-
berri
ak la
bur
Berriaklabur
SUHILTZAILE,MEATZARI,SOLDADU ETA
BESTELAKO
LANGILEEI
tenperaturaaltuakdenboraluzeagoanjasatenlagun diezaiekeen jantzi
berezia asmatudute Australian. Gaur egun erabiltzendirenak
hermetikoak dira eta, horregatik,izerdiaren bidez beroa
kanporatzeaeragozten dute. Jantzi berri hauek,ostera, hozte-sistema
dute. Lehenengo, lurrunez beteriko zulobatzuen bidez gorputzeko
beroaxurgatzen dute. Ondoren, bero--trukagailu berezi baten bidez,
jasotakobero hori atmosferara kanporatzen dute.Sistema horrekin,
beraz, jantzihermetikoekin baino denbora gehiagoiraun daiteke
beroaren beroaz indargabe geratu aurretik.
Jantzifreskagarriak
BADIRUDI AURRERANTZEAN ARTOA EREINOSTEAN laino ilunen zain gora
begirageratu beharrean, euria ekarriko dutenhodeiak ere erein ahal
izango ditugula.Horixe da, hain zuzen ere, Mexikokoiparraldean lau
urteko lehorteari aurreegiteko martxan jarri zutenproiektuaren
emaitza. Baina, nola lordaitezke hodei-haziak? Bada, oso
erraz:suzirien bidez, hodeietara sodio,magnesio eta kaltzio
kloruroz osaturikoke gazia jaurtita. Partikulatxo horiekinguruko
lurrunaren kondentsazioa
eragiten dute eta, hartara, azkarragoeratzen dira euri gisa
eroriko direnur-tanta astunak. Proiektukotaldekideek lortutako
emaitzenarabera, ereindako hodeienprezipitazioak hodei
naturalenenakbaino gehiago irauten du, prezipitazio--eremua
zabalagoa da eta, gainera,euri gehiago erortzen da lurrera.Hala
ere, zientzialariek oraindikez dute argitu nola gertatzen
denereite-prozesua hodeien barnean.
TE
KN
OL
OG
IA
M E T E O R O L O G I A
ING
UR
UG
IRO
A
Ortura noa, hodeiak ereitera
2
BRASILGO AMAZONAS ESTATUAN40.000 milioi erabiliko
dira,aurrerapenaren izenean, autobideeta trenbideak eraiki,
proiektuhidroelektrikoak burutu etapopulazioaren
hazkundeabultzatzeko. Erronka gogorra,inondik ere, lurreko
birikanagusietako bat den honentzat.NASAk diruz lagundutakoikerketa
baten arabera, proiektuerraldoi horrek hurrengo 20urteetan
paisaiaren gaineanizango duen eragina ez da, ez,txikia izango. 60ko
hamarkadatikhona, indigenak ez direnbiztanleen populazioa
hamaraldiz biderkatu da, eta 2 milioiizatetik 20 milioi izatera
igarodira. Bestalde, lehen oihanainguratu besterik egiten ez
zutenerrepideak, berriz, oihanarenbihotzeraino heltzen dira
gauregun. Gainera, aipaturiko 40.000milioiak hurrengo zazpi
urteetan
inbertituko denaren aurrekontuabesterik ez dira.
Zientzialariekdiotenez, gertatuko denarenaurreikuspen-eredu bi
daude:bata baikorra eta bestea ezkorra.Azken horren arabera,
2020.urtearen inguruan oihanbirjinaren % 5a baino ez dageratuko,
eta horren % 42aguztiz soilduta edo oso andeatutaegongo da.
Amazonas oihanarenhondamena zenbakitan
EL H U YA R. 2001 MA RT X OA
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA
-
DARWINEK, HAUTESPEN NATURALARENTEORIA PROPOSATU ZUENEAN, ez
zuenbere teoria baiezta zezakeen frogaerrealik aurkeztu, eta froga
horiekgeroago aurkitu izan dira. BerrikiKaliforniako
Unibertsitateko biologo--talde batek plazaraturiko emaitzenarabera,
baliteke Erdialdeko Asiakobaso epeletan bizi den
Phylloscopustrochiloides espezieko txoriak teoriahorren ebidentzia
berri bat ematea.Izan ere, txori txiki abeslari horiadituek
“eraztun-espeziea” deritzotenespeziekoa baita. Baina zer esan
nahidu horrek? Bada, organismo-taldebakarrean orotariko
bariazio-mailakaurki daitezkeela, auzoko populazioenartean
desberdintasun txikiak zeinhandiak egon daitezkeela. Txori
horiTibet inguratzen duen lurralde osoanaurki daiteke eta,
ikertzaileen arabera,eraztuna leku bakar batean eteten
da,Erdialdeko Siberian; bertan,
genetikoki inongoharremanik ez dutenbi txori-mota bizi
diraelkarrekin. Populazio--eraztunarenmuturretan, beraz,elkarrekin
harremanikez duten bi formadaude. Txori horiek ezdira gai bata
bestearen kantuaezagutzeko eta gaitasun hori, hainzuzen ere, oso
garrantzitsua dabikotearen hautespenerako. Esandaiteke, beraz,
espezie desberdinakizango balira legez jokatzen dutela.Hortaz,
emaitza horiek Darwinenusteak baieztatzen dituzte. Hots,eboluzioan
gertatzen diren aldaketatxikiek espezie bereko animaliakberen
artean ez ugaltzera bultzaditzaketela, hau da, espezieen
arteanugalketa-isolamenduak sortzendituzten aldaketak eragin
ditzaketela.
EGINDAKO AZKEN IKERKETEN ARABERA, badirudiMendebaldeko
Antartikako izotz-geruzak ustezena baino astiroago egin duela
atzera eta,beraz, geruzaren urtzeak ez diola horrenbesteeragiten
itsasoko uraren mailari. Gainera,baliteke izotza orain dela oso
urte gutxi (8.000inguru) hasi izana urtzen, hau da,
azkenekoizotz-aroa bukatu eta urte askora. Orain artekokalkuluen
arabera, izotz-geruzaren urtzearenondorioz, itsasoko ura urtero
milimetro batigotzen zen. Ikerketa berri honekin, ordea,zalantzan
jarri da datu hori. Egun, izotz-geruzabatez beste 2.000 metro lodi
da, Mexikokbesteko azalera du eta, guztiz urtuz gero,itsasoko
uraren maila 5 metro igoko litzateke.
Darwin-en gogoko txoria
EB
OL
UZ
IOA
berri
ak la
bur
Berriaklabur
Eskizofrenia tratatzea ez da erraza. Hala ere,hasierako faseetan
detektatu eta tratamenduegokia jarraituz gero,
gaixotasunarenendekatze-prozesua moteltzea lor daiteke.Israelgo
ikertzaile-talde batek plazaratuduenez, D3 (dopaminaren
errezeptorea)markatzaile genetikoa eskizofreniarenseinale-gisa
erabil daiteke. Hori horrelabalitz, odolaren azterketa bat nahikoa
izangolitzateke eskizofrenia diagnostikatzeko. Izan ere, ikerketan
aurkitu dutenez,eskizofrenikoen artean D3ren maila handiagoabaita.
Ikerketa honen emaitza osogarrantzitsua izan daiteke, batez ere
kontuanhartuta munduko biztanleen ehuneko batagaixotasun honek jota
dagoela.
Eskizofreniarenmarkatzaile genetikoarenatzetik
3EL H U YA R. 163. Z K .
M E D I K U N T Z A
Antartikako izotza urtzen ari da,baina ez horrenbeste
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA
ING
UR
UG
IRO
A
-
E. C
ART
ON
zientzia eta teknikaastero telebistan Elhuyarren eskutik
zientziaeta teknikarendibulgazio-magazina
Azken ikerketa eta aurkikuntza zientifikoak
Puri-purian dauden zientzi gaiei buruzkoerreportajeak
Elkarrizketak
Adituen iritziak
Berri laburrak…
igandero
ETB 2n12:30ean
Teknopolis
igandero
ETB 1en20:00etan
TE
KN
OL
OG
IA
USTEZ INOIZ ASMATU DEN ROBOTIKTXIKIENA txanpon edo botoi
batengainean jar daiteke etaeskumuturreko erlojuetarakoerabiltzen
diren pila horietako hirubaino ez ditu behar
beldar-gurpilakmugiarazten dituzten bi motorrakelikatzeko. Sandia
laborateginazionaleko zentro militarrean sortudute eta,
asmatzaileek diotenez,robot handiagoek egin ezin
ditzaketen lanak egiteko erabildaiteke, hala nola minak aurkitu
etadesaktibatzeko edota arma kimikoeta biologikoak detektatzeko.
Bainabestelako helburuetarako ere erabilliteke; gas-ihes
arriskutsuakdetektatzeko, adibidez, edohondakinen artean
gizakienmugimenduak detektatzeko.Oraindik tenperatura-sentsorea
eta8 K-ko ROM mikroprozesadoreabaino ez baditu ere,
aurrerantzeankamera txiki bat, mikrofonoa,komunikazio-sistema eta,
beharbada,mikrosentsore kimikoa ezarri nahidizkiote.
Robot txikietantxikiena
-
EUROPAKO BATZORDEAK pixkanakauretatik ezabatu beharreko
32substantziaren zerrenda proposatudu. Proposamen
horrekin,batzordeak lortu nahi duena daerreka, laku eta itsasoko
uraksubstantzia arriskutsuetatik babestu
eta zenbait produktu arriskutsuapurka ezabatzea. Substantzia
horiekguztiak 2003. urtea baino lehenaztertuko dira eta,
ondoren,ingurune urtarretik ezabatzekoneurriak hartuko dira.
Zerrendarenarabera, substantzia horietatik
11 arriskutsuak dira etaezabatuak izateko lehentasunadute
(beruna, zenbait produktufitosanitario, etab.) eta beste
11kaztertuak izateko lehentasunadute. Aldiz, oraindik ez dafrogarik
aurkitu gainerako10 substantziak toxikoak,iraunkorrak ala
biometagarriakote diren zehazteko.
ING
UR
UG
IRO
A
berri
ak la
bur
Berriaklabur
5EL H U YA R. 163. Z K .
BELFASTEKO PSIKOLOGO-TALDEBATEK dislexikoei berenkoordinazioa
hobetzen lagundukodien hainbat mugimendu etaariketa proposatu ditu.
Horretarako,umekiek amaren sabelean egitendituzten mugimenduak
aztertudituzte. Antza denez, sabeleandagoenean umekiak
hainbaterreflexu primario izaten ditu,eta erreflexu horiek
gorputzagaratzen laguntzen diote. Jaioondoren, aldiz, haurra
zuzenjartzen hasten da etaerreflexu sekundarioakagertzen dira.
Proiektukopsikologoen ustez, haurdislexikoek oraindik ere
erreflexu primario sendoak izatendituzte, eta horiek dira, hain
zuzenere, zenbait ekintza normaltasunezegitea oztopatzen
dietenak.Proposaturiko mugimenduekin,beraz, erreflexu primarioak
aldebatera utzi eta koordinazioahobetzea espero dute.
ME
DIK
UN
TZ
A
Europako Batzordeaurak garbitzeko ekinean
Dislexikoen koordinazioahobetzeko ariketak
ART
XIBO
KOA
T E K N O L O G I APCrakohaizagailumikroskopikoisilak
M.
ESTO
NBA
ORDENAGAILUARENHAIZAGAILUAREN ZARATAK
ez dizula behar bezala lanegiten uzten?Akabo
komeriak!Aurrerantzean, besteaitzakiaren bat bilatubeharko duzu
ipurdiajarlekura itsatsita ez izateko.Izan ere, gaur egunerabiltzen
diren haizagailuzaratatsuen ordez, hainbathaizagailu
mikroskopikoerabiliko omen diraetorkizunean.
Haizagailu berri horiekbenetan txikiak dira, orratzbaten buruan
eustekomodukoak. Prozesadorearenazalean bertan kokatukodira eta
ordenagailuarentxipak zaratarik atera gabehoztuko dituzte.
ART
XIBO
KOA
-
berri
ak la
bur
Berriaklabur
OPORRETAN KANARIETAKO GOMERAIRLARA JOAN eta bigarren
egunerakoeguzkia hartzeaz asper-asper egindazaudela ohartzen
bazara, honahemen denbora-pasa polit bat: GranRey deritzon bailaran
60zentimetroko musker erraldoiabilatzen saia zaitez. Baina ez
pentsa,gero, lan erraza jarri dizugunik. Izanere, irla horretan
baino bizi ez dennarrastia desagertzeko arriskuanbaitago, eta
dagoeneko 20 bat alebaino ez dira geratzen, horietatik seigatibu.
Horregatik, hiru milioidolarreko aurrekontua duenproiektua jarriko
dute martxan.
Proiektuaren helburu nagusia gatibudauden muskerren
ugalketabultzatzea da. Horretaz gain,mehatxu-faktoreak kontrolatu
etaespezieak irlan duen banaketa zeinden jakin nahi da.
MED
IKU
NTZ
A
Gomerako musker erraldoiarenatzetik
6 EL H U YA R. 2001 MA RT X OA
ITSASOKO HAIZE-PARKETXIKIETAN OINARRITUTA
egindako ingurugiro--inpaktuarenazterketetakoondorioak ezin
dira,beste barik, haize--parke handiagoakdiseinatzeko erabili.Hori
da, hain zuzenere, SuediakoIngurugiroa BabestekoAgentziaren
aginduzGotlandiakoUnibertsitateakburuturiko txostenarenondorioa.
Txosteneanazaltzen denez, orainarteko azterketaguztiak jadanik
eraikita dauden haize--parke txikietanoinarrituta egin izandira.
Gaur egun,ordea, 100 haize--sorgailuko proiektuakere badaude,
etaezezaguna da,oraindik, hain parke
handiek ingurugiroanizan dezaketeneragina. Argi dagoena,hala
ere, hau da: hainneurri desberdinekoparkeak ezindaitezkeela
azterketaberetik abiatutaburutu.
Itsasoko haize-parke erraldoiakauzitan
ZO
OL
OG
IA
ART
XIBO
KOA
PENTSATU AL DUZU INOIZ LANERA EDOIKASTETXERA JOAN AURRETIK
ispiluanbegiratu eta, agian, ez duzulazure burua ezagutuko? Orain
arteegindako ikerketen arabera,badirudi burmuinareneskuinaldeko
hemisferioa delageure buruaren irudiaezagutzearen erantzule, eta
oraindela gutxi Israelen egindakoesperimentu batek ere teoriahori
baieztatzen du. Esperimentua
burutzeko, epilepsia-arazoengatikburuan ebaketa egin
beharzitzaien bost gaixo aukeratuzituzten. Lehenengo alde
batekohemisferioa lokarrarazi zitzaien,hiru minutuz, eta
ondorenbestekoa. Alde bat lo zeukatela,pertsonaia ezagun baten
irudiaerakusten zitzaien ordenagailuan,eta irudi hori,
apurka-apurka,gaixoaren aurpegi bilakatzen zen.Ikertzaileek behatu
zuten gaixoekezker-hemisferioa lo zeukateneaneskuineko hemisferioa
gai zelaberen burua ezagutzeko. Ostera,lo zeukatena eskuinekoa
zenean,ezkerrekoak pertsonaiarenargazkia bakarrik
ezagutzezakeen.
Nor daispiluko hori?
BON
US
ENER
GY
A/S
ENER
GIA
BER
RIZ
TAG
AR
RIA
K
ART
XIBO
KOA
-
EUSKO JAURLARITZAKO INDUSTRIA,MERKATARITZA ETA TURISMO
SAILAKenergia aurreztea helburu duten 26proiekturi 182 milioiko
diru-laguntzaeman die. Guztira, 18 izan diraproiektuak aurkeztu
dituztenenpresak. Dirulaguntza, batez beste,inbertsio osoaren %
12,5ekoa da.Onarturiko proiektuen artean,teknologia
eraginkorragoakerabiltzea proposatzen dutenak diranagusi, 18 hain
zuzen ere. Bestebost proiektuk hondar-beroakaprobetxatzea edo
energiagarbiagoak erabiltzea proposatzen
dute. Azkeneko hirurak,ostera, I+G erakustaldiei,erakustaldi-
eta hedapen--ekintzei eta energia--eraginkortasunarenhobekuntzari
buruzkoikerketei dagozkie. Proiektuhoriekin guztiekin 37.704tona
petrolio baliokideaurreztuko direlaaurreikusten da, etaatmosferara
100.000 tonaCO2 gas gutxiago isurikodirela.
MOSKUKOUNIBERTSITATEKO FISIKA--DEPARTAMENTUKOZIENTZIALARIEK
lurrikaraklehenago aurresatekobalioko duen sistemaaurkeztu
dute.Sistema horrekeguzki-argiaklurraren azaleanislatzean
duenpolarizazioa neurtzendu. Izan ere,lurrikararen aurretikefektu
baroelektrikoagertatzen da; hau da,lurraren barnekopresioa
berrantolatuegiten da, berezikiazaletik hurbil. Horrenondorioz,
karga berriak
agertzen diralurrazalean, eta eremugeoelektrikoa aldatuegiten
da. Eta, jakinadenez, eremuelektrikoa handitzeanlurraren
azaleanislatutako eguzki--argiaren polarizazioaaldatu egiten
da.
Polarizazioarenaldaketak detektaditzaketen sentsoreaktxikiak eta
merkeakdira, eta jadanikespazioan daudensatelitemeteorologikoetan
jardaitezke.
Lurrikara datorrela!
EN
ER
GIA
GE
OL
OG
IA
berri
ak la
bur
Berriaklabur
T E K N O L O G I A
General Motors multinazionalak erregaiaaurrezten duen eta
atmosferarakontaminatzaile gutxiago isurtzen duenhainbat ibilgailu
aurkeztu zituen IparAmerikako Nazioarteko AutomobilErakusketan.
Horien artean, kamioi etaautobusetarako modelo hibrido bat dago.275
zaldiko potentzia du eta bi osagai hauekkonbinatzen ditu: alde
batetik,turbokonpresorea eta diesel injekzio zuzena,eta, bestetik,
bi motor integratu dituentransmisio aldakorra. Konpainiak
emandakodatuen arabera, motor horrek erregaiarenkontsumoa % 60an
hobetzen du. Gainera,atmosferara isuritako hidrokarburoa% 90ean
gutxitzen du eta oxido nitrosoa% 5ean. Berrikuntza honekin
batera,enpresako lehendakariordeak adierazi zuenjadanik
hidrogeno-ibilgailuen bigarrenbelaunaldia fabrikatzen ari
direla,HydroGen2, eta hirugarren belaunaldiarendiseinua ere martxan
dagoela.
General Motors-en ibilgailuekologiko berriak
7EL H U YA R. 163. Z K .
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA
Energia aurrezteko proiektueidiru-laguntzak
2001/01/26
7,6 Richtereskalan
-
0
700
1000
1300
93
98
102
106
NortekoFerrokarrilla
zientzimagazina
OsasunaIngurugiroaTeknologiaInformatika…
Elhuyarren eskutik
asteazkenero…
…20:10eanEuskadi irratian
gurekin,
zurekin
5. urtea
5.urtea Iberdrolaren babesarekin
Ortuko artoaibilgailuetarakoerregai?
ATMOSFERARA POLUITZAILE GUTXIAGOISURTZEKO, MTBE
(metil-t-butileterra) gehigarri sintetikoa eranstenzaio gasolinari.
Baina substantziahorrek lur azpiko eta azaleko urakpoluitzen ditu.
Horregatik, EstatuBatuetan debekatu egingo dutelaster eta adituek
MTBEordezkatuko duen beste zerbaitbilatu beharko dute.
Hala ere, nekazariak zuhur ibili diraeta etanola (alkohol
etilikoa)proposatu dute ordezko gisa; hainzuzen ere, artoaren
hartziduransortzen den alkohola. Hartara,artoaren uzta negozio
bikainabilakatuko litzateke nekazarientzat.Etanola lehenago ere
erabili izan daerregaitzat; baina petrolioa bainoaskoz garestiagoa
zenez, ez zuenarrakasta handirik lortu (Brasilenbai; bertan,
azukre-kanaberatikateratzen dute ibilgailuek erregaitzatdarabilten
alkohola). Orain, ordea,emisioen inguruko lege berriekin,une egokia
izan daiteke merkatuanbide berria egiteko. Bitartean,badirudi
Europan beste haize batekjotzen duela. 2005erako
petrolioarenbentzeno-kantitatea % 75 inguruanjaitsi nahi da,
kantzerigenoadelakoan, eta, horren ordez, MTBEerabiliko omen
da.
ING
UR
UG
IRO
A
ART
XIBO
KOA
-
LURRAREN BEROTZEARI AURRE EGITEKO,90eko hamarkadan esperimentu
bitxibat egin zen. Izan ere, EstatuBatuetako laborategi
batekoozeanografoek burdin sulfatokantitate txiki bat isuri
zutenitsasora. Laugarren edo bosgarrenegunean, itsasoa berde
bilakatu zelaohartu ziren. Zer gertatu zen,bitartean? Bada,
itsasoanfitoplanktona sortu zela. Uretanesekirik dauden
landaremikroskopikoek atmosferakokarbono dioxidoa xurgatzen dute
etagas hori da, jakina denez, berotzeglobalaren erantzule
nagusia.Laborategiko zuzendariak esan
zuenez, landareenbiomasa ia 40 aldizhandiagotu zen etalandareen
produkzioabospasei aldiz. Bederatziegunen buruan, milakatona
fitoplanktonsorrarazi zituzten eta atmosferakokarbono dioxidoa
nabarmen jaitsizen. Orain, Energia Sailekozientzialari-talde bat
esperimentuhorren nondik norakoak aztertzen arida. Zer gertatzen da
xurgatutakokarbonoarekin? Gerta litekekarbonoa itsas hondora
jalkitzea,baina baita karbonoa atmosferarabueltatzea ere. Nolanahi
ere, ezer
garbirik jakin artean fitoplanktonasorraraztea arriskutsua
izandaitekeela diote adituek.Laborategiko zuzendariak, berealdetik,
urtebete barru ikerketasakonagoa burutuko dutela esan du.Bere
ustez, garrantzitsua da jakiteaea naturak ere antzina bide
hauerabiltzen ote zuen lurraren berotzeaerregulatzeko.
ING
UR
UG
IRO
A
berri
ak la
bur
Berriaklabur
9EL H U YA R. 163. Z K .
Fitoplanktona ereinda, lurraberotzea ekidin nahi dute
INGENIARI-TALDE BATEK edozeinnorabidetan biratzeko gai den
motoresferiko berri bat asmatu du. Ideia,berez, ez da berria. Orain
arte ere erahorretako motorrak erabili izan diraroboten besoak
mugitzeko. Bainahonako honek abantaila asko ditu.Lehen sei motor
jarri behar zirenlekuan, nahikoa da, orain, horietakohiru jartzea.
Gainera, hiru dimentsiotanmugitzeko askatasun handiagoaematen diote
besoari. Orain artekoekgizakiaren ukondoaren antzekomugimendua
egiten dute; berri hauek,ostera, sorbaldaren mugimenduaimitatzen
dute. Bestalde,ordenagailuetako jokoetarako ere erabildaitezke,
ordenagailuak berak saguaeta bestelako interakzio-sistemakkontrola
ditzan. Iman, elektroiman etagainerako osagaiez gain, motor
esferikoberriak ordenagailu-sistema konplexubaten laguntza behar
du.
Motor esferikoaroboten besoetarako
OHEKIDEAREN ZURRUNGAK JASANBEHARRA BAINO AMESGAIZTO
TXARRAGORIK BA OTE? Hotsgogaikarri hori gutxitzeko,Yaleko
mediku-talde batsomnoplastia deritzon teknologiaerabiltzen ari da.
Zurrunga,nagusiki, ahosabai bigunean etaaho-gingilean sobera
dagoenehunaren bibrazioak eragiten du.Ehun horiek gutxitu eta
teinkatzeko, maiztasun baxukoirrati-uhinetan oinarrituriko
teknikaerabiltzen da. Somnoplastiaburutzeko 10 minutu bainogutxiago
behar dira, etasendagilearen kontsultan bertanegin daiteke,
anestesialokalarekin. Gainera, apneabuxatzailearen sindromeari
aurreegiteko ere erabil daiteke.Horretarako, goiko airebidekoehunak
gutxitzen dira, mihiarenoinarrikoak barne, azken horiekbaitira
buxaketaren eragileak.Ebaketarik behar ez duen etaminik ematen ez
duen teknikaberri honekin, beraz, ez dagoaldamenekoa izorratzen
jarraitzekoarrazoirik.
Ondo lo egin, laztana
ME
DIK
UN
TZ
A
T E K N O L O G I A
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA
-
berri
ak la
bur
Berriaklabur
KALE-BAZTER GUZTIETANIKUSTEN HASI GINENETIK
datorren kontua da:minbizia sortzen al du
telefono mugikorrak?Hainbat ikerketa egin datelefono moderno
horiekigortzen dituzten irrati--uhinek gure gorputzeanduten
eraginaren inguruan,baina, oraindik bederen, ezdirudi gauza
handirikzehaztu dutenik. Oraingohonetan, Alemaniatikdatorkigu
notizia.Dirudienez, Essen-ekoikertzaile-talde batektelefonoaren eta
begibarneko minbiziaren artekolotura aurkitu omen du.
Ikerketa egiteko begikomintz jakin bateanmelanoma bat zuten
118gaixo aztertu zituzten.Ikertzaileek diotenez, gaixohoriek
osasuntsu zeudenbeste 475 lagunek bainomaizago erabili ohi
zituztenbai telefono mugikorrak baiirrati-uhinak igortzendituzten
beste gailu batzuk.Nolanahi ere, zenbaitzientzialarik emaitza
horiekkritikatu dituzte, etaikerketa-teknika akasdunakerabili
direla salatu dute.
Beren ustez, ikertutakolagunen erradiazio-mailadeterminatu
barikezinezkoa da emaitzaserioak plazaratzea.Gainera, melanoma
horioso arraroa da, 100.000biztanletik banaka batzuekbaino ez dute
izaten eta,horregatik, jendeak ezduela zertan larritu esandute.
Plazaratzen direnikerketa guztiekin larritzenhasi beharko
bagenu...jaigenuke!
% 20ko beherapenaElhuyarreko gainerako
produktuetan
Kioskoetan baino% 10 merkeago
Euskal Herriko eta Mundukoinformazio zientifiko eta teknikoazure
etxean jasotzeko aukera.
Z I E N T Z I A E TA T E K N I K A
Euskal Herria eta Espainia:6.300 pta. / 248 lib. /37,86 euro
Gainerako herrietan:9.500 pta. / 375 lib. /57,10 euro
2001ekoharpidetza-saria(11 ale)
ElhuyarAsteasuain poligonoa, 14. Txikierdi auzoa. 20170 Usurbil
(Gipuzkoa).Tel. 943 36 30 40. Fax-zk. 943 36 31 44.E-mail:
[email protected] http://www.elhuyar.com
Ni harpidedun,noski. Eta zu,
zergatik ez?Izen-deiturak
Helbidea
Hiria Posta-kodea
Probintzia Jaiotze-urtea
IFZ/ENA zk. Telefonoa
Ikasketak derrigorrezkoak erdi-mailako titulazioa goi-mailako
titulazioa
Lanbidea
Ordainketa-era:
VISA-zk. Epe-muga
Sinadura
Banku edo aurrezki-kutxa
Kontu korrontea/libreta(20 digitoak ipini, arren) Entitatea
Sukurtsala K.D. Kontu-zenbakia
O S A S U N AA
RTXI
BOKO
AMugikorrak vs minbizia: amaierarik ez duenistorioa
-
EUROPAKO PARLAMENTUKO INGURUGIROBATZORDEAK atmosferara
isurtzendiren gasen inguruko txosten bataurkeztu du. Txostenaren
helburunagusia emisio-maila baimenduarekinzorrotzagoak izatea da;
horretarako,besteak beste, baimendutakoisurpen-maila gainditzen
dutenmotozikleta-modeloak 2003tik aurreragalaraztea proposatzen da.
Hala ere,muga zabalagoa izango litzateke hirueta lau gurpileko
ibilgailuentzat.2004tik aurrera, ostera, EuropakoBatasuneko
herrialdeek ezin izangolukete onartu ezarritako
zehaztapenakbetetzen ez dituzten ibilgailuen
matrikulazio, salmenta edosarrerarik. Gainera, txostenak2006an
martxan jarrikolitzatekeen bigarren fasegogorrago bat
ereaurreikusten du. Fasehorretan, muga estuagoakezartzeaz gain,
arauzorrotzenak betetzendituzten ibilgailu berriakdiruz sarituko
lirateke, eta150 cm3-tik gorakozilindrada duten
ibilgailuekemisio-mailaren diagnosirakosistema izan beharko
luketeezinbestean.
Europako Parlamentuak ibilgailuengas-emisioak murriztu nahi
ditu
ING
UR
UG
IRO
A
berri
ak la
bur
E B O L U Z I O A
Berriaklabur
Joan den abuztuan bi urte Kansaskoikastetxe publikoetan
Darwineneboluzioaren teoria ez irakastea erabakizuten eta gaia
programatik kendu eginzuten. Ondorioz, teoria kreazionista
soilikazaltzen zuten. Hau da, espezie guztiak bat--batean eta orain
dituzten ezaugarriekinsortu zirela; eta sortzailea Jainkoa
zelazioten, noski. Orain, ordea, berriz ereikasketa-programan sartu
dute gaia, aldekozazpi botorekin eta kontrako hirurekin.Antza,
aurreko erabakia ez zen loteslea etaikastetxe gehienetan ez zioten
jaramonikegin. Kreazioaren Zientziarako Elkartekoekerabakia "gudu
erlijiosoa" dela adierazi duteeta agintean pseudokristauak eta
ateoakdaudelako hartu dela gaineratu.
Darwin berriz ereKansasera
I N F O R M AT I K A
Jakina da ordenagailurik ahaltsuenakhelburu militarretarako
asmatu etaerabiltzen direla. Oraintsu, ordea,bestelako
erabileretarako asmatu denordenagailurik azkarrena aurkeztudute.
Terascale Computing System(TCS) bataiatu dute eta segundoko
seibilioi operazio egin ditzake. 36 milioidolar kostatu da eta,
horretaz gain,urtero 9 milioi dolar erabiliko diramantentze-lan eta
operazioetarako.
Ordenagailuen esprinta
11EL H U YA R. 163. Z K .
ORAIN ARTE,HISTORIALARIENTZAT ezzegoen batere argiHomerok bere
Odisealiburuan deskribatuzituen animalia-hilketenzehaztasunak egia
oteziren. Baina azken 50urteetan Greziakoarkeologia-museobateko
sotoan gorderikizan diren animalia--hezurren azterketakalde batera
utzi dududa oro. Dirudienez,hezurren itxurakgogora ekartzen
ditu,zalantzarik gabe,
Odisearen hirugarrenliburuaren lehenengolerroak.
Pasartehorretan, Homerokdeskribatzen du nolahiltzen zituzten
zezenbeltzak Antzinaroan,
ondoren hezurrak erreeta jainkoeieskaintzeko.Arkeologoen
iritziz,aurkitutako hezurrenezaugarriek argi uztendute sakrifizioa
egitekoerreak izan zirela.Hortaz, Homerorenzehaztasunareninguruko
zalantzakargitzeaz gain, Brontze--Aroan ere erretakoanimalien
sakrifizioakegiten zirela baieztatuahal izan da.
Homeroren Odiseako animalia--hilketak ez ziren asmatuak
AR
KE
OL
OG
IA
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA
-
P A L E O N T O L O G I A
Orain arte, duela 3,2 milioi urtetik hona,Lurra 2 ºC hoztu dela
pentsatu izan dute
zientzialariek. Baina, Afrikako hego--mendebaldeko kostaldean
egin den
ikerketa baten arabera, denbora-tarteluze horretan gertatu den
hoztea uste
zena baino bost aldiz handiagoa izan da,hau da, 10 ºC-koa.
Emaitza horretara
heltzeko, ikertzaile-taldeak Namibiakokostaldeko sedimentuak,
hau da, alga
mikroskopikoen fosil molekularrakaztertu ditu. Gainera,
azterketarenemaitzekin indartu egin da klima-
-aldaketak hasierako gizakien eboluzioangarrantzi handia izan
zuelako ustea. Izan
ere, Lurra bereziki azkar hoztu baitzenorain dela 2 milioi urte;
hain zuzen ere,
gizaki modernoaren lehenengo arbasoakagertu ziren garaian.
Eta lurra hoztu egin zen
12 EL H U YA R. 2001 MA RT X OA
berri
ak la
bur
Berriaklabur
BIHARAMUNEKOEGURALDIAREN
IRAGARPENAREKIN
konformatzen ezdiren horientzat berrionak datoz
EstatuBatuetatik. Izan ere,zientzialari-taldebatek adieraziduenez,
laster gai
izango omen gara fenomenometeorologiko konplexuenak
ereiragartzeko. Orain arte, sateliteen etalurreko estazioen bidez
lortutakodatuak ordenagailu batean jasotzenziren eta klimak urtean
edotaurtaroetan zehar izandakoaldaketaren bilakaera aztertzen
zen.
Orain, ordea, datu berberak kalkulu--ahalmen izugarria duen
ordenagailubatean sartuta, badirudi klimak epelaburrera izango duen
joerairagartzeko gai izango garela.Cray T3E izeneko ordenagailu
horrekatmosfera, itsaso eta lurraren artekointerakzioaren ondorioz
gertadaitezkeen aldaera guztiak simuladitzake eta, beraz, gai da
une batekodatuetatik abiatuta epe laburrekoiragarpenak egiteko.
Hala ere,iragarpenak benetan fidagarriak izandaitezen, beharrezkoa
daordenagailu ahaltsuagoak asmatzeaeta datuak satelite bidez
hartzekosistema hobetzea.
Bihar eguzkia ala euria?
ME
TE
OR
OL
OG
IAM
ED
IKU
NT
ZA
SAINT LOUISEKOIKERTZAILE-TALDE BATENARABERA,
soldatzeakParkinsonengaixotasunarenagerpena sorrarazlezake.
Ikerketaegiteko, gaixotasunarenohiko seinale klinikoeta
neurologikoakdituzten 15 soldatzaileprofesional aztertudituzte,
eta, batezbeste, gaixotasunagainerako biztanleekbaino 15 urte
lehenagogaratu zutela aurkitudute. Hala ere, taldekoburuak adierazi
bezala,emaitza horrek ez duesan nahi soldatzeak
Parkinsonengaixotasuna sortzenduenik. Beren ustez,soldatzaile
horiekbestela ere gaixotasunagaratuko lukete, bainasoldaduraren
inguruko
zerbaitek sintomaklehenago agertzeaeragin die. Zerbait
horizehaztea izango daorain kontua.
Parkinsonak jotako soldatzaileak
ART
XIBO
KOA
ART
XIBO
KOA