Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 1/21 TEKSTİL ELYAFINA UYGULANAN BİTİM İŞLEMLERİ - Ek Ders Notları - Prof.Dr. Erhan ÖNER Marmara Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü KAYNAK: Schindler W D, Hauser P J, Chemical Finishing of Textiles, Woodhead Publishing Ltd., 2004. Tekstil materyallerinin kullanım, tuşe (tutum) ve görünüm özelliklerini geliştirmek için yapılan işlemlere “bitim işlemleri” denir. Bitim işlemleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir: – Mekanik ve Fiziksel Bitim İşlemleri ve – Kimyasal Bitim İşlemleri. Mekanik ve Fiziksel Bitim İşlemleri • Kumaş boyutunun ayarlanmasına yönelik işlemler – Kumaş eni ve uzunluğunun ayarlanması: Gergefli kurutma – Boyutsal stabilite: Termoplastik liflerin ısıl termofiksajı – Kalınlık artırma: Şardon, süed efekti – Kalınlık azaltma: Kalandırlama • Görünüş veya tuşenin (tutumun) değiştirilmesine yönelik işlemler – Kalıcı olmayan (yıkamaya dayanıklı olmayan) kimyasal maddeler ile yapılan işlemler – Kısmen dayanıklı kimyasal maddeler ile yapılan işlemler (Kalandırlama ile parlaklık artırma, yumuşatma ve kabartma efekti) Kimyasal Bitim İşlemleri • Kumaşın, istenilen fonksiyonel özellikleri sağyalabilmesi amacıyla kumaşa kimyasal maddelerin uygulanması yoluyla yapılan işlemlerdir. • “Kalıcı” (Kumaşa kazandırılan özelliğin kuru temizleme veya yıkama işlemi ile uzaklaştırılamadığı) veya • “kalıcı olmayan” (Kumaşa kazandırılan özelliğin kuru temizleme veya yıkama işlemi sonrasında azaldığı veya ortadan kalktığı) özellikteki kimyasalın uygulanmasını içermektedir. Kimyasal Bitim İşlemlerinden Bazıları • Yumuşatma işlemi • Tuşe geliştirme işlemi • Buruşmazlık bitim işlemi • Su iticilik bitim işlemi • Kir tutmazlık bitim işlemi • Güç tutuşurluk bitim işlemi • Kaydırmazlık bitim işlemi • Antistatik bitim işlemi • Boncuklanmaya karşı bitim işlemi • Renk haslıklarını iyileştirici bitim işlemi • Antibakteriyel bitim işlemi
21
Embed
TEKSTİL ELYAFINA UYGULANAN BİTİM İŞLEMLERİ · yüzey, fleksibilite ve daha ... Emülsiyon Özellikleri Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ... Kumaş; örme, dokuma, dokusuz yüzey)
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 1/21
TEKSTİL ELYAFINA UYGULANAN BİTİM İŞLEMLERİ - Ek Ders Notları -
Prof.Dr. Erhan ÖNER Marmara Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü
KAYNAK: Schindler W D, Hauser P J, Chemical Finishing of Textiles, Woodhead Publishing Ltd., 2004.
Tekstil materyallerinin kullanım, tuşe (tutum) ve görünüm özelliklerini geliştirmek için yapılan işlemlere “bitim işlemleri” denir. Bitim işlemleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:
– Mekanik ve Fiziksel Bitim İşlemleri ve – Kimyasal Bitim İşlemleri.
Mekanik ve Fiziksel Bitim İşlemleri • Kumaş boyutunun ayarlanmasına yönelik işlemler
• Görünüş veya tuşenin (tutumun) değiştirilmesine yönelik işlemler – Kalıcı olmayan (yıkamaya dayanıklı olmayan) kimyasal maddeler ile yapılan
işlemler – Kısmen dayanıklı kimyasal maddeler ile yapılan işlemler (Kalandırlama ile
parlaklık artırma, yumuşatma ve kabartma efekti) Kimyasal Bitim İşlemleri
• Kumaşın, istenilen fonksiyonel özellikleri sağyalabilmesi amacıyla kumaşa kimyasal maddelerin uygulanması yoluyla yapılan işlemlerdir.
• “Kalıcı” (Kumaşa kazandırılan özelliğin kuru temizleme veya yıkama işlemi ile uzaklaştırılamadığı) veya
• “kalıcı olmayan” (Kumaşa kazandırılan özelliğin kuru temizleme veya yıkama işlemi sonrasında azaldığı veya ortadan kalktığı) özellikteki kimyasalın uygulanmasını içermektedir.
Kimyasal Bitim İşlemlerinden Bazıları
• Yumuşatma işlemi • Tuşe geliştirme işlemi • Buruşmazlık bitim işlemi • Su iticilik bitim işlemi • Kir tutmazlık bitim işlemi • Güç tutuşurluk bitim işlemi • Kaydırmazlık bitim işlemi • Antistatik bitim işlemi • Boncuklanmaya karşı bitim işlemi • Renk haslıklarını iyileştirici bitim işlemi • Antibakteriyel bitim işlemi
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 2/21
• UV geçirgenliği azaltıcı bitim işlemi • Böceklere karşı direnç sağlayan bitim işlemi • Enzimatik bitim işlemi
Tekstil Yardımcı Maddeler Pazarı
Fulard – Kurutma – Fiksaj Prosesi
Bitim İşlemlerinin Uygulanma Şekilleri
• Fulardlama • Atomizer başlık yardımıyla spreyleme yoluyla • İşlem banyosundan çektirme yoluyla • ‘Doktor bıçağı’ yardımıyla kaplama yoluyla • Düşük banyo miktarlarında kontrollü uygulama yoluyla
Bunların arasında en yaygın uygulama şekli, fulard ile yapılan uygulamadır.
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 3/21
Kimyasal Maddelerin Uygulanması İle İlgili Hesaplamalar
Örnek: Bir yumuşatıcı 500 kg kumaş üzerine e.a.ü. %3 olarak uygulanacaksa, gerekli
yumuşatıcı miktarı ne kadardır?
% Eklenen Miktar ve Çözeltideki % Konsantrasyon
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 4/21
Kuru Kumaş Üzerine Alınan Çözelti Miktarını Etkileyen Faktörler
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 5/21
Yaş Kumaşa Kimyasal Maddelerin Fulardlanması
ÖRNEK UYGULAMA
Kuru haldeki pamuklu kumaş, elyaf ağırlığı üzerinden % 5 (e.a.ü.) olacak şekilde bir tekstil
kimyasalı ile fulardlanmaktadır.
Eğer alınan flotte miktarı %90 ise, gerekli kimyasal madde konsantrasyonu ne olmalıdır?
% konsantrasyon (a⁄a)= ([% e.m]x [% a.f.])/100.0
Eğer çözeltinin yoğunluğu 1.05 g/mL ise, gerekli konsantrasyon g/L olarak ne kadardır?
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 6/21
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 7/21
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 8/21
Yumuşatma Bitim İşlemi
• Yumuşatma maddeleri, son işlem olarak kullanılan en önemli tekstil kimyasalları
arasındadır.
• Kimyasal yumuşatma maddeleri ile tekstil materyali yumuşak bir tuşe, düzgün bir
yüzey, fleksibilite ve daha iyi bir dökümlülük ve katlanabilirlik kazanır.
• Bunların yanında, kimyasal yumuşatma maddeleri, sürtme haslıklarını kötüleştirebilir,
beyaz kumaşlarda sararmaya yol açabilir ve boyanmış materyallerde renk dönmesine
sebep olabilir.
Yumuşatma Maddelerinin Etkisi
• Yumuşatıcılar, esasen elyaf yüzeyi üzerinde etkilerini gösterirler.
• Küçük moleküllü yumuşatıcılar, elyaf yapısına nüfus ederler ve camsı geçiş sıcaklığını
(Tg) düşürerek elyafı oluşturan polimerin iç yapısına etki ederler.
• Elyaf yüzeyinde yumuşatıcı moleküllerinin fiziksel durumu önemli olup, yumuşatıcı
molekülünün iyonik yapısına ve elyaf yüzeyinin hidrofobisitesine bağlıdır.
Elyaf Yüzeyinde Yumuşatıcıların Oryantasyonu
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 9/21
Katyonik Yumuşatıcılar
Anyonik Yumuşatıcılar
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 10/21
Amfoterik Yumuşatıcılar
Noniyonik Yumuşatıcılar
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 11/21
Silikon Yumuşatıcılar
Yumuşatıcıların Önemli Özellikleri
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 12/21
Emülsiyon Özellikleri
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
• Yumuşatıcıların mikroemülsiyonları (genellikle modifiye amino silikonlar) özel bir
yumuşatma efekti verir. Temel avantajları, yüksek emülsiyon stabilitesidir.
• Bu özellik, jet ve bobin boyama makinalarındaki uygulamalarda önemlidir.
• Stabilitenin yüksek olmaması durumunda parçalanmış, elyaf veya teçhizat üzerinde
birikmiş yumuşatıcı partiküllerinin uzaklaştırılması çok zordur, hatta bazen
imkansızdır.
• Emülsiyon stabilitesi: Eğer normal («mikro» olmayan) bir emülsiyonun stabilitesi
çektirme işleminde çok yüksek ise, yumuşatma etkisi azalır. Orta düzeyde stabiliteye
sahip bir emülsiyon, en iyi sonucu verir. Emülsifiye yumuşatıcının küçük damlaları
elyaf yüzeyine çektirilir. Zayıf emülsiyon stabilitesi kumaş yüzeyinde lekelere sebep
olur.
• Reaktif yumuşatıcılar: Bazı yumuşatıcılar elyaf ile reaksiyona girebilen fonksiyonel
gruplara sahiptirler. Bu durum, «buruşmazlık» efekti de verir, avantaj ve
dezavantalara sahiptirler.
• Yumuşatıcılar ve boyaların termomigrasyonu: Hidrofobik yumuşatıcılar pek çoğu,
dispers boyarmaddeler için çözücüdürler. Bu yüzden, boyaların termomigrasyonunu
ve diğer iplikleri lekeleme (akma) durumunu artırır. Sürtünme ve yaş haslıkları azaltır.
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 13/21
• Uçuculuk: Bazı yumuşatıcılar uçucudur veya uçucu komponentler içerirler. Kurutma
veya ısıl fiksaj sırasında kumaş üzerinde lekelere yol açabilir.
• Sararma: Bu problem özellikle boyanmamış malzeme üzerinde ortaya çıkar. Katyonik
veya amino-modifiye silikon yumuşatıcıların oksidasyonundan kaynaklanır.
• Mekanik yumuşatma: Yumuşatma bazen sadece mekanik hareket ile de sağlanabilir.
• Renk derinliğine etki: Silikon veya elastomerik yumuşatıcılar daha koyu renk
izlenimini verir (kumaşın yaşken göründüğü gibi). Bu da, ışığın daha az
yansıtılmasından ve düşük kırınım indeksinden kaynaklanmaktadır.
Buruşmazlık Bitim İşlemi
• Genellikle selülozik liflere ve selülozik elyaf içeren karışım materyallere uygulanır.
• Temel etki, şişme ve çekmedeki azalma, yaş ve kuru buruşmadan geri kazanım,
kurutma sonrasında görünümün düzgün olması, isteğe bağlı kat ve pilelerin
kalıcılığıdır.
• Çapraz bağ yapan apre maddelerinin istenmeyen etkisi, selülozik liflerin elastikiyeti
ve esnekliğindeki azalmadır. Bu da, sürtünme direncinde (abrasyon), yırtılma ve
kopma mukavemetlerinde önemli bir azalmaya sebep olmaktadır.
Buruşmazlık Apresinde Kullanılan Maddeler
Dimetilol üre reaksiyonları:
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 14/21
Üre-formaldehit Ürünlerinin Özellikleri
• DMU, oldukça reaktiftir. Bitim işlemi banyosu bir kaç saat içerisinde kullanılmalıdır.
• Hidroliz olmaya karşı düşük stabilitesi vardır.
• Yıkamaya karşı dayanıklılığı düşüktür.
• Yüksek miktarda formaldehit içerir ve formaldehit salınımı yüksektir.
• Çok yüksek elastik yaylanmaya sahiptir.
Buruşmazlık Apresinde Kullanılan Maddeler
Melamin-formaldehit reaksiyonları:
Melamin-formaldehit Ürünlerinin Özellikleri
• Hidroliz olmaya karşı daha iyi stabilite
• Yıkamadaki kalıcılıkları U/F ürünlerinden daha iyidir.
• Relatif olarak, yüksek formaldehit miktarı ve salınımı.
• Daha iyi boyutsal stabilite.
Prof.Dr. Erhan ÖNER – Boyama ve Bitim İşlemleri Teknolojisi – Ek Ders Notları Mayıs 2016 15/21