1 O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM VAZIRLIGI SAMARQAND QISHLOQ XO‟JALIK INSTITUTI "OLIY MATEMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI " kafedrasi "INFORMATIKA VA AT" fani TARQATMA MATERIAL Mavzu: AXBOROT JARAYONLARINI ALGORITMLASHLASH VA DASTURLASH Samarqand- 2016
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O„RTA MAXSUS TA‟LIM
VAZIRLIGI
SAMARQAND QISHLOQ XO‟JALIK INSTITUTI
"OLIY MATEMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI" kafedrasi
"INFORMATIKA VA AT" fani
TARQATMA MATERIAL
Mavzu: AXBOROT JARAYONLARINI ALGORITMLASHLASH VA
DASTURLASH
Samarqand- 2016
2
Talabalar “Informatika va axborot texnologiyalari” fanidan amaliy mashg‟ulot
darslarida o‟zlariga berilgan tegishli variant bo‟yicha ushbu tarqatma material
oladilar va topshiriqni bajaradilar.
Tuzuvchilar:
A.Kudratov SamQXI “Oliy matematika va axborot
Texnologiyalari” kafedra o‟qituvchisi.
Taqrizchilar:
H.Akbarov SamQXI “Oliy matematika va axborot
texnologiyalari” kafedra katta o‟qituvchisi.
A.Qayumov TATU Samarqand filiali “Dasturiy injenering”
kafedra assistenti.
3
Mavzu: Axborot jarayonlarini algoritmlashlash va dasturlash
Ishning maqsadi
Dasturlash tillarida ishlash ko‟nikmalarini hosil qilish.
O‟quv savollari
1. Chiziqli hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash
2. Tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash
3. Takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash
4. Ish xaqini hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash
5. Matrisalli hisoblashlarni algoritmlash va dasturlash
I.O‟quv materialining qisqacha mazmuni
1. Chiziqli hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash
Masala1. To‟rtburchakning tonomlari a va b berilgan. Uning peremetri va
yuzini topish dasturi va blok sxemasi tuzilsin.
a) Blok sxemani tuzish
b) Masalani Pascal tilidagi dasturi:
Program chiziqli hisoblash;
Var a, b, p, s: integer;
Begin
Readln(a);
p:= 2*(a+b);
s:= a*b;
Writeln(‘p=’, p);
Writeln(‘S=’, s);
End.
1-rasm
P=2*(a+b)
4
c) Masalani Delphi tilidagi dasturi
Buning uchun bizga Label – 4 ta matn yozishga va natija chiqarishga, Edit – 2 ta:
berilgan to‟rtburchakning tomonlarini kiritishga, Button – 2 ta: natijani hisoblashga
va dasturdan chiqishga komponentalari kerak bo‟ladi.
Shuningdek, ushbu komponentalarning kerakli, mos (caption, font; text; caption)
xususiyatlarini o‟zgartirish mumkin.
Masalani bajarilishi:
1. Delphi dasturini ishga tushiramiz.
2. Bosh menyuning File | New | Application buyrugi yordamida yangi ilova
yaratamiz.
3. Form1 kuydagi elementlarni
joylashtiramiz: (2-rasm)
4. Label1 metkaning Caption xususiyati
kiymatlarini beramiz: “To‟rtburchak
peremetri va yuzini topish”
5. Label2, Label3 metkalarning Caption
xususiyatiga mos ravishda „a=„, „b=‟ larni
kuyamiz.
6. Label4 metkalarning Caption xususiyatiga
mos ravishda qiymat beramiz „NATIJA‟.
7. Edit1, Edit2 elementlarning Text
xususiyatlari kiymatiga bush satr urnatamiz.
8. Button1 va Button2 bugruk tugmalarining Caption xususiyatlariga mos ravishda
„Hisoblash‟ va ‟Chiqish‟ kiymatlar beramiz.
Ushbu o‟zgarishlardan so‟ng Form1
ilovasining ko‟rishishi qo‟yidagicha
o‟zgaradi. (3-rasm)
9. Forma (Form1)dagi tugmalar (Button1 va
Button2) ni ikki marta ketma-ket bosish
orqali kod redaktori (Unit1)ga o‟tiladi va
hisoblash va chiqish dastur kodi kerakli
holatda kursor turgan joyga yoziladi.
10. Masalaning Button1 (Hisoblash)
buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi
ilovasi (4-rasm)
11. Masalaning Button2 (Chiqish) buyruq
tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi ilovasi (5-
rasm)
2-rasm
3-rasm
5
4-rasm 5-rasm
Qo‟yidagi berilgan vazifalarni blok sxemasi va dasturini tuzing (Delphi yoki
Paskal dasturida)
1-vazifa. Geron formulasi bo‟yicha uchburchakning yuzini hisoblash.
2-vazifa.. Uchburchaning ikki tomoni va ular orasidagi burchagi ma‟lum
bo‟lganda, uning yuzini hisoblash
3-vazifa. Kosinuslar teoremasi uchun.
4-vazifa. Viyet teoremasi uchun.
5-vazifa. Asosi to‟g‟ri to‟rtburchakdan iborat kesik piramidaning yon sirti, to‟la
sirti va hajmini hisoblash uchun.
6-vazifa. Asosi to‟g‟ri to‟rtburchakdan iborat prizmaning yon sirti, to‟la sirti va
hajmini hisoblash uchun.
7-vazifa. Asosi to‟g‟ri to‟rtburchakdan iborat piramidaning yon sirti, to‟la sirti
va hajmini hisoblash uchun.
8-vazifa. Asosi to‟g‟ri to‟rtburchakdan iborat kesik piramidaning yon sirti, to‟la
sirti va hajmini hisoblash uchun.
9-vazifa. Asosi rombdan iborat prizmaning yon sirti, to‟la sirti va hajmini
hisoblash uchun.
10-vazifa. Asosi rombdan iborat piramidaning yon sirti, to‟la sirti va hajmini
hisoblash uchun.
procedure
TForm1.Button1Click(Sender:
TObject);
var a,b,p,s:real;
begin
a:=strtofloat(edit1.Text);
b:=strtofloat(edit2.Text);
p:=(a+b)*2;
s:=a*b;
label4.caption:='p='+floattostr(p)
+#13+'s='+floattostr(s);
end;
procedure
TForm1.Button2Click(Sender:
TObject);
begin
form1.Close
end;
6
2. Tarmoqlanuvchi hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash
Masala2. Uchta a, b va c haqiqiy sonlar berilgan. Ulardan kattasini topish dasturi
tuzilsin.
a) Blok sxemani tuzish
b) Masalani Pascal tilidagi dasturi
Program Tarmoqlanuvchi;
var a,b,c,max:real;
begin
read(a,b,c);
if a>b then
max:=a
else
if b>c then
max:=b
else
if c>a then
max:=c
else
max:=a;
writeln('max=',max);
end.
6-rasm
7
c) Masalani Delphi tilidagi dasturi
Buning uchun bizga Label – 5 ta matn yozishga va natija chiqarishga, Edit – 3 ta:
berilgan to‟rtburchakning tomonlarini kiritishga, Button – 3 ta: natijani hisoblashga,
oynani tozalashga va dasturdan chiqishga komponentalari kerak bo‟ladi.
Shuningdek, ushbu komponentalarning kerakli, mos (caption, font; text; caption)
xususiyatlarini o‟zgartirish mumkin.
Masalani bajarilishi:
1. Delphi dasturini ishga tushiramiz.
2. Bosh menyuning File | New | Application
buyrugi yordamida yangi ilova yaratamiz.
3. Form1 kuydagi elementlarni joylashtiramiz:
(7-rasm)
4. Label1 metkaning Caption xususiyati
kiymatlarini beramiz: “Uchta a, b va c haqiqiy
sonlarning kattasini topish”
5. Label2, Label3, Label4 metkalarning
Caption xususiyatiga mos ravishda „a=„, „b=‟,
„c=‟ larni kuyamiz.
6. Label5 metkalarning Caption xususiyatiga
mos ravishda qiymat beramiz „NATIJA‟.
7. Edit1, Edit2 va Edit3 elementlarning Text xususiyatlari kiymatiga bush satr
urnatamiz.
8. Button1, Button2 va Button3 bugruk tugmalarining Caption xususiyatlariga mos
ravishda „Hisoblash ‟, „Tozalash‟ va ‟Chiqish‟ kiymatlar beramiz.
Ushbu o‟zgarishlardan so‟ng Form1 ilovasining ko‟rishishi qo‟yidagicha o‟zgaradi.
(8-rasm)
9. Forma (Form1)dagi tugmalar
(Button1, Button2 va Button3) ni ikki
marta ketma-ket bosish orqali kod
redaktori (Unit1)ga o‟tiladi va hisoblash
va chiqish dastur kodi kerakli holatda
kursor turgan joyga yoziladi.
10. Masalaning Button1 (Hisoblash)
buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi
ilovasi (9-rasm)
11. Masalaning Button2 (Tozalash)
buyruq tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi
ilovasi (10-rasm)
12. Masalaning Button3 (Chiqish) buyruq
tugmasi kod redaktori (Unit1)dagi ilovasi
(11-rasm)
7-rasm
8-rasm
8
Qo‟yidagi berilgan vazifalarni blok sxemasi va dasturini tuzing (Delphi yoki
Paskal dasturida)
1-vazifa. Butun son berilgan. Agar u musbat son bo‟lsa, 1 qo‟shilsin, aks holda son
o‟z holicha chop etilsin.
2-vazifa. x, y haqiqiy sonlar berilgan. min(x, y) ni topish dasturi tuzilsin.
3-vazifa. Butun son berilgan. Agar u musbat son bo‟lsa, 10 qo‟shilsin, aks holda 5
soni ayirilsin va natija chop etilsin.
4-vazifa. x, y, z haqiqiy sonlar berilgan. min(x, y, z) ni topish dasturi tuzilsin.
5-vazifa. Butun son berilgan. Agar u musbat son bo‟lsa 3 qo‟shilsin, manfiy son
bo‟lsa 7 soni ayirilsin, agar son 0 ga teng bo‟lsa 10 soniga almashtirilsin va natija
chop etilsin.
6-vazifa. x, y, z haqiqiy sonlar berilgan. max(x, y, z) ni topish dasturi tuzilsin.
7-vazifa. Uchta butun son berilgan. Bu sonlardan musbatlari soni topilsin va natija
chop etilsin.
8-vazifa. x, y, z haqiqiy sonlar berilgan. max(x+y, y+z, z+x) ni topish dasturi
tuzilsin.
9-vazifa. Beshta butun son berilgan. Bu sonlardan musbatlari va manfiylari soni
topilsin va natija chop etilsin.
10-vazifa. x, y, z haqiqiy sonlar berilgan. max(x+y+z , xyz) ni topish dasturi tuzilsin.
procedure
TForm1.Button1Click(Sender:
TObject);
var a,b,c,max:real;
begin
a:= strtofloat(edit1.Text);
b:= strtofloat(edit2.Text);
c:= strtofloat(edit3.Text);
if a>b then
max:=a
else
if b>c then
max:=b
else
if c>a then
max:=c
else
max:=a;
label5.Caption:='Natija'+#13+'max=
'+floattostr(max);
end;
procedure
TForm1.Button2Click(Sender:
TObject);
begin
form1.edit1.Text:='';
form1.edit2.Text:='';
form1.edit3.Text:='';
form1.label5.Caption:='NATIJA';
end;
procedure
TForm1.Button3Click(Sender:
TObject);
begin
form1.Close
end;
9-rasm
10-rasm
11-rasm
9
3. Takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarini algoritmlash va dasturlash
Masala3.
5
1
3
1k l
lk
lk
eS
misolni hisoblash dasturi tuzilsin.
a) Blok sxemani tuzish b) Masalani Pascal tilidagi dasturi
1. Delphi dasturini ishga tushiramiz.
2. Bosh menyuning File | New | Application buyrugi