùmcướpbócvànhữngvịnguyênthủtônthờ-chẳnghạnchủnghĩavịtha,trithứcchung,niềmsaymê–cóthểrấtcầnthiếtchosựtồntại.
NếuchúngtacóthểkiểmduyệtDarwin,thìnhữngdạngkiếnthứcnàokháccũngcóthểbịkiểmduyệt?Aisẽlàmcôngviệckiểmduyệt?Aitrongchúngtađủkhônngoanđểbiếtthôngtinvàvốnhiểubiếtnàochúngtacóthểbỏqua,vàthôngtinvàkiếnthứcnàosẽcầnthiếttrong10hoặc100hay1000nămnữatrongtươnglai?Chắcchắnchúngtacóthểsuyxétxemnhữngloạimáymócvàsảnphẩmnàođượcpháttriểnthìsẽtoàn.Trongbấtkỳtìnhhuốngnào,chúngta
cũngđềuphảiđưaranhữngquyếtđịnhnhưthế,bởivìchúngtakhôngcónhữngnguồnlựcđểtheođuổitấtcảmọicôngnghệcóthểcó.Nhưngkiểmduyệtkiếnthức,yêucầungườikhácnhữnggìhọphảisuynghĩ,làkẽhởdẫntớibộmáycảnhsáttưtưởng,quytrìnhraquyếtđịnhngớngẩnvàkémcỏi,vàsựđixuốngvềlâudài.
Nhữngnhàlýluậnnhiệtthànhvàcácchếđộchuyênchếthấyápđặtquanđiểmcủahọvàtrấnápnhữngtiếngnóikháclàđiềurấttựnhiênvàdễdàng.CácnhàkhoahọccủaĐứcQuốcxã,chẳnghạnnhàvậtlýđoạtgiảiNobelJohannesStark,phânbiệtrõ“khoahọcDoThái”kỳcụcvàảotưởng,kểcảthuyếttươngđốivàcơkhílượngtử,với“khoahọcAryan”thiếtthựcvàthựctiễn.Mộtvídụkhác:“Mộtkỷnguyênmớicủacáchgiảithíchkỳbívềthếgiớiđangtrỗidậy,”AdolfHitlernói,“mộtcáchgiảithíchdựatrênýchíchứkhôngphảikiếnthức.Khônghềcóchânlý,dùtheonghĩađạođứchaykhoahọc.”
Nhưôngmôtảvớitôibathếkỷsau,ngaytừnăm1922,nhàditruyềnhọcngườiMỹHermannJ.MullerbaytừBerlintớiMoscowtrênmộtchiếcmáybaynhẹđểtậnmắtnhìnthấyxãhộiXôviếtmới.Chắcchắnôngrấtthíchthútrướcnhữnggìmìnhthấy,bởivì–saukhiôngpháthiệnrarằngphóngxạgâyranhữngbiếndị(mộtpháthiệnsaunàyđemlạichoônggiảiNobel)–ôngđãchuyểnđếnMoscowđểgiúpthànhlậpngànhditruyềnhiệnđạitạiLiênXô.Nhưngđếngiữathậpniên1930,mộtkẻbấttàibịpbợmcótênTrofimLysenkolạigâyđượcchúývàsauđólàsựủnghộnhiệttìnhcủaStalin.Lysenkochorằngngànhditruyềnhọc–màôngtagọilà“Mendelism-Weissemanism-Morganism”theotênmộtsốngườisánglậpralĩnhvựcnày–cónềntảngtriếthọckhôngthểchấpnhậnđược,vàrằngditruyềnhọc“đúngđắn”vềmặttriếthọc,ngànhditruyềnhọctônsùngchủnghĩaduyvậtbiệnchứngcộngsản,sẽđemlạinhữngkếtquảrấtkhác.Cụthể,ngànhditruyềnhọccủaLysenkochophép
trồngthêmmộtvụlúamỳvàomùađông–mộttintốtlànhđốivớimộtnềnkinhtếXôviếtquaycuồngdochínhsáchtậpthểhóanôngnghiệpbắtbuộccủaStalin.
BằngchứngcủaLysenkorấtđángngờ,khônghềcókiểmsoátmangtínhthựcnghiệm,vànhữngkếtluậnđaotobúalớncủaôngtahoàntoànđốinghịchvớicảmộtkhốilượnglớnnhữngdữliệutráingượchẳn.KhiquyềnlựccủaLysenkotănglên,MullernhiệtthànhtranhluậnrằngditruyềnhọcMendelkinhđiểnhoàntoànhòahợpvớichủnghĩaduyvậtbiệnchứng,trongkhiLysenko,kẻtinvàosựkếthừanhữngđặcđiểmthuđượcvàphủnhậnnềntảngvậtchấtcủatínhditruyền,làmộtkẻ“duytâm”,hoặccòntệhơnnữa.MullerrấtđượcủnghộbởiN.I.Vavilov,từnglàchủtịchViệnKhoahọcNôngnghiệpToànLiênbang.
Trongmộtbàiphátbiểunăm1936trướcViệnKhoahọcNôngnghiệp,lúcnàydoLysenkochủtrì,Mullerđãcóbàidiễnvăngâychấnđộngtrongđócónhữngcâunày:
Nếunhữngngườixuấtsắctrongnghềủnghộnhữnglýthuyếtvàquanđiểmvôlýthấyrõtrướctấtcảmọingười,thậmchídùhọkhônghiểutígìvềditruyềnhọc–nhưngnhữngquanđiểmdongàiChủtịchLysenkovànhữngngườicósuynghĩnhưôngấyđềxướnggầnđây–thìlựachọntrướcchúngtasẽgiốngnhưlựachọngiữathuậtphùthủyvàyhọc,giữachiêmtinhvàthiênvănhọc,giữagiảkimvàhóahọc.
Ởmộtquốcgiađầynhữngvụbắtbớtùyhứngvàkhủngbốcủacảnhsát,bàiphátbiểunàychothấytháiđộchínhtrựcvàlòngcanđảmmẫumực–nhiềungườinghĩlàđiênrồ.TrongcuốnVụánVavilov(1984),nhàsửhọcXôviếtlưuvongMarkPopovskymôtả
nhữnglờinàyđượckèmtheobằng“tiếnghoanhôvangdộitừcảkhánphòng”vàvẫn“đượcghinhớbởitấtcảnhữngngườicóthamgiavàobuổiđóhiệncònsống.”
Bathángsau,MullerđượcmộtnhàditruyềnhọcphươngTâyđếnthămtạiMoscowvàngườinàythểhiệnsựngạcnhiêntrướcmộtbứcthưđượclưuhànhrộngrãi,doMullerký,trongđólênánviệcphổbiến“Mendelism-Weissmanism-Morganism”ởphươngTâyvàkêugọitẩychayĐạihộiDitruyềnhọcQuốctếsắpdiễnra.Chưatừngnhìnthấy,chứđừngnóikýtên,mộtláthưnhưvậy,MullergiậndữkếtluậnrằngđólàthứgiảmạodoLysenkotạora.MullerlậptứcviếtmộtbảntốcáoLysenkogửitớitờPravda(Sựthật)vàgửicảmộtbảnsaochoStalin.
Ngàyhômsau,VavilovđếngặpMullertrongtâmtrạngcóphầnbốirối,thôngbáovớiôngrằngông,Muller,vừatìnhnguyệnthamgiaphụcvụcuộcNộichiếnTâyBanNha.BứcthưgửitờPravdađãđặtcuộcsốngcủaMullervàonguyhiểm.Ngàyhômsau,ôngrờikhỏiMoscow,chỉđểlẩntránh,nhưsaunàyôngđượcnghekểlại,NKVD,cơquancảnhsátchìm.Vavilovkhôngmaymắnnhưvậy,vàchếtmònmỏivàonăm1943tạiSiberia.
VớisựchốnglưngliêntụctừStalinvàsaunàylàKhrushchev,Lysenkothẳngtaytrấnápngànhditruyềnhọckinhđiển.CácsáchgiáokhoasinhhọcởLiênXôvàođầunhữngnăm1960nóirấtítđếncácnhiễmsắcthểvàditruyềnhọckinhđiểngiốngnhưnhiềugiáotrìnhsinhhọcMỹnóivềtiếnhóangàynay.Nhưngkhônghềcóvụlúamỳmùađôngmớimẻnàomọccả;nhữngcâuthầnchúcủacụmtừ“chủnghĩaduyvậtbiệnchứng”khônghềlọttớitaiDNAcủacácloàicâyđãđượcthuầndưỡng;nềnnôngnghiệpXôviếtvẫnởtìnhtrạngthêthảm;vàhiệnnay,mộtphầnvìlýdonày,nướcNga–đứng
ởđẳngcấpthếgiớitrongnhiềungànhkhoahọckhác–vẫngầnnhưtụthậutronglĩnhvựcsinhhọcphântửvàkỹthuậtditruyền.Haithếhệcácnhàsinhhọchiệnđạiđãbịbỏlỡ.ChủthuyếtLysenkotồntạimãichotớinăm1964,trongmộtloạtcáccuộctranhcãivàbỏphiếutạiViệnKhoahọcXôviết–mộttrongvàithiếtchếduytrìđượcmứcđộđộclậpnhấtđịnhtrướccácnhàlãnhđạocủađảngvànhànước–trongđónhàvậtlýnguyêntửAndreiSakharovđóngvaitrònổibật.
NgườiMỹcóxuhướnglắcđầungạcnhiêntrướctrảinghiệmcủaLiênXô.Ýtưởngchorằngmộthệtưtưởngdonhànướcápđặthoặcđịnhkiếnphổbiếnnàođósẽtróibuộctiếnbộkhoahọcdườngnhưlàđiềukhôngthểtưởngtượngnổi.Trongsuốt200năm,ngườiMỹtựhàolànhữngngườithựctiễn,thựcdụng,phiýthứchệ.VàngànhgiảkhoahọctâmlývànhânchủngpháttriểnmạnhởHoaKỳ-vềchủngtộcchẳnghạn.Dướicáilốt“sángtạoluận”,tiếptụccónỗlựcnhằmngănchặnviệcdạylýthuyếttiếnhóa–ýtưởnghòahợpmạnhmẽnhấttrongtoànbộlĩnhvựcsinhhọc,vàrấtcầnthiếtchocácngànhkhoahọckhác,từthiênvănhọcđếnnhânchủnghọc-ởcáctrườnghọc.
---
Khoahọcrấtkhácvớinhiềuhoạtđộngkháccủaconngười–dĩnhiênkhôngphảiởchỗnhữngngườilàmkhoahọcbịảnhhưởngcủanềnvănhóanơihọtrưởngthành,khôngphảiởchỗcólúcđúngvàcólúcsai(vốnrấtphổbiếnvớimọihoạtđộngcủaconngười),màởchỗđammêcủanódànhchoviệchìnhthànhlênnhữnggiảthuyếtcóthểđemrakiểmnghiệm,ởcôngcuộctìmkiếmnhữngthínghiệmcuốicùnggiúpkhẳngđịnhhoặcphủnhậncácýtưởng,ởsứcmạnhtranhluậnđộclập,vàởtháiđộsẵnsàngtừbỏnhữngýtưởngđãđượcchứngminhlàkhôngđúng.Nếuchúngtakhôngnhậnthức
đượcnhữnghạnchếcủachínhmình,nếuchúngtakhôngtìmkiếmthêmdữliệu,nếuchúngtakhôngsẵnsàngthựchiệnnhữngthínghiệmcókiểmsoát,nếuchúngtakhôngtôntrọngbằngchứng,chúngtasẽkhôngcónhiềuđộnglựcđểtrongcôngcuộctìmkiếmchânlýcủamình.Khiđó,dochủnghĩacơhộivàtínhnhútnhát,chúngtacóthểngảnghiêngvìmọi‘làmgió’tưtưởng,màkhôngcólấymộtgiátrịlâudàiđểbấuvíu.
Chương15.GIẤCNGỦCỦANEWTON
CầuChúagiúpchúngcontránhkhỏitìnhtrạngđơnthịvàgiấcngủcủaNewton.
WilliamBlake
TríchtừmộtbàithơcótrongmộtláthưgửiThomasButts
(1802)
Ngudốtsinhratựtinthườngxuyênhơnsovớikiếnthức:chínhnhữngngườibiếtít,chứkhôngphảinhữngngườibiếtnhiều,mớiquả
quyếtrằngvấnđềnàyhayvấnđềkiasẽchẳngbaogiờđượckhoahọcgiảiquyết.
CharlesDarwin
Lờigiớithiệu,Nguồngốcconngười(TheDescentofMan)
(1871
)Vớicụmtừ“giấcngủcủaNewton”,nhàthơ,họasĩvànhàcách
mạngWilliamBlakedườngnhưmuốnnóiđếnảogiácđườnghầmtheoluậtviễncậntrongmônvậtlýcủaNewton,cũngnhưquátrìnhthoátly(chưahoàntoàn)củachínhNewtonkhỏichủnghĩathầnbí.Blakenghĩquanniệmvềcácnguyêntửvàcácphântửcủaánhsángrấtbuồncười,vàảnhhưởngcủaNewtonđốivớichúngtalàrất“xấuxa.”Mộtquanđiểmphêbìnhkhoahọcphổbiếnlànóquáhạnhẹp.Vì
khảnăngdễmắcsailầmđãđượcminhchứngcủachúngta,khoahọcloạitrừrấtnhiềuýtưởngmangtínhkhíchlệ,nhữngkháiniệmvui,chủnghĩathầnbínghiêmtúc,vànhữngđiềukỳdiệuđếnsữngsờ.Khôngcóbằngchứngvậtchất,khoahọckhôngchấpnhậnthầnlinh,linhhồn,thiênthần,maquỷ,hoặcnhữngthựcthểphápcủaĐứcPhật.Haylànhữngvịkháchsinhvậtlạ.
NhàtâmlýhọcMỹCharlesTart,ngườitinrằngbằngchứngvềkhảnăngngoạicảmrấtthuyếtphục,đãviết:
Mộtnhântốquantrọngchosựthịnhhànhhiệnnàycủanhữngýtưởng“ThờiđạiMới”làmộtphảnứngchốnglạinhữngtácđộngvônhânđạovàphitinhthầnhóacủathuyếtkhoahọcvạnnăng,mộtniềmtintriếthọc(giảdanhlàkhoahọckháchquanvàgắnliềnvớisựbámchắcvềtìnhcảmcủatràolưuchínhthốngđượccảiđạotheoThiênChúagiáo)chorằngchúngtachẳnglàgìhơnlànhữngconngười.Việcbámlấybấtkỳđiềugìvàmọiđiềuđượcgắnnhãn“tinhthần”hoặc“tâmlinh”hoặc“ThờiđạiMới”màkhôngcầnsuynghĩdĩnhiênlàhànhđộngngớngẩn,vìnhiềuýtưởngnàythựctếhoàntoànsai,tuychúngcaothượnghoặctạocảmhứng.Mặtkhác,mốiquantâmThờiđạiMớinàylàsựthừanhậnchínhđángđốivớimộtsốthựctiễncủabảnchấtconngười:Conngườiluônđãvàtiếptụccónhữngtrảinghiệmcóvẻmangtính“tâmlinh”hoặc“tinhthần.”
Nhưngtạisaonhữngtrảinghiệm“tâmlinh”lạitháchthứcquanniệmchorằngchúngtađượccấuthànhtừvậtchấtchứkhôngphảilàgìkhác?Ítcónghingờrằng,trongthếgiớithườngnhật,vậtchất(vànănglượng)cótồntại.Bằngchứnglàtấtcảnhữnggìquanhchúngta.Ngượclại,nhưtôiđãđềcậpởphầntrước,bằngchứngvềcáigìđóphivậtchấtđượcgọilà“tinhthần”hoặc“linhhồn”gâynghingờrấtnhiều.Dĩnhiên,mỗichúngtacómộtđờisốngnộitâmphong
phú.Khixemxéttínhphứctạpvôcùngcủavậtchất,làmthếnàochúngtacóthểchứngminhrằngđờisốngnộitâmcủachúngtakhônghoàntoànlàdovậtchất?Giảdụnhưvậy,cónhiềuđiềuvềýthứcconngườimàchúngtakhônghoàntoànhiểuhếtvàchưathểgiảithíchvềmặtsinhhọcthầnkinh.Conngườicónhiềuhạnchế,vàkhôngaibiếtđiềuđóhơncácnhàkhoahọc.Nhưngvôsốlĩnhvựccủathếgiớitựnhiêntừngđượcxemlàhuyềndiệuchỉcáchđâyvàithếhệnayđãđượchiểuthấuđáovềmặtvậtlývàhóahọc.Ítnhấtmộtsốbíẩnhiệnnaysẽđượcgiảiquyếthoàntoànbởiconcháuchúngta.Thựctếlàlúcnàychúngtakhôngthểtạorađượchiểubiếtchitiếtvềnhữngtrạngtháiýthứckhácnhauvềmặthóahọcnãobộkhôngámchỉvềsựtồntạicủamột“thếgiớitinhthần”hơnbaonhiêusovớimộtđóahướngdươngxoaytheoMặttrờitrongsuốthànhtrìnhcủavầngdươngngangquabầutrờichínhtừngđượcxemlàbằngchứngcủamộtphépmàutheođúngnghĩađencủanótrướckhichúngtahiểuvềcơchếquangdưỡngvàcáchormonecủathựcvật.
Vànếuthếgiới,trongmọikhíacạnh,khôngtươngthíchvớinhữngmongướccủachúngta,thìliệuđâylàlỗicủakhoahọc,haycủanhữngngườiápđặtmongướccủahọlênthếgiới?Tấtcảcácloàiđộngvậtcóvú–vànhiềuloàiđộngvậtkhác–trảiquanhiềudạngtìnhcảm:sợhãi,thamlam,hyvọng,đauđớn,yêuthương,cămghét,nhucầuđượcdẫndắt.Conngườicóthểnghiềnngẫmvềtươnglainhiềuhơn,nhưngtrongtìnhcảmcủachúngta,khôngcógìlà‘độcquyền’dànhchochúngta.Mặtkhác,khôngcóloàinàothựchiệnkhoahọcnhiềuvàgiỏinhưchúngta.Khiđó,làmsaokhoahọccóthểbịxemlà“vônhânđạo”chứ?
Thậmchí,dườngnhưvẫncònbấtcông:Mộtsốngườitrongchúngtachếtđóitrướckhichúngtaquathờikỳthơấu,trongkhinhữngngườikhác–chỉngẫunhiênsinhra–lạisốngcuộcđờinhung
lụa.Chúngtacóthểsinhratrongmộtgiađìnhthấphènhoặcmộtchủngtộcbịcoithường,hoặcchàođờivớimộtsốdịtậtnàođó;chúngtađihếtcuộcđờivớinhiềubấtcôngđeobám,vàrồichúngtachếtđi,vậythôiư?Chẳngcógìngoàimộtgiấcngủvĩnhviễnvàkhônghềcómơmộngư?Cônglýnằmởđâuđây?Nhưthếnàythậtảmđạm,nghiệtngãvànhẫntâm.Lẽnàochúngtakhôngcómộtcơhộithứhaitrênmộtsânchơibìnhđẳng?Sẽtốtbiếtbaonếuchúnglạiđượcsinhratrongnhữnghoàncảnhliênquanđếnviệcchúngtađãthựcthiphầnmìnhnhưthếnàoởkiếpsốngtrướcđó,chodùkhiấynhữngbấtcôngcóđeobámchúngtađếnthếnàođinữa.Haynếucóthờiđiểmphánxétsaukhichúngtachếtđithìkhiđó–vớiđiềukiệnlàchúngtađãlàmrấttốtvớicáitưcáchchúngtađượcgiaophóởkiếpsốngnày,vàkhiêmtốn,trungthựccùngnhiềuđiềukhác–chúngtanênđượctưởngthưởngvìđãvuisốngchotớiphútchótởmộtnơivĩnhviễntránhxamọiđaukhổvàlộnxộncủathếgiới.Đólàviễncảnhnếuthếgiớinàybiếtquantâm,đượcsắpđặttrước,vàcôngbằng.Đólàviễncảnhnếunhữngngườiđangphảichịuđauđớnvàkhổnãonhậnđượcsựanủimàhọxứngđángđượcnhận.
Vìthế,cácxãhộidạyhãyhàilòngvớihiệntrạngsốngcủachúngta,vớikỳvọngvềphầnthưởngsaukhichết,cóxuhướngđềphòngcáchmạng.Hơnnữa,tâmlýsợchết,màởmộtsốkhíacạnhcótínhthíchứngtrongcuộcđấutranhtiếnhóađểtồntại,lạikhôngthíchhợptrongchiếntranh.Nhữngnềnvănhóadạyvềcõiâmsungsướngdànhchonhữngngườianhhùng–hoặcthậmchíchonhữngngườichỉlàmtheonhữnggìdogiớichứcsaibảo–cóthểcóđượcmộtlợithếcạnhtranh.
Dođó,ýtưởngvềphầntinhthầntrongbảnchấtcủachúngtavẫntồntạisaukhichết,quanniệmvềcõiâm,rấtdễđemraogiảngvớicáctôngiáovàquốcgia.Đâykhôngphảilàmộtvấnđềchúngta
cóthểlườngtrướctháiđộhoàinghirấtphổbiến.Ngườitasẽmuốntinvàonó,thậmchínếubằngchứngrấtíthỏihoặcgầnnhưbằngkhông.Đúng,nhữngtổnthươngnãobộcóthểlàmchochúngtađánhmấtnhiềumảnglớntrongkýứccủamình,hoặcbiếnchúngtatừchỗvuibuồnthấtthườngđếnchỗlặnglẽ,hoặcngượclại;vànhữngthayđổitrongcơchếhóachấtcủanãocóthểthuyếtphụcchúngtarằngcómộtâmmưutolớnchốnglạichúngta,hoặclàmchochúngtanghĩrằngmìnhnghethấyGiọngnóicủaChúa.Nhưngnhưmộtchứngcứthuyếtphục,điềunàygợiýrằngcátính,nhâncách,kýứccủachúngta–vànếuquývịmuốn,cảlinhhồn–đềucưngụtrongvậtchấtcủanãobộ,khôngchúýđếnnóvàtìmnhiềucáchđểnétránhsứcnặngcủabằngchứngrấtdễ.
Vànếucónhữngthiếtchếxãhộihùngmạnhkhăngkhăngchorằngcócõiâmthìkhôngcógìngạcnhiênnhữngngườibiệtgiáocóxuhướngthưathớt,lặnglẽvàphậtý.MộtsốtôngiáophươngĐông,ThiênChúagiáovàThờiđạiMới,cũngnhưhọcthuyếtPlato,chorằngthếgiớilàkhôngthực,rằngnhữngkhổải,cáichếtvàbảnthânvậtchấtđềulàảoảnh;vàrằngchẳngcógìthựcsựtồntạingoạitrừ“Ýthức.”Ngượclại,quanđiểmkhoahọcthịnhhànhlạilàýthứcchỉlàcáchchúngtanhậnthứcnhữnggìnãobộthựchiện;nhưthếnólàmộtthuộctínhcủahàngtrămnghìntỷmốiliênhệthầnkinhtrongnãobộ.
Cómộtýkiếnhọcthuật,vớinguồngốctừthậpniên1960,chorằngmọiquanđiểmđềuvõđoánnhưnhau,“đúng”hoặc“sai”,vàcũngchỉlàmộtảogiác.Cólẽ,đâylàmộtcốgắngnhằmgiànhlạiưuthếsovớicácnhàkhoahọclànhữngngườitừlâuvẫnchorằngphêbìnhvănhọc,tôngiáo,mỹhọc,vànhiềumảngtriếthọcvàđạođứcđềulànhữngýkiếnkháchquan,bởivìchúngkhôngthểchứngminhđượcnhưmộtđịnhlýtronghìnhhọcEuclidcũngchẳngthểđemkiểm
chứngthựcnghiệmđược.
Cónhữngngườimuốnmọithứđềukhảthi,muốnthựctiễncủahọkhôngbịngăntrở.Họcảmthấyrằng,trítưởngtượngvànhucầucủachúngtađòihỏinhiềuhơnnhữnggìtươngđốiítỏimàkhoahọcdạyvàchúngtatintưởng.NhiềuvịcốvấnThờiđạiMới–nữdiễnviênShirleyMacLainenằmtrongsốnày–còntiếnđếnchỗbámlấythuyếtduyngã,khẳngđịnhrằngthựctiễnduynhấtchínhlàýnghĩcủachínhhọ.“TôilàChúa,”họnóinhưvậy.“Tôithậtsựnghĩchúngtađangtạorathựctiễncủachínhmình,”MacLainetừngnóivớimộtngườicótháiđộhoàinghi.“Tôinghĩtôiđangtạoraanhngayởđây.”
Nếutôimơđượcđoàntụvớimộtngườichahayđứaconđãmất,aisẽnóivớitôirằngđiềuđóthậtsựkhônghềxảyra?NếutôicóảogiácchínhmìnhđanglửnglơtrongkhônggianvànhìnxuốngTráiĐất,cólẽtôithậtsựđãởđó;ailàcácnhàkhoahọc,nhữngngườithậmchíkhônghềchiasẻtrảinghiệmnày,đểnóivớitôirằngtấtcảchỉdiễnratrongđầutôi?NếutôngiáocủatôidạyrằngnhữnglờikhôngthểsailầmvàkhôngthểthayđổicủaChúachobiếtVũtrụđãvàinghìntuổi,thìcácnhàkhoahọcsẽmangtộibấtkính,cũngnhưsailầm,khihọnóivũtrụđãvàitỷtuổi.
Thậtbựcmình,khoahọctuyênbốđặtranhữnggiớihạnchonhữnggìchúngtacóthểlàm,thậmchívềmặtnguyêntắc.Ainóirằngchúngtakhôngthểdichuyểnnhanhhơnánhsáng?Ngườitathườngnóinhưthếvềâmthanh,phảikhôngnào?Aisẽngăncảnchúngtađođạcvịtrívàđộnglượngcủamộtđiệntích,nếuchúngtathậtsựcónhữngcôngcụmạnh?Nếuchúngtarấtthôngminhthìtạisaochúngtalạikhôngthểtạoramộtcỗmáychuyểnđộngvĩnhcửu“nhómmột”(mộtloạimáytạoranhiềunănglượnghơnmứccungứngchonó),haymộtcỗmáychuyểnđộngvĩnhcửu“nhómhai”(loại
máykhôngbaogiờ‘kiệtsức’)?Aidámđặtranhữnggiớihạnchotàikhéoléocủaconngười?
Trênthựctế,Tựnhiênlàmđược.Trênthựctế,mộttuyênbốrấtngắngọnvàtươngđốitoàndiệnvềnhữngquyluậtcủaTựnhiên,vềcáchvậnhànhcủaVũtrụ,đãbaohàmtrongdanhmụcnhữnghànhvibịcấmnhưthế.GiảkhoahọcvàmêtíncóxuhướngcôngnhậnrằngTựnhiênkhôngcógiớihạngìcả.Thayvàođó,“mọithứđềucóthể.”Hailĩnhvựcnàyhứahẹnmộtngânsáchsảnxuấtvôhạn,nhưngthườngthìnhữngmônđồcủahọlạithấythấtvọngvàbịphảnbội.
---
Mộtlýdobấtmãnliênquannữalàkhoahọcquáchấtphác,quá“giảnluậnhóa”;nóhìnhdungmộtcáchngâythơrằngcuốicùngsẽchỉcómộtvàiquyluậtcủaTựnhiên–cólẽthậmchílànhữngquyluậtkháđơngiản–đểgiảithíchmọiđiều,rằngtoànbộsựtinhvixảodiệucủathếgiới,toànbộnhữngtinhthểtuyết,màngtơnhện,nhữnggiảithiênhàxoáytrônốc,vàsựhiểubiếtcủaconngườirốtcụcđềucóthể“tinhgiản”thànhnhữngquyluậtnhưvậy.GiảnhóaluậndườngnhưdànhkhôngthậtsựlưutâmtớitínhchấtphứctạpcủaVũtrụ.Vớimộtsốngườiđâycóvẻnhưlà‘đứaconlai’kỳquáigiữathóingạomạnvàsựlườibiếngvềmặttrithức.
VớiIsaacNewton–ngườimàtrongthâmtâmcủanhữngngườichỉtríchkhoahọcđãnhâncáchhóa“tínhchấtđơnthị”–khoahọcgiốngnhưmộtđồnghồVũtrụ.Hiểutheođúngnghĩađencủacáchgọinày.NhữngchuyểnđộngtheoquỹđạođềuđặnvàcóthểdựđoánđượccủacáchànhtinhquanhMặtTrời,hoặcMặtTrăngquanhTráiĐất,đượcmôtảvớiđộchínhxáccaobằngcùngmộtphương
trìnhviphândùngđểdựđoánchuyểnđộngqualạicủamộtconlắchoặcdaođộngcủamộtlòxo.Ngàynaychúngtacóxuhướngnghĩchúngtachiếmđượcmộtvịthếcaoquýnàođó,vàthấythươnghạichonhữngngườitheotrườngpháiNewtontộinghiệpvìcómộtthếgiớiquanhạnhẹpnhưvậy.Nhưngngaytrongnhữnggiớihạnhợplýnhấtđịnh,cácphươngtrìnhđiềuhòadùngđểmôtảcơchếđồnghồthựcsựcũngmôtảnhữngchuyểnđộngcủacácvậtthểthiênvăntrongtoànVũtrụ.Đâylàquanhệsongsongcóảnhhưởngsâurộngchứkhôngphảitầmthường.
Dĩnhiên,khônghềcónhữngbánhrăngtrongTháidươnghệ,vàcácbộphậncấuthànhlênchiếcđồnghồlựchấpdẫnkhônghềtiếpxúcnhau.Cáchànhtinhnóichungcónhữngchuyểnđộngphứctạphơnlàconlắcvàlòxo.Tươngtự,môhìnhđồnghồcũngngừngchạytrongnhữngtrườnghợpnhấtđịnh:Trảiquanhữngthờikỳrấtdài,cáclựchấpdẫncủanhữngthếgiớixaxôi–nhữnglựckéodườngnhưcóthểhoàntoànkhôngđángkểvớimộtvàiquỹđạo–cóthểhìnhthành,vàmộtthếgiớinhỏnhoinàođócóthểbấtngờđichệchkhỏihànhtrìnhthôngthườngcủanó.Tuynhiên,hiệntượngkiểunhưchuyểnđộnghỗnloạncũngđượcghinhậntrongcácđồnghồconlắc;nếuchúngtadidờiquảlắcraquáxađườngtrựcgiaothìmộtchuyểnđộngbấtthườngliềnxuấthiện.NhưngTháidươnghệduytrìthờigiantốthơnbấtkỳđồnghồcơhọcnào,vàtoànbộýtưởngduytrìthờigiannảysinhtừchuyểnđộngquansátđượccủaMặtTrờivàcácvìsao.
Thựctếđángngạcnhiênlàcùngmộtngànhtoánhọcápdụngđượcchocảcáchànhtinhvàđồnghồ.Nókhôngcầnphảinhưthếnày.ChúngtakhôngápđặtnóchoVũtrụ.Vũtrụvốnvẫnthế.Nếuđâylàgiảnhóaluậnthìnócũngthếmàthôi.
Chotớigiữathếkỷ20,vẫntồntạimộtniềmtinrấtmạnh–tronggiớithầnhọc,triếthọc,vànhiềunhàsinhhọc–rằngsựsốngkhôngthể“rútgọn”thànhnhữngquyluậtvậtlývàhóahọc,rằngcómột“sứcsống,”một“cáitựmụcđích”,mộtĐạo,mộtmanalàmchocácsinhvậtvậnhành.Nólàmchosựsốngcósinhkhí.Khôngthểnhìnrađượccácnguyêntửvàphântửlýgiảichotínhchấtphứctạpvàtinhtế,sựănkhớpcủahìnhthứcvớichứcnăng,củamộtthựcthểsống.Cáctôngiáotrênthếgiớiđượcviệndẫn:Chúahoặccácvịthầntruyềnsứcsống,linhhồn,vàonhữngvậtvôtri.Nhàhóahọcởthếkỷ18làJosephPriestleyđãcốgắngtìmra“sứcsống.”Ôngđemcânmộtconchuộtngaytrướcvàsaukhinóchết.Trọnglượngcủanógiữnguyên.Tấtcảnhữngnỗlựcnhưvậyđềuthấtbại.Nếucólinhhồn,rõràngnókhôngcótrọnglượng–tứclà,nókhôngđượccấutạotừvậtchất.
Tuynhiên,ngaycảnhữngnhàduyvậtsinhhọccũngcónhữngedè;cólẽ,nếukhôngcólinhhồncâycối,độngvật,nấmvàvikhuẩnthìvẫncầncómộtnguyêntắckhoahọcchưapháthiệnđượcnàođóđểhiểuđượcsựsống.Chẳnghạn,nhàsinhlýhọcngườiAnhJ.S.Haldane(chacủaJ.B.S.Haldane)đãđặtcâuhỏivàonăm1932:
Lýthuyếtcơgiớicủasựsốngcóthểđemlạiđưaralýgiảidễhiểugìcho…quátrìnhphụchồitrướcbệnhtậtvànhữngvếtthương?Đơngiảnlàkhônghềcó,ngoạitrừnhữnghiệntượngnàyquáphứctạpvàkỳlạđếnmứcchúngtachưathểhiểuđượcchúng.Chínhxácthìnócũnggiốnghệvớinhữnghiệntượngsinhsảncóliênquanchặtchẽ.Chúngtakhôngthểhìnhthànhbằngbấtkỳhìnhthứctưởngtượngnàomộtcơchếtinhvivàphứctạpcókhảnăng,giốngnhưmộtsinhvậtsống,sinhsảnrachínhnóvôhạnđịnh.
Nhưngchỉvàithậpkỷsau,kiếnthứcvềmiễndịchhọcvàsinh
họcphântửcủachúngtađãlàmsángtỏđượcnhữngbíẩnđãtừngkhôngthểlĩnhhộiđượcnày.
TôinhớrấtrõkhicấutrúcphântửcủaDNAvàbảnchấtcủabộmãditruyềnlầnđầutiênđượcgiảithíchvàothậpniên1950và1960,cácnhàsinhhọcnghiêncứuvềtoànbộgiớisinhvậtđãkếttộinhữngđềxuấtmớicủangànhsinhhọcphântửvìgiảnhóaluậnnhưthếnào.(“HọsẽkhôngbaogiờhiểunổingaycảmộtcongiunvớicáiDNAcủahọ”).Dĩnhiênrútgọnmọithứthànhmột“sứcsống”khônghẳnlàgiảnhóaluận.NhưnggiờđâyrõrànglàtoànbộsựsốngtrênTráiĐất,mọidạngsống,đềucóthôngtinditruyềnđượcmãhóatrongcácaxítnucleicvàcơbảnđềusửdụngnhữngkýhiệunhưnhauđểthựchiệnnhữngchỉdẫnditruyền.Chúngtađãbiếtcáchđọcbộmã.Chỉvàichụcphântửhữucơđượcsửdụngđisửdụnglạitrongsinhvậthọcchorấtnhiềuchứcnăng.Cácgienchịutráchnhiệmlớnvềcácxơnangvàbệnhungthưvúđãđượcxácđịnh.1,8triệuthanhcủachiếcthangDNAcủaloạivikhuẩncúmHaemophilisinfluenza,baogồm1743giencủanó,đãđượclậpchuỗi.Chứcnăngcụthểcủahầuhếtnhữnggiennàyđãđượcxácđịnhchitiết–từsảnxuấtvànhânlênhàngtrămphântửphứchợp,tớichốngchọivớinhiệtvàkhángsinh,tớilàmtăngtỷlệbiếndị,tớitạoranhữngbảnsaogiốnghệtcủaloàivikhuẩnnày.Nhiềuphầntrongcácbộgiencủanhiềusinhvậtkhác(kểcảgiuntrònCaenorhabiditiselegans)hiệnđãđượclậpbảnđồ.Cácnhàsinhvậthọcphântửđangbậnrộnghichéplạichuỗibatỷnucleotidegiúpchỉrõcáchtạoramộtconngười.Thêmmộthoặchaithậpkỷnữa,họsẽhoànthành.(Liệulợiíchsẽcaohơnrủirohaykhôngdườngnhưkhôngthểbiếtchắc).
Tínhliêntụccủavậtlýhạtnhân,hóahọcphântử,vàcáitinhtúycủatinhtúy,bảnchấtcủasinhsảnvàditruyền,giờđâyđãđượcxáclập.Khôngcầnviệndẫnbấtkỳnguyêntắckhoahọcmớimẻnào.Có
vẻnhưlàcómộtsốlượngnhỏnhữngthựctếđơngiảncóthểvậndụngđểhiểutínhchấtphứctạpvôcùngcũngnhưsựđadạngcủacácdạngsống.(Ngànhditruyềnhọcphântửcũngdạyrằngmỗisinhvậtcónhữngđặcđiểmriêngcủanó).
Giảnhóaluậnthậmchícònđượcxáclậptốthơntronglĩnhvựcvậtlývàhóahọc.Ởphầnsautôisẽmôtảviệchợpnhấtngoàidựtínhnhữnghiểubiếtcủachúngtavềđiện,từtính,ánhsángvàtínhtươngđốivàomộtkhuônkhổduynhất.Trongnhiềuthếkỷ,chúngtađãbiếtrằngmộtvàiquyluậttươngđốiđơngiảnkhôngchỉgiảithíchmàcòndựđoánchínhxácvàmangtínhđịnhlượngrấtnhiềuhiệntượngkỳlạ,khôngchỉtrênTráiĐấtmàtrongtoànVũtrụ.
Chúngtanghenói–chẳnghạntừnhàthầnhọcLangdonGilkeytrongcuốnTựnhiên,thựctiễnvàthầnthánh(Nature,RealityandtheSacred)củaông–rằngkháiniệmcácquyluậtcủaTựnhiênlànhưnhauởkhắpmọinơiđơngiảnchínhlàmộtđịnhkiếnđượcápđặtlênVũtrụbởicácnhàkhoahọcsailầmvàhoàncảnhxãhộicủahọ.Ôngmongmuốncónhữngloại“kiếnthức”khác,cógiátrịtrongbốicảnhcủachúnggiốngnhưkhoahọc.NhưngtrậttựcủaVũtrũkhôngphảilàmộtgiảđịnh;nólàmộtthựctếđượcquansát.Chúngtanhậnraánhsángtừcácchuẩntinhxaxôichỉvìcácquyluậtvềđiệntừlànhưnhaudùởcáchxađâycả10tỷnămánhsáng.Cácquangphổcủanhữngchuẩntinhnàycóthểnhậnrađượcchỉvìcácnguyêntốhóahọcnhưnhauhiệndiệnởđógiốngnhưtạiđây,vàvìnhữngquyluậtvềcơkhílượngtửnhưnhauđượcápdụng.ChuyểnđộngcủacácthiênhàquanhmộtthiênhàkháccũngtheođúngđịnhluậttrọnglựccủaNewton.Cácthấukínhlựchấpdẫnvàhiệntượngxoaytrònkéodàicủacácẩntinhnhịphânchothấytínhtươngđốichungtrongcáctầngsâucủakhônggian.ChúngtacóthểsốngtrongmộtVũtrụvớinhữngquyluậtkhácnhautạimọikhuvực,nhưngchúngtathì
không.Thựctếnàygợiranhữngcảmgiácsùngkínhvàsợhãi.
ChúngtacóthểsốngtrongmộtVũtrụtrongđókhôngthểhiểuđượcbấtkỳđiềugìchỉbằngmộtvàiquyluậtđơngiản,trongđóTựnhiênphứctạpvượtxakhảnănglĩnhhộicủachúngta,trongđónhữngquyluậtápdụngtrênTráiĐấtkhôngcógiátrịtrênSaoHỏa,hoặcởmộtchuẩntinhxaxôi.Nhưngbằngchứng–khôngphảilànhữngđịnhkiến,màlàbằngchứng–lạichứngminhkhác.Thậtmaychochúngta,chúngtasốngtrongmộtVũtrụtrongđórấtnhiềuthứcóthể“rútgọn”thànhmộtsốlượngrấtítnhữngquyluậttươngđốiđơngiảncủaTựnhiên.Nếukhông,chúngtacóthểsẽthiếuhẳnnănglựctrithứcđểhiểuthếgiớinày.
Dĩnhiên,chúngtacóthểphạmsailầmtrongviệcápdụngmộtchươngtrìnhgiảnhóaluậnvàokhoahọc.Cóthểcónhữnglĩnhvựcmà,vớitấtcảnhữnggìchúngtabiết,khôngthểgiảnlượcthànhmộtvàiquyluậtđơngiản.Nhưngdướiánhsángcủanhữngpháthiệntrongvàithếkỷqua,dườngnhưsẽlàngớngẩnnếuthanphiềnvềgiảnhóaluận.Đâykhôngphảilàmộtkhiếmkhuyếtmàlàmộttrongnhữngthắnglợichủyếucủakhoahọc.Và,dườngnhưvớitôi,nhữngpháthiệncủanóquáphùhợpvớinhiềutôngiáo(mặcdùnókhôngchứngminhgiátrịcủachúng).TạisaomộtvàiquyluậtđơngiảncủaTựnhiênlạicóthểgiảithíchnhiềuđiềuvàthốngtrịtoànbộVũtrụbaolanày?ĐâykhôngphảilànhữnggìquývịcóthểkỳvọngtừmộtĐấngsángtạoVũtrụư?Tạisaomộtvàingườitheotôngiáolạiphảnđốichươngtrìnhgiảnhóaluậntrongkhoahọc,ngoạitrừxuấtpháttừtìnhyêuđặtnhầmchỗdànhchochủnghĩathầnbí?
---
Nhữngcốgắngnhằmđiềuhòatôngiáovàkhoahọcđãcótrong
chươngtrìnhnghịsựtôngiáotrongnhiềuthếkỷ-ítnhấtvớinhữngngườikhôngkhăngkhăngbámlấycáchgiảithíchtheonghĩađenđốivớiKinhThánhvàKinhQu’ranmàkhônghềcóchỗchophúngdụhoặcẩndụ.NhữngthànhtíchlớncủathầnhọcThiênChúagiáoLaMãlàcáccuốnSummaTheologicavàSummaContraGentiles(“BàiDoThái”)củaThánhThomasAquinas.XuấthiệntừmớrốirencủatriếthọcHồigiáophứctạpthâmnhậpvàothếgiớiCơĐốcgiáoởcácthếkỷ12và13lànhữngcuốnsáchcủangườiHyLạpcổđại,đặcbiệtlàAristotle–nhữngtácphẩmnóivềviệckiểmchứngthànhtíchcao.PhảichăngvốnhiểubiếtcổxưanaytươngthíchvớiThánhngôncủaChúa?TrongSummaTheologica,Aquinastựđặtchomìnhnhiệmvụdunghòa631câuhỏigiữanguồnThiênChúagiáovàcácnguồnkhác.Nhưnglàmthếnàothựchiệnđượcviệcnàykhicótranhchấprõrệt?Việcnàykhôngthểhoànthànhđượcnếukhôngcónguyêntắctổchứcnàođó,mộtcáchthứcưuviệtđểnhậnbiếtthếgiới.Aquinashướngtớinhậnthứcchungvàthếgiớitựnhiên–tứclàkhoahọcđượcsửdụngnhưmộtthiếtbịsửalỗi.VớiviệcthayđổicảnhậnthứcchungvàTựnhiên,ôngtìmcáchdunghợptoànbộ631vấnđề.(Mặcdùkhibịthúcbách,câutrảlờinhưmongmuốnđượcthừanhậnmộtcáchđơngiản.ĐứctinluônnhậnđượcsựtánđồngcủaLýtrí).NhữngcốgắngtươngtựnhằmdunghợpcũngthấmđẫmtrongvănhọcDoTháiTalmudvàhậuTalmudcũngnhưtriếthọcHồigiáotrungđại.
---
Đâykhôngphảilàđiềukhóxửvớinhiềungườikhác.“Tôitintưởng;dođótôihiểu”ThánhAnselmnóivàothếkỷ11.–TG
---
Nhưngcácgiáolýởtrungtâmcủatôngiáocóthểđượckiểm
nghiệmvềmặtkhoahọc.Bảnthânviệcnàyđãlàmchomộtsốtínđồvàchứcsắctôngiáođềphòngkhoahọc.Lễbanthánhthể,nhưNhàthờraogiảng,trênthựctếvàkhôngphảichỉnhưmộtẩndụ,cóphảilàthịtcủaJesusChrist,hayđóchỉlà–vềmặthóahọc,ởcấpđộhiểnvi,vàbằngnhiềuhìnhthứckhác–thứbánhxốpmàmộttusĩđưachoquývị?Phảichăngthếgiớisẽbịhủydiệtvàocuốichukỳ52nămcủaSaoKimtrừphiconngườichịuhysinhchocácvịthần?PhảichăngđànôngDoTháikhôngbịcắtbaoquyđầusẽsốngtệhơnnhữngngườiđồngđạotuântheothỏaướccổxưatrongđóChúayêucầumộtmảnhbaoquyđầutừmọitínđồnam?Phảichăngcóngườisinhsốngởrấtnhiềuhànhtinhkhác,nhưgiáopháiMormonraogiảng?Phảichăngnhữngngườidatrắngđượcmộtnhàkhoahọcđiêntạoratừnhữngngườidađen,nhưphongtràoQuốcgiaHồigiáo1khẳngđịnh?PhảichăngMặtTrờitrênthựctếkhôngmọcđượcnếunghithứchiếnsinhcủangườiHindubịbỏnhãng(nhưchúngtađượcnghequảquyếtnhưvậytrongSatapathaBrahmana)?
---
Cóthờiđiểm,câutrảlờichocâuhỏinàylàvấnđềsinhtử.MilesPhilipslàmộtthủythủanh,bịmắccạntạiMexicothuộcTâyBanNha.ÔngvàcácbạnđồnghànhbịgiảitớitrướcTòaándịgiáovàonăm1574.Họđượchỏi“Cácanhcótinrằngbánhthánhmàlinhmụcgiơcaotrênđầungài,vàrượuvangtrongcốcrượulễ,đíchthựclàxươngthịtvàmáutoànhảocủaĐấngCứurỗiChrist,cóhaykhông?Trướccâuhỏiđó,”Philipschobiết,“nếuchúngtôikhôngtrảlời‘Có!’thìkhôngcócáchgìtrừcáichết.”-TG
Vìnghilễnàythựctếkhôngđượctiếnhànhtrongnămthếkỷnênchúngtacóthểquykếtvàichụcnghìntrườnghợphiếnsinh
tựnguyệnvàkhôngtựnguyệnchocácvịthầnAztecvàMaya,nhữngngườicamchịusốphậnmìnhvớiđứctinbìnhthảnvàkiếnthứcrấttựtinrằnghọchếtđểcứuVũtrụ.-TG
TiếngAnh“NationofIslam”(NOI)làmộtphongtràotôngiáotạpnhammớidoWallaceD.FardMuhammadthànhlậpvàotháng7năm1930tạiDetroit,Michigan.Mụcđíchcủaphongtràolàcảithiệnđiềukiệntinhthần,tâmlý,xãhộivàkinhtếcủangườiMỹdađentạiHoaKỳvàcủacảloàingười.Ướctínhphongtràocókhoảng20.000-50.000thànhviêncốtlõi.HầuhếtthànhviênsốngởHoaKỳnhưngcũngcómộtsốcộngđồngởCanada,Anh,Pháp,TrinidadvàTobago.-ND
---
Chúngtacóthểthuđượcchúthiểusâusắcvềnguồngốcđờithườngcủatụccầunguyệnbằngcáchkhảosáthoạtđộngcầunguyệncủacáctôngiáovànềnvănhóakhôngmấyquenthuộc.Vídụ,đâylànhữnggìđượcviếttrongmộtbảnkinhvănhìnhnêmtrênmộtcondấuhìnhtrụởBabylontừthiênniênkỷthứhaitrướcCôngnguyên:
Ôi,Ninlil,Mẹđất,trêngiườngcướicủangươi,trongniềmvuisướngcủangươi,đứngrahòagiảichotavớiEnlil,ngườiyêuquýcủangươi.[Kýtên]Mili-Shipak,PhápsưxứNinmah.
ĐãcócảmộtthờigiandàikểtừkhicómộtphápsưtạiNinmah,hoặcthậmchímộtNinmah.BấtchấpthựctếlàEnlilvàNinlillànhữngvịthầnchính–ngườidânởkhắpthếgiớiphươngTâyvănminhcầunguyệnhọsuốt2000năm–phảichăngMili-Shipaktộinghiệptrênthựctếđangcầuxinmộtbóngma,mộtsảnphẩmtừtrítưởngtượngcủaôngấyvàđượcxãhộichấpnhận?Vànếunhưvậy,
chúngtathìsao?Hayđâylàmộtsựbángbổ,mộtcâuhỏicấmkỵ-giốngnhưtháiđộnghingờtrongnhữngtínđồthờEnlil?
Cầunguyệncóhiệuquảkhông?Nhữnglờinàothìcóhiệuquả?
CómộtloạicầunguyệntrongđóngườitanàixinChúacanthiệpvàolịchsửnhânloạihoặcchỉcầngiảiquyếtmộtsựbấtcônghaythảmhọatựnhiêncóthậthoặctưởngtượngnàođó–chẳnghạn,khimộtgiámmụctừTâyMỹcầuChúacanthiệpvàchấmdứtmộtđợtkhôhạntaihại.Tạisaolạicầncầunguyện?ChẳnglẽChúalạikhôngbiếtcóhạnhánsao?Hayngàikhôngbiếtrằngnóđedọanhữnggiáodâncủavịgiámmục?Nhữnghàmẩnvềnhữnggiớihạncủamộtvịchúaquyềnuyvàthôngtuệởđâylàgì?Vịgiámmụcyêucầucáctínđồcủamìnhcũngcầunguyện.PhảichăngChúachắcchắnsẽcanthiệpkhicónhiềungườicầunguyệnnhữngđiềutốtđẹphoặccônglýhơnlàkhichỉcómộtvàingười?Hãyxemxétđềnghịdướiđây,đượcinnăn1994trênTuầntintứccầunguyệnvàhànhđộng:NguồnthôngtinThiênChúagiáohằngtuầncủaIowa:
CácngươicóthểcùngtathamgiacầunguyệnrằngChúasẽthiêucháychươngtrìnhsinhđẻcókếhoạchtạiDesMoinesbằngmộthìnhthứcmàkhôngaicóthểnhầmlàdobấtkỳngườinàođóchâmlửa,khiếnchocácnhânviênđiềutrasẽphảinghĩtớinhữngnguyênnhân(khógiảithích)mầunhiệm,vàcáctínđồThiênChúagiáosẽphảinghĩđếnBàntaycủaChúahaykhông?
Chúngtađãthảoluậnvềchữabệnhbằngđứctin.Vậycòntuổithọthôngquacầunguyệnthìsao?NhàthốngkêthờiVictorialàFrancisGaltonchorằng–mọithứkháclàngangbằng–cácvuaAnhđềusốngthọ,bởivìhàngtriệungườitrênkhắpthếgiớihằngngàyđềutụnglêncâukinhchânthành“ChúacứurỗiNữhoàng”(hoặc
Đứcvua).Nhưngôngcũngchỉrarằnghọsốngkhôngthọbằngcácthànhviênkháccủatầnglớpquýtộcgiàucó.Hàngchụctriệungườiđồngthanhcôngkhaimongmuốn(mặcdùkhônghẳnlàhọcầunguyện)rằngMaoTrạchĐôngsẽsống“vạntuế.”GầnnhưtấtcảmọingườiởAiCậpcổđạiđềukhấncácvịthầnđểchoPharaohsống“mãimãi.”Nhữnglờicầunguyệntậpthểnàykhôngcótácdụng.Nhữngthấtbạiấychotadữliệu.
Bằngcáchđưaranhữngtuyênbố,chodùchỉlàtrênnguyêntắcvàtacóthểkiểmchứngđược,rằngcónhữngtôngiáothâmnhậpvàođấutrườngkhoahọc,mặcdùmiễncưỡng.Cáctôngiáokhôngcònđưaranhữnglờikhẳngđịnhvềthựctiễnmàkhôngaidámbácbỏnữa–vớiđiềukiệnlàhọkhôngnắmgiữquyềnlựcthếtục,họkhôngcưỡngépniềmtin.Đổilại,điềunàykhiếnchotínđồcủamộtsốtôngiáogiậndữ.Thỉnhthoảng,họlạiđedọanhữngngườihoàinghibằngnhữnghìnhphạttưởngtượngthảmkhốc.HãyxemkhảnăngdướiđâycủaWilliamBlaketrongcuốnsáchvôthưởngvôphạtNhữngdấuhiệuvôtội(AuguriesofInnocence)củaông:
KẻdạytrẻNgờvực
SẽchẳngbaogiờthoátkhỏiNấmmồmụcnát
NgườitrântrọngĐứctincontrẻ
SẽchiếnthắngĐịangụcvàTửthần
Dĩnhiênnhiềutôngiáo–hếtlòngsùngđạo,kínhsợ,đạođức,nghithức,cộngđồng,giađình,cứutế,vàcôngbằngchínhtrị-xãhội–khônghềbịtháchthứcbằngbấtkỳphươngthứcnào,màlàđượctônvinh,bằngnhữngpháthiệncủakhoahọc.Khôngnhấtthiếtphảicóxungđộtgiữakhoahọcvàtôngiáo.Ởmộtcấpđộ,cảhaicùng
chungnhữngvaitròhòahợpvàtươngđươngnhau,vàmỗilĩnhvựcđềucầncólĩnhvựckia.Tranhluậncôngkhaivàsôinổi,thậmchíthầnthánhhóasựnghingờ,làmộttruyềnthốngThiênChúagiáocótừthờiJohnMiltonviếtcuốnAreopagitica(1644).MộtsốbộphậnđạoThiênChúavàđạoDoTháichủlưutheođuổivàthậmchíđãtừngvậndụngítnhấtmộtphầnđứctínhkhiêmtốn,tựphê,tranhluậnlýtrí,vàđặtcâuhỏivềvốntrithứcmàkhoahọcđưara.Nhưngcáctôngpháikhác,đôikhiđượcgọilàbảothủhoặcchínhthống–vàhiệnnaydườngnhưhọđangnổilên,vớinhữngtôngiáochủlưugầnnhưkhôngthểnghevànhìnthấyđâu–lạichọncáchbàytỏlậptrườngvềnhữngvấnđềbịbácbỏ,vàvìthếcóphầnsợkhoahọc.
Cáctruyềnthốngtôngiáothườngrấtphongphúvàđadạngđếnmứcchúngđemlạivôsốcơhộiđểcanhtânvàsửachữa,đặcbiệtlàkhinhữngcuốnthánhthưcóthểbịhiểumộtcáchẩndụvàphúngdụ.GiáohộiCônggiáoLaMãđãcôngnhậnvàonăm1992rằngGalileođúng,rằngTráiĐấtquayxungquanhMặtTrời:mộthànhđộngmuộnmấtbathếkỷ,nhưngvẫnrấtcanđảmvàđượchoannghênh.CônggiáoLaMãhiệnđạikhôngtranhcãivềthuyếtVụnổLớn,vềVũtrụ15tỷnăm,vềnhữngdạngsốngđầutiênxuấthiệntừcácphântửtiềnsinhvật,hoặcvềviệcnhânloạitiếnhóatừnhữngtổtiêngiốngvượn–mặcdùhọcóquanđiểmriêngvề“thụhồn”1.HầuhếtcáctínđiềuDoTháivàTinLànhchủlưuđềucóquanđiểmkiênđịnhnhưnhau.
---
1.Nguyênbản“ensoulment”,làmộtkháiniệmtôngiáochỉthờiđiểmmộtsinhlinhcólinhhồn,chodùlàđượctạomớitrongmộtbàothaiđangpháttriểnhayđãtồntạitrướcvànhậnlinhhồnởmộtgiaiđoạnpháttriểncụthể.Ngườitavẫnđangtranhcãixemquátrìnhthụ
hồndiễnrachínhxácởđộtuổinàocủabàothai:mộtquanđiểmphổbiến,cótừthờiAristotle,chorằnglinhhồnconngườinhậpvàothânxácđanghìnhthànhởkhoảngngàythứ40(nam)hoặc90(nữ).Cácquanđiểmkhácthìchorằngtiếphồndiễnraởthờiđiểmthụthai;khiđứatrẻhítthởlầnđầutiênsaukhisinhra;ởthờiđiểmhìnhthànhhệthầnkinhvànão;lúccóhoạtđộngnãobộđầutiên;hoặckhibàothaicóthểsốngđộclậptrongtửcung.-ND
---
Trongmộtcuộcthảoluậnthầnhọcvớicáclãnhđạotôngiáo,tôithườnghỏihọsẽphảnứngsaonếumộtnguyênlýtrungtâmtrongđứctincủahọbịkhoahọcbácbỏ.KhitôiđặtcâuhỏinàyvớiĐạtLaiLạtMađươngnhiệm,vịĐạtLaiLạtMathứ14,ngàikhôngngầnngạitrảlờikháchẳnvớinhữnglãnhđạotôngiáobảothủhaychínhthống:Trongtrườnghợpnhưvậy,ngàinói,PhậtgiáoTâyTạngsẽphảithayđổi.
Thậmchí,tôiđặtcâuhỏi,nếuđólàmộtnguyênlýthậtsựtrungtâm,như(tôitìmkiếmvídụ)đầuthaichẳnghạn?
Kểcảnhưvậy,ngàitrảlời.
Tuynhiên–ngàinháymắtnóithêm–sẽrấtkhóbácbỏchuyệnđầuthai.
Hiểnnhiên,ĐạtLaiLạtManóiđúng.Họcthuyếttôngiáođượcbảovệđểkhôngbịbácbỏsẽkhôngcómấylýdololắngvềsựtiếnbộcủakhoahọc.Ýtưởnglớn,phổbiếnởnhiềuđứctin,vềmộtĐấngSángtạoVũtrụlàmộthọcthuyếtnhưvậy–rấtkhóchứngminhhoặcphủnhận.
MosesMaimonides,trongcuốnCẩmnangnhữngđiềukhóhiểu(GuidePerplexed),chorằngChúachỉcóthểthậtsựnhậnbiếtđượcnếucósựnghiêncứucởimởvàtựdovềcảvậtlývàthầnhọc(I,55).ĐiềugìsẽxảyranếukhoahọcchứngmìnhmộtVũtrụlâuđờivôhạnđịnh?Khiđóthầnhọcsẽphảisửachữamộtcáchnghiêmtúc[II,25].Trênthựctế,đâylàmộtpháthiệncủakhoahọccóthểphủnhậnvềmộtĐấngSángtạo–bởivìmộtvũtrụlâuđờivôhạnđịnhsẽchẳngbaogiờđượctạoracả.Nósẽluôntồntạiởđó.
Cónhữnghọcthuyết,mốiquantâmvàlolắngkháccũngtỏralongạivềnhữnggìkhoahọcsẽtìmra.Cólẽ,họgợiý,tốthơncảlàkhôngnênbiết.Nếuđànôngvàđànbàhóaracónhữngxuhướngditruyềnkhácnhauthìchẳnglẽđiềunàysẽkhôngđượcsửdụngnhưmộtlýdođểđànônglấtlướtđànbàư?Nếucómộtthànhphầnbạolựcmangtínhditruyền,thìđiềunàycóthểbiệnminhchoviệcmộtsắctộcnàyđànápmộtsắctộckháckhông?Nếubệnhtâmthầnchỉlàcơchếhóahọccủanãobộthìđiềunàylạikhônglàmsángtỏnhữngcốgắngcủachúngtanhằmnắmbắtthựctiễnhoặcchịutráchnhiệmvềhànhđộngcủamìnhư?NếuchúngtakhôngphảilàmộtcôngtrìnhđặcbiệtcủaĐấngSángtạoVũtrụ,nếunhữngquyluậtđạođứccơbảncủachúngtachỉđơnthuầnđượctạorabởinhữngnhàlàmluậtcũngcókhảnăngphạmsailầmthìcuộcđấutranhcủachúngtanhằmduytrìmộtxãhộinềnnếplạikhôngbịhủyhoạiư?
Tôichorằng,trongmọitrườnghợpnày,cảtôngiáovàthếtục,chúngtasẽtốthơnnhiềunếuchúngtabiếtđượckhảnănggầnđúngnhấtvớisựthật–vànếuchúngtagiữlấychomìnhmộtsựthấutriệtvềnhữngsailầnmànhómlợiíchhoặchệthốngniềmtincủachúngtađãphạmphảitrongquákhứ.Trongmọitrườnghợp,nhữnghậuquảthảmkhốctưởngtượngcủaviệcbiếtrõsựthậtđềubịphóngđại.Vàmộtlầnnữa,chúngtachưađủthôngtháiđểbiếtđiềugìnóidối,
hoặcthậmchísắctháinàocủasựthật,cóthểphụcvụchomụcđíchxãhộicaohơnnàođó–đặcbiệtvềlâudài.
Chương16.KHICÁCNHÀKHOAHỌCBIẾTTỘI
Trítuệcủaconngười–sẽpháttriểnđếnđâu?Đâulàgiớihạnchosựnhângnháoliềulĩnhcủanó?Nếuthóiđộcácvàđờisốngloài
ngườihòaquyệnmộtcáchcânxứng,nếuđứacontraisẽluộntrưởngthànhtrongsựđồibạivượtxacảchamình,thìcácvịthần
phảichothêmmộtthếgiớinữamớicóthểđủchỗchonhữngkẻtộilỗi.
Euripides
Hippolytus
(428trướcCôngnguyên)
TrongmộtcuộchọpsauchiếntranhvớiTổngthốngHarryS.Truman,J.RobertOppenheimer–giámđốckhoahọccủaDựánvũkhíhạtnhânManhattan–đãcayđắngnhậnxétrằngcácnhàkhoahọccóbàntayđẫmmáu;giờđâyhọđãbiếttội.Sauđó,TrumanchỉđạocáctrợlýcủamìnhrằngôngsẽkhôngbaogiờmuốngặplạiOppenheimernữa.Đôikhi,cácnhàkhoahọclạibịkhiểntráchvìlàmnhữngviệcđộcác,vàđôikhivìđãcảnhbáovềnhữngứngdụngđộcácmàkhoahọccóthểphảithamgia.
Thôngthường,khohọcđượcgiaonhiệmvụvìngườitanóirằngnóvàcácsảnphẩmcủanótrungtínhvềmặtđạođức,mơhồvềmặtđạođức,nêndễsửdụngđểphụcvụcảcáixấulẫncáitốt.Đâylàmộtcáotrạngđãcótừlâu.Cólẽnóxuấthiệntừthờikỳđẽođálàmcôngcụvàthuầnphụclửa.Vìcôngnghệluônđicùngvớitổtiên
chúngtatừtrướckhicóconngườiđầutiên,vìchúngtalàmộtgiốngloàibiếtsửdụngcôngnghệ,chonênvấnđềnàykhônghẳnlàvấnđềkhoahọcmàlàbảnchấtconngười.Nóithếnày,tôikhôngcóýlàkhoahọckhôngphảichịutráchnhiệmchoviệclạmdụngnhữngpháthiệncủamình.Nócótráchnhiệmrấtlớn,vàcácsảnphẩmcủanócàngmạnhthìtráchnhiệmcủanócànglớn.
Nhưcácloạivũkhítâncôngvàchấtdẫnxuấtthịtrường,côngnghệnàochophépchúngtathayđổimôitrườngtoàncầuvốncóíchchochúngtathìđềucầnthậntrọng.Đúng,chínhloàingườiđãgâynêntấtcả.Đúng,chúngtađangpháttriểnnhữngcôngnghệmớinhưchúngtavẫnluônlàmvậy.Nhưngkhinhữngđiểmyếumàchúngtaluôncólạihợplựcvớikhảnănglàmhạitrênquymôlớnchưatừngcóthìchúngtasẽcầncóthêmthứgìđó–mộtchuẩnmựcđạođứccũngcầnphảithiếtlậptrênquymôlớnchưatừngcó.
Thỉnhthoảng,cácnhàkhoahọclạitìmcáchđạtđượcbằngcảhaihướng:nhậnđượcsựtônvinhvìnhữngứngdụngkhoahọclàmgiàuchocuộcsốngcủachúngta,nhưnglạinétránhnhữngcôngcụchếtngười,cốývàvôý,vốncũngxuấtpháttừnghiêncứukhoahọc.TriếtgiangườiAustraliaJohnPassmoređãviếttrongcuốnKhoahọcvànhữngchỉtrích(ScienceandItsCritics)
TòaándịgiáoTâyBanNhatìmcáchnétránhtráchnhiệmtrựctiếpvềviệcthiêusốngnhữngngườidịgiáobằngcáchnémhọvàobàntaythếtục;họgiảithíchmộtcáchđạođứcgiảrằngviệctựhọthiêusốngnhữngngườinàysẽhoàntoànkhôngđúngvớicácnguyênlýThiênChúagiáo.ChỉrấtítngườitrongchúngtachophépTòaándịgiáodễdàngphủisạchbàntayvấymáucủamình;Tòaándịgiáobiếtrấtrõđiềugìsẽxảyra.Tươngtựnhưvậy,ởđâuứngdụngcôngnghệcủanhữngphátkiếnkhoahọcrõràngvàminhbạch
–nhưkhimộtnhàkhoahọcnghiêncứuvềcácchấtkhítấncônghệthầnkinh–ôngấykhôngthểchorằngnhữngứngdụngnhưthế“khôngphảiviệccủaôngấy”,vớilậpluậnrằngchínhcácthếlựcquânsự,chứkhôngphảicácnhàkhoahọc,mớisửdụngkhíđộcđểgiếtngườihoặcgâythươngtích.Điềunàythậmchícàngrõrànghơnkhinhàkhoahọcgiúpđỡchínhphủ,đểđổilạinhữngkhoảntiềnthưởng.Nếumộtnhàkhoahọc,hoặcmộttriếtgia,chấpnhậntiềntừmộtcơquannhưcụcnghiêncứuhảiquân,thìôngtađanglừadốinếunhưôngtabiếtcôngviệccủamìnhsẽvôíchvớihọvàphảichịutráchnhiệmvềkếtquảnếunhưôngtabiếtrằngnósẽcóích.Ôngtalàmộtchủthể,mộtchủthểphùhợp,đượccangợihoặcbịchỉtríchliênquanđếnbấtkỳsựcáchtânnàokhởinguồntừcôngtrìnhcủaôngta.
MộttrườnghợpquantrọngmàlịchsửđưaralàsựnghiệpcủanhàvậtlýsinhtạiHungary,EdwardTeller.Khicònrấttrẻ,TellercóấntượngvớicuộccáchmạngcộngsảnchủnghĩaBelaKuhntạiHungary,trongđótàisảncủanhữnggiađìnhtrunglưunhưôngbịsungcông,vàdomấtmộtchântrongmộtvụtainạnxehơi,khiếnôngbịđauđớnsuốtđời.Nhữngđónggópbanđầucủaônggồmtừcácquytắcchọnlọccơhọclượngtửvàvậtlýthểrắnđếnvũtrụhọc.ChínhônglàngườiđãláixetrởnhàvậtlýLeoSzilardđếngặpAlbertEinsteinđangđinghỉtạiLongIslandvàotháng7năm1939–mộtcuộcgặpgỡdẫntớibứcthưlịchsửcủaEinsteingửichoTổngthốngFranklinRooseveltnhấnmạnhrằng,trongbốicảnhnhữngsựkiệnchínhtrịvàkhoahọcởnướcĐứcQuốcxã,HoaKỳcầnpháttriểnmộtloạibomphânhạchhay“hạtnhân”.ĐượctuyểndụngvàolàmviệcchoDựánManhattan,TellerđếnLosAlamosvàngaylậptứctừchốicộngtác–khôngphảivìôngmấtcanđảmtrướcnhữnggìmộtquảbomhạtnhâncóthểgâyra,màvìngượclại:vìôngmuốnnghiêncứumộtthứvũkhíhủydiệtmạnhhơn,bomkhinhkhĩ,haynhiệt
hạch,hoặclàbomkhinhkhí.(Trongkhimộtquảbomnguyêntửcógiớihạnđỉnhvềnănglượnghủydiệthaycôngsuấtthìbomkhinhkhílạikhônghềcóhạnchếnhưvậy.Nhưngmộtquảbomkhinhkhílạicầnmộtquảbomhạtnhânlàmngòinổ).
Saukhibomnhiệthạchđượcsángchế,saukhiĐứcvàNhậtđầuhàng,saukhichiếntranhkếtthúc,Tellervẫnlàngườikiêntrìủnghộnhữnggìgọilà“Siêuviệt”,đượcsửdụngđểhămdọaLiênXô.LongạivềmộtLiênXôđangtáithiết,cứngrắnhơnvàquânsựhóadướithờiStalinvàchứnghoangtưởngcấpquốcgiatạiMỹmangtênMcCarthygiúpchoconđườngcủaTellerrấtthuậnlợi.Mặcdùvậy,cũngcómộttrởngạilớnliênquanđếnOppenheimer,ngườivừatrởthànhChủtịchỦybanTưvấnchoHộiđồngNănglượngNguyêntử(AEC)hậuchiến.Tellercungcấpmộtbảnkhaiphêphántrướcmộtphiênđiềutrầncủachínhphủ,nghingờlòngtrungthànhcủaOppenheimerđốivớiHoaKỳ.NhìnchungngườitanghĩrằngsựliêncancủaTellerđóngvaitròchínhchonhữnggìxảyrasauđó:MặcdùlòngtrungthànhcủaOppenheimerkhôngbịphủnhậnbởibanthẩmđịnhnhưngquyềnưutiênanninhcủaôngấybịbác,ôngphảinghỉviệcởAEC,vàconđườngcủaTellertiếntớidựánSiêuviệthoàntoànthênhthang.
KỹthuậtchếtạovũkhínhiệthạchnóichungđượcgắnvớitêntuổiTellervànhàtoánhọcStanisladUlam.HansBethe,nhàvậtlýđoạtgiảiNobelđứngđầuTổLýthuyếttrongDựánManhattanvàlàngườiđóngvaitròchínhtrongviệcpháttriểncảbomnguyêntửvàbomkhinhkhí,xácnhậnrằnggợiýbanđầucủaTellerkhônghoànhảo,vàrằngcầncócôngsứccủanhiềungườiđểbiếnvũkhínhiệthạchthànhhiệnthực.VớinhữngđónggópvềkỹthuậtcơbảntừmộtnhàvậtlýtrẻcótênRichardGarwin,“thiếtbị”nhiệthạchđầutiêncủaHoaKỳđượckíchnổvàonăm1952–nóquácồngkềnhnênkhông
thểvậnchuyểnbởimộttênlửahayquảbomđược;nócứnằmchềnhềnhngaytạivịtrínóđượclắprápvànổtung.QuảbomkhinhkhíđíchthựcđầutiênlàmộtsángchếcủaLiênXô,phátnổmộtnămsauđó.ĐãxảyratranhcãixemliệuLiênXôcópháttriểnvũkhínhiệthạchhaykhôngnếunhưHoaKỳkhông,vàliệuHoaKỳcócầnđếnmộtloạivũkhínhiệthạchđểngăncảnLiênXôsửdụngbomkhinhkhícủahọhaykhông–vìkhiđóHoaKỳđãsởhữucảmộtkhovũkhíphânhạch.ƯuthếrõhơncủabằngchứnghiệntạilàLiênXô–thậmchítrướckhichonổquảbomphânhạchđầutiêncủahọ-đãcóbảnthiếtkếkhảthichomộtloạivũkhínhiệthạch.Đólà“bướcđilogictiếptheo.”NhưngviệcLiênXôtheođuổivũkhíphânhạchđượchỗtrợbởivốnkiếnthứcmàngườiMỹđangnghiêncứu.
Từquanđiểmcủatôi,nhữnghậuquảcủachiếntranhhạtnhântoàncầutrởnênnguyhiểmhơnnhiềuvớiviệcphátminhrabomkhinhkhí,bởivìnhữngvụnổtrênkhôngcủacácloạivũkhínhiệthạchcókhảnăngthiêutrụicácthànhphố,tạoralượngkhóirấtlớn,làmnguộivàchekínTráiĐất,vàsinhramùađônghạtnhântrênquymôtoàncầulớnhơnrấtnhiều.Đâycólẽlàtranhluậnkhoahọcgaygắtnhấtmàtôitừngthamgia(từkhoảngnhữngnăm1983-1990).Cuộctranhluậncónhiềukhidođộngcơchínhtrị.Nhữnghàmẩnchiếnlượccủamùađônghạtnhângâylongạichonhữngngườiủnghộmộtchínhsáchtrảđũaquymôlớnnhằmngăncảnmộtcuộctấncônghạtnhân,hoặcchonhữngngườimuốnnắmlấykhảnăngtấncôngquymôlớntrước.Dùởtrườnghợpnàothìnhữnghậuquảmôitrườngcũnggâyratìnhtrạngtựpháhủychobấtkỳquốcgianàotungrasốlượnglớnvũkhínhiệthạch,thậmchíkhôngcầnđốithủtrảđũa.Mộtmảngchínhtrongchínhsáchchiếnlượcchonhiềuthếkỷ,vàlýdotíchtrữhàngchụcnghìnthứvũkhíhạtnhân,độtnhiêntrởnêngiảmsútmứcđộtincậyrấtnhiều.
Mứcgiảmnhiệtđộtoàncầuđượcdựđoántrongtàiliệukhoahọcđầutiên(1983)vềmùađônghạtnhânlà15-200C;ướctínhhiệnnaylà10-150C.Haigiátrịđềurấtthốngnhấtnếuxétnhữngyếutốkhôngchắcchắntốigiảntrongtínhtoán.CảhaimứcgiảmnhiệtđộđềucaohơnđộchênhlệchnhiệtđộtoàncầuhiệntạivànhiệtđộtoàncầucủaKỷBănghàcuốicùng.Nhữnghậuquảlâudàicảuchiếntranhnhiệthạchtoàncầuđượcướctínhbởimộtnhómgồm200nhàkhoahọcquốctế,vớikếtluậnrằngtrongthờikỳmùađônghạtnhân,nềnvănminhtoàncầuvàhầuhếtngườidântrênTráiĐất–kểcảnhữngngườisốngxavùngtrungvĩđộ(mid-latitude)bắc–sẽgặpnguyhiểm,chủyếudonạnđói.Nếuchiếntranhhạtnhânquymôlớnxảyra,vớinhữngthànhphốlàmụctiêu,thìnỗlựccủaEdwardTellervàcáccộngsựtạiHoaKỳ(vànhómđốitácdoAndreiSakharovởLiênXôđứngđầu)cóthểphảichịutráchnhiệmvềkếtcục“hạmàn”đốivớitươnglailoàingười.Bomkhinhkhíchođếngiờlàloạivũkhíkhủngkhiếpnhấttừngđượcsángchế.
Khimùađônghạtnhânđượcpháthiệnvàonăm1983,Tellernhanhchóngchorằng(1)ngànhvậtlýđãlầm,và(2)pháthiệnnàyđãcótừnhiềunămtrướcdướisựgiámhộcủaôngấytạiPhòngthínghiệmQuốcgiaLawrenceLivermore.Trênthựctế,khônghềcóbằngchứngvềmộtpháthiệntrước,vàbằngchứngquantrọngmànhữngngườiởmọiquốcgiaviệndẫnđểthôngbáocholãnhđạođấtnướcmìnhvềnhữngtácđộngcủavũkhíhạtnhânđềukhôngnhậnramùađônghạtnhân.NhưngnếuTellerđúngthìrõràngôngấykhôngcóýthứckhikhôngchỉrapháthiệnnàychocácbênbịtácđộng–nhữngcôngdânvàlãnhđạotạiđấtnướccủaôngấyvàcảthếgiới.NhưtrongbộphimTiếnsĩStrangelovecủaStanleyKubrick,việcphânloạivũkhítốithượng–đểkhôngaibiếtrằngnócótồntạivànócóthểlàmđượcgì–chínhlàđiềunguxuẩntộtcùng.
Vớitôidườngnhưkhôngthểcóchuyệnbấtkỳconngườibìnhthườngnàolạikhôngbịphiềnphứckhigiúptạoramộtsángchếnhưvậy,thậmchícógạtmùađônghạtnhânsangbên.Nhữngáplực,cóýthứchoặcvôthức,đốivớinhữngngườichịutráchnhiệmvềsángchếnàychắcchắnrấtlớn.ChodùnhữngđónggópthựctếcủaônglàgìthìEdwardTellercũngvẫnđượcnhiềungườixemlà“chađẻ”củabomkhinhkhí.Trongmộtbàiviếtrấtđángngưỡngmộvàonăm1954,tạpchíLifeđãmôtảông“gầnnhưquyếttâmmộtcáchcuồngtín”trongviệcchếtạobomkhinhkhí.Tôinghĩrằng,sựnghiệptiếptheocủaôngcóthểđượchiểunhưmộtnỗlựcnhằmthanhminhchonhữnggìôngtạora.Tellerchorằng,khôngcóvẻgìbấthợplý,bomkhinhkhíduytrìhòabình,hoặcítnhấtngănngừachiếntranhnhiệthạch,bởivìnhữnghậuquảcủachiếntranhgiữacáccườngquốchạtnhângiờđâyquánguyhiểm.Chúngtavẫnchưacóchiếntranhhạtnhânphảikhông?Nhưngtấtcảnhữngluậnđiểmnhưvậyđềumặcđịnhrằngcácquốcgianắmgiữvũkhíhạtnhân,khôngcóngoạilệ,đangvàsẽluôncólýtrí,vàrằnggiậndữ,trảđũavàđiêncuồngsẽkhôngbaogiờxảyravớilãnhđạocủahọ(haygiớiquanchứcquânsựvàcảnhsátchìmchịutráchnhiệmvềvũkhíhạtnhân).TrongthếkỷcủaHitlervàStalin,điềunàydườngnhưquángâythơ.
Tellerlàmộtthếlựcchínhtrongviệcngănchặnmộthiệpướctoàndiệnvềcấmthửnghiệmvũkhíhạtnhân.ÔnggâykhókhănrấtnhiềuchoviệcđạttớiHiệpướcCấmthửnghiệmHạnchế(phíatrênmặtđất)vàonăm1963.Lýlẽcủaôngchorằngthửnghiệmphíatrênmặtđấtrấtcầnthiếtđểduytrìvà“cảithiện”cáckhovũkhíhạtnhân,rằngviệcphêchuẩnhiệpướcsẽ“mởđườngchoantoàntươnglaicủađấtnướcchúngta,”trênthựctếchỉcóvẻhợplýbềngoài.Ôngcũnglàmộtngườinhiệtthànhđềxướngvềantoànvàhiệuquảchiphícủacácnhàmáyđiệnphânhạch,tựnhậnmìnhlàtrườnghợpthươngvongduynhấttrongvụtainạnhạtnhânĐảoThreeMiletại
Pennsylvaniavàonăm1979;ôngchobiếtôngbịđautimkhiđangtranhluậnvềvấnđềnày.
TellertánthànhchonổvũkhíhạtnhântừAlaskađếnNamPhi,đểkhơithôngcáchảicảngvàkênhmương,đểphábỏnhữngngọnnúigâytrởngại,đểthựchiệnnhữngcôngđoạndirờiđấtkhốilượnglớn.KhiôngđềxuấtmộtdựánnhưvậyvớiNữhoàngFrederikacủaHyLạp,ngườitanóirằngbàđãtrảlời,“Cảmơnngài,TiếnsĩTeller,nhưngHyLạpđãđổnátquáđủrồi.”MuốnthửnghiệmthuyếttươngđốilớncủaEisteinchăng?VậythìhãynổvũkhíhạtnhânởmặtbênkiacủaMặtTrời,Tellerđềxuấtnhưvậy.MuốnhiểuđượcthànhphầnhóahọccủaMặtTrăngư?VậyđưamộtquảbomkhinhkhílênMặtTrăngvàchonónổ,rồikiểmchứngquầngánhsángvàcầulửa.
Cũngtrongthậpniên1980,TellerđãgửitớiTổngthốngRonaldReaganýniệmvềChiếntranhKhônggian–đượchọgọilà“SángkiếnPhòngthủChiếnlược”(SDI).ReagandườngnhưtinvàocâuchuyệntưởngtượngcủaTellerrằngcóthểchếtạomộtthiếtbịladeXquangkíchthướcbằngchiếcbàn,hoạtđộngbằngbomkhinhkhítrongquỹđạovàcókhảnănghủydiệt10.000đầuđạncủaLiênXôtrongnháymắt,vàđemlạikhảnăngbảovệthựcsựchocáccôngdânHoaKỳtrongtrườnghợpcóchiếntranhnhiệthạchtoàncầu.
NhữngngườibiệnhộchoChínhphủReagannóirằng,chodùphóngđạivềnănglực,trongđócónhữngphóngđạicốý,thìSDIvẫnchịutráchnhiệmvềsựsụpđổcủaLiênXô.Khônghềcóbằngchứngxácthựccủngcốcholuậnđiểmnày.AndreiSakharov,YevgenyVelikhov,RoaldSagdeev,vàcácnhàkhoahọckháccốvấnchoTổngthốngMikhailGorbachevđềunóirõrằngnếuHoaKỳthậtsựtiếntớichươngtrìnhChiếntranhgiữacácvìsao,phảnứngantoànvàtiếtkiệmnhấtcủaLiênXôsẽlàtăngthêmkhovũkhíhạtnhânvà
cáchệthốngphónghiệncócủamình.Bằngcáchnày,ChiếntranhKhônggiancóthểlàmtăng,chứkhôngphảigiảm,nguycơchiếntranhnhiệthạch.ỞbấtkỳmứcđộnàothìchiphícủaLiênXôchohệthốngphòngthủkhônggianchốnglạicáctênlửacủaHoaKỳđềukhôngđángkểnếuđemsosánh–nhưnglạirấtcóýnghĩachâmngòichosựsụpđổcủanềnkinhtếXôviết.SựsụpđổcủaLiênbangXôviếtliênquanrấtnhiềuđếnsựthấtbạicủanềnkinhtếmệnhlệnh,nhậnthứcngàycàngtăngvềmứcsốngởPhươngTây,tháiđộbấtbìnhlanrộngtừmộthệtưtưởngcộngsảnchủnghĩahấphối,và–mặcdùôngấykhôngcóýđịnhvềmộtkếtcụcnhưvậy–sựthúcđẩycủaGorbachevđốivớichínhsáchglasnost(mởcửa).
HàngvạnnhàkhoahọcvàkỹsưMỹđãcôngkhaicamkếtrằnghọsẽkhônglàmviệcchodựánChiếntranhKhônggianhoặcnhậntiềntừtổchứcSDI.Đâylàmộtvídụvềsựbấthợptácđầydũngcảmvàngàycànglanrộngcủagiớikhoahọc(vớimộtsựtrảgiácánhânnàođó)đốivớimộtchínhphủdânchủtạmthời,ítnhấtlànhưvậy,đilầmđường.
Tellercũngủnghộpháttriểncácđầuđạnhạtnhânxuyênthấu–đểcáctrungtâmđiềukhiểnngầmdướilòngđátvàcáchầmtrúẩnđượcchonsâudànhchogiớilãnhđạo(vàgiađìnhhọ)củamộtquốcgiathùđịchcóthểbịpháthiệnvàtiêudiệt;vànhữngđầuđạnhạtnhân0,1-kilotonsẽtấncôngtớitấpmộtquốcgiathùđịch,xóasạchcơsởhạtầngcủahọ“màkhôngcầngâythươngvonggì”:Dânthườngsẽđượccảnhbáotrước.Chiếntranhhạtnhânsẽrấtnhânđạo.
Khitôiviếtcuốnsáchnày,EdwardTeller–đãngoài80nhưngvẫnrấthăngháivàgiữnguyênđượctrílựccủaôngấy–vừahìnhthànhmộtchiếndịch,vớicácđốitáctrongcơquanvũkhíhạtnhân
củaLiênXôcũ,nhằmpháttriểnvàchonổcácthếhệvũkhínhiệthạchcôngsuấtcaomớitrongvũtrụ,đểpháhủyhoặclàmchệchhướngcáctiểuhànhtinhcóthểvachạmvớiTráiĐất.Tôilongạirằngthínghiệmvộivãvớiquỹđạocủacáctiểuhànhtinhgầnkềcóthểsẽgâyranhiềunguyhiểmcholoàingườichúngta.
TiếnsĩTellervàtôiđãgặpriêngnhau.Chúngtôitranhluậntạicáchộinghịkhoahọc,trênbáochítrongnước,vàtrongmộtphiênhọpkíncủaQuốchội.Chúngtôicórấtnhiềubấtđồng,đặcbiệtvềChiếntranhKhônggian,mùađônghạtnhân,vàphòngthủtiểuhànhtinh.Cólẽtấtcảnhữngđiềunàykhiếntôicócáinhìnthấtvọngvềôngấy.Mặcdùôngấyluônlàmộtngườiđammêcôngnghệvànhiệtthànhchốngchủnghĩacộngsản,nhưngnhìnlạicuộcđờiôngấy,dườngnhưvớitôi,tôicònthấyđiềugìđóngoàinỗlựctuyệtvọngnhằmbiệnminhchobomkhinhkhí:Nhữngảnhhưởngcủanókhôngtệnhưquývịnghĩ.Nócóthểđượcsửdụngđểbảovệthếgiớitrướcnhữngloạibomkhinhkhíkhác,vìkhoahọc,vìcáccôngtrìnhdândụng,đểbảovệnhândânHoaKỳtrướccácloạivũkhínhiệthạchcủamộtkẻthù,đểphátđộngchiếntranhmộtcáchnhânđạo,đểcứuvớthànhtinhnàykhỏinhữnghiểmhọangẫunhiêntừvũtrụ.Bằngcáchnàođó,ởđâuđó,ôngấymuốntinrằng,vũkhíhạtnhân,vàôngấy,sẽđượcloàingườithừanhậnnhưlàcứutinhchứkhôngphảiđốitượnghủydiệthọ.
Khinghiêncứukhoahọcđemlạichocácquốcgiavàlãnhđạochínhtrịnhữngsứcmạnhghêgớm,trênthựctếlàđángsợ,thìnhiềunguyhiểmcũngxuấthiện:Mộtnguyhiểmlàmộtsốnhàkhoahọccóthểmấttấtcảngoạitrừvẻkháchquanbềngoài.Lúcnàocũngvậy,quyềnlựccóxuhướngthahóa.Trongtrườnghợpnày,thiếtchếbímậtđặcbiệtnguyhại,vàmọihìnhthứckiểmsoátvàcânbằngcủamộtnềndânchủtrởnênvôcùnggiátrị.(Teller,ngườithànhđạt
trongnềnvănhóabímật,cũngliêntụccôngkíchđiềunày).GiámđốcCIAtừngnhậnxétvàonăm1995rằng“tuyệtmậtcósứcthahóatuyệtđối.”Cuộctranhluậncôngkhaivàquyếtliệtnhấtthườngchínhlàhìnhthứcbảovệduynhấtchốnglạiviệclạmdụngcôngnghệmộtcáchmạohiểm.Khíacạnhphêbìnhcủaphảnđềcóthểlàgìđórấtrõràng–rằngnhiềunhàkhoahọchoặcthậmchínhữngngườikhôngcóchuyênmônđềucóthểtiếpcậnđượcmiễnsaokhôngcóhìnhphạtđốiviệcviệcnóira.Hoặccóthểlàgìđótinhtếhơn,điềugìđógâychúýchomộtsinhviênđạihọcvôdanhởmộtnơinàođórấtxaWashingtonD.C.–ngườisẽchẳngbaogiờcócơhộitrìnhbàyvấnđề,nếunhưcácluậncứđượcgiữkínvàcoilàbímật.
---
Lĩnhvựcnỗlựcnàocủaloàingườikhôngnhậpnhằngvềmặtđạođức?Ngaycảnhữngthiếtchếdângianđượccholàđemlạichochúngtalờikhuyênvềcáchứngxửvàđạođứcdườngnhưcũngđầyrẫunhữngmâuthuẫn.Hãyxemxétnhữngcâucáchngônnày:Dụctốcbấtđạt.Đúng,nhưngviệchômnaychớđểngàymai.Antoànvẫntốthơnlàphảihốihận;nhưngkhôngvàohangcọpsaobắtđượccọpcon.Cólửaắtcókhói;nhưngkhôngthểtrôngmặtbắthìnhdongđược.Tiếtkiệmđượcđồngnàolàhayđồngấy;nhưngchếtcóđemđiđượcđâu.Trâuchậmthìuốngnướcđục;nhưngthằngđiếcthìkhôngbiếtsợsúng.Bacâychụmlạinênhònnúicao;nhưngnhiềuthầythìthốima.1Đãcólúcngườitalênkếhoạchhoặcbaobiệnchohànhđộngcủamìnhdựatrênnhữngcâuđốilậpnhaunhưvậy.Tráchnhiệmđạođứccủanhàcáchngônlàgì?HoặccủanhàchiêmtinhHoàngđạo,chuyêngiađoánbàiTarot,haynhàtiêntribáolácảinữa?
---
1. NguyênvănđoạncáchngôntrongtiếngAnh:“Hastemakeswaste.Yes,butastitchintimesavesnine.Bettersafethansorry;butnothingventured,nothinggained.Wherethere’ssmoke,there’sfire;butyoucan’ttellabookbyitscover.Apennysavedisapennyearned;butyoucan’ttakeitwithyou.Hewhohesitatedislost;butfoolsrushinwhereangelsfeartotread.Twoheadsarebetterthanone;buttoomanycooksspoilthebroth.”–ND
---
Hãycùngxemxétnhữngtôngiáochủlưu.TrongsáchTiêntriMicah,chúngtađượcyêucầulàmnhữngđiềuđúngđắnvàbiếtnhântừ;trongXuấtAiCậpký(Exodus)chúngtabịcấmphạmtộisátnhân;trongsáchLuậtLeviticuschúngtađượclệnhphảiyêuthươnglánggiềngnhưchínhbảnthânmình;còntrongsáchPhúcÂm,chúngtađượcthúcgiụcphảiyêuthươngkẻthùcủamình.Nhưnghãynghĩđếnnhữngsongmáutạorabởinhữngtínđồcuồngnhiệtcủanhữngcuốnsáchtrongđóghirõnhữnglờihôhàohoamỹnày.
TrongsáchLịchsửJoshuavàphầnthứhaicủaDânsốký,việctànsátđànông,đànbà,trẻem,chotớigiasúcởnhiềuthànhphốtrêntoànvùngđấtCanaanlạiđượctônvinh.Jerichobịpháhủyhoàntoàntrongmộtkheremhay“thánhchiến.”Lýlẽbàochữaduynhấtchovụtànsátnàylàtuyênbốcủanhữngkẻsátnhânrằng,trướcđórấtlâutổtiêncủahọđãđượchứahẹnrằngmảnhđấtnàylàđấtcủahọđểđổilạiviệccắtbaoquyđầucácbétraivàtiếpnhậnmộtloạtnghithứcđặcbiệt.Trongcácthánhthưkhôngtìmthấymảymayănnănhaymộtchútbănkhoănvềnhữngchiếndịchtiêudiệtnày.Thayvàođó,Joshua“hủydiệttoànbộnhữnggìbiếthôhấp,nhưlệnhcủaChúaTrờiIsrael”(Joshua10:40).Vànhữngsựkiệnnàykhônghề
ngẫunhiên,màlàtrọngtâmcủamộtđợtcôngkíchchínhcủaKinhCựuước.Nhữngcâuchuyệntànsáttươngtự(vàtrongtrườnghợpnhữngngườiAmalekitelàdiệtchủng)cóthểtìmthấytrongnhiềucuốnsáchcủaSaul,Esther,vànhiềuchỗkháctrongKinhThánh,vớinhữngngờvựcvềmặtđạođức.Dĩnhiên,điềunàykhiếncácnhàthầnhọctựdoởthờiđạisaurấtbănkhoăn.
NgườitanóirằngQuỷsứcóthể“tríchdẫnKinhThánhtùymụcđíchcủahắn.”KinhThánhđầyrẫynhữngcâuchuyệnvềmụcđíchđạođứcđốilậpnhaumàmọithếhệđềucóthểtìmralýlẽbiệnminhchogầnnhưbấtkỳhànhđộngnào–từtộiloạnluân,chếđộnôlệ,vàgiếtngườihàngloạtđếntìnhyêuthánhthiệnnhất,lòngcanđảm,vàtựhysinh.VàhiệntượngrốiloạnđanhâncáchđạođứcnàykhôngchỉgiớihạnvớiđạoDoTháivàThiênChúagiáo.QuývịcóthểthấynócảtrongHồigiáo,truyềnthốngHindugiáo,vàtrênthựctếlàgầnnhưtấtcảcáctôngiáotrênthếgiới.Cólẽ,khiđósẽkhôngcònnhiềunhàkhoahọcmơhồvềmặtđạođức.
Tôitinrằng,nhiệmvụcủagiớikhoahọclàcảnhbáochocôngchúngbiếtvềnhữngnguyhiểmcóthểcó,đặcbiệtlànhữngnguyhiểmphátsinhtừkhoahọchoặccóthểtiênliệuđượcquaviệcsửdụngkhoahọc.Quývịcóthểnóirằng,mộtnhiệmvụnhưthếmangtínhchấttiêntri.Rõràng,nhữngcảnhbáocầnrấtsángsuốtvàkhôngkhoatrươnghơnthựctếcủanhữnghiểmhọa;nhưngnếuchúngtacósaisótthìnhữngsaisótấycầnphảiantoàn.
Trongsốnhữngcưdânsănbắt-háilượm!KungSanởHoangmạcKalahari,khihaingườiđànông,cólẽdobịviêmkíchthíchtốsinhdục,bắtđầutranhcãithìnhữngngườiphụnữsẽđếnlấyđisốtênđộcvàmọivũkhícóthểgâynguyhiểmcủahọ.Ngàynay,nhữngmũitênđộccủachúngtacóthểpháhủycảnềnvănminhtoàncầu
vàtiêudiệtloàingườichúngta.Cáigiáphảitrảchosựmơhồvềđạođứcgiờđâyquácao.Vìlýdonày–chứkhôngphảivìviệctiếpcậntrithức–nêntráchnhiệmđạođứccủacácnhàkhoahọccũngphảicao,cựccao,caochưatừngthấy.Tôimongrằngnhữngchươngtrìnhkhoahọcbậcđạihọcsẽđặtranhữngcâuhỏinàymộtcáchcôngkhaivàcóhệthốngvớicácnhàkhoahọcvàkỹsưtrongtươnglai.Vàđôikhitôitựhỏiliệutrongxãhộichúngta,phụnữ-vàtrẻem–cólấyđinhữngmũitênđộcđểkhỏigâytaihọakhông.
Chương17.CUỘCHÔNNHÂNCỦATHÁIĐỘHOÀINGHIVÀNHỮNG
ĐIỀUKỲDIỆUChẳngcógìtuyệtvờiđếnmứckhôngthểlàsựthật.
Nhậnxétđượcgắncho
MichaelFaraday
(1791-1867)
Hiểubiết,chưađượckiểmchứngvàkhôngcóhậuthuẫn,làmộtsựbảođảmkhôngđầyđủcủachânlý.
BertrandRussell
Chủnghĩathầnbívàlogic
(1929)
KhichúngtađượcyêucầutuyênthệtạicáctòaánởMỹ-rằngchúngtasẽnói“sựthật,toànbộsựthật,vàkhôngcógìngoàisựthật”–chúngtađangđượcđềnghịđiềubấtkhảthi.Việcnàyđơngiảnlàvượtraquyềnnăngcủachúngta.Trínhớcủachúngtađầysaisót;thậmchíchânlýkhoahọccũngchỉlàxấpxỉ;vàchúngtagầnnhưkhôngbiếtgìvềVũtrụ.Tuynhiên,mộtmạngsốngcóthểlệthuộcvàolờikhaicủachúngta.Việctuyênthệnóisựthật,toànbộsựthật,vàkhôngcógìngoàisựthậttrongkhikhảnăngchúngtalạihạnchếlàmộtđềnghịcôngbằng.Mặcdùvậy,khôngcócâutuyên
thệrõnày,điềuđólàkhôngthể.Nhưngviệcxácđịnhtưcáchnhưvậy,dùphùhợpvớithựctiễncủaconngười,làkhôngthểchấpnhậnđượcđốivớibấtkỳhệthốngphápluậtnào.Nếumọingườiđềuchỉnóisựthậtởmộtmứcđộdonhữngphánxétcánhânquyếtđịnhthìkhiđónhữngsựthậtcótínhbuộctộihoặcnguyhiểmcóthểbịgiấuđi,cácsựkiệnbịchekhuất,tộilỗibịgiấudiếm,tráchnhiệmbịnétránh,vàcônglýbịbácbỏ.Chonênluậtphápcốgắngđạttớimộtchuẩnmựckhôngthểcóvềtínhchínhxác,vàchúngtacốgắnghếtsứcmình.
Trongquátrìnhlựachọnhộithẩmđoàn,tòaáncầnbảođảmrằngcáotrạngsẽdựatrênbằngchứng.Việcnàytạoranhữngnỗlựcnhằmloạibỏđịnhkiến.Cầnnhậnthứcvềsựkhônghoànhảocủaloàingười.Liệucánhânhộithẩmviêncóbiếtquantòacấpquận,hoặccôngtốviên,hoặcluậtsưbàochữakhông?Thếcònthẩmphánhoặccáchộithẩmviênkhác?Liệucóphảingườiđóhìnhthànhquanniệmvềtrườnghợpnàykhôngphảitừnhữngsựthậtđượctrìnhratrướctòamàtừcôngluậntrướckhixétxửhaykhông?Liệungườiđósẽxembằngchứngtừphíacảnhsátcósứcnặnghaynhẹhơnsovớibằngchứngtừcácnhânchứngcủabịcáo?Liệungườicócóthiênkiếnđốivớisắctộccủabịcáokhông?Liệuhộithẩmviêncósốngtrongkhudâncưnơitộiácdiễnra,vàcóthểđiềuđóảnhhưởngđếnphánxétcủangườiấykhông?Liệungườiấycónềntảngkhoahọcvềnhữngvấnđềmàcácnhânchứngchuyêngiasẽxácnhậnkhông?(Điềunàythườnglàmộtluậnđiểmchốnglạingườiđó).Cóaitrongsốngườiquenhoặcthànhviêngiađìnhcủangườiđólàlàmtronglĩnhvựcthựcthiphápluậtkhông?Bảnthânngườiđóđãtừngcóbấtđồnggìvớicảnhsátmàcóthểảnhhưởngđếnphánxétcủangườiđótạitòakhông?Cóbấtkỳbạnthânhoặcngườiquennàotừngbịbắtgiữvìcùngmộttộidanhnhưvậychưa?
HệthốngluậthọccủaMỹcôngnhậnrấtnhiềuyếutố,thiênhướng,thiênkiến,vàtrảinghiệmcóthểchekhuấtýkiếncủachúngta,hoặcảnhhưởngđếntínhkháchquancủachúngta–đôikhithậmchíchúngtakhônghềbiết.Phảiđicảmộtchặngđườngdài,cólẽquádài,mớibảovệđượcquytrìnhphánxửtrongmộtphiêntòahìnhsựtrướcnhữngnhượcđiểmcủanhữngngườiphảiquyếtđịnhcótộihayvôtội.Dĩnhiên,ngaycảkhiđóquytrìnhnàyđôikhivẫnthấtbại.
Tạisaochúngtalạichấpnhậnbấtkỳchuyệngìkhitìmhiểuthếgiớitựnhiên,hoặckhicốgắngquyếtđịnhnhữngvấnđềchínhtrị,kinhtế,tôngiáo,vàđạođứcquantrọng?
---
Nếuđượcứngdụngmộtcáchnhấtquán,khoahọcsẽgâyramộtgánhnặngkhónhọcnhấtđịnhđểđổilạinhữngmónquàphongphúcủanó:Chúngtabuộcphảixemxétbảnthânvàcácthiếtchếvănhóacủachúngtamộtcáchkhoahọc,chodùđiềunàycóthểkhóchịuđếnđâu–khôngđượcchấpnhậnmộtcáchmùquángbấtcứđiềugìchúngtanghenói;cốgắnghếtmứcgiảiquyếtnhữnghyvọng,thóitựcaotựđạivàcảnhữngniềmtinchưađượckiểmchứng;nhìnnhậnbảnthânđúngvớithựctế.Liệuchúngtacóthểtậntìnhvàdũngcảmdõitheochuyểnđộngcủacáchàngtinhhoặchệditruyềncủavikhuẩnđếnbấtkỳđâunghiêncứucóthểdẫntađến,nhưnglạituyênbốnguồngốccủavậtchấthoặchànhvicủaconngườilàđiềucấmkỵkhông?Bởivìsứcmạnhgiảithíchcủakhoahọcrấtlớnnênmộtkhiquývịđãhiểurõlậpluậnkhoahọc,quývịluônháohứcápdụngnóởmọinơi.Tuynhiên,trongquátrìnhtìmhiểusâuchínhbảnthânmình,chúngtacóthểnghingờnhữngquanđiểmđemlạicảmgiácdễchịutrướcnhữngđiềuđángsợcủathếgiới.Tôinhậnthứcđượcrằngmộtsốphầnthảoluậntrongchươngtrướccóthểcóđặc
điểmnhưvậy.
Khicácnhànhânloạihọckhảosáthàngnghìnnềnvănhoavàsắctộcriêngbiệtcấuthànhnêngiađìnhnhânloại,họđãrấtấntượngvìchỉcómộtvàiđặcđiểmluônhiệndiệnchodùxãhộicólạlùngđếnđâu.Vídụ,cónhữngnềnvănhóa–ngườiIkởUgandalàmộtdạngnhưvậy–trongđótoànbộ10Điềugiớirăndườngnhưbịphớtlờmộtcáchcóhệthống.Cónhữngxãhộitừbỏnhữngđứatrẻsơsinhvàngườigià,cóxãhộiănthịtkẻthù,cóxãhộidùngvỏsòhoặclợnhaythiếunữnhưtiền.Nhưnghọđềucókiêngtránhloạnluân,họđềusửdụngcôngnghệ,vàgầnnhưtấtcảđềutinvàomộtthếgiớisiêunhiêncủacácvịthầnthánh–thườngđượckếtnốivớimôitrườngtựnhiênnơihọcưtrúvàsựphồnthịnhcủađộngthựcvậtmàhọăn.(Nhữngnềnvănhóacómộtvịthầntốicaosốngtrêntrờicóxuhướnghungbạonhất–vídụđốivớikẻthùcủahọ.Nhưngđâychỉlàmộtmốitươngquanthốngkê;liênhệnhânquảkhôngđượchìnhthành,mặcdùmọisuyluậnhiệndiệnrấttựnhiên).
Trongmọixãhộinhưvậy,cómộtthếgiớihuyềntíchvàẩndụcùngtồntạivớithếgiớithườngnhật.Cónhiềunỗlựcnhằmđiềuhòahaithếgiới,vàbấtkỳvướngmắcnàoởcáckhớpnốiđềucóxuhướngbịbỏqua.Chúngtachianhỏra.Mộtsốnhàkhoahọccũngthựchiệncáchnày,dễdàngbướcđigiữathếgiớihoàinghicủakhoahọcvàthếgiớithếtụccủaniềmtintôngiáomàkhônghềlỡnhịp.Dĩnhiên,sự‘lệchpha’giữahaithếgiớicànglớnthìcàngkhócảmthấythoảimái,vớilươngtâmthanhthản.
Trongmộtđờisốngngắnngủivàkhôngchắcchắn,dườngnhưrấtnhẫntâmkhilàmbấtkỳviệcgìcóthểlấyđicủangườitaniềmaiủidựatrênniềmtinkhimàkhoahọckhôngthểchữađượcnhữngkhổđaucủahọ.Nhữngngườikhôngthểchịuđựngđượcgánhnặng
khoahọcđềutựdobỏquacácquytắccủanó.Nhưngchúngtakhôngthểxemkhoahọclànhữngthứtạpnham,ứngdụngnókhichúngtathấyantoànvàphớtlờnókhichúngtacảmthấybịđedọa–mộtlầnnữa,vìchúngtachưađủhiểubiếtđểlàmnhưvậy.Ngoạitrừviệcgiữkínbộnãotrongnhữngkhoangkínriêngbiệt,làmsaocóthểvừađilạibằngmáybay,vừangheradiohoặcuốngkhángsinhtrongkhichorằngTráiĐấtchỉkhoảng10.000nămtuổihoặcrằngtấtcảnhữngngườisinhởcungNhânmãđềuthíchgiaoduvàhòanhã?
Hìnhnhưtôiđãnghemộtngườihoàinghilàkẻhợmhĩnhvàkhinhngười?Chắcchắnrồi.Tôithậmchícólúccònnghethấysắctháikhóchịuđótrongchínhgiọngnóicủamình,khiếntôirấtmấttinhthầnkhinhớlại.Conngườicónhữngđiểmkhônghoànhảoởcảhaimặtcủavấnđềnày.Thậmchíkhiđượcápdụngmộtcáchthậntrọngthìtháiđộhoàinghikhoahọccóthểvẫncóthểbịxemlàngạomạn,giáođiều,nhẫntâm,vàtùytiệntrướcnhữngcảmxúcvàniềmtinsâuthẳmcủangườikhác.Vàphảinóirằng,mộtsốnhàkhoahọcvàngườihoàinghiápdụngcôngcụnàynhưmộtthứdụngcụcùnnhụt,khôngmấykhéoléo.Đôikhicứnhưthểkếtluậnhoàinghixuấthiệntrước,mọilýlẽbịgạtbỏtrước,chứkhôngphảisau,rồibằngchứngmớiđượckiểmnghiệm.Tấtcảchúngtađềunuôidưỡngniềmtincủamình.Ởmộtmứcđộnàođó,chúngmangtínhtựđịnhnghĩa.Khimộtaiđónghingờhệthốngniềmtincủachúngtalàkhôngcócơsởđầyđủ-hoặc,nhưSocrates,đơnthuầnlàđặtranhữngcâuhỏigâylúngtúngmàchúngtachưanghĩtới,hoặcchứngminhrằngchúngtagạtbỏmấtnhữnggiảđịnhcơbảnthenchốt–thìđókhôngđơnthuầnlàmộtcuộctìmkiếmtrithức.Cócảmgiácđógiốngnhưmộthànhđộngcôngkíchcánhân.
Nhàkhoahọcđầutiênđềxuấtcoitháiđộnghingờnhưlàđứctínhcơbảncủamộttưduytìmtòiđãnóirõrằngđâylàmộtcôngcụ
chứkhôngphảimộtkếtcục.RenéDescartesviết,
Tôikhôngbắtchướcnhữngngườihoàinghichỉbiếtnghingờvìmụcđíchnghingờ,vàvờnhưluôndodự;ngượclại,toànbộmụcđíchcủatôilàđitớimộtsựchắcchắn,vàgạtbỏhếtlớpcátvàđấtbồichotớikhitôiđàotớilớpđáhoặcsétnằmbêndưới.
Theocáchthứcchủnghĩahoàinghiđôikhiápdụngchonhữngvấnđềcôngchúngquantâm,cómộtkhuynhhướngxemthường,chiếucố,phớtlờthựctếrằng,dùcóbịđánhlừahaykhông,nhữngngườiủnghộmêtínvàgiảkhoahọcđềulànhữngconngườivớinhữngcảmxúcthật,nhữngngười,giốngnhưngườicótháiđộhoàinghi,đangcốgắnghìnhdungrathếgiớivậnhànhnhưthếnàovàchúngtacóvaitrògìtrongthếgiớiấy.Trongnhiềutrườnghợp,độngcơcủahọlàkhoahọc.Nếuvănhóacủahọkhôngchohọtấtcảnhữngcôngcụhọcầnđểtheođuổicuộctìmkiếmvĩđạinày,thìchúngtahãyphêphánbằngtháiđộcảmthông.Khôngaitrongchúngtađượctrangbịđầyđủcả.
Rõràng,cónhữnghạnchếtrongcáchsửdụngtháiđộhoàinghi.Cómộtphântíchchiphí-lợinhuậnnàođócầnphảiápdụng,vànếusựthoảimái,niềmanủivàhyvọngmàchủnghĩahuyềnbívàmêtínđemlạilàrấtlớn,vànhữnghiểmhọacủaviệctintheotươngđốithấp,thìchúngtakhôngnênnghingạinữachăng?Nhưngvấnđềrấtphứctạp.Hãytưởngtượngrằngquývịbướcvàomộtchiếctaxiởmộtthànhphốlớnvàngaylúcquývịổnđịnhchỗngồi,ngườiláixebắtđầudiễnthuyếtvềnhữngtộilỗivàđiềutitiệncủamộtsắcdânkhác.Phảichăngcácxửlýtốtnhấtcủaquývịlàimlặng,vớisuynghĩtrongđầurằngimlặngchínhlàđồngtình?Haytráchnhiệmđạođứccủachúngtalàtranhcãivớianhta,thểhiệnsựtứcgiận,thậmchírờikhỏitaxi–bởivìquývịbiếtrằngmọisựđồngýimlặngsẽkhuyến
khíchanhlầntiếptheo,vàmọisựphảnđốiquyếtliệtsẽkhiếnanhtaphảisuynghĩkỹlầntiếptheo?Tươngtựnhưvậy,nếuchúngtadànhchochủnghĩahuyềnbívàmêtínsựđồngýlặngquánhiều–thậmchíkhiđiềuđócóvẻcũngtốt–thìchúngtađãtiếptaychomộtbầukhôngkhíchungtrongđótháiđộhoàinghibịcoilàkhiếmnhã,khoahọcbịcoilàphiềnphức,vàcáchsuynghĩnghiêmtúccóphầnngộtngạtvàkhôngthíchhợp.Việcnghĩramộtsựcânbằngcẩntrọngrấtcầnsuyxétchođúng.
---
ỦybanĐiềutraKhoahọcvềnhữngđiềuhuyềnbílàmộttổchứccủacácnhàkhoahọc,việnsĩ,ảothuậtvànhữngngườikhácủnghộhìnhthứctìmhiểukỹcàngvớitháiđộhoàinghiđốivớigiảkhoahọcđangpháttriểnmạnh.ỦybanđượcthànhlậpbởinhàtriếthọcPaulKurtztạiĐạihọcBuffalovàonăm1976.Tôilàhộiviêncủatổchứcnàyngaytừđầu.TênviếttắtcủaỦyban,CSICOP,đượcphátâmlà“sci-cop”–nhưthểđâylàmộttổchứccủacácnhàkhoahọcthựcthichứcnăngcủacảnhsát.NhữngngườibịcácphântíchcủaCSICOP‘đánh’thỉnhthoảnglạithanphiền:Ủybanrấtthùnghịchvớimọiýtưởngmới,họnóivậy,đâylàmộtTòaándịgiáomới,thếnàocũngsẽđiquáđàtrongviệchạuytínngườikhác,vàvânvân.
CSICOPkhônghoànhảo.Trongmộtsốtrườnghợpnhấtđịnh,tháiđộphêphánnhưvậycóthểđượcbiệnminhởmộtmứcđộnàođó.Nhưngtừquanđiểmcủatôi,CSICOPthựchiệnmộtchứcnăngxãhộiquantrọng–nhưmộttổchứcnổitiếngmàtruyềnthôngcóthểápdungkhihọmuốnnghetiếngnóithứhaitrongcâuchuyện,đặcbiệtkhimộttuyênbốkỳlạnàođócủagiảkhoahọcđượcđánhgiálàđángquantâm.Thườngvẫnlà(vànhiềumảngtruyềnthôngthờisựtoàncầuvẫnnhưvậy)mọithuậtsĩbiếtbay,sinhvậtlạghéthăm,
thầyđồng,vàthầylangchữabệnhbằngđứctin,khiđượctruyềnthôngđưatin,đềusẽđượcđốixửkhôngchútphêphán.Đàitruyềnhìnhhoặcbáohaytạpchíkhônghềnhớđếnnhữngtuyênbốtươngtựtrướcđâyđãđượcchứngminhlànhữngâmmưuvàtròlừabịp.CSICIPchínhlàmộtđốitrọng,mặcdùchưaphảilàmộttiếngnóiđủlớn,trướcsựcảtingiảkhoahọcvốndườngnhưlàbảnchấtthứhaicủatruyềnthông.
Mộttrongnhữngphimhoạthìnhtôiưathíchthểhiệnmộtôngthầybóichămchúxembàntayvàkếtluận“Anhrấtcảtin.”CSICOPxuấtbảnmộtnhịcánguyệtsanmangtên
TheSkepticalInquirer.Ngàytạpchíra,tôicầmtừvănphòngvềnhàvàmiệtmàixemhếtcáctrang,tựhỏixemsẽcónhữnghiểunhầmmớimẻnàođượcphơibày.Luôncónhữngtròlừabịpmàtôikhôngbaogiờnghĩtới.Nhữngvòngtròntrêncánhđồng!Sinhvậtlạđếnvàtạoranhữngvòngtrònhoànhảovànhữngthôngđiệptoánhọctrênruộnglúamì!...Ainghĩrađượcđiềunàychứ?Chắcchắnkhôngphảilàmộtthầyđồngnghệthuậtrồi.Nhữngngườinôngdângiậndữ.Banđầu,tôirấtấntượngvớikhảnăngsángtạocủanhữngcâuchuyệnnày.Nhưngsauđó,khisuynghĩtỉnhtáohơn,tôiluônnhậnranhữngcâuchuyệnnàyrấtmơhồvàgiốngnhau;đúnglàmộtmớnhữngýtưởngcũrích,khônggiàutưởngtượng,chủnghĩasôvanh,nhữnghyvọng,vàsựsợhãikhoácáosựthật.Nhữngluậnđiểm,xéttừquanđiểmnày,rấtđángngờ.ĐólàtấtcảnhữnggìhọcóthểchorằngdongườingoàiTráiĐấtthựchiện…tạoranhữngvòngtròntrênruộnglúamìư?Quảlàmộtsựtưởngtượngkhôngthànhcông!Vớimọivấtđề,khíacạnhkháccủagiảkhoahọcluônbịphơibàyvàchỉtrích.
Nhưngkhiếmkhuyếnchínhmàtôinhìnthấytrongtràolưuhoài
nghchínhlàtínhphâncựccủanó:ChúngtađốilậpvớiHọ-cáicảmgiácrằngchúngtacósựđộcquyềnvềchânlý;rằngnhữngngườikháctinvàotấtcảnhữnghọcthuyếtngungốcthìđềulàbọnkhờ;rằngnếuanhhiểubiếtthìanhsẽlắngnghechúngtôi;cònnếukhông,anhđúnglà“hếtthuốcchữa.”Quanđiểmnàyrấtkhôngcótínhxâydựng.Nókhôngtruyềntảithôngđiệpmộtcáchrõràng.Nódồnnhữngngườihoàinghivàonhómthiểusốvĩnhviễn;trongkhiđó,mộtcáchtiếpcậnmangtínhthôngcảmngaytừđầuđãthừanhậngốcrễnhânbảncủagiảkhoahọcvàmêtíncóthểlạiđượcchấpnhậnrộngrãihơnnhiều.
Nếuchúngtahiểuđiềunày,thìdĩnhiênchúngtacảmthấykhôngchắcchắnvànỗiđaucủanhữngngườibịbắtcóc,hoặcnhữngngườikhôngdámrờikhỏinhànếukhôngxemlásốtửvicủamình,hoặcnhữngngườiđặtmọihyvọngcủahọvàonhữngtinhthểtừlụcđịaAtlantis.Vàsựthôngcảmđódànhchonhữngngườiđồngcảmtrongmộtquátrìnhtìmkiếmchungcũngcótácdụnglàmchokhoahọcvàphươngphápkhoahọcbớtkhóchịuhơn,đặcbiệtvớilớptrẻ.
NhiềuhệthốngniềmtingiảkhoahọcvàThờiđạiMớinảysinhtừtháiđộbấtmãnvớinhữnggiátrịvàquanniệmtruyềnthống–vàdođóbảnthânchúnglàmộtdạnghoàinghi.(Điềutươngtựcũngxảyravớinguồngốccủacáctôngiáo).DavidHess,trongcuốnKhoahọcvàThờiđạimới(ScienceandtheNewAge)chorằng
Thếgiớinhữngnhữngniềmtinvàtậpquánhuyềnbíkhôngthểbịhạthấpthànhthếgiớicủanhữngkẻquáigở,lậpdị,vàbịpbợm.Rấtnhiềungườingaythậtđangkhámphánhiềucáchtiếpcậnđốivớinhữngcâuhỏimangýnghĩacánhân,tâmlinh,chữabệnh,vàtrảinghiệmhuyềnbínóichung.Vớingườihoàinghi,côngcuộctìmkiếmcủahọcóthểcuốicùnglạidừnglạiởmộtảogiác,nhưnghạuytín
chắcchắnchỉlàmộtcôngcụkhoatrươnghiệuquảchodựánduylýcủahọnhằmkhiến[mọingười]côngnhậnnhữnggìmàđốivớingườihoàinghicóvẻnhưlốisuynghĩsailệchhoặckỳquái.
…ngườihoàinghicóthểthuthậpmanhmốitừngànhnhânloạihọcvănhóavàpháttriểnmộttháiđộhoàinghiphứctạphơnbằngcáchhiểurõcáchệthốngniềmtinkhácnhautừgócđộcủanhữngngườinắmgiữchúngvàbằngcáchđặtnhữngniềmtinnàytrongbốicảnhlịchsử,xãhộivàvănhóacủahọ.Kếtquảlà,thếgiớihuyềnbícóthểbớtlàmộtkhuynhhướngngớngẩnnhắmtớichủnghĩaphilývàgiốngnhưmộtthànhngữmàquađócácbộphậnxãhộithểhiệnxungđột,tìnhthếlưỡngnan,vàbảnsắc…củahọ.
ỞmứcđộnhữngngườihoàinghicólýthuyếttâmlýhoặcxãhộihọcvềnhữngniềmtinThờiđạiMới,cóxuhướngrấtđơngiản:nhữngniềmtinhuyềnbíđang“anủi”nhữngngườikhôngthểgiảiquyếtđượcthựctiễncủamộtvũtrụvôthần,hoặcniềmtincủahọlàsảnphẩmcủamộtbộmáytruyềnthôngvôtráchnhiệmvốnkhôngkhuyếtkhíchcôngchúngsuynghĩvớitưduyphêphán…
NhưngtưduyphêpháncôngbằngcủaHessnhanhchóngsuythoáithànhnhữngthanphiềnrằngcácnhàcậntâmlý“đểchosựnghiệpcủamìnhbịhủyhoạibởinhữngđồngnghiệpđanghi,”vàrằngnhữngngườihoàinghithểhiện“mộtkiểunhiệthuyếttôngiáonhằmbảovệthếgiớiquanduyvậtvàvôthầnvốnluôncôngkíchnhữnggìđượcgọilà‘tràolưuchínhthốngkhoahọc’hoặc‘chủnghĩaduylýphilý’.”
Đâylàmộtlýdochungnhưngvớitôilạicựckỳkhóhiểu–trênthựctếcònhuyềnbí.Mộtlầnnữa,chúngtabiếtrấtnhiềuvềsựtồntạivàcácthuộctínhcủavậtchất.Nếucóthểhiểumộthiệntượngcụ
thểxétvềmặtvậtchấtvànănglượngthìtạisaochúngtalạiđặtgiảthuyếtrằngcógìđó–điềugìđóchưacóbằngchứngvữngvàng–chịutráchnhiệm?Nhưnglờithanphiềnrấtdaidẳng:Nhữngngườihoàinghisẽkhôngchấpnhậnrằngcómộtconrồngphunlửavôhìnhtrongnhàđểxecủatôibởivìtấtcảđềulànhữngngườiduyvậtvôthần.
TrongcuốnKhoahọcởThờiđạiMới(ScienceintheNewAge),tháiđộhoàinghiđượcthảoluận,nhưngnólạikhôngđượchiểurõ,vàchắcchắnlàkhôngđượcthựchành.Tấtcảcácloạituyênbốhuyềnbíđượctríchdẫn,nhữngngườihoàinghịbị“mổxẻ”nhưngquývịchẳngbaogiờcóthểhọcđượcgìtừviệcđọcthấyrằngcónhiềucáchđểquyếtđịnhxemliệunhữngtuyênbốmangtínhThờiđạiMớivàcậntâmlýđốivớitrithứclàhứahẹnhaysailầm.Nhưtrongnhiềutàiliệuhậuhiệnđại,tấtcảđềulàvấnđềngườitacảmthấymạnhmẽđếnđâuvànhữngđịnhkiếncủahọlàgì.
RobertAntonWilson,trongcuốnTòaándịgiáomới:Chủnghĩaduylýphilývàthànhtrìkhoahọc(TheNewInquisition:IrrationalRationalismandtheCitadelofScience,Phoenix:FalconPress,1986)môtảnhữngngườihoàinghinhư“Tòaándịgiáomới.”Nhưngvớihiểubiếtcủatôi,khôngcóngườihoàinghinàoápđặtniềmtincả.Trênthựctế,trênhầuhếtcácphimtàiliệuvàchươngtrìnhgiaolưutruyềnhình,ngườihoàinghiítđượcchúývàgầnnhưkhôngcóthờigianlênhình.Tấtcảnhữnggìđangdiễnralàmộtsốhọcthuyếtvàphươngphápbịphêphán–tệhơnnữalàbịnhạobáng–trênnhữngtạpchínhưTheSkepticalInquirervớilượngpháthànhtớivàivạnbản.NhữngngườitheotràolưuThờiđạiMớikhôngbịđiệu,nhưởcácthờikỳtrước,ratrướccáctòaánhìnhsự,cũngkhôngbịđánhđậpvìcóảogiác,vàhọchắcchắnkhônghềbịthiêusống.Tạisaolạisợphêphán?Phảichănghọkhôngquantâmđếnviệcxemliệuniềm
tincủamìnhđứngvữngrasaotrướcnhữngphảnđềmànhữngngườihoàinghicóthểđặtra?
---
Cólẽ1%thờigian,ngườinàocómộtýtưởngkhôngthểngửi,cảmnhậnvànhìnrađượcsovớigiảkhoahọchóarasẽđúng.CólẽmộtloàibòsátchưađượcpháthiệncònsótlạitừthờikỳPhấntrắngtrênthựctếsẽđượctìmthấytạihồLochNesshoặcCộnghòaCongo;hoặcchúngtasẽtìmthấydivậtcủamộtloàitiêntiếnkhôngphảingườiởđâuđótronghệMặtTrời.Ởthờiđiểmviếtcuốnsáchnày,cóbatuyênbốtronglĩnhvựcESPmà,theoýkiếntôi,đángđểnghiêncứumộtcáchnghiêmtúc:(1)chỉbằngsuynghĩ,conngườicóthểtácđộnghệthốngtạosốngẫunhiêntrongmáyvitính;(2)nhữngngườibịmấtcảmgiácnhẹcóthểnhậnđượctưtưởnghoặchìnhảnh“chiếu”lênhọ;và(3)trẻnhỏđôikhibiếtđượccácchitiếtcủamộtsựkiếpsốngtrướcđó,vàkhikiểmchứngthìhóararấtchínhxácvàhọchúngkhôngcócáchnàobiếtđượcđiềuđóngoạitrừđầuthai.Tôichọnnhữngnhậnđịnhnàykhôngphảivìtôinghĩchắcchắnchúngđúng(tôikhôngnghĩnhưvậy),màchỉnhưnhữngvídụvềcácluậnđiểmcóthểđúng.Banhậnđịnhnàyítnhấtcũngcósựhậuthuẫnthựcnghiệmnàođó,mặcdùvẫncònmơhồ.Dĩnhiên,tôicóthểsai.
Vàogiữathậpniên1970,mộtnhàthiênvănhọctôingưỡngmộđãsoạnramộttuyênngônkhiêmtốngọilà“Nhữnglýlẽphảnđốimônchiêmtinh”vàđềnghịtôinhuậnsắc.Tôiđánhvậtvớingôntừcủaôngấy,vàcuốicùngtôithấykhôngthểđứngtên–khôngphảivìtôinghĩchiêmtinhcógiátrịgìđó,màvìtôicảmthấy(vàgiờvẫncảmthấy)rằnggiọngđiệunhậnđịnhrấtđộcđoán.Cuốnsáchchỉtríchmônchiêmtinhvìcónguồngốcđượcbaobọctrongmêtín.Nhưngđiềunàycũngđúngvớitôngiáo,hóahọc,yhọcvàcảthiênvănhọc,
đómớichỉlàđềcậptớibốnlĩnhvực.Vấnđềkhôngphảilàmônchiêmtinhxuấtpháttừvốnkiếnthứckémcỏivàsơđẳngnào,màlàgiátrịhiệntạicủanólàgì.Khiđóđãcónghiêncứuvềnhữngđộngcơtâmlýcủanhữngngườitinvàochiêmtinh.Nhữngđộngcơnày–chẳnghạncảmnhậnvềsựbấtlựctrongmộtthếgiớiphứctạp,nhiêukhêvàkhólường–cóthểgiảithíchlýdotạisaochiêmtinhnhìnchungkhôngđượcnghiêncứuthấuđáo,nhưngchẳngđángkểvớivấnđềliệunócótácdụnghaykhông.
Nhậnđịnhnhấnmạnhrằngchúngtacóthểkhôngnghĩtớicơchếmànhờđómônchiêmtinhcóthểcótácdụng.Đâychắcchắnlàmộtđiểmthíchhợpnhưngtựnólạikhôngthuyếtphục.Khôngcócơchếnàotừngđượcbiếtđếnliênquantớiquátrìnhtrôidạtlụcđịa(hiệnđượcgộpvàolĩnhvựckiếntạomảng)khilĩnhvựcnàyđượcAlfredWegenerkhởixướngđầuthếkỷ20đểgiảithíchchorấtnhiềudữliệukhóhiểutrongđịachấthọcvàcổsinhvậthọc.(NhữngvỉađávàhóathạchchứaquặngdườngnhưchạyliêntụctừvùngĐôngNamMỹtớitậnTâyPhi;phảichănghailụcđịanàytừngchạmnhauvàĐạiTâyDươngchỉmớixuấthiệntrênhànhtinhchúngta?).Quanđiểmnàynhìnchungbịtấtcảnhữngnhàđịavậtlýtêntuổibácbỏvìhọtinchắcrằngcáclụcđịacốđịnh,khônghềnổitrênbấtkỳcáigì,vàdođókhôngthể“trôidạt”được.Thayvàođó,quanniệmchủyếuởthếkỷ20vềđịavậtlýhóaralạilàkiếntạomảng;hiệnnaychúngtahiểurằngcácmảnglụcđịatrênthựctếnổivà“trôidạt”(hoặcđúnghơnlàđượcmộtloạibăngtảichạybằngđộngcơnhiệtcựclớncủaruộtTráiĐấtvậnchuyển),vàtấtcảcácnhàđịavậtlýtêntuổiấyđềusai.Nhữnglýlẽphảnbácgiảkhoahọcdựatrêncơchếkhôngcósẵncóthểsẽnhầmlẫn–mặcdùnếucáclýlẽviphạmcácquyluậtvậtlýđãđượcxácđịnhthìnhữngýkiếnphảnbácnhưvậydĩnhiêncótrọnglượngrấtlớn.
Nhiềuýkiếnphêbìnhrấtcógiátrịđốivớimônchiêmtinhcóthểđượchìnhthànhchỉtrongmộtvàicâu:chẳnghạn,việcchấpnhậnbiếnđộngcủacácđiểmxuân/thuphânkhicôngbố“ThờikỳBảobình”vàviệcbácbỏbiếnđộngcủacácđiểmphânkhilậplásốtửvi;việckhôngchúýđếnkhúcxạkhíquyển;danhsáchnhữngđốitượngtrêntrờiđượccholàquantrọngvốnchủyếuchỉlànhữngđốitượngnhậnbiếtđượcbằngmắtthườngmàPtolemyđãbiếtđếntừthếkỷ2,vàbỏquarấtnhiềuđốitượngthiênvănmớiđượcpháthiệnkểtừthờikỳđó(đâulàchiêmtinhvềcáctiểuhànhtinhgầnTráiĐất?);nhữngyêucầukhôngnhấtquánvềthôngtinchitiếtkhisosánhvớikinhđộvàvĩđộchàođời;thấtbạicủachiêmtinhtrongquátrìnhkiểmnghiệmcáccặpsongsinhgiốnghệnhau;nhữngkhácbiệtchínhtrongcáclásốtửvidocácnhàchiêmtinhkhácnhaulậpratừthôngtinsinhgiốnghệtnhau;vàtìnhtrạngthiếuquanhệtươngliênđượcminhchứnggiữatửvivànhữngkiểmchứngtâmlýhọcnhưKiểmkêCátínhnhiềuphaMinnesota.
Nhữnggìtôisẽđứngtênlàmộtnhậnđịnhmôtảvàbácbỏnhữngnguyênlýchínhcủaniềmtinvàochiêmtinh.Mộtnhậnđịnhnhưvậysẽcósứcthuyếtphụchơnrấtnhiềusovớinhữnggìthựctếđượclưuhànhvàxuấtbản.Nhưngchiêmtinh,vốnđãđicùngchúngta4000nămcódư,hiệnnaydườngnhưcònthôngdụnghơnbaogiờhết.ÍtnhấtcóđếnmộtphầntưsốngườiMỹ,theonhiềuthămdòýkiến,“tin”vàochiêmtinh.MộtphầnbanghĩrằngchiêmtinhdựavàodấuhiệuMặtTrờilà“khoahọc.”Bộphậnhọcsinhtinvàochiêmtinhtăngtừ40%lên59%trongkhoảngthờigiantừ1978đến1984.CólẽsốchiêmtinhgiaởHoaKỳnhiềuhơnsốnhàthiênvăngấp10lần.TạiPháp,cónhiềuchiêmtinhgiahơnlàcácgiáosĩCônggiáoLaMã.Giớikhoahọckhônghềcótháiđộbácbỏmộtcáchhẹphòiliênquanđếnnhữngnhucầuxãhộimàchiêmtinh–khôngthànhvấnđềnókhôngcógiátrịgì–giảiquyết,vàkhoahọccũngkhônglàmvậy.
---
Nhưtôiđãcốgắngnhấnmạnh,ởtrungtâmcủakhoahọclàmộtsựcânbằngrấtquantrọnggiữahaitháiđộdườngnhưđốilập–mộtbênlàsựcởimởđốivớinhữngýtưởngmới,chodùkỳquặchoặcphảntrựcgiác,vàbênkialàsựxemxétvớitháiđộhoàinghinghiệtngãđốivớimọiýtưởng,cũvàmới.Đâychínhlàcáchnhữngchânlýsâuxađượcsànglọctừnhữngđiềuvônghĩa.Tậphợplốitưduysángtạovàtưduyhoàinghi,phốihợplại,giúpchokhoahọcđiđúngđường.Mặcdùvậy,haitháiđộdườngnhưđốilậpnàycũngcóchútcăngthẳng.
Hãyxemxétnhậnđịnhnày:Khitôibướcđi,thờigian–đượcđobằngđồnghồđeotaycủatôihoặcbằngquátrìnhgiàđicủatôi–chậmlại.Tươngtự,tôithugọnlạitheohướngchuyểnđộng.Tươngtự,tôingàycàngđồsộhơn.Đãaitừngchứngkiếnmộtchuyệnnhưthếnàychưa?Rấtdễbácbỏnhữngđiềunhưthế.Đâylàmộtnhậnđịnhkhác:Vậtchấtvàphảnvậtchấtđềulàthờigian,trảiquaVũtrụ,đượctạoratừhưkhông.Đâylànhậnđịnhthứba:Sẽcómộtlúcnàođó,xehơicủaquývịtựlaoquatườnggạchnhàđểxecủaquývịvàsánghômsauthấynằmchềnhềnhngoàiphố.Tấtcảnhữngnhậnđịnhnàyđềubuồncười!Nhưngnhậnđịnhđầulàmộttuyênbốcótínhtươngđốiđặcbiệt,vàhainhậnđịnhcònlạilàkếtquảcủacơhọclượngtử(chúngđượcgọilànhữngbiếnthiênchânkhôngvàđixuyênràocản).Dùmuốnhaykhôngthìđócũnglàcáchthếgiớivậnhành.Nếuquývịkhăngkhăngchorằngnóngớngẩn,thìquývịsẽmãimãichỉkhépkínvớimộtvàipháthiệnchínhvềnhữngquyluậtđiềukhiểnVũtrụ.
---
ThờigianchờđợitrungbìnhchomỗitrườnghợphỗnđộnngẫunhiêndàihơnrấtnhiềusovớituổicủaVũtrụkểtừVụnổBigBang.Nhưng,tuykhôngchắccóthực,vềnguyêntắcnócóthểxảyrangayngàymai.–TG
---
Nếuquývịchỉhoàinghithìkhôngcóýtưởngmớinàovượtquađượcquývị.Quývịchẳngbaogiờhọcđượcgì.Quývịtrởthànhmộtkẻyếmthếquáigởtinrằngthếgiớibịđiềukhiểnbởinhữngđiềuvôlý.(Dĩnhiên,cónhiềudữliệuủnghộquývị).Vìnhữngpháthiệnchínhởranhgiớicủakhoahọclàrấthiếmnênkinhnghiệmcóxuhướngkhẳngđịnhchotínhcụccằncủaquývị.Nhưngthỉnhthoảng,mộtýtưởngmớihóaralạihoàntoànđúng,cógiátrịvàtuyệtvời.Nếuquývịquátuyệtđốihoàinghimộtcáchcươngquyết,quývịsẽbỏlỡ(hoặckhôngbằnglòng)nhữngpháthiệnđangthayđổitrongkhoahọc,vàdùbằngcáchnàothìquývịcũngsẽcảntrởhiểubiếtvàtiếnbộ.Chủnghĩahoàinghithuầntúylàchưađủ.
Đồngthời,khoahọcđòihỏitháiđộhoàinghikiênquyếtvàmạnhmẽnhất,bởivìđasốnhữngýtưởngđềusai,vàcáchduynhấtđểsànglọclúamìtừvỏtrấuchínhlàthửnghiệmvàphântích.Nếuquývịcởimởvớiquanđiểmvềtínhcảtinvàkhôngcómảymaytháiđộhoàinghivềmình,thìquývịkhôngthểnhậnbiếtđượcnhữngýtưởngđầyhứahẹntừnhữngđiềuvôgiátrị.Chấpnhậnmọiquanđiểm,ýtưởng,vàgiảđịnhmàkhôngnghingờgìthìchẳngkhácgìkhônghiểubiếtgìcả.Nhữngýtưởngđốilậpvớinhau;chỉcóthôngquaxemxétvớitháiđộhoàinghithìchúngtamớicóthểquyếtđịnhđược.Mộtsốýtưởngthậtsựtốthơnhẳnnhữngýtưởngkhác.
Việchòatrộnhợplýhaihìnhthứctưduynàychínhlàtrọngtâmchothànhcôngcủakhoahọc.Nhữngnhàkhoahọcgiỏiđềuthực
hiệncảhai.Vềphầnhọ,họtựnhủvớimình,họđàoxớinhiềuýtưởngmới,vàphêphánchúngmộtcáchhệthống.Hầuhếtcácýtưởngkhôngbaogiờtựtìmđếnvớithếgiớibênngoài.Chỉcónhữngýtưởngvượtquađượcquátrìnhtựsànglọcngặtnghèomớixuấthiệnđểđượcbộphậncònlạicủacộngđồngkhoahọcphêbình.
Vìđặcđiểmtựphêbìnhvàphêbìnhchonhaurấtbềnbỉnày,vàdodựavàothựcnghiệmnhưyếutốphânxửchocácgiảthuyếttranhđấuvớinhau,nênnhiềunhàkhoahọccóxuhướngthiếutựtinkhimôtảtâmtrạngbănkhoăncủachínhhọtrướcsựxuấthiệncủamộtphỏngđoánquámới.Đâylàmộtđiềuđángtiếc,bởivìnhữngkhoảnhkhắchoanhỉhiếmhoinàylàmchonỗlựckhoahọcsángtỏvàđầynhânbản.
Khôngmộtcaicóthểhoàntoàncởimởhoặchoàntoànhoàinghi.Tấtcảchúngtađềuphảivẽraranhgiớiởđâuđó.MộtcâungạnngữxưacủangườiTrungHoakhuyên“Quátintưởngvẫntốthơnlàquáhoàinghi”,nhưngcâunàylàtừmộtxãhộicựckỳbảothủtrongđósựổnđịnhđượcđánhgiácaohơnrấtnhiềusovớitựdovànơicácnhàcaitrịrấtquantâmđếnchuyệnkhôngbịtháchthức.Tôitinrằng,hầuhếtcácnhàkhoahọcsẽnói“Quáhoàinghivẫntốthơnlàquátintưởng.”Nhưngcảhaiđiềuđềukhôngdễ.Tháiđộhoàinghimộtcáchcótráchnhiệm,tỉmỉ,mạnhmẽđòihỏithóiquentưduydứtkhoátvốncầnphảithựchànhvàđàotạomớicóđược.Tínhcảtin–tôinghĩtừđúnghơnphảilà“cởimở”hoặc“ngạcnhiên”–cũngkhôngdễmàcó.Nếuchúngtathậtsựcởimởvớinhữngýtưởngphảntrựcgiáctrongvậtlýhoặctổchứcxãhộihaybấtkỳđiềugìkhác,chúngtaphảinắmvữngnhữngýtưởngnày.Điềuđókhôngcónghĩalàcởimởvớimộtđịnhđềchúngtakhônghiểu.
Cảhoàinghivànhữngđiềukỳdiệuđềulànhữngkỹnăngcần
màigiũavàthựchành.Cuộchônnhânhòahợpcủachúngtrongtưduycủamọihọcsinhnênlàmụctiêuchínhchonềngiáodụccông.Tôirấtmuốnthấycảnhhạnhphúcởtrongnướcđượckhắchọatrêntruyềnthông,đặcbiệtlàtruyềnhình:mộtcộngđồngnhữngngườithựcsựđangtạorasựhòahợp–đầynhữngđiềukỳdiệu,cởimởvớimọiquanđiểm,khôngbácbỏđiềugìngoạitrừvìlýdochínhđáng,nhưngđồngthời,vànhưbảnchấtthứhai,đòihỏinhữngchuẩnmựcnghiêmngặtvềbằngchứng–vànhữngchuẩnmựcnàyđượcápdụngchonhữnggìhọmuốnbácbỏmàkhôngbịtrừngphạt,ítnhấtcũngvớimứcđộnghiêmtúcnhưápdụngchonhữnggìhọyêumến.
Chương18.GIÓGÂYBỤIGiógâybụivìnómuốnthổi,
Cuốnđivếtchânchúngta.
Tiêubảnvănhóadângianthổdân
W.H.IBleekvàL.C.Lloydsưatầm
L.C.Lloydchủbiên(1911)
Mỗilầnmộtngườihoangdãlầntheodấuvếtconmồicủamình,anhtađềuquansátrấttỉmĩ,vàđộchínhxáccủacáchlậpluậnquynạpvàdiễndịch,khiápdụngchonhữngvấnđềkhác,sẽbảođảm
tiếngtămchongườilàmkhoahọc…Laođộngtríóccủamột“thợsănhaychiếnbinhgiỏi”vượtxarấtnhiềusovớimộtngườiAnhbình
thường.
ThomasH.Huxley
Tuyểntậpcácbàiluận(CollectedEssays),TậpII,Darwiniana:Tiểuluận(London:Macmillan,1907),tr.175-6[từ“PhêbìnhDarwin”
(1871)]
Tạosaolạicóquánhiềungườithấykhoahọckhóhọcvàkhódạyđếnvậy?Tôiđãthửgợiýmộtsốlýdo–mứcđộchínhxáccủanó,nhữngkhíacạnhphảntrựcgiácvàgâybănkhoăn,khảnăngbịlạmdụng,sựđộclậptrướcgiớichức,vàvânvân.Nhưngcòncógìđósâuxahơnchăng?AlanCromerlàmộtgiáosưvậtlýtạiĐạihọcNortheasternởBoston,ngườirấtngạcnhiênkhithấynhiềusinhviên
khôngthểnắmbắtđượcnhữngkháiniệmcơbảnnhấttronglớpvậtlýcủaông.TrongcuốnCảmgiáclạthường:Bảnchấtdịgiáocủakhoahọc(UncommonSense:TheHereticalNatureofScience,1993),Cromerđềxuấtrằngkhoahọckhóvìnómớimẻ.Chúngta,mộtgiốngloàiđãcóvàitrămnghìnnămtuổi,pháthiệnraphươngphápkhoahọcchỉcáchđâyvàithếkỷ,ôngnóivậy.Cũngnhưnghềviếtlách,vốnchỉmớivàithiênniênkỷ,chúngtachưanắmbắtđượclàbao–hoặcítnhấtchưacósựnghiêncứunghiêmtúcvàthấuđáo.
Ônggợiýrằng,ngoạitrừmộtchuỗicácsựkiệnlịchsửkhôngchắcchắn,chúngtasẽchẳngbaogiờsángtạorakhoahọc:
Tháiđộthùnghịchvớikhoahọc,đứngtrướcnhữngthắnglợivàlợiíchhiểnnhiêncủanó,là…bằngchứngchothấynólàgìđóbênngoàidòngchảypháttriểncủacóngười,cólẽlàmộtmaymắn.
NềnvănminhTrungHoađãsángchếravánindiđộng,thuốcsúng,pháohoa,labàntừtính,địachấnkế,vànhữngquansátcùngniênbiểurấtcóhệthốngvềcácthiênhà.CácnhàtoánhọcẤnĐộsángchếrasố0,chìakhóachomônsốhọcvàdođóchocảkhoahọcđịnhlượng.NềnvănminhAztecpháttriểnmộtloạilịchtốthơnrấtnhiềusovớilịchcủanềnvănminhChâuÂu,tácnhânnhậnchìmvàhủyhoạivănminhAztec;họđãcóthểdựđoánđượcvịtrícủacáchànhtinh,vàtrongnhữngthờikỳdàihơntrongtươnglai.Nhưngkhôngmộtnềnvănminhnàotrongsốnày,theoCromer,pháttriểnđượcphươngphápkhoahọcmangtínhthựcnghiệm,hoàinghivàthẩmtra.ToànbộphươngphápđóxuấtxứtừHyLạpcổđại:
ViệcngườiHyLạppháttriểnlốisuynghĩkháchquancóvẻcầnnhiềunhântốvănhóacụthể.Trướchếtlàcáccuộcnhómhọpnơimọingườilầnđầutiênhọccáchthuyếtphụcngườikhácbằnghình
thứctranhluậnmộtcáchhợplý.Thứhailàmộtnềnkinhtếhànghảigiúpngănngừatìnhtrạngcôlậpvàchủnghĩađịaphươnghẹphòi.ThứbalàsựtồntạicủamộtthếgiớinóitiếngHyLạprấtrộngnơilữkháchvàhọcgiảcóthểđilạithoảimái.Thứtưlàsựtồntạicủamộttầnglớpthươngnhânđộclậpcóthểthuêgiáoviêncủariênghọ.ThứnămlàcáctrườngcaIliadvàOdyssey,nhữngkiệttácvănhọcvốncũngchínhlànhữngvídụhoànhảovềlốisuynghĩdựatrênlýtrí.Thứsáulàmộttôngiáovănchươngkhôngdocáctusĩthốnglĩnh.Vàthứbảylàtínhbềnbỉcủanhữngnhântốnàytrongcả1000năm.
Việctấtcảnhữngnhântốnàyhợplạivớinhauthànhmộtnềnvănminhvĩđạilàđiềukhángẫunhiên;nókhôngxảyrahailần.
Tôirấttánđồngvớiluậnđiểmnày.NgườiIoniacổđạilànhữngngườiđầutiênmànaychúngtabiếtlàđãtranhluậnmộtcáchcóhệthốngrằngnhữngquyluậtvàsứcmạnhcủaTựnhiên,chứkhôngphảicácvịthần,mớichịutráchnhiệmvềtrậttựvàthậmchísựtồntạicủathếgiới.NhưLucretiustổngkếtquanđiểmcủahọ,“Tựnhiênhoàntoàntựdovàkhônghềcónhữngvịchúatểkiêucăngđượcxemlàthựchiệntấtcảmọiđiềumàkhôngcầnsựcanthiệpcủacácvịthần.”Ngoạitrừtuầnđầutiêncủacáckhóatriếthọcnhậpmôn,cáctêngọivàkháiniệmvềngườiIoniaxưagầnnhưkhôngbaogiờđượcnhắcđếntrongxãhộichúngta.Nhữngngườiphủnhậncácvịthầncóxuhướngbịlãngquên.Chúngtakhôngsốtruộtgiữgìnkýứcvềnhữngngườihoàinghinhưvậy,nhữngýtưởngcủahọcàngkhông.Nhữngngườihungcốgắnggiảithíchthếgiớibằngvậtchấtvànănglượngcóthểxuấthiệnrấtnhiềulầntrongnhiềunềnvănhóa,chỉđểbịxóanhòabởinhữngtusĩvàtriếtgiachịutráchnhiệmhìnhthànhnêntrithứctruyềnthống–nhưcáchtiếpcậncủangườiIoniagầnnhưbịlãngquênhoàntoànsauthờiPlatovàAristotle.Vớinhiềunềnvănhóavànhiềuthínghiệmkiểunày,cóthểchỉvàonhữngdịphiếm
hoithìmộtýtưởngmớibénrễđược.
Câycốivàđộngvậtđượcthuầndưỡngvànềnvănminhbắtđầuchỉmới10.000-12.000nămtrước.ThínghiệmcủaIoniađã2.500nămtuổi.Nógầnnhưbịxóabỏ.ChúngtacóthểthấynhữngbướctiếntớikhoahọctạiTrungHoa,ẤnĐộcổđạivànhữngnơikhác,chodùthấtthường,khônghoànchỉnhvàítđemlạikếtquả.NhưnggiảsửngườiIoniachưabaogiờtồntại,vàkhoahọccùngtoánhọccủangườiHyLạpchưabaogiờpháttriển.Khiđóliệucókhảnănglà,tronglịchsửloàingười,khoahọcsẽlạivẫnxuấthiệnkhông?Hoặc,nếuxétđếnnhiềunềnvănhóavànhiềurắcrốilịchsử,thìphảichăngchưachắcsựkếthợpđúngđắncủacácnhântốsẽpháthuytácdụngởđâuđókhác,sớmhoặcmuộn–trênnhữnghònđảocủaIndonesiachẳnghạn,hoặcởvùngCaribbeanởngoạivimộtnềnvănminhMesoamericachưahềbịnhữngkẻđixâmchiếmthuộcđịađụngtới,hoặcởcácthuộcđịacủaNaUytrênbờbiểnHắcHải?
Tôinghĩrằng,trởngạiđốivớilốisuynghĩkhoahọckhôngphảilàđộkhócủavấnđề.Nhữngthànhtựutrithứcphứctạpchínhlàtrụcộtcủangaycảnhữngnềnvănhóabịápchế.Cácphápsư,thuậtsĩ,vànhàthầnhọcđềurấtgiỏitronglĩnhvựcnghệthuậtkhóhiểuvàbítruyềncủahọ.Không,trởngạimangtínhchínhtrịvàcóthứbậc.Ởnhữngnềnvănhoathiếunhữngtháchthứckhôngquenthuộc,cảbêntrongvàbênngoài,nơikhôngcầnđếnthayđổicơbản,thìnhữngýtưởngmớikhôngđượckhuyếnkhích.Trênthựctế,dịgiáocóthểbịtuyênbốlànguyhiểm;suynghĩcóthểsiếtchặt;vànhữnghìnhphạtđốivớinhữngýtưởngbịcấmđoáncóthểđượcápđặt–tấtcảkhônggâyhạinhiềulắm.Nhưngtrongnhữnghoàncảnhchínhtrị,sinhhọcvàmôitrườngkhácnhauvàhaythayđổi,việcchỉđơnthuầnsaochéplạinhữngcáchthứccũkhôngcòncótácdụngnữa.Khiđó,mộtphầnthưởngsẽchờđợinhữngngườicởimởvớinhững
gìVũtrụdạyhọ,thayvìbámtheotruyềnthốnghoặccốtìmcáchgánnhữngđiềumìnhưathíchchoVũtrụvậtchấthoặcxãhội.Mỗixãhộiphảiquyếtđịnhxemsựantoànnằmởđâutrongdòngchảyliêntụcgiữatháiđộcởimởvàtháiđộcứngnhắc.
ToánhọcHyLạplàmộtbướctiếnvĩđại.Mặtkhác,khoahọcHyLạp–nhữngbướcđiđầutiêncủanórấtsơđẳngvàthườngthiếuthựcnghiệm–đượcsànglọcbằngsaisót.Bấtchấpthựctếlàchúngtakhôngthểnhìntrongbóngtốimịtmùng,họvẫntinrằngảogiáctùythuộcvàomộtdạngrađatỏaratừmắt,bậtlạitừnhữnggìchúngtađangnhìn,vàquaytrởlạimắt.(Tuynhiên,họlạiđạtđượctiếnbộđángkểtrongmônquanghọc).Bấtchấpnhữngđiểmtươngđồngthấyrõgiữatrẻnhỏvàmẹchúng,họvẫntinrằngsựditruyềnchỉdotinhdịchnamgiớitruyềntải,cònphụnữchỉlàmộtchủthểtiếpnhậnthụđộng.Họtinrằngchuyểnđộngngangcủamộthònđáđượcnémđigiúpnângnólên,chonênnómấtnhiềuthờigianchạmtớimặtđấthơnlàmộthònđárơitừcùngmộtđộcaotạicùngmộtthờiđiểm.Vốnsaymêhìnhhọcđơngiản,họtinrằnghìnhtrònlà“hoànhảo;”bấtchấp“HìnhngườitrênMặtTrăng”vàcácvệtđentrênMặtTrời(thỉnhthoảngnhìnthấybằngmắtthườnglúchoànghôn),họchorằngcácthiênhàcũng“hoànhảo;”dođó,cácquỹđạohànhtinhphảilàhìnhtròn.
Thoátlyvớimêtínchưađủđểkhoahọcpháttriển.MộtngườicầnphảicóýniệmvềviệcnghiêncứukỹlưỡngTựnhiên,vềviệclàmthínghiệm.Cómộtsốvídụrấthay–chẳnghạn,cáchđođườngkínhTráiĐấtcủaEratostheneshoặcthínghiệmđồnghồnướccủaEmpedocleschứngminhbảnchấtvậtchấtcủakhôngkhí.Nhưngởmộtxãhộitrongđólaođộngchântaybịxemthườngvàbịcoilàchỉphùhợpchođámnôlệ,nhưtrongthếgiớiHyLacổđại,thìphươngphápthựcnghiệmkhôngpháttriển.Thôngthường,mêtínvàbất
côngdonhữngthếlựcthếtụcvàgiáohộibắttaynhauápđặtchoxãhội.Khôngcógìlạkhicáccuộccáchmạngchínhtrị,tháiđộhoàinghiđốivớitôngiáo,vàsựvươnlêncủakhoahọccóthểđicùngnhau.Giảiphóngkhỏimêtínlàmộtđiềukiệncầnthiếtnhưngchưaphảilàđiềukiệnđủchokhoahọc.
Đồngthời,khôngthểphủnhậnđượcrằngnhữngnhânvậttrungtâmtrongquátrìnhchuyểnđổitừmêtínthờitrungcổsangkhoahọchiệnđạichịuảnhhưởngsâusắcbởiýtưởngvềmộtvịChúaTốicaosángtạoraVũtrụvàthiếtlậpkhôngchỉnhữngđiềugiớirănmàconngườiphảisốngtheo,màcòncảnhữngquyluậtđểchínhTựnhiêncũngphảituânthủ.NhàthiênvănhọcngườiĐứcởthếkỷ17JohannesKepler,ngườicóảnhhưởngrấtlớnđốivớivậtlýhọcNewton,đãmôtảviệcôngtheođuổikhoahọcnhưmộtmongướcmuốnbiếtvềýnghĩcủaChúa.Trongthờiđạichúngta,cácnhàkhoahọchàngđầu,kểcảAlbertEinsteinvàStephenHawking,đãmôtảcôngcuộctìmkiếmcủahọbằngnhữngthuậtngữgầnnhưgiốnghệt.TriếtgiaAlfredNorthWhiteheadvàsửgiavềcôngnghệTrungQuốcJosephNeedhamcũnggợiýrằngnhữnggìcònthiếutrongsựpháttriểncủakhoahọcởcácnềnvănhóakhôngphảiPhươngTâychínhlàthuyếtmộtthần.
Nhưngtôinghĩrằngcóbằngchứngđốilậpvớitoànbộluậnđiểmnày,vẫnđangkêugọichúngtaquanhiềuthiênniênkỷ…
---
Nhómđisănbámtheovệtchânhươuvàmùicònthú.Họdừnglạimộtlúctạimộtkhoảngrừng.Quỳmọpxuốngđất,họkiểmtrabằngchứngmộtcáchcẩnthận.Vệtchânmàhọđangbámtheobịmộtvệtkháccắtqua.Họnhanhchóngthốngnhấtxemloàiđộngvật
nàođãtạoravệtchânnày,cóbaonhiêucon,đangđộtuổivàthuộcgiốngđựchaycái,cóconnàobịthươngkhông,chúngđinhanhtớimứcnào,chúngđãđiquađượcbaolâu,cócánhthợsănnàobámtheokhông,liệunhómcủahọcóthểđuổikịpconmồikhông,vànếunhưvậy,sẽmấtbaolâunữa.Quyếtđịnhđượcđưara,họdùngtayxóadấuvếthọsẽbámtheo,phátranhữngâmthanhkhekhẽnhưgióthoảngquahàmrăng,vàbậtdậy.Mặcdùmangtheocungvàtênđộc,họvẫntiếptụccuộcchạyđuaviệtdãkéodàihànggiờliền.Gầnnhưhọluônđọcđượcnhữngthôngđiệptrênmặtđấtmộtcáchchínhxác.Họnghĩtớilinhdươnghoặchươuđùivằn,đúngvớisốlượngvàtrongtìnhtrạngnhưhọướcđoán.Cuộcđisănthànhcông.Thịtđượcmangvềkhulántạm.Tấtcảmọingườiđềuhảhê.
Đoạnvănđisănítnhiềukháđiểnhìnhnàynóivềngười!KungSanởHoangmạcKalahari,tạicácnướcCộnghòaBotswanavàNamibia,nhữngngườimà,buồnthay,hiệnnayđangbênbờvựctuyệtchủng.Nhưngtrongnhiềuthậpkỷ,họvàlốisốngcủahọđượccácnhànhânchủnghọcnghiêncứu.Người!KungSanlàđiểnhìnhchohìnhthứctồntạisănbắt-háilượmmàloàingườichúngtatừngdànhphầnlớnthờigian–chotới10.000nămtrước,khicâycốivàđộngvậtđượcthuầnhóavàđiềukiệncủaconngườibắtđầuthayđổi,cólẽlàmãimãi.HọlànhữngngườilầntheodấuvếtvớikỹnăngphithườngđếnmứchọđượcquânđộiNamPhidướithờiphânbiệtchủngtộctuyểnmộđểsănđuổinạnnhântrongnhữngcuộcchiếnchốnglại“cácnhànướctuyếnđầu”1.ViệctiếpxúcvớiquânđộiNamPhidatrắngcànglàmtăngnhanhquátrìnhsuyvonglốisốngcủangười!KungSanbằngnhiềucáchkhácnhau–nóvốnđãdầndầnsuyvongquanhiềuthếkỷdotiếpxúcvớinềnvănminhChâuÂu.
---
1. Nguyênvăn“FrontlineStates”(FLS),mộttổchứcđượclậpranhằmđạtđượcchếđộcaitrịdânchủtheođasốtạiNamPhi.Tổchứcnàykhôngcòntồntạinữa.CácthànhviêntrướcđâygồmAngola,Botswana,Lesotho,Mozambique,Tanzania,Zambia,Zimbabwe.MốiquanhệcủaHoaKỳvớiFLSđạtđếncaotràodướichínhquyềnCarternhằmthúcđẩynhânquyền.–ND
---
Họđãlàmthếnào?Làmsaohọcóthểnóiđượcnhiềuđiềunhưvậydùmớichỉnhìnqua?Chỉnóirằnghọlànhữngnhàquansátsắcbénkhônggiảithíchđiềugìcả.Thựctếhọđãlàmgì?TheonhànhânchủnghọcRichardLee:
Họxemxétkỹcànghìnhdạngnhữngdấulõm.Cácdấuchâncủamộtconvậtdichuyểnnhanhchothấysựđốixứngkéodàihơn.Mộtconvậthơikhậpkhiễngthườngchúýtớicáichânbịđau,giảmbớttrọnglựclênnó,vàđểlạivếtchânmờhơn.Mộtconvậtnặngnềđểlạivếtlõmsâuvàrộnghơn.Cácchứcnăngtươngliênnhưthếnàyđãnằmtrongđầucủangườithợsăn.
Theothờigian,dấuchânbịbàomònđimộtchút.Váchcủavếtlõmcóxuhướngsụtxuống.Cátdogióthổiđọnglạiởđáyvếtlõm.Cólẽmộtítlácây,cànhkhô,hoặccỏbịthổibayvàođó.Quývịchờđợicànglâuthìquátrìnhbàomòncàngnhiều.
Phươngphápnàyrấtgiốngvớinhữnggìcácnhàthiênvănhọchànhtinhsửdụngđểphântíchcácmiệnghốsótlạidovachạmvớicácvậtthểtừvũtrụ:nhữngyếutốkháctươngđươngnhauthìmiệnghốcàngnông,tuổithọcủanócàngcao.Cácmiệnghốcóváchsụtxuống,vớitỉsốchiềusâusovớiđườngkínhtrungbìnhvàcáchạtmịntíchtụởbêntrongcóxuhướngcổhơn–bởivìchúngphảiđủ
lâuđểcácquátrìnhbàomònnàyxảyra.
Cácnguồngâyraphânrãcóthểkhácbiệtgiữathếgiớinàyvớithếgiớikhác,hoặcgiữahoangmạcnàyvớihoangmạckhác,hoặcthờiđạinàyvớithờiđạikhác.Nhưngnếuquývịbiếtýnghĩacủachúng,quývịcóthểquyếtđịnhđượcnhiềuđiều,từchitiếtmiệngvếtchânthúrõhaymờtrởđi.Nếunhữngdấuvếtcủacôntrùnghoặcloàiđộngvậtkhácchồnglêncácvếtmóngguốcthìđiềunàycũngảnhhưởngđếntínhchấtcủachúng.Độẩmdướibềmặtcủađấtvàtỉlệđấtkhôdầnsaukhibịmộtmóngguốccàytunglênsẽquyếtđịnhváchcủavếtmóngguốcdễsụtlởđếnmứcđộnào.Tấtcảnhữngvấnđềnàyđãđượcngười!Kungnghiêncứurấtkỹcàng.
BầythúđangchạyrấtghétsứcnóngcủaMặtTrời.Cácloàiđộngvậtsẽsửdụngbấtcứbóngrâmnàochúngtìmđược.Chúngtathayđổilộtrìnhđểtậndụngbóngrâmcủamộtkhoảngrừng.Nhưngchỗnàocóbóngrâmlạitùythuộcvàothờigiantrongngày,bởivìMặtTrờidichuyểnngangquabầutrời.Buổisáng,khiMặtTrờimọclênởphíađông,bóngrâmđổvềphíatâycủavậtthể.Cuốibuổichiều,khiMặtTrờilặnxuốngphíatây,bóngrâmlạiđổvềphíađông.Từsựđổihướngcủavếtchân,cóthểnóiđượcbầythúđãđiquađượcbaolâu.Cáchtínhtoánnàysẽrấtkhácnhautùyvàocácmùakhácnhautrongnăm.ChonênthợsănphảiluônnắmrõtrongđầumìnhmộtloạilịchthiênvăndựđoánđượcchuyểnđộngcủaMặtTrời.
Vớitôi,tấtcảnhữngkỹnănglầntheodấuvếttàitìnhnàychínhlàkhoahọcđưavàohànhđộng.
Nhữngngườisănbắt-háilượmkhôngchỉlàchuyêngiatrongviệclầntheodấuvếtcácloàiđộngvật;họcònbiếtrấtrõdấuvếtcủangười.Mọithànhviêncủanhómthợsănđềucóthểnhậnbiếtđược
quadấuchâncủahọ;đặcđiểmnàycũngquenthuộcnhưkhuônmặthọvậy.LaurensvanderPostmôtả
Cácxanhànhiềudặmvàtáchbạchhẳnvớiphầncònlại,Nxouvàtôi,đangtheodấumộtconhươuđựcbịthương,độtnhiêntìmthấymộtloạtdấuvếtkháchợpvớidấuvếtcủachúngtôi.AnhấylầmbầmvẻhàilòngvànóiđólàvếtchâncủaBauxhaumớiinchưađầyvàiphúttrước.AnhấykhẳngđịnhBauxhauđangchạyrấtnhanhvàrằngchỉlátnữachúngtôisẽthấycậuấyvàcảconthú.ChúngtôileolênđỉnhmộttrảngcáttrướcmặtvàBauxhauởđó,đanglộtdaconthú.
HayRichardLee,cũngsốngchungvớingười!KungSan,đãkểlạimộtthợsănđãnhậnxétnhưthếnàokhixemxétquavàidấuvết,“Ồ,nhìnxem,Tunuđangởđâycùngvớingườianhrểcủaôngấy.Nhưngcontraiôngấyđâu?”
Đâycóthậtsựlàkhoahọckhông?Phảichăngmọichuyêngiatruytìmdấuvếttrongquátrìnhhọchỏiđềungồixổmhànggiờliền,theodõiquátrìnhthayđổichậmchạpcủamộtvếtchânlinhdương?Khinhànhânchủnghọchỏicâuhỏinày,câutrảlờilànhữngngườithợsănluônsửdụngnhữngphươngphápnhưvậy.Họquansátchahọvànhữngthợsăngiỏikháctrongquátrìnhhọcviệc.Họhọcbằngcáchbắtchước.Cácnguyêntắcchungđượctruyềntừthếhệnàysangthếhệkhác.Nhữngbiếnsốởđịaphương–tốcđộgió,độẩmcủađất–đượccậpnhậtkhicầnthiếttrongởmỗithếhệ,hoặctheomùa,hoặcquatừngngày.
Nhưngcácnhàkhoahọchiệnđạicũnglàmđúngnhưvậy.MỗilầnchúngtacốgắngđánhgiáđộtuổicủamộtmiệnghốtrênMặtTrănghaySaoThủyhoặcTriton,mặttrănglớnnhấtcủaSaoHải
Vươngquađộbàomòncủanó,chúngtakhôngtiếnhànhtínhtoántừđầu.Chúngtalụclạimộttàiliệukhoahọcnàođóvàđọcnhữngconsốđãkiểmnghiệmlàđúngđượcđúcrútracólẽtừmộtthếhệtrước.CácnhàvậtlýkhôngcóđượccáccôngthửMaxwellhoặccơhọclượngtửngaytừđầu.Họcốgắnghiểucácnguyêntắcvàtoánhọc,họcquansátíchlợicủanó,họlưuýđếncáchTựnhiêntuântheocácquytắcnày,vàhọcthuộclòngnhữngkiếnthứckhoahọcnày,biếnchúngthànhcủariêngmình.
Nhưngphảicóaiđólàngườiđầutiênnghĩratấtcảnhữngphácđồtruytìmdấuvếtnày,cólẽlàmộtthiêntàithờiđồđácũ,hoặcchắcchắnlànhiềuthiêntàikếtiếpnhauởnhữngthờiđạivàđịađiểmhoàntoàntáchbiệt.Trongcácphácđồtruytìmdấuvếtcủangười!Kungkhônghềcógợiýgìvềcácphươngphápthầndiệu–xemcácvìsaovàođêmtrướchoặcruộtcủamộtconvật,hayđổxúcxắc,hoặcđoánmộng,hoặcgọihồn,hoặcbấtkỳhìnhthứcnàotrongvôsốnhữngtuyênbốgiảmạovềtrithứcmàconngườiliêntiếpchứngkiến.Ởđâycómộtcâuhỏicụthể,rõràng:Conmồiđiđườngnàovàđặctínhcủanólàgì?Quývịcầnmộtcâutrảlờichínhxácmàphépthuậtvàthầnthánhkhôngthểđưara–hayítnhấtkhôngđủthườngxuyênđểxuađicáiđói.Thayvàođó,nhữngngườisănbắt-háilượm–nhữngngườirấtkhôngmêtíntrongđờisốnghằngngàycủahọ,ngoạitrừnhữngđiệunhảylênđồngquanhđốnglửavàdướiảnhhưởngcủanhữngchấtkíchthíchnhẹ-đềurấtthựctiễn,cóđộngcơ,sốngthànhnhóm,vàthườngrấtvuivẻ.Họsửdụngcáckỹnăngđãđượcsànglọctừnhữngthànhcôngvàthấtbạitrongquákhứ.
Tưduykhoahọcgầnnhưchắcchănluônđicùngchúngtangaytừđầu.Quývịthậmchícóthểnhìnthấynóởloàitinhtinhkhiđituầnranhgiớilãnhthổcủachúng,hoặckhichuẩnbịqueđểchọcvàotổmốinhằmkiếmmộtnguồnproteinítỏinhưngrấtcầnthiết.Sựphát
triểncủacáckỹnăngtruytìmdấuvếtđemlạimộtlợithếlựachọnmangtínhtiếnhóarấtmạnhmẽ.Nhữngnhómnàokhôngthểnghĩranósẽítcónguồnproteinhơnvàíthậuduệhơn.Nhữngnhómcóxuhướngkhoahọc,nhữngnhómcókhảnăngkiêntrìquansát,nhữngnhómcóxuhướngnghĩrasẽkiếmđượcnhiềuthứcănhơn,đặcbiệtlàprotein,vàsốngtrongnhữngmôitrườngđadạnghơn;họvàdòngdõicủahọsẽpháttriển.Điềutươngtựrấtđúngvớicáckỹnăngđibiểncủangườiđađảo.Xuhướngkhoahọcđemlạinhữngphầnthưởngvậtchất.
Hoạtđộngthulượmthựcphẩmquantrọngkháccủacácxãhộitiềnnôngnghiệplàháilượm.Đểháilượm,quývịphảibiếtthuộctínhcủanhiềuloạithựcvật,vàquývịchắcchắnphảicókhảnăngnhậnbiếtcácloàivớinhau.Cácnhàthựcvậthọcvànhânchủnghọcđãliêntụcthấyrằngtrênkhắpthếgiới,nhữngngườisănbắt-háilượmđềuphânbiệtđượcnhiềuloạithựcvậtvớiđộchínhxáccủacácnhàphânloạiPhươngTây.Họvạchralãnhđịacủamìnhvớiđộkhéoléocủamộtchuyêngiavẽbảnđồ.Mộtlầnnữa,tấtcảnhữngđiềunàylàmộttiềnđềđểtồntại.
Chonênnhậnđịnhchorằng,giốngnhưtrẻemkhôngđủpháttriểnđểhiểumộtsốkháiniệmtoánhọchoặclogic,nhữngngười“nguyênthủy”khôngcókhảnăngvềmặttrithứcđểnắmbắtkhoahọcvàcôngnghệ,làđiềuvớvẩn.Dấuvếtthựcdânchủnghĩavàphânbiệtchủngtộcnàybịbácbỏbởinhữnghoạtđộnghằngngàycủanhữngngườisốngducưvàgầnnhưkhôngcótàisảntưhữu,mộtvàinhómsănbắt-háilượmcònsótlại–nhữngngườigiữgìnquákhứxaxămcủachúngta.
TrongcáctiêuchícủaCromervề“tưduykháchquan,”chúngtacóthểtìmthấyởngườisănbắt-háilượmmộthìnhthứctranhluận
quyếtliệt,nềndânchủthamgiatrựctiếp,đinhiềuhiểurộng,khôngcầnđếngiớitusĩ,vàsựbềnbỉcủanhữngnhântốnàykhôngchỉtrong1000màlà300.000nămhoặchơnthế.Theocáctiêuchícủaông,nhữngngườisănbắt-háilượmcókhoahọc.Tôinghĩđúnglànhưvậy.Hoặcđãlànhưvậy.
---
NhữnggìIoniavàHyLạpcổđạiđemlạikhôngphảichỉlànhữngphátminhhaycôngnghệhoặckỹthuật,màlàýtưởngvềcáchđiềutrathậthệthống,quanniệmchorằngcácquyluậtcủaTựnhiên,chứkhôngphảicácvịthầnthấtthường,mớiđiềukhiểnthếgiới.Nước,khôngkhí,đấtvàlửađềulầnlượtlànhữngcách“giảithích”tiềmnăngchobảnchấtvànguồngốccủathếgiới.Mỗicáchgiảithíchnhưvậy–đượcxácđịnhbởimộttriếtgiatiềnSocratekhácnhau–córấtnhiềuchitiếtsailầm.Nhưngcáchgiảithích,mộthướngthaythếchosựcanthiệpcủathầnthánh,làhiệuquảvàmớimẻ.Tươngtự,tronglịchsửHyLạpcổđại,chúngtacóthểthấygầnnhưtấtcảnhữngsựkiệnquantrọngnảysinhtừsựthấtthườngcủacácvịthầntrongtácphẩmcủaHomer,chỉcómộtvàisựkiệnthấytrongHerodotus,vàđặcbiệtlàkhônghềcótrongThucydides.Trongvàitrămnăm,lịchsửđãđitừchỗdocácvịthầndẫndắttớichỗdoconngườidẫndắt.
MộtcáigìđónanánhưnhữngquyluậtcủaTựnhiênđãtừngthoánghiệntrongmộtxãhộiđathầngiáo,trongđómộtsốhọcgiảchếgiễumộthìnhthứccủathuyếtvôthần.CáchtiếpcậnthờitiềnSocrate,bắtđầutừkhoảngthếkỷ4trướcCôngnguyên,nàybịchặnđứngbởiPlato,Aristotle,vàsauđólàcácnhàthầnhọcThiênChúagiáo.Nếumớbòngbongnhânquảlịchsửkhácđi–nếunhữngđiềudựđoánxuấtsắccủanhữngngườitheothuyếtnguyêntửvềbảnchấtcủavậtchất,tínhđadạngcủacácthếgiới,sựrộnglớncủavũ
trụvàthờigianđượcđánhgiácaovàvunđắp,nếucôngnghệcảitiếncủaArchimedesđượcdạy,nếuýniệmvềcácquyluậtbấtbiếncủaTựnhiênmàconngườiphảitìmravàhiểuđượctruyềnbárộngrãi–thìtôitựhỏigiờđâychúngtasẽsốngtrongkiểuthếgiớigì.
Tôikhôngnghĩkhoahọckhódạybởivìconngườivốnkhôngsẵnsàngtiếpcậnnó,hoặcvìnórađờichỉdomaymắn,hoặcvì,nhìnchung,chúngtakhôngcótríthôngmìnhđểnắmbắtnó.Thayvàođó,niềmđammêlớnlaodànhchokhoahọcmàtôinhìnthấyởnhữnghọcsinhlớp1vàbàihọctừnhữngngườisănbắt-háilượmcònsótlạiđềunóirấthunghồn:Xuhướngdànhchokhoahọcđãănsâutrongchúngta,ởmọithờiđại,địađiểmvànềnvănhóa.Nóchínhlàphươngtiệnchosựtồntạicủachúngta.Nólàquyềntậpấmcủachúngta.Khichúngtakhôngkhuyếnkhíchconcáitheođuổikhoahọc,bằngtháiđộthờơ,khôngchúý,sựkémcỏi,hoặcsợsệttháiđộhoàinghi,thìchúngtađangtướcbỏcủachúng,lấyđicủachúngnhữngcôngcụcầnđểquảnlýtươnglaicủachúng.
Chương19.LÀMGÌCÓCÂUHỎINGỚNGẨN
Chonênchúngtôicứhỏiđihỏilại
Chotớikhimộtnắmđất
Bịtmiệngchúngtôi–
Nhưngđócóphảilàcâutrảlời?
HeinrichHeine
“Lazarus”(1854)
ỞĐôngPhi,tronghồsơcácloạiđániênđạikhoảng2triệunăm,quývịcóthểtìmthấymộtloạtcôngcụchếtácmàtổtiêncủachúngtađãthiếtkếvàsửdụng.Cuộcsốngcủahọtùythuộcvàoviệcchếtạovàsửdụngnhữngcôngcụnày.Dĩnhiên,đâylàcôngnghệThờikỳĐáMới.Theothờigian,nhữngloạiđáđặcbiệtphùhợpđượcsửdụngđểđập,xắt,lóc,cắt,vàđẽo.Mặcdùcónhiềucáchchếtáccôngcụđánhưngcáiđángchúýlàởmộtnơinàođótrongcảthuỗithờigiandài,cáccôngcụđượcchếtácbằngcáchthứcnhưnhau–điềuđócónghĩalàphảicónhữngthiếtchếgiáodụctừhàngtrămnghìnnămtrước,thậmchínếuđóchỉlàmộthệthốnghọcviệc.Trongkhirấtdễchỉranhữngđiểmtươngđồng,cũngkhôngkhógìhìnhdungrasựtươngđươngcủacácgiáosưvàsinhviênđóngkhốnày,cáckhóathínghiệm,cáckỳthi,cácbậcxếphạngđánhtrượt,cáclễtốtnghiệp,vàgiáodụcsautốtnghiệp.
Khiđàotạokhôngthayđổitrongsuốtmộtthờigiandài,các
truyềnthốngđượctruyềnlạinguyênvẹnchothếhệsau.Nhưngkhinhữnggìcầnhọchỏithayđổirấtnhanh,đặcbiệtchỉtrongmộtthếhệduynhất,thìcàngkhóbiếtđượcnhữnggìcầndạyvàdạynhưthếnào.Khiđó,sinhviênthanphiềnvềtínhthíchhợpcủanhữngđiềuđượcdạyvàhọc;tháiđộkínhtrọngđốivớinhữngbậccaoniêngiảmsút.Cácgiáoviênthấtvọngtrướctìnhtrạngcácchuẩnmựcgiáodụcdầnsuythoái,cảsinhviênvàgiáoviênđềucầudạychínhmìnhmộtkỹnăngquantrọng–họccáchhọc.
---
Ngoạitrừtrẻnhỏ(vốnchưađủhiểubiếtđểđặtranhữngcâuhỏiquantrọng),chỉvàingườitrongchúngtadànhthờigianthắcmắctạisaoTựnhiênlạinhưthếnày;Vũtrụđếntừđâu,hayliệucóphảinóvẫnluônởđó;liệuthờigianmộtngàynàosẽtrôingượclạivàkếtquảxảyratrướcnguyênnhânkhông;hayliệucónhữnggiớihạnđốivớinhữnggìconngườicóthểbiếtkhông.Thậmchícónhữngđứatrẻ,vàtôiđãgặpmộtvàicháu,muốnbiếtmộtlỗđentrôngnhưthếnào;mảnhvậtchấtnhỏnhấtlàgì;tạisaochúngtalạinhớquákhứnhưngkhôngphảitươnglai;vàtạisaolạicómộtVũtrụ.
Thỉnhthoảng,tôilạicómaymắndạymộtlớpnhàtrẻhoặclớpmột.Nhiềucháunhỏlànhữngnhàkhoahọcbẩmsinh–mặcdùvẫncònrấthoàinghivềnhữngđiềukỳdiệu.Chúngrấttòmò,háohứcmuốntìmhiểukiếnthức.Nhữngcâuhỏikhơigợivàhiểubiếtđượcchúngtớitấpđặtra.Chúngthểhiệnsựnhiệttìnhrấtlớn.Tôicònđượchỏinhữngcâuhỏinốitiếpvớicâuhỏitrướcđó.Chúngchưabaogiờnghenóiđếnkháiniệmvề“câuhỏingớngẩn.”
Nhưngkhinóichuyệnvớihọcsinhtrunghọc,tôithấykháchẳn.Chúngghinhớ“sựthật.”Nhìnchung,niềmvuikhámphá,cuộcsống
saunhữngsựthậtđó,khônghềcóởchúng.Chúngđãđánhmấtrấtnhiềuphảnứngngạcnhiênthúvị,vàcònlạirấtíttháiđộhoàinghi.Chúnglolắngvềchuyệnđặtranhữngcâuhỏi“ngớngẩn;”chúngsẵnsàngchấpnhậnnhữngcâutrảlờichưathíchđáng;chúngkhôngđặtranhữngcâuhỏinốitiếp;cănphòngchỉtoànnhữngcáiliếcmắtđểđánhgiátháiđộtánđồngcủabạnbèxungquanh.Chúngđếnlớpvớinhữngcâuhỏiđượcviếtratrêncácmẩugiấy,màchúngđãlénkiểmtra,chờđợiđếnlượtmìnhvàkhôngnhớtớibấtkỳtranhluậnnàomàbạnbèđãđưaravàolúcđó.
Cógìđóđãxảyragiữalớp1vàlớp12,vàđókhôngchỉlàvấnđềtuổidậythì.Tôiđoánrằngđómộtphầnlàáplựcbạnbèkhôngmuốnngườikhácgiỏihơn(trừtrongthểthao);mộtphầnvìxãhộidạycáchhàilòngtạmthời;mộtphầnvìấntượngrằngkhoahọchoặctoánhọcsẽkhôngmuađượcchoquývịmộtchiếcxehơithểthao;mộtphầnvìhọcsinhkhôngmấykỳvọng;vàmộtphầnvìkhôngcónhiềuphầnthưởnghoặchìnhảnhnhânvậttiêubiểutrongthảoluậnvềkhoahọchoặccôngnghệ-hoặcthậmchítrongviệchọchỏi.Sốítcònquantâmlàthìđềubịchọcghẹolà“lậpdị”,“tinhtướng”hoặc“hâmhấp.”
Nhưngvẫncònđiềugìđó:Tôithấynhiềungườilớnthoáitháckhitrẻemnêuranhữngcâuhỏikhoahọc.TạisaoMặtTrănglạitròn?Trẻemhỏinhưvậy.Tạisaocỏlạimàuxanh?Giấcmơlàgì?Tacóthểđàomộtcáihốsâubaonhiêu?Sinhnhậtcủathếgiớilàngàynào?Tạisaochúngtalạicóngónchân?Quánhiềugiáoviênvàphụhuynhtrảlờivớitháiđộbựcdọchoặcbongđùa,hoặcnhanhchóngchuyểnsangchuyệnkhác:“ThếemmuốnMặtTrăngthếnào,hìnhvuôngchăng?”Trẻemnhanhchóngnhậnrarằngkiểucâuhoinhưthếnàykhiếnngườilớnbựcbội.Chỉthêmmộtvàitrảinghiệmnữanhưthếnày,đứatrẻsẽchẳngmànggìđếnkhoahọc.Tạisaongười
lớnlạiphảigiảvờhiểubiếtkhoahọcđốivớitrẻemdưới6tuổi,cảđờitôicũngkhônghiểuđược.Cógìsaivớiviệcthừanhậnrằngchúngtakhôngbiếtgìđó?Lòngtựtrọngcủachúngtaquáyếu?
Thêmnữa,nhiềucâuhỏiđivàonhữngvấnđềrấtsâucủakhoahọc,mộtsốcònchưađượcgiảiquyếtthấuđáo.TạisaoMặtTrănglạihìnhtròncóliênquanđếnsựthậtrằnglựchấpdẫnlàlựctrungtâmkéomọithứvềphíatrungtâm,vàđếnđộcứngcủađá.Cỏmàuxanhdĩnhiênlànhờsắctốdiệplục–chúngtađềubiếtđiềuđókhihọctrunghọc–nhưngtạisaocâycỏlạicóchấtdiệplục?Nghecóvẻngớngẩn,vìMặtTrờitỏaranănglượnglớnnhấtởsắcvàngvàlụctrongquangphổ.Tạisaocâycỏkhắpthếgiớilạiloạibỏánhnắngcóbướcsóngdồidàonhất?CólẽđâylàmộttainạntừlịchsửcổxưacủasựsốngtrênTráiĐất.Nhưngvẫncógìđóchúngtachưahiểuliênquanđếnlýdotạisaocỏlạixanh.
Cónhiềuphảnứnghayhơnlàlàmchotrẻcảmthấyhỏinhữngcâuhỏisâutạoramộtsailầmmangtínhxãhội.Nếuchúngtacóýtưởngchocâutrảlời,chúngtacóthểcốgắnggiảithích.Thậmchímộtcốgắngkhônghoànchỉnhcũngtạoracảmgiácantâmvàkhíchlệ.Nếuchúngtakhôngcóýtưởngchocâutrảlời,chúngtacóthểtratừđiểnbáchkhoa.Nếuchúngtakhôngcótừđiển,chúngtacóthểdẫntrẻtớithưviện.Hoặcchúngtacóthểnói:“Chúchưacócâutrảlời.Cólẽchưaaibiếtcả.Cólẽkhicháulớnlên,cháusẽlàngườiđầutiêntìmra.”
Cónhữngcâuhỏirấtngâythơ,nhữngcâuhỏitẻngắt,nhữngcâuhỏitrúctrắc,nhữngcâuhỏiđặtrasaukhicóngườihỏitựtráchmócbảnthân.Nhưngmọicâuhỏiđềulàmộtlờikêugọiđượctìmhiểuthếgiới.Khôngcócáigọilàcâuhỏingớngẩn.
---
Tôikhôngtínhloạtcâuhỏi“tạisao”mànhữngbéhaituổithỉnhthoảnglạiđặtravớichamẹ-cólẽchỉnhằmtìmcáchkiểmsoáthànhvicủangườilớn.–TG
---
Nhữngđứatrẻtòmò,thôngminhlànguyênkhícủaquốcgiavàthếgiới.Chúngcầnđượcquantâm,bồidưỡng,vàkhuyếnkhích.Nhưngchỉkhuyếnkhíchthôithìchưađủ.Chúngtacònphảitraochochúngnhữngcôngcụcầnthiếtđểsuynghĩ.
---
Mộttiêuđềubáoghi:“Chínhthứcchúngtarấtkhôngưakhoahọc.”Quacácbàithidànhcholứatuổi17ởnhiềuvùngtrênthếgiới,HoaKỳđứngchótbảngvềđạisố.Trongcácbàikiểmtragiốngnhau,trẻemHoaKỳđạttrungbình43%trongkhitrẻNhậtđạt78%.Trongcuốnsáchcủatôi,78%làkhácao–nótươngđươngvớiC+,hoặcthậmchícólẽlàB-;43%tươngđươngvớiF.Trongmộtbàikiểmtrahóahọc,chỉcóhọcsinhở2trongsố13quốcgiacókếtquảkémhơnHoaKỳ.Anh,SingaporevàHongKongđạtkếtquảcaođếnmứchọgầnnhưngoạihạng,và25%sốhọcsinhCanada18tuổibiếtrõvềhóahọc,tươngđươngvới1%sốhọcsinhtrunghọcphổthôngMỹ(trongchươngtrìnhhóahọcthứhai,vàhầuhếtđềutheohọccácchươngtrìnhsắpxếp“nângcao”).Kếtquảcaonhấttrongsố20lớp5ởMinneapoliscũngthuaxaconsố1trongsố20lớpởSendai,NhậtBản,và19trongsố20lớpởĐàiBắc,ĐàiLoan.HọcsinhHànQuốcvượtxahọcsinhMỹởtấtcảcáclĩnhvựctoánhọcvàkhoahọc,vàtrẻ13tuổiởBritishColumbia(thuộcTâyCanada)vượtxabạnbècùngtranglứangườiMỹ(ởmộtsốkhuvực,chúngcòngiỏihơncả
bạnbèHànQuốc).TrongsốtrẻemMỹ,22%nóichúngkhôngthíchtrườnghọc;chỉcó8%trẻHànQuốcnóivậy.NhưnghaiphầnbatrẻMỹ,trongkhichỉcó¼ởHànQuốc,nóirằngchúng“giỏitoánhọc.”
NhữngxuhướngảmđạmnhưvậyđốivớihọcsinhtrungbìnhtạiHoaKỳthỉnhthoảnglạiđược“đềnbù”bởithànhtíchcủanhữngsinhviênxuấtsắc.Năm1994,cácsinhviênMỹtạiOlympiadToánhọcQuốctếtổchứcởHongKongđãđạtđượcsốđiểmtuyệtđốichưatừngcótiềnlệ-đánhbại360sinhviênkhácđếntừ68quốcgiatrongcácmônđạisố,hìnhhọcvàlýthuyếtsốhọc.Mộttrongsốsinhviên,JeremyBem,17tuổi,đãnhậnxét“Cácbàitoánlànhữngcâuđốlogic.Khôngcólộtrìnhthôngthường–tấtcảrấtsángtạovànghệthuật.”Nhưngởđâytôikhônglolắngvềviệctạoramộtthếhệnhữngnhàkhoahọcvàtoánhọchạngnhất,màlàmộtdânsốkhông‘mùchữ’vềmặtkhoahọc.
SáumươibaphầntrămngườiMỹtrưởngthànhkhôngnhậnthứcđượcrằngloàikhủnglongcuốicùngchếttrướckhiconngườiđầutiênxuấthiện;75%khôngbiếtrằngcácchấtkhángsinhgiếtđượcvikhuẩnnhưngkhôngdiệtđượcvirus;57%khôngbiếtrằng“cácđiệntíchnhỏhơncảnguyêntử.”ThămdòdưluậnchothấykhoảngmộtnửangườiMỹtrưởngthànhkhôngbiếtrằngTráiĐấtquanhquanhMặtTrờivàmấtmộtnămchochutrìnhđó.TôicóthểthấytrongcáclớphọcbậcđạihọccủatôitạiĐạihọcCornellnhữngsinhviênxuấtsắckhôngbiếtrằngcácvìsaomọcvàlặnvàobanđêm,vàthậmchírằngMặtTrờicũnglàmộtngôisao.
Dosáchkhoahọcviễntưởng,hệthốnggiáodục,NASA,vàvaitròcủakhoahọctrongxãhội,ngườiMỹđượctiếpcậnvớinhữngtrithứccủaCopernicuscaohơnmộtngườitrungbình.Mộtcuộcthămdònăm1993doHộiKhoahọcCôngnghệTrungQuốcthựchiệncho
thấy,giốngnhưtạiMỹ,chưađầymộtnửasốngườiởTrungQuốcbiếtrằngTráiĐấtquayxungquanhMặtTrờimộtlầnmộtnăm.CóthểrấtthúvịlàhơnbốnthếkỷrưỡisauCopernicus,hầuhếtngườidântrênTráiĐấtvẫnnghĩ,trongthâmtâmhọ,rằnghànhtinhcủachúngtađứngbấtđộngtạitrungtâmVũtrụ,vàrằngchúngtarất“đặcbiệt.”
Đâylànhữngvấnđềđiểnhìnhtrong“vănchươngkhoahọc.”Kếtquảthậtkinhkhủng.Nhưngchúngđánhgiáđiềugì?Họcthuộclòngnhữnglờituyênbốcủagiớichức.Điềulẽrahọnênđặtcâuhỏilàlàmthếnàochúngtabiết–rằngkhángsinhcósựphânbiệtgiữacácloạivikhuẩn,rằngđiệntíchcòn“nhỏhơn”cảnguyêntử,rằngMặtTrờilàmộtngôisaomàTráiĐấtquayxungquanhtrongvòngmộtnăm.Nhữngcâuhỏinhưthếlàmộtsốđochínhxácvềhiểubiếtkhoahọccủacôngchúng,vàkếtquảcủanhữngkiểmnghiệmnhưvậyrõràngvẫnrấtnản.
NếuquývịchấpnhậnsựthậttừmọingôntừtrongKinhThánh,khiđóTráiĐấtphảiphẳng.ĐiềutươngtựvớikinhQu’ran.Khiđó,việctuyênbốrằngTráiĐấthìnhtròncónghĩalàquývịlàmộtkẻvôthần.Năm1993,cơquantôngiáotốicaocủaSaudiArabia,SheikAbdel-AzizIbnBaaz,đãđưaramộtsắclệnhtuyênbốrằngthếgiớiphẳng.BấtkỳaitinTráiĐấttrònđềukhôngtinvàoChúatrờivàsẽbịtrừngphạt.Trongrấtnhiềuđiềuvôlý,bằngchứngrõràngchothấyTráiĐấthìnhcầu,donhàthiênvănhọcngườiGreco-AiCậpởthếkỷ2làClaudiusPtolemaeustíchlũy,đượctruyềnbásangPhươngTâybởicácnhàthiênvănhọcngườiHồigiáovàArab.Vàothếkỷ9,họđặttênchocuốnsáchcủaPtolemytrongđóchứngminhhìnhcầucủaTráiĐấtlàAlmagest(Điềuvĩđạinhất).
Tôigặprấtnhiềungườibựctứcvớithuyếttiếnhóa,nhữngngườirấtthíchđượclàsảnphẩmdoChúatạorahơnlàrađờitừnhữnglực
hóahọcvàvậtlýkhôngnhìnthấyđâutrảiquathờigiandài.Họcũngcóxuhướngngạitìmkiếmbằngchứng.Bằngchứngchẳngcómấythứđángquantâm:Nhữnggìhọmuốntinlàsựthậtthìhọtinchínhlàsựthật.Chỉcó9%ngườiMỹchấpnhậnpháthiệnquantrọngcủasinhhọchiệnđạirằngconngười(vàtấtcảcácloàikhác)dầndầntiếnhóanhờnhữngquátrìnhtựnhiêntừmộtchuỗiliêntiếpcácsinhvậtcổxưahơnvàkhôngcầnđếnsựcanthiệpcủathầnthánhnàocả.(Khiđượchỏihọchấpnhậnthuyếttiếnhóahaykhông,45%ngườiMỹđápcó.Consốnàylà70%ởTrungQuốc).KhibộphimCôngviênkỷJurassđượctrìnhchiếuởIsrael,nóbịmộtsốgiáosĩChínhthốnggiáolênánvìnóchấpnhậnthuyếttiếnhóavàvìnódạyrằngkhủnglongsốngcáchđây100triệunăm–trongkhi,nhưđượctuyênbốtạimọilễcướiDoTháivàLễmừngNămmớiRoshHashonah,Vũtrụchưađến6000nămtuổi.Bằngchứngrõràngnhấtvềsựtiếnhóacủachúngtacóthểtìmthấytrongbộgiencủachúngta.Nhưngmỉamaithay,tiếnhóavẫnđangbịbácbỏbởinhữngngườimàDNAcủachínhhọkhẳngđịnhđiềuđó–trongcáctrườnghọc,tạitòaán,trongcácnhàxuấtbảnsáchgiáokhoa,vàliênquanđếncâuhỏichúngtacóthểgâyrađauđớnđếnmứcnàochocácloàiđộngvậtkhácmàkhôngvượtquangưỡngđạođức.
TrongthờiĐạiSuythoái,cácgiáoviênđượcbảođảmvềviệclàm,cólươngcao,vàđượckínhtrọng.Dạyhọclàmộtnghềđượcngưỡngmộ,mộtphầnvìhọctậpđượcthừanhậnnhưconđườngthoátkhỏinghèođói.Ngàynay,điềuđókhôngcònmấyđúngnữa.Vàvìthếgiảngdạykhoachọc(vànhữngmônkhác)cũngthườngxuyênđượcthựchiệnmộtcáchkhôngthíchhợpvàrấttẻnhạt,nhữngngườilàmcôngviệcgiảngdạy,thậtngạcnhiên,córấtíthoặckhônghềđượcđàotạovềnhữngmôncủahọ,thiếukiênnhẫnvềphươngphápvànóngvộimuốncóđượcnhữngpháthiệnkhoahọc–vàđôikhibảnthânhọkhôngphânbiệtđượckhoahọcvớigiảkhoa
học.Nhữngngườicóđàotạohẳnhoithườngtìmnhữngcôngviệchưởnglươngcaohơnởđâuđó.
Trẻemcầnkiếnthứcthựchànhvớiphươngphápthựcnghiệmchứkhôngphảichỉđọcvềkhoahọctrongmộtcuốnsách.Chúngtacóthểnghenóivềquátrìnhoxyhóacủasápkhigiảithíchvềngọnlửanến.Nhưngchúngtacócảmnhậnsinhđộnghơnvềnhữnggìdiễnranếuchúngtachứngkiếnngọnnếncháytrongmộtchiếcchuôngthủytinhchotớikhikhícarbondioxideđượctạoratrongquátrìnhcháyphủkínbấcnến,chặnmấtquátrìnhtiếpxúcvớioxy,vàngọnlửachậpchờnrồitắt.Chúngtacóthểđượcdạyvềcáctithểtrongtếbào,cáchchúngthựchiệnquátrìnhoxyhóathứcăngiốngnhưngọnlửađốtcháysápnến,nhưngsẽhoàntoànkháchẳnkhinhìnthấychúngdướikínhhiểnvi.Chúngtacóthểnghenóivềoxyrấtcầnthiếtchosựsốngcủacácsinhvậtnhưnglạikhôngtốtcholoàikhác.Nhưngchúngtabắtđầuthậtsựhiểukhichúngtakiểmchứngluậnđiểmnàytrongmộtchiếcchuôngthủytinhbịhútcạnoxy.Khíoxyđãlàmgìchochúngta?Tạisaochúngtachếtnếuthiếunó?Khíoxytrongkhôngkhíđếntừđâu?Nguồncungcấpoxybềnvữngđếnmứcnào?
Thửnghiệmvàphươngphápkhoahọccóthểđượcdạytrongnhiềuvấnđềchứkhôngchỉlàkhoahọc.DanielKunitzlàmộtbạnhọccủatôithờitrunghọc.Anhấydànhcảđờitrongvaitròmộtgiáoviênkhoahọcxãhộirấtsángtạoởtrườngtrunghọc.MuốnchohọcsinhhiểuvềHiếnphápHoaKỳư?Quývịcóthểđọcnólên,từngĐiềumột,vàsauđóthảoluậntạilớp–nhưng,buồnthay,điềunàysẽkhiếnhầuhếthọcsinhbuồnngủ.HayquývịcóthểthửphươngphápcủaKunitzxem:QuývịcấmhọcsinhđọcHiếnpháp.Thayvàođó,quývịgiaochocácem,cứemchomỗibang,thamgiamộtHộinghịHiếnpháp.Quývịtómtắtmộtcáchchitiếtchotừngnhómtrongsố
13nhómnàyvềnhữngquyềnlợicụthểcủabangvàkhuvựccủahọ.ĐoànđạibiểuNamCarolina,vídụnhưvậy,đượcnóivềtínhưuviệtcủabông,sựcầnthiếtvàvấnđềđạođứccủanạnbuônbánnôlệ,hiểmhọanàysinhdomiềnBắccôngnghiệp,vânvân.Mườibađoànđaibiểunhómhọp,vớisựchỉdẫncủakhoa,nhưngchủyếutựcácem,phảiviếtramộtbảnhiếnpháptrongvàituần.Sauđó,cácemmớiđọcHiếnphápthật.CácemhọcsinhđãdànhquyềntuyênbốchiếntranhchoTổngthống.Cácđạibiểunăm1787thìgiaoquyềnđóchoQuốchội.Tạisao?Cácemhọcsinhđãgiảiphóngnôlệ.CònHộinghịHiếnphápchínhthứcthìkhông.Tạisao?Cáchlàmnàyđòihỏigiáoviênphảichuẩnbịnhiềuhơnvàsinhviênphảilàmviệcnhiềuhơn,nhưngtrảinghiệmthìkhôngthểquên.KhôngkhókhinghĩrằngcácquốcgiatrênTráiĐấtsẽtốthơnnếumọicôngdânđềuđượctrảiquamộttrảinghiệmsosánh.
Chúngtacầnnhiềutiềnhơnchocôngtácđàotạovàlươngcủagiáoviên,vàchocácphòngthínghiệm.NhưngtrêntoànnướcMỹ,vấnđềngânsáchtrườnghọcthườngbịbác.Khôngaigợiýrằngtiềnthuếđượcdùngchongânsáchquốcphòng,hayđểbaocấpnôngnghiệp,hoặcđểloạibỏcácchấtthảiđộchại.Tạisaolạchỉcógiáodục?Tạisaokhônghỗtrợnótừtiềnthuếchungởcấpđịaphươngvàbang?Thếcònmộtloạithuếgiáodụcđặcbiệtchonhữngngànhcónhucầuđặcbiệtđốivớinhâncôngđượcđàotạovềmặtkỹthuậtthìsao?
HọcsinhMỹkhôngthựchiệnđủnhiệmvụởtrường.Có180ngàytrongmộtniênkhóatiêuchuẩntạiHoaKỳ,sovới220ởHànQuốc,khoảng230ởĐức,và243ởNhậtBản.TrẻemtạimộtsốnướcnàyđếntrườngcảvàothứBảy.MộthọcsinhtrunghọcbìnhthườngởMỹdành3,5tiếngmỗituầnchobàitậpvềnhà.Tổngthờigiandànhchohọctập,trongvàongoàilớphọc,chỉkhoảng20tiếngmỗituần.
Họcsinhlớp5ởNhậttrungbìnhdành33tiếngmỗituần.NhậtBản,chỉbằngnửadânsốHoaKỳ,mỗinămsảnsinhrasốnhàkhoahọcvàkỹsưcótrìnhđộcaonhiềugấpđôiHoaKỳ.
Trongsuốt4nămtrunghọc,sinhviênMỹdànhchưatới1.500tiếngchonhữngmônhọcnhưtoán,khoahọc,vàlịchsử.SinhviênNhật,PhápvàĐứcdànhsốthờigiannhiềugấpđôi.Mộtbáocáonăm1994doBộGiáodụcHoaKỳthựchiệnlưuý:
Mộtngàyhọcthôngthườnghiệnnaycầnphảiphùhợpvớitoànbộnhữngyêucầuđốivớinhữnggìđượcgọilà“côngviệcmớicủanhàtrường”–giáodụcvềantoàncánhân,vấnđềngườitiêudùng,AIDS,bảotồnvànănglượng,cuộcsốnggiađình,vàđàotạoláixe.
Vìthế,donhữngthiếuhụtcủaxãhộivàbấtcậpcủagiáodụcởnhà,chỉkhoảngbatiếngđượcdànhramỗingàychocácmônhọcthuậtcơbảnđốivớibậctrunghọc.
Cómộtquanniệmrấtphổbiếnrằngkhoahọc“quákhó”đốivớingườibìnhthường.Chúngtacóthểthấyquanniệmnàyđượcphảnánhtrongconsốthốngkêrằngchỉkhoảng10%họcsinhtrunghọcMỹtừngchọnmộtkhóahọcvềvậtlý.Điềugìlàmchokhoahọcđộtnhiên“quákhó”nhưvậy?TạisaonókhôngquákhóchonhữngcôngdânởtấtcảcácnướckhácvốnđangvượtxaHoaKỳ?ĐiềugìđãxảyravớicácthiêntàikhohọcMỹ,cảicáchcôngnghệ,vàlaođộngchămchỉ?NgườiMỹtừngrấttựhàovềnhữngnhàphátminhcủahọ,nhữngngườiđiđầutronglĩnhvựcđiệnbáo,điệnthoại,đènđiện,máyhát,ôtô,vàmáybay.Ngoạitrừmáyvitính,tấtcảnhữngthứđódườngnhưlàchuyệncủaquákhứ.Toànbộ“sựtàihoaYankee”đãđiđâucảrồi?
HầuhếttrẻemMỹkhônghềnguđộn.Mộtphầnlýdochúng
khôngchămhọclàchúngítnhậnđượcnhữnglợiíchvậtchấtkhichúnglàmnhưvậy.Khảnăng(tứclàhiểubiếtmọiviệctrênthựctế)vềkỹnăngnói,toánhọc,khoahọcvàlịchsửhiệnnaykhônglàmtăngthunhậpchothanhniêntrongtámnămđầutiênsaukhihọcrờitrườngtrunghọc–nhiềungườitrongsốhọlàmdịchvụthayvìnhữngcôngviệcmangtínhcôngnghiệp.
Trongnhữngngànhsảnxuấtcủanềnkinhtế,mặcdùvậy,câuchuyệnthườnglạikháchẳn.Chẳnghạn,cócácnhàmáyđồnộithấtđangcónguycơngừngkinhdoanh–khôngphảivìkhôngcókháchhàng,màvìcóquáítcôngnhâncóthểthựchiệnđượcnhữngphéptínhđơngiản.Mộtcôngtyđiệntửlớnbáocáorằng80%sốđơnxinviệccủahọkhôngthểquađượcbàikiểmtratoánlớp5.HoaKỳđãmấtkhoảng40tỉđôlamộtnăm(chủyếuthấtthoátnăngsuấtvàchiphígiáodụcbổtúc)bởivìcôngnhânkhôngbiếtđọc,viết,làmtínhhoặcsuynghĩ,vớimứcđộquátrầmtrọng.
TrongmộtkhảosátcủaỦybanKhoahọcQuốcgiaHoaKỳđốivới139côngtycôngnghệcaotạinướcnày,cácnguyênnhânchínhcủatìnhtrạngsuygiảmnghiêncứuvàpháttriểncóthểquychochínhsáchquốcgiagồm(1)thiếuchiếnlượcdàihạnđểgiảiquyếtvấnđề;(2)quáítchúýđếnđàotạocácnhàkhoahọcvàkỹsưtươnglai;(3)quáđầutưvào“quốcphòng,”vàkhôngđầutưđủchonghiêncứuvàpháttriểndânsự;và(4)quáítchúýđếngiáodụctrướcđạihọc.Thiếuquantâmsẽdẫnđếnngudốt.Nỗiámảnhkhoahọccũnglàcănbệnhtruyềnnhiễm.
NhữngngườiởMỹcóquanđiểmkhoahọchữuíchnhấtcóxuhướnglànamthanhniêndatrắng,giàucó,trìnhđộđạihọc.NhưngbaphầntưsốcôngnhânmớiởMỹtrongthậpkỷtiếptheosẽlàphụnữ,khôngphảingườidatrắng,vàlàdidân.Sựthấtbạitrongviệc
làmtăngnhiệttìnhcủahọ-đấylàkhôngnóigìđếnsựphânbiệtđốixửchốnglạihọ-khôngchỉlàbấtcông,màcònlàđiềungudốtvàthấtsách.Nósẽtướcđicủanềnkinhtếnhữngcôngnhâncókỹnăngvốnrấtcầnthiết.
Hiệnnay,nhữngsinhviêngốcHyLạpvàgốcPhiđangđạtkếtquảtrongcácbàikiểmtrakhoahọctiêuchuẩntốthơnsovớicuốithậpniên1960,nhưnghọlànhữngngườiduynhấtnhưvậy.LỗhổngtoánhọctrungbìnhgiữahọcsinhtốtnghiệptrunghọcdatrắngvàdađenởHoaKỳvẫncònrấtlớn–haiđếnbabậchọc;nhưngkhoảngcáchgiữahọcsinhtốtnghiệptrunghọcdatrắngởHoaKỳvàởNhậtBản,Canada,Anhquốc,hoặcPhầnLancònlớngấphơnhailần(trongđóhọcsinhMỹởphíasau).Nếuquývịbiếngnhácvìthiếuđộngcơvàđượcgiáodụckem,quývịsẽkhônghiểubiếtnhiều–khônghềcóbímậtgìởđây.NgườiMỹgốcPhicậnSaharacóbốmẹđượchọcđạihọccóthànhtíchhọcđạihọcchẳngkémgìvớibạnbèdatrắngvùngnôngthônvàcóchamẹhọcđạihọc.Theomộtsốthốngkê,việctuyểnmộttrẻnghèovàomộtchươngtrìnhHeadStart1làmtănggấpđôicơhộichoemđócócôngănviệclàmsaunày;mộtngườihoànthànhchươngtrìnhUpwardBound2chắcchắnsẽđượchọcđạihọccaogấp4lần.Nếuchúngtanghiêmtúc,chúngtabiếtcầnphảilàmgì.
---
1. HeadStartlàchươngtrìnhcủaBộYtếvàDịchvụConngườiHoaKỳnhằmcungcấpcácdịchvụgiáodụctoàndiện,ytế,dinhdưỡngvàsựthamgiacủaphụhuynhdànhchotrẻcóthunhậpthấpcùnggiađình.Khởiđầunăm1965,HeadStartbanđầulàmộtchươngtrìnhhọchèđểdạychotrẻemnghèotrongmộtvàituầnnhữnggìcầnbiếtđểbắtđầuhọcmẫugiáo.Chươngtrình
đượcmởrộngvàocácnăm1981và2007.ĐâylàmộttrongnhữngchươngtrìnhkéodàinhấtnhằmgiảiquyếttìnhtrạngnghèokhótạiHoaKỳ.Chođếncuốinăm2005,hơn22triệutrẻởđộtuổivỡlòngđãđượcthamgiachươngtrình.-ND
2. UpwardBoundlàchươngtrìnhgiáodụctạiHoaKỳdochínhquyềnliênbangtàitrợ.ĐâylàmộttrongnhiềuchươngtrìnhmangtênTRIO,rađờitheoLuậtGiáodụcĐạihọc1965.CácchươngtrìnhUpwardBoundđượcBộGiáodụcHoaKỳtriểnkhaivàgiámsátvớimụctiêucungcấpchomộtsốnhómhọcsinhtrunghọc(ngườicóthunhậpthấp,ngườicóchamẹkhônghọcđạihọc,ngườisốngtạivùngnôngthôn)nhữngcơhộitốthơnđểhọcđạihọc.-ND
---
Vậycòncaođẳngvàđạihọc?Cónhữngbướcđirõràngcầnthựchiện:vịthếđượccảithiệndựavàothànhcôngtronggiảngdạy,vàviệcthăngthưởngcủagiáoviệcdựavàothànhtíchsinhviêncủahọatrongcáckỳthichuẩnhóamàcảhọcsinhlẫnngườichấmđềukhôngbiếtnộidung;lươngchogiáoviêntiếpcậnđượcnhữnggìhọcóthểthuđượctrongngành;tăngthêmhọcbổng,họcbổngnghiêncứu,vàtrangthiếtbịthínghiệm;cácgiáotrìnhvàsáchgiáokhoagiàusứctưởngtượng,tạocảmhứngtrongđócácthànhviênchủchốtcủakhoađóngvaitròchính;cáckhóathínghiệmbắtbuộcđốivớimọisinhviênmuốntốtnghiệp;vàsựquantâmđặcbiệtđếnnhữngngườivốnkhôngcótruyềnthốngkhoahọc.Chúngtacũngcóthểkhuyếnkhíchnhữngnhàkhoahọchọcdànhthêmthờigianchogiáodụccông–giáotrình,bàigiảng,cácbàiviếttrênbáovàtạpchí,xuấthiệntrêntruyềnhình.Vàcóthểrấtnênthửmộtkhóahọcbắtbuộcvềlốitưduyhoàinghivàcácphươngphápkhoahọcdànhcho
sinhviêncácnămđầu.
---
NhânvậtthầnbíWilliamBlakeđămđămnhìnMặtTrờivàthấycácthiênthầnởđó,trongkhinhữngngườikhác,ngườitrầnmắtthịthơn,“chỉnhậnthấymộtvậtcókíchcỡvàmàusắctựanhưmộtđồngguineavàng.”PhảichăngBlakethậtsựnhìnthấycácthiênthầntrênMặtTrời,hayđólàmộtnhầmlẫngiácquanhoặcnhậnthức?TôibiếtchẳngcóbứcảnhMặtTrờinàochothấybấtkỳđiềugìkiểuđócả.PhảichăngBlakeđãnhìnthấynhữnggìcácmáyảnhvàkínhviễnvọngkhôngnhìnthấy?HaylờigiảithíchnóidốitrongđầuBlakenhiềuhơnsovớibênngoài?HaysựthậtvềbảnchấtcủaMặtTrờinhưkhoahọchiệnđạihélộkhônghềtuyệtvờinhưvậy:khôngcóthiênthầnhayđồngtiềnvàngnàocả,chỉlàmộtkhốicầukhổnglồcóthểchứađượccả1triệuTráiĐất,vàởlõicủanólànhữnghạtnhâncủacácnguyêntửđượcnénchặtvớinhau,khíhydrođượcchuyểnhóathànhkhíhelium,nănglượngtiềmtàngtrongkhíhydrosuốthàngtỉnămđượcgiảiphóng,nhờđóTráiĐấtvàcáchànhtinhkhácđượcsưởiấmvàthắpsáng,vàquátrìnhtươngtựđượclặplại400tỉlầnởđâuđótrongdảiNgânhà?
Bảnthiếtkế,nhữngchỉdẫnchitiếtvàcáclệnhlàmviệcđểtạoraquývịtừconsốkhôngsẽđiềnkínkhoảng1000tậpbáchkhoathưnếuđượcviếtrabằngtiếngAnh.Nhưngmọitếbàotrongcơthểquývịđềucómộtloạtbáchkhoathưkiểunày.MộtchuẩntinhởxađếnmứcánhsángchúngtanhìnthấytừnóbắtđầuhànhtrìnhquacácthiênhàtừtrướckhiTráiĐấthìnhthành.MọiconngườitrênTráiĐấtđềulàhậuduệcủacùngtổtiênkhônghẳnlàngườiởvùngĐôngPhicáchđâyvàitriệunăm,nêntấtcảchúngtađềulàanhemhọvớinhau.
Bấtcứkhinàotôinghĩvềpháthiệnnàođótrongsốnày,tôilạicảmthấychộnrộnphấnkhởi.Timtôiđậprộnlên.Tôikhôngsaokìmđược.Khoahọclàmộtsựngạcnhiênvàhưngphấn.Mỗilầnmộtcontàuvũtrụbayquamộtthếgiớimới,tôilạithấymìnhvôcùngsửngsốt.Cácnhàkhoahọcnghiêncứuvềhànhtinhtựhỏi:“Ồ,phảichăngđiềuđóvẫnvậy?Tạosaochúngtalạikhôngnghĩđếnnhỉ?”Nhưngtựnhiênluônảodiệu,tinhvivàtinhtếhơnsovớinhữnggìchúngtacóthểhìnhdungra.Nếuxétđếnnhữnggiớihạnrànhrànhcủaloàingườichúngta,nhữnggìđángngạcnhiênlàchúngtacóthểthâmnhậpsâuđếnvậyvàonhữngbímậtcủaTựnhiên.
Gầnnhưmọinhàkhoahọcđềutrảiqua,ngaykhoảnhkhắcpháthiệnhoặcđộtnhiênhiểura,mộtcảmgiáckinhngạcđầythànhkính.Khoahọc–khoahọcthuầntúy,khoahọckhôngvìbấtkỳứngdụngthựctiễnnàongoạitrừphụcvụchínhnó–làmộtvấnđềtìnhcảmrấtsâuxavớinhữngngườitheođuổinó,cũngnhưvớinhữngngườikhôngphảinhàkhoahọcnhưngluônsaymêtìmhiểunhữnggìđượckhámphá.
Và,nhưtrongmộtcâuchuyệntrinhthám,đólàniềmvuiđượcnghĩranhữngcâuhỏithenchốt,đượcnghiêncứunhữngcáchgiảithíchkhácnhau,vàthậmchícólẽđượcthúcđẩyquytrìnhpháthiệnkhoahọc.Hãyxemnhữngvídụđượclựachọnngẫunhiênnày,mộtsốrấtđơngiản,mộtsốthìkhông:
Liệucóthểcómộtsốnguyênchưapháthiệnranằmgiữa6và7không?
Liệucóthểcómộtnguyêntốhóahọcchưatìmthấynằmgiữasốnguyêntử6(carbon)vàsốnguyêntử7(nitrogen)không?
Đúng,chấtbảoquảnmớigâyraungthưởchuột.Nhưngđiềugì
xảyranếuquývịphảiđưachomộtngười,rõràngnặnghơnmộtconchuộtrấtnhiều,mộtpound(0,45kg)mỗingàycáithứchấtsinhraungthư?Trongtrườnghợpđó,cólẽchấtbảoquảnmớikhônghềnguyhiểmđếnvậy.Cólẽlợiíchcủaviệcbảoquảnthựcphẩmtrongthờigiandàilấnáthẳnnguycơungthưnhỏxíuchăng?Aiquyếtđịnhđược?Ngườitacầndữliệugìđểđưaramộtquyếtđịnhcẩntrọng?
Trongmộthònđá3,8tỉnămtuổi,quývịtìmthấytỉsốđồngvịcarbonđặctrưngchocácsinhvậtngàynay,vàkháchẳnvớicáctrầmtíchvôcơ.LiệuquývịcósuyluậnvềsựsốngphongphútrênTráiĐấtcáchđây3,8tỉnăm?Haynhữngtàndưhóahọccủanhữngsinhvậthiệnđạihơnđãxâmnhậpvàotronghònđá?Haycómộtcáchđểcácđồngvịtáchkhỏicácquátrìnhsinhhọctrongtảngđá?
Cácsốđonhạycảmcủadòngđiệntrongnãongườichothấykhinhữngkýứcnhấtđịnhhoặccácquátrìnhthầnkinhxảyra,nhữngkhuvựccụthểcủanãođivàohoạtđộng.Liệucóphảiýnghĩ,kýức,vàcảmxúccủaquývịđềuđượctạorabởibảngmạchcụthểcủacácneuronthầnkinhkhông?Liệunócókhảnăngkíchthíchnhữngmạchmớihoặcthayđổinhữngmạchcũtrongnãotheomộtcáchthứclàmthayđổiýkiến,kýức,cảmxúc,nhữngsuydiễnlogichaykhông?Liệusựxáotrộnnhưthếcónguyhiểmkhông?
GiảthuyếtcủaquývịvềnguồngốccủaHệMặtTrờidựđoáncónhiềuđĩakhívàbụiphẳngtrongkhắpdảiNgânhà.Quývịnhìnquakínhthiênvănvàquývịthấynhữngchiếcđĩaphẳngởkhắpmọinơi.Quývịhânhoankếtluậnrằnggiảthuyếtcủamìnhđãđượckhẳngđịnh.Nhưnghóaranhữngcáiđĩamàquývịnhìn
thấylànhữngthiênhàxoắnốcởrấtxadảiNgânhà,vàquátolớnnênkhôngthểlànhữnghệmặttrờimớixuấthiện.Liệuquývịcótừbỏgiảthuyếtcủamìnhkhông?Hayquývịcầntìmkiếmmộtdạngđĩakhác?Hayđâychỉlàmộtbiểuhiệnvềtháiđộkhôngsẵnsàngtừbỏmộtgiảđịnhbịnghingờ?
Mộtcănbệnhungthưđangpháttriểnphátđimộtđiệntíngửitớicáctếbàolótliềnkềcácmạchmáu:“Chúngtôicầnmáu,”điệntínchobiết.Cáctếbàomàngtronglậptứctạoracáccầunốimạchmáuđểcungcấpmáuchocáctếbàoungthư.Quátrìnhnàyxảyranhưthếnào?Liệuđiệntíncóbịchặnhayhủybỏkhông?
Quývịtrộnmàutím,xanhlam,xanhlục,vàng,dacam,vàđỏđểcóđượcmộtthứmàunâuuám.Sauđóquývịphacùngcácmàuđónhạtđivàquývịcómàutrắng.Chuyệngìđãxảyra?
Trongbộgiencủangườivànhiềuđộngvậtkháccócácchuỗithôngtinditruyềnlặplạirấtdài.Mộtsốchuỗinàygâyracácbệnhditruyền.CóphảichínhcácđoạnDNAđólànhữngaxítnucleicđánhlừa,tựtáitạođểphụcvụchínhchúng,khôngthèmđếmxỉagìđếntìnhtrạngcủacơquanmàchúngcưngụ?
Nhiềuđộngvậtcóhànhvirấtlạngaytrướckhixảyrađộngđất.Phảichăngchúngbiếtđiềugìđómàcácnhàđịachấnhọckhôngbiết?
Từngữchỉ“Chúa”củangườiHyLạpvàAzteccổđạigầnnhưgiốngnhau.Phảichăngđâylàbằngchứngvềmốiliênhệhoặcsựtươngđồngnàođógiữahainềnvănminh,haychúngtanênnghĩđếnnhữngtrùnghợpxảyratìnhcờnhưvậygiữahaingônngữhoàntoànkhôngcóliênhệgì?Hoặc,nhưPlatosuynghĩ
trongcuốnCratylus,mộtsốtừngữnhấtđịnhđượchìnhthànhtrongchúngtatừlúcsinhra?
QuytắcNhiệtđộnghọcthứ2nóirằngtrongtoànbộVũtrụ,tìnhtrạnglộnxộntănglênkhithờigiantrôiđi.(Dĩnhiên,cácthếgiớivàsựsốngcùngtríthôngminhcóthểxuấthiện,đikèmvớisựsuygiảmvềtrậttựởđâuđótrongVũtrụ).NhưngnếuchúngtasốngtrongmộtVũtrụtrongđóquátrìnhmởrộngcủaBigBanghiệntạichậplại,dừnghẳnvàđượcthaythếbằngmộtquátrìnhcongót,thìkhiđóliệuQuytắcthứ2nàycóbịđảongược?Liệukếtquảcóthểxảyratrướcnguyênnhânkhông?
Cơthểconngườisửdụngaxíthydrochloricđặctrongdạdàyđểtiêuhủythứcănvàhỗtrợtiêuhóa.Tạisaoaxíthydrochloriclạikhônglàmhỏngdạdày?
Nhữngngôisaogiànhấtdườngnhư,vàothờiđiểmtôiviếtsáchnày,giàhơncảVũtrụ.Giốngnhưtuyênbốchorằngmộtngườiquencónhữngđứaconcòngiàhơncảbàấy,quývịkhôngcầnphảihiểubiếtnhiềumớinhậnrarằngcóngườiđãnhầmlẫn.Đólàai?
Hiệnnaycôngnghệtồntạiđểdichuyểntừngnguyêntử,chonênnhữngthôngđiệpdàivàphứctạpcóthểđượcviếtraởquymôsiêunhỏ.Cũngcóthểtạoranhữngmáymócchỉbằngkíchcỡphântử.Nhữngvídụbướcđầuchocảhai“côngnghệnano”nàyhiệnđãđượcchứngminh.Điềunàysẽđưachúngtatớiđâutrongvàithậpkỷnữa?
Trongmộtvàiphòngthínghiệmkhácnhau,nhữngphântửphứctạpđãđượctìmravàtrongnhữngđiềukiệnthíchhợp,chúngtạorabảnsaocủachínhmìnhtrongốngnghiệm.Mộtsốphântử
nhưthếnày,giốngnhưDNAvàRNA,đượccấuthànhtừcácnucleotide;sốkhácthìkhông.Mộtsốsửdụngcácenzymeđểtăngtốcđộcủaquátrìnhhóahọc;sốkhácthìkhông.Đôikhi,cósaisóttrongquátrìnhsaochép;từlúcđótrởđi,saisótđượcsaochépởcácthếhệphântửliêntiếpnhau.Dođó,tacónhữngloạiphântửtựnhânbảnhơikhácnhaumộtchút,mộtsốsinhsảnnhanhhơnvàhiệuquảhơnsốkhác.Nhữngphântửnàypháttriểnnhanh.Theothờigian,cácphântửtrongốngnghiệmtrởnênngàycànghiệuquả.Chúngtabắtđầuchứngkiếnquátrìnhtiếnhóacủacácphântử.Điềunàyđemlạihiểubiếtđếnđâuvềnguồngốcsựsống?
Tạisaobăngthườngcómàutrắng,nhưngbăngvĩnhcửuthuầnkhiếtlạicómàulam?
SựsốngđãđượctìmthấycáchbềmặtTráiĐấtvàidặm.Sainólạixuốngsâuđếnvậy?
NgườiDogonởCộnghòaMaliđượcmộtnhànhânchủnghọcngườiPhápnóirằngcótruyềnthuyếtchobiếtngôisaoThiênLangcómộtngôisaođồnghànhcựcnặng.ThiênLangtrênthựctếcómộtbạnđồnghànhnhưvậy,mặcdùcầnphảicómộtngànhthiênvănkhátinhvimớipháthiệnranó.Dođó,(1)phảichăngngườiDogonlàhậuduệcủamộtnềnvănminhbịlãngquêntừngnắmgiữnhữngkínhthiênvănquanghọccỡlớnvàngànhvậtlýhọcthiênthểlýthuyết?Hay(2)họđượcnhữngngườingoàiTráiĐấtchỉdẫn?Hay(3)ngườiDogonnghenóivềsaolùntrắngđồnghànhvớiThiênLangtừmộtvịkháchngườiChâuÂu?Hay(4)nhànhânchủnghọcPhápđãnhầmlẫnvàngườiDogontrênthựctếchưabaogiờcótruyềnthuyếtnhưthế?
---
Tạisaocácnhàkhoahọclạithấykhógiảithíchrõràngvềkhoahọc?Mộtsốnhàkhoahọc–baogồmcảmộtsốngườirấtgiỏi–nóivớitôirằnghọrấtthíchphổcập,nhưnglạicảmthấyhọthiếukhảnăngtronglĩnhvựcnày.Hiểubiếtvàgiảithích,họnóivậy,khôngphảilàhaiviệcgiốngnhau.Bíquyếtởđâylàgì?
Tôinghĩchỉcómột:Đừngnóivớiđạichúngnhưkhiquývịnóivớicácđồngnghiệplàmkhoahọc.Cónhữngthuậtngữtruyềntảiđượcýnghĩacủaquývịngaylậptứcvàrấtchínhxácđốivớicácchuyêngiacùngngành.Quývịcóthểphântíchnhữngcấutrúcnàyhằngngàytrongcôngviệcchuyênmôncủamình.Nhưngchúnglạikhôngkhácgìlànhữngđiềuhuyềnbíđốivớinhữngngườikhôngcóchuyênmôn.Hãysửdụngthứngônngữđơngiảnnhấtcóthể.Trênhết,hãynhớmọiđiềunhưthếnàotrướckhibảnthânquývịnắmbắtđượcbấtkỳđiềugìquývịđanggiảithích.Hãynhớđếnnhữnghiểunhầmmàquývịmắcphải,vàlưuýđếnchúng.Hãyghinhớtrongđầurằngđãcólầnkhiquývịkhônghiểunổibấtkỳchitiếtnàonhưthếnày.Hãytómlượcnhữngbướcđầutiênđãdẫndắtquývịtừchỗkhôngbiếtgìđếnvớitrithức.Đừngbaogiờquênrằngtríthôngminhbẩmsinhđượcphânbốrấtrộngtrongloàingườichúngta.Trênthựctế,đâychínhlàbíquyếtthànhcôngcủachúngta.
Nỗlựccầncókhôngđángkể,nhưnglợiíchthìrấtlớn.Nhữngcạmbẫytiềmẩnbaogồmcảviệcquáđơngiảnhóa,nhucầutiếtkiệmkhảnăngchuyênmôn(vàđịnhlượng),khôngđủtintưởngdànhchonhiềunhàkhoahọc,vànhữngđặcđiểmriêngchưađầyđủrútragiữaphéploạisuyhữudụngvớithựctiễn.Rõràng,cầnphảicónhữngthỏahiệp.
Quývịcàngtạorađượcnhữngluậncứnhưvậythìsẽcàngrõlàcáchtiếpcậnnàocótácdụngvàcáchnàokhông.Cósựsànglọctựnhiêncủanhữngẩndụ,hìnhảnh,loạisuyvàgiaithoại.Saumộtthờigian,quývịthấyrằngmìnhcóthểđếnbấtkỳđâumìnhmuốn,vữngbướctrênnhữngbànđạpđãđượcngườitiêudùngkiểmnghiệm.Khiđó,quývịcóthểđiềuchỉnhnhữngluậncứcủamìnhtheonhucầucủamộtnhómcửtọanàođó.
Giốngnhưmộtsốbiêntậpviênvàngườidẫnchươngtrìnhtruyềnhình,mộtsốnhàkhoahọctinrằngcôngchúngquádốtnáthoặcngungốcnênkhônghiểuđượckhoahọc,rằngcôngviệcphổcậphóavềcơbảnlàmộtsựnghiệpchắcchắnthấtbại,hoặcthậmchítươngđươngvớiviệckếtthân,nếukhôngnóilàchungsống,vớikẻthù.Trongsốrấtnhiềuýkiếnphêphánluậnđiểmnày–cùngvớitínhchấtngạomạnkhôngthểchịunổicủanóvàhoàntoànkhôngmàngtớirấtnhiềuvídụvềquátrìnhphổcậpkhoahọccựckỳthànhcông–cóýkiếnchorằngnómangtínhtựkhẳngđịnh.Vàđốivớicácnhàkhoahọc,cũngtựchuốclấythấtbại:
Sựhậuthuẫnquymôlớncủachínhphủdànhchokhoahọccònkhámớimẻ,chỉmớitừThếchiếnII–mặcdùviệcnhữngngườigiàucóvàquyềnthếbảotrợchomộtsốnhàkhoahọclâuhơnrấtnhiều.VớiviệckếtthúcChiếntranhLạnh,quânchủbàiquốcphòngvốnđemlạisựhậuthuẫnchotấtcảcáchìnhthứckhoahọccơbảntrởthànhquânbàikhósửdụngthấyrõ.Chỉmộtphầnvìlýdonày,hầuhếtcácnhàkhoahọc,theotôinghĩ,hiệncảmthấyrấtthoảimáivớiýtưởngvềphổcậpkhoahọc.(Vìgầnnhưtoànbộsựủnghộdànhchokhoahọcđềutừtúitiềncủadânmàra,chonênnhữngnhàkhoahọcphảnđốiviệcphổcậpsẽkhôngkhácgìđánhđuvớiviệctựsát).Nhữnggìcôngchúnghiểuvàđánhgiácaochắcchắncàngđượcủnghộ.Tôikhôngcóýnóirằngphảiviếtnhữngbàibáochotạpchí
ScientificAmerican,lấyvídụnhưvậy,sẽđượcnhữngngườisaymêkhoahọcvàcácnhàkhoahọctrongnhữnglĩnhvựckháctìmđọc.Tôikhôngnóivềviệcgiảngdạynhữngkhóagiớithiệuchosinhviênđạihọc.Tôikhôngnóivềnhữngnỗlựcnhằmtruyềnđạtđiềucốtlõivàcáchtiếpcậnkhoahọctrênbáo,tạpchí,trênphátthanhvàtruyềnhình,trongcácbàigiảngchođạichúng,vàtrongcácsáchgiáokhoabậctiểuhọc,trunghọccơsởvàtrunghọcphổthông.
Dĩnhiên,cầnđưaranhữngđánhgiátrongviệcphổcập.Chớlàmphứctạphoặctỏtháiđộkẻcả.Khicốgắngkhơigợisựquantâmcủacôngchúng,cácnhàkhoahọcthỉnhthoảnglạiđiquáxa–chẳnghạn,trongviệcrútranhữngkếtluậntôngiáophilý.NhàthiênvănhọcGeorgeSmootmổtảpháthiệncủamìnhvềnhữngtínhiệukhôngđềurấtnhỏthuđượctrongquátrìnhphátxạvôtuyếnđếntừvụnổBigBanglà“trựctiếpnhìnthấyChúatrời.”LeonLederman,ngườiđoạtgiảiNobelvậtlý,môtảhạtHiggs,mộtkhốivậtchấtgiảđịnhđanghìnhthành,là“hạtcủaChúa”,vàđặttênnhưvậychomộtcuốnsách.(Theoýkiếncủatôi,chúngđềulàcáchạtcủaChúa).NếuhạtHiggskhôngtồntạithìgiảthuyếtvềChúacóbịbácbỏkhông?NhàvậtlýFrankTiplergợiýrằngcácmáyvitínhtrongtươnglaixasẽchứngminhđượcsựtồntạicủaChúavàphụchồicơthểcủachúngta.
Cáctạpchíđịnhkỳvàtruyềnhìnhcóthểkhơigợisựsắcsảokhichúngđemlạichotamộtnétđạicươngvềkhoahọc,vàđiềunàyrấtquantrọng.Nhưng–ngoàiquátrìnhhọcviệchoặcnhữnglớpvàbuổihộithảođượcthiếtkếthậttốt–cáchtốtnhấtđểphổcậpkhoahọclàthôngquasáchgiáokhoa,sáchphổthông,CD-ROM,vàcácđĩatừ.Quývịcóthểnghiềnngẫmmọiviệc,tiếntriểntheonhịpđộcủachínhmình,xemlạinhữngphầnkhó,sosánhcáctàiliệu,đàosâunghiêncứu.Việcnàyphảiđượcthựchiệnchođúng,vàởtrườnghọcnhìn
chungkhôngđượcnhưvậy.Ởđó,nhưtriếtgiaJohnPassmorenhậnxét,khoahọcthườngđượctrìnhbày
Nhưmộtvấnđềvềcáchhọccácnguyêntắcvàápdụngchúngtheonhữngquytrìnhrậpkhuôn.Nóđượchọcquasáchgiáokhoa,khôngphảibằngcáchđọcnhữngcôngtrìnhcủacácnhàkhoahọclớnhaythậmchínhữngđónggóphằngngàychonềnvănhọckhoahọc…Mộtnhàkhoahọcmớibắtđầu,khácvớingườinghiêncứunhânvăn,khôngcóliênhệtứcthìgìvớithiêntưcả.Trênthựctế…cáckhóahọcởtrườngcóthểthuhútnhầmngườilaovàokhoahọc–nhữngcôbévàcậubékhôngcónănglựcsángtạovàchỉthíchnhữngđiềurậpkhuôn.
Tôichorằngphổcậpkhoahọcsẽthànhcôngnếu,trướchết,nólàmđượcnhiềuđiềuhơnlàchỉlàmlóelênchútngạcnhiên.Đểlàmđượcđiềuđó,cầnphảicungcấpđượckiếnthứcđạicươngvềnhữngpháthiệncủakhoahọcmàkhôngcầngiảithíchquánhiềuxemlàmthếnàođạtđượcnhữngpháthiệnấy.Khắchọamộtđíchđếndễdànghơnlàvẽracảhànhtrình.Nhưng,ởnhữngchỗcóthể,nhữngngườiphổcậpcầncốgắngnêuramộtvàisaisót,nhữngkhởiđầusailầm,nhữngkếtcụcbếtắc,vàtìnhtrạngrốiloạnvôvọngthấyrõtrongcảhànhtrình.Ítnhấtlúcnàyhaylúckhác,chúngtacầnđưarabằngchứngvàđểchongườiđọcrútrakếtluậncủachínhhọ.Điềunàysẽbiếncảiquátrìnhđồnghóakiếnthứcmớithànhpháthiệncủacánhân.Khiquývịtựmìnhcóđượcpháthiện–thậmchínếuquývịlàngườicuốicùngtrênTráiĐấtnhìnthấyánhsáng–quývịsẽkhôngbaogiờquênđược.
Khicònlàthanhniên,tôirấtcócảmhứngnhờnhữngcuốnsáchkhoahọcphổthôngvànhữngbàiviếtcủaGeorgeGamow,JamesJeans,ArthurEddington,J.B.S.Haldane,JulianHuxley,Rachel
Carson,vàArthurC.Clarke–tấtcảđềuđượcđàotạo,vàđaphầnlànhữngnhânvậthàngđầutronglĩnhvựckhoahọc.Sựthịnhhànhcủanhữngcuốnsáchkhoahọcđượcviếttốt,giảithíchkỹcàng,giàusứctưởngtượngvàchạmđếntráitimcũngnhưkhốiócchúngtadườngnhưtrong20nămquacònlớnhơnbấtkỳthờiđiểmnàotrướcđó,vàsốlượngvàsựđadạngcủacácnhàkhoahọcđangviếtnhữngcuốnsáchnhưthếchắcchắncũngchưatừngcó.Trongsốnhữngngườiphổcậpkhoahọcđươngđạixuấtsắcnhất,tôinghĩđếnStephenJayGould,E.O.Wilson,LewisThomas,vàRichardDawkinstronglĩnhvựcsinhhọc;StevenWeinberg,AlanLightman,vàKipThornetrongvậtlý;RonaldHoffmannvềhóahọc;vànhữngtácphẩmtrướckiacủaFredHoylevềthiênvănhọc.IsaacAsimovcóthểviếtvềmọithứ.(Vàmặcdùđòihỏiphảicókiếnthứcvềvitíchphân,nhưngvớitôidườngnhưTậpIbộNhữngbàigiảngnhậpmônvềvậtlý(IntroductoryLecturesonPhysics)củaRichardFeynmanlạilàtácphẩmphổcậpkhoahọcthúvị,khơigợivàtruyềncảmhứngnhất).Tuynhiên,nhữngnỗlựchiệnnayrõràngchưađiđếnđâucả.Vàdĩnhiên,nếuchúngtakhôngđọc,chúngtakhôngthểthuđượcgìtừnhữngtácphẩmđó,chodùchúngcógợicảmhứngđếnđâu.
TôirấtmuốnchúngtagiảithoátNgài“Buckley”vàhàngtriệungườinhưôngấy.Tôicũngmuốnchúngtakhôngcònlànhữnghọcsinhtrunghọctrìđộn,thờơ,thụđộngchấpnhận,vàthiếutrítưởngtượng.Loàingườichúngtacần,vàxứngđángcóđược,nhữngconngườicóđầuócrộngmởvàcókiếnthứccơbảnvềcáchvậnhànhcủathếgiới.
Tôikhẳngđinhrằngkhoahọclàmộtcôngcụcựckỳcầnthiếtchobấtkỳxãhộinàocóhyvọngtồntạitrongthếkỷtớivớinhữnggiátrịcơbảnđượcgìngiữnguyênvẹn–khôngchỉlàkhoahọccủanhữngngườitheođuổinó,màlàkhoahọcđượctoànthểcộngđồngngười
hiểuvàtheođuổi.Vànếucácnhàkhoahọckhôngđemlạiđượcđiềunày,thìaisẽlàmđượcđây?
Chương20.NHÀCHÁY
---
ViếtcùngAnnDruyan–TG
---
ĐứcPhậttrảlờiXáLợiPhấtTôngiả1:
---
1.XáLợiPhất(têntiếngPhạn:Sariputra)làmộttrongThậpđạiđệtửcủaĐứcPhật.NgàixuấtthântừmộtgiađìnhBà-la-môn.Sau
khiPhậtngộĐạo,XáLợiPhấtcùngbạnthânlàMụcKiềnLiên(Mahamaudgalyayana)gianhậpTăng-giàvàmangdanhhiệulà“Trítuệđệnhất”.Theokinhsách,Tôngiảlàngườirấthoàinghinhưng
khigặpvàthấygươngmặttrangnghiêmsángngời,phongđộthanhthoátcủaAThuyếtThị(Assaji),Tôngiảliềnhỏiôngtintưởngnơiai.
AThuyếtThịtrảlờibằngbài“Duyênkhởikệ”trứdanh:
Nhượcphápnhânduyênsinh
Phápdiệcnhânduyêndiệt
Thịsinhdiệtnhânduyên
PhậtĐạisa-mônthuyết.
Cácphápnhânduyênsinh
Cũngtheonhânduyêndiệt
Nhânduyênsinhdiệtnày
PhậtĐạisa-mônthuyết.
Nghexong,XáLợiPhấtliềntrựcnhậnngayvềlí“Cósinhthìcódiệt,”thuậtlạichoMụcKiềnLiênrồihaingườixinPhậtchogianhập
Tăng-già,trởthànhđệtử.–ND
---
“Vínhưtạimộtkhudâncưcủamộtthủphủ,cómộtđạitrưởnggiả,tuổigià,lắmcủa,nhiềunhàđấtvàtôitớ.Ngôinhàcủaôngrộnglớnnhưngchỉcómộtcửa.Nhiềungười,mộttrămhaitrămchođếnnămtrăm,cùngởtrongđó.Nhưngngôinhàấy,lầugácnhàchính
cũngđãhưcũ,tườngváchlởrã,châncộthưmục,rườngnhàvàđònnócđãxiêunghiêngcả.Vàđộtnhiênbốnphíacùnglúcdậylửa,đốtcháynhàcửa.Concủađạitrưởnggiảcóđếnmườingười,haimươi
người,hoặcđếnbamươingười,vẫnởtrongngôinhàấy.
“Đạitrưởnggiảthấylửadữbốnphíadậylênthìhếtsứckinhsợ,nghĩrằngdầutacóthểdonơicáicửacủangôinhàđangcháynàymàthoátramộtcáchantoàn,nhưngcáccontathìởtrongnhàlửanhưvầymàvẫnhamchơigiỡn,khônghaykhôngbiết,khôngkinhkhôngsợ.Hơilửađãxápđếnnơimình,nóngrátnhưcắtmàlòng
vẫnkhôngchánkhônglo,khôngcóýgìthoátchạy.”
TríchtừDiệuphápLiênhoakinh(Saddharmapundarika)
EdwardConzebiêntập(Harmondsworth,Middlesex,Anh:PenguineBook,1959)
MộttrongnhữnglýdotôithấyrấtthúvịkhiviếtchotạpchíParadechínhlàphảnhồi.Với80triệuđộcgiả,quývịthựcsựcóthểlấymẫuýkiếncủacáccôngdânHoaKỳ.Quývịcóthểhiểungườitanghĩnhưthếnào,nhữnglolắngvàhyvọngcủahọlàgì,vàthậmchícólẽhọđãlạcđườngởđâu.
Mộtbảnrútgọncủachươngtrước,nhấnmạnhđếnthànhtíchcủahọcsinhvàgiáoviên,đãđượcxuấtbảntrênParade.Tôinhậnđượcvôsốthư.Mộtsốngườiphủnhậnchuyệncóvấnđề;sốkháclạinóirằngngườiMỹđangđánhmấttríthôngminhsắcbénvàhiểubiết.Mộtsốngườinghĩrằngcónhữnggiảiphápdễdàng;sốkhácchorằngvấnđềănquásâunênkhógiảiquyếtđược.Nhiềuýkiếnthựcsựlàmtôingạcnhiên.
Mộtgiáoviênlớp10tạiMinnesotaphátbảnsaobàiviếtvàđềnghịsinhviêncủamìnhnóivớitôinhữnggìhọnghĩ.ĐâylànhữnggìmộtsốhọcsinhtrunghọcMỹviết(chínhtả,ngữpháp,cáchđặtdấuchâmcâuđúngnhưtrongnhữngthưgốc1):
---
2.DonhữngđiểmkhôngtươngđồngvềmặtngônngữgiữatiếngAnhvàtiếngViệtnêncónhiềuchitiếtsẽkhôngthểdịchsangtiếngViệt.–ND(Lưuýbiêntậpviênsách:Ởphầndịchnộidungnày,tôiđãcốýtạoranhữngcâuvănngônghê,nhữnglỗisaichínhtả,cáchdùngtừ,lặptừvụngvềtươngđươngvớinguyêntácđểphầnnàodiễntảđượcnhữngđiểmyếucủahọcsinhMỹmàtácgiảmuốnnhấnmạnh).
---
KhôngphảimọihọcsinhMỹđềungudốtChúngcháuchỉxếp
hạngthấphơnởtrườngmàthôi.
Cólẽcũngđúngkhichorằngchúngcháukhôngthôngnhưởcácnướckhác.Vìthếchúngtachỉcầnnhậpkhẩutấtcảnhữngsảnphẩmcủachúngtavàsauđóchúngtakhôngphảichitiềnchonhữngthứnày.
Vànếucácnướckhácđanggiỏihơn,cóvấnđềgìđâu,củahọchắcchắnrồicũngtìmđếnHoaKỳcơmà?
Xãhộitađangrấtổnvớinhữngpháthiệnmàchúngtađanglàm.Việcnàydiễnratừtừ,nhưngthuốcchữaungthưrồicũngsẽcó.
HoaKỳcóhệthốnghọctậpcủamìnhvàcóthểkhôngtiếnbộnhưcủahọ,nhưngthếcũngtốtrồi.Nếukhông,cháunghĩbàiviếtcủaôngrấtcótínhgiáodục.
Khôngphảiđứatrẻnàoởtrườngnàycũngthíchkhoahọc.Cháuthậtsựkhônghiểuquanđiểmcủabàiviết.Cháunghĩrằngtránchết.Cháuchẳngquantâmbấtkỳthứgìnhưthế.
Cháuđanghọcđểtrởthànhluậtsưvànóithậtcháuhoàntoànđồngývớichamẹcháukhihọnóicháucóvấnđềquanđiểmđốivớikhoahọc.
ĐúnglàmộtsốtrẻMỹkhôngcốgắng,nhưngchúngcháucóthểthôngminhhơnbấtkỳnướcnàokhácnếuchúngcháumuốnthế.
Thayvìbàitậpvềnhà,bọntrẻsẽxemtivi.Cháuphảiđồngýrằngcháulàmnhưvậy.Cháuđãgiảmbớttừkhoảng4tiếngmộtngày.
Cháukhôngtinđólàlỗicủahệthốngtrườnghọc.Cháunghĩcả
nướcchưađượcchúýđầyđủchotrườnghọc.Cháubiếtmẹcháuthíchnhìncháuchơibóngrổhoặcbóngđá,cònhơnlàgiúpcháulàmbàitập.Hầuhếtbọntrẻcháubiếtđềucóthểítquantâmđếnviệcbảođảmhoànthànhnhiệmvụcủamình.
CháukhôngnghĩtrẻemMỹngungốc.Trỉlàchúngkhônghọcđủchămvìhầuhếttrẻlàmviệc…NhiềungườinóingườichâuÁthôngminhhơnMỹvàhọgiỏimọithứ,nhưngđiềuđókhôngđúng.Họkhônggiỏithểthao.Họkhôngcóthờigianchơithểthao.
Chínhcháuđangchơithểthao,vàcháucảmthấycácbạnkhácởđộicháumuốnthểhiệntrongmônthểthaođóhơnlàởtrường.
Nếuchúngtamuốnxếphạngnhất,chúngtacóthểđếntrườngcảngàyvàkhôngcócuộcsốngxãhộinàohết.
Cháucóthểthấytạisaonhiềugiáoviênkhoahọcphátđiênvớibácvìxúcphạmcôngviệccủahọ.
Cólẽnếucácgiáoviêncóthểthúvịhơn,họcsinhsẽmuốnhọc…Nếukhoahọcđượclàmchothúvị,họcsinhsẽmuốnhọc.Đểlàmđượcviệcnày,cầnđượcbắtđầutừsớm,khôngphảichỉdạythựctếvàconsố.
CháuthậtsựthấykhótinvàonhữngthựctếđóvềHoaKỳtronglĩnhvựckhoahọc.Nếuchúngtatụtxađếnthế,thìlàmsaoMichaelGorbachevlạiđếnMinnesotavàMontanađếnControlDatađểxemcáchchúngtavậnhànhmáytínhvàcácviệcnhưthếnào?
Khoảng33tiếngchohọcsinhlớp5!Theoýcháuthếlàquá
nhiều,thếgầnnhưbằngsốgiờlàmviệctoànthờigian.Chonênthayvìlàmbàitậpvềnhàchúngcháucóthểđikiếmtiền.
Khibácnóirằngchúngtaquáthuakémvềkhoahọcvàtoán,tạisaobáckhôngthửnóivớichúngcháuđiềunàymộtcáchnhẹnhànghơn?...Chẳngcómấytựhàovớiđấtnướccủabáccùngkhảnăngcủanó.
Cháunghĩthựctếcủabáckhôngthuyếtphụcvàbằngchứngrấthờihợt.Tómlại,bácnêuramộtđiểmthúvị.
---
Tómlại,nhữnghọcsinhnàykhôngnghĩcóvấnđề;vànếucó,thìkhôngthểlàmgìnhiều.Nhiềucháuthanphiềnrằngcácbàigiảng,cácbuổithảoluậntronglớphọc,vàbàitậpvềnhà“chánchết.”ĐặcbiệtvớimộtthếhệMTVbịvâybọctrongnhữngrốiloạndothiếuquantâmvớinhiềucấpđộnghiêmtrọngkhácnhau,thìđúnglàrấtchán.Nhưngdànhbahoặcbốncấphọcchỉđểcộng,trừ,nhân,chíacácconsốsẽkhiếnbấtkỳaicũngchán–vàbikịchlàlýthuyếtxácsuấtsơđẳngtrongtầmtaycủanhữnghọcsinhnày.Tươngtựnhưvậyvớicácdạngthựcvậtvàđộngvậtkhôngcótiếnhóa;lịchsửđượctrìnhbàynhưnhữngcuộcchiến,ngàytháng,vànhữngvịvuakhôngcóvaitròquyềnlực,thamlam,bấttài,vàngudốt;tiếngAnhkhôngcótừmớidunhậpvàcáctừcũthìmấtdần;vàhóahọckhôngrõcácnguyêntốhìnhthànhtừđâu.Phươngtiệnthứctỉnhnhữngsinhviênnàysẵncótrongtayvàbịphớtlờ.Vìhầuhếthọcsinhchỉlớnlênvớimộtphầnrấtnhỏnhữnggìchúngđượcdạykhắcghivĩnhviễntrongbộnhớlâudàicủachúngnênchẳnglẽgieovàochúngnhữngchủđềđãđượckiểmnghiệmvốnkhônghềtẻnhạt…vàniềmsaymêhọchỏilạikhôngcầnthiếtư?
Hầuhếtngườilớnviếtrasuynghĩđềucómộtvấnđềlớn.Tôinhậnđượcnhiềuthưtừcácvịphụhuynhnóivềnhữngđứatrẻtòmòsẵnsànghọchànhchămchỉ,saymêkhoahọcnhưnglạikhôngcócácnguồnthíchđángởtrườnghọchaycộngđồngđểthỏamãnnhữngmốiquantâmcủachúng.Mộtsốthưkhácnóivềnhữngphụhuynhchẳngbiếtgìvềkhoahọcnhưngsẵnsànghysinhtiệnnghicủamìnhđểconcáihọcóđượcnhữngcuốnsáchkhoahọc,kínhhiểnvi,kínhthiênvăn,máyvitính,hoặcdụngcụhóahọc;vềnhữngvịphụhuynhdạyconcáirằngchămchỉsẽgiúpchúngthoátkhỏinghèotúng;vềmộtngườibàmangchètớichomộthọcsinhthứckhuyalàmbàitập;vềsứcépkhôngđượcxuấtsắcởtrườngvì“điềuđólàmnhữngđứatrẻkhácmấtmặt.”
Đâylàmộtvídụ-khôngphảimộtcuộcthămdòýkiến,màlànhậnxétmangtínhđạidiện–vềnhữngphảnứngkháctừcácphụhuynh:
Phụhuynhcóhiểurằngbạnkhôngthểtrởthànhmộtconngườitrọnvẹnnếubạnngudốtkhông?Ởnhàcósáchkhông?Kínhhiểnvinữa?Từđiểnbáchkhoa?Họcókhuyếnkhíchtrẻhọctậpkhông?
Phụhuynhphảidạytínhkiênnhẫnvàbềntrí.Mónquàquantrọngnhấthọcóthểmanglạichoconcáimìnhchínhlàthóiquenchămhọc,nhưnghọkhôngchỉnóivềđiềuđó.Nhữngtrẻhọccáchchămchỉsẽlànhữngtrẻthấychamẹchúngchămchỉvàkhôngbaogiờtừbỏ.
Contôirấthamthíchkhoahọc,nhưngnókhôngtiếpthuđượcgìởtrườnghaytrêntruyềnhìnhcả.
Contôiđượcxemlàcótài,nhưngnhàtrườngkhôngcóchương
trìnhlàmgiàukiếnthứckhoahọc.Cóngườikhuyêntôigửicháutớimộttrườngtự,nhưngchúngtôikhôngđủkhảnăngtheohọctrườngtư.
Cóáplựcbạnbèrấtlớn;nhữngđứatrẻxấuhổkhôngmuốn“nổibật”bằngviệcgiỏikhoahọc.Khicongáitôibướcsangtuổi13và14,mốiquantâmcảđờicủanódànhchokhoahọcdườngnhưbiếnmất.
---
Phụhuynhcũngcórấtnhiềuđiềuđểnóivềgiáoviên,vàmộtsốnhậnxétcủagiáoviêncóảnhhưởngđếnphụhuynh.Chẳnghạn,cóngườithanphiềnrằnggiáoviênđượcđàotạocáchgiảngdạynhưngkhôngđượcđàotạoxemdạycáigì;rằngnhiềugiáoviênvậtlývàhóahọckhôngcóbằngcấpvềvậtlýhayhóahọcvà“khôngthoảimáivàkhôngđủkhảnăng”dạykhoahọc;rằngbảnthângiáoviêncũngrấtlongạivềkhoahọcvàtoánhọc;rằnghọkhôngthíchbịđặtcâuhỏi,hoặchọtrảlời,“Tấtcảcótrongsách.Hãytìmđọc.”Cóngườithanphiềnrằnggiáoviênsinhhọclàngườitheothuyết“Sángtạoluận”;cóngườithìchorằngkhôngphảivậy.Đâylàmộtsốnhậnxétkháccủavàvềgiáoviên:
Chúngtađangnuôidưỡngramộtđámkhônngoannửavời.
Ghinhớdễhơnlàsuynghĩ.Trẻconphảiđượcdạycáchsuynghĩ.
Giáoviênvàgiáotrìnhđang“xuốngcấp”đếnmẫuthứcthấpnhất.
Tạisaohuấnluyệnviênbóngrổlạidạyhóahọc?
Giáoviênđượcyêucầudànhnhiềuthờigianhơnchovấnđềkỷluậtvà“giáotrìnhxãhội.”Khônghềcóđộnglựcsửdụngcáchnhìnnhậncủachínhchúngtôi.Ngườitaluôncoithườngchúngtôi.
Hãybỏhìnhthứcbổnhiệmgiáoviênchínhthứcởtrườngphổthôngvàcaođẳng.Hãyloạibỏnhữngkẻvôtíchsự.Hãydànhquyềnsửdụngvàsathảichohiệutrưởngvàgiámthị.
Niềmvuidạyhọccủatôiliêntụcbịngăntrởbởinhữngvịhiệutrưởngquânphiệt.
Giáoviêncầnđượctưởngthưởngdựatrênthànhtích–đặcbiệtthànhtíchcủahọcsinhtrongcácbàithitiêuchuẩncấpquốcgia,vànhữngtiếnbộtrongthànhtíchcủasinhviênởnhữngkỳthinhưvậyquacácnăm.
Giáoviênđangápchếđầuócconcáichúngtôibằngviệcnóivớichúngrằngchúngchưađủ“thôngminh”–chẳnghạn,đểtheođuổisựnghiệpvậtlý.Tạisaokhôngđẻchohọcsinhcơhộitheohọckhóahọc?
Contraitôiđượckhenmặcdùnóđọckémhơnbạnbètronglớphẳnhaicấphọc.Lýdomangtínhxãhội,chứkhôngphảigiáodục.Nósẽchẳngbaogiờđuổikịpbạnbètrừphinóđúplại.
Khoahọccầnđượcdạyởtấtcảcácchươngtrìnhcủatrườnghọc(vàđặcbiệtởtrườngtrunghọc).Nócầnđượcphốihợpcẩnthậnvớicáckhóatoánhọcmàhọcsinhtheohọccùnglúc.
Hầuhếtbàitậpvềnhàlà“côngviệcbậnrộn”hơnlàđiềugiúpbạnsuynghĩ.
TôinghĩDianeRavitch[NewRepublic,ngày6tháng3năm1989]nóirằngđiềuđógiốngnhư:“NhưmộtnữsinhtạitrườngtrunghọcHunterởthànhphốNewYorkgiảithíchgầnđây,‘TôidùngtừNhư,nhưngtôichẳngbaogiờnóivềnó…Kémcỏilạitốt.Nếubạnquantâmđếntrườnglớpvàthểhiệnđiềuđó,bạnlàmộtđứachảnh’…Vănhóađạichúng–quatruyềnhình,phimảnh,tạpchí,vàvideo–khôngngừnglảinhảithôngđiệpchocácthiếunữrằngnổitiếng,gợicảm,và‘ngon’thìtốthơnlàthôngminh,tàigiỏi,vàthẳngthắn…Năm1986,cácnhànghiêncứupháthiệnthấymộtđặctínhphảnhọcthuậttươngtựnhauởcảtrườngtrunghọcvàcácnữsinhtạiWashingtonD.C.Họlưuýrằngnhữngsinhviêncónănglựcphảiđốimặtvớiáplựcbạnbèrấtlớnkhôngchochúngthànhcôngởtrường.Nếucácemhọcgiỏi,chúngcóthểbịkếttội‘chơitrội’.”
Cáctrườnghọccóthểdễdàngcôngnhậnvàkhenthưởngchonhữngtrẻxuấtsắcvềkhoahọcvàtoánhọc.Tạisaolạikhôngchứ?Tạisaokhôngphảilànhữngchiếcáokhoácđặcbiệtcótêntrường?Vinhdanhtạicácbuổihọptoàntrườngvàtrênbáotrườnghoặcbáođịaphương?Doanhnghiệpđạiphươngvàcáctổchứcxãhộicónhữngphầnthưởngđặcbiệt?Điềunàykhôngmấytốnkémvàcóthểthắngthếáplựcbạnbè.
Headstartlàchươngtrìnhduynhấthiệuquả…đểnângcaohiểubiếtkhoahọcvàmọiđiềukháccủatrẻem.
---
Cũngcónhiềuýkiếngâytranhcãivàrấtsôinổichothấyngườitacảmnhậnnhưthếnàovềchủđềnày.Đâylàmộtvàivídụ:
Tấtcảnhữngđứatrẻthôngminhthờinaymuốnkiếmtiềnnhanh,
chonênchúngtrởthànhluậtsưchứkhôngphảicácnhàkhoahọc.
Tôikhôngmuốnquývịcảithiệngiáodục.Nhưthếthìlàmgìcóailáitaxi.
VấnđềtronggiáodụckhoahọclàChúachưađượctônthờxứngđáng.
Quanđiểmcủatràolưuchínhthốngchorằngkhoahọc“nhânđạo”vàbịngờvựcchínhlàlýdokhiếnkhôngcóaihiểukhoahọc.Cáctôngiáođềusợlốitưduyhoàinghilàcốtlõicủakhoahọc.Cácsinhviênbịtẩynàorằngkhôngnênchấpnhậntưduykhoahọctrướckhihọlênđạihọc.
Khoahọckhôngtinchínhmình.Nóphụcvụchogiớichínhtrị.Nólàmravũkhí,nódốitrávềnhững“nguyhiểm”củacầnsa,nóphớtlờnhữnghiểmhọacủachấtđộcdacam,vânvân.
Cáctrườngcôngkhôngtốt.Hãybỏđi.Chỉnênduytrìcáctrườngtưthôi.
Chúngtahãyđểnhữngngườiủnghộtháiđộthụđộng,lốitưduyrốirắm,vàchủnghĩaxãhộihunghănghủyhoạinhữnggìtừnglàmộthệthốnggiáodụctuyệtvời.
Hệthốngtrườnghọckhôngđủtiền.Vấnđềlàđànôngdatrắng,thườnglàhuấnluyệnviên,điềuhànhcáctrườngsẽchẳngbaogiờ(vàtôikhôngcóýnóikhôngbaogiờ)thuêmộttríthứccả…HọquantâmđếnđộibóngđáhơnlàgiáotrìnhvàchỉthuênhữnggãngườimáytầmthườngchỉbiếtkínhChúavàchuyênvẫycờđếndạy.Nhữnghọcsinhnàocóthểđượcđàoluyệntừnhững
ngôitrườngchỉbiếtápchế,trừngphạtvàphớtlờlốitưduylogic?
HãygiảiphóngcáctrườngkhỏicáithònglọngcủaACLU(LiênđoànĐặcquyềnDânsựMỹ),NEA(HiệphộiGiáodụcQuốcgia),vànhữngtổchứckhácliêncanđếnviệclàmhỏngtínhkỷluậtvànănglựcởcáctrường.
Tôisợôngkhônghiềugìvềđấtnướcnơiôngsống.Ngườidândốtnátvàsợsệtđếnlạ.Họsẽkhôngchịuchấplắngnghebấtkỳýkiến[mớimẻ]nào…Ôngkhôngbiếtđiềuđóư?HệthốngtồntạiđượcchỉvìnócómộtdânsốngudốtsợChúa.Cólýdonhiềungười[cóhọc]khôngcóviệclàm.
ThỉnhthoảngtôiđượcđềnghịgiảithíchnhữngvấnđềcôngnghệchonhânviênQuốchội.Xinhãytintôi,cóvấnđềvềgiáodụckhoahọcởđấtnướcnày.
---
Khôngcógiảiphápduynhấtnàochovấnđề‘mùchữ’vềkhoahọc–hoặctoánhọc,lịchsử,tiếngAnh,địalý,vànhiềukỹnăngkhácmàxãhộichúngtacầncóthêm.Tráchnhiệmthuộcvềnhiềungười–phụhuynh,cửtri,cácbanlãnhđạotrườnghọc,truyềnthông,giáoviên,giớiquảnlý,chínhquyềnđịaphương,bangvàliênbang,dĩnhiênthêmcảchínhhọcsinhnữa.Ởmọicấphọc,giáoviênđềuthanphiềnrằngvấnđềnằmởnhữngbậchọcđầutiên.Vàcóthểcácgiáoviênlớp1rấtthấtvọngvớiviệcdạytrẻnhỏnhữngthiếuhụtvềkiếnthứcdotìnhtrạngsuydinhdưỡng,thiếusáchvởởnhà,hoặcmộtnềnvănhóabạolựctrongđóthờigianrỗiđểsuynghĩkhônghềcó.
Nhờtrảinghiệmcủachínhmình,tôibiếtrấtrõmộtđứatrẻcóthể
đượchưởnglợiđếnmứcnàotừchamẹlànhữngngườiíthọc,vàcóthểvượtquađiềunày.Thậmchínhữngtiếnbộnhonhỏtronggiáodục,kỹnănggiaotiếp,vàniềmsaymêhọchànhởmộtthếhệcũngcóthểđemlạinhữngcảithiệnlớnhơnnhiềuởthếhệtiếptheo.Tôinghĩđếnđiềunàymỗilầnnghethấylờithanphiềnrằngcác“chuẩnmực”nhàtrườngđanggiảmsút,rằngmộttấmbằngcửnhânkhông“cóýnghĩa”nhưtrướckia.
DorothyRich,mộtgiáoviênrấtcótưduyđổimớiởYonkers,NewYork,tinrằngđiềuquantrọnghơncảcácmônhọcthuậtđặcbiệtchínhlàviệcrèngiũanhữngkỹnăngchủchốtmàbàấyliệtkêlà“tựtin,kiêntrì,quantâm,phốihợpnhóm,cảmnhậnchungvàgiảiquyếtvấnđề.”Tôithêmvàođótưduyhoàinghivànăngkhiếuthắcmắc.
Đồngthời,trẻcókhảnăngvàkỹnăngđặcbiệtcầnđượcbồidưỡngvàkhíchlệ.Chúnglàkhobáucủaquốcgia.Nhữngchươngtrìnhđầytháchthứcdànhcho“trẻcónăngkhiếu”đôikhibịchêbailà“luyệngànòi.”Tạisaonhữngchươngtrìnhrènluyệntíchcựcđốivớicáccầuthủbóngđá,bóngchàyvàbóngrổvàcáccuộcthigiữacáctrườnglạikhôngphảilàluyệngànòi?Saurốt,chỉcónhữngvậnđộngviêncótàinhấtmớithamgia.Ởđâycómộttiêuchuẩnképrấtthấtsách,trênquymôtoànquốc.
---
Vấnđềtronggiáodụccôngvềkhoahọcvàcácmônkháccònsâuxatớimứcrấtdễtuyệtvọngvàkếtluậnrằngcóthểchẳngbaogiờgiảiquyếtđượcchúng.Nhưng,ởcácthànhphốlớnvànhữngthịtrấnnhỏvẫncónhữngthiếtchếđemlạilýdođểhyvọng,nhữngnơigiúpkhơigợi,đánhthứctínhtòmòđangchìmtronggiấcngủ,vàkích
thíchnhàkhoahọchiệndiệntrongmỗingườichúngta:
KhốithiênthạchchứaquặngsắttotướngởtrướcmặtbạnđầynhữnglỗthủngynhưmộtmiếngphomátThụySĩ.Bạnthậntrọngtiếnđếnchạmvàonó.Nócócảmgiácmịnvàlạnh.Ýnghĩxuấthiệntrongđầubạnlàđâylàmộtvậtthểcủathếgiớikhác.LàmthếnàonótớiđượcTráiĐất?Điềugìxảyratrongvũtrụkhiếnnóbayđi?...
BuổitriểnlãmtrưngbàynhữngbảnđồLondonthếkỷ18,vàtìnhtrạnglâylanbệnhdịchtảkhủngkhiếp.Nhữngngườiởmộtnhànàođólâybệnhtừnhữngnhàhàngxóm.Bằngcáchtruynguyênđợtlâynhiễm,bạncóthểbiếtđượcnókhởipháttừđâu.Việcnàygiốngnhưmộtthámtử.Vàkhibạnxácđịnhđượcnguồngốcbantìmrađólàmộtnơicónhữngcốngrãnhlộthiên.Bạnhiểurằngcólýdosốngcònlýgiảitạisaocácthànhphốhiệnđạilạicóhệthốngvệsinhđầyđủ.Bạnnghĩđếntấtcảnhữngthànhphốvàthịtrấncùnglàngmạctrênthếgiớichưacóđượchệthốngấy.Bạnnghĩđếnkhảnăngcómộtcáchđơngiảnvàtiếtkiệmhơnđểlàmviệcnày…
Bạnđangbòquamộtđườnghầmtốiđen,dàidằngdặc.Cónhữngchỗrẽ,lênvàxuốngrấtđộtngột.Bạnđiquamộtkhurừngtoànnhữngthứcólongtơ,nhữngthứnhưhạt,nhữngthứtròntròncứngrắnvàto.Bạnhìnhdungxemnólàthứgì.Bạnnghĩvềviệcchúngtaquáítdựavàoxúcgiáccủamình.Trongbóngtốivàimlặng,chỉcómìnhbạnvớisuynghĩcủamình.Trảinghiệmthậtthúvị…
Bạnkiểmtrakếhoạchchitiếttáihiệnmộtđámrướccủacácthầytuleolênmộttrongnhữngthánhđiệnđồsộcủangười
Sumer,hoặcmộtngôimộsơnvẽrựcrỡởThunglũngcácVuatạiAiCậpcổđại,hoặcmộtngôinhàởLaMãcổđại,hoặcmộtđườngphốởđầuthếkỷ20tạimộtthịtrấnnhỏởMỹ.Bạnnghĩđếntấtcảnhữngnềnvănminhđó,kháchẳnvớinềnvănminhcủabạn,vànếubạnsinhratrongnhữngnềnvănminhấy,bạnsẽnghivềchúnghoàntoàntựnhiênnhưthếnào,bạnsẽcoixãhộicủabạn–nếubạnđượcnghenóivềnó-làkỳcụcnhưthếnào…
Bạnbóplọthuốcnhỏmắt,vàmộtgiọtnướcrơiratrênbànsoikínhhiểnvi.Bạnnhìnhìnhảnhđượcphóngto.Giọtnướcđầysựsống–nhữngsinhvậtkỳlạđangbơilội,bò,chạy;nhữngcaotràorượtđuổi,thắngvàthua.Đâylàmộtthếgiớicủanhữngxinhvậtcònkỳlạhơnbấtkỳbộphimkhoahọcviễntưởngnào…
Ngồitrongrạphát,bạnthấymìnhởbêntrongđầucủamộtcậubé11tuổi.Bạnnhìnraquamắtcậuta.Bạnbắtgặpnhữngvấnđềkhókhănhằngngàycủacậuta:đámbạnchuyênbắtnạt,nhữngngườilớnchuyênquyền,nhữngvachạmvớiđámcongái.Bạnnghethấygiọngnóitrongđầucậuta.Bạnchứngkiếnnhữngphảnứngthầnkinhvàhormonecủacậutatrướcmôitrườngxãhội.Vàbạntựhỏilàmcáchnàobạntìmhiểubêntrong…
Theonhữngchỉdẫnđơngiản,bạngõcáccâulệnh.TráiĐấtsẽnhưthếnàonếuchúngtatiếptụcđốtthan,dầumỏvàkhíđốt,vàtănggấpđôilượngkhícarbondioxidetrongkhíquyển?Nósẽcònnóngthêmđếnmứcnào?Băngvùngcựcsẽtanđếnđâu?Cácđạidươngsẽdângcaothêmbaonhiêu?Tạisaochúngtalạithảinhiềucarbondioxidevàokhíquyểnnhưvậy?Chuyệngìxảyranếuchúngtathảicarbondioxidevàokhíquyểnnhiềuthêm
gấp5lần?Tươngtự,làmthếnàoaiđócóthểbiếtkhíhậutươnglaisẽrasao?Điềunàykhiếnbạnnghĩ…
Thờithơấucủatôi,tôiđượcđưatớiBảotàngLịchsửTựnhiênMỹtạiNewYork.Tôiđãsữngsờtrướcnhữngbứctranhtầmsâu–nhữngđạidiệnnhưthậtcủacácđộngvậtvàmôisinhcủachúngtrênkhắpthếgiới.NhữngconchimcánhcụttrênvùngbăngNamCựclờmờ;nhữngconhươuđùivằnởthảonguyênPhichâurựcrỡ;mộtgiađìnhgorilla,conđựcđangđấmngực,ởmộttrảngrừngrợpbóng;mộtcongấuxámBắcMỹđứngtrênchânsau,caotới3-4m,vàđămđămnhìnthẳngvàomắttôi.Đâylànhữngkhunghìnhtĩnhbachiềumàmộtôngthầnđènnàođóđãchụpđược.Congấusauđócócửđộngkhông?Congorillacóchớpmắtkhông?Liệuvịthầncóquaylại,giảilờinguyềnvàchophépnhữngsinhvậttuyệtvờinàytiếptụccuộcsốngcủachúngnhưtôiháhốcmồmchứngkiếnkhông?
Trẻemluôncóhamthíchđượcsờmókhôngsaocưỡnglạinổi.Nhớlạinhữngngàyđó,haitừnghethấynhiềunhấttrongcácbảotànglà“đừngsờ.”Nhiềuthậpkỷtrowsc,gầnnhưkhôngcógìmangtính“thựchành”trongcácbảotàngkhoahọchaylịchsửtựnhiêncả,thậmchíkhôngcómộtbểthủytriềumôphỏngmàquývịcóthểbắtmộtconcualênvàxemxét.ThứgầngũinhấtvớimộtcuộctriểnlãmtươngtácmàtôibiếtlànhữngchiếccânMôhìnhvũtrụHayden,mỗicáiđạidiệnchomộthànhtinh.Vớitrọnglượngkhoảng18kgtrênTráiĐất,nếuquývịsốngtrênSaoMộc,quývịsẽnặng45kg.Nhưngbuồnthay,trênMặtTrăng,quývịsẽchỉnặng3,1kg;trênMặtTrăngdườngnhưquývịsẽkhônghềhiệndiệnởđó.
Ngàynay,trẻemđượckhuyếnkhíchsờ,chọc,xemquamộtlượtcảbiểuđồcâyhỏivàđápquamáytính,hoặctạoranhữngtiếngđộngbuồncườivàxemcácsóngâmthanhnhưthếnào.Thậmchí
nhữngtrẻkhôngthuđượcgìtừtriểnlãm,hoặcthậmchíkhônghiểutígìvềtriểnlãm,thườngcũngthuđượcgìđóhữuích.Quývịtớinhữngbảotàngnàyvàquývịtậnmắtchứngkiếnnhữngcảnhtượngkỳdiệu,ngỡngàngthấytrẻconđuanhauchạytừchỗtrưngbàynàysangchỗkhác,nhữngnụcườithỏamãnvìđượckhámphá.Nhữngđiềuđórấtphổbiến.Gầnnhưrấtnhiềungườitrongchúngtatớiđómỗinămchẳngkhácgìthamdựliênkhúccáctrậnđấubóngrổ,bóngchàyvàbóngđáchuyênnghiệp.
Nhữngtriểnlãmnàykhôngthaythếđượcnhữngchỉdẫnởtrườnghoặcởnhà,nhưngchúngthứctỉnhvàkíchthích.Mộtbảotàngkhoahọclớnsẽtruyềncảmhứngchotrẻđọcsách,hoặcthamgiamộtkhóahọc,hoặcquaylạibảotàngđểthamgiakhámphá–vàquantrọngnhất,đểhọclấyphươngpháptưduykhoahọc.
MộtđặcđiểmtuyệtvờinữacủanhiềubảotàngkhoahọchiệnđạilàmộtrạpchiếuphimtrìnhchiếucácphimIMAXhoặcOMNIMAX.Trongmộtsốtrườnghợp,mànhìnhcaotới10tầngnhàvàvâykínquanhquývị.BảotàngVũtrụvàHàngkhôngQuốcgiacủaviệnSmithsonian,bảotàngnổitiếngnhấttrênTráiĐất,trìnhchiếuramắttạiNhàhátLangleycủanómộtsốbộphimhaynhấtloạinày.BộphimBaylượn(ToFly)vẫnkhiếntôinghẹnhọngsau5hay6lầnxem.TôitừnggặpnhiềuthủlĩnhtôngiáocủacácgiáopháixemphimHànhtinhXanh(BluePlanet)vàthayđổiquanđiểmngaytạichỗtheohướngbảovệmôitrườngTráiĐất.
Khôngphảitấtcảcáccuộctriểnlãmvàbảotàngkhoahọcđềumẫumực.Cómộtvàitrườnghợpvẫnlàchươngtrìnhmangtínhthươngmạichonhữngcôngtygóptiềnđểquảngbásảnphẩmcủahọ-độngcơxehơihoạtđộngrasaohoặc“độsạch”củamộtloạinhiênliệuhóathạchkhisovớiloạikhác.Cóquánhiềubảotàngnhận
làkhoahọcnhưngthậtsựlạichuyênvềcôngnghệhoặcytế.Cóquánhiềucuộctriểnlãmsinhhọcvẫncònngạiđềcậpđếnquanniệmthenchốtcủasinhhọchiệnđại:tiếnhóa.Cácsinhvật“pháttriển”hoặc“xuấthiện”nhưngkhôngbaogiờtiếnhóacả.Tìnhtrạngthiếuvắngconngườitrongtầnghóathạchsâubịxemnhẹ.ChúngtakhôngđượcxemgìvềtínhchấtgầnnhưgiốngnhauvềcấutrúccơthểvàDNAgiữaconngườivàtinhtinhhoặcgorilla.Chẳngcógìđượctrưngbàyvềcácphântửhữucơphứctạptrongvũtrụhoặcnhữngthếgiớikhác,cũngkhôngcóvềcácthínghiệmchothấycácyếutốcủasựsốngđanghìnhthànhvớisốlượnglớnởnhữngbầukhíquyểnđãbiếtcủacácthếgiớikhácvàbầukhíquyểncóthểđúngcủaTráiĐấtxưa.Mộtngoạilệđángchúý:BảotàngLịchsửTựnhiêncủaViệnSmithsoniantừngcómộttriểnlãmkhóquênvềtiếnhóa.Triểnlãmbắtđầuvớihaicongiántrongmộtgianbếphiệnđạivớicáchộpngũcốcđểngỏvànhữngloạithựcphẩmkhác.Đểnguyêntrongvàituần,nơinàynhungnhúcgián,hàngđàntìmthấyởmọinơi,tranhgiànhnhausốthứcănlúcnàycònrấtít,vàlợithếditruyềndàihạnmàmộtcongiánthíchnghitốthơnmộtchútcóthểsovớicácđốithủcạnhtranhcủanótrởnênrõrệt.Cũngnhưvậy,nhiềunhàmôhìnhvũtrụvẫnnhiệtthànhtìmkiếmcácchòmsaohơnlàduhànhtớinhữngthếgiớikhác,vàmôtảquátrìnhtiếnhóacủacácthiênhà,cácvìsao,vàcáchànhtinh;họcũngcómộtthiếtbịchiếuhìnhdạngcôntrùngluônhiệnhữuđểquétlênbầutrời.
Cólẽkhôngthểthấycuộctriểnlãmởbảotàngtuyệtvờinhất.Khôngcóchỗ:GeorgeAwadlàmộttrongnhữngnhàchếtạomôhìnhkiếntrúchàngđầuởMỹ,chuyệnvềcáctòanhàchọctrời.Anhấycũnglàmộtsinhviênnhiệtthànhvớithiênvănhọc,ngườiđãtạoramộtmôhìnhVũtrụrấtngoạnmục.BắtđầuvớimộtkhungcảnhrấtthếtụctrênTráiĐất,vàbámtheomộtdựándocácnhàthiếtkếCharlesvàRayEamesđềxuất,anhấyđãđạtđượcnhiềutiếnbộ
theocấpsố10trongviệcchochúngtathấytoànbộTráiĐất,HệMặttrời,dảiNgânhàvàVũtrụ.ĐâylàmộttrongnhữngcôngcụhaynhấtmàtôibiếtđểgiảithíchvềquymôvàbảnchấtcủaVũtrụchotrẻem.IsaacAsimovđãmôtảnónhư“cáchthểhiệngiàutrítưởngtượngnhấtvềvũtrụmàtôitừngthấy,hoặccóthểnghĩra.Tôicóthểlangthangtrongđóhànggiờ,nhìnngắmgìđómớimẻởmỗichỗrẽmàtôichưahềthấytrướcđó.”Cáctiêubảncủasảnphẩmnàylẽranênđượcphổcậptrêncảnước–đểkíchthíchtrítưởngtượng,gợicảmhứng,vàdạyhọc.Nhưngthayvàođó,AwadlạikhôngthểđưamôhìnhtriểnlãmnàytớibấtkỳbảotàngkhoahọclớnnàoởHoaKỳ.Khôngmộtaisẵnsàngdànhchonókhônggiansàncầncócả.Khitôiviếtđếnđây,nóvẫnnằmtrơtrọitrongnhàkho.
---
SốdânởthànhphốIthaca,NewYork,củatôinhiềugấpđôitổngsốkhoảng50.000sinhviêncủacảĐạihọcCornellvàĐạihọcIthacaởthờiđiểmtrongnămhọc.Đadạngvềmặtsắctộc,đượcbaobọctrongvùngđấtnôngnghiệp,nhưnhiềunơiởvùngĐôngBắc,nơinàyđãhứngchịusựsuygiảmcơsởsảnxuấttừthếkỷ19củamình.MộtnửasốtrẻemởTrườngTiểuhọcBeverlyJ.Martin,nơicongáichúngtôitheohọc,sốngdướimứcnghèokhổ.Đólànhữngđứatrẻmàhaigiáoviênkhoahọctìnhnguyện,DebbieLevinvàIlmaLevine,thấylonhất.DườngnhưkhônghẳnlàvớimộtsốhọcsinhởCornell,lấyvídụnhưvậy,thậmchíbầutrờikhôngphảilàgiớihạn.Nhữnghọcsinhkháclạikhôngcócơhộitiếpcậnsứcmạnhcủagiáodụckhoahọc.Bắtđầutừthậpniên1960,chúngđếntrườnghọcđềuđặn,kéotheochiếcxekéothưviệndiđộngchởđầycáchóachấtgiadụngvànhữngđồđạcquenthuộckhácđểtruyềntảimộtchútgìđócủaphépmàukhoahọc.Chúngmơướctạoramộtnơichotrẻconđến,nơichúngcóthểcócảmnhậnriêngvềkhoahọc.
Năm1983,LevinvàLevineđăngmộtquảngcáonhỏtrêntờbáođịaphươngcủachúngtôiđểmờicảcộngđồngtớithảoluậnvềýtưởngnày.Nămmươingườiđếndự.TừnhómđóđãrađờibangiámđốcđầutiêncủaTrungtâmSciencenter.Chỉtrongvòngmộtnăm,họđãbốtríđượckhônggiantriểnlãmởtầngmộtcủamộttòanhàvănphòngchưaaithuê.Khichủnhàtìmđượcmộtđốitácthuê,nhữngconnòngnọcvàgiấyquỳlạiđượcgóighémvàchởtớimộtcửahàngmặttiềnbỏkhông.
CóthêmnhiềulầnchuyểnđịađiểmchotớikhimộtngườiIthacacótênBobLeathers,mộtkiếntrúcsưnổitiếngthếgiớivềthiếtkếcácsânchơicảitiếndocộngđồngxâydựng,vẽvàtặngbảnthiếtkếcủamộtTrungtâmSciencentercốđịnh.Quàtặngtừcáccôngtyđịaphươngcungcấpđủtiềnđểmuamộtmảnhđấtbỏkhôngtừchínhquyềnthànhphốvàsauđóthuêmộtgiámđốcđiềuhành,CharlesTrautmann,mộtkỹsưdândụngởCornell.ÔngấyvàLeatherstớidựhộinghịthườngniêncủaHiệphộiThợxâyQuốcgiatạiAtlanta.Trautmannkểlạiviệchọđãnóivề“mộtcộngđồngháohứcnhậnlấytráchnhiệmgiáodụcthanhthiếuniênvàvậnđộngquyêngópnhiềuvậtliệuchínhnhưcửasổ,cửatrời,vàgỗ”nhưthếnào.
Trướckhihọtiếnhànhxâydựng,cầnphảiđậpbỏmộtsốtrạmbơmcũtạiđịađiểm.CácthànhviêncủamộthiệphộiởCornellđượctuyểnmộ.Vớinhữngchiếcmũcứngvàcuốcchim,họvuivẻdọndẹpkhuvựcxâydựng.“Đâylàviệcđánglàm,”họnói.Chỉtronghaingày,họchởđitoànbộ200tấngạchvụn.
NhữnggìtiếptheochínhlàhìnhảnhcủamộtnướcMỹmànhiềungườitrongchúngtasợrằngđãbiếnmất.Vớitruyềnthốngdựngnhàcủanhữngngườiđịnhcưtiênphong,cácthànhviêncủacộngđồng–thợđónggạch,bácsĩ,thợmộc,giáosưđạihọc,thợống
nước,nôngdân,ngườirấttrẻ,vàngườirấtgià–tấtcảđềusắntayáođểxâydựngTrungtâmSciencenter.
“Tiếnđộbảyngàymộttuầnliêntụcđượcduytrì,”Trautmannnói,“chonênbấtkỳaicũngcóthểgiúpđỡbấtkỳlúcnào.Mọingườiđềuđượcgiaomộtcôngviệc.Nhữngtìnhnguyệnviêncókinhnghiệmthìxâycầuthang,trảithảmvàốpgạch,chỉnhchangcửasổ.Sốkhácthìsơn,đóngđinh,vàchuyênchởvậtliệu.”Khoảng2.200thịdânđãđónggóphơn40.000giờcông.Khoảng10%côngviệcxâydựngdonhữngngườiphạmnhữngtộinhẹđảmđương;họthíchlàmviệcgìđóchocộngđồnghơnlàngồikhôngtrongtù.Mườithángsau,Ithacacóbảotàngkhoahọcdocộngđồngxâydựngduynhấttrênthếgiới.
Trongsố75hiệnvậttriểnlãmtươngtácnhấnmạnhđếncảcácquátrìnhvàcácnguyêntắccủakhoahọccó:Magicam,mộtkínhhiểnvimàkháchthamquancóthểsửdụngđểnhìnlênmộtmànhìnhmàuvàsauđóchụpảnhbấtkỳvậtgìvớiđộphóngđạigấp40lần;liênkếtcôngduynhấttrênthếgiớivớiMạngDòtìmÁnhsángQuốcgiađặttrênvệtinh;mộtmáyảnhkhátokíchthước1,8x2,7m;mộthốhóathạchchứađáphiếnsétởđịaphươngnơikháchthamquancóthểtìmkiếmhóathạchtừ380triệunămtrướcvàgiữlàmkỷniệm;mộtcontrănMỹdài2,4mcótên“Spot”;vàmộtloạtthínghiệm,máyvitính,vàhoạtđộngrấtấntượng.
VẫncóthểtìmgặpđượcLevinvàLevineởnơinàyvìhọlànhữngtìnnguyệnviêntoànthờigianchuyêndạydỗcáccôngdânvànhàkhoahọctươnglai.QuỹDeWittWallace-Reader’sDigestđãủnghộvàmởrộnggiấcmơcủahọmuốntiếpcậnnhữngđứatrẻvốnbìnhthườngsẽbịkhướctừquyềnlợibẩmsinhđốivớikhoahọc.ThôngquachươngtrìnhYouth-ALIVEquymôtoànquốccủaQuỹ,thanhthiếuniênIthacanhậnđượcsựchỉbảorấtnhiệttìnhđểphát
triểnkhoahọc,khảnănggiảiquyếtxungđộtvàcáckỹnăngnghềnghiệp.
LevinvàLevinenghĩkhoahọcnênthuộcvềtấtcảmọingười.Cộngđồngcủahọtánthànhvàcócamkếtthựchiệngiấcmơđó.TrongnămđầutiêncủaTrungtâmSciencenter,55.000đãtớithămtừtấtcả50bangvà60quốcgia.Khônghềítvớimộtthànhphốnhỏ.Điềuđólàmchoquývịtựhỏichúngtacóthểlàmgìnữanếuchúngtahợptáccùngnhauvìmộttươnglaitốthơnchoconcáichúngta.