Tara, Gala Tayo Sa Region 11,

Tara, Gala Tayo sa Rehiyon 11,

12 at 13!

Paglalakbay sa pamumuno ni Prof. Diolita lazarito

Darren N. Naelgas,

tour guide, LOL

Piliin Mo ang Pilipinas

Rehiyon XI Southern Mindanao

Southern Mindanao is composed of Compostela Valley, Davao del Norte, Davao del Sur and Davao Oriental.

Compostela Valley

Compostela Valley is mainly agricultural while the eastern part is mostly mountainous. Natural attractions include cold springs, cascading falls, butterflies and exotic wildlife. White sand beaches include Copiat Island. The Mansakas, the indigenous natives in Compostela Valley, are known for their native dances, tribal jewelry, and unique musical instruments.

Davao del Norte

Davao del Norte has 32 rivers including the Agusan River. It is home to various cultural minorities including the Mandaya, Nansaka and Dibabaon Tribes, the Maragusan Mansaka at San Mariano, the Dunggas Muslim Village and Aeta settlements at Kapalong. Natural sites include the islands of Talicud, Ligid and Palma Gil, and the Caliclic and Talicud Caves.

Davao City center of travel and trade in the Southern Philippines,

known for the exotic fruit 'durian', the Waling-Waling orchid, the Philippine Eagle and Mt. Apo, the highest peak in the country. Natural attractions include caves, waterfalls, rapids and mountains. Cultural sites include the Davao Museum, UP Mindanao Cultural Center, General Luna Art Gallery, and the T'Boli Weaving Center. Shopping malls and department stores include Shoe Mart, Gaisano Mall of Davao, Victoria Plaza, J.S. Gaisano Citimall, University Mall, New City Commercial Center and Aldevinco Shopping Center.

Davao del Sur

Davao del Sur is rich in agriculture and farms which include fish farms at Kiblawan and Santa Maria, a prawn farm and cocoa plantation in Malita, a sugar mill in Magonoy, a coconut desiccating plant in Santa Cruz and a fruit farm in Mt. Carmel nursery in Bansalan. Natural attractions include Balut Island, Tudaya Falls, Mariscal Beach, Mt. Apo and the Sibulan River.

Davao OrientalDavao Oriental has both historical and natural sites.

Historical sites include Ballestic Island, a fortress built by the Spanish Conquistador Villalobos, and the 17th Century Caraga Catholic Church. Natural attractions include the hot springs at Kalapagan and Pangyan, the islands of Sigaboy, Waniban and Cabugao and Aliwagwag Falls. The 'Tinagong Dagat' or Hidden Sea in San Isidro is a unique natural formation situated 1,000 feet above sea level. Sigaboy Floating in Governor Generosa is an island with the shape of a giant whale. White, gray and black sand beaches include Aroma, Bakayan, Bitoon, Manay and Taragona.

Mga Anyo ng Literatura sa Rehiyon XI

EpikoSalomonPasionVerzoAwit

Bugtong

EPIKOAng literatura ng Ibanag, tulad ng iba pang

literatura sa ibang rehiyon ay nagpapakita ng mga nararamdaman ng mga Cagayanos. Marahil ito ay tuwa, kalungkutan, pag-asa, takot, pagmamahal o di kaya'y hinanakit, ito ay napagpasapasahan na nang isang henerasyon tungo sa isa. Ang isa sa pinaka tanyag na epiko sa Cagayan ay ang kuwento ni Biuag at Malana o "Biuag anni Malana" sa lokal na dayalekto. Ang epiko ay sinimulang isulat sa mga 'bark' ng mga puno at mga bamboo at kinakanta sa mga importanteng okasyon tulad ng kasalan, selebrasyon pagkatapos ng mga mahahabang giyera at iba pa at dahil dito ay napagpasa pasahan na ito, henerasyon sa henerasyon.

Biuag and Malana

Biuag was from Enrile, the southern most part of Cagayan. When he was born, his mother was visited by an exceptionally beautiful woman who silently admired the baby. When it dawned on the child's mother that her visitor was a goddess, she knelt and implored her child with long life.         

SALOMON    Ito ay isang epikong inaawit kasabay ng “cinco-cinco”  o instrumentong may limang kuwerdas tuwing Pasko sa harap ng altar. Ito ay kasama sa salu-salo kung saan may alak, kape, tsokolate, at iba pa. Ang nilalaman nito ay tungkol sa pagkakabuo, pagkapanganak, at buhay ni Jesu Kristo. Sa isang bahagi nang epikong kanta ay makikita ang mga linyang ito:Anni i ibini wagi?(What are you sowing, brother?)

Said the farmer: Batu i paddag gunak ku ibini.(I am sowing pebbles.)

Said Mary: Batu nga imulam, batu nga emmu gataban.(Pebbles that you sow, pebbles that you reap.)

Ayon kay E. Arsenio Manuel, ang mga epiko ay karaniwang nagtataglay ng sumusunod na katangian:(a) kuwentong may kahabaan(b) base sa tradisyong pasalita(c) umiikot sa mga di-natural at kagilagilalas na pangyayari o kabayanihan(d) nasa anyong berso(e) maaaring chanted o kinakanta(f) mayroong ganap at seryosong pakay, kumakatawan o nagpapatunay sa mga paniniwala, tradisyon, o mga gabay sa buhay ng mga tao.

VERZOAng verzo ay katumbas ng coplas ng

mga Espanyol. Ito ay isang awit na may apat na linya at tugma. Karaniwang ginagawa o nililikha ng versista ang verso sa mismong okasyon tulad ng kasal at binyag. Ang verso ay karaniwan ding nagtuturo ng moralidad. Ilang mga halimbawa nito ay ang “ ossse-osse” at “kilingkingan.” 

FILIPINAS

 Filipinas kudda nikaw O! davvucku nga marayaw

Iyawacku nikaw y sikasikacku,Patayacku y panguffucku.

PAKERADDAM

      Nu tangngabak ku y uton      Na nanadagak ku na davvun

      Alle kunna mamipippik y paginango ku

      Nu keraddammakku, nagam mu      Agalak ku la nga agalan

      Y nagam mu maski awan      Tu kunna egga ka la nyo

      A makpaggalagalo.

AWITAng mga awit ay mga kantang para sa pag-

ibig at madalas ang mensaheng dinadala nito ay pangako, pagtatapat, paninigurado, mga pagtuturo at pag-alalay na maibibigay.

 Ang paglawig ng mga kantang galing sa mga Ibanag at ang kumakanta nito ay umabot sa pinakamataas nitong antas

noong panahon kung saan ang mga lalaki o "babbagitolay" ay nanghaharana sa mga babae o "magingnganay" na natitipuhan

nila.

PAGAYAYA

      Pagayaya ay a metallugaring      I pattaradde tam ngamin,      Pagayaya I palu paggia

      Pangawanan ta zigariga,      Pare nakuan tu yao nga gayam,      Makeyawa tam mulamuagang

      Kegafuanan na kapawan      Na ziga nganufulotan.

SALAWIKAINMamatugu ka ta gayan nga manututtu ta matam.

      (You rear a crow that pecks your eyes.)

Awan tu umune ta uton ng ari umuluk ta davvun.      (Nobody goes up who does not come down)

Mammula ka ta mapia, gataban nu noka.      (He who sows goodness, reaps gratitude.)

I buruasi nga inikkao, nu ari atazzi, alawa nikaw.      (Borrowed clothes are either loose or tight.)

Awat tu serbi na ru nga kukua, nu marake i pinangngapangngua.

      (Wealth is useless if character is worthless.)

BUGTONG

Nu magitubang atannang, nu manaddak- alinno.(When it sits, it is tall, when it stands it is small.)Sinni pano y tadday mga babayKanan na baggi na a maguroray - Kandela(Who can be the lovely ladyThat eats her own body - Candle)

Festivals ng region XI Musikahan sa tagum (February 21 to 27) Araw ng Tagum (March 7) Summer Sports Festival (May 15-21) Durian Festival (July 18-August 17) Binuhat Festival (July 20-26) Kaimonan Festival (October 10) Pakaradjan Festival (Oct 29-Nov2) Indayog sa Tagum Dance Congress

Festival Halal Food Festival

Kadayawan Festival

Region XII

Central Mindanao Central Mindanao is known in history

as the site where the Muslim faith was introduced. It is composed of North Cotobato, South Cotobato, Sultan Kudarat and Sarangani.

North CotobatoNorth Cotobato is a province with

diverse, ethnic groups. It is a wildlife haven with places such as New Israel, known for its tame monkeys, Pisan Cave, which has a variety of bats and snakes, and Flortam Hot Spring, dubbed the 'Fountain of Youth' for its healing powers. Kidapawan City and Magpet are the starting points for climbers of Mt. Apo. Remnants of an old Spanish fort can be found in Pikit.

South CotobatoSouth Cotobato is the home province of the T'boli tribe, who are known for their colorful costumes, intricate beadwork, woven baskets, and traditional brass ornaments. Lake Sebu, which is surrounded by rolling hills and waterfalls, is the site of the Lemlunay Cultural Festival every last week of November, and Lake Maughan is the source of 5 big rivers, and is abundant with flora and fauna, including the rare Tigris Butterfly. Mt. Matutum, located in the countryside, is a haven for climbers and trekkers. Waterfalls include Lumabat, Lumakot, Matamos and Narcon.

Sarangani

Sarangani's main attraction is the Sarangani Island which consists of blue lagoons, white sand beaches and tropical rain forest. Other beaches include Siguel and Gumasa, which has been compared to Boracay for its powdery, white sand. Another natural site is the Ayub Caves, where prehistoric pottery were discovered. Tampat is the site of a shrine and ancient tombs of the ruling Sultanates of Maguindanao.

Sultan KudaratSultan Kudarat, named after the great ruler

of Mindanao and Sulu during the 17th Century, is a big producer of food, especially fruits and vegetables. The people consists of Maguindanoans, Tirurays, Hiligaynons, Ilocanos and Cebuanos. Natural attractions include Marquez and Columbio Hot Springs, Lebak Caves, Buluan Lake, and Lebak and Kalamansig Beaches. The Waling-Waling Orchid can also be found in Sultan Kudarat.

Ayon sa papel ni Corazon T. Martin-Roquero na pinamagatang Manobo Oral Literature, ang panitikan na makikita sa bahagi ng SOCCSKSARGEN ay madalas pasalita at naipasa-pasa na sa iba’t ibang henrasyon, gaya rin ng sa iba pang mga pangkat etnikong sa bansa. Ang mga panitikan na matatagpuan dito ay repleksyon ng simpleng pamumuhay ng mga etnikong grupo sa lugar. Kung susuriin nang mabuti, ang kanilang buhay agrikultural, industriyal, at komersyal ang siyang nakaaapekto at lumalaman sa mga kwento na kanilang ipinapasa-pasa.   

Ang kanilang relihiyosong mga paniniwala, panlipunang oryentasyon, pag-iibigan, pagkakaibigan at pakikidigma ay nakadaragdag rin sa maraming paraan ng pagkwekwento ng mga grupong ito.     Ngunit maraming hadlang sa mga grupong tulad ng mga Manobo upang lubusang maipalaganap ang kanilang panitikan. Ilan sa mga ito ay ang illiteracy at ang mga di-kagandahang sitwasyon ng kanilang lipunan. Sa kabila nito, kamangha-mangha pa rin kung paano naipalaganap ng maliliit na grupo sa Rehiyon 12 ang kanilang panitikan. 

    Ilan sa mga halimbawa ng mg kasabihan na mula sa Rehiyon 12 ay:1.    Manobo: De’t talinga te dalan wa’y dot pakpak ka bava.1.    Trans.: Paths have ears and mouths have wings.2.    Manobo: Ka talad ne otang ne kenano palilipati.2.    Trans.: A promise is a debt you must not forget.3.    Manobo: Andai to migalavok neduen baras din.3.    Trans.: He who serves must be rewarded.

     Tulad ng karamihan ng mga rehiyon sa Pilipinas, ang SOCCSKSARGEN ay mayroon ring mga mito. Ang mga mito ay ang sinasabing repleksiyon ng buhay ng isang lugar. Ipinapikita sa mga mito ang pag-usad ng paraan ng pamumuhay, paniniwala, at kaisipan ng isang lahi. Ayon kay Roquero: “They represent a place of development above that which is ordinarily possible to the primitive peasant mind.” Sa mga mito di-umano natin makikita ang pinagsamang galing ng isang malikhaing manunulat at ng isang pilosopo, sapagkat may arte ang pagsasatitik ng mga ito at mayroong malalim na mensaheng nais iparating. Isa sa mga sikat na mito ng rehiyon ay ang Mito ng Mindanao.

MITO    Ang Mito ng Mindanao ay tungkol kay Prinsipe

Maranao ng Lanao at kay Prinsesa Minda. Si Prinsesa Minda ay maingat na pinangangalagaan ng kaniyang ama na si Datu Dipatuwan. Ayon sa datu, ang lahat ng magtatangkang manligaw sa prinsesa ay dapat munang dumaan sa tatlong matinding pagsubok: 1) maibalik ang ikinalat na monggo sa isang sako sa loob ng 12 oras, 2) makuha ang singsing ng datu mula sa ilalim ng dagat, 3) ang makabalik sa ibabaw ng mundo mula sa isang malalim na underground kung saan walang makakapitang bato o puno sa pag-akyat.

    Sa libro na Filipinos Writing: Philippine Literature from the Regions, na tinipon ng Pambansang Alagad ng Sining para sa Literatura na si Bienvendio Lumbera, at kung saan si Christine Godinez-Ortega ang patnugot ng parte ng panitikan sa Mindanao, unang naitala ang mga kantang rebolusyonaryo na kabilang sa mga anyong pampanitik ng Mindanao.     Ang mga kantang rebolusyonaryo ay ang mga awit na nilikha ng mga local na Muslim laban sa mga migranteng pumapasok at siyang nagdudulot ng kaguluhan sa kanilang lugar.     Ilan sa mga nailimbag na halimbawa ay ang O Papanok (O Bird) at ang Bangsamoro (People of Bangsamoro). 

“O Papanok”

O’ papanok aku bu na munota kusasambil ka ingu ko kaganatan I kalidu nu ginawa 

galido su ginawa nu pingganat na labi din su kagganatan 

O’ tayan tu, tayan ku na di kadin bagulyang 

ka mawatan pan I bangaayan ku kokitan ku su palaw ingu su mga masla a kayo

O’ tayan ku, tayan ku na pakabagil kay ginawa ningka Ka gatagat ku su mga wata ta 

meka matay aku na dika bagulyang kagina nakukit ako sa lalan nu mga sahid 

‘‘O Bird”(salin)

If I’m just a bird, then I will fly in the windso that I can leave the burdens I have

It is hard to go, and it is painful for the ones left behind

O’ my dear, my only dearDon’t cry!

I still have a long way to goI’ll pass the mountains and trees

O’ dear, my only dearbe strong in faith

I’ll be leaving our children behind.If I die, don’t you cry

for I passed the way of the righteous.

Mga Tradisyonal na Naratibo sa SOCCSKSARGEN

Molingling  Ang Molingling ay isang tradisyonal na kwento na inilahad ni Tano Bayawan. Ang  kwentong Molingling ay kilalang-kilala sa mga Manobo na nagpapaliwanag sa pinagmulan ng anit—ang mga ipinagbabawal na gawain tulad ng incest at pakikipagrelasyon sa mga hayop at mga ispiritu. Ang mga Manobo ay dapat umiwas sa mga ipinagbabawal na mga gawain na ito, dahil kung hindi, sila ay mapaparusahan ng Inanit, ang ispirito ng anit. Gaya ng kwento sa Genesis kung saan si Adan, ang ama ng santinakpan, ay nagkasala sa buong sambayanan, si Molingling ay nagkasala ng pakikiapid at naapektuhan ang buong bayan na ngayon ay napaparusahan ng anit. 

Ang Buwitre at ang Inahin            Ang buwitre at ang inahin ay tungkol sa isang pagkakaibigan na nasira dahil sa pagiging banidoso ng inahin. Isang araw, ang inahin ay may pupuntahan na handaan. Nang dahil sa kagustuhan na maging pinakamaganda sa handaan, pinuntahan niya aang kaibigang buwitre para hiramin ang isang gintong singsing. Agad naming ipinahiram ng buwitre ang kaniyang pinakaiingat-ingatan niyang singsing, at nagbiling na pakaaalagaan niya ito. 

Pituy            Ang kwentong Pituy ay isang tradisyonal na naratibo ng mga Manobo ng rehiyon 12. Si Pituy ay isang tamad na bata na walang ginawa kundi ngumuya ng nganga. Isang araw, pumunta si Pituy sa tabi ng ilog para hanapin ang isang puno ng nganga. Sa kanyang paggagalugad, nakahanap siya ng isa. Sa kaniyang pag-aakyat, mayroon siyang narinig na boses ng palaka. Ito ay kilala bilang si Otatat, isang mapaglarong palaka.

Ang Humuhuning Ibon at ang Pusa        Ang kwentong ang Humuhining Ibon at ang Pusa ay isang tradisyonal na naratibo na inilahad ni Badette Pescadera. Ito ay tungkol sa isang pusa na nais patayin ang isang ibong humuhuni para kainin. Ngunit, sa kasawiang pald, hindi niya ito mapatay-patay dahil hindi maabot ng pusa ang ibon.         Isang araw, lumanding ang ibon sa isang puno na may maraming bulaklak para kaniyang sipsipin ang sabaw ng mga ito. Agad siyang nakita ng pusa at sinabing, “Ibon, marahil maaring bumaba ka riyan, at aking didilaan ang iyong mga pakpak.”

Ang Paglalakbay ni Sunni        Ang Mga Paglalakbay ni Sunni ay isang tradisyonal na kasaysayan na ibinahagi ni Julian Tungcalan. Nagsisimula ang kwento sa isang mag-asawang sina Ombong at Tumomowan. Nakatira sila sa Dollag sa Tomoggow. Mayroon silang isang anak na lalaki na nagngangalang Sunni. Nang dumating ang araw na kaya ng mag-isip ng wasto ni Sunni, gumawa siya ng isang plano. Sinabi niya sa kaniyang ina, “Nay, Tay, kung ayos lang po ba sa inyo, gaya ng pagiging maayos nito para sa akin, maglilibot po ako sa buong bansa.” At iyon nga ang sinabi ni Sunni, at nagpatuloy siya sa kaniyang plano, dala-dala ang kaniyang backpack na gawa sa kawayan at ang kaniyang mga sibat. At tuluyan niyang nilisan ang kanilang bayan.

Ang Unggoy at ang Pagong            Ang Unggoy at ang Pagong ay isang tradisyonal na naratibo na isinalaysay ni Montira Sia. Tungkol ito sa magkaibigang unggoy at pagong. Isang araw, naglalaro ang pagong sa isang matinik na halaman. Ang sabi ng pagong, “ Mamaya lolokohin ko ang taong nasa likod mo. Pero pansamantala, kakanta muna ako.” At kumanta nga ang pagong, “Ngiya, ngiya may gagwin muna ang pag-i-ihaw, nga, nga, at ako muna ay gagawa ng isang pag-i-ihaw ngiya, ngiya.” Iyon ang ginagawa ng pagong. 

Festivals and Attraction ng Rehiyon XII Historical:

A. Takumi Butai Memorial Shrine

     A monument in honor of Takumi Butai and Japanese soldiers who died here during the Second world War. Takumi was the Provincial Commander of the Japanese forces assigned in Cotabato City. Before he died, he requested that some of his ashes be buried in Cotabato City. This shrine was put up by the Lion's Club of Kyoto, Japan in cooperation with the City Government of Cotabato.

B. Tamontaka Church

     Built in 1872 of Spanish architecture and design. It is the oldest church in the city , a relic of the living past.

A. PC Hill

   A stone fort towering over the city with a height of 90 feet., now houses the Cotabato City Internal Defense Command. This is Cotabato City's famous landmark, this historic hill served as a watch tower for the natives in their defense drive to detect and repel assaults by enemies

Rehiyon XII Festival

Rehiyon XIII CARAGA

Byaheng Mindanao

Butuan…

The Museum

Ang Unang Misa sa Pinas

Balangay Shrine

Mga Simbahan

Byaheng CARAGA

Isa pa, last na to…

Last na talaga to….

Ang mga wikang ginagamit sa iba’t ibang bayan ng Surigao del Norte:

 Alegria-Bicol, Cebuano,Lineyte-Samarnon Basilisa- Bicol, Cebuano, Hiligaynon, Masbateno,

Romblon at Tagalog Dapa- Tagalog, Cebuano, Tinggian o Itneg Cagdinao- Bicol, Cebuano, Tagalog Del Carmen- Tagbanua, Tagalog  Sison- Cebuano, Hiligaynon Tagana- An- Cebuano, Ivatan, Lineyte- samarnon  Pilar- Cebuano, Lineyte- Samarnon, Kastila

 San Isidro- Cebuano, Molbog, Lineyte- Samarnon  Socorro- Cagayan,  Cebuano, Tagalog  Tabajon- Cebuano Tubod- Cebuano. Tagalog  Dinagat- Cebuano. Chavacano, Davaoeno,

Hiligaynon, Marnnao, Kapampangan, Tagalog  San Benito- Aklanon  Surigao City- Agutayano, Batae, Banuanon,

Cebuano, Chinese, Ilocano, Ingles, Maranao, Tagalog

 Mainit- Bicol, Cebuano, Hiligaynon, Ibanag, Ivatan, Tagalog

Mga Bugtong ng Manobo

 Emun edtibasan, nune vasag

Ne edlamabas ne lenew. (Sikan is luvi) If you cannot cut into it, it’sa pool (coconut)

Kesile man guntaanheyan ne ziya nu edluwiti te zizale ( Sikan is tikulan te manuk )

Camote, the inside in which you peel ( Chicken gizzard)

Linew man guntayaan heyan ne nelungut te ligewana ( sikan es mata)

A pool surrounded by fishing poles (the eyes)

Salawikain/Kasabihan Ke etew ne kena edlilingay te impuun din kena

ebpekuuma diya te edtamanan din.

 Ang hind lumingon sa pinanggalingan, hindi makararating sa paroroonan.

  Anoy man tu karabaw na upat tu kubong di paka

hidjas.

 Kung ang kalabaw na may apat na paa’y nagkamali pa, paano pa ang tao

Ka meyades ne ed-ipanenaw ne melaaram ke egkuhuri.

Ang mga taong lumalakad nang matulin, kung madapa at magkasugat ay malalim 

Festivals ng Rehiyon XIII   Abayan Festival  First Easter Mass Celebration  Balangay Festival  Bonok Bonok Maradjao karadjao Festival  Naliyagan Festival  Kahimunan Festival Kaliguan Festival  Kaamulan Festival

SA

EA

MA

T S

A P

AG

PA

MA

TI