-
Tekstopmaak met LATEX
Gebruik van de online editor Overleaf voor beginners
Koen De Naeghel
Arne Timperman
\documentclass{article}
\begin{document}
\[
\pi = \sum_{k=0}^{+\infty}
\frac{1}{16^k}
\left(
\frac{4}{8k+1}
-\frac{2}{8k+4}
-\frac{1}{8k+5}
-\frac{1}{8k+6}
\right)
\]
\end{document}
pi =
+k=0
1
16k
(4
8k + 1 2
8k + 4 1
8k + 5 1
8k + 6
)
Dag van de wiskundeZaterdag 22 november 2014KU Leuven Campus
Kulak Kortrijk
-
CREATIVE COMMONS
Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 3.0(CC BY-NC-SA)
Dit is de vereenvoudigde (human-readable) versie van de
volledige licentie.De volledige licentie is beschikbaar op de
webpagina
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl/legalcode
De gebruiker mag
Het werk kopieren, verspreiden en doorgeven.Remixen - afgeleide
werken maken.
Onder de volgende voorwaarden
Naamsvermelding - De gebruiker dient bij het werk de door de
maker of de licentiegever aangegevennaam te vermelden (maar niet
zodanig dat de indruk gewekt wordt dat zij daarmee instemmen met
jewerk of je gebruik van het werk).Niet-commercieel - De gebruiker
mag het werk niet voor commerciele doeleinden gebruiken.Gelijk
delen - Indien de gebruiker het werk bewerkt kan het daaruit
ontstane werk uitsluitend krachtensdezelfde licentie als de
onderhavige licentie of een gelijksoortige licentie worden
verspreid.
Met inachtneming van
Afstandname van rechten - De gebruiker mag afstand doen van een
of meerdere van deze voorwaardenmet voorafgaande toestemming van de
rechthebbende.Publiek domein - Indien het werk of een van de
elementen in het werk zich in het publieke domeinonder
toepasselijke wetgeving bevinden, dan is die status op geen enkele
wijze benvloed door de licentie.Overige rechten - Onder geen beding
worden volgende rechten door de licentie-overeenkomst in hetgedrang
gebracht:
het voorgaande laat de wettelijke beperkingen op de
intellectuele eigendomsrechten onverlet, de morele rechten van de
auteur, de rechten van anderen, ofwel op het werk zelf ofwel op de
wijze waarop het werk wordt gebruikt,zoals het portretrecht of het
recht op privacy.
Let op - Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de
licentievoorwaarden van dit werk kenbaarte maken aan derden. De
beste manier om dit te doen is door middel van een link naar de
webpaginahttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/nl/.
Gepubliceerd door: Online uitgever Lulu.com
Tekstzetsysteem: LATEX
Royalty percentage: 0%
2014 Koen De Naeghel en Arne Timperman
Gelicenseerd onder een Creative Commons
Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 3.0
ISBN 978-1-326-06361-0
Tweede druk, januari 2015
-
VOORWOORD
In tegenstelling tot klassieke tekstverwerkers zoals MS Word is
het opmaaksysteem LATEX afgestemd ophet schrijven van wiskundige en
wetenschappelijke teksten. Deze vrije software is de standaard in
deacademische wereld van wetenschappen en wiskunde. Ook in een
toenemend aantal opleidingen aan hethoger onderwijs behoort LATEX
tot het verplichte curriculum.
Door leerlingen in het middelbaar onderwijs te stimuleren om
bijvoorbeeld verslagen van onderzoeksop-drachten te schrijven met
LATEX, geven we hen een voorsprong bij de aanvang van hun hogere
studies.Daarnaast is leren werken met een tekstzetsysteem zoals
LATEX een vorm van zinvol ICT-gebruik: tijdensdit proces leren de
leerlingen omgaan met een programmeertaal. Het belang hiervan wordt
onderstreeptdoor het Vlaams Ministerie van Onderwijs.
Omwille van het frequent gebruik in het hoger onderwijs hebben
ook steeds meer beginnende leerkrachtenwiskunde tijdens hun
opleiding kennis gemaakt met LATEX en verkiezen dit tekstzetsysteem
voor deopmaak van hun taken, toetsen, proefwerken, presentaties,
werkbladen en eigen cursussen. Daarom groeitde noodzaak om aan de
generatie leerkrachten die niet vertrouwd is met LATEX een
eenvoudige opstap tebieden.
Dit boek is bedoeld voor absolute beginners. Het laat
leerkrachten toe om hun eerste stappen te zettenin het maken van
kleinere LATEX-documenten. Daarnaast kan deze bundel ook in de klas
gebruikt worden,waarbij leerlingen in een drietal lestijden kennis
maken met dit waardevol tekstzetsysteem.
Om de drempel zo laag mogelijk te houden, hebben we geopteerd om
te werken met een online editor.Dat laat toe om documenten op te
maken en te bewaren via internet. Software installeren op de
computerhoeft dus niet. Bovendien kan je op die manier ook met
meerdere personen tegelijk aan een documentwerken. Onze keuze viel
op de online editor Overleaf (vroeger bekend onder de naam
WriteLaTeX).Uiteraard zijn er ook alternatieven zoals
ShareLaTeX.
Dit boek als zelfstudiepakket
Deze kennismaking met LATEX is zowel geschikt voor leerkrachten
als voor leerlingen uit het middelbaaronderwijs en verloopt in drie
stappen (of lestijden).
Stap 1 Je leert werken met de online editor Overleaf.
Stap 2 Je maakt kennis met de codetaal die nodig is om een
LATEX-document op te stellen. Datdoe je door een voorbeelddocument
te ontleden.
Stap 3 Je maakt zelf enkele eenvoudige documenten. De bijlagen
achteraan deze bundel bevattenenkele veelvoorkomende commandos die
je daarbij kunnen helpen.
Bijlagen Veelvoorkomende LATEX-commandos worden gellustreerd met
voorbeelden. Die laten jetoe om eenvoudige opmaak van je document
te verzorgen. In de laatste bijlage vind je weblinksnaar andere
beginnerscursussen en ruimere lijsten van LATEX-commandos.
De PDF-versie van dit boek is vrij beschikbaar op de site
http://www.koendenaeghel.be/latex.htmwaar tevens wat digitale
ondersteuning wordt aangeboden. Vragen en bedenkingen zijn welkom
via [email protected] of
[email protected].
Brugge en Veurne, KDNjanuari 2015 AT
iii
-
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord iii
Inleiding 1
1 Verkennen van de online editor Overleaf 31.1 Een account
aanmaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 31.2 Document openen, bewaren en downloaden . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31.3 Hulpbestanden en
afbeeldingen uploaden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 51.4 Andere voorbeeldbestanden . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2 Leren uit een voorbeelddocument 62.1 Een voorbeelddocument
ontleden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 62.2 Voorbeelddocument aanpassen . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3 Maken van eigen documenten 103.1 Documentclass article . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
103.2 Documentclass exam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
A Opmaak van gewone tekst 13A.1 Lettertype (font) . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13A.2 Lettergrootte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13A.3 Onderlijnen, doorhalen
en arceren van tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 14A.4 Letters met accenten . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14A.5 Voetnoten . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 14A.6 Insprong bij een nieuwe alinea . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14A.7
Horizontale ruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 15A.8 Regel afbreken - verticale
ruimte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 15A.9 Pagina afbreken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15A.10 Tekst centreren,
uiterst links of uiterst rechts plaatsen . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 15A.11 Tekst in marge plaatsen . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16A.12 Document
in landscape . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 16A.13 Tekst in kader plaatsen . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16A.14
Tabellen in tekstopmaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 17A.15 Tekst in kolommen plaatsen . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17A.16 Minipage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18A.17 Lijsten . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 18
B Opmaak van wiskundige uitdrukkingen 19B.1 Constanten en
variabelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . 20B.2 Exponenten en indices . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20B.3 Breuken .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 20B.4 Vierkantswortels . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21B.5
Sommen en integralen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 21B.6 Limieten . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 21B.7 Matrices en determinanten . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
C Beknopt overzicht van wiskundige symbolen 23
iv
-
D Toetsen maken met exam-class 26D.1 Stellen van gewone vragen .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26D.2 Meerkeuzevragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . 27D.3 Invulvragen . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 28D.4 Vragen (on)zichtbaar maken . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28D.5 Antwoordstroken . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 29D.6 Correctiemodel . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
E Tekeningen en grafieken 31E.1 Invoegen van een figuur . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31E.2 Importeren uit GeoGebra . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 32E.3 Tekeningen maken met TikZ .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
F Meer informatie 35
v
-
INLEIDING
Doorgaans wordt een tekst geschreven met een klassieke
tekstverwerker zoals MS Word of OpenOfficeWriter. Typisch daarbij
is dat de tekst en opmaak die je invoert rechtstreeks overeenkomt
met hoe hetresultaat er op papier uitziet. Daarom hanteert men voor
zon tekstverwerker het acroniem wysiwyg:what you see is what you
get.
De opkomst van de klassieke tekstverwerkers bracht ook
tegenstanders van de wysiwyg-gedachte met zichmee, vooral in de
Unix-wereld en in de natuur-wetenschappelijke, academische wereld.
Men stelde dathet focussen op de zichtbare opmaak afleidt van het
schrijven van de inhoud. Om zich af te zetten tegende hype die rond
wysiwyg ontstond, werd de term wysiwym gebruikt: what you see is
what you meanof in het Nederlands: wat je ziet, is wat je bedoelt.
Daarbij voert de gebruiker de opmaak en grafiekenin via een
codetaal. Daarna genereert de computer een uitvoer volgens de
regels van het oude zet-handwerk.
De meest bekende tegenstander van de klassieke tekstverwerkers
is de informaticus Donald Knuth, deauteur van de klassieker The art
of computer programming. Ontevreden met de manier waarop
uitgeverszijn boeken vorm gaven, ontwikkelde Knuth sinds de jaren
70 de opmaaktaal TEX (uitspraak: tech, dusmet de Griekse chi). Het
meest gebruikte pakket met macros is LATEX en werd ontworpen door
LeslieLamport in 1984. Deze manier van tekstzetten is een voorbeeld
van wysiwym en wordt vooral gebruiktom wiskundige en
wetenschappelijke teksten op te maken.
Bij een LATEX-document wordt codetaal in de editor (links)
omgezet in het uiteindelijke resultaat in deviewer (rechts):
\documentclass[a4paper]{article}\begin{document}Nu volgt een
formule:
\[
\pi = \sqrt{6\sum_{n=1}^{\infty}\frac{1}{n^2}}= \
left(\int_{-\infty}^{+\infty}e^{-x^2}\,dx\right)^2.
\]
\end{document}
Nu volgt een formule:
=
6 =1
1
2=
( +
2
)2.
In tegenstelling tot klassieke tekstverwerkers zoals MS Word is
het opmaaksysteem LATEX afgestemdop het schrijven van wiskundige en
wetenschappelijke teksten. Een beginnende gebruiker moet wel
watwennen aan het schrijven van een LATEX-document. Toch wordt hij
snel overtuigd van enkele voordelenten opzichte van een klassieke
tekstverwerker.
1. LATEX is vrije software en valt onder een licentie die de
verspreiding en wijziging van LaTeX toelaat.Bijgevolg is het
gebruik van LATEX gratis.
2. LATEX kan op vrijwel alle moderne computerplatformen gebruikt
worden, waaronder Windows(bijvoorbeeld met het gratis pakket
MiKTeX), Linux (LaTeX wordt vaak meegeleverd met dedistributie) en
Mac OS X.
3. Het resultaat is onafhankelijk van de software-versie. Stuur
je iemand het bronbestand van eenLATEX-document naar een andere
persoon dan zal hij/zij net hetzelfde resultaat te zien
krijgen.
4. De opmaak van wiskundige uitdrukkingen is van hoge
typografische kwaliteit.
= 1 +1
1 +1
1 +1
1 +1
1 + . . .
1
-
5. Met LATEX kun je figuren en grafieken maken. Hierbij wordt de
code in het brontekst geplaatst.
2
32
2 52
3 72
4
1
0.5
0.5
1 () = sin()
() = 2 sin()
() = 12sin()
4
3
2
2
1
4
2
2
1
2
1
10 1 2 3
0
/4
/2
3/4
5/4 7/4
3/2
= 2 2 sin
6. Een meer geavanceerde toepassing is het maken van een
PDF-bestand met meerdere lagen, watbewegende beelden mogelijk maakt
(in de digitale versie van deze tekst druk je op de play-toetsonder
de figuur).
2
-
STAP 1
VERKENNEN VAN DE ONLINE EDITOR OVERLEAF
In dit hoofdstuk maak je kennis met de online editor Overleaf
waarmee je later zelf documenten in hettekstzetsysteem LATEX kan
maken. Je hoeft geen software op je pc te plaatsen: het enige wat
je nodighebt is een webbrowser (zoals Internet Explorer, Firefox of
Google Chrome) met internetverbinding eneen geldig e-mailadres.
1.1 Een account aanmaken
Een account op Overleaf laat je toe om documenten online te
bewaren. Een basisaccount is gratis.
1. Open de webpagina http://www.overleaf.com.
2. Klik rechts bovenaan op Sign Up .
3. Tik je e-mailadres in, kies een paswoord en accepteer de
gebruikersvoorwaarden.
4. Klik onderaan op Sign Up .
5. Open je e-mailaccount en bevestig je account op Overleaf.
1.2 Document openen, bewaren en downloaden
Eens ingelogd klik je op CREATE A NEW PROJECT . Je keuze tussen
verschillende startdocumenten,
waaronder
Blank Paper: een blanco document, Sample Paper: je krijgt een
document in verslagstijl dat al wat voorbereid is en Sample
Presentation: analoog, maar dan in presentatiestijl.
Wij kiezen de optie Sample Paper .
3
-
Op de webpagina zie je links de editor met het bronbestand en
rechts de viewer met het uiteindelijkeresultaat. Het proces waarbij
de input van de editor wordt omgezet in de output van de viewer
noemtmen compileren. Doorgaans gebeurt dat automatisch.
We gaan er niet van uit dat je vertrouwd bent met de
programmeertaal van LATEX. Dus de codetaal in deeditor zal je
wellicht weinig zeggen. In Sessie 2 zullen we de betekenis van deze
codetaal van naderbij bekij-ken. Voor het vervolg van dit hoofdstuk
richten we ons op het verder gebruik van de online editor
Overleaf.
Het resultaat in de viewer kun je downloaden door het icoon PDF
in de balk bovenaan aan te klikken.
Het document wordt op de computer bewaard, in dit geval onder de
naam paper.pdf, wellicht in de mapDownloads. Je kan dit document
openen met Adobe Reader.
Documenten op Overleaf worden automatisch bewaard. Een overzicht
van je documenten vind je door opje naam rechts bovenaan te klikken
en de optie
My Projects te kiezen.
Wanneer je je op een later tijdstip opnieuw aanmeldt, krijg je
op die webpagina te zien hoeveel geheugenje documenten in beslag
nemen. Voor een gratis account zoals deze is de limiet vastgelegd
op 100 MB.Voor onze doeleinden is dat ruimschoots voldoende. Door
op de naam
Your Paper van het documentte klikken, kom je opnieuw op de
editor en viewer van het voorbeelddocument terecht.
4
-
1.3 Hulpbestanden en afbeeldingen uploaden
Het komt voor dat een document gebruik maakt van hulpbestanden,
zoals bijvoorbeeld een afbeelding ofeen andere broncode. Die
hulpbestanden vind je terug door te klikken op
PROJECT in de balk bovenaan.
Naast de editor en de viewer wordt nu een derde scherm geopend.
Hierin zijn alle bestanden van ditproject te zien. Het bestand
main.tex is het tex-bestand en bevat de broncode uit de editor.
Klik je ophet bestand frog.jpg, dan krijg je de afbeelding te zien.
Een nieuwe afbeelding uploaden kan door in de
menubalk Add files... te kiezen, gevolgd door bijvoorbeeld
Upload from...Computer .
Je kan het venster met hulpbestanden sluiten door nogmaals te
klikken op PROJECT in de balk bovenaan.
Daarna zie je opnieuw de editor en viewer in normale grootte.
Wil je ook het venster met de editorsluiten, dan klik je op een van
de pijltjes tussen de editor en de viewer.
1.4 Andere voorbeeldbestanden
Overleaf beschikt over heel wat voorbeeldbestanden. Bijvoorbeeld
de lay-out van een boek, thesis,presentatie, curriculum vitae,
presentations etc. Zon vormen van lay-out noemt men templates. Ga
terugnaar de website http://www.overleaf.com en klik bovenaan op
het icoon
TEMPLATES .
Er zijn honderden templates beschikbaar. Klikken we bijvoorbeeld
op de tweede template (linkerfiguur) en
bevestigen we OPEN AS TEMPLATE , dan komen we op het document
terecht. We krijgen zowel de editor
als de viewer te zien. Daarnaast zijn er talloze
voorbeeldbestanden beschikbaar waarmee je heel wat lerenover de
programmeertaal van LATEX. Daarvoor kies je
Examples in de balk bovenaan (rechterfiguur) enscroll je naar de
voorbeelden onderaan. Daar kun je broncode van opmaakstijlen en
figuren terugvinden.
5
-
STAP 2
LEREN UIT EEN VOORBEELDDOCUMENT
Na het verkennen van de online editor Overleaf wordt het tijd om
de programmeertaal van LATEX te lerenbegrijpen. Dat kan door een
voorbeelddocument te nemen en verbanden te zoeken tussen de
broncodein de editor (linkerhelft) en het resultaat in de viewer
(rechterhelft). Daarna kun je al vrij snel kleineaanpassingen doen
om zo door te groeien naar het maken van eigen documenten.
2.1 Een voorbeelddocument ontleden
Door te klikken op een zin in de viewer kom je op de
overeenkomstige code in de editor terecht. Inde editor is heel wat
tekst in het zwart gedrukt. Dat zullen we reguliere tekst noemen.
Daar kun jeprobleemloos wijzigingen in aanbrengen. Daarnaast bevat
de editor ook woorden met een groene kleur,zoals \documentclass.
Die woorden zijn niet in de viewer te zien, maar hebben te maken
met de interneprogrammeertaal waarin LATEX is geschreven. Dat kun
je enkel aanpassen als je al wat kennis van zakenhebt, anders krijg
je foutmeldingen.
Preamble
De preamble is het gedeelte dat voor begin{document} staat. Hier
regel 1 tot en met 14.1 \documentclass[...]{...} Daarmee begint elk
bronbestand in de editor. Met deze document-klasse wordt de
structuur van het document in de viewer vastgelegd.
3-7 \usepackage{...} en \usepackage[...]{...} dienen om
zogenaamde packages in te laden dienodig zijn om bepaalde
programmeertaal in de rest van de broncode te activeren.
9 \title{...} legt de titel van het document vast.
11 \author{...} laat toe om de auteur van het document aan te
duiden.
13 \date{...} legt de datum van het document vast.
13 \today genereert automatisch de datum van vandaag.
6
-
Body
De body is het gedeelte tussen \begin{document} en
\end{document}. Hier is dat regel 16 t.e.m. 91.
16 \maketitle zorgt dat de viewer de eerder vastgelegde titel,
auteur en datum verschijnt.
18-20 \begin{abstract} . . . \end{abstract} bakent een
zogenaamde omgeving af. In deze omgevingwordt de reguliere tekst
naar het formaat van een abstract gecompileerd.
22 \section{...} definieert een nieuwe paragraaf. Die worden
automatisch genummerd: 1, 2 . . .
27 \label{sec:examples} zal het label 1 van de paragraaf Some
LATEX Examples opslaan onder denaam sec:examples. Zon naam kun je
zelf kiezen.
31 \todo{...} laat je toe commentaar te schrijven in de marge.
Dit is geen standaard commando,daarom werd de package todonotes
geactiveerd in de preamble (regel 7).
33 \todo[inline,color=green!40]{...} voegt aan het commando
\todo{...} twee opties toe:inline zorgt dat de commentaar niet in
de marge maar in de tekst staat en color=green!40 zetde commentaar
in een groene omgeving. Daarbij geeft 40 de diepte van de kleur
aan.
35 \subsection{...} definieert een nieuwe deelparagraaf,
automatisch genummerd: 1.1, 1.2 . . .
37 \ref{fig:frog} roept het label 1 op dat enkele regels later
wordt opgeslagen onder de naamfig:frog.
39-43 \begin{figure} . . . \begin{figure} bakent een omgeving
voor het invoegen van een figuur af.
40 \centering zorgt dat de figuur in het midden van de regel
geplaatst wordt.
41 \includegraphics[width=0.3\textwidth]{frog.jpg} zorgt dat de
figuur met als bestandsnaamfrog.jpg wordt ingevoegd. Met de optie
width=0.3\textwidth wordt duidelijk gemaakt dat debreedte van de
figuur gelijk is aan 0, 3 keer de breedte van een tekstregel.
42 \caption{...} kent aan de afbeelding een naam en volgnummer
toe. Hier is dat Figure 1. Detekst binnen de accolades {...} wordt
dan na de naam en het volgnummer geplaatst.
42 \label{fig:frog} zal het label 1 van de figuur opslaan onder
de naam fig:frog. Dat label werdin regel 37 opgeroepen.
7
-
47 zorgt voor een kleine spatie tussen het woord Table en het
volgnummer 1.49-57 \begin{table} . . . \end{table} bakent een
omgeving voor het invoegen van een tabel af.
51-55 \begin{tabular}{l|r} . . . \end{tabular} maakt een tabel.
De l|r zorgt voor twee kolommen,gescheiden door een verticale lijn.
De eerste kolom plaatst de inhoud links, de tweede rechts.
52 Item & Quantity zorgt dat Item in de linkerkolom staat en
Quantity in de rechterkolom.
52 \\ op het einde van een regel zorgt dat die regel wordt
afgebroken.
52 \hline maakt een horizontale lijn onder de eerste rij.
61 $...$ wordt gebruikt om een wiskundige uitdrukking in een
tekstregel te plaatsen. De tekst binnende dollartekens staat in
zogenaamde math mode. Andere tekst staat in text mode.
61 $x_1$ zorgt dat als onderindex 1 krijgt. Merk op dat een in
math mode verschilt van een x inreguliere tekst. Dat geldt ook voor
andere letters van het alfabet: vergelijk met a, met b etc.
61 $\ldots$ genereert het beletselteken . . . in math mode. De
eerste letter van ldots staat voor
lower. Vergelijk $\ldots$ . . . met $\cdots$ , $\vdots$ ... en
$\ddots$ . . . In text modegebruik je \dots . . . In math mode
gebruik je best $\dots$ in plaats van $\ldots$ en $\cdots$:LATEX
beslist zelf welke vorm het aanneemt. Bijvoorbeeld: $1+2+\dots+n$
genereert het correcte1 + 2 + + . Het commando $1+2+\ldots+n$ leidt
tot het foutieve 1 + 2 + . . .+ .
61 $\text{E}$ zorgt ervoor dat de letter E binnen math mode toch
als text mode wordt gezien. Er isinderdaad een verschil tussen $E$
en $\text{E}$ E.
61 $\sigma$ levert de Griekse letter . Analoog voor $\alpha$ ,
$\beta$ , $\pi$ etc.
61 $\sigma^2$ zorgt dat als exponent 2 krijgt.
61 $\infty$ geeft het infinity-symbool .62-63 $$...$$ bakent een
omgeving voor het invoegen van een regel in math mode af. De inhoud
van
deze regel wordt automatisch gecentreerd. Het alternatief
\[...\] doet net hetzelfde.
8
-
62 $\frac{...}{...}$ is een quotient met als teller het eerste
en als noemer het tweede argument.
63 $\sum$ geeft een sommatieteken. Gelijkaardig is het
productteken $\prod$
.
63 $\sqrt{...}$ maakt een (positieve) vierkantswortel
.
64 $\mathcal{N}$ geeft de calligrafische font . Voor
verzamelingen van getallen gebruiken we hetfont blackboard
$\mathbb{N}$ N. Daarvoor moet je wel de package amsfonts
inladen.
74-77 \begin{enumerate} . . . \end{enumerate} maakt een
genummerde lijst aan.
75 \item zorgt voor een nieuw item in de lijst, nummeren gebeurt
automatisch. Aanpassen kan dooreen optie toe te voegen. Zo zorgt
\item[37] voor een item met nummer 37.
79-82 \begin{itemize} . . . \end{itemize} genereert een
ongenummerde lijst.
84-88 \begin{description} . . . \end{description} maakt een
opsomming aan. In tegenstelling totenumerate en itemize wordt geen
horizontale insprong voorzien voor de eerste regel.
2.2 Voorbeelddocument aanpassen
Breng je wijzigingen in de broncode (editor) aan, dan zijn die
wijzigingen al na enkele seconden te zien inde viewer.
Opdracht 1. Breng in de aangegeven regels de volgende
wijzigingen aan.
1 Vervang \documentclass[a4paper]{article} door
\documentclass[a4paper,12pt]{article}.Je tekst staat nu in
lettergrootte 12 pt. Laat je de optie 12pt weg dan gebruikt LATEX
de standaardlettergrootte 10 pt.
3 Wijzig \usepackage[english]{babel} in
\usepackage[dutch]{babel}. Als effect worden debenamingen abstract,
figure, table vervangen door de Nederlandse benamingen
samenvatting, figuur,tabel. Ook de datum wordt in het Nederlands
genoteerd.
7 Laat \usepackage[colorinlistoftodos]{todonotes} weg door een
procentteken % vlak voordeze regel te plaatsen. Regel 7 wordt nu in
het blauw afgedrukt en je krijgt een foutmelding:compile error. Na
een procentteken leest LATEX de tekst of code niet. Klik je op go
to firsterror dan krijg je de fout in de broncode te zien: doordat
de package todonotes niet ingeladen is,kent LATEX de code \todo
niet.
Opdracht 2. Breng in het document volgende wijzigingen aan.
(a) Verander de titel in Mijn eerste LATEX-document. Zorg dat
het woord LATEX in het juiste lettertypeverschijnt (zie regel
26).
(b) Verander de datum in 25 december 2014.
(c) Zoek op het internet een afbeelding van een gans en bewaar
ze op de computer onder de naamgans.jpg of gans.png. Upload je
figuur in Overleaf. Tot slot pas je de code van regel 41 aan
zodater nu een afbeelding van een gans te zien is.
(d) Wijzig de titel van Figuur 1 in Dit is een gans!
(e) Wijzig de breedte van de foto naar de helft van de
tekstbreedte.
(f) Vervang in paragraaf 2.4 de uitdrukking 2
-
STAP 3
MAKEN VAN EIGEN DOCUMENTEN
In dit derde en laatste hoofdstuk maak je een eigen document in
LATEX. Daarbij stem je de eerste regelvan je LATEX-bestand af op
het type tekst dat je wil maken. Hoewel er heel wat mogelijkheden
zijn, zullenwe ons beperken tot twee soorten.
1. Met \documentclass{article} heb je een kortere tekst voor
ogen, zoals een nota of een artikel.Wil je een syllabus of een boek
schrijven dan gebruik je beter \documentclass{book}.
2. Voor taken, toetsen en proefwerken maak je gebruik van
\documentclass{exam}.
Bij elk van deze twee soorten voorzien we een aantal opdrachten.
Om deze opdrachten op te lossen, maakje best gebruik van de
bijlagen verderop in dit boek.
3.1 Documentclass article
Start met het voorbeelddocument uit het vorige hoofdstuk en wis
alle tekst uit de body.
Opdracht 3. Maak in die nieuwe paragraaf de volgende geneste
lijst aan.
1. Ten eerste
2. Ten tweede
(a) Eerste geval
(b) Tweede geval
Opdracht 4. Voeg \usepackage{multicol} in de preamble van je
document toe en maak:
1. 3 = 2. 4 = 2(2 1)
3. 3 = 44. 6 = 2(3 2)+ 4
Opdracht 5. Centreren van tekst met lettergrootte huge en
Large.
Gecentreerde tekstdoor mij geschreven
2 juni 2014
Opdracht 6. Het wiskundig symbool maak je met $\pm$.De
kwadratische vergelijking
2 + + = 0 (1)
waarbij , en reele getallen zijn met = 0 heeft twee oplossingen
voor de onbekende :
1,2 =2 4
2. (2)
Als de discrimimant = 2 4 gelijk is aan nul dan heeft
vergelijking (1) een dubbele oplossing:
= 2.
10
-
Opdracht 7. Maak de volgende tabel aan. In de tweede rij staan
enkele aanwijzingen.
links centraal rechts uitgelijnde kolom meteen breedte van 1, 7
cm.
l c r p{3.7cm}
Opdracht 8. Door de drie onderstaande commandos in de preamble
toe te voegen, maak je een omgevingVraag 1, Vraag 2 etc. aan die je
kan oproepen met \begin{vraag} . . . \end{vraag}. Het
nummerengebeurt automatisch.
\usepackage{amsthm}
\theoremstyle{definition}
\newtheorem{vraag}{Vraag}
Vraag 1. Bewijs: , R : |+ | ||+ ||.Vraag 2. Bepaal alle getallen
, R waarvoor |+ | = ||+ ||.Opdracht 9. Een oefening op geneste
vierkantswortels en variabele haakjes. Met \big(, \Big(, \bigg(
en \Bigg( genereer je(,(,
(en
(. Haakjes die zich aanpassen aan de grootte van de inhoud maak
je
met \left( en \right).
64 =
want
=
((((1/2)1/2)1/2)1/2)1/21/2 = 1/26 = 1/64 = 64
Opdracht 10. Maak onderscheid tussen text mode en math mode.
Veelgebruikte operatoren zijnvoorgedefinieerd. Zo zorgt $\sin(x)$
voor het correcte sin(). Vergelijk met het foutieve $sin(x)$ wat()
oplevert. Soms moet je een eigen operator definieren, bijvoorbeeld
wanneer de notatie verschiltmet de voorgedefinieerde vorm. Zo is
onze notatie Arcsin anders dan de voorgedefinieerde vorm arcsin.Dat
definieren doe je in de preamble met het commando
$\def\arcsin{\operatorname{Arcsin}}$.Daarvoor moet je wel de
package amsmath inladen.
Voor elk reeel natuurlijk getal is = 1 + 1 + + 1
keer
.
Bedenk dat
Arcsin
(sin
(48
5
))= 48
5.
Opdracht 11. Met \begin{proof} . . . \end{proof} creeer je de
omgeving van een bewijs. Dat wordtafgesloten met het Halmos-symbool
. Zorg wel dat je eerst de package amsthm inlaadt.
Stelling. Er geldt: N : is een interessant getal.
Bewijs. Beschouw de verzameling
= { N | ( is een interessant getal)}.
Mocht = dan zou een kleinste element hebben1. Dan is dat getal ,
omwille van dieeigenschap, toch een interessant getal. Een
strijdigheid met het feit dat . Hieruit volgt dat = hetgeen het
gestelde bewijst.
1Elke niet-lege deelverzameling van N bevat een kleinste
element.
11
-
3.2 Documentclass exam
Maak een leeg document aan en tik de onderstaande code in.
\documentclass{exam}\begin{document}Hier komen straks de
toetsvragen.
\end{document}
Hier komen straks de toetsvragen.
Opdracht 12. Stel drie verschillende vragen op waarvan de tweede
bestaat uit drie subvragen. Zet deeerste vraag op drie punten, de
tweede op zes punten en de derde op twee punten.
1. (3 punten) Dit is mijn eerste vraag.
2. (6 punten) Dit is mijn tweede vraag:
(a) vraag 2a,
(b) vraag 2b,
(c) vraag 2c.
3. (2 punten) Dit is mijn derde vraag.
Opdracht 13. Stel drie verschillende vragen waarbij je telkens
voorzie telkens 1, 5 cm voorziet om hetantwoord te formuleren:
blanco voor de eerste vraag, volle lijnen bij de tweede vraag en
stippellijnen bijde laatste vraag.
1. (3)Dit is mijn eerste vraag.
2. (6)Dit is mijn tweede vraag.
3. (3)Dit is mijn derde vraag.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opdracht 14. Plaats in de preamble \noprintanswers en
\printanswers onder elkaar. Stel een vraagen beantwoord die vraag
in het oplossingengedeelte. Zorg dat het antwoord eerst onzichtbaar
is. Maakze nadien zichtbaar.
1. (3)Dit is mijn eerste vraag.
Opdracht 15. Stel een meerkeuzevraag met drie mogelijkheden op
waarvan het tweede correct is.
1. 1Welke waarde is het grootst?
A. sin 30 + cos 30
B. sin 45 + cos 45
C. sin 60 + cos 60
12
-
BIJLAGE A
OPMAAK VAN GEWONE TEKST
A.1 Lettertype (font)
Als standaard hanteert LATEX het lettertype Universal Modern
Roman, ook wel Computer Moderngenoemd. Wil je het lettertype van
het volledige document wijzigen naar times dan kan dit door
depackage inputenc in combinatie met de package times in te
laden.
\documentclass{article}\usepackage[utf8]{inputenc}\usepackage{times}\begin{document}lettertype
times
\end{document}
lettertype times
Andere lettertypes bekom je door in het voorbeeld hieronder
times te vervangen door courier, helvet,lmodern of utopia. Wil je
het lettertype slechts op enkele plaatsen van je document wijzigen
dan kandat rechtstreeks in het body-gedeelte van het bronbestand.
De standaard is rm wat staat voor Roman.
\documentclass{article}\begin{document}{\rm Roman} \\{\bf Bold
Face} \\{\tt Typewriter} \\{\ it Italic} \\{\sl slanted} \\{\sc
small caps} \\{\sf Sans Serif} \\\end{document}
RomanBold FaceTypewriter
Italicslantedsmall capsSans Serif
A.2 Lettergrootte
De standaard lettergrootte is 10 pt. Wil je de lettergrootte van
het ganse document wijzigen naarbijvoorbeeld 14 pt dan kan dat met
\documentclass[14pt]{article}.
Wil je de lettergrootte slechts op enkele plaatsen van je
document wijzigen dan kan dat rechtstreeks inhet body-gedeelte van
het bronbestand. De standaard is \normalsize.
\documentclass{article}\begin{document}{\tiny kleinst} \\{\
scriptsize zeer klein} \\{\footnotesize kleiner} \\{\small klein}
\\{\normalsize normaal} \\{\large groot} \\{\Large groter}
\\{\LARGE nog groter} \\{\huge nog steeds groter} \\{\Huge
grootst}\end{document}
kleinst
zeer klein
kleiner
klein
normaalgrootgroternog groternog steeds grotergrootst
13
-
A.3 Onderlijnen, doorhalen en arceren van tekst
Inladen van de package ulem is noodzakelijk.
\documentclass{article}\usepackage[normalem]{ulem}\begin{document}\noindent\uline{under-line}
\\\uwave{under-wave} \\\sout{strike out} \\\xout{cross
out}\end{document}
under-line
::::::::::under-wavestrike out//////cross/////out
A.4 Letters met accenten
Om schrifttekens boven, onder of door een letter te zetten,
worden de volgende commandos gebruikt.
\documentclass{article}\begin{document}\{o} \\
\"o \\
\.o \\
\t{oo} \\\{o} \\
\~o \\
\v{o} \\\c{o} \\\^o \\
\=o \\
\H{o} \\\end{document}
o`ooooooooo^oo
A.5 Voetnoten
Een voetnoot invoegen kan met het commando \footnote. Met behulp
van \setcounter en \addtocounterkun je het voetnootnummer
wijzigen.
\documentclass{article}\begin{document}Dit is
tekst\footnote{voetnoot}.Opeenvolgende voetnoten worden automatisch
genummerd
\footnote{opeenvolgende voetnoten}.De volgende voetnoot heeft
een ander nummer
\setcounter{footnote}{2014}\footnote{andere voetnoot}.Je kan het
voetnootnummer vermeerderen met een geheel
getal
\addtocounter{footnote}{-14}\footnote{voetnootnummer min
13}.\end{document}
Dit is tekst. Opeenvolgende voetnotenworden automatisch
genummerd . De vol-gende voetnoot heeft een ander nummer .Je kan
het voetnootnummer vermeerderenmet een geheel getal .
Dit is tekst1. Opeenvolgendevoetnoten worden automatisch
genum-merd2. De volgende voetnoot heefteen ander nummer2014. Je kan
eenvoetnootnummer vermeerderen meteen geheel getal2001.
1voetnoot2opeenvolgende voetnoten
2014andere voetnoot2001voetnootnummer min 13
A.6 Insprong bij een nieuwe alinea
De lengte van een insprong bij een nieuwe alinea is 1em: de
breedte van de hoofdletter M in het lettertype-en grootte die in
het document gehanteerd wordt. Wens je elke alinea met bijvoorbeeld
2 cm te lateninspringen, voeg je het commando
\setlength\parindent{2cm} in de preamble. Wil je nergens
eeninsprong, definieer dan \setlength\parindent{0cm}. Een enkele
alinea zonder insprong kan door diealinea te laten starten met
\noindent.
14
-
A.7 Horizontale ruimte
LATEX houdt geen rekening met meervoudige spaties. Wil je toch
een extra horizontale ruimte laten tussenletters, woorden,
tabellen, figuren. . . dan kan dat met het commando \hspace gevolgd
door de gewenstetussenruimte (positief of negatief).
\documentclass{article}\begin{document}\noindent geen
meervoudige spaties.\\horizontale \hspace{0.8cm} afstand\\negatieve
\hspace{-0.3cm} invloed\end{document}
geen meervoudige spaties.horizontale afstandnegatieveinvloed
Frequent gebruik en fijner afstemmen kan met commandos waarvan
sommige steunen op de packageamsmath. Om in het voorbeeld hieronder
de eerste regel te kunnen vergelijken met de daaropvolgenderegels,
laten we de eerste regel niet inspringen. Dat kan met het commando
\noindent.
\documentclass{article}\usepackage{amsmath}\begin{document}\noindenta\negthickspace
a \\a\negmedspace a \\a\!a \\
aa (normale afstand) \\
a\,a \\
a\:a \\
a\;a \\
a\quad a \\a\qquad a\end{document}
aaaaaaaa (normale afstand)a aa aa aa aa a
A.8 Regel afbreken - verticale ruimte
Een nieuwe tekstregel beginnen kan met een tweevoudige enter.
Een regel beeindigen kan ook meteen dubbele backslash \\. Wil je
daarenboven een extra vecticale ruimte van bijvoorbeeld 2 cm
dangebruik je \\[2cm]. Wil je een verticale ruimte tussen letters,
woorden, tabellen, figuren . . . dan is\vspace[2cm] geschikt.
Daarnaast kan ook gebruik gemaakt worden van de
standaardcommandos\smallskip, \medskip en \bigskip.
A.9 Pagina afbreken
Een nieuwe pagina beginnen doe je met het commando \newpage.
A.10 Tekst centreren, uiterst links of uiterst rechts
plaatsen
Centreren, links en rechts plaatsen kan met de omgevingen
center, flushleft en flushright.
\documentclass{article}\begin{document}\begin{center}midden
\end{center}\begin{flushleft}Links
\end{flushleft}\begin{flushright}rechts
\end{flushright}\end{document}
midden
Links
rechts
15
-
A.11 Tekst in marge plaatsen
Met het commando \marginpar{Wat hier tussen staat komt in de
marge} kan je tekst in de margeplaatsen (standaard in de
rechtermarge). Plaats je het commando \reversemarginpar ervoor dan
staatde tekst in de linkermarge. Terug overschakelen kan met
\normalmarginpar.
A.12 Document in landscape
Als standaard orienteert LATEX een document in portrait. Wil je
het ganse document in de breedteorienteren dan kan dat met het
commando \usepackage[landscape]{geometry} in de preamble
teplaatsen. Wil je slechts van enkele paginas de orientatie
wijzigen dan gebruik je de package lscape ende omgeving landscape.
In het PDF-bestand wordt de pagina niet gedraaid zodat het ganse
documentin portrait kan afgedrukt worden.
\documentclass {article}\usepackage{lscape}\ begin {document}Een
pagina in portrait.
\ begin {landscape}Een pagina in landscape.
\end{landscape}\end{document}
Wil je ten slotte van enkele paginas de orientatie wijzigen
zodat die paginas ook in het PDF-bestandworden gedraaid dan gebruik
je de package pdflscape.
\documentclass {article}\usepackage{pdflscape}\ begin
{document}Een pagina in portrait.
\ begin {landscape}Een pagina in landscape.
\end{landscape}\end{document}
A.13 Tekst in kader plaatsen
Korte tekst in een kader plaatsen kan met de commandos \fbox en
\framebox. De varianten zonderkader zijn \mbox en \makebox.
\documentclass{article}\begin{document}Het woord \fbox{kader}
staat in een kader. Het woord \framebox[3.5cm][r]{rechts} staat
rechts in een kadermet breedte $3,5$ cm. Analoog voor
\framebox[3.5cm][l]{links} en \framebox[3.5cm]{centraal}. Dat kan
ook meteen kader die \framebox[2mm]{niet} breed genoeg is.Tenslotte
staat \makebox[3.5cm]{centraal} in eenonzichtbaar kader met breedte
$3,5$ cm.
\end{document}
Het woord kader staat in een kader.
Het woord rechts staatrechts in een kader met breedte 3, 5
cm.
Analoog voor links en
centraal . Dat kan ook met
een kader dienietbreed genoeg is. Ten-slotte staat centraal in
eenonzichtbaar kader met breedte 3, 5 cm.
Verticaal verschuiven kan met \raisebox. Een kader maken dat wat
hoger begint en wat lager eindigtdoe je met het commando \rule dat
een rechthoek maakt met een zelf gekozen breedte en hoogte.
\documentclass{article}\begin{document}Basislijn
\raisebox{0.8mm}{hoog} en \fbox{\raisebox{-0.8mm}{laag}} en terug
op de basislijn. De rechthoek \rule{8mm}{3mm} heeft een breedte van
$8$ mm en een hoogte van $3$ mm. Het
woord \fbox{\rule[-4mm]{0cm}{0.6cm}tekst} staat in eenomkaderde
rechthoek met breedte $0$ mm (anders wordt het
vakje zwart), hoogte $0,6$ cm en die $4$ mm onder de
basislijn begint.
\end{document}
Basislijn hoog en laag en terug op
de basislijn. De rechthoek heefteen breedte van 8 mm en een
hoogte
van 3 mm. Het woord tekst staat in
een omkaderde rechthoek met breedte0 mm (anders wordt het vakje
zwart),hoogte 0, 6 cm en die 4 mm onder debasislijn begint.
16
-
A.14 Tabellen in tekstopmaak
Een tabel invoegen kan met de omgeving tabular. Plaats je die in
de omgeving table dan kun je detabel ook benoemen. Wil je in dat
geval de Nederlandse benaming Tabel in plaats van Table danmoet de
taal ingesteld worden op dutch.
\documentclass{article}\usepackage[dutch]{babel}\begin{document}\begin{table}\centering
\begin{tabular}{|c|c|} \hlinea & e \\ \hlineb & f \\
\hline
\end{tabular}\caption{Dit is een eenvoudige
tabel.}\end{table}\end{document}
a eb f
Tabel A.1: Dit is een eenvoudige tabel.
De titel Tabel met referentienummer weglaten kan door caption*
te gebruiken. Let ook op de positievan de tabel, de invloed van de
horizontale en verticale lijnen alsook de extra witruimte tussen de
rijenen kolommen. Het uitlijnen gebeurt automatisch.
\documentclass{article}\begin{document}\begin{table}\
flushright
\begin{tabular}{|c||cc|} \hline\vrule height 1cm width 0pt
a & e & i\\ \hline \hlineb & f & j \\[0.4cm]
\hlinec & g & k \\
d & h & de letter l\\ \hline\end{tabular}
\caption*{een tweede tabel}\end{table}\end{document}
a e i
b f j
c g kd h de letter l
een tweede tabel
Een derde voorbeeld laat zien hoe je een horizontale lijn
beperkt tot enkele kolommen.
\documentclass{article}\begin{document}\begin{tabular}{r|l|c}7C0
& hexadecimaal & \\
3700 & octaal & \\ \cline{2-3}11111000000 & binair
& \\
\hline \hline1977 & decimaal & logisch \\
\end{tabular}\end{document}
7C0 hexadecimaal3700 octaal
11111000000 binair
1977 decimaal logisch
A.15 Tekst in kolommen plaatsen
Wil je het volledige document in twee kolommen plaatsen dan voeg
je de optie twocolumn toe aan dedocumentklasse:
\documentclass[a4paper,10pt,twocolumn]{article} . Een nieuwe kolom
startendoe je met \newpage.
Wil je slechts (een deel van) een pagina in twee of meer
kolommen plaatsen dan laad je de package\usepackage{multicol} in.
De hoogte van de kolom wordt automatisch aangepast. Het stuk dat je
intwee (of meerdere) kolommen wil, plaats je tussen
\begin{multicols}[2] . . . \end{multicols}. Eennieuwe kolom starten
doe je met \columnbreak. Met \setlength{\columnsep}{0.8cm} in de
preambleverander je de afstand tussen de kolommen en met
\setlength{\columnseprule}{0.5pt} wijzig je dedikte van de lijn
tussen de kolommen.
17
-
A.16 Minipage
De omgeving minipage plaatst paragrafen en figuren in een
minipagina met een zelf gekozen breedte.Zon minipage kan op zijn
beurt in een kader worden geplaatst. Package graphicx is
noodzakelijk.
\documentclass{article}\usepackage{graphicx}\begin{document}\fbox{\begin{minipage}{3cm}Deze
tekst staat in een kader met breedte $3$ cm.
\end{minipage}}\quad\begin{minipage}{1.5cm}Een (onzichtbaar)
kader met breedte $1,5$ cm.
\end{minipage}\end{document}
Deze tekst staatin een kader metbreedte 3 cm.
Een(onzicht-baar)kader metbreedte1, 5 cm.
A.17 Lijsten
Opsomming
\documentclass{article}\begin{document}De lijst
\texttt{itemize}:\begin{itemize}\item ten eerste en\item ten
tweede.\end{itemize}\end{document}
De lijst itemize:
ten eerste en ten tweede.
Nummering
\documentclass{article}\begin{document}De lijst
\texttt{enumerate}:\begin{enumerate}\item ten eerste en\item ten
tweede.\end{enumerate}\end{document}
De lijst enumerate:
1. ten eerste en
2. ten tweede.
Beschrijving
\documentclass{article}\begin{document}De lijst
\texttt{description}:\begin{description}\item ten eerste en\item
ten laatste.\end{description}\end{document}
De lijst description:
ten eerste en
ten laatste.
Geneste lijsten en andere symbolen
\documentclass{article}\begin{document}\begin{itemize}
\item eerste niveau van \texttt{itemize},\begin{enumerate}\item
eerste niveau van \texttt{enumerate},\item het vervolg
en\end{enumerate}\item[$\triangleright$] een gewijzigd symbool.
\end{itemize}\end{document}
eerste niveau van itemize,1. eerste niveau van enumerate,
2. het vervolg en
een gewijzigd symbool.
18
-
BIJLAGE B
OPMAAK VAN WISKUNDIGE UITDRUKKINGEN
We onderscheiden twee manieren om een wiskundige uitdrukking
weer te geven:
(1) ingebed in een tekstregel met $ . . . $ en
(2) in een afzonderlijke formuleregel \[ . . . \] of een
omgeving zoals equation, eqnarray en align.
Van zon uitdrukkingen zeggen we dat ze in math mode staan.
Andere tekst noemen we text mode.
\documentclass{article}\begin{document}Een wiskundige
uitdrukking in een tekstregel
is bijvoorbeeld $(a+b)^2 = a^2 +
2ab + b^2$, terwijl een afzonderlijke
formuleregel gegeven wordt door
\[
(a+b)^2 = a^2 + 2ab + b^2.
\]
\end{document}
Een wiskundige uitdrukking in een tekstregel isbijvoorbeeld ( +
)2 = 2 + 2 + 2, terwijl eenafzonderlijke formuleregel gegeven wordt
door
(+ )2 = 2 + 2+ 2.
Diezelfde formuleregel kan gemaakt worden met de omgeving
equation*. Met equation krijgt de formuleautomatisch een label. Met
het commando \tag kun je dat label een zelfgekozen naam geven.
Opslaanvan het label kan met \label, oproepen met \eqref. De
commandos \tag en \eqref maken gebruikvan de package amsmath.
\documentclass{article}\usepackage{amsmath}\begin{document}Beschouw
de merkwaardige producten
\begin{equation*}(a+b)^2 = a^2 + 2ab + b^2
\end{equation*}en
\begin{equation} \label{derdemacht}(a+b)^3 = a^3 + 3a^2b + 3ab^2
+ b^3
\end{equation}en
\begin{equation} \label{vierdemacht}\tag{17}(a+b)^4 =
a^4+4a^3b+6a^2b^2+4ab^3+b^4.
\end{equation}De co\"effici\"enten in \eqref{derdemacht}
en\eqref{vierdemacht} tekenen een patroon af.\end{document}
Beschouw de merkwaardige producten
(+ )2 = 2 + 2+ 2
en(+ )3 = 3 + 32+ 32 + 3 (1)
en
(+ )4 = 4 + 43+ 622 + 43 + 4. (17)
De coefficienten in (1) en (17) tekenen een patroonaf.
Wil je uitdrukkingen maken die meerdere formuleregels in beslag
nemen, dan doe je een beroep op deomgeving eqnarray. Zon regels
bestaan uit drie kolommen die gescheiden worden met &. Het
commando\nonumber laat een label weg.
19
-
\documentclass{article}\begin{document}\begin{eqnarray}(a+b)(a-b)&
= & a^2-ab+ba-b^2 \nonumber \\
& = & a^2-b^2 \\
(a+b)^2 & = & a^2+2ab+b^2
\end{eqnarray}\end{document}
(+ )( ) = 2 + 2= 2 2 (1)
(+ )2 = 2 + 2+ 2 (2)
B.1 Constanten en variabelen
Een constante is een getal dat in een formule wordt weergegeven.
Een variabele wordt voorgesteld met eenletter. Wiskundige
tekstzetting vereist dat getallen 0, 1, 2, 3 . . . normaal gedrukt
worden terwijl variabelen, , , . . . schuin gedrukt worden. Spaties
worden verwaarloosd.
\documentclass{article}\begin{document}Vergelijk $z=2a+3y$ met $
z = 2 a + 3 y $.
\end{document}Vergelijk = 2+ 3 met = 2+ 3.
De symbolen { en } worden gebruikt om de logische volgorde in
commandos. Wil je toch de symbolen {en } weergeven dan doe je dat
met de commandos \{ en \}. Namen voor functies en operatoren zoals
sinen log horen in text mode te staan. Daarvoor bestaan
afzonderlijke commandos. Een nieuwe operatordefinieren kan in de
preamble. Daarvoor moet je wel de package amsmath oproepen.
\documentclass{article}\usepackage{amsmath}\def\ker{\operatorname{ker}}\begin{document}$M(s)
-
B.4 Vierkantswortels
Het commando om een positieve vierkantswortel weer te geven is
$\sqrt{...}$. Een hogere machtswortelafbeelden kan met
$\sqrt[3]{...}$, $\sqrt[4]{...}$ etc. Machtswortels kunnen ook
genest worden.
\documentclass{article}\begin{document}De positieve
vierkantswortel van $4$ is $\sqrt{4} = 2$.Ook is $\sqrt[3]{-8} =
-2$.\[
\sqrt[n]{\frac{x^n - y^n}{1+u^{2n}}}\]
\[
\sqrt[3]{-q+\sqrt{q^2+p^3}}\]
\end{document}
De positieve vierkantswortel van 4 is4 = 2. Ook is 3
8 = 2.
1 + 2
3
+
2 + 3
B.5 Sommen en integralen
Het sommatieteken geef je weer met $\sum$, het integraalteken
met $\int$. In beide gevallen gebruiktmen een onder- en bovenindex
met respectievelijk _ en ^.
\documentclass{article}\begin{document}In een tekstregel ziet
een som en een integraal er uit
als $\sum_{i=1}^{n}$ en $\int_{a}^b$, in eenformuleregel als
volgt:
\[
2\sum_{i=1}^{n}a_i \int_{a}^b f_i(x)g_i(x)\,dx.\]
\end{document}
In een tekstregel ziet een som en een
integraal er uit als
=1 en , in een
formuleregel als volgt:
2
=1
()() .
B.6 Limieten
Limieten worden weergegeven met het commando $\lim$. De
onderindex wordt verkregen na toepassingvan . Eenzijdige limieten
kunnen afgebeeld worden door gebruik te maken van \atop.
\documentclass{article}\begin{document}In een tekstregel ziet
een limiet er uit als
$\lim_{x \rightarrow 0}1/x$, in een formuleregels alsvolgt:
\[
\lim_{x \rightarrow 0}\frac{1}{x} = / \quad\lim_{x
{}_{\rightarrow \atop }0} = + \infty.
\]
Wil je toch een limiet in een tekstregel weergeven, dan
gebruik je beter $\displaystyle \lim_{x \rightarrow 0}1/x$of
zelfs $\displaystyle \lim_{x \rightarrow 0}\frac{1}{x}$.
\end{document}
In een tekstregel ziet een limiet er uit alslim0 1/, in een
formuleregels als volgt:
lim0
1
= / lim
0= +.
Wil je toch een limiet in een tekstregelweergeven, dan gebruik
je beter lim
01/
of zelfs lim0
1
.
21
-
B.7 Matrices en determinanten
De omgevingen matrix, pmatrix, bmatrix en vmatrix regelen de
opmaak van matrices en determinanten.Kolommen worden gescheiden
door het karakter &. We geven toelichting met twee
voorbeelden.
\documentclass{article}\usepackage{amsmath} %nodig voor de
matrix-omgeving\begin{document}Een matrix zonder haakjes is
\[
\begin{matrix}1 & 2 & 3 \\
4 & 0 & -17
\end{matrix}\]
\end{document}
Een matrix zonder haakjes is
1 2 34 0 17
\documentclass{article}\usepackage{amsmath} %nodig voor de
matrix-omgeving\usepackage{amssymb} %nodig voor commando
\mathbb\begin{document}Matrices met haakjes zijn
\[
\begin{pmatrix}1 & 2 & 3 \\
4 & 0 & -17
\end{pmatrix}\text{ en }\begin{bmatrix}
1 & 2 & 3 \\
4 & 0 & -17
\end{bmatrix}.\]
De determinant van Vandermonde is gelijk aan
\[
\begin{vmatrix}1 & x_1 & x_1^2 & \ldots &
x_1^{n-1} \\1 & x_2 & x_2^2 & \ldots & x_2^{n-1}
\\\vdots & \vdots & & \vdots & \\1 & x_n &
x_n^2 & \ldots & x_n^{n-1} \\
\end{vmatrix}= \sum_{1 \leq i < j \leq n}(x_j - x_i).
\]
waarbij $n \in \mathbb{N}_0$\end{document}
Matrices met haakjes zijn(1 2 34 0 17
)en
[1 2 34 0 17
].
De determinant van Vandermonde is gelijkaan1 1
21 . . .
11
1 2 22 . . .
12
......
...1
2 . . .
1
=
1
-
BIJLAGE C
BEKNOPT OVERZICHT VAN WISKUNDIGE SYMBOLEN
De volgende tabellen sommen enkele veelgebruikte symbolen op.
Tenzij uitdrukkelijk vermeld worden allesymbolen in math mode
gebruikt. Voor andere commandos verwijzen we naar de link in
Bijlage F.
Tabel C.1: Karakters die gebruikt wordt bij commandos (text
mode)
$ \$ % \% \_ } \} & \& # \# { \{
Een karakter zoals $ wordt genterpreteerd als een commando. Wil
je toch zonkarakter afbeelden dan laat je het voorafgaan door \
(backslash).
Tabel C.2: Griekse letters
\alpha \theta o \tau \beta \vartheta \pi \upsilon \gamma \iota
\varpi \phi \delta \kappa \rho \varphi \epsilon \lambda \varrho
\chi \varepsilon \mu \sigma \psi \zeta \nu \varsigma \omega \eta
\xi
\Gamma \Lambda \Sigma \Psi \Delta \Xi \Upsilon \Omega \Theta \Pi
\Phi
De andere Griekse hoofdletters kunnen met de gewone Latijnse
letters gemaaktworden. Zo is M zowel hoofdletter als hoofdletter
.
Tabel C.3: Namen voor functies en operatoren
\arccos \cos \csc \exp \ker \limsup \min \sinh
\arcsin \cosh \deg \gcd \lg \ln \Pr \sup
\arctan \cot \det \hom \lim \log \sec \tan
\arg \coth \dim \inf \liminf \max \sin \tanh
In math mode worden variabelen zoals en worden cursief gedrukt
en namenvan functies en operatoren zoals sin in Roman geschreven.
Voor het definierenvan een nieuwe functies en operatoren verwijzen
we naar Opdracht 10.
Tabel C.4: Relaties voor deelverzameling
< \sqsubset* \sqsupseteq \supset \sqsubseteq \subset
\supseteq= \sqsupset* \subseteq j \subseteqqk \supseteqq
* Maakt gebruik van \usepackage{amssymb}.
23
-
Tabel C.5: Pijlen
\Downarrow \longleftarrow \nwarrow \downarrow = \Longleftarrow
\Rightarrow \hookleftarrow \longleftrightarrow \rightarrow
\hookrightarrow \Longleftrightarrow \searrow; \leadsto* \longmapsto
\swarrow \leftarrow = \Longrightarrow \uparrow \Leftarrow
\longrightarrow \Uparrow \Leftrightarrow \mapsto \updownarrow
\leftrightarrow \nearrow \Updownarrow* Maakt gebruik van
\usepackage{amssymb}.
Tabel C.6: Symbolen verwant aan letters
\bot \forall \imath \ni \top \ell ~ \hbar \in \partial \wp
\exists \Im \jmath \Re
Tabel C.7: Ongelijkheden
\geq \gg \leq \ll = \neq
Tabel C.8: Binaire relaties
\approx \equiv \perp \smile \asymp \frown \prec \succ \bowtie 1
\Join* \preceq \succeq= \cong | \mid \propto \vdash \dashv |=
\models \sim.= \doteq \parallel \simeq
* Maakt gebruik van \usepackage{amssymb}. Het verschil tussen
\mid en | wordt duidelijk gemaakt met volgend voorbeeld:$P(A | B)$
geeft (|) terwijl $P(A \mid B)$ leidt tot ( | ).
Tabel C.9: Binaire operatoren
\amalg \cup \oplus \times* \ast \dagger \oslash \triangleleft
\bigcirc \ddagger \otimes \triangleright \bigtriangledown \diamond
\pm \unlhd* \bigtriangleup \div \rhd* \unrhd* \bullet \lhd*
\setminus \uplus \cap \mp \sqcap \vee \cdot \odot \sqcup \wedge
\circ \ominus \star \wr
* Maakt gebruik van \usepackage{amssymb}.
Tabel C.10: Operatoren die varieren in grootte\bigcap
\bigotimes
\prod
\sum
\bigcup
\bigsqcup
\bigoplus
\int
24
-
Tabel C.11: Negaties
\nless \nleq \nleqslant \nleqq \lneq \lneqq \lvertneqq \lnsim
\lnapprox \nprec \npreceq \precnsim \precnapprox \nsim . \nshortmid
- \nmid0 \nvdash 2 \nvDash 6 \ntriangleleft 5 \ntrianglelefteq*
\nsubseteq ( \subsetneq \varsubsetneq $ \subsetneqq&
\varsubsetneqq \ngtr \ngeq \ngeqslant \ngeqq \gneq \gneqq
\gvertneqq \gnsim \gnapprox \nsucc \nsucceq \succnsim \succnapprox
\ncong / \nshortparallel \nparallel 2 \nvDash 3 \nVDash 7
\ntriangleright4 \ntrianglerighteq ) \supsetneq # \nsupseteqq )
\supsetneq \varsubsetneq $ \subsetneqq & \varsubsetneqq =
\neq
Maakt gebruik van \usepackage{amssymb}. Veel negaties kunen ook
verkregenworden door de prefix \not. Zo levert $\not\subset$ het
symbool en$\not\in$ het symbool .
Tabel C.12: Begrenzingstekens variabel in grootte
\downarrow \Downarrow [ [ ] ] \langle \rangle |
|
\|
\lceil \rceil \uparrow \Uparrow \lfloor \rfloor \updownarrow
\Updownarrow( ( ) ) {
{\{ }
}\}
/ / \backslash
Voorzien we deze commandos van de prefix \left of \right dan
worden dezesymbolen vergroot.
Tabel C.13: Accenten in math mode
\acute{a} \check{a} ` \grave{a} \tilde{a} \bar{a} \ddot{a} ^
\hat{a} \vec{a} \breve{a} \dot{a} \mathring{a}
De commandos \imath en \jmath leveren de puntloze versies van i
en j op. Ditis handig om het punt te vervangen door een accent. Zo
geeft $\hat{\imath}$de correcte ^ terwijl $\hat{i}$ het foutieve ^
oplevert.
Tabel C.14: Uitgebreide accenten
\widetilde{abc} \widehat{abc} \overleftarrow{abc}
\overrightarrow{abc}
\overline{abc} \underline{abc} \overbrace{abc} \underbrace{abc}
\sqrt{abc}
25
-
BIJLAGED
TOETSEN MAKEN MET EXAM-CLASS
Bij het maken van een eigen document in LATEX geef je in de
eerste regel aan wat voor document jezal maken en hoe het er moet
uitzien. Voor het opstellen van taken, toetsen en proefwerken werd
dedocumentklasse exam ontworpen. Die roep je op met
\documentclass[...]{exam}. Tussen de vierkantehaken [...] kun je
opties vermelden die het ganse document benvloeden. Hieronder staan
de opties diewe in deze bijlage zullen gebruiken.
11pt is de lettergrootte, daarnaast kan 10pt (standaard), 12pt
en 14pt. a4paper voor een document in A4-formaat. addpoints is een
optie waarmee je in het document een puntenverdeling kan
toepassen.
De basisstructuur van een toets in deze bijlage ziet er dus als
volgt uit:
\documentclass[11pt,a4paper,addpoints]{exam}\begin{document}Dit
is een toets.
\end{document}
Dit is een toets.
In deze bijlage geven we met enkele voorbeelden aan hoe je met
LATEX een toets kan opmaken. Decomplete handleiding van exam-class
vind je op http://www-math.mit.edu/~psh/exam/examdoc.pdf.
26
-
D.2 Meerkeuzevragen
De structuur van meerkeuzevragen is steeds dezelfde. Het juiste
alternatief aanduiden kan met commando\CorrectChoice. Die kun je
later gebruiken om een correctiemodel te maken, zie D.6.
Keuzemogelijkheden met letters
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\pointsinrightmargin
%punten in de marge\boxedpoints %punten in een
box\begin{document}
\begin{questions}\question[1] Wie was een
wiskundige?\begin{choices}\CorrectChoice Archimedes van
Syracuse\choice Karel de Grote\choice Lodewijk
XIV\end{choices}\end{questions}
\end{document}
1. 1Wie was een wiskundige?
A. Archimedes van Syracuse
B. Karel de Grote
C. Lodewijk XIV
Keuzemogelijkheden met checkboxes onder elkaar
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\usepackage{amssymb}
%nodig voor symbool \Box\usepackage{amsmath} %nodig voor spatie
\:\pointsinrightmargin\boxedpoints\checkboxchar{$\Box$}
%checkboxes\begin{document}
\begin{questions}\question[5] Wat is het absolute
nulpunt?\begin{checkboxes}\choice $0^\circ$C\CorrectChoice
$0$\:K\choice $-273,15$\:K
\end{checkboxes}\end{questions}
\end{document}
1. 5Wat is het absolute nulpunt?
2 0C
2 0 K
2 273, 15 K
Keuzemogelijkheden met checkboxes naast elkaar
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\usepackage{amssymb}
%nodig voor symbool
\Box\pointpoints{punt}{punten}\checkboxchar{$\Box$}\begin{document}
\begin{questions}\question[3] Hoe verandert het volume van een
ijzeren lichaam bij
opwarming?\\\begin{oneparcheckboxes}\CorrectChoice wordt
groter\choice wordt kleiner\choice blijft
gelijk\end{oneparcheckboxes}
\end{questions}\end{document}
1. (3 punten) Hoe verandert het volume van een ijzeren lichaam
bij opwarming?2 wordt groter 2 wordt kleiner 2 blijft gelijk
27
-
Ja-neen vragen
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\pointsinrightmargin
%punten in de marge\boxedpoints %punten in een
box\newcommand\YesNo{%eigen definitie commando \YesNo\ hfill
\mbox{\begin{oneparcheckboxes}\CorrectChoice Juist \choice Fout
\end{oneparcheckboxes}}}\newcommand\NoYes{%eigen definitie commando
\NoYes\ hfill \mbox{\begin{oneparcheckboxes}\choice Juist
\CorrectChoice Fout \end{oneparcheckboxes}}}\begin{document}
\begin{questions}\question[2] Zijn de volgende uitspraken zijn
juist of fout?\begin{parts}\part Een driehoek met minstens twee
even lang zijden is gelijkbenig. \YesNo\part Een driehoek kan meer
dan \e\en rechte hoek hebben. \NoYes\end{parts}
\end{questions}\end{document}
1. 2Zijn de volgende uitspraken zijn juist of fout?
(a) Een driehoek met minstens twee even lang zijden is
gelijkbenig. Juist Fout(b) Een driehoek kan meer dan een rechte
hoek hebben. Juist Fout
D.3 Invulvragen
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\pointpoints{punt}{punten}\newcommand{\dotrule}[1]{%stippellijn
\parbox[t]{#1}{\dotfill}}\begin{document}
\begin{questions}\question[1] De vervorming van eenvoorwerp is
het \dotrule{3cm} effect vaneen kracht op een voorwerp.
\end{questions}\end{document}
1. (1 punt) De vervorming van een voorwerp is het. . . . . . . .
. . . . . . . . . . . effect van een kracht op eenvoorwerp.
D.4 Vragen (on)zichtbaar maken
Compileer onderstaand voorbeeld opnieuw door het symbool % weg
te laten. Je zal merken dat er eenextra deelvraag komt. Verwijder
daarna \begin{comment} en \end{comment}. Zo verschijnt vraag 2.
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\usepackage{amsmath}
%nodig voor het commando \dfrac\usepackage{comment} %nodig voor de
omgeving comment\pointpoints{punt}{punten}\begin{document}
\begin{questions}\question[3] Reken uit:\begin{parts}\part
$\dfrac{96}{-3} =$ \dotfill
% \part $(-1)^4 =$ \dotfill
\end{parts}\begin{comment}
\question[1] Vul aan: als $\dfrac{12}{x} = -9$ dan is $x =$
\dotfill\end{comment}
\end{questions}\end{document}
1. (3 punten) Reken uit:
(a)96
3 = . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
28
-
D.5 Antwoordstroken
Wil je bij een invultoets een open vraag stellen, dan moet je
antwoordstrook voorzien waar de leerlingenhun antwoord kunnen
noteren. Met de omgeving \begin{solution} . . . \end{solution} kun
je diewitruimte afbakenen. Daarin kun je ook het antwoord noteren.
Die kun je later gebruiken om eencorrectiemodel te maken, zie
D.6.
Blanco ruimte voorzien om te antwoorden
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\noprintanswers\begin{document}\begin{questions}\question
Dit is mijn vraag?\begin{solution}[0.7cm]Het commando {\tt
noprintanswers} in de preamble zorgt dat deze tekst niet op de
toetsverschijnt.
\end{solution}\question Hieronder staat een witruimte met hoogte
$0,3$ centimeter.
\begin{solution}[0.3cm]\end{solution}
\end{questions}\end{document}
1. Dit is mijn vraag?
2. Hieronder staat een witruimte met hoogte 0, 3 centimeter.
Type antwoordstroken
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\noprintanswers\begin{document}\begin{questions}\question[3]
Waar kom je terecht als je een gat maakt dwars door de aarde?
\begin{solutionorbox}[1cm]In de gevangenis.
\end{solutionorbox}\question[3] Stippellijnen om de oplossing op
te noteren.
\begin{solutionordottedlines}[1cm]\end{solutionordottedlines}
\question[4] Een antwoord shrijven op volle
lijnen.\begin{solutionorlines}[1cm]\end{solutionorlines}
\end{questions}\end{document}
1. (3 points) Waar kom je terecht als je een gat maakt dwars
door de aarde?
2. (3 points) Stippellijnen om de oplossing op te noteren.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. (4 points) Een antwoord shrijven op volle lijnen.
29
-
Antwoordlijn
Je kan ook een korte lijn voorzien waarop leerlingen hun
antwoord kunnen schrijven. Het commando\pointsinleftmargin zorgt
dat de punten op de vraag nu in de linkermarge verschijnen.
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}\noprintanswers\pointsinleftmargin\begin{document}
\begin{questions}\question[1] Welke grafiek is correct?
\answerline[Het antwoord is grafiek A]
\end{questions}\end{document}
1.(1) Welke grafiek is correct?
1.
D.6 Correctiemodel
Na het opmaken van een toets is het handig om een correctiemodel
te hebben. Daarop staan alle ant-woorden. Wil je dat alle
oplossingen zichtbaar worden, dan plaats je het commando
\printanswers inde preamble. Schrijf je echter \noprintanswers, dan
krijg je opnieuw de blanco toets te zien.
Het commando
\renewcommand{\solutiontitle}{\textbf{Oplossing:}\par} zorgt ervoor
dat hetvoorgeprogrammeerde Solution wordt vervangen door de
Nederlandse term Oplossing. Het bijvoeg-sel \par zorgt dat de
oplossing in een nieuwe paragraaf wordt genoteerd.
Tot slot zorgt het commando \bracketedpoints ervoor dat de
punten nu tussen vierkante haken wordenweergegeven.
\documentclass[10pt,a4paper,addpoints]{exam}%\noprintanswers
\printanswers\pointpoints{punt}{punten}\renewcommand{\solutiontitle}{\textbf{Oplossing:}\par}\bracketedpoints\begin{document}\begin{questions}\question[1]
Hoe verandert het volume van een ijzeren lichaam als het wordt
verwarmd?\\\begin{oneparcheckboxes}\CorrectChoice wordt
groter\choice wordt kleiner\choice blijft gelijk
\end{oneparcheckboxes}\question[3] Waar kom je terecht als je
een gat maakt dwars door de aarde?
\begin{solutionorbox}[1cm]In de gevangenis.
\end{solutionorbox}\end{questions}\end{document}
1. [1]Hoe verandert het volume van een ijzeren lichaam als het
wordt verwarmd?wordt groter wordt kleiner blijft gelijk
2. [3]Waar kom je terecht als je een gat maakt dwars door de
aarde?
Oplossing:
In de gevangenis.
30
-
BIJLAGE E
TEKENINGEN EN GRAFIEKEN
E.1 Invoegen van een figuur
Om een afbeelding in te voegen, moet je eerst zorgen dat het
bestand beschikbaar is: uploaden als je metOverleaf werkt (zie 1.3)
of in de map van je tex-file plaatsen als je software op de pc
gebruikt. Daarnakun je de figuur in je tekst toevoegen met het
commando \includegraphics[...]{...}. Zorg er welvoor dat je de
package graphicx hebt ingeladen.
\documentclass{article}\usepackage{graphicx}\begin{document}\includegraphics[width=2cm]{frog.jpg}\end{document}
Bij het commando \includegraphics[...]{...} zet je de naam van
de afbeelding tussen de accolades{...}. De vierkante haken [...]
dienen voor het vermelden van opties waarmee je de figuur
kanbenvloeden. Meerdere opties worden gescheiden door een komma. We
sommen enkele mogelijkheden op,waarbij de getallen uiteraard
aangepast kunnen worden.
width=2cm stelt de breedte van de afbeelding in (hier 2 cm) en
height=3.2cm zorgt dat het plaatje3, 2 cm hoog is. Als je enkel de
breedte of hoogte opgeeft dan zal de breedte/hoogte
verhoudingbewaard blijven. Je kan de breedte en de hoogte ook
schalen met behulp van de tekstbreedte resp.teksthoogte,
bijvoorbeeld width=0.3\textwidth en height=0.11\textheight.
scale=0.5 schaalt de figuur met factor 0, 5 (halveren).
angle=-30 roteert de afbeelding met 30 in negatieve zin
(wijzerzin). trim = 10mm 80mm 20mm 5mm,clip zal de foto bijsnijden
met 10mm van de linkerkant, 80mm vanonderen, 20 mm van rechts en 5
mm van boven. De clip-optie moet op true staan voor de trimkan
werken.
Spiegelen doe je het commando \reflectbox. De omgevingen
\begin{flushleft} . . . \end{flushleft},\begin{center} . . .
\end{center} en \begin{flushright} . . . \end{flushright} laten je
toe om defiguur links resp. centraal en rechts plaatsen.
\documentclass{article}\usepackage{graphicx}\begin{document}\begin{flushright}\reflectbox{
\includegraphics[scale=0.15,trim = 10mm 80mm20mm
5mm,clip,angle=-30]{frog.jpg}
}
\end{flushright}\end{document}
Tekst rond figuren zetten kan met de omgeving
\begin{wrapfigure}{...}{...} . . . \end{wrapfigure}.Voor meer
informatie verwijzen we naar Wikibooks
http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX (doorklikkennaar Common
Elements, Importing Graphics).
31
-
E.2 Importeren uit GeoGebra
Heb je in het computermeetkundepakket GeoGebra een tekening
gemaakt, dan kun je een broncode inLATEX genereren die deze figuur
weergeeft. Dat doe je als volgt:
selecteer met je muis het gebied waarvan je de broncode wilt,
kies
Bestand Exporteren Tekenvenster als PGF/TikZ , klik op
Genereer PDF/TikZ code , selecteer de code tussen
\begin{document} en \end{document}, plak die code in je
LATEX-document.
Deze methode werkt vrij goed, maar kent zeker zijn beperkingen.
Het aanpassen van dergelijke tekeningenkan, maar vraagt veel werk.
Het resultaat is bijlange niet zo mooi als de tekeningen volledig
zelf maken.
E.3 Tekeningen maken met TikZ
Hoogwaardig grafische voorstellingen maken kan door middel van
eenvoudige meetkundige begrippen zoalspunten, lijnen, krommen,
polygonen. . . die alle met wiskundige vergelijkingen beschreven
worden. Zonvoorstellingen, ook wel vectorafbeeldingen genoemd,
blijven bij het vergroten van het beeld altijd scherp.Dat
onderscheidt hen van rasterafbeeldingen waarbij het vergroten de
afzonderlijke pixels zichtbaar maakt.
LATEX kan vectorafbeeldingen maken door te steunen op de
syntaxis TikZ, een zelfverwijzend acroniem voorTikZ ist kein
Zeichenprogramm. Een aanbod meer dan 350 voorbeelddocumenten vind
je op de websitehttp://www.texample.net/tikz/examples/all/. Door
een voorbeeld te openen en de code te kopierenslaag je er snel in
om je eigen figuren te maken. Een bondige handleiding is A very
minimal introductionto TikZ geschreven door Jacques Cremer:
http://cremeronline.com/LaTeX/minimaltikz.pdf. De uit-gebreide
handleiding van meer dan 1000 paginas vind je op
http://www.ctan.org/pkg/pgf (doorklikkennaar PGF Manual).
Voor beginners is de programmeertaal TikZ wat overdonderend.
Gelukkig worden er ook packages gemaaktdie wat toegankelijker zijn.
Voor leerkrachten en docenten schaft de package tkz-euclide een
eenvoudigetoegang tot de mogelijkheden van TikZ binnen de
euclidische meetkunde. De volledige handleiding vande package
tkz-euclid vind je op www.altermundus.fr.
Hieronder illustreren we enkele van de vele mogelijkheden. Door
verbanden te zoeken tussen de tekeningen de broncode kun je al snel
kleine aanpassingen uitvoeren om daarna door te groeien naar het
makenvan eigen figuren.
\documentclass{article}
\usepackage{tkz-euclide}
\begin{document}
\begin{tikzpicture}
\tkzInit[xmax=4,ymax=2]
\tkzGrid[sub]
\tkzAxeXY
\end{tikzpicture}
\end{document}
0 1 2 3 40
1
2
\documentclass{article}
\usepackage{tkz-euclide}
\begin{document}
\begin{tikzpicture}
\tkzInit[xmax=4,ymax=2]
\tkzGrid[sub,color=blue, subxstep=.5,subystep=.5]
\tkzAxeXY
\end{tikzpicture}
\end{document}
0 1 2 3 40
1
2
32
-
\documentclass{article}
\usepackage{tkz-euclide}
\usepackage{amsmath} %nodig voor het commando \dfrac
\begin{document}
\begin{tikzpicture}
\tkzInit[xmax=4,ymax=2]
\tkzGrid
\tkzAxeXY
\draw[black, thick, domain=0:4] plot(\x, \x/3) node[
right] {$y=\dfrac{x}{3}$};
\end{tikzpicture}
\end{document}
0 1 2 3 40
1
2
=
3
\documentclass{article}
\usepackage{tkz-euclide}
\usepackage{pgfplots} %nodig voor de omgeving
axis
\begin{document}
\begin{tikzpicture}
\begin{axis}[
axis lines=center,
xlabel=$x$,
ylabel=$y$,
]
\addplot[mark=none] {x^2 - 2};
\addplot[mark=*] {10*sin(deg(x))};
\end{axis}
\end{tikzpicture}
\end{document}
4 2 2 4
10
20
\documentclass{article}
\usepackage{tkz-euclide}
\usepackage{pgfplots} %nodig voor de omgeving axis
\begin{document}
\begin{tikzpicture}
\begin{axis}[
width=1*\textwidth,
y=1cm,
axis lines=center,
xmin=0, xmax=7*pi, enlarge x limits,
ymin=-1, ymax=1, enlarge y limits,
samples=50,
xtick={0,3.1415,...,22},
ytick={-1,-0.75,...,1},
xticklabels={0, $\pi$, $2\pi$, $3\pi$, $4\pi$, $5\pi$, $6\pi$,
$7\pi$},
tick label style={font=\tiny},
]
\addplot[smooth, domain=0:7*pi, black] {sin(deg(x))};
\addplot[smooth, domain=0:7*pi, mark=*, mark
options={scale=0.5}, black] {cos(deg(x))};
\legend{$\sin(x)$, $\cos(x)$};
\end{axis}
\end{tikzpicture}
\end{document}
2 3 4 5 6 7
10.750.50.25
0.25
0.5
0.75
1sin()
cos()
33
-
\documentclass{article}
\usepackage{tkz-euclide}
\usetkzobj{all}
\begin{document}
\begin{tikzpicture}[scale=0.7]
\tkzInit[ymin=0,ymax=8,xmin=0,xmax=8]
\tkzClip
\tkzGrid
\tkzDefPoints{1/1/A, 6/3/B, 5/7/C}
\tkzDrawPolygon[fill=red, opacity=0.3](A,B,C)
\tkzDrawPoints(A,B,C);
\tkzLabelPoints(A,B)
\tkzLabelPoints[above](C)
\end{tikzpicture}
\end{document}
\documentclass{article}
\usepackage{tkz-euclide}
\usetkzobj{all}
\begin{document}
\begin{tikzpicture}
\tkzInit[xmin=-1,xmax=5,ymax=4] \tkzClip[space=.5]
\tkzDefPoints{0/0/A, 0/4/B}
\tkzDrawTriangle[pythagore](B,A) \tkzGetPoint{C}
\tkzDefLine[bisector](B,C,A) \tkzGetPoint{c}
\tkzInterLL(C,c)(A,B) \tkzGetPoint{D}
\tkzDrawSegment(C,D)
\tkzDrawCircle(D,A)
\tkzDefPointBy[projection=onto B--C](D) \tkzGetPoint{G}
\tkzInterLC(C,D)(D,A) \tkzGetPoints{E}{F}
\tkzDrawPoints(A,C,F) \tkzLabelPoints(A,C,F)
\tkzDrawPoints(B,D,E,G) \tkzLabelPoints[above
right](B,D,E,G)
\end{tikzpicture}
\end{document}
\documentclass{article}
\usepackage{tkz-euclide}
\usetkzobj{all}
\begin{document}
\begin{tikzpicture}
\tkzDefPoint(80:2){O};
\tkzDefPoint(-130:2){A};
\tkzDefPoint(-30:2){B};
\tkzDefPoint(0,0){M} ;
\tkzDefPointBy[symmetry=center M](O)\tkzGetPoint{X};
\draw (M) circle (2cm);
\draw (A) -- (M) -- (B);
\draw (A) -- (O) -- (B);
\tkzDrawLine[dashed, add= 0.2 and 1.3,color=black](O,M)
\tkzDrawPoints(O,A,B,M,X); \tkzLabelPoints(B);
\tkzLabelPoints[left](A,M); \tkzLabelPoints[below right](X);
\tkzLabelPoints[above left](O);
\tkzMarkAngle[fill= red,size=1.5cm, opacity=.4](A,M,X);
\tkzMarkAngle[fill= red,size=1.5cm, opacity=.4](X,M,B);
\tkzMarkAngle[fill= red,size=1.5cm, opacity=.4](A,O,X);
\tkzMarkAngle[fill= red,size=1.5cm, opacity=.4](X,O,B);
\tkzLabelAngle[pos = 1.2](X,O,B){$1$};
\tkzLabelAngle[pos = 1.1](A,M,X){$2$};
\tkzLabelAngle[pos = 1.1](X,M,B){$1$};
\end{tikzpicture}
\end{document}
1
2 1
34
-
BIJLAGE F
MEER INFORMATIE
Wikibooks
Een handig overzicht van LATEX-opmaak vind je op
http://en.wikibooks.org/wiki/LaTeX.
Beginnerscursus
Stefan Kottwitz is moderator van LaTeX Stack Exchange
http://tex.stackexchange.com/, een inter-netforum waarop
LATEX-gebruikers hun vragen kunnen posten. Kottwitz schreef in 2011
het boek LaTeXBeginners Guide, een handleiding LATEX voor
beginners. In dit zelfstudieboek wordt stap voor stap enin
begrijpelijke taal uitgelegd hoe je documenten kunt opstellen. Ook
het installeren van LATEX staatvermeld. Je kan dit boek gratis
downloaden: http://fmi.uni-sofia.bg/fmi/or/TeX/LaTeX2011.pdf.
Wil je liever een handleiding in het Nederlands dan kun je
gebruik maken van de volgende links.
W. Van Hirtum, PDF LaTeX voor beginners,
http://www.denkendehanden.net/latex.html P. van Oostrum, Handl.
LATEX, http://www.staff.science.uu.nl/oostr102/latexhnd.pdf LaTeX
UGent, http://latex.ugent.be/. De A-Eskwadraat TeXniCie,
https://www.a-eskwadraat.nl/Vereniging/Commissies/hektex/
Overzicht van wiskundige symbolen
Zoek je het commando van een wiskundig symbool dat niet in
Bijlage C staat? Dan vind je dat vast terugin The Comprehensive
LATEX Symbol List van Scott Pakin, een lijst met meer dan 5000
wiskundigesymbolen:
http://www.tex.ac.uk/tex-archive/info/symbols/comprehensive/symbols-a4.pdf.
Internetforum
Er bestaan heel wat online discussieruimten waar iedereen vragen
kan posten. Heb je een specifieke vraagover een commando dan tik je
enkele kernwoorden in een zoekmachine zoals Google. Meestal vind je
bijde eerste hits een discussie op een forum die je vraag
beantwoord. Zo leiden de zoektermen latex includepdf naar een
manier om PDF-paginas in je LATEX-document op de nemen.
Handleiding van packages
Commandos maken vaak gebruik van packages. Die roep je op in de
preamble met het commandousepackage. Doorgaans gaat met elke
package een handleiding gepaard dat laat zien wat de moge-lijkheden
van de commandos zijn. Wil je een handleiding van een specifieke
package dan tik je enkelekernwoorden in een zoekmachine zoals
Google. Zo leiden de zoektermen latex animate naar de hand-leiding
The animate Package wat toelaat om bewegende beelden te genereren.
Meer voorbeelden vanbewegende plaatjes vind je op
http://www.texample.net/tikz/examples/tag/animations/.
35
VoorwoordInleidingVerkennen van de online editor OverleafEen
account aanmakenDocument openen, bewaren en downloadenHulpbestanden
en afbeeldingen uploadenAndere voorbeeldbestanden
Leren uit een voorbeelddocumentEen voorbeelddocument
ontledenVoorbeelddocument aanpassen
Maken van eigen documentenDocumentclass articleDocumentclass
exam
Opmaak van gewone tekstLettertype
(font)LettergrootteOnderlijnen, doorhalen en arceren van
tekstLetters met accentenVoetnotenInsprong bij een nieuwe
alineaHorizontale ruimteRegel afbreken - verticale ruimtePagina
afbrekenTekst centreren, uiterst links of uiterst rechts
plaatsenTekst in marge plaatsenDocument in landscapeTekst in kader
plaatsenTabellen in tekstopmaakTekst in kolommen
plaatsenMinipageLijsten
Opmaak van wiskundige uitdrukkingenConstanten en
variabelenExponenten en indicesBreukenVierkantswortelsSommen en
integralenLimietenMatrices en determinanten
Beknopt overzicht van wiskundige symbolenToetsen maken met
exam-class Stellen van gewone
vragenMeerkeuzevragenInvulvragenVragen (on)zichtbaar
makenAntwoordstrokenCorrectiemodel
Tekeningen en grafiekenInvoegen van een figuurImporteren uit
GeoGebraTekeningen maken met TikZ
Meer informatie
0.0: 0.1: 0.2: 0.3: 0.4: 0.5: 0.6: 0.7: 0.8: 0.9: 0.10: 0.11:
0.12: 0.13: 0.14: 0.15: 0.16: 0.17: 0.18: 0.19: 0.20: anm0:
0.EndLeft: 0.StepLeft: 0.PauseLeft: 0.PlayLeft: 0.PlayPauseLeft:
0.PauseRight: 0.PlayRight: 0.PlayPauseRight: 0.StepRight:
0.EndRight: 0.Minus: 0.Reset: 0.Plus: