Quod bene vertat Deus/ DISSERTATIO PHILOSOPHICA Concinens BREVEM FELICI- TATIS CIVILIS expofitionem. Quam In Regia Academia Ubfalienfi, Ex ampliflimae facultatis Philoföphicae adpro« batione & Confenfa, P R £ S I D E Reverendo Praclamßmo Piro, Dn. M. OLAO UNONIO Log. Sc Metaph. Profeff. celeberrimo, fautore Sc praeceptore apprimé colendo. Pro Gradu in Pbilofophia ejusque privilegiü obtinendü , publica bonorum cenfura fubmittit GUDMÜNDUS STAPELIUS Smol Iq Auditorio vct. Mai. ad diem XIV. Tunii ANNO M. DC. LXII. . ■ i U B S A L I ~\ ___ Excudcbat Henricus Curio Academ.Typ«
18
Embed
TATIS CIVILIS expofitionem.1108574/...i.Eth.j.Ethicutracileconferri,ficScauferri poteftundéHorat.lib.^.od.29. FortunaßevoUtanegotio Luduminjolentemluderepertinax, Fransmutatinceftoshonores,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Quod bene vertat Deus/DISSERTATIO PHILOSOPHICA
Concinens
BREVEM FELICI-TATIS CIVILIS
expofitionem.Quam
In Regia Academia Ubfalienfi,Ex ampliflimae facultatis Philoföphicae adpro«
NEC NONjp/. ReverendiSj Clarijf. humaniff. & Dottiff. vitis \
Dn.M.ERIC O SEINE-RO Eaft. Sc Erxp.inpraviftimo.Dn.M.AMBERNO LIN¬DE LI O Eaft. in £dfl3<ttp&meritiftimo.Dn. M. FETRO LAN¬NE R O Eaft. in £5£>OlftO at-tenfiff.
Dn. EETRO COME-
Dn.M.NICOLAO RܬBENIO Eaft. 6c Eraqp»in irpfc/ vigilantiflf.Dn.M.LAURENTIOLINDE LI O Eaft. 6cEraep. Jenecop. dignifT.Dn. ANDREA JO-NM Eaft. in nde-liiTimo.DnJONJE GUMiELIO
R O Eaft. in diligentia Vice-E. in impig.Mominis fuis propenfisfimis, Promotoribus & Fautoribus certisfimti, rnnti
obfervAnita & honoris generc devote fufpiciendü , in debitagratitudiniep 'tgnui, difputationm hane ciyiUmJubmiffus eonfecrat & offert
Refp.
Tci} <5>tw• i
DISSERTATIONIS
FHLICITATE C1VILI.Thefis I.
qualem quaerimus, finem dari,idque rattonibushifce probare, i.oranis finis habet rationem bo-ni, finis enim & bonum convertuntur. Arift.i.Rhet. j. Bonum dicitur, quod omnia appetunt,i.Eth. i. Omniafi appetantbonajutique 8c homines in vita& aétionibus fuis. Ne autem appe-titus in infinitum, unum bonum proptér aliudexpetendo, feratur, atqui fic irritus reddatur,neceffum eft aliquid fummura 8c ultimum (me-minimus nos agere hic de bono hominis com-paratéfummo, nempemorali, quo aliud ablb-lutéfuperius dari, non inficias imus) Fropterquod omnia alia expetantur, effe, in quo, tan-quam in ultima meta, appetitus terminetur &
De
5 E felicitate civili feu ultimo aftio-j| num humanarum fine aéturi, o-[ per# pretium effe arbitramur, o-*mnium primö lupponere, talem,
fit extremum, quid ultimum bonorum, quod o-mnium fbilofofhorum Jententia tale effe debet, utad id omnia referri oporteat, ipfum autem nuj-quam. lib.t. de fin. 2. probatur, å comrau-ni fapientum fuffragio, in eo enim conve-niunt, quod ultimus aliquis finis detur , e-tiamfi non omnes illum verum appetant. plu-res addere rationes pro hac thefi firmandanonattinet, quae enim alise funt ex occafioneadferri poflunt.
I I.Pofito quod fit fiimmum hujus vitae bonum,
nunc difpiciendum fequitur quid fit & qua inre fitum. Animadvertimus enim diftin&as ho*minum tarn imperitorum quam doétorum difi-fentientium olim hodieque de fummo hominisbönö, extitiffe opiniones; adeo ut Gic. in Üb defin. bonorum adfirmet: de nulla quaeftione ma¬jorem i etiam inter fummos viros, fuifle diffen-jfionem, quam de ea, qua quamtuf, quasnam resfit hominis fummum bonum. Ut autem ea, defelicitate civili, fen tentia, quae veritati proximeaccedit, facilius erui & tandem evidentius ap-parere poffit, aliorum opiniones, non quidemfine diicrimine omnes, hoc enim eflet fuperva-caneum, cum plurimae earum ultro concidant
&
&fapieötum confénfioneflntexplofäe: fed easfältem, quae propter aliquam cognationem*,quam cum fummobonohabent,nobis facili ne¬gotio imponere poffunt, excutere juvat.
III.
Quarum prima fit eorum, qui voluptatibuscorporis itafervireadamant, ut in his felicita-tern fummam ponant. Hi quaerunt quidem bo-num quoddam, verum non hominis proprium,fed,potius brutorum. Deinde fummum bonumefficere debet homines bonos; tantum abeft utvoluptas corporis hoc praeftet, quin potius dete-riores reddat.Quam ab caufam Ariftoteles ho-rum opinionem tanquam per fe abfiirdam, ra-tionibus non refutat; fed eos tanquam hominesimportunos reprehendit.Vndé liquidiffime ap-paret, felicitatem civilem in voluptate corporisnon contineri.
I V.Secunda eorum,qui vel honores ambiunt vel
divitias ita expetunt, ut in ils felicitatem po¬nant. Verum nec his probe lux veritatis illuxit.nam honor ut vulgo capitur noneft bonum in-ternum,fed externum,& ab aliorum arbitrio fe-ré pendet, quod ex vulgato axiomate conftat:honor eft magis honorantis quam honorati.
i Eth
i. Eth.j. Ethic ut racile conferri,fic Scauferripoteft undéHorat.lib.^.od.29.
Felicitas autem debet eile in noftra poteftate,ut eam nobis conlequi, fi velimus, liceat. Et di£-ficulter ab eo, qui eam adeptus eft, auferri pofifit. Porro honorem non propter fe> verum pro^pter virtutem ejusdemque teftimonium, undéetiam praemiurn virtutis efte dicitur, expeti, te^ftis eft Arift.l.i. Rhet.5. fammum autem bo-num propter fe.i.Ethic.3.
V.Qui autem divitiis inhiant, inque iis ftim-
mum bonum Sc finem rerum agendarum prin-cipalem collocant, å veritatis fcopo quoque ai~Jäerrant: quia 1. fummum bonum debet perme¬dia licita 8c honefta acquiri, opes verö faepé perfraudes Sc aliorum injurias acquiruntur ac pofli-dentur. Hinc feditiones Sc mala in Repub. pro-deuntplurima: felicitati autem civili nihil ho-rum competit. 2.Divitiae homines ut plurimumreddunt inlolentiores. Quod non dubitavit afeferere Senec. dum inquit: Hoc efficiunt divitU,
Infant animos, 'fuperbiam & drrogantiam pa*riunt, invidiam contrabunt, co ufqucmentcm alle*vant > utfarnapecunta nos etiam nocitura deleBct.inlib.depaupert. De fiimma autem felicitate,quis re&ae rationis homo, hoc adfirmare velit ?
v i.Tertia eorum, qui vitam vivere gaudent fpe-
culativam, 8c felicitatem fummam in variarumrerum cognitione, maximé verö in contempla-tione boni per fe, quod Platonici ideam bono¬rum adpellant, ponunt. Quid autem Plato perideas intellexerit,an ipfiim Deum,å quo omnia,quae bona, iuam originem ducunt. An formamfeu communem efTentiam extra Deum exiften-tem, å qua reliqua omnia fingularia fiiam eften-tiam accipiant 8c ad cujus exemplar fint creata;quam fententiam Arift. rationibus refutavit;hon certb conftat. Nos autem philofophicc devitae hujus bono morali diflerentes, in idex,qualiscunque intelligatur, contemplatione il-lud confiftere negamus. Quammus enim hichujusmodi bonum, quod hominis induftria pa-rari poteft; verum idea boni Platonica, quaevixanimo comprehendi, ne dum induftria hu¬mana acquiri queat, a&ionibus noftris compa-rari non poteft.
VII-
vir.Pra?cipuis aliorum fententiis de bono civili
vifis & tanquam errorum fcopulis evitatis, con-fequens jarn eft, ut vera de felicitate civili fen-tentia proponatur & exponatur. Eft autem feli-citas illa, ut docet Ariftoteles^operatio anima ra-tionem babcntis, fecundum virtutem optimam Q?perfeEliflimam, in vita perfecta, i .Eth.y.
VIII.Comp!editurha?cdefinitio Genus 8c Diffe-
rentiam. Genus eft evtqy«* operatio, cujuflibetenim rei bonitas 8c perfedio a?ftimatur fua exoperatione. Ted felicitas hominis bonum 8c per¬fedio eft,igitur per propriam operatiouem, tan-quam verum Genus, rede definitur.
I X.Ca?terüm hoc probe tenendum eft,Operatio¬
nen! illam, qua? nos intrinfecus perficit, nonunam fingularemadionemdenotare; féd uni-verfalem, hoc eft colledionem adionum to-
tius vita?; ab habitu virtutis contradiftindam.Virtutis enim perfedio, qua? felicitas dicitur,non eft in habitu virtutis, ut Stoici propugnant;fed in operatione 8c exercitio i. Nicom.8. CuifententiaefiiffragaturCicd.i.offic. virtutis laus
decus in aUiom oonßftit. Nec exiftimet quishanc
hane efle tranfeuntem a&ionem, etiamfi fin¬gulas: a<ftiones 3c unaquaeque feorfim fumptatranfeant; (ed immanentem in fubje&o, cujuseft a&io, eo quod fiibjeftum perficiat. Non alt-ter ac ipfa vita permanens aliquid apparet, etfifingulis momentis aliquid ejus perit; fic etiamannus, dies, & deniquehora. Horn» phil, civ.l.i.c.7.
X.Differentia in definitione generi addita, tri^
bus requifitis determinatur. Primum eftcaufieefficientis, unde operatio illa fluit, vide!, ab anirma rationem habente,ubi denominatio fit a portiori Eft enim felicitas boftum animi non cor¬
citur efle operatio fecundum virtutem opti-mam & perfe&iflimam. Et hasc de fpecifica dif¬ferentia eft, per quam ab aliis a&ionibus > quasnon exvirtuteproveniunt, feparatur. Per virtu¬tem optimam & perfediflimam 3 poteft quidem
i B qua?«
qusevis virtus in fummo gradu, longo nfa 8ca&ionibus crebro iteratis in animo hominisconfirmata, intelligi. Verum fi quisurgeat Ari-ftotelem,cum in fingulari loquatur,ad juftitiamuniverfalem, quae dicitur omnes virtutes mora*lesincludere. j.Eth.3. in fpecierefpexiffe, nonrenitimur.
XII.Tertia differential ratio, quam defcriptio
propofita indigitat , famitur å circumftantiatemporis, nimirum in vita perfecta. Duo prae-fertim haec verba requirunt. 1. Maturitatemaetatis, non enim in quamlibetaetatemutpotepuerilem, fed judicio conflanti 8c folido, éxpe-rientia fingulari 8c habitu virtutis confirmatam,felicitas cadit. 2. Virtuofae aétionis continua^tionem , ne, per aftiones turpes, quibus ifta fe^licitas Iabefa&etur, fiatintermiffoj quin teno-re perpetuo, quantum in hac natura? imbecilli-,tatefieri poteft, operationes fecundum virtu-tem,ad exitum ufque vitae continuet.
féquuntur; &fant:~Bona confcientia, quaseflredecogitatorum, didorum fadorumque in-dubitata notitia & recordatio, ejusque adusinexcufando confiftit. unde Gregor, bomil.9.fuper E7.ecb. in omni quod dicitur, femper taciterecurrere debemm ad mentem , inferiorem te*fiem, ac indicem inquirere. Quidenimprodeft, fiomnes te laudent,& confcientia te accufet? autpo-terit obejje, ß omnes derogentQffela confcientiate defendat! Quid igitur dulcim aut quietius bonaconfcientia, qua nec damna, nec verborum contu-melias , nec aliud quidpiam formidat, tefle D.Bernb.
XIV.Et animi voluptas, qux confcientiam rede
fadorum fequitur, Sc eft effedus ex operationsperfedae virtutis, & non impedita, prodiens. in-didit namque Deus animis bominum, ut ex vitahonefte ada internam laetitiarnaccipiant&fva-viter acquiefcant.
X v.A'\x autem font communis Sc felicitatem
tantüm comitantur , dicuntur alias bona fe-cundaria, quae quidem ad felicitatis civilis con-ftitutionem non funt fimpliciter necefTaria> fienim externo alioque bono egeret ad fuam in-
B 2 trin-
qu#vis virtus in fummo gradu , longo nfa 8ca&ionibus crebro iteratis in animo hominisconfirmata, intelligi. Verum fi quis urgeat Ari-ftotelem,cum in fingulari loquatur,ad juftitiamuniverfalem, qu# dicitur omnes virtutes mora*lesincludere. j.Eth.3. infpecierelpexiflea nonrenitimur.
XII.Tertia differenti# ratio, quam defcriptio
propofita indigitat, fumitur å circumftantiatemporis, nimirum in vita perfecta. Duo pr#-fertim h#c verba requirunt. 1. Maturitatem#tatis, non enim in quamlibet#tatemutpotepuerilem, fed judicio conflanti & folido, éxpe-rientia fingulari 8c habitu virtutis confirmatam,felicitas cadit. 2. Virtuofie aérionis continua*tionem , ne, per adiones turpes, quibus ifta fe*licitas Iabefadetur, fiatintermiflio; quin teno-re perpetuo, quantum in hac natur# imbecilli-
fadorum fequitur, 8c eft effedus ex operationeperfedae virtutis, 8c non impedita,prodiens. in-didit namque Deus animis bominum, ut ex vitahonefte ada internam laetitiamaccipiant& fva-viter acquiefcant.
X v.A'\x autem fönt communis 8c felicitatem
tantüm comitantur , dicuntur alias bona fc-cundaria, qüae quidem ad felicitatis civilis con-ftitutionem non funt fimpliciter neceffaria, fienim externo alioque bono egeret ad fuam in-
B 2 trin*
trinfecam perfe&ionem, fümma 8c perfe&iffi-ma non effet; faciunt tarnen ad ejusexiften-tiam, majorem illuftrationem & ornatum, tan-quam inftrumenta. Et funt: libertas, fanitas, di-vitiae & honor. Horum alias in ipfo homine con-fiderantur, ut fanitas & libertas: alias extra ho- .
minem, ut divitiae& honor.XVI.
Libertas eft facultas obeundia&iones å vo-luntate injun&as, in omne externum virtutisobje&um. Et haec libertas nifi aderit, vix quif-piam felicitatem aflequi poterit, quod liberoagendi modo prohibeatur.
XVII.Sanitätern quae eft animi 8c corporis reéta feti
fana conftitutio, ad felicitatis civ. exiftentiamconducere, claret: quia corporis fanitas ad ex-ternos virtutum atftus exercendos, inftrumen-tum eft egregium. unde Pbilifco apud Dionem te-fte,ß quis corpore bené fano utatur, vitamquefinecuris ducere posßt, is omnium eorum, qua ad feli¬citatemfaciunt, fru&utfentit. Hinc egregium il-lud fanitatis encomium. Ecclef.jo.v.iyi6,Sa-nitas& bona conßitutio quolibet auro melior eßyQf corpus validum immenßs opibus: non funt di-vitia, qnamelioresßnt fanitate corporis.
'XVIII:Diximus porro divitias, qua? bona poffeflio«
nis nuncupantur, ad civilem felicitatem pro-movendam requiri, idque tion fine ratione,nam his qui caret, aegre virtutem exercere po-teft; &quod vulgö dieitur: haud facilé emer-gunt , quorum virtutibus res angufta domi ob-ftat. confentit Arift.i, Eth.9. Nicom. inquiens:impoffibile eft aut nonfacile honefta agere, cui opesdefunt.
X I X.Praterea, honorem, quem Valer.Max. vo^
cat uberrimum virtutis alimentum, ad felicita-tis Iplendorem facere, innuimus. ubi notamus,nomen honoris dupliciter ufurpari. 1. Pro ho¬nore interno å virtute immediate profluente,qui dieitur honor meriti; quo virtus cenfeturper fe honore digna, etiamfi nullus ei honoremiftum tribuat. Et hic eft viri honorati proprius,&nullocontemptuminui, aut ulla praeteritio-nis injuria Isedi poteft. 2. Pro honore externo,qui honor figni dieitur, quo quis affe&um fuumin aliquem propter virtutem teftatur.vel ut Cic.eft pramium virtutis judkio ftudioque civiumadaliquem delatum. Non ifta prior; fed hxc pofte-rior honoris fignificatio,ad hunc locum fpeétat.
B 3 Hac
Hac diftindtione honoris ilfud Årift.i, Eth.j.facile ioclarefcit. Honor eft magis honorantis,quam honorati.quod verum fit de honore figni;non vero meriti.
X X.Ad inftrumenta felicitatis referuntur etiam
Gloria, quas eft confientiens laus bonorum auteorum unio de virtute redte judicantium. Cic.I.3. Tufc. quaeft. Vera amicitia, åqua vita com-fmunis dependet tota. Et bona farna, quae efthonefta de nobisexiftimatio. Bona farna red-ditmirtutem illufiriorem, Q? fi non <velmajorem,inquit Bernb.ferm.17. fuper Qant.
Plura fuper hac ardua materia adponere,temporis injuria 8c valetudinis tenuitas prohi-bent. Rogandusmihi es etiam atque etiam Le-étorbenevole, ut conatum hunc meum excu-
fes, ac fingulari tua humanitate fiibleves. Deumter Opt. Max. virtutum fontem & authoremfummum fubmififé fuppliceique rogamus, ut co^gitationes 8c a&iones noftras fecundum redfoe
• rationis prsefcriptum dirigere dignetur. Cui fitlaus 8c honor in fempiterna fecula.
TNopiam AÄagißram artium, quavis atate poß•*hominummemoriam extitiffe, vetußas veré tra-didit.lndemeum animumJubiit confiderare^utrumne iis literarum cultoribus, quorum fpes in optbmcollocata efi admagnam authoritatem evehi, faci-Hus: angloria cupidine accenfis, licetper arduamegeßatis viam enitendum iis fit adAdufas. ±Atquis ignarus ejje poßit eorum , qua nos cotidianusrerum ufus edocet? Confpicamur excelfa indolis in¬genia,auri Ofavitorum bonorumfiducia temera-ria corrumpi. quando ab ipßs rerum primordiisyperplurimos jwvenum falfaperfvafioneinexitiumpracipitatosintelligimus. Sed Tu D O C T IS-sime Dn. candidate cautiusatatemjuvenilem exercendam didicifli: licet tibi ex ipßs in-cunabulis afpera dornt resextiterit, utroquefcil.or-bato parente, adverjaque perpeti fis coa&us. EtJane univerßbujus cußos atque confervatorDeusynon te in illa rerum angufliaperpetuo reliquit, quinpotius meliorem inter hac deßinavit tibi Jortem,optimaque erudttionis honorem titulumque tribuidecrevit. Sufeipe igitur quod voto tibi contin?
git & MdnifeftumdcBrina, egrcgia bac tua difiputatione explanand# ede exemplum. Egoy idque,& jure njctcris amiciüa; & qua par eji ämc dt-fciptina tua olim alumnofierijntimo animi adjeffufaußum hoc ejje