Öncelikle tüm sınavlarınızda başarılar dilerim. Aşağıda öncelikle sorumlu olduğunuz konular bulunmaktadır. Ardından derste konular işlenilirken sunularda ortaya konan şekil ve tablolar bulunmaktadır. Ayrıca derste çeşitli problemlerin çözümlerine yönelik olarak kullanılan formüllere de yer verilmiştir. Ancak bir yanlış anlamaya yer vermemek amacıyla şunu belirtmek isterim ki, sınavda derste anlatılan tüm bilgilerden sorumlusunuz. Buradaki bilgilere, sadece derste çizemediğiniz ve yazamadığınız tabloların eksikliklerini gidermek amacıyla yer verilmiştir. Ayrıca başarı olasılığınızın artması için formüller de eklenmiştir. İyi çalışmalar ve başarı dileklerimle Yrd. Doç. Dr. Selim ŞANLISOY Final Sınavında Sorumlu Olunan Konular Makro İktisadın Temel Araştırma Alanları - Makro İktisadın Gelişimi ve Kapsamı - Ekonominin Ölçülmesi - Genel Olarak Milli Gelir - Milli Gelir ve Milli Servet - Temel Milli Gelir Kavramları - Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (Tanım ve kapsam, coğrafi sınır - belirli bir dönem - nihai mal ve hizmet - piyasa fiyatları, Nominal GSYİH ve Reel GSYİH) - Gayri Safi Milli Hasıla - Gayri Safi Yurt İçi Hasılanın Ölçülmesi - Üretim Yönünden Hesaplama (Üretim Yöntemi) - Paylaşım Yönünden Hesaplama (Gelir Yöntemi) - Harcama Yönünden Hesaplama (Harcama Yöntemi) - Temel Milli Gelir Büyüklükleri - Safi Yurt İçi Hasıla - Yurt İçi Hasıla (Yurt İçi Gelir) - Safi Milli Hasıla (Milli Gelir) - Kişisel Gelir - Harcanabilir Gelir - Kişi Başına Düşen Gelir (Tanımı, Kapsamı ve Ölçme Yöntemleri (Döviz Kuru Yaklaşımı ve Satın Alma Gücü Paritesi Yaklaşımı)) - Gelir Dağılımı - Sektörel Gelir Dağılımı - Bölgesel Gelir Dağılımı 1
63
Embed
Temel Kavramlar (İktisadi sorun, seçim-alternatif …kisi.deu.edu.tr/selim.sanlisoy/Ogrencilere_yonelik_ders... · Web viewBu durumda 1 yıl sonunda alacağımız faiz, anapara
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Öncelikle tüm sınavlarınızda başarılar dilerim. Aşağıda öncelikle sorumlu olduğunuz konular bulunmaktadır. Ardından derste konular işlenilirken sunularda ortaya konan şekil ve tablolar bulunmaktadır. Ayrıca derste çeşitli problemlerin çözümlerine yönelik olarak kullanılan formüllere de yer verilmiştir. Ancak bir yanlış anlamaya yer vermemek amacıyla şunu belirtmek isterim ki, sınavda derste anlatılan tüm bilgilerden sorumlusunuz. Buradaki bilgilere, sadece derste çizemediğiniz ve yazamadığınız tabloların eksikliklerini gidermek amacıyla yer verilmiştir. Ayrıca başarı olasılığınızın artması için formüller de eklenmiştir.
İyi çalışmalar ve başarı dileklerimle Yrd. Doç. Dr. Selim ŞANLISOY
Final Sınavında Sorumlu Olunan KonularMakro İktisadın Temel Araştırma Alanları- Makro İktisadın Gelişimi ve Kapsamı- Ekonominin Ölçülmesi
- Genel Olarak Milli Gelir- Milli Gelir ve Milli Servet- Temel Milli Gelir Kavramları
- Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (Tanım ve kapsam, coğrafi sınır - belirli bir dönem - nihai mal ve hizmet - piyasa fiyatları, Nominal GSYİH ve Reel GSYİH)- Gayri Safi Milli Hasıla
- Temel Milli Gelir Büyüklükleri- Safi Yurt İçi Hasıla- Yurt İçi Hasıla (Yurt İçi Gelir)- Safi Milli Hasıla (Milli Gelir)- Kişisel Gelir- Harcanabilir Gelir- Kişi Başına Düşen Gelir (Tanımı, Kapsamı ve Ölçme Yöntemleri (Döviz Kuru Yaklaşımı ve Satın Alma Gücü Paritesi Yaklaşımı))
- Gelir Dağılımı - Sektörel Gelir Dağılımı- Bölgesel Gelir Dağılımı- Fonksiyonel Gelir Dağılımı- Kişisel Gelir Dağılımı- Kişisel Gelir Dağılımında Eşitsizliğin Ölçülmesi (Lorenz Eğrileri Yöntemi, GINI Katsayısı Yöntemi)
- İstihdam ve Ölçülmesi- Tam İstihdam- Eksik İstihdam- Aşırı İstihdam
- İşsizlik ve İşsizlik Türleri- Çalışma Çağındaki Nüfus, İşsizlik, İşsizlik Oranı ve İşsizliğin Sakıncaları- İşsizlik Türleri (Açık, Gizli, İradi, Gayri İradi, Doğal (Friksiyonel, Yapısal), Konjonktürel, Mevsimlik)
- Modern İstihdam Teorisi- Toplam Arz-Toplam Talep (Toplam Planlanan Harcama) Yöntemine Göre Denge Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi (Toplam arz, toplam talep (planlanan harcama), efektif talep)- Tasarruf Yatırım Eşitliği Yöntemine Göre Denge Milli Gelir Düzeyinin
Belirlenmesi- Milli Geliri Belirleyen Faktörler I: Tüketim ve Tasarruf Fonksiyonları
- Tüketim Harcamaları ve Tüketim Fonksiyonu- Tüketim Harcamalarını Etkileyen Faktörler- Tüketim Fonksiyonu (Marjinal Tüketim Eğilimi, Ortalama Tüketim Eğilimi)
- Tasarruf ve Tasarruf Fonksiyonu- Tasarruf Fonksiyonu (Marjinal Tasarruf Eğilimi, Ortalama Tasarruf Eğilimi)- Marjinal Tüketim ve Tasarruf Eğilimi Arasındaki İlişki- Ortalama Tüketim ve Tasarruf Eğilimi Arasındaki İlişki
- Milli Geliri Belirleyen Faktörler II: Yatırım Harcamaları ve Yatırım Fonksiyonu- Yatırım Kararını Etkileyen Faktörler (Sermayenin Net Bugünkü Değeri, Sermayenin Marjinal Etkinliği, Hızlandıran)- Yatırım Talebi, Faiz ve Sermayenin Marjinal Etkinliği Arasındaki İlişki- Yatırım Fonksiyonu (Marjinal Yatırım Eğilimi, Ortalama Yatırım Eğilimi)
- Modern İstihdam Teorisi Kapsamında Denge Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi ve Değişmesi
1. Devlet Faaliyeti Olmayan Kapalı (Basit) Ekonomide Denge Milli Geliri ve Değişmesi (Çarpan Analizi)
- Çarpan-. Basit Yatırım Çarpanı- Süper Çarpan
- Hızlandıran- Tasarruf Paradoksu
2. Devlet Faaliyetinin Olduğu Kapalı Bir Ekonomide Denge Milli Gelirinin Belirlenmesi - Kamu Harcamalarının, Transfer Harcamalarının ve Vergilerin Milli Gelir Üzerindeki Etkisi
2
- Toplam Arz-Toplam Talep (Toplam Planlanan Harcama) Yöntemine Göre Denge Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi - Tasarruf Yatırım Eşitliği Yöntemine Göre Denge Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi- Devlet Faaliyetinin Olduğu Kapalı Bir Ekonomide Denge Milli Gelirinin Değişmesi (Çarpan Analizi)
- Kamu Harcamaları Çarpanı- Transfer Harcamaları Çarpanı- Vergi Çarpanı- Denk Bütçe Çarpanı
- Denge Geliri, Deflasyonist Ve Enflasyonist Açık ve Maliye Politikaları
3. Dışa Açık Ekonomi Şartlarında Denge Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi- Nominal Döviz Kuru ve Reel Döviz Kuru- Döviz Kuru Sistemleri- İhracat ve İhracatı Belirleyen Faktörler- İthalat ve İthalatı Belirleyen Faktörler- Net İhracat ve Net İhracatı Belirleyen Faktörler- Toplam Planlanan Harcama Ve Dışa Açık Ekonomide Denge Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi- Tasarruf Yatırım Eşitliği Yöntemine Göre Denge Milli Gelir Düzeyinin Belirlenmesi- Açık Ekonomi Şartlarında Denge Milli Gelir Düzeyinin Değişmesi (Çarpan Analizi)- Harcama Çarpanı- Transfer Harcaması Çarpanı - Vergi Çarpanı
- Para ve Banka- Paranın Doğuşu, Tanımı, Fonksiyonları, Türleri- Paranın Kısa Tarihi- Uluslar arası Para Sorunları - Para Arzının Tanımlanması- Bankacılık Sistemi - Bankacılık Sisteminde Kaydi Para- Keynesyen Para Talebi (Likidite) Teorisi (İşlem, İhtiyat ve Spekülasyon Güdüsü)- Para Talebi Fonksiyonu ve Faiz Oranı- Para Miktarı İle Fiyatlar Arasındaki İlişkiler (Paranın Değeri Sorunu)
- Miktar Teorisi ve Fisher Denklemi- Miktar Teorisi ve Cambridge Denklemi- Paranın Değerini Açıklamada Keynes Teorisi
- Para Politikası ve Denge Geliri (Direkt Kanal ve Dolaylı Kanal)- Merkez Bankası-. Para Politikası Araçları
- Zorunlu Rezerv Oranları- Reeskont Oranı- Açık Piyasa İşlemleri
3
Şekil 1: Makro Ekonominin Bileşenleri
GSYİH:
GSYİH tanımındaki mallar teriminin birden fazla saymaya neden olan ara malları
kapsamaması gerekir. Dolayısıyla GSYİH katma değerlerin toplamına eşittir.
Üretim Aşamaları
Üretim Miktarı (Kg-Adet)
Piyasa Fiyatı TL
Piyasa Değeri TL
Katma Değer TL
Ara Mallar Buğday 100 1 100 100Un 80 3 240 140Ekmek/Fırın 300 5 1500 1260Nihai MalEkmek/Bakkal 300 6 1800 300
İşsiz (000) 2 376 2 611 1 871 2 053 506 558İşgücüne katılma oranı (%) 46,2 46,9 44,3 45,0 50,8 51,4İstihdam oranı (%) 41,5 41,7 39,0 39,2 47,4 47,7İşsizlik oranı (%) 10,3 11,0 12,0 12,8 6,8 7,2 Tarım dışı işsizlik oranı (%) 12,6 13,6 12,3 13,1 14,3 15,4 Genç nüfusta işsizlik oranı(1)(%) 20,0 20,5 21,8 22,6 15,6 15,5Eksik istihdam oranı (%) 3,0 3,3 2,7 2,9 3,7 4,0 Genç nüfusta eksik istihdam oranı(1)(%) 3,0 3,6 2,6 3,0 4,1 5,0İşgücüne dahil olmayanlar (000) 26 879 26 967 19 640 19 634 7 240 7 332
Tablo 1. İşgücü durumu (Aralık) 2009
TÜRKİYE KENT KIR
2008(*) 2009 2008(*) 2009 2008(*) 2009Kurumsal olmayan nüfus (000) 70 096 70 907 48 530 48 921 21 567 21 98615 ve daha yukarı yaştaki nüfus (000) 51 211 52 079 35 963 36 357 15 248 15 721İşgücü (000) 23 799 24 812 16 238 16 712 7 560 8 100 İstihdam (000) 20 466 21 451 13 713 14 098 6 753 7 353 İşsiz (000) 3 332 3 361 2 525 2 614 807 747İşgücüne katılma oranı (%) 46,5 47,6 45,2 46,0 49,6 51,5İstihdam oranı (%) 40,0 41,2 38,1 38,8 44,3 46,8İşsizlik oranı (%) 14,0 13,5 15,6 15,6 10,7 9,2 Tarım dışı işsizlik oranı (%) 16,8 16,6 15,9 16,1 20,9 19,0 Genç nüfusta işsizlik oranı(1)(%) 26,0 24,1 27,1 25,6 23,5 20,7İşgücüne dahil olmayanlar (000) 27 412 27 266 19 725 19 645 7 687 7 621
İşteki Durum Ve Ekonomik Faaliyete Göre İstihdam Edilenler, Türkiye (Bin Kişi, 15+ Yaş)
Toplam 2008 Aralık (*) 2009 Aralık Sayı % Sayı %Toplam 20.466 100,0 21.451 100,0 Ücretli veya yevmiyeli 12.593 61,5 13.124 61,2 İşveren 1.267 6,2 1.170 5,5 Kendi hesabına 4.287 20,9 4.452 20,8 Ücretsiz aile işçisi 2.319 11,3 2.706 12,6Ekonomik faaliyetler 20.466 100,0 21.451 100,0 Tarım 4.507 22,0 5.144 24,0 Sanayi 4.261 20,8 4.362 20,3 İnşaat 1.125 5,5 1.213 5,7 Hizmetler 10.573 51,7 10.731 50,0
İşgücüne Dahil Olmayanların Nedene Göre Dağılımı, Türkiye (Bin Kişi, 15+ Yaş)
Toplam 2008 Aralık (*) 2009 Aralık Sayı % Sayı %İşgücüne dahil olmayan nüfus 27.412 100,0 27.266 100,0 İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar 2.226 8,1 2.067 7,6 İş bulma ümidi olmayanlar 791 2,9 736 2,7 Diğer 1.435 5,2 1.331 4,9 Mevsimlik çalışanlar 362 1,3 95 0,3 Ev işleriyle meşgul 12.130 44,3 12.355 45,3 Eğitim/öğretim 3.879 14,2 4.132 15,2 Emekli 3.532 12,9 3.592 13,2 Çalışamaz halde 3.429 12,5 3.361 12,3 Diğer 1.854 6,8 1.665 6,1
Eğitim Durumuna Göre İşgücü Durumu, Türkiye (15+ Yaş) Toplam
açıklamalarımızda konu ettiğimiz yatırımlar, milli gelir artışlarına karşı duyarlı olan uyarılmış
yatırımlardır.
Bir ekonomide milli gelir arttığında tüketim harcamaları artacak, bu da mal ve hizmet
talebini canlandırarak yatırımdan beklenen hâsılat dizisinin ve sonuç olarak r katsayısının
yükselmesini, diğer bir ifadeyle karlılığın artmasını sağlayacaktır. Cari faiz oranı sabitken
milli gelirin artması r yi yükselteceğinden MEC eğrisinin tümüyle sağa, milli gelirin azalması
ise sola aşağıya kaydıracaktır. Belli bir cari faiz oranında MEC eğrisinin sağa kayması halinde
daha fazla, sola kayması halinde daha az yatırım yapılacaktır.
Buradan şu yaklaşımı yapabiliriz: Bir ekonomide yatırımların hacmini belirleyen iki
önemli değişken vardır. Bunlardan biri cari faiz oranı, diğeri de milli gelir düzeyidir. Bu
fonksiyonel ilişkiyi,
I=f(i,Y)
Şeklinde ifade edebiliriz. Bir ekonomide yapılan yatırımların bir kısmının otonom, bir
kısmının da uyarılmış yatırımlar olduğunu dikkate alarak yatırım fonksiyonunu,
I= f(Io+ a.Y)
olarak yazabiliriz. Burada Io otonom yatırımları, a marjinal yatırım eğilimini, a.Y
ifadesi de uyarılmış yatırımları göstermektedir. Marjinal yatırım eğilimi ile milli gelirin
çarpımı, bize milli gelir artışlarının ne miktarının yatırıma gideceğini açıklamaktadır.
Ortalama Yatırım Eğilimi ( API), Marjinal Yatırım Eğilimi (MPI)
API=I/YMPI=I/Yolarak ifade edebiliriz. Marjinal yatırım eğilimi, uyarılmış yatırımı ifade eden
fonksiyonun eğimine eşittir
30
Şekil 27Şekil 27 de Iu uyarılmış yatırımları göstermektedir. Yatırım fonksiyonunun doğrusal
olarak çizilmesi, MPI nin farklı milli gelir düzeylerinde değişmeyip hep aynı kaldığı
varsayımına dayanır. Oysa milli gelirin farklı düzeylerinde farklı MPI değerleri söz konusu
olabilir. Bu durumda yatırım fonksiyonunu eğri olarak çizmek gerekir.
Yatırım fonksiyonunun herhangi bir A noktasındaki MPI, AMYı açısının tanjantına,
diğer bir ifadeyle AYı in MYı oranına eşittir. Doğru üzerindeki her noktanın eğiminin aynı
olması nedeniyle, marjinal yatırım eğiliminin de her noktada aynı olacağı açıktır.
MPI=AY1/MY1Aynı yatırım fonksiyonunda yine A noktasına göre API ise, YıOA açısının tanjantına,
yani o noktayı orijine birleştiren doğrunun eğimine eşittir. O halde ortalama yatırım eğilimini,
API= AY1/OY1
olarak formüle edebiliriz.
MODERN İSTİHDAM TEORİSİ KAPSAMINDA DENGE MİLLİ GELİR
DÜZEYİNİN BELİRLENMESİ VE DEĞİŞMESİ
1. Devlet Faaliyeti Olmayan Kapalı Ekonomide Milli Gelir Düzeyinin
Belirlenmesi
Milli Gelir
Toplam Talep (AE)
Toplam Arz (Y)
Y0
D
B
C
Y2
F
Y1
A
AE
31
AE < Y, Y-AE= IU >0 , (I> IP) Y↓ (I=IU+ IP)AE > Y, Y-AE= IU < 0 , (I< IP) Y↑AE = Y, Y-AE= IU = 0 , Y DengeB - Tasarruf Yatırım Eşitliği Yöntemine Göre Denge Milli Gelir Düzeyinin
Belirlenmesi
Y = C + I Y= C + SS = I
AE < Y, Y-AE= IU >0 , (I> IP), S> IP Y↓ (I=IU+ IP)AE > Y, Y-AE= IU < 0 , (I< IP), (S< IP) Y↑AE = Y, Y-AE= IU = 0 , S= IP, Y Denge
1.1. Devlet Faaliyeti Olmayan Kapalı Ekonomide Milli Gelir Düzeyinin Değişmesi
a. Çarpan
k=ΔY/ΔAo, k>1, (ΔAo=ΔC+ΔIo)
b-Yatırım Çarpanı ( Yatırım Çoğaltanı)
a) Basit Çarpan
Y = k . Ik=Y/IY = C + IY = C + II = Y- Ceşitliğini elde ederiz. Şimdi k=Y/I eşitliğinde I yerine Y-C yi yazarsak,
Ao1
Y
AE1=C+I
AE2=C+I
AE
Y2Y1
Ao1
D2
D1Ao2
a
Y
AE2(c2)
AE
Y2Y1
D2
D1
AE1(c1)
b
Y
D
I, S
I
S
B
A
K Y2Y0Y1
C
F
32
k= Y /(Y-C) olur. Pay ve paydayı Y ye bölersek, yatırım çarpanı formülü,
Örneğin MPS = 20/100 ise, tersi 100/20ye bu da 5 e eşittir. Yani k = 5 dir. Bunun
anlamı ekonomide yapılacak 5 Trilyon hacmindeki yatırımın kendisinin 5 katı kadar, yani 25
Trilyon miktarında gelir ve bunu gerçekleştirecek kadar istihdam yaratacağıdır. Eğer MPS
25/100 ise, bu takdirde k = 4 olacak ve 5 trilyonluk yatırım ancak 20 Trilyon gelir
yaratabilecektir.
I Y Yc=060 K=2,5 C=0,80 K=5
Trilyon TL 10.0 10.06.0 8.03.6 6.42.1 5.10.7 3.2
Gerçekleşen Gelir 25 Trilyon 50 Trilyon
b)Süper Çarpan
Y = C+ I
eşitliğinde yatırımları otonom (Io ) ve uyarılmış yatırımlar (Ii ) olarak iki ayrı şekilde ifade
edersek,
Y= C + Ii + Io,Y = C + Ii + Io
olarak yazabiliriz. Uyarılmış yatırımlarda meydana gelecek değişiklik marjinal yatırım
eğilimine ve tüketim harcamalarındaki değişiklik de marjinal tüketim eğilimine bağlı
olduğundan, bir evvelki eşitliği,
Y= MPC . Y + MPI. Y+IoY- MPC .Y - MPI. Y = I0Y(1-MPC-MPI) = Io
şeklinde yazılabilir. Burada ΔY/ΔIo , yani gelirde meydana gelen değişikliğin otonom
yatırımlarda meydana gelen değişikliğe oranı bize süper çoğaltanı vereceğinden, ΔY/ΔIo
yerine süper çoğaltanı göstermek üzere ks kullanılmaktadır.
33
Öörneğimizde 10 Trilyon liralık bir yatırımın ΔC/ΔY = 0.60 ise, 25 Trilyon liralık bir gelir
artışına yol açtığını yani k = 2.5 olduğunu hesaplamıştık. Şimdi aynı örnekte marjinal yatırım
eğiliminin ΔI/ΔY=0.10 olduğunu da dikkate alarak süper çarpanı yukarıdaki formülümüze
göre hesap edelim:
ks =1/(1-0,6-0,1)=3,33
c. HIZLANDIRAN
h=I/YDönemler Tüketim Gerekli İkame Net Toplam Net Yatırım
2. Devlet Faaliyetinin Olduğu Kapalı Bir Ekonomide Denge Milli Gelirinin Belirlenmesi - Kamu Harcamalarının, Transfer Harcamalarının ve Vergilerin Milli Gelir Üzerindeki Etkisi
Y = C + I + G
Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta tüketimin kullanılabilir gelire bağlı
olduğudur. Çünkü devletin bulunduğu bir ekonomide transfer harcamaları (TR) kişilerin
kullanılabilir gelirini arttırıcı etki yaratırken vergiler (T) azaltıcı etki yaratmaktadır. Bu durum
dikkate alınarak yukarıdaki eşitlik tekrar düzenlenebilir.
Y=C+I+GC=Co+cYD
YD=Y+TR-T I, G, TR ve T otonom kabul edilirse,Y= Co+cYD+Io+GoY= Co+c(Y+TRo-To)+Io+Goyazılabilir. Devletin olmadığı bir ekonomide, elde edilen milli gelirin bir kısmının tüketim
harcamalarına gittiğini bir kısmının da tasarruf edildiğini daha önce söylemiş ve bunu Y =
C+S eşitliği ile ifade etmiştik. Şimdi işe devlet de karıştığından milli gelirin bir kısmı da
vergilere gidecektir. Vergileri de T sembolü ile göstererek yukarıdaki eşitliği, (GKamu
ΔY = ΔC + ΔI + ΔG(I=Io+Ii yani uyarılmış yatırımların varlığının kabulü durumunda)ΔY= ΔY.MPC + ΔY.MPI + ΔGşeklinde de yazabiliriz. Buradan da,ΔY-ΔY.MPC - ΔY.MPI=ΔGΔY (1-MPC-MPI)=ΔG
olarak elde ederiz. Ancak yatırımların otonom kabul edilmesi durumunda söz konusu eşitlik aşağıdaki
gibi olacaktır
Sayısal bir örnek verirsek; MPC = 0.65 ve MPI =0.10 olan bir ekonomide kamu harcamaları çarpanı (transfer harcamalarını ve vergileri dikkate almıyoruz):
Kg=1/(1-0,65-0,10)=4olacaktır. Bunun anlamı, eğer devlet 15 Milyar Dolarlık bir kamu harcaması yaparsa,
ekonomide 60 Milyar Dolarlık bir gelir elde edileceğidir..Transfer Harcamaları Çarpanı
Transfer ödemelerinin milli geliri artırıcı etkisi, transfer ödemeleri çarpanı (Ktr)
katsayısı ile ölçülmektedir. Bu ise, (I=Io varsayımı altında)
37
şeklinde formüle edilmektedir. Sayısal bir örnek verirsek, marjinal tüketim eğiliminin
0.70 olduğu bir ekonomide, devletin yaptığı ilave bir 10 Milyar Dolarlık bir transfer
harcamasının 23.3 Milyar Dolarlık bir gelir yaratacağını görürüz.
Ktr=0,70/(1-0,70)=2,3
Vergi Çarpanı
Eğer ekonomide vergiler 50 Milyar Dolardan 60 Milyar Dolara çıkarılıyorsa ve
marjinal tüketim eğilimi 0.70 ise, bu durumda vergilerdeki bu 10 Milyar dolarlık artış,
kendisinin 2.3 katı kadar, yani 23.3 Milyar Dolarlık bir gelir azalmasına yol açacaktır.
Vergilerin otonom olmadığı kabul edildiğinde yani
T=T0+tY olması durumunda çarpan değişecektir.
- Denk Bütçe Çarpanı
Eşitliğin birinci kısmı kamu harcamalarının (yatırım harcamaları otonom
varsayılmıştır) milli gelirde meydana getireceği artışı, ikinci kısım ise vergilerin neden
olacağı azalışı ifade etmektedir. Sayısal bir örnekle konuyu açıklamak için ekonomide
vergiler 10 Milyar Dolar artırıldığını, bu nedenle kamu harcamalarının da 10 Milyar Dolar
arttığını varsayalım. Bu durumda milli gelirde meydana gelen değişiklik (MPC 0.80 kabul
edilmiştir);
ΔY=(1/(1-0,80))*10+(-0,80/(1-0,80))*10=10
olacaktır. O halde bütçe denk iken, ekonomide vergi gelirlerinin 10 Milyar Dolar
artırılması ve bunun tamamının devlet tarafından harcanması halinde, milli gelirdeki artış
sadece vergi gelirindeki artış, ya da kamu harcamalarındaki artış kadar olacaktır.
DENGE GELİRİ, DEFLASYONİST VE ENFLASYONİST AÇIK ve MALİYE
POLİTİKALARI
Basit bir ekonomi gibi kapalı bir ekonomide de denge koşulu toplam planlanan
harcamanın reel GDP’ye eşit olmasıdır.
AE=Y
Co+c(Y+TR-T)+Io+Go=Y
Diğer taraftan kapalı bir ekonomide denge koşulu aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
S+T=Ip+G
38
AE<Y, S+T>Ip+G, S>Ip, Y-AE=S-Ip=Iu>0, I>Ip, Y düşer
AE>Y, S+T<Ip+G, S<Ip, Y-AE=S-Ip=Iu<0, I<Ip, Y yükselir
AE=Y, S+T=Ip+G, S=Ip, Y-AE=S-Ip=Iu=0, I=Ip, Y düşer
Bir ekonomide tam istihdam durumunda elde edilen gelire potansiyel gelir, tam
istihdam geliri ya da doğal gelir denir. Bu açıdan bakıldığında denge gelir düzeyi tam
istihdam gelir düzeyine eşit olabileceği gibi ondan küçük de olabilir. Bir ekonominin
kendiliğinden tam istihdam düzeyinde dengede olmadığı anlamına gelen bu konu deflasyonist
açık ve enflasyonist açık kavramları çerçevesinde incelenir.
Tam istihdam gelir düzeyinin, tam istihdam reel gelir düzeyinin Yf ile harcama AE1 dir
ve dolayısıyla da denge Y1 de sağlanmıştır. Y1<Yf. İşgücünün bir kısmının işsiz olduğu böyle
bir durumda tam istihdam gelir düzeyindeki toplam planlanan harcama YfK tam istihdam
gelirinden KL kadar küçüktür. Tam istihdam düzeyindeki toplam planlanan harcama ile tam
istihdam gelir düzeyi arasındaki KL kadarlık bu negatif farka deflasyonist açık denir.
Deflasyonist açıkla karşı karşıya olan bir ekonomide ekonominin tam istihdam gelir
düzeyinde dengeye gelmesi için AE toplam planlanan harcamanın KL kadar yani deflasyonist
açık kadar artması gerekir. Bu maliye politikaları ile sağlanabilir.
Kapalı bir ekonomide otonom harcamayı oluşturan unsurlardan biri hükümet
harcamaları olduğundan deflasyonist açığı kapatmanın ilk yolu hükümetin kamu
harcamalarını KL kadar artırmasıdır. Bu durumda denge gelir düzeyi Y1’den Yf’ye
yükselmiştir.
ΔY=kgΔGo
Deflasyonist açığı kapatmanın ikinci yolu hükümetin transfer ödemelerini toplam
planlanan harcamanın KL kadar artmasını sağlayacak kadar artırmasıdır. Ancak bu durumda
deflasyonist açığı kapatmak için transfer ödemelerinde yapılması gereken artış kamu
harcamalarında yapılması gereken artıştan büyüktür. Çünkü kamu harcamaları arttığında
planlanan harcama kamu harcamalarındaki kadar artarken, transfer ödemeleri arttığında
planlanan harcamadaki artış transfer ödemelerindeki artıştan daha az artar. Çünkü bu durumda
planlanan harcama transfer ödemelerindeki artışın sadece marjinal tüketim eğilimine uyan
kısmı kadar artar. Dolayısıyla transfer ödemelerini deflasyonist açığın marjinaş tüketim
eğilimine oranı kadar arttırmak gerekir.
cΔTR=Deflasyonist Açık
ΔY=kgcΔTR
Kapalı bir ekonomide toplam planlanan harcama otonom harcama yanında hasıla
üzerinden marjinal tüketim eğilimine [c(1-t)] bağlı olduğundan deflasyonist açığı kapatmanın
Y
AE
YfY1
L AE=Ao1+c(1-t1)Y
K
AE=Ao1+c(1-t2)Y
AE=Ao2+c(1-t1)Y
39
üçüncü yolu hükümetin marjinal vergi oranını düşürmesidir. Bu durumda toplam planlanan
harcama doğrusu daha dik konuma gelir.
Yf tam gelir düzeyindeki toplam planlanan harcama tam istihdam gelir düzeyinden
küçük olmak yerine ondan büyük de olabilir. Y1>Yf. Bu duurmda tam istihdam gelir
düzeyindeki toplam planlanan harcama YfN potansiyel hasıladan MN kadar büyüktür. Bu
pozitif farka enflasyonist açık denir. Bunun nedeni söz konusu pozitif farkın fiyatların
yükselmesine yol açmasıdır. Bir başka deyişle enflasyonist açığın içerdiği planlanan harcama
fazlası aslında veri fiyat düzeyi üzerinden üretilen mal miktarının artmasına değil veri mal
miktarı üzerinden fiyatların artmasına yol açar. Bu nedenle de planlanan harcama AE1 iken
dengenin Y1 de sağlanmış olmasını tam istihdam gelirinin Y1 düzeyine yükselmesi biçiminde
değil tam istihdam gelir düzeyindeki bir ekonomide fiyatların yükselmesi sonucu nominal
gelirin Y1 düzeyine yükselmesi şeklinde yorumlamak gerekir.
Enflasyonist açıkla karşı karşıya kalan bir ekonomide ekonominin tam istihdam gelir
düzeyinde dengeye gelmesi için toplam planlanan harcamanın KL kadar yani enflasyonist
açık kadar azalması gerekir.
Bu açık hükümetin kamu harcamalarını enflasyonist açık kadar azaltması veya vergi
oranını enflasyonist açığı kapatacak kadar arttırması yoluyla kapatılabilir. Üçüncü yol ise
transfer ödemelerini enflasyonist açığın marjinal tüketim eğilimine oranı kadar azaltmaktır.
Bir birim yabancı paranın ulusal para cinsinden fiyatıdır. Yükselince yurtiçinde
üretilen mallar yabancılar için ucuzlar. Yabancı ülkelerde üretilen mallar ise ülke vatandaşları
için pahalılaşır. İhracat artar ithalat azalır.
Reel Döviz Kuru
Ülkedeki ve ticaret yapılan ülkelerdeki enflasyondan arındırılmış döviz kurudur. Reel
döviz kuru (R) yurtdışı fiyat düzeyi (P*)ile Yurtiçi fiyat düzeyi (P) arasındaki oranın nominal
döviz kuru (e) çarpımı biçiminde ifade edilir.
R=eP*/P
I- İhracat ve İhracatı Belirleyen Faktörler
X= f (R,Y*)
- İthalat ve İthalatı Belirleyen Faktörler
Dolayısıyla M= f (R,Y) yazılabilir.
M doğrusu ithalatın reel GSYİH ile aynı yönde değiştiğini gösterir. İthalat doğrusunun
eğimi marjinal ithalat eğilimine (m) eşittir ve ne kadar yüksek olursa ithalat doğrusu o kadar
dik olur. Otonom ithalat Mo reel GSYİH dışındaki değişkenler tarafından belirlenen ithalatı
Y
X
Xo1
Xo2
M
Y
Mo
M
Mo
41
temsil eder. Bu bağlamda reel döviz kuru yükselince otonom ithalat azalır. İthalat doğrusu
aşağıya kayar.
Net İhracat ve Net İhracatı Belirleyen Faktörler
XN=f(Y*, R, Y)
XN=XNo-mY
Toplam Planlanan Harcama Ve Dışa Açık Ekonomide Denge Milli Gelir
Düzeyinin Belirlenmesi
Açık bir ekonomide planlanan toplam harcama
AE=C+Ip+G+XN
AE=Co+c(Y+Tro-T)+Io+Xo-Mo-mY
AE=Co+c(Y+Tro-To-tY)+Io+Xo-Mo-mY
AE=Co+Io+Go+Xo-Mo+cTro-cTo+ [c(1-t)-m)]Y
AE=Ao+ [c(1-t)-m)]Y
DIŞA AÇIK EKONOMİDE DENGE GELİRİ
Denge gelirinin hangi düzeyde oluşacağını iki ayrı yöntemle açıklamak mümkündür.
Birisi toplam arz toplam talep yöntemi, diğeri ise tasarruf yatırım eşitliği yöntemidir.
Dışa açık bir ekonomide denge koşulu toplam planlanan harcamanın reel GDP’ye eşit
olmasıdır.
AE<Y, Y-AE=Iu>0, I>Ip, Y düşmelidir. AE>Y, Y-AE=Iu>0, I<Ip, Y artarAE=Y, Y-AE=Iu=0, I=Ip, Y dengededir. Y=AE=Co+Io+Go+Xo-Mo+cTro-cTo+[c(1-t)-m)]YY=AE=Ao+ [c(1-t)-m)]YTasarruf Yatırım Eşitliği Yöntemine Göre Denge Milli Gelir Düzeyinin
Belirlenmesi
Açık bir ekonomide mal piyasasında denge koşulu reel GSYİH’nın reel GDP’nin
tüketim tasarruf ve vergiler toplamına eşit olduğu noktasından hareket eden sızıntılar-ilaveler
yaklaşımı çerçevesinde de el alınabilir.
XN
YXN=0
XN
XNo
Yo
42
Y= C+I+G+XY=C+S+T+Meşitliği ile özetlemek gerekecektir. Bu iki ifadeden yararlanarak aşağıdaki yeni eşitliği
yazabiliriz:
I + G + X =S + T + M
Eşitliğin sol tarafı Hanehalkı sektörü dışındaki sektörler tarafından satın alınmak
istenen Reel GDP’yi yani ilaveleri-enjeksiyonları; eşitliğin sağ tarafı ise reel GDP’nin hane
halkı tarafından satın alınmayan kısmını yani sızıntıları yansıtır. Dolayısıyla sızıntılar
ilavelerden büyük iken
S+T+M>Ip+G+X ise planlanan harcama reel GDP’den küçüktür ve bu durumda reel
GSYİH azalır.
AE<Y, Y-AE=Iu>0, I>Ip, S+T+M>Ip+G+X, Y Düşer AE>Y, Y-AE=Iu<0, I<Ip, S+T+M<Ip+G+X, Y Düşer AE=Y, Y-AE=Iu=0, I=Ip, S+T+M=Ip+G+X, Y Düşer Burada önemle hatırlatmak istediğimiz şey denge için koşulun, ex-ante I+G+X in, yine
ex-ânte S+T+M ye eşit olmasıdır. Yoksa I=S, G=T ve X=M eşitliklerinin ayrı ayrı kurulmuş
olması zorunlu değildir
Ip+G+X
YY0
D0
S+T+M
Ip,G,X,S,T,M
AE= Ao+[c(1-t)-m)]Y
YY0
D0
Y=AEAE
43
Açık Ekonomi Şartlarında Denge Milli Gelir Düzeyinin Değişmesi (Çarpan Analizi)
Harcama çarpanı:
ke=ΔY/(ΔCo+ΔIo+ΔGo+XNo)=1/(1-c(1-t)+m)
Transfer ödemeleri çarpanı:
kTR=ΔY/ΔTRo=c/(1-c(1-t)+m)
Vergi Çarpanı:
kT=ΔY/ΔTo=-c/(1-c(1-t)+m)
- PARA VE BANKA Paranın Doğuşu,
C=n(n-1)/2
Burada C değişim oranı sayısını, n değişime konu olan mal sayısını göstermektedir.
Resmi Para Arzı Tanımları
M1= Dolaşımdaki Para (Emisyona Çıkan Banknot+ Madeni Para – Banka Kasaları) ile
Vadesiz Mevduat’ın (Mevduat Bankaları, Katılım Bankaları ve TCMB’deki TL+Yabancı
Para YP)
M2= M1+ Vadeli TL +Yabancı Para (YP) Mevduatı’
M3 =M2 +Repo İşlem Hacmi’nin ve Para Piyasası Fonları’nın (B Tipi Likit Fonlar)