This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Επιθυmicroία του Συλλόγου είναι να αξιοποιήσει τις απόψεις όλων των συναδέλφων microέσα από τις σελίδες του περιοδικούΕίναι δυνατόν όλες οι συνεργασίες που θα αποστέλλονται στο περιοδικό είτε υπό microορφή παρουσιάσεων έργων θέσε-ων και επιστολών να καταχωρούνται στις σελίδες τουH ΣΕ ενηmicroερώνει όλους τους συναδέλφους που επιθυmicroούν να αποστείλουν υλικό να τηρούν τις αναγκαίες τεχνικέςπροδιαγραφές που ισχύουν για το περιοδικό ΤA KEIMENA ΠPEΠEI NA EINAI AΠOΘHKEYMENA ΣE ∆IΣKETA KAI NA ΣYNO∆EYONTAI AΠO PRINT-OUT KAI ΦΩTOΓPAΦIKOYΛIKO ΓIA APΘPA AΦIEPΩMATΩN Η EKTAΣH TOYΣ ΠPEΠEI NA KYMAINETAI AΠO 1000-1200 ΛEΞEIΣ (ΣYMΠEPIΛAMBANO-MENΩN TΩN ΠAPAΠOMΠΩN Ή ΤΩΝ ΣHMEIΩΣEΩN) ΓIA APΘPA EΠIKAIPΩN 700 ΛEΞEIΣ KAI ΓIA EΠIΣTOΛEΣ 400 ΛEΞEIΣΕINAI AΠAPAITHTH ΠPOΫΠOΘEΣH ΓIA ΠEPAITEPΩ EΠEΞEPΓAΣIA AΠO THN ΣΕ TO YΛIKO NA AΠOΣTEΛΛETAI MONO ΣTHNΓPAMMATEIA TOY ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ΤO I∆IO IΣXYEI KAI ΣTHN ΠEPIΠTΩΣH TΩN BIBΛIΩN ΓIA BIBΛIOΠAPOYΣIAΣHΘα είναι πολύ χρήσιmicroο για όλους το περιοδικό να ∆ΙΑΒΑΖΕΤΑΙ και να ασκείται κριτική για το περιεχόmicroενο και την εmicroφά-νισή του από όλους τους συναδέλφους
infinƒAtildeπ∆partint∆OiexclparttradeΠ ε ρ ι ο δ ι κ ό τ ο υ Σ A ∆ A Σ - Π E A τ ε ύ χ ο ς 4 0 ndash π ε ρ ί ο δ ο ς B Ι ο ύ λ ι ο ς Α ύ γ ο υ σ τ ο ς 2 0 0 3
Περιεχόmicroενα
laquoΣηmicroείωmicroα της σύνταξηςraquo
Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Α
laquo∆ραστηριότητες ∆Σ ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑraquo
Συνέδριο laquoΜετασχηmicroατισmicroοί της ελληνικής πόληςraquo
Ηmicroερίδα laquoΑνάmicroεσα σε ldquoΣυmicroπληγάδεςrdquo η δηmicroόσια
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους
λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-
microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού
καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό
Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος
διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής
αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό
Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας
του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε
στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-
σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών
αποθεmicroάτων
Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και
ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την
παράmicroετρο της microανίας και του φόβου
(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-
λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-
ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας
νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-
κής επιστήmicroης
Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές
Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα
λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-
πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου
microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός
του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)
5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)
Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν
κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)
Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-
του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα
Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον
Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να
λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους
τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)
Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-
ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)
Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα
IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει
Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο
Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-
ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους
5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α
Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα
Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-
κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7
Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8
(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-
Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3
Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4
στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο
Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg
laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1
Marshal Mcluhan
Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2
(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα
Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First
Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-
bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-
cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm
7 Ibid σελ 71
8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα
του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-
microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν
(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί
για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-
vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-
tion Books Great Britain 1997 σελ 163
9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-
tor New York 1975 σελ 51
10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια
του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους
αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η
παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε
ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168
11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard
Howard Translators University of California Press Berkeley and
Los Angeles 1990 σελ 8
12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom
13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-
bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr
14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom
15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η
Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-
χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων
και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή
ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν
microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod
laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-
chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994
σελ 90
16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το
ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια
περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth
Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-
tural Press Princeton 1992 σελ 244
17 Caillois σελ 72
5555α φ ι έ ρ ω micro α
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης
Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)
Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου
Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15
Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται
microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως
Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο
Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας
ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της
Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού
5577α φ ι έ ρ ω micro α
Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo
Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν
5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α
κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-
χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό
laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik
Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο
Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-
Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού
της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος
Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα
Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη
Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο
του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo
στο Αmicroβούργο
Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην
απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά
έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι
Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες
Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς
Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας
Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου
Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό
permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml
6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan
Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων
οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του
Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute
Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-
τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε
Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα
permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-
σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού
Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής
Σηmicroειώσεις
1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph
Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN
0875848192
2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-
versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902
3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism
of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott
Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X
4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής
οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-
munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής
microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney
6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α
ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους
Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-
κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του
Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών
IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995
6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)
Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος
Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε
microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος
Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-
σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου
Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται
όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3
Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo
Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί
Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)
Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-
Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)
Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim
laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)
Aπό την ουτοπία στη Disneyland
του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα
permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4
Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της
Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland
Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση
Σηmicroειώσεις
1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου
Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην
έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου
1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β
(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε
για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas
More)
2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-
ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo
3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44
4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη
microετανηπιακή ηλικία
5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the
World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70
6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206
6688 α φ ι έ ρ ω micro α
ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo
της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος
Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών
Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει
σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ
Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο
Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει
και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-
κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική
7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7
Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό
παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε
Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-
Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)
laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4
Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης
Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει
τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-
ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια
του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-
σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου
Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν
laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν
Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές
λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)
Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει
τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8
Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9
Σηmicroειώσεις
1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 48
2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov
σελ 4-52
3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά
πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-
δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία
4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door
Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-
sonProfessionalnostalgiahtml
5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-
1996
6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney
theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov
σελ 42
7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του
1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24
8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure
Class New York Schocken Books 1976
9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια
θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά
Θέmicroατα 91975 σελ 50
7744 α φ ι έ ρ ω micro α
δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει