T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YENİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI 136 NUMARALI TAHRİR DEFTERİNE GÖRE XVI. YÜZYIL SONLARINDA KAYSERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN NİLÜFER YETKİN 048243105 TEZ DANIŞMANI DOÇ.DR. TUFAN GÜNDÜZ ANKARA 2007
131
Embed
T.C. GAZ ÜN VERS TES SOSYAL B LMLER ENST TÜSÜ TAR H …docs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari... · tarihi eserlere dayanılarak, şehrin özellikle Selçuklu ve beylikler
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI
YENİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI
136 NUMARALI TAHRİR DEFTERİNE GÖRE XVI. YÜZYIL SONLARINDA KAYSERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
HAZIRLAYAN NİLÜFER YETKİN
048243105
TEZ DANIŞMANI DOÇ.DR. TUFAN GÜNDÜZ
ANKARA 2007
ONAY
Nilüfer Yetkin tarafından hazırlanan “136 Numaralı Tahrir Defterine Göre
XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri“ başlıklı bu çalışma,
tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı
bulunarak jürimiz tarafından Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim dalında
Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Doç. Dr Tufan Gündüz
Prof. Dr. Hamza Keleş
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Çakmak
ÖNSÖZ
Osmanlı Devlet teşkilatının ortaya çıkarılmasında en önemli kaynaklar
arşiv vesikalarıdır. Arşiv vesikalarının içinde sancak ve kaza çalışmalarının
temelini tahrir defterleri oluşturmaktadır. Anadolu’nun pek çok bölgesine ait
araştırmalar yapılmıştır. Böylece şehir tarihçiliğinin bir çok ortak noktaları
ortaya çıkmıştır. Biz de bu konudaki çalışmaları devam ettirebilmek adına
Kayseri Kazasını konu olarak seçtik. Bu çalışma ile 136 numaralı tahrir
defterine göre XVI. yüzyıl sonlarında Kayseri hakkında sosyo-ekonomik
bilgilere ulaşabilmek amaçlanmıştır. Bu bilgilerin Kayseri şehir tarihinin
bütününe ulaşabilmek açısından katkı sağlayabileceğini düşünmekteyim.
Ayrıca Kayseri şehri çevresinde bu çalışma ile Osmanlı şehir tarihçiliği
açısından da yararlı olabileceği kanısındayım.
Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Öncelikle araştırma konumuzun
kaynak noktası olan 136 numaralı tahrir defteri tanıtılmış, bölgeyle ilgili daha
önce yapılmış olan araştırmalardan bahsedilmiş ayrıca giriş bölümünde
bölgenin eski çağlardan başlayarak 16. yüzyıl sonuna kadar olan tarihçesine
yer verilmiştir.
Birinci bölümde, Kazanın merkezi olan Kayseri’nin mahalleleri ve nüfus
durumu belirtilmiştir.
İkinci bölümde Kayseri kazasında Yerleşme ve Nüfus başlığı altında
İskan birimleri ve Kır iskan merkezleri olarak isimlendirilen nahiyeler ile tabi
köyler hakkında bilgi verilmiştir. Köylerin nüfus durumu, mahsulleri, tabi
mezraalar ve vergi hasılları belirtilmiştir. Ayrıca Kayseri Kazasında bulunan
Yörük Türkmen cemaatlerinin isimleri, hangi nahiyeye bağlı olduğu, hane
sayısı ve hasılları tablo haline getirilmiştir.
ii
Üçüncü bölümde ise, Kayseri Kazasının iktisadi hayatı dahilinde,
reayadan alınan vergiler, tarım ürünlerinden, hayvancılık ve arıcılık dan
imalathanelerden alınan vergiler ayrı ayrı incelenmiş ve tablo haline
getirilmiştir. Bunların yanı sıra çalışmanın sonuna 1584 tarihli Kanunname
eklenmiştir.
Bu çalışmam sırasında bana yardımcı olan Tapu Kadastro Genel
Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi görevlilerine ve belge okumam sırasında
desteğini gördüğüm değerli hocam Dr. Alparslan DEMİR’e teşekkür ederim.
Ayrıca çalışmanın her aşamasında yardım ve teşviklerini hiçbir zaman
esirgemeyen saygıdeğer hocam Doç. Dr. Tufan GÜNDÜZ’e teşekkür ederim.
Nilüfer YETKİN
ANKARA 2007
iii
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ......................................................................................................... i
nahiyesi 123 a, Cebel-i Ali nahiyesi 150 a, Kenar-ı Irmak nahiyesi 163 b,
Karakaya nahiyesi 175 a, Karataş nahiyesi 184 b, Malya nahiyesi 198 a,
İslamlu nahiyesi 204 b, Göstere nahiyesi 217 a sahifelerinden başlamaktadır.
136 numaralı Kayseri tahrir defterinin sonunda yer alan Yüzdeciyan-ı
Danişmendli adıyla tutulmuş olan kayıtların başka bir tahrir defterinin parçası
gibi görünmekle beraber, sonradan defterin araka tarafında yer alan boş
sahifelere ilave edildiği anlaşılmaktadır. Bu kayıtlar Danişmendli kazasını
oluşturan Türkmenlerin ilk defa tahrire tabi tutulması nedeniyle önemli bir
kaynaktır.2
1 Tapu Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi, TD No: 136 s. 3 2 Tufan Gündüz, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danişmendli Türkmenleri, İstanbul 2005, s. 16.
vii
ARAŞTIRMALAR
Kayseri şehri üzerine yapılan çalışmaların başında, Halil Edhem
(Eldem)’in “Kayseri Şehri”, Ahmed Nazif’in “Mir’at-ı Kayseriyye” isimli eserleri
gelmektedir. Halil Edhem’in “Kayseri Şehri” adlı eseri daha çok kitabe ve
tarihi eserlere dayanılarak, şehrin özellikle Selçuklu ve beylikler dönemi tarihi
ele alınmıştır.3 Ahmed Nazif’in “Mirat-ı Kayseriyye” adlı eseri ise Şer’iyye
Sicillerine dayanılarak Kayseri şehrinde meydana gelen olayları ele almıştır.4
Mehmet İnbaşı’nın XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri adlı eseri 906/1500
ve 926/1520 yıllarında tutulan tahrir defterlerini esas alarak yaptığı bir
çalışmadır. Bu çalışmada 1500 ve 1520 tarihli tahrir defterinde bulunan
kayıtların titizlikle incelenmeye çalışıldığı gözlenmektedir. Bu eser, bizim
çalışmamız içinde başlayış teşkil etmekte olup, özellikle köy ve mezraa
isimlerinin okunması ile nüfus ve yerleşme hususunda geniş ölçüde istifade
edilmiştir.5 Ayrıca İnbaşı “XVI. Yüzyılda Kayseri ve Civarında Yörük Türkmen
Cemaatleri” adlı makalesinde Kayseri ve civarında yerleşmiş olan Türkmen
cemaatlerinin isimlerini, bağlı olduğu nahiyeyi, nefer sayısını , hasıllarını tek
tek zikretmektedir.6 “XVI. yüzyılda Kayseri’nin İktisadi Yapısı ve Esnaf
Teşkilatı” adlı makalesinde de şehrin ve bölgenin tarihini dikkate alarak genel
bir iktisadi yapı ortaya koymuş daha sonra ayrıntılı bir şekilde XVI. yüzyılda
Kayseri şehri ekonomik ve sosyal hayat bakımından incelenmiştir.7
Refet Yinanç ”XVI. yüzyıl sonlarında Kayseri Mahalleleri ve Nüfusları “
adlı makalesinde Kayseri nahiyelerinin isimlerini zikrederek, mahallelerin
3 Halil Edhem(Eldem), Kayseri Şehri, Hazırlayan Kemal Göde, Ankara 1982.
4Ahmed Nazif, Mir’at-ı Kayseriyye veya Kayseri Tarihi, yay. Prof. Dr. Mehmet Palamutoğlu, Kayseri 1987. 5 Mehmet İnbaşı, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, Kayseri 1992. 6 Mehmet İnbaşı, “XVI. Yüzyılda Kayseri ve Civarında Yörük Türkmen Cemaatleri”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998. 7Mehmet İnbaşı, “XVI. Yüzyılda Kayserinin İktisadi Yapısı ve Esnaf Teşkilatı”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri ( 11-12 Nisan 1996) Kayseri 1997.
viii
isimlerini vermiş, mahallede bulunan Müslim, Gayr-i Müslim vergi nüfusunu
belirtmiştir.8
Bunlardan başka, Yasemin Demircan’ın “Tahrir ve Evkaf Defterlerine
Göre Kayseri Vakıfları” adlı Yüksek Lisans tezinde9 , Mehmet Karagöz’ün
“XVI. XVII. yüzyıllarda Kayseri şehrinin Fiziki Görünümü ve Mahallelerin
Durumu” adlı makalesinde10, Erhan Afyoncunun “ Kayseri Sancağında
Yörükler (1483-1584) “ adlı makalesinde11 , Tufan Gündüz’ün “ Kayseri de
Mezraaların Köye Dönüşmesinde Konar-Göçer Aşiretlerin Rolü” adlı
makalesinde12 araştırma konusu olan dönemle ilgili önemli bilgiler
bulunmaktadır.
8 Refet Yınanç, ” XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri Mahalleleri ve Nüfusları”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, ( 11-12 Nisan 1996) Kayseri 1997.
9 Yasemin Demircan, Tahrir ve Evkaf Defterlerine Göre Kayseri Vakıfları, Yüksek Lisans Tezi, 1985. 10 Mehmet Karagöz, “XVI. ve XVII. Yüzyılda Kayseri Şehrinin Fiziki Görünümü ve Mahallelerin Durumu”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri ( 16.17 Nisan 1998) Kayseri 1998.
11 Erhan Afyoncu, “Kayseri Sancağında Yörükler (1483-1584)”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu, (16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998. 12 Tufan Gündüz, ”Kayseri’de Mezraaların Köye Dönüşmesinde Konar- Göçer Aşiretlerin Rolü”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri ( 16-17 Nisan 1998), Kayseri 1998, s. 183-192.
GİRİŞ
Eski adı Mazaka olan Kayseri şehri, şimdiki yerleşme yerine yakın
yerde ve Erciyes dağının güneybatı eteklerinde yer alan küçük bir tepe
üzerinde kurulmuştu. Buranın Bizans devrinde de hayatiyetini devam ettirdiği
bölgede bulunan hamam,mabet,kilise ve ev kalıntılarından anlaşılmaktadır.13
Kayseri ve çevresi Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden biri olup
şehrin 22 km. kuzeydoğusunda Kültepe’de ele geçen arkeolojik buluntular ve
çivi yazılı tabletler iskanın milattan önce 3500’lere kadar indiğini burada Asur
ticaret kolonilerinin oluştuğunu gösterir.14 Anadolu da kurulan bu merkezler
kesinlikle siyasi değil, birer ticari merkez hüviyetindedirler. Kültepe
kazılarından elde edilen tabletlerden anlaşıldığına göre, Anadolu’dan Asurlu
tüccarlar altın, gümüş, simli kurşun gibi maden cevherinden başka keçi kılı
ve yapağı toplayarak Asur’a gönderdikleri, oradan da kumaş ve kalay
getirdikleri anlaşılmaktadır.15
Bununla birlikte Asurlular yalnızca mallarını satmak ve buradan kendi
ülkeleri için gerekli malları almak gayesiyle geçici olarak burada
bulunmaktaydılar.16
Öte yandan, Kayseri şehri Asur ticaret koloni çağından sonra Hitit,
Frigya devrinde ve Helenistik dönemlerde bir ticaret şehri olarak gelişti.
Hititlerin yıkılışından sonra bölgeye Frigler hakim oldu. Anadolu’ya boğazlar
ve Kafkaslar üzerinden gelen Kimmerler Frig hakimiyetine son verdi.17
Bundan sonra ancak arkeolojik belgelerle varlığını kanıtlayabildiğimiz aralıklı
da olsa bir iskan sürekliliğin Roma çağı içlerine kadar izleyebilmekteyiz.18
Kayseri diğer Anadolu şehirleri gibi VII. Yüzyılın sonlarından itibaren
İstanbul’u fethetmek üzere harekete geçen Müslüman Arap ordularının yolu
üzerinde olduğundan onların akınlarına maruz kaldı. İlk olarak Hz. Osman
zamanında Muaviye idaresindeki ordu Kayseri’ye kadar gelip burayı ele
13 Halil Edhem (Eldem), Kayseri Şehri, Hazırlayan Kemal Göde, Ankara. 1982, s. 23. 14 Mehmet İpşirli, “Kayseri”, DİA 25, s .96. 15 Mehmet İnbaşı, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, Kayseri 1992, s. 6. 16 Nezahat Baydur, Kültepe (Kanes) ve Kayseri Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 1970, s. 40. 17 Taner Tarhan, Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler, I. Araştırma Sonuçları, Ankara 1984, s. 109-120. 18 Baydur, a.g.e., s. 140.
2
geçirmiş ardından geri çekildi.19 Arapların Anadolu’ya akınları Türklerin
büyük gruplar halinde Anadolu’ya gelmelerine kadar devam etti. 1067’de
Bizans’a karşı saldırıya geçen Türk beylerinden Afşin, Malatya’yı ele geçirdi.
Kayseri’ye doğru yürüyüp şehre hücum edip zaptına muvaffak oldu.20 1071
Malazgirt Zaferinden sonra Alparslan’ın emriyle Anadolu’nun fethi ve iskan
faaliyetleri başladı.21
Anadolu fatihi olarak bilinen Süleyman Şah 1085’te Antakya üzerine
sefere çıktığı zaman Ebu’l-Gazi Hasan Bey’i Kayseri’de bıraktı. Bu sırada
Gümüştegin Ahmed Gazi de Sivas’tan sonra Yeşilırmak havzasında
fetihlerde bulunarak daha sonraları Danişmend ili olarak isimlendirilen
bölgede hakimiyetini kurdu.22
Meliksah’ın ölümünden sonra tahta çıkan I. Kılıç Arslan Haçlı seferleri
ile uğraştı. İznik’ten çekilmek zorunda kalan I. Kılıç Arslan Danişmendli
Gümüştegin ile birlikte Eskişehir civarında Haçlıların önüne çıktı, fakat tekrar
ordusunu geri çekmek zorunda kaldı. Haçlılar Türklerin tahliye ettiği Kayseri,
Komana, Göksun, Maraş ve çevresini işgal ettiler.23 Malatya’nın
Danişmendliler tarafından fethi, Danişmendliler ile Selçukluların arasını
açmıştı. I. Kılıç Arslandan sonra tahta geçen Sultan Mesud zamanında da
Selçuklu- Danişmend mücadelesi devam etti. Bu mücadeleler sırasında
Kayseri, Danişmendlilerin hakimiyeti altında kaldı.24
Selçuklu- Danişmendli rekabetinde her iki tarafın kendi topraklarını
daha bayındır hale getirmek amacıyla Hıristiyan unsuru iskan etmeleri yerli
halkın nüfusunun az oluşunu göstermesi açısından önemlidir. Siyasi olayların
yanı sıra Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yaşanmış olan deprem ve veba
salgınlarının da büyük nüfus kayıplarına yol açtığı bilinmektedir. Moğol
19 İpşirli, a.g.m., s. 96. 20 M. Halil Yınanç, Türkiye Tarihi, İstanbul 1944, s. 62. 21 Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul 1998, s. 189. 22 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul 1984, s. 57. 23 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s .291. 24 Coşkun Alptekin, “Selçuklular Döneminde Kayseri”, I.KKSHKT Kayseri 1987, s. 16.
3
istilası da Anadolu’da Türk nüfusunun birikmesine sebep olmuş ve etnik
yapının değişmesini sağlamıştır.25
Danişmendli Beyi Emir Gazinin (Melik Gazi) Kayseri’yi el geçirmesi
üzerine büyük oğlu Melik Muhammed şehri tamir ettirerek burayı merkez
yaptı, daha önce akınlarda harap olan şehrin imarına çalıştı. 537’de(1143)
Kayseri’de vefat ettikten sonra Ulucami’nin kıble tarafındaki türbesine
gömüldü. Kendisinden sonra iki defa hükümdar olan Zünnun zamanında
Kayseri yenide karışıklıklar içine düştü. Danişmendli hakimiyetinin
zayıflaması üzerine Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan Kayseri ve civarını 564’te
(1169) Selçuklu topraklarına kattı.26 Böylece Kayseri şehri (477) 1084
tarihinden (558) 1162’ye kadar Danişmendliler idaresinde kaldı. Daha sonra
Selçuklulardan II. Kılıç Arslan’a intikal etti.27
II. Kılıç Arslan Miryakefalon savaşından sonra kendisine karşı
muhalefeti bertaraf etti ve Anadolu da imar faaliyetlerine başladı. Bu imar
faaliyetleri ülkenin askeri güvenliği ve bu güvenliğe bağlı olarak gelişecek
olan ülke içi ve harici ticaret üzerinde de etkili oldu. Daha sonra tahta geçen
Sultanlar da imar konusundaki dirayetlerini büyük bir kararlılıkla sürdürerek,
Kayseri ve çevresinin Türkleşmesini sağladılar.28
Kayseri I. Gıyaseddin Keyhüsrev, I. İzzeddin Keykavus, I. Alaaddin
Keykubad zamanlarında ticari canlılığı olan, bir çok imar faaliyetlerinin
yapıldığı, sikkelerin bastırıldığı bir merkez oldu. Moğol istilasından kaçan bir
çok alim ve sanatkar Kayseri’ye yerleşti.29 Doğuda ortaya çıkan Moğol
tehlikesi üzerine ordusunu Kayseri de toplayan II. Gıyaseddin Keyhüsrev
Moğollar üzerine yürümüş ancak, 1243’de Kösedağ savaşında mağlup
olduktan sonra Konya’ya çekilmişti.30 II. Keyhüsrev’in ölümünden sonra iç
25 Ahmet Akşit, “Selçuklular Devrinde Kayseri Şehrinin Nüfus ve Etnik Durumu”, I. Kayseri ve
Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, (11-12 Nisan 1996) Kayseri 1997, s. 4. 26 İpşirli, a.g.m., s. 96.
27Ahmed Nazif, Mir’at-ı Kayseriyye veya Kayseri Tarihi, yay. Prof. Dr. Mehmet Palamutoğlu, Kayseri 1987, s. 62. 28Abdurrahim Tufantoz,” Selçuklular Zamanında Kayseri’nin Askeri ve Ticari Önemi”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, s. 513. 29 İpşirli, a.g.m., s. 96. 30 Alptekin,” Türkiye Selçukluları”, (DGİT) VIII. , İstanbul 1988, s. 308.
4
karışıklıkların artması, Moğolların müdahalelerine, askeri işgallerine ve ağır
vergilerle devleti ezmelerine fırsat verdi.31
Moğolları ilk defa mağlubiyete uğratan Sultan Baybars, Selçuklu
emirlerince Anadolu’ya davet edilmiş, 1277’de Kayseri’ye kadar gelip
Selçuklu usullerine göre ve merasimle Türkiye tahtına oturmuştur.32 Lakin
Anadolu’da kalamayacağı düşüncesi ve Moğol korkusu Selçukluların
Baybars ile sağlam bir işbirliği yapmalarına imkan vermedi. Selçuklu
hanedanı 1308’e kadar mevcut oldu ise de Moğollar Selçuklu Devleti’ni fiilen
yıktılar. Anadolu’yu umumi valileri ile idare ettiler ve askeri işgal altına
aldılar.33
Kayseri bir süre sonra İlhanlıların genel valisi olarak Anadolu’da
bulunan ve ardından Sivas merkez olmak üzere devlet kuran emir Eratna’nın
eline geçti. (1343) Emir Eratna Kayseri, Sivas ve eski Danişmend ili
topraklarına hakim oldu.34 Emir Eratna 744/1343’de rakiplerinden Çobanlı
Şeyh Hasan’a karşı, Karanbük zaferini kazanıp Anadolu da hakimiyetini
güçlendirdi. Bu sırada Karamanlıların “ Ulu Bey”i Fahreddin Ahmed ile
Eratna Bey’in arası Moğolların tutumu yüzünden bozuldu. Moğolların
Kayseri’de Karamanoğlu’nu Eratna Bey’e şikayet etmeleri üzerine gerginlik
arttı. Eratna Bey Karamanoğlu’na mağlup olup Kayseri’ye kaçtı. Eratna Bey
Moğollardan aldığı destekle yeniden Karamanoğlu ile mücadeleye girdi ve
nihayet bu mücadeleden galip çıktı.35
Eratna Bey, 1352’de vefat edince Kayseri’de Köşk Dağı adı verilen yere
yaptırdığı medresedeki türbeye defnedildi.36 Eratna Bey’in vefatından sonra
pek çok karışıklık yaşandı. Küçük yaşta Sultanların başa geçmesi, devlet
idaresinden anlamamaları, Kayseri de halkın Eratna idaresinden soğumasına
sebep oldu. Kadı Burhaneddin 1378’de Eratna Devletinin veziri olarak devleti
idare etmeye başladı. Bu sırada Sultan olan Alaüddin Bey 1378’de vefat
31 Turan,” Keykavus”,” IV. Kılıç Arslan”, İA., Eskişehir 1997. 32 Fuat Köprülü, ”Baybars”, İA.,Eskişehir 1997. 33 Turan, Selçuklu Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, s. 301. 34 İ.Hakkı Uzunçarşılı, “Eretna”, İA. IV. , s. 309. 35 Kemal Göde, Eretnalılar (1327-1381) , T.T.K. , s. 74-75. 36 Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1984, s. 156.
5
etmiş, yerine geçen oğlu Mehmet Bey’in henüz 7 yaşında bulunması
nedeniyle devlet işlerini Kadı Burhaneddin idare etmişti. Kadı Burhaneddin
Sultanın idareye hakim olmamasından istifade ile onu öldürerek Eratna
Hanedanlığına son verdi.37
Kadı Burhaneddin ile Osmanlı Sultanı I. Murad zamanında dostane
başlayan münasebetler I. Bayezid zamanında düşmanca bir şekil alarak
devam etmiştir. Kadı Burhaneddin Ahmed, bir zaman kendisine tabi olup
1396 sonları veya 1397’de kendisine muhalefete kalkmış olan bir kısım
Akkoyunlu aşiretinin reisi Karayülük Osman’ı takip ederek onunla vukua
gelen muharebede yakalanıp katledilmiş, devlet ricalinin kararı ile yerine
oğlu Alaüddin Ali Bey ( Zeynelabidin ) hükümdar olmuştu.38
Kara Yülük Osman Bey Sivas’ı muhasara ile almak istediğinden
Sivas’ın ileri gelenleri Osmanlı hükümdarını yardıma çağırdı. Yıldırım
Bayezid bu daveti kabul ederek oğlu Süleyman Çelebi ile Sivas üzerine yirmi
bin atlı ve dört bin yaya gönderdi ve bu kuvvet Kara Yülüğü mağlup etti.39
Kadı Burhaneddin’in tek varisi Zeynel Abidin’in 1442’de ölümüyle Kadı
Burhaneddin Devleti tarihe karıştı.40
Timur, Sivas üzerinden gelerek Kayseri’ye girdi41 ve 1402 yılında
Ankara muharebesinde Yıldırım Bayezid’i mağlup ettikten sonra Bursa’ya
gelerek burada Osmanlıların esiri olan Karamanoğlu II. Mehmed’i serbest
bıraktı ve ona Kayseri’de dahil olmak üzere Osmanlıların almış olduğu eski
Karaman Beyliği topraklarını geri verdi.42 Kayseri’nin Karamanoğulları’nın
idaresinde ne kadar kaldığı belli değildir. Kayseri kalesinde bulunan 1411
tarihli bir kitabede bu tarihte Kayseri’nin Dulkadiroğulları idaresine geçtiği ve
hakimiyetin kısa sürdüğü anlaşılmaktadır. Karamanoğlu İbrahim Bey
Kayseri’yi almak için Dulkadiroğulları üzerine yürüdü ve Dulkadir kuvvetlerini
37 Yaşar Yücel, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, Eretna Devleti, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Mutahharten ve Erzincan Emirliği II, Ankara 1989, s. 22. 38 Edhem, a.g.e., s. 122. 39 Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi I, T.T.K. , 1998, s. 299. 40 Nazif, a.g.e., s. 107. 41 Uzunçarşılı, a.g.e., s. 303. 42 Uzunçarşılı, a.g.e., s. 316.
6
mağlup ederek 1435’de Kayseri ve havalisine hakim oldu.43 Bu hadise
Osmanlılarla Memlüklerin arasını açtı. Memlüklerle bir fidye meselesi
yüzünden arası açılan Dulkadiroğlu Mehmed Bey Kayseri’nin
Karamanlılardan alınıp kendisine verilmesi için oğlu Süleyman’ı II. Murad’a
gönderdi.44 II. Murad Karamanoğulları üzerine sefer bir sefere çıktıysa da ,
İbrahim Bey itaatten ayrılmayacağına söz verdiğinden 1437’de sulh yapıldı.45
1463’de Karamanoğlu İbrahim Bey’in vefatı ile oğulları arasında taht
kavgası başladı ve bunlardan Pir Ahmed ve İshak Beyler Osmanlılara
müracaat etti. Fatih Pir Ahmed’e yardıma karar verdi.46 Fatih 1464’de Pir
Ahmed’in Karaman Bey’i olmasını sağladı fakat Pir Ahmed Osmanlı
nüfuzundan kurtulmak için Akkoyunlu Devleti ve Memlüklerle dostane ilişkiler
kurdu.47
Fatih Sultan Mehmet, Otlukbeli’nde Uzun Hasan’ı mağlup ettikten
sonra, 1474’de Gedik Ahmed Paşa Karamanoğulları Beyliğini ortadan
kaldırdı. Kayseri’de Osmanlı idaresi kuruldu. Burası Karaman beylerbeyliğine
bağlı bir sancak merkezi haline geldi ve tahriri yapıldı.(1476)48 Böylece ikinci
defa ve artık kat’i olarak Osmanlıların eline geçen Kayseri’de “Vilayet-i
Karaman Liva-i Kayseriye ve İçel” olarak ilk tahrir yapıldı. Bundan sonra
Kayseri, bir Osmanlı şehri olarak varlığını devam ettirdi.
43 Halil İnalcık, “Murad II” , İA. VIII , s. 606. 44 Çayırdağ, a.g.e., s. 263. 45 İsmet Miroğlu, “Fetret Devrinden II. Bayezid’e Kadar Osmanlı Siyasi Tarihi”, DGİT X , İstanbul 1989, s. 195. 46 Çayırdağ, a.g.e., s. 263. 47 Aşıkpaşa-zade, Tevarih-i Al-i Osman, neşreden N. Atsız, İstanbul 1992. 48 İpşirli, a.g.m., s. 97.
I. BÖLÜM
A. 136 NUMARALI DEFTERE GÖRE KAYSERİ’NİN MAHALLELERİ
Türk-İslam şehirlerinin fiziki unsurları olan mahalleler, genellikle bir
camii, mescid veya imaretin çevresinde oluşmuştur. İslam şehir tipine göre
camii, pazar ve hamam şehrin üç ana unsurundan teşekkül etmekteydi.
Camii dini görevlerin yapıldığı ve aynı zaman da sosyal ilişkilerin geliştirildiği
bir yapıdır. Caminin hemen yanında Pazarlar ve hanlar yer almıştır. Bu
merkezlerin çevresinde oluşan mahalleler şehrin temel fiziki yapısının en
önemli kısmını oluşturmaktaydı. Mahalle aynı zamanda belirli bir millet, lonca
yada tarikat birimidir. Osmanlı mahallelerinde genellikle gözlendiği gibi
Kayseri mahallelerinde de Müslümanlar ile gayr-i Müslimler ayrı olarak
yaşamaktaydılar. Fakat Müslümanların gayr-i Müslimler ile beraber
yaşadıkları mahalleler de bulunmaktaydı. Mahallelerde hükümet temsilcisi
olarak en yetkili kişi imamlardır. İmamlar padişahın fermanını halka duyurur,
mahalle sakinlerinin problemlerini çözerdi. Mahallelerin isimlerine dikkat
ettiğimizde, kişi isimlerine göre, dini mahiyete göre, esnaf gruplarının isimleri,
etnik isimler gibi sınıflandırmalar dikkat çekmektedir. Bu mahallelerin 5’i
camii ismi, 19’u mescid ismini taşımaktaydı. Mescid-i Baldöktü, Mescid-i
Bozatlu, Cami-i Dündar, Cami-i Gülek bu isimlere örnek olarak gösterilebilir.
III. Murad döneminde 1584 (H. 992) yılında yapılan tahrir kaydına göre
Kayseri de, 71 mahalle bulunmaktaydı. Her mahallede mücerred ve hanenin
toplamı vergi nüfusunu vermektedir. Mücerred haneye dahil edilmemiş ayrıca
imam, muhassıl, a’ma, pir-i fani vs. kaydı bulunmaktaydı. Ayrıca her hangi bir
mahalleye kaydolunmamakla beraber mahalleler ile birlikte zikredilen ve
Şeyh İbrahim zaviyesine tabi olan 63 neferen ile 1 mülazım, 1 muhassıl ve 1
müftünün muafiyeti bulunmaktaydı. Bunlar Şeyh İbrahim’in evlatları olup
ellerinde muafiyet kayıtları vardı.
8
a. Müslüman Mahalleleri;
DEPECİK MAHALLESİ49: Bu mahallede 102 mücerred, 213 hane olmak
üzere 313 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 3 imam kaydedilmişti. Öte
yandan defterin alt kısımları tahrip olduğundan son beş satır
okunamamaktadır. Defterin yazılış üslubuna göre her satırda 7 hane veya
mücerred kaydedildiğine göre, burada 35 adet kayıt bulunması
gerekmektedir. Şu halde genel toplama 35 hane/ mücerred eklenmesi icap
etmektedir. Öte yandan Depecik mahallesi Baba Salih mahallesine tabi
olarak kaydedilmiştir.
DEBBAĞAN MAHALLESİ50: Bu mahallede 37 m. 52 h. olmak üzere 89
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 muhassıl, 1 a’ma
kaydedilmişti.
ALACA MESCİD MAHALLESİ51: Debbağan mahallesine tabi olarak
kaydedilmiştir. Muhtemelen bu mahalle Debbağan mahallesinin bitişiğinde
yer alıyordu. 20 h. 10 m. olmak üzere 30 vergi nüfusu bulunmakta olan
mahalle de ayrıca 1 imam, 1 müezzin, 1 mutak kaydedilmişti.
BALDÖKTÜ MAHALLESİ52: Debbağan mahallesine tabi olarak
kaydedilmiştir. Muhtemelen Debbağan mahallesinin yanında yer almaktaydı.
40 m. 52 h. olmak üzere 92 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam ve
hatib, 1 müezzin bulunmaktaydı. Günümüzde de aynı isimde bir mahalle
bulunmaktadır.
49 Kayseri Defteri , Tapu ve Kadastro Kuyud-ı Kadime Arşivi , TD No. 136, s. 6b. 7a. 7b. 50 TD 136, s. 8b. 51 TD 136, s. 8b. 52 TD 136, s. 9a.
9
MESCİD-İ SEYDİ YAR KADI MAHALLESİ53: Bu mahallede 36 m. 50 h.
olmak üzere 86 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müezzin, 1 imam, 1
mutak kaydedilmişti.
MESCİD-İ BAYRAM BEĞ MAHALLESİ54: Bu mahallede 31 m. 85 h. olmak
üzere 116 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 mutak, 1 müezzin
kaydedilmişti. Bugün bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır. Mahalle adını,
bugün Gavremoğlu Mahallesi’nde Siracettin Medresesi önünde bulunan fakat
sonradan harap olup yıkılan Bayram Beğ Medresesi’nden almıştır.55
MESCİD-İ HACI ARAB MAHALLESİ56: Bu mahallede 16 h. 7 m. olmak
üzere 23 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kaydedilmişti.
CAMİ-İ DÜNDAR MAHALLESİ57. Bayram Beğ mahallesine tabi olarak
kaydedilmiş olan mahalle muhtemelen Bayram Beğ Mahallesi yakınlarında
bulunmaktaydı. 86 m. 133 h. olmak üzere 219 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 3 imam, 1 mutak, 3 raiyyet kaydedilmişti.
MESCİD-İ BOZATLU MAHALLESİ58: Bu mahallede 88 m. 142 h. olmak
üzere 230 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 mutak, 1 müezzin
kaydedilmişti.
MESCİD-İ EMRULLAH EFENDİ MAHALLESİ59: Bozatlu mahallesine tabi
olarak kaydedilmiş olan mahalle tahminen Bozatlu Mahallesi bitişiğindeydi.
Bu mahallede 29 m. 88 h. olmak üzere 117 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 imam kaydedilmiştir.
53 TD 136, s. 9b. 54 TD 136, s. 9b. 10a. 55 Mehmet İnbaşı, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, s. 46, Mehmet Çayırdağ, “Kayseri’de Kitabelerinden XV. ve XVI. Yüzyıllarda Yapıldığı Anlaşılan İlk Osmanlı Yapıları”, Vakıflar Dergisi, s. XIII, Ankara 1981, s. 564. 56 TD 136, s. 10a. 57 TD 136, s. 10b. 11a. 58 TD 136, s. 11a. b, 12a. 59 TD 136, s. 12a. b.
10
KÜRTLER MAHALLESİ60: Bu mahallede 80 m. 86 h. olmak üzere 166 vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam kaydedilmiştir. Bugün bu isimde bir
mahalle mevcut değildir. Bu mahalle, bugünkü Orduevi’nin arkasında Zekai
Bey Mahallesinin olduğu yerdeydi.61
YALMAN MAHALLESİ62: Bu mahallede 61 m. 99 h. olmak üzere 160 vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam 1 mutak, 1 müezzin, 1 kötürüm
bulunmaktaydı. İmamlardan 1 tanesi Hacı Ahmed Camiinde görev yapıyordu.
Bugün de aynı isimde bir mahalle bulunmaktadır.63
ESKİ BEZZAZİSTAN MAHALLESİ64: Bu mahallede 71 m. 154 h. olmak
üzere 225 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müezzin, 1 imam, 1 hatib, 1
muhassıl kaydedilmişti.
GEBE İLYAS MAHALLESİ65: Bu mahallede 81 m. 122 h. olmak üzere 203
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam kaydedilmişti. Bugün bu isimde
bir mahalle bulunmamaktadır.66
MESCİD-İ KULLUOĞLU MAHALLESİ67: Gebe İlyas mahallesine tabi
kaydedilmiş olan mahalle muhtemelen Gebe İlyas Mahallesinin bitişiğinde
yer almaktaydı. 18 m. 14 h. olmak üzere 32 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 imam kayıtlıdır.
BOSTANCI ÇELEBİ MAHALLESİ68: Bu mahallede 7 m. 6 h. olmak üzere 13
vergi nüfusu bulunmaktaydı.
60 TD 136, s. 12b, 13a. 61 Mehmet Çayırdağ, “Kayseri’de Zamanımıza Kadar Gelememiş Olan Bazı Mühim Tarihi Binalar”, IX, TTK, C. II, Ankara1988, s. 720. 62 TD 136, s. 13b. 63 Çayırdağ, “Kayseri’de Kitabelerinden, s. 564. 64 TD 136, s. 14a.b, 15a. 65 TD 136, s. 15a.b. 66 İnbaşı, a.g.e, s. 47. 67 TD 136, s. 15b, 16a. 68 TD 136, s. 16a.
11
MESCİD-İ CEBELÜ FAKİH MAHALLESİ69: Diğer adı Hasbeğli mahallesidir.
67 m. 150 h. olmak üzere 217 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 3 imam, 5
muhassıl, 2 çift kaydedilmişti.
MESCİD-İ SEYDİ AHMED FAKİH MAHALLESİ70: Bu mahallede 60 h. 19 m.
olmak üzere 79 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 muhassıl, 1
müderris kaydedilmişti.
MESCİD-İ HACI ŞAH ALİ MAHALLESİ71: Hacı Beğli mahallesine tabi olarak
kaydedilmiştir. 29 m. 77 h. olmak üzere 106 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 imam, 1 çift kaydedilmişti.
TACEDDİN HALİFE MAHALLESİ72: Bu mahallede 34 m. 146 h. olmak
üzere 180 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 kayyım
kaydedilmişti. Bugün bu mahalle Tacettin Mahallesi adıyla varlığını devam
ettirmektedir.73
CAMİ-İ GÜLEK MAHALLESİ74: Bu mahallede 99 m. 161 h. olmak üzere 260
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 3 muhassıl, 1 imam kaydedilmişti.
MESCİD-İ İSA FAKİH MAHALLESİ75: Cami-i Gülek mahallesine tabi
kaydolunmuştur. 28 m. 87 h. olmak üzere 155 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 2 muhassıl, 2 müezzin, 1 imam kaydedilmişti.
69 TD 136, s. 16a. b. 70 TD 136, s. 17a. 71 TD 136, s. 17a.b. 72 TD 136, s. 17b, 18a. 73Mehmet Çayırdağ, “Kayseri’nin Mahalleleri”, Erciyes Dergisi, sayı 38, Kayseri 1981, s .8-9, İnbaşı, a.g.e, s. 47. 74 TD 136, s. 18b, 19a. b. 75 TD 136, s. 19b.
12
MESCİD-İ ŞEYH VELİ MAHALLESİ76: Bu mahallede 24 m. 76 h. olmak
üzere 100 vergi nüfusu kaydolunmuştur. Ayrıca 1 müezzin, 1 imam, 2 mutak
bulunmaktaydı.
KAPAN MAHALLESİ77: Bu mahallede 40 m. 87 h. olmak üzere 127 vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müftü ve müderris, 3 muhassıl, 1 imam ve
hatip bulunmaktaydı. Bugün bu adla bir mahalle mevcut değildir. Bu
mahallenin adını Ulu Camii’nin kuzeyinde bulunan Kapan Hanı’ndan aldığı
ileri sürülmektedir.78
YENİCE MAHALLESİ79: Bu mahallede 50 m. 82 h. olmak üzere 132 vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 kethüda-i şehr, 3 müezzin, 1 imam, 1 mutak
bulunmaktaydı. Bugün Yenice İsmail adı ile bu mahalle mevcuttur.80
MESCİD-İ YOZGAT MAHALLESİ81: Yenice mahallesine tabi olarak
kaydolunmuştur. 34 m. 61 h. olmak üzere 94 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 imam, 1 muhassıl, 1 mutak kaydedilmişti.
YARAŞ MAHALLESİ82: Yenice mahallesine tabi kaydolunmuştur. 24 m. 41
h. olmak üzere 65 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kaydedilmişti.
CAMİ-İ HACI KILIÇ MAHALLESİ83: Yenice mahallesine tabi olarak
kaydolunmuştur. 50 m. 157 h. olmak üzere 207 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydedilmişti.
76 TD 136, s. 20a. 77 TD 136, s. 20b. 78 İnbaşı, a.g.e, s. 42. 79 TD 136, s. 21a. b. 80 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 563. 81 TD 136, s. 21b. 82 TD 136, s. 22a. 83 TD 136, s. 22a. b.
13
MESCİD-İ KOLPAKLU MAHALLESİ84: Yenice mahallesine tabi
kaydolunmuştur. 10 m. 65 h. olmak üzere 75 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydedilmişti.
CAMİ-İ SULTAN MAHALLESİ85: Bu mahallede 36 m. 99 h. olmak üzere 135
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam ve hatip, 1 müezzin, 2 muhassıl,
2 mutak bulunmaktaydı. Bugün bu mahalle Cami-i Kebir veya Ulu Cami
mahallesi adı ile mevcuttur. İsmini Danişmend emirlerinden Mehmed Melik
Gazi tarafından yaptırılan camiden almıştır.86
TAŞKUN MAHALLESİ87: Bu mahallede 55 m. 156 h. olmak üzere 211 vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Bugün bu isimde bir mahalle mevcut değildir.88
MERKEPÇİ MAHALLESİ89: Bugün bu isimde bir mahalle mevcut değildir.90
Bu mahallede 36 m. 96 h. olmak üzere 132 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 muhzır, 2 imam, 1 müezzin, 1 mutak bulunmaktaydı.
KALENDERHANE MAHALLESİ91: Bu mahallede 55 m. 176 h. olmak üzere
231 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 3 imam, 1 çift, 1 müezzin, 1 mutak, 1
yekba ve fasir bulunmaktaydı. Bugün aynı isimde bir mahalle yoktur. Bu
mahallenin bugünkü Serçeönü ile Cürcürler mahallesinin bulunduğu yerde
olduğu ileri sürülmüştür.92
84 TD 136, s. 23a. 85 TD 136, s. 23a. b. 86 A. Nazif, Mir’at-ı Kayseriye veya Kayseri Tarihi, Yay. Prof. Dr. Mehmet Palamutoğlu, Kayseri 1987, s. 14, İnbaşı, a.g.e, s. 40. 87 TD 136, s. 24b, 25a. 88 İnbaşı, a.g.e, s. 47. 89 TD 136, s. 24a. b. 90 İnbaşı, a.g.e, s. 46. 91 TD 136, s. 25a.b, 26a. 92 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 564, İnbaşı, a.g.e, s. 46.
14
TUTAK MAHALLESİ93: Lala Camii’ne tabi olarak kaydedilmiştir. 16 m. 71 h.
olmak üzere 87 vergi nüfusu bulunan bu mahallede ayrıca 1 imam ile 1
müezzin de bulunmaktaydı. Günümüzde de Tutak isminde bir mahalle
yakınında bulunmaktaydı.96 Bu mahallede 27 m. 43 h. olmak üzere 70 vergi
nüfusu bulunmakta olup ayrıca 1 imam, 1 müezzin, 1 muhassıl kaydedilmişti.
Bugün bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır.
KONUKLAR MAHALLESİ97: Bu mahallede 24 m. 29 h. olmak üzere 53 vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydolunmuştu. Bugün bu
isimde bir mahalle bulunmamaktadır.98
ŞADBAKAN MAHALLESİ99: Bugün Cürcürler mahallesi adı ile bu mahalle
mevcuttur.100 Bu mahallede 6 m. 18 m. olmak üzere 24 vergi nüfusu
bulunmaktaydı. Ayrıca 1 muhassıl, 1 müderris, 2 mutak, 2 müezzin, 1 imam
kaydedilmişti.
VARSAHAN MAHALLESİ101: Bu mahallede 15 m. 39 h. olmak üzere 54
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydedilmişti.
KÖSE DANİŞMEND MAHALLESİ102: Bu mahallede 23 m. 27 h. olmak üzere
50 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müezzin, 3 imam kaydedilmiş olup
93 TD 136, s. 26a. b. 94 İnbaşı, a.g.e, s. 40. 95 TD 136, s. 26b, 27a. 96 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 564, İnbaşı, a.g.e, s. 44. 97 TD 136, s. 27a. 98 İnbaşı, a.g.e, s. 41. 99 TD 136, s. 27a. b. 100 İnbaşı, a.g.e, s. 45. 101 TD 136, s. 27b, 28a. 102 TD 136, s. 28a.
15
imamlardan 1 tanesi Pervane mahallesinde görev yapıyordu. Bu isimde bir
mahalle günümüzde bulunmamaktadır. 103
MESCİD-İ PERVANE MAHALLESİ104: Bu mahallede 5 m. 3 h. olmak üzere
8 nefer kaydedilmiştir. Pervane isminde bir mahalle günümüzde mevcuttur.
Fakat bu mahalle yeni kurulduğu için Mescid-i Pervane mahallesinin devamı
olması mümkün değildir. Pervane Mescidi Kapalı Çarşıda bulunan Bakırcılar
Çarşısındaydı.105 Bu mescid günümüzde tamamen yıkılmıştır.
HÜRREM ÇAVUŞ MAHALLESİ106: Bu mahallede 4 m. 26 h. olmak üzere 30
nefer bulunmaktaydı. Bu isimde bir mahalle bugün bulunmamaktadır.
Mahallenin Yoğun Burç ile Emir Sultan zaviyesi arasında bulunduğu tahmin
edilmektedir.107
TUS MAHALLESİ108: Bu mahalle Hacı Lala mahallesine tabi kaydedilmiştir.
Mahallede 7 m. 29 h. olmak üzere 36 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1
tane imam kayıtlıdır. Bugün mahallenin adı Tos’dur109.
MESCİD-İ HACI MAHMUD MAHALLESİ110: Bu mahalle Tus mahallesine
tabi olarak kaydedilmiştir. 8 m. 48 h. olmak üzere 56 nefer bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 imam, 1 müezzin kaydedilmiştir.
HACI İVAZ MAHALLESİ111: Bu mahallede 8 m. 70 h. olmak üzere 78 vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 müderris bulunmaktaydı. Günümüzde bu
103 İnbaşı, a.g.e, s. 45. 104 TD 136, s. 28a. 105 Çayırdağ, “Kayseri’de Zamanımıza Kadar Gelememiş Olan Bazı Mühim Tarihi Binalar”, IX. TTK, C. II, Ankara 1988, s. 721-722. 106 TD 136, s. 29b. 107 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 563, İnbaşı, a.g.e, s. 41. 108 TD 136, s. 30b. 109 Mehmet Çayırdağ,Kayseri’nin Mahalleleri, s. 8. 110 TD 136, s. 30b, 31a. 111 TD 136, s. 31b.
16
isimde bir mahalle bulunmamaktadır. Bugünkü Cami-i Kebir ile Boyacı Kapısı
arasında yer almaktaydı.112
MUMCU HALİL MAHALLESİ113: Bu mahallede 9 m. 25 h. olmak üzere 34
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kayıtlıdır. Bugün bu isimde bir
mahalle bulunmamaktadır.
LALA CAMİ-İ MAHALLESİ114: Bu mahallede 64 m. 133 h. olmak üzere 197
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 Hatip, 1 müderris, 2 mutak kayıtlıdır.
TAVUKÇU MAHALLESİ115: Bu mahallede 7 m. 14 h. olmak üzere 21 nefer
bulunmaktaydı. Bugünkü ismi Tavukçular mahallesidir.116
AHİ İSA MAHALLESİ117: Bugün bu mahalle İsa Ağa Mahallesi olarak
bilinmektedir.118 Bu mahallede 5 m. 12 h. olmak üzere 17 vergi nüfusu
bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 2 mutak kaydedilmişti . Ayrıca bu mahallede
Şeyh İbrahim’e tabi olduğu kaydı yer alan 76 nefer bulunmaktadır. Bunlara
daha önce yapılan tahrirde muafiyet verildiği için bu tahrirde de muafiyetleri
yenilenmiştir.
112 Çayırdağ, Kayseri’de Kitabelerinden, s. 563, İnbaşı, a.g.e, s. 45. 113 TD 136, s. 31b, 32a. 114 TD 136, s. 32a. b. 115 TD 136, s. 32b. 116 İnbaşı, s. 40. 117 TD 136, s. 33a. 118 Çayırdağ, Kayseri’nin Mahalleleri., s. 7, İnbaşı, a.g.e, s. 45.
17
b. Ahalisi Karışık Olan Mahalleler;
DERVİŞ BEY MAHALLESİ119: Bu mahallede 31’i mücerred, 110’u
Müslüman, 13’ü gebran olmak üzere toplam 154 vergi nüfusu
bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kaydedilmişti. Depecik mahallesine tabi olarak
kaydedilmiş olan mahalle muhtemelen Depecik Mahallesinin yanında yer
almaktaydı.
İSLİM PAŞA MAHALLESİ120: Diğer adı Ahi Mahmud olan bu mahalle
Müslimler ile gayr-i Müslimlerin karışık olarak yaşadığı mahallelerden biri idi.
1584 tarihinde burada 6 m. 7 h. olmak üzere 13 Müslüman ile 11 gayr-i
Müslim vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 mutak da kayıtlarda
geçmektedir. Bugün bu isimde bir mahalle mevcut değildir.121
GÜRCÜ MAHALLESİ122: Bu mahallede 13 m. 27 h. olmak üzere 40
Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam, 1 hatib, 1 mülazım
kaydedilmişti. Ayrıca bu mahallede 3 gebran vergi nüfusu kaydedilmişti.
HAYİNLÜ(HASİNLÜ) MAHALLESİ123: Bu mahalle Lala Camii’ne tabi olarak
kaydedilmiştir. Mahallede 76 m. 227 h.olmak üzere 303 vergi nüfusu
bulunmaktaydı. Ayrıca 1 tımar eri, 2 müderris, 1 mülazım, 1 imam ve hatip, 1
bulunmaktaydı. Ayrıca 2 gebran vergi nüfusu kaydedilmişti.
MESCİD-İ HACI MANSUR MAHALLESİ124: Bu mahalle Merkepçi
mahallesine tabi olarak kaydedilmiştir. Mahallede 31 m. 101 h. olmak üzere
119 TD 136, s. 7b. 8a. 120 TD 136, s. 26b. 121 İnbaşı, a.g.e, s. 43, Çayırdağ,Kayseri’de Kitabelerinden, s. 563. 122 TD 136, s. 27b. 123 TD 136, s. 28a. b, 29a. b. 124 TD 136, s. 29b, 30a.
18
132 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 imam 1 mutak kaydedilmiş olan
mahallede 6 gebran vergi nüfusu bulunmaktaydı.
SAMUR MAHALLESİ125: Bu mahallede 10 m. 32. h. olmak üzere 42
Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam kayıtlı olan
mahallede 5 gebran vergi nüfusu bulunmaktaydı.
NESEB HATUN MAHALLESİ126: Bu mahallede 16 m. 25 h. olmak üzere 41
Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 m. 3 h. olmak üzere 5
gebran vergi nüfusu kaydedilmişti. Mahallede 1 imam, 1 müezzin, 2 mutak
bulunmaktaydı.
TAC-İ KIZIL MAHALLESİ127: Bu mahallede 4 m. 40 h. olmak üzere 44
Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam, 1 müezzin, 1 mutak
kaydedilmiştir. Ayrıca mahallede 4 gebran vergi nüfusu kaydedilmişti.
Günümüzde bu isimde bir mahalle mevcut değildir. Mahalle adını İlhanlıların
Anadolu valisi olan Zahireddin Mahmud’un babası Tacı Kızıl olarak bilinen
Esen Kutlugdan almıştır.128
EMİR SULTAN MAHALLESİ129: Diğer adı Kara Güden mahallesidir.
Mahallede 9 m. 25 h olmak üzere 34 Müslüman vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 1 imam, 1 müezzin, 1 mutak kaydedilmişti. Mahallede 4 gebran vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Günümüzde bu isimde bir mahalle bulunmamaktadır.
125 TD 136, s. 30a. b. 126 TD 136, s. 30b. 127 TD 136, s. 31a.
128 İnbaşı, a.g.e., s. 42. 129 TD 136, s. 31a. b.
19
c. Gayr-i Müslim Mahalleleri;
CEMAAT-İ RUMİYAN130: Bu cemaatte 24 m. 180 h. olmak üzere 204 vergi
nüfusu bulunmaktaydı.
CEMAAT-İ ERMENİYAN-I KAYSERİYYE131: Bu cemaatte 70 m. 236 h.
olmak üzere 306 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 4 çift kayıtlıdır.
CEMAAT-İ ERMENİYAN-I SİSANDER ENDERUN VE BİRUN132: Bu
cemaatte 70 m. 199 h. olmak üzere 369 vergi nüfusu bulunmakta olup ayrıca
15 de çift kayıtlıdır.
MAHALLE-İ SELMAN133: Cemaat-i Şarkiyan-ı Zimmi olarak kaydedilmiş
olan bu mahallede 62 m. 167 h. olmak üzere 229 nefer bulunmaktaydı.
Ayrıca 4 çift kayıtlıdır.
ŞEHRE KÜSTÜ MAHALLESİ134: Yine Şark Zimmileri olarak kaydedilmiş
olan bu mahallede 16 m. 92 h. olmak üzere 108 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 7 çift kayıtlıdır.
BEKTAŞ MAHALLESİ135: Bu mahallede Şarkiyan cemaatine tabi
kaydedilmiş olup 20 m. 72 h. olmak üzere 92 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 2 çift kayıtlıdır.
DUHANCI(ODUNCU) MAHALLESİ136: Bu mahallede Şarkiyan cemaatine
tabi kaydedilmiştir. 27 m. 91 h. olmak üzere 118 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
130 TD 136, s. 33b, 34a. b. 131 TD 136, s. 34b, 35a. b. 132 TD 136, s. 35b, 36a. b, 37a. 133 TD 136, s. 37a. b, 38a. 134 TD 136, s. 38a. b. 135 TD 136, s. 38b. 136 TD 136, s. 38b, 39a.
20
TATUR MAHALLESİ137: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir.
10 m. 42 h. olmak üzere 52 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 çift
kaydedilmişti.
TAVUKÇU MAHALLESİ138: Bu mahallede Şarkiyan cemaatine tabi
kaydedilmiştir. 11 m. 68 h. olmak üzere 79 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Ayrıca 3 çift kayıtlıdır.
SAYECİ MAHALLESİ139: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi kaydedilmiştir.
9 m. 53 h. olmak üzere 62 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
KARA KEÇİLÜ MAHALLESİ140: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi
kaydedilmiştir. 7 m. 46. h. olmak üzere 53 vergi nüfusu kaydedilmiştir.
İÇERÜ ŞEHİR MAHALLESİ141: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi
kaydedilmiştir. 4 m. 23 h. olmak üzere 27 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
HARPURUT MAHALLESİ142: Bu mahalle Şarkiyan cemaatine tabi
kaydedilmiştir.10 m. 53 h. olmak üzere 63 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
137 TD 136, s. 39a. b. 138 TD 136, s. 39b, 40a. 139 TD 136, s. 40a. 140 TD 136, s. 40a. b. 141 TD 136, s. 40b. 142 TD 136, s. 40b.
21
B. MAHALLELERİN NÜFUS DURUMU
Mahalleler Müslim Gayr-i Müslim
Depecik 353 -
Derviş Bey 142 13
Debbagan 92 -
Alaca Mescid 33 -
Mescid-i Baldöktü 94 -
Mescid-i Seydi Yar Kadı 89 -
Mescid-i Bayram Beg 119 -
Mescid-i Hacı Arab 24 -
Camii Dündar 226 -
Mescid-i Bozatlu 233 -
Mescid-i Emrullah Efendi 118 -
Kürtler 168 -
Yalman 165 -
Eski Bezzasistan 229 -
Gebe İlyas 205 -
Mescid-i Kulluoğlu 33 -
Bostancı Çelebi 13 -
Mescid-i Cebelü Fakih 227 -
Mescid-i Seydi Ahmed Fakih 82 -
Mescid-i Hacı Şah Ali 107 -
Taceddin Halife 182 -
Cami-i Gülek 264 -
Mescid-i İsa Fakih 120 -
Mescid-i Şeyh Veli 105 -
Kapan 132 -
Yenice 138 -
Mescid-i Yozgat 98 -
22
Yaraş 66 -
Cami-i Hacı Kılıç 209 -
Mescid-i Kolpaklu 77 -
Cami-i Sultan 141 -
Taşkun 212 -
Merkepçi 137 -
Kalenderhane 237 -
Tutak 89 -
İslim Paşa 15 11
Mescid-i Hacet 73 -
Konuklar 55 -
Şadbakan 31 -
Gürcü 41 3
Varsahan 56 -
Köse Danişmend 54 -
Mescid-i Pervane 8 -
Hayinlü(Hasinlü) 317 2
Hürrem Çavuş 30 -
Mescid Hacı Mansur 129 6
Samur 38 5
Neseb Hatun 40 5
Tus 37 -
Mescid-i Hacı Mahmud 58 -
Tac-ı Kızıl 44 4
Emir Sultan 33 4
Hacı Uz (Hacı Avus) 79 -
Mumcu Halil 35 -
Cami-i Lala 201 -
Tavukçu 21 -
Ahi İsa 20 -
23
Cema’at adıyla kaydolunan mahalleler;
Cema’at-i Rumiyan - 204
Cema’at-i Ermeniyan - 306
Cema’at-i Ermeniyan-ı Sisander - 369
Mahalle-i Selman - 229
Mahalle-i Şehre Küstü - 108
Mahalle-i Bektaş - 92
Mahalle-i Duhancı/ Oduncu - 118
Mahalle-i Tatur - 52
Mahalle-i Tavukçu - 79
Mahalle-i Sayeci - 62
Mahalle-i Kara Keçilü - 53
Mahalle-i İçerü Şehir - 27
Mahalle-i Harpurut - 63
Toplam 6374 1815
Tobloda görüldüğü gibi 1584 yılında Kayseri mahallelerinde 6374
müslim, 1815 gayr-i Müslim olmak üzere toplam 8189 hane ve mücerred
bulunmaktaydı. Bu bilgiye göre Kayseri Kazasının % 78’i Müslüman % 22’si
Gayr-i Müslim idi. Kayseri Kazasında yaklaşık olarak hesaplanan nüfus
31985’tir. Nüfus konusu ileride daha ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir. Öte
yandan Kayseri de 1584 yılında 66 imam, 30 müezzin, 24 muhassıl, 30
muhzır, 1 tımar eri, 1 zaviyedar olduğu tespit edilmiştir.
II. BÖLÜM
136 NUMARALI TAHRİR DEFTERİNE GÖRE KAYSERİ
KAZASINDA YERLEŞME VE NÜFUS
A. İSKAN BİRİMLERİ
Osmanlı taşra teşkilatında en büyük idari birim eyalettir. Eyalet
sancaklara, sancaklarda başında “Kadı” bulunan “Kaza” adı verilen idari
birimlere ayrılmıştı.143 Kaza, Nahiyeler ile köylerin bulunduğu bir kır iskan
merkezi olup bir kadılık bölgesidir. XVI. yüzyıldan itibaren kaza tabiri umumi
şekilde kullanılmakta ve bölge tahrirlerinde bu ünitenin daha fazla göz
önünde bulundurulduğu tahrir defterlerinden anlaşılmaktadır. Kazalar idari ve
coğrafi durumlarına göre ortak özelliklere sahip köylerden müteşekkil
nahiyelere bölünmüştür. Nahiye Osmanlı idari teşkilatının en küçük parçası
olup daimi ve sınırlanmış bir bölgedir.144 Osmanlılar zamanında idari teşkilat
eyalet, sancak, kaza ve nahiye olmak üzere dört derece idi. Nahiye mıntıkası
birkaç köyü ihtiva ederdi. Belirli bir sınırı olan ve “Karye” diye Tahrir
defterlerinde kaydedilen köy, nahiyelerin en küçük birimidir. Hemen hemen
bütün faaliyetleri ziraat ve hayvancılığa dayanmaktadır.
Ziraata tahsis edilmiş yer anlamındaki araziler için mezraa tabiri kullanılır.
Mezraalar “Köy altı yerleşme birimi” veya” kır iskan birimi” olarak kabul edilir.
Mezraa tabiri tahrir defterlerinde genellikle kullanılmakla birlikte bunun yerine
“Ekinlik” tabiri de kullanılır. Osmanlı tarım ekonomisi içinde köylünün iktisadi
faaliyet sahası içinde ikinci bir tarım sahası konumunda olması nedeniyle
vergiler bakımından da iktisadi bütünlüğü ilgilendirir. Mezraalar çoğu zaman
miri arazinin bir parçası konumunda olup köyü tasarruf eden sipahinin
gelirlerine kaydedildiği gibi, vakıf veya mülk olarak da tahsis edilebilmektedir.
Mezraalar da ziraati yapılan ürünler arasında çeşitlilik olmadığı göze
143 M.Tayyip Gökbilgin, “Nahiye” , İ.A, C. IX. , s. 37, 38. 144 Nejat Göyünç , XVI. Yüzyıl da Mardin Sancağı, Ankara 1991, s. 38.
25
çarpmakta ve yaygın olarak arpa, buğday gibi hububattan vergi alındığı
bilinmektedir. Kayseri deki mezraaların temel özelliği zamanla iskan
merkezleri durumuna gelmesidir. Bu durum farklı yollar ile gerçekleşmiştir.
Bölgede bulunan konar-göçerler tarafından kışlak olarak kullanılmaya
başlanan mezraaların yerleşim alanı haline gelmesi önemli bir aşamadır.
Ayrıca bazı mezraalar ekilip biçilmesi için doğrudan aşiretlere tahsis edilmiş
veya aşiretler tarafından işgal edilmiştir. Bu durum mezraaların köye
dönüşmesini de hızlandırmıştır. Sonuç olarak mezraaların bazıları bölgede
bulunan konar göçer teşekküller tarafından hem iktisadi hem de nüfus
bakımından kuvvetlendirilerek geçici kır iskan yeri olmaktan öte zamanla köy
statüsü kazanmıştır.145
III. Murad döneminde 1584 (H. 992) yılında yapılan tahrir kaydına göre
Kayseri de; Sahra, Koramaz, Cebel-i Ali, Cebel-i Erciyes, Kenar-ı Irmak,
Karakaya, Karataş, Malya, İslamlu, Göstere ve Danişmendli nahiyeleri
bulunmaktadır.
145 Tufan Gündüz, “Kayseri’de Mezraaların Köye Dönüşmesinde Konar Göçer Aşiretlerin Rolü”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri 1998, s. 183-192.
26
B. KIR İSKAN BİRİMLERİ
1. SAHRA NAHİYESİ
Kayseri şehrinin kuzeydoğusunda bulunan ve büyük bir kısmı bugün
merkez ilçeye bağlı olan ova köylerini kapsayan Sahra nahiyesinin 40 köyü
38 Mezrası 2 çiftliği bulunmaktaydı. İncelenen defterde mezraaların gelirleri
köy hasılından ayrı olarak kaydedilmiştir. Bu nedenle bu çalışmada
mezraaların hasılları da ayrı olarak ele alınmıştır. Çift, nim-çift veya bennak
olarak yazılmış bazı şahısların isimlerinin yanında “be-cay-i pedereş”, ”be-
cay-i pedereş maa biradereş”, “maa biradereş”, “maa şüreka” şeklinde
kayıtlar görülmektedir. Bu kayıtlar bazı kişilerin babaları yerine veya babaları
ve kardeşleriyle birlikte yada ortaklarıyla beraber aynı toprak parçasını
tasarruf ettiklerini göstermektedir.
1584 tarihli tahrir defterinde Sahra nahiyesine tabi olan köyler şunlardır:
ANBAR VİRANI146: Bugün de mevcut olan ve Anbar adıyla bilinen köyde
32 bennak, 12 caba, 3 ekinlü, 20 nim, 15 çift olmak üzere 82 vergi nüfusu ile
beraber 1 imam ve 1 müezzin bulunmaktaydı. Arpa, buğday, bostan köyde
üretilen başlıca mahsullerden olup köyde arıcılık da yapılmaktaydı. 10 adet
zemin bulunan köyden alınan vergi hasılı 4700 akçeydi. Malikane ise 2440
akçeydi.
YENİCE147: Diğer adı Seydi Salim olan köyde 2 nim, 5 çift, 3 Bennak, 8
Caba, 3 ekinlü olmak üzere 21 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 imam
bulunan köyde başlıca arpa, bostan, buğday üretilmekteydi. Arıcılıkla da
uğraşılmakta olan köyde 1 adet değirmen bulunmaktaydı. Vergi hasılı 1500
146 TD 136, s. 41b. 147 TD 136, s. 42a.
27
akçe olan köyde malikane 890 akçeydi. Bugün bu isimde bir köy mevcut
değildir.
YORGAN148: Bu köyde 7 bennak, 8 çift, 1 ekinlü, 14 caba, 2 nim olmak
üzere 32 vergi nüfusu bulunmakta olup bir de imam kaydolunmuştur. 8 adet
zemin bulunmakta olan köyde üretilen ürünler arpa, buğday, bağ, bostan ve
sebzeydi. Köyden alınan vergi hasılı 2500 akçe iken malikane 2862 akçeydi.
ALAGÖZ149: Bu köyde 10 vergi nüfusu bulunmakta olup bunlardan 2’si
bennak, 4 ‘ü caba, 1’i çift, 3 ‘ü ise nim-çift olarak kaydedilmişti. Çift ve nim-çift
olanlar kardeşleri ile birlikte babalarının yerine kaydolunmuşlardı. Ayrıca
köyde bir de imam bulunmaktaydı. 11 adet zemin bulunmakta olan köyde
arpa, buğday, meyve, bağ, bostan üretilen ürünlerdendi. Arıcılık da yapılan
köyde 1 adet değirmen bulunmaktaydı. Vergi hasılı 3500 akçe iken malikane
2265 akçeydi. Bugün de aynı ismi taşıyan köy merkez ilçeye bağlıdır.
CIRGALAN150: Bu köyde 83 vergi nüfusu bulunmakta olup bunlar, 1 ekinlü,
5 çift, 33 bennak, 23 caba, 21 nim-çift olarak kaydedilmişti. Bunların içinde 2
nim ortaklarıyla birlikte, 1 nim kardeşleriyle birlikte, 5 nim kardeşleriyle
birlikte babalarının yerine, 4 nim, 1 çift babasının yerine kaydolunmuşlardı.
Ayrıca bir de imam bulunmakta olan köyün başlıca mahsulleri arpa, buğday,
bağ, meyve, bostan idi. Arıcılık da yapılan köyde 1 tane bezir-hane
bulunmaktaydı. Vergi hasılı 7288 akçe iken malikane 5282 akçeydi. Bugün
de bu ismi taşıyan köy merkez ilçeye bağlıdır.
KUMARLU151: Bu köyde 2 çift, 23 bennak, 2 ekinlü, 25 caba, 16 nim olmak
üzere 68 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Bunlar içinde 2 nim kardeşleriyle
birlikte babalarının yarine, 4 nim ortaklarıyla birlikte, 1 nim kardeşleriyle
148 TD 136, s. 42a. 149 TD 136, s. 42b. 150 TD 136, s. 43a. 151 TD 136, s. 43b.
28
birlikte, 2 ekinlü babasının yerine kaydolunmuşlardı. Ayrıca bir de imam
bulunmakta olan köyde 7 adet zemin kaydedilmişti. Köyde üretilen mahsuller
içinde arpa, buğday, meyve, sebze, bostan ve bağ bulunmaktaydı. Arıcılık da
yapılan köyde 1 adet bezir-hane bulunmakta olup vergi hasılı 6172 akçe
iken, malikane 4459 akçeydi. Bugün de aynı ismi taşıyan köy merkez ilçeye
bağlıdır.
HASAN ALP152: Bu köyde 16 nim, 12 caba, 16 çift, 8 bennak, 1 belirsiz
olmak üzere 53 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Bunlar içinde 6 nim babasının
yerine, 1 çift ile 4 nim ise kardeşleri ile birlikte babasının yerine
kaydolunmuşlardı. Ayrıca köyde bir de imam bulunmaktaydı. 12 adet zemin
bulunan köyde üretilen mahsuller içinde arpa, buğday, meyve, bostan
bulunmaktaydı. Arıcılık ile de uğraşılan köyde 1 adet bezir-hane bulunup,
köyden alınan vergi hasılı 5300 akçedir. Malikaneden ise 4145 akçe vergi
alınmaktaydı.
YABANİ153: Bu köyde 49 vergi nüfusu bulunmakta olup bunlar, 9 caba, 16
nim, 2 çift, 12 bennak şeklinde kaydolunmuştur. Ayrıca köyde 1 pir-i fani, 1
hatip, 1 müezzin bulunmaktaydı. 2 nim kardeşleriyle birlikte babasının yerine,
3 nim babasının yerine, 1 nim ortaklarıyla birlikte kaydolunmuştur. 8 adet
zemin bulunmakta olan köyün başlıca mahsulleri arpa, buğday, meyve,
bostan, sebze, bağ ve bahçedir. Arıcılık da yapılan köyden alınan vergi hasılı
6000 akçedir. Malikaneden ise 4066 akçe vergi alınmaktaydı.
AĞ İN154: Bu köyde 6 nim, 14 bennak, 4 caba, 1 çift, 1 belirsiz olmak üzere
26 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 nim babasının yerine, 1 nim
kardeşleriyle birlikte babasının yerine, 1 nim ortaklarıyla birlikte, 1 nim
ortaklarıyla birlikte babasının yerine kaydedilmiştir. 6 adet zemin bulunmakta
152 TD 136, s. 44b. 153 TD 136, s. 45a. 154 TD 136, s. 45b.
29
olan köyde üretilen başlıca mahsuller arpa, buğday, bostan, meyve,
sebzedir. Arıcılık da yapılmakta olan köyden alınan vergi hasılı 4240 akçe
iken, malikane 3136 akçeydi.
AĞ İN155: Bu köyde 1 çift, 12 bennak, 15 caba, 18 ekinlü olmak üzere 46
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 2 ekinlü babasının yerine, 2 ekinlü ise
ortaklarıyla birlikte kaydedilmiştir. Arpa, buğday, meyve köyde üretilen
ürünlerden olup alınan vergi hasılı 1800 akçeydi.
KIZIK156: Bu köyde 37 caba, 7 çift, 38 bennak, 29 nim olmak üzere 111 vergi
nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca bir de pir-i fani bulunmakta olup ,1 bennak ise
şehirden gelmiştir. 6 nim kardeşleriyle birlikte babasının yerine, 3 nim
ortaklarıyla birlikte babasının yerine, 8 nim babasının yerine kaydedilmiştir.
33 adet zemin bulunmakta olan köyde üretilen mahsuller içinde arpa,
buğday, meyve, bağ, ceviz, bostan bulunmaktaydı. Arıcılıkla uğraşılan köyde
1 adet bezir-hane de bulunmaktaydı. Vergi hasılı 5040 akçeydi.
DADASUN157: Bu köyde 36 Müslüman, 3 Gebran vergi nüfusu olmak üzere
40 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Müslümanlardan 15 bennak, 9 nim, 3 çift, 9
caba, Gebranlardan ise 3 bennak kaydedilmiştir. Ayrıca Müslümanlardan bir
de pir-i fani kaydedilmiştir. 3 nim kardeşleriyle birlikte babasının yerine, 1 nim
babasının yerine,1 nim ortaklarıyla birlikte babasının yerine kaydedilmiştir. 17
adet zemin bulunmak olan köyün başlıca mahsulleri arpa, buğday, sebze,
bostandır. Arıcılık da yapılmakta olan köyden alınan vergi hasılı 7500 akçe
iken, malikane 6000 akçeydi. Bugün Akçatepe ismini taşıyan köy merkez
ilçeye bağlıdır.158
155 TD 136, s. 45b. 156 TD 136, s. 46a. 157 TD 136, s. 47a. 158 İnbaşı, a.g.e., s. 83.
30
ARGUNCUK159: Bu köyde 11 çift, 33 bennak, 40 caba, 32 nim olmak üzere
116 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca bir de imam bulunan köyde 25 adet
zemin kaydedilmiştir. Köyde üretilen başlıca mahsuller arpa, buğday, bağ,
bostandır. Arıcılık da yapılan köyde bezir-hane de bulunmaktaydı. Köyün
vergi hasılı 8400 akçe iken malikane ise 5784 akçeydi. Bugünde aynı isimde
bir yer mevcut olup Kayseri şehrinin merkez semtlerindendir.
HORSANA160: Bu köyde 37 nim, 36 caba, 4 çift, 29 bennak olmak üzere 105
vergi nüfusu bulunmaktaydı. 6 nim babasının yerine, 4 nim, 1 çift
kardeşleriyle birlikte babalarının yerine, 4 nim ortaklarıyla birlikte babalarının
yerine kaydedilmiştir. 5 bennak, 1 caba olmak üzere 6 vergi nüfusu şehirden
gelmiştir. 24 adet zemin bulunmakta olan köyde arpa, buğday, bostan,
sebze, kendir üretimi yapılmakta olup köyde arıcılık da uğraşılmaktaydı.
Ayrıca 1 adet bezir-hane bulunan köyden alınan vergi hasılı 8000 akçe iken
malikane 5340 akçeydi.
SALUR161: Bu köyde 121 vergi nüfusu bulunmakta olup bunlar 1 ekinlü, 1çift,
38 caba, 22 bennak, 57 nim olarak kaydolunmuştu. 16 nim babasının yerine,
6 nim kardeşleriyle birlikte babalarının yerine kaydedilmiştir. 2 bennak, 6
caba olmak üzere 8 vergi nüfusu şehirden gelmiştir. Ayrıca 27 adet zemin
bulunan köyün başlıca mahsulleri arpa, buğday, bostan, sebzedir. Arıcılık da
yapılmakta olan köyün vergi hasılı 15973 akçe iken malikane 11676 akçeydi.
Bugün de bu ismi taşıyan köy merkez ilçeye bağlıdır.
KARAÖYÜK162: Bu köyde 1 çift, 10 caba, 15 nim, 26 bennak olmak üzere
52 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca bir de imam bulunan köyde 5 adet
zemin kayıtlıydı. Başlıca üretilen mahsuller arpa, buğday, bağ, bostan,
sebzeydi. Arıcılık da yapılan köyde değirmen bulunmakta olup köyden alınan
159 TD 136, s. 47b. 160 TD 136, s. 48b. 161 TD 136, s. 49a. 162 TD 136, s. 50a.
31
vergi hasılı 8000 akçedir. Malikane ise 6445 akçedir. Bugünkü ismi
Karahüyük olan köy merkez ilçeye bağlıdır.163
GELEVRİ/ GELURİ164: Bu köyde 13 nim, 10 bennak, 30 caba, 1 ekinlü, 1 çift
olmak üzere 55 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 10 hidmet-i güherçile
kaydedilmiştir. 1 nim ortaklarıyla birlikte babalarının yerine, 2 çift
kardeşleriyle birlikte babalarının yerine, 1 nim ortaklarıyla birlikte, 3 nim
babasının yerine kaydedilmiştir. Başlıca mahsuller arpa, buğday, bağ,
bostan, kendir, sebze olan köyde arıcılık da yapılmakta olup bir de bezir-
hane bulunmaktaydı. Vergi hasılı 2985 akçe iken malikane ise 1660 akçeydi.
Bugün bu isimde bir yer bulunmamaktadır.
MANCUSUN165: Bu köyde 228 Gebran, 4 Müslüman vergi nüfusu olmak
üzere 232 vergi nüfusu bulunmaktaydı. 2 nim, 1 çift, 1 bennak Müslüman, 42
caba, 126 bennak, 45 nim , 14 çift gebran vergi nüfusu olarak kaydedilmişti.
Ayrıca gebranlar içinde bir de a’ma bulunmaktaydı. Gebranlara ait olan 6
nim, 73 caba bennak olmak üzere 79 adet zemin kaydedilmişti. Ayrıca
gebran neferlerden 10 nim kardeşleriyle birlikte babalarının yerine, 1 nim
ortaklarıyla birlikte, 18 nim, 1 çift, babalarının yerine, 1 nim ortaklarıyla
birlikte babalarının yerine kaydedilmişti. Köyde üretilen başlıca mahsuller
arpa, buğday, meyve, bağ, bostan, cevizdir. Ayrıca arıcılıkla da uğraşılan
köyde bezir-hane bulunmakta olup vergi hasılı 22000 akçeydi. Malikane ise
14980 akçeydi. Bugün de aynı ismi taşıyan köy merkez ilçeye bağlı bir
bucaktır.
GÖKÇE HİSARI166: Bu köyde, 28 nim, 25 caba, 4 ekinlü, 23 bennak, 1 çift
olmak üzere 81 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca köyde 1 imam, 2 pir-i
fani kaydedilmişti.1 ekinlü, 5 nim babasının yerine, 1 çift, 4 nim kardeşleriyle
163 İnbaşı, a.g.e., s. 84. 164 TD 136, s. 50b. 165 TD 136, s. 51a. 166 TD 136, s. 52b.
32
birlikte babalarının yerine, 3 nim ortaklarıyla birlikte kaydedilmiştir. 23 adet
zemin bulunmakta olan köyde arpa, buğday, meyve, bağ, ceviz üretimi
yapılmakta olup köyde değirmen ve bezir-hane de bulunmaktaydı. Vergi
hasılı 8300 akçe iken malikane ise 6510 akçeydi. Bugün aynı isimde bir köy
bulunmamaktadır.
YALINIZ ÖKÜZ167: Bu köyde 5 ekinlü, 10 bennak, 3 caba olmak üzere 18
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca köyde bir de imam kaydedilmiştir. Köyün
başlıca mahsulleri arpa, buğday, bağ olup köyde arıcılık da yapılmaktaydı.
Vergi hasılı 1000 akçe iken malikane ise 610 akçeydi.
ÇUKUR KUYU168: Bu köyde 2 ekinlü, 7 nim, 14 bennak, 6 caba, 1 çift olmak
üzere 30 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca 1 nim babasının yerine, 1 nim
ortaklarıyla birlikte kaydedilmiştir. Köyün başlıca mahsulleri arpa, buğday,
bostandır. Vergi hasılı 3000 akçe iken malikane ise 1270 akçeydi.
ERKİLAT 169: Bu köyde merkezde 72 Müslüman vergi nüfusu, Gebran olan
Kaya Taş mahallesinde 112 vergi nüfusu, Eşem? mahallesinde 88
Müslüman vergi nüfusu olmak üzere 272 vergi nüfusu bulunmaktaydı.
Erkilat köyünde 12 caba, 4 ekinlü, 40 bennak, 7 çift, 9 nim olmak üzere 72
vergi nüfusu kayıtlı iken, Gebran olan Kaya Taş mahallesinde ise 61 bennak,
12 nim, 3 ekinlü, 7 çift, 29 caba olmak üzere 112 vergi nüfusu kayıtlıydı.
Eşem mahallesinde ise 10 ekinlü, 8 nim, 23 caba, 47 bennak olmak üzere
88 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca bu köyde 52 zemin bulunmaktaydı.
Köyde üretilen başlıca mahsuller arpa, buğday, meyve, bağ, cevizdir. Arıcılık
ve hayvancılık da yapılan bu köyde 3 adet bezir-hane kaydedilmiştir. Köyden
alınan vergi hasılı 12782 akçe iken malikane ise 8310 akçeydi. Bugün Erkilet
ismini taşıyan köy merkez ilçeye bağlı bir bucaktır.
167 TD 136, s. 53b. 168 TD 136, s. 53b. 169 TD 136, s. 54a.
33
MEŞHED İNİ170: Bu köyde merkezde 60 vergi nüfusu, Hızır Halife?
mahallesinde 41 vergi nüfusu, Bali Subaşı mahallesinde 40 vergi nüfusu
olmak üzere 141 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Merkezde 7 nim, 22 caba, 28
bennak, 1 ekinlü, 2 çift olmak üzere 60 vergi nüfusu bulunmakta olup ayrıca
bu köyde 10 zemin kaydedilmiştir. Hızır Halife mahallesinde ise 18 bennak,
19 caba, 4 nim olmak üzere 41 vergi nüfusu bulunmakta olup ayrıca 18 adet
zemin kaydedilmiştir. Bali Subaşı mahallesinde ise 9 nim, 2 ekinlü, 17
bennak, 12 caba olmak üzere 40 vergi nüfusu kaydedilmiş olup ayrıca 36
adet zemin bulunmaktaydı. Bu köyde üretilen başlıca mahsuller arpa,
buğday, bostan, bağdır. Arıcılık ve hayvancılık da yapılan köyde 3 adet
değirmen, 2 adet bezir-hane kaydedilmiştir. Vergi hasılı 9000 akçe iken
malikane ise 5600 akçeydi. Bugün bu isimde bir köye rastlanmamıştır.
ÖYÜK171: Bu köy mezraa iken Evlad-ı Yahyalu cemaatinin yerleşmesi ile
köye dönüşmüştür. 13 ekinlü, 23 caba, 18 bennak, 1 çift olmak üzere 55
vergi nüfusu kayıtlıdır. Ayrıca 1 adet zemin kayıtlı olup köyün başlıca
mahsulleri arpa ve buğday idi. Hayvancılık da yapılan köyden alınan vergi
hasılı ve malikane 3000 akçeydi.
SÜSÜN?172: Bu köyde 1 nim, 4 caba, 1 ekinlü, 1 bennak olmak üzere 7
vergi nüfusu bulunmaktaydı. Ayrıca köyde bir de hidmet-i güherçile
kaydedilmiştir. Arpa ve buğday köyde üretilen mahsullerdendir. Hayvancılık
da yapılan köyde vergi hasılı 1000 akçeydi.
ESUDUN173: Bu köyde 3 nim, 8 caba, 16 bennak olmak üzere 27 Müslüman
vergi nüfusu, 11 nim, 10 caba, 4 çift, 26 bennak olmak üzere 51 gebran vergi
nüfusu toplam 83 vergi nüfusu bulunmaktaydı. 11 adet zemin kayıtlı olan
köyde ayrıca bir imam, 4 hidmet-i güherçile kaydedilmişti. Gebranlar içinde
170 TD 136, s. 55b. 171 TD 136, s. 57a. 172 TD 136, s. 57a. 173 TD 136, s. 57b.
34
5 nim babasının yerine,1 nim kardeşleriyle birlikte babalarının yerine
kayıtlıydı. Ayrıca 15 adet zemin bulunmaktaydı. Köyün başlıca mahsulleri
arpa, buğday, bağ, sebze, meyve, bostan ve cevizdir. Hayvancılık ve arıcılık
da yapılan köyde 1 adet değirmen ve 2 adet bezir-hane bulunmaktaydı. Vergi
hasılı 5500 akçe iken malikane ise 4000 akçeydi.
KAYRI174: Bu köyde 1 bennak, 1 nim olmak üzere 2 vergi nüfusu
bulunmaktaydı. Ayrıca 5 nim, 3 caba bennak olmak üzere 8 adet zemin
kaydedilmişti. Arpa ve buğday yetiştirilen köyde arıcılık da yapılmaktaydı.
Vergi hasılı 1222 akçe iken malikane ise 440 akçeydi.
ALACALAR175: Diğer adı Yalınız Öküz olan bu köy mezraa iken Hızır Hacılu
cemaatinin yerleşmesi ile köye dönüşmüştür. Köyde 19 ekinlü, 22 bennak, 1
çift, 6 caba olmak üzere 48 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Arpa, buğday, bağ,
meyve üretimi yapılan köyde arıcılık ile de uğraşılmaktaydı. Vergi hasılı 3000
akçe iken malikane ise 1330 akçeydi.
TEVATUN KÖYÜ176: Bu köyde 4 Müslüman, 95 gebran vergi nüfusu olmak
üzere 99 vergi nüfusu bulunmaktaydı. Müslümanlar 1 nim, 2 caba, 1 bennak
385 Feridun Emecen, XVI. Asırada Manisa Kazası, Ankara 1989,s. 127. 386 Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskanı , İstanbul 1987, s. 12.