Tạp chí văn hiến số 8 năm 2005

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

1/69

Tap ch xut ban hang thangGiy phep hoat ng bao ch s397/GP-BVHTT

to son - tr s:30/79A Ly Nam - Ha NiT: 04.7471896; FAX: 04.7337686Email: [email protected]

Vn phon dn tP.HcM:288B, An Dng Vng,Qun 5, TP.HCMT: 08.8353878

chu nhmHoang Chng

tn Bn pH S Vnh

Pho tn Bn p thn rNguyn ThKhoa

Pho tn Bn pNguyn ThKyNguyn Minh San

gm u hnhVo Thanh Tn

th ky o sonT My Sn - Nguyn Hu Phai

H n Bn pNguyn Nam Khanh - Trn Bang - Mch QuangTrn Vn Kh - Hoang Trinh - Vu Mao - ThaiKim Lan - Pham Th Thanh - Pham Vit Longng Nht Minh - oan Th Tnh - Trng LuThanh Hng - Nguyn Thuyt Phong

trnh byTrn Thng

B 1Tm v ni ng Th Trm, Nguyn Vn Giahy sinh- Anh: NHT ANH

t r ph hnh

Tng cng ty Hang khng Vit NamDoanh nghip sach Thanh NghaTP. H Ch Minh

in Xng in Tin hoc, Ha Ni

Gia: 16.000

VN HINVIT NAM

Vi cac tac gia:Nguyn Khoa im, Nguyn ThKhoa, Pham Quang Ngh, L Manh Hung, Bui DuyTn, Trn Quc Vng, Khuc Ha Linh, L Quang Chn, c, Ly Khc Cung, ThuyThao, H S Vnh, Nguyn Trong Tao, Lm Quang Ngoc, Phan ng Nht, Thanh Mai,Thu Thuy, Trng Lu, Bui Kim Xuyn, Ta Thu Hin, Thun Vit, T My Sn, BchNgoc, L Ba Liu, Hoang Chng, Phng Hoang...

2. Xy dng nha nc phap quyn cua dn,do dn, v dn4.t Nc

10. Giao s Trn Quc Vng - ng vn nh u y, rt gn12. Nhng ngay ng Du trn t nht16. Hai kit tac ngang qua mt i vua20. Ho Khuc va cng cuc xy p nn tchu Quc gia VN30. Hin vt cung nhHu34. Nhac kch tnc ng ln36. Nhng iu

cha noi vnha thQuang Dung42. Mau o cua DngCm Chng52. Lang vn hoa TungLut62. Rt rut vi a c64. Van ly trngthanh Malibu

Ho la cua

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

2/69

VN HINVIT NAM2

- Xin trn trong cam n Chutch nc a danh thi gian chocuc phong vn. Trc ht xinChu tch cho bit cam xuc ca nhnv s kin lch s trong ai nay?

- Rt vui va t hao la mt ngiVit Nam, co mt T quc VitNam nh hm nay. Chung ta athc hin c tm nguyn cuaChu tch H Ch Minh v ai, tnc lin mt dai, moi ngichung sc xy dng t nc Vit

Nam ngay cang ang hoang hn,to ep hn nh mong c cuaNgi.

- Tha Chu tch, k t ngay2/9/1945, Chu tch H Ch Minhoc Tuyn ngn c lp khai sinhra nc Vit Nam Dn chu Cnghoa, ri n ngay 30/4/1975, giai phong hoan toan min Nam,thng nht t nc, a 60 nmtri qua nhng dng nh nhngd m o vn con vang mai.

- Nhng s kin ln trong lchs co tm quan trong su sc va

lu dai, cang tr nn ln hn, nibt hn vi thi gian. Chung ta coth noi nh vy i vi nhng skin nay, bi v no m ra mt kynguyn mi trong lch s dn tcVit Nam, gn lin vi xu th phattrin cua nhn loai.

Tuyn ngn c lp cua Chutch H Ch Minh oc tai Quangtrng Ba nh ngay o la vn banphap ly quan trong u tin khaisinh ra nc Vit Nam Dn chu

Cng hoa, khng nh quyn t doc lp cua nhn dn ta trc toanth gii. Moi ngi con nh saukhi oc Tuyn ngn c lpkhng bao lu, H Chu tch ra lihiu triu toan dn anh thc dnPhap, va cuc khang chin ktthuc bng chin thng in BinPhu lng ly. Ting sung inBin cung bao hiu s sup cuaChu ngha thc dn cu, o cung lacng hin cua nhn dn Vit Nam

H Chu tch oc Tuyn ngn c LptaiQuang trng Ba nh, ngay 2/9/1945.

Xy dngNha ncphap quyncua dn, doNhn ky nm 60 nm ch mn hn tm vQu khnh 2/9 (1945 - 2005), chu h ntrn Ln r l phon vn v y nhlh s u s kn ron ny, v nhn hnhu v kho khn m V Nm v qu bo v, xy dn n.

Chu tch nc Trn c Lng thm nhn dn xa ng Lc, Phu Tho.

ANH:TTX

VN

ANH:TL

S KiN - BNH LUN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

3/69

i vi s nghip giai phong dntc trn th gii.

Th ri My th chn Phap min Nam, pha hoai vic thi hanhhip nh Ginev. Vi t tng"Khng co g quy hn c lp, tdo"cua H Chu tch, nhn dn taa ng ln kin tr cuc khangchin chng My cu nc v cunggian kh va ac lit. Hai mi nmkhang chin chng My cu ncanh dung, kin cng cua nhndn Vit Nam a kt thuc vi cucTng tin cng va ni dy aithng trong mua xun nm 1975,giai phong hoan toan min Namthn yu, hoan thanh cuc cach

mang dn tc dn chu nhn dntrong ca nc.Thng li nay mai mai c

ghi vao s sach nh mt chincng v ai nht trong lch s hangngan nm cua dn tc Vit Nam,ng thi la mt on anh manhvao Chu ngha quc, m ratrin vong tt ep cho s nghipcach mang cua nhn dn th giiu tranh cho hoa bnh, c lpdn tc, dn chu va tin b xa hi

trn pham vi toan th gii. T ync Vit Nam ta non sng mtdai, cach mang nc ta bc vaomt giai oan mi: nh hngXHCN, nhm thc hin muc tiudn giau, nc manh, xa hi cngbng, dn chu, vn minh.

- Xin Chu tch cho bit muc tiuva nhng thanh tu c ban cuavic xy dng mt nha nc phapquyn cua ta hin nay?

- Nha nc ta la mt Nha ncphap quyn. Thc ra, T tng HCh Minh cung a cha ng mtnha nc kiu mi - xy dng mtNha nc phap quyn, mt Nhanc thc s cua dn, do dn va vdn t nhng ngay con hoat ngcach mang gianh chnh quyn. ola mt di san quy bau xy dngmt Nha nc phap quyn. Chon nay, chung ta a co 4 ban Hinphap: Hin phap nm 1946, 1959,1980 va 1992.

Ni dung cac ban Hin phapa khng nh ngay t u tnhcht c ban cua Nha nc ta la

Nha nc Phap quyn cua dn, dodn va v dn. Nha nc ta c bit coi trong xy dng chnhquyn nhn dn va tng cngphap ch XHCN. Sng va lam vic

theo hin phap va phap lut a ivao cuc sng xa hi ngay cang cuth va su sc hn.

- Tha Chu tch, t khi tinhanh cng cuc i mi, vic cungc , hoan thin Nha nc ta trongthi ky CNH, HH t nc theonh hng XHCN cang quantrong hn!

- ung nh vy, t khi tinhanh i mi, nn kinh t th

trng nhiu thanh phn co squan ly cua nha nc ra i, Nhanc ta lun tin hanh hoan thinh thng phap lut phu hp viiu kin mi: phat huy quynlam chu cua nhn dn, tip tuc xydng Nha nc Cng hoa XHCNVit Nam vng manh.

S nghip i mi, xy dngva bao v t nc ang din ratrong iu kin trong nc vaquan h quc t thun li cho s

phat trin. ng thi, t nccung ng trc nhng thach thcln vi nhng nguy c, ma nguyc tut hu v kinh t, cng ngh sovi cac nc xung quanh la nguyc ln nht. iu nay oi hoi phaitip tuc i mi mt cach toandin ca v b rng ln chiu sunhm giai phong trit lc lngsan xut xa hi, phat huy cao moi ngun lc trong va ngoainc nhm thc hin muc tiuCNH, HH t nc.

- Vi t nc hn 80 triu dn,xin Chu tch cho bit anh gia vaitro va v tr cua Vit Nam hin nayra sao?

- i vi nc ta, th ky 20 lath ky cua nhng bin i to ln,th ky u tranh oanh lit gianh laic lp t do, thng nht T qucva xy dng Chu ngha xa hi, thky cua nhng chin cng va thngli co y ngha lch s va thi ai.

Th ky 21 se tip tuc co nhiu bini. Khoa hoc cng ngh co bctin nhay vot, kinh t tri thc co

vai tro ngay cang ni bt. Th giing trc nhiu vn toan cuma khng mt quc gia ring lenao co th t giai quyt nu khngco s hp tac a phng. Ngay

nay, th va lc cua nc ta a lnmanh.

Th gii hiu Vit Nam hn,chung ta ang tin ln trn conng hi nhp phat trin, ola xu th cua thi ai. Chung ta cotim nng to ln v tai nguyn, laong. Nhn dn ta co phm chttt ep, tnh hnh chnh tr - xa hic ban n nh, o la iu kin cho tc tng trng kinh t cuata cao trong nhng nm gn y.

Vit Nam a gop phn khng nhotrong vic gi gn hoa bnh va nnh trong khu vc va trn thgii.

Chung ta a tch cc tham giavao cac vn toan cu nh xoaoi, giam ngheo, phong chng cacdch bnh him ngheo, chngkhung b, phong chng thin taibao v mi trng, ung h va tchcc tham gia vao cuc u tranhchng chin tranh cua nhn dn

th gii. Chc chn la vai tro, v trcua Vit Nam trn trng quc tva khu vc a va ngay cang ckhng nh.

- Co thtom lc iu g trong"60 nm CHXHCN Vit Nam",tha Chu tch?

- Qua thc tin cach mang VitNam, cuc Cach mang thang Tamv ai, dn n vic thanh lp ncVit Nam Dn chu Cng hoa, nayla nc Cng hoa Xa hi Chungha Vit Nam mai mai la mtmc son choi loi, m u mt thiai mi - Thi ai H Ch Minhquang vinh, trn con ng tinln cua dn tc ta. Tt ca nhngiu ky diu nay bt ngun t Ttng thin tai H Ch Minh va ts lanh ao ung n cua angCng san Vit Nam - ngi lanhao, t chc moi thng li cuanhn dn Vit Nam.v

(Theo TTXVN)

VN HINVIT NAM 3

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

4/69

VN HINVIT NAM4

Nhng ngi v nh chng con gop cho t Nc nhng nui Vong PhuCp v chng yu nhau gop nn hon Trng MaiGot nga cua Thanh Giong i qua con trm ao m lai.

Chn mi chn con voi gop mnh dng t T Hung VngNhng con rng nm im gop dong sng xanh thmNgi hoc tro ngheo gop cho t Nc mnh nui But, non Nghin.Con coc, con ga qu hng cung gop cho Ha Long thanh thng canhNhng ngi dn nao a gop tn ng c, ng Trang, Ba en, Ba imVa u trn khp rung ng go baiChng mang mt dang hnh, mt ao c, mt li sng ng chai t Nc sau 4000 nm i u ta cung thyNhng cuc i a hoa nui sng ta...Em i em

Hay nhn rt xaVao 4000 nm t NcNm thang nao cung ngi ngi lp lpCon gai, con trai bng tui chung taCn cu lam lungKhi co gic ngi con trai ra trnNgi con gai tr v nui cai cung conNgay gic n nha th an ba cung anhNhiu ngi a tr thanh anh hungNhiu anh hung ca anh va em u nhNhng em bit khngCo bit bao ngi con gai, con traiTrong 4000 lp ngi ging ta la tuiHo a sng va chtGian d va bnh tmKhng ai nh mt t tnNhng ho a lam ra t NcHo gi va truyn cho ta hat lua ta trngHo chuyn la qua mi nha, t hon than qua con cuiHo truyn giong iu mnh cho con tp noiHo ganh theo tn xa, tn lang trong mi chuyn di dn

Ho p p be b cho ngi sau trng cy hai traiCo ngoai xm th chng ngoai xm

T NC

Vong phu, g,Ta Quang Bao.

S KiN - BNH LUN

NGUYN KHOA IM

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

5/69

VN HINVIT NAM 5

Co ni thu th vung ln anh bait Nc nay la t Nc cua Nhn dnt Nc cua Nhn dn, t Nc cua ca dao thn thoaiDay anh bit "yu em t thu trong ni"Bit quy cng cm vang nhng ngay ln liBit trng tre i ngay thanh gyi tra thu ma khng s dai lui nhng dong sng bt nc t uMa khi v t Nc mnh th bt ln cu hatNgi n hat khi cheo o, keo thuyn vt thac

Gi trm mau trn trm dang sng xuiNgi day ta ngheo n chao n rauBit n t anh la cai liCai cuc, con dao, anh la cai tuiChen ru anh la cn moi, cn auCon nm nang tre anh la cai chtanh la cai ret la n ming truanh la thung lung xm mnh xm mtanh la thng gic la chuyn Trang QuynhNhng la lung thay, nhn dn thng minhKhng h la ta du ca dao, c tchTa ln ln bng nim tin rt thtBit bao nhiu hanh phuc co trn iDu phai khi cay ng dp vuiRng c Tm cung v lam hoang huCy khchua co ai bang n uChim n ri tra ngon ngot cho tat ai ci cn th ngi se n hoaHoa cua t, ngi trng cy dng caKhi ta n go ln tng canh caTh tin yu ngay thng on ta vaoTa nghen ngao, t Nc Vit Nam i!...

(Trch t trng ca Mt ng khat vong).

Giong, sn mai,Nguyn T Nghim.

Hu gao khanh chin,thach cao, inh Ru.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

6/69

VN HINVIT NAM6

DiN aN VN HIN

Ho la cua tt cachung tath l nh em u bnh My nh Whehurs n H N "ron h n

sm nh o h" nh ho h v nh b Don No trm, me un l s, b s n thuy trm v h Bu No Hn, v nh quy phm,l s Nuyn Vn g. gn 35 nm nn nu, n h un nh ky un thuy trm v 50 m nh u Nuyn Vn g, h su hn 3 hnln l v hn nhn u h l s phn nm x, Fred vRober l nhn phn o v nhn huyn bn (Fred hn l

lu s v Rober l huyn rn vn dn) sn ny V Nm.Ho r non lon mun b hm nhu u v h on n m 35 nmqu ho r nn m, non lon r l mnh Ph, n v ho l n v hn nnh rn r ny, n up ho nhn r ve epuy v u n - on n VN v s v lyu u hn rnh n bo m chnh phu My y r V Nm

Fred va ch Hin - v lit s Nguyn Vn Gia trc ni anh Gia hy sinh.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

7/69

NGUYN TH KHOA

R

a on anh em Whitehursttai sn bay Ni Bai, ngoaigia nh ch ng Thuy

Trm va anh Vn Gia, cac phongvin cua truyn hnh VN, Hangphim thi s tai liu T, PV baoLao ng va bao Tui tre, con conhng nha vn, nha bao, nha quayphim cung chin trng khu 5 vich Trm va anh Gia nm xa.Fred va Robert rt vui khi gp mtcac ch Phng, Hin, Kim, em cuach Thuy Trm, cung nh ch NgocHin, v cua anh Vn Gia, nhngngi nh a tr thanh rut tht t

nhng ngay cui thang 4 nm nayqua trao i th t trn email,nhng ho rt bt ng va Fred a

bt khoc khi bit ra on ho con conhng ngi tng cm sungchng My trn chnh manh t,c Ph, Quang Ngai thu nao.PV My Hng, bao Lao ng, hoingay Fred: "V sao ng lai khoc khi bt tay nhng ngi nay". Frednhn c nha bao tre, nhe nhangnoi: "Ban con tre qua, co le cha bit chin tranh la g, nn chahiu c u". Nhng ngay hmsau, co thi gian tro chuyn ringvi My Hng khi n thp hngban th anh Nguyn Vn Gia tai

nha con trai anh, Fred giai thch:"Hm qua, ban co hoi ti tai sao tilai khoc khi nhn thy nhng

phong vin Vit cng nm xa rasn bay on ti. Ti a ngh viu o n tn sang nay. Nhngngi ma co luc ti a nh githo, gi lai bt tay ti. Ngi phu

n co con gai a hy sinh v qunMy, gi lai nhn ti lam con nui.Tai sao chung ti lai n y, laigy chin trn t nc nay?Trong chin tranh, chung ti lanhng ngi lnh, mang trn lngcai bal ng an dc va thcphm, khng m bal ra, chungti se cht. Sau chin tranh, balcua chung ti y ky nim va vcuc mu sinh, v gia nh, v con,ti phai lun lun ong bal lai,

bi nu m ra, ky nim se nhnchm ti trong nc mt. Nhngkhi ti Ni Bai, gp nhng ngi

tng la i phng, cai bal a tng bt np va ti khng lam sao

ngn ni nc mt".Kem theo li giai thch, Fred

a cho My Hng mt bai vit cuaanh, "Ban hay oc bai vit nay cuati, ban se bit trong bal cua ticha nhng ky nim g". Bai vitcua Fred co ta "Hnh hai cuamt cuc chin", trong o anh klai nhng iu mt thy tai nghetrong cuc hanh qun u tin anhtham gia tai VN, mt trn can mmau cua qun i My vao mt

lang qu c Ph, ni ch ThuyTrm, anh Gia hy sinh. Ch trong 5trang giy kh A4, Fred a ghi lai

day c nhng iu khung khipnht cua chin tranh va ti ac anhtrc tip chng kin trong trn cano ma co le bt c ai c oc nocung khng khoi kinh hoang. Kt

thuc bai vit cua Fred la nhngdong ht sc au n: "Ti vaanh i s thanh bnh vnh culy hnh anh mt em be b nngchn, mt ngi lnh mt tr, mtngi me cht chay trong t thcanh tay vn ra l y a conth cung sp b la thiu nhmnh, ting gm ru cua khu phao20mm va anh chp in cung cuabom napalm... Gi y, ti a nhnthy ro. Ti a thy rt ro. Ti thy

rt ro, ti athy ro...".oc nhng dong hi c trncua Fred, ta hiu v sao Fred tng

tm s vi ch Kim Trm quaemail rng sau 3 nm tham chin

VN, tr v nha, thn th anh ch bthng chut t nhng trai tim th btn thng nng n. Va ta cunghiu v sao hai anh em cu binhWhitehurst a khoc nhiu thtrong mt tun ngn ngui tr laiVN. Trc m ch Thuy tai Nghatrang T Lim, Fred nc ln nhiuln va p tay xung t tm tcnh mt a tre: "Tai sao, tai saomt con ngi ang sng nh chlai cht?". Bn hang rao dm but

thn Thanh Sn, Ph Cng, cPh, ni nhn dn a phng chobit anh Vn Gia a b trc thng

VN HINVIT NAM 7

Fred va ngi dn Ph Cng. Robert va nhng tm anh cua lit s Nguyn Vn Gia.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

8/69

VN HINVIT NAM8

DiN aN VN HIN

My bn cht, khi ch Hin vt vakhoc than, Fred m ly ch trong

tay, ran rua nc mt va nghenngao: "Trai tim ti ang b vo nat,ti cung khng chu ng cna ri". Khng bc trc nh Fred,Robert tach ra khoi am ng,ng bn mt bui tre, lng le launc mt. Nhng giot nc mtxot xa, n hn, khng cung, cua haingi My, trc la ke thu va naya la nhng ngi ban thn thitcua chung ta...

Thc ra th ho a tr thanh bancua chung ta t rt lu ri, t 35nm trc, t cai ngay ma Fednhn c quyn nht ky cua bacs ng Thuy Trm t tay mtngi lnh nguy Sai Gon, Thngs Nguyn Trung Hiu, phin dchcua n v va la ban thn cua anh.Fred vn nh rt ro cai ngay o,ta nh no ch va xay ra. Hm y,n v tham bao cua anh nhnc rt nhiu tai liu thu ccua i phng, sau khi phn loai,gi lai cac tai liu co gia tr qun s

va cht ng nhng g con lai thiu huy. Trong khi Fred angt tai liu th Nguyn Trung Hiu

n bn anh, tay cm cun s nhtky cua ng Thuy Trm, th thm:

"Fred, ng t cun s nay, banthn no a co la".Ngac nhin trc li ngh

cua ngi ban Vit, mt nghrt co th gy nguy him cho cahai, Fred tin cun s nay co g cbit lm nn Nguyn Trung Hiumi yu cu anh gi lai. Nhngm sau o, khi c NguynTrung Hiu bt u dch cho nghenhng dong nht ky cua ch Thuy,Fred hiu, ung nh Hiu noi,cun s ma anh ang gi chatrong no ca mt ngon la ln,ngon la bng sang t tm hnmt phu ntuyt vi nhn ai,dung cam va chc chn o la mtngi anh hung.

Vng, by gi, sau khi nht kycua ng Thuy Trm c cngb va qua hi c cua nhng ngia sng va chin u cung ch trnmanh t c Ph nm xa,chung ta u bit ch Thuy la mtanh hung. Nhng t 35 nm trc,

trc ht la Nguyn Trung Hiuva sau o la Fred, t bn kia chintuyn, a tng ngng m ch nh

th, du khi o ch la ke thu cua ho.Ring Fred sau khi co c tp

nht ky cua ch, co ln nghe mtngi lnh My k v mt trnchin u la lung cua n v anh tagm 120 tay sung vi mt phu nVit cng, ngi mt mnh vi mtkhu sung ban t ng a chinu ngn qun My bao v cacng i mnh mt bnh xamin ty c Ph va b bn cht vkhng chu u hang, anh nghngi phu n anh hung o nhtnh la tac gia tp nht ky anhang gi. Bi anh tin rng, ngThuy Trm chc chn a chtung nh ch sng, hoan toankhng v ky, hoan toan dng hin.Cai cht cua ng Thuy Trm chon gi vn con la mt b mt,nhng nhiu ngi cho rng cuchuyn cua Fred v trn chin ucui cung cua ch la gn vi s thtnht.

Khi ngi trn tau Thng Nhttr v Quang Ngai, n cm nmmui vng cung chung ti, nhng

nha bao, nha quay phim cungchin trng khu 5 nm xa vianh Vn Gia, ch Thuy Trm, Fred

Nhng giot nc mt trc m lit s ng Thuy Trm. Me ch ng Thuy Trm tai nh nui ni con mnh hy sinh.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

9/69

VN HINVIT NAM 9

noi rng hai cun nht ky cua chThuy a giup anh hiu c ncMy a anh sang Vit Nam la anh nhau vi ai va khi y du conrt tre, Fred a cam thy nc My

cua anh khng th thng trongcuc chin khi i phng lanhng con ngi nh ch Thuy,nhng con ngi co kha nng chung bt c kho khn th thachnao va sn sang cht bao v tdo cua t nc ho. Vi Fred, t 35nm trc, mt con ngi ht mcyu thng ng loai, bit chinu, hy sinh qun mnh v moingi, v T quc mnh nh chThuy la mt con ngi c bit,

mt anh hung khng ch cua VNma con la cua th gii. My ngaysang Ha Ni va qua, c bit cuth v cuc sng va s hy sinh cuaanh Nguyn Vn Gia, ngi chucua 50 tm anh va chic may anhCanon b an xuyn thung ngknh ma Fred a gn gi cung nhtky cua ch Thuy, th Fred mi bitanh Gia cung c bit, cung anhhung nh ch Thuy Trm. TheoFred, khng th noi khac v mtnha quay phim c ao tao tLin X, va v nc va va civ c t ngay, a xung phongngay vao chin trng tham giacuc chin u cua t nc, khibnh tt, a c cho v Ha Niiu tr, vn xin lai thm, xungtn c Ph co nhng thcphim v vung t ac lit nht cuachin tranh nay va a hy sinh taiy, lai tai Ha Ni ngi v treep va a con th ma anh chabit mt.

Robert, ngi anh ca trong gianh Whithurst, tng la lnh haiqun ong ng bng sng CuLong cung thi gian Fred VN, cov ngi Long Xuyn, ngi matrong sut mt tun l co mt VN va qua luc nao cung m khkh trn tay cp tai liu co tmanh ln cua ch Trm ngoai ba vabn trong la tp nht ky a cchnh anh dch ra ting Anh va 50tm anh cua lit s Nguyn Vn

Gia, k rng t khi v nc, cungoc va dch toan b hai quynnht ky cua Thuy Trm vi em trai

mnh, anh va Fred dng nh atr thanh nhng con ngi khac.Theo Robert, tp nht ky khngnhng giup cac anh hiu ro s vly va gian di cua cuc chin ma

nc My gy ra VN, cuc china git nhng ngi con gai tuytvi nh ch Thuy, ma con em ncho ho nhng bai hoc su xa vdanh d, v tinh thn trach nhimva v tha, v s tn tuy, ht mnhvi s nghip, v tnh yu chungthuy va c hy sinh, co ngha la ttca nhng g cn cho mt ngi coth sng tt vi moi ngi. "Ch langi thy, ngi ch cua ti",Fred a noi vi Ta Bch Loan trong

cuc i thoai trong chng trnh"Ngi ng thi" cua VTVchiu 9/8/2005 nh vy. TheoFred, nhng trang nht ky cua chThuy co anh hng rt ln ti vicanh tr thanh mt ngi an ngdung cam, khng chu ngi ynkhi nhn thy sai trai va quay lnglai vi sai trai. Ngi tin s hoahoc va lut s cu binh trongchin tranh VN nay tng rt niting nc My va th gii bi adam kin ca Tng thng My, Tnglut s, Giam c FBI, B T phap,Chnh phu My va a thng trongtt ca cac vu kin o.

Trong cuc giao lu vi hn1.000 thanh nin Quang Ngai m12/8, Robert cung noi vi cac bantre rng chc chn mi ngi tretui, du bn b nao cua aidng, u co th tm thy trong"Nht ky ng Thuy Trm"nhngg tht thit thn vi cuc sng cuamnh, nhng dong nht ky ThuyTrm vit cho ring mnh nhngco sc ku goi tuyt vi vi tt camoi ngi.

Mt ngay trc khi ri QuangNgai tr v Ha Ni ln ngv My sang 15/8, trong cuchuyn vi chung ti tai phongkhach cua khach san Sng Tra, thxa Quang Ngai, Fred lai rng rngnc mt. Anh gi trang cui tpnht ky cua ch Thuy, ch chungti oc hai cu th cua ch:

By gi tri bin mnh mngBac i, bac co thu long tre thy la hai cu th ch Thuy

vit vao luc kho khn nht cuacuc i, ngay 20/6/1970, trckhi ch hy sinh mt ngay. o la khi

bnh xa a b l, nhng ngikhoe manh cung chnh tr vin i

tm a im mi a 10 ngay macha tr lai. Bnh xa ch con chcung hai ngi phu n khac vanm thng binh nng. Gao chcon u mt bui cui cung, khngth thng binh oi, ch bucphai hai ch Lanh va Xng vtsui i tm lng thc. Nhn haing i xn qun li qua dongnc chay, con lai mt mnh bnsui, t nhin nc mt ch rngrng va bt giac ch oc ln hai cu

th o cho chnh mnh.Fred trm ngm: "Ti nh vaonm 1969, khi ti ang cn cCam Ranh th nghe tin Chu tchH Ch Minh t trn. S quan va binh s My chung ti mng lm,bi ai cung ngh nu Cu H khngcon th My t se nhanh chongchin thng. Nhng chung ti akhng hiu v sao Vit cng khngnhng khng yu i sau khi CuH mt ma ngc lai. Khi occ nht ky cua ch Thuy va bygi, sau mt tun tr lai VN, th tia hiu: Cu H a tao c nhnglp ngi k tip nhau nguynsng theo tm gng qun mnh vnc v dn cua Ngi. Cu H mtnhng tinh thn cua Cu bt ttrong tm hn va hanh ng cuanhng ng Thuy Trm, NguynVn Gia... Bi vy, VN khng chco mt H Ch Minh ma co hangtriu H Ch Minh. Nc My athua co le v th".

Nha lam phim Neil, ngi atheo anh em Whitehurst n VN khi s mt b phim vi sknh trong va chn tht nht saocho xng ang vi cu chuyn vch Trm, anh Gia th noi vichung ti rng cu chuyn v cunnht ky cua bac s ng ThuyTrm va nhng tm anh cua nhaquay phim Nguyn Vn Gia chakt thuc. Theo mt ngha nao o,no ch mi bt u, bi theo anh,

by gi, "Ho la cua tt ca chungta"...v

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

10/69

VN HINVIT NAM10

PHAM QUANG NGH

Vao luc nay, khi ngi vitnhng dong ch nay, tithy ng nh ang hinhin trc moi ngi, trong b

qun ao ht sc bnh d, i lai noici, nhm nhi hng tra, tha hntrong khoi thuc... phong trngia th gian...

Ti thuc nhng ngi maymn c la hoc tro cua ng,c nghe ng giang nhng baigiang rt hay v khao c, v lchs c ai Vit Nam, c ng trctip hng dn i khai qut khaoc Trung Mau, T Lim - HaNi. Nhng nm Khoa S cuaTrng ai hoc Tng hp s tan

ln ai T, Thai Nguyn, tnhthy tro trong nhng nm thangchin tranh lai trong ti nhng

ky nim v cung ep e. Cho dudn gian vn thng v "ncchay a mon", thi gian cho du coxoa i nhiu du tch ni TraiChui, m Sui bn dong sngCng nm xa nhng nhng ky

nim v ngi thy tai hoa va sini trong ti vn mi tinh khi.Ngay y, gia nhng nm 60

th ky trc, thy Vng con rttre, song tn tui va uy tn khoahoc cua ng a c tnh bng rtnhiu cng trnh nghin cu co giatr, bng nhng b sach giao khoa, bng vn kin thc uyn thm,bng s thng thao ting Nga, chHan... ng xng ang cxp vao hang nhng ngi thy,nhng Giao s tiu biu nht cua

Trng ai hoc Tng hp. Ngayy, ti va nhiu ban be cung lpcon non dai lm. Mt trong nhng

cai non dai v cung ang trach lakhi c phn v hoc Khoa S,nhiu ngi trong lp ti c nhtmc lam n xin chuyn khoa.Trong chung ti co nhng ngicoi vic phai vao hoc Khoa Lch s

la thua kem ban be. Luc o, chungti cha kp bit, chnh chung tila nhng ngi thc s may mn.May mn ch khng ch choc mt mn xng danh la khoahoc, mt khoa hoc i su nghincu v qua trnh ra i va phattrin cua xa hi loai ngi va cuacac quc gia, dn tc; c nhnngm "chn dung lch s" vi bitbao khun mt v nhn a i quacac thi ai va dn dt nhn loaitin ln tng bc, tng bc; la

c hoc lch s oai hung cua dntc Vit Nam vi bit bao trangvang choi loi. o la mt trong

tn go s trn Qu Vn r hnbu rn v o vnh hn

bn be, n hn v ho ro un lon bo r nhnh v nm yuknh v hn su s. Du nh, qun h n n bun,rn bo h un ro nhn don v y m n v luyn .Nhu n mun no l n b v n - m s ron nhom "tru" u ln s V Nm; m nh o phon n dnh hu gos u n kh n on r re; m nh nhn u, nh kho hobh kho hn u; m u hn rm n rnh, o rnh, hnnhn b bo; m n n phon ron phn php nhn u

ln nnh, uyn - vn ho..., v n on l m n hy su nu n ho ho ro v lon n uy, sy m hn dn ho snhp o o v nhn u kho ho.

VNH BIT GIAO S TRN QUC VNG

ng vn nhang u y,rt gn...

DiN aN VN HIN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

11/69

VN HINVIT NAM 11

nhng mn khoa hoc giup cho conngi co th nhn xuyn qua ctng tng t a, my mu va moichng ngai cua thi gian; lamsang to tng bc i cua lch s

du trai qua bit my thng trm,luc oai hung, khi bi thng -nhng iu ma ngay ca nhngmn khoa hoc t nhin vi bitbao phong th nghim s va titn cung kho nhn thu c.

Tht la hanh phuc cho chungti ngay y. Thy Vng cung cacthy trong b t: thy Lm, thyL, thy Tn va nhiu thy c giaokhac a la b cho chung ti.Cac thy nh nhng v sao lplanh trn bu tri khoa hoc cua

nc nha dn dt chung ti trncon ng hoc hanh, hng

nghip.Chung ti, qua tht co nhngluc a c ban be nhn ngm vianh mt y c ao, ghen t bichung ti la nhng ngi chng cai oai danh cua Thy. Ban be ao c, ghen t khng phai vchung ti co c iu g o phipham ma v c la hoc tro cuanhng ngi thy rt ni ting.

Sinh thi, Giao s Trn QucVng la ngi c ban be, ngnghip va nht la hoc tro v cung

yu quy. T nhng nm thang utin. ng ng trn buc giangdi chin hao anh My nm xa,

hay nhng ln thy tro gp nhau nc ngoai, tai cac hi ngh, hithao, din an khoa hoc quc t,cho ti nhng ngay cui cung nmtrn ging bnh, cac th h hoc

tro, ban be lun t tu bn ng. Vaap lai, ng lun danh cho cac hoctro cua mnh tnh yu thng mthm va lun khuyn khch tronui dng mt y ch, mt tnhyu nng nan i vi b mn lchs va nim t hao v lch s tnc chung ta.

Khng bit liu co qua li khinoi ng a danh cho khoa hoc,cho b mn lch s mt tnh yu vcung ln lao, ln hn ng yuchnh ban thn mnh.

Khi ng va nm xung, trongs cac bai vit v ng, nha th

Thanh Thao a co nhng dongtht tinh va tht hom. Thanh Thaokhng ch yu knh goi ng la mtngh s s hoc ma con goi ngbng mt quy danh "Ky nhn", ma"cht Ky" ng chnh la kha nngkham pha, phat hin ra rt nhiuiu ky la. Nhng cai "ky" nay vnrt gn gui quanh ta nhng vinhng ngi thng khng phaid g phat hin hay goi tn rac. Co c kha nng o, ngoaitai nng thin phu, ng la mt

ngi oc nhiu, i nhiu, nghnhiu; sut i lao ng khngngi ngh, lun lun mun c

chu du khp th gian tm toithng thc va kham pha xa hi,thin nhin, kham pha con ngi.

Giao s Trn Quc Vng, mtcon ngi tai hoa, vit hay, noi

gioi. ng va co kha nng thu hut,tip nhn ht sc ln lao, lai va cokha nng lan toa, hp dn manhme i vi moi ngi. Ti a cnhiu ln nghe ng giang, ngheng noi khng cn bai vit, khngcn giy t, s sach ma vn hunghn, khuc chit; vn dn ra chang loat t liu, s kin, s liuchnh xac n kinh ngac. Vnchng va t duy cua ng chngnhng thu tom c nhng caitinh hoa, c sc nht trong truyn

thng vn hoa dn gian, cuanhng kinh nghim c uc ktt hang nghn nm lch s, ma conmang rt m du n, phong cachca nhn trong s phat hin, khampha. Ngh nh ng, co th conhiu ngi ngh c. Noi va vitra c nh ng, th khng comy ngi. Vn chng, tac phm,ngn ng cua ng du chung ta btgp trn cac trang tap ch khoahoc, giao trnh hay trong cac baiph bnh, tiu lun ng trn baoch, du cha oc ti dong cui ghitn tac gia, chung ta vn co th bito la vn, la bai cua Giao s TrnQuc Vng. ng tht s la mtngi ma tai nng, phong cach, catnh lun in c du n ring,m net ln tng trang vit; la mtnha s hoc, mt Giao s, mtngi thy rt bnh d, bnh d nmc co th ngh rng ng la mtGiao s dng nh rt t... "chtGiao s", nu hiu Giao s lun

phai la ngi han lm, ao mao,thch noi nhng iu cao xa vanhiu khi... kho hiu.

Sinh thi, tn tui Giao s TrnQuc Vng lun c gn trncao cua tm bin phong danh vkhoa hoc, nhng ng lun langi thch ng gia moi ngi,hay noi ung hn, ng lun cmoi ngi ng vy quanh. Co lev th, s ra i cua ng va gi lns trng vng, lai va cam thynh ng vn ang u y rt

gn, nht la trong tm kham munvan hoc sinh thn yu cua ng.v

ANH:TL

Giao s Trn Quc Vng.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

12/69

VN HINVIT NAM12

T TRONG Di SaN

L MANH HUNGLondon, Anh

Giai oan khokhn

Thi gian Phan BiChu va nhom chn hocsinh Vit Nam u tin nsng tai Nht Ban c coila giai oan rt kho khn.Nm u tin, ho a phaitrai qua mt mua ng oiret va cc ky kho khn taiYokohama.

Trong hi ky cua ng,Phan Bi Chu a k laithi gian nay nh sau:"Chung ti phai chay vay sng. Chung ti ch cohai ba n mt ngay - cmmt chut mui va vai lync tra. Chung ti sngcc kh trong mt khoangnho ni tro. Mua ngn, tuyt ri tng mangln va go lanh thi ret thyti tn sng tuy. Khi ri

khoi nc, khng co aitrong chung ti mang theoqun ao lanh ca. Thiu n,thiu mc, chung ti ch concach ngi run ry.

Theo ng ThngMinh t Tokyo, ngay2/5/1908, anh Trn ngPhong, mt thanh ninng Du con nha giau,ngi tng giup nhiu tin bac cho cu Phan a t sat.Anh mong tin nha gi tinmai khng c, va vtrach nhim nng n, vah then vi anh em... nnkhi moi ngi i hoc, nhamt mnh anh a t sat, mau bit rng th t b Phaptch thu va nhiu ngi bbt v nhng la th o.

Vic t chc sao chonhom hoc sinh Vit Namnay hoc bn Nht cung lamt vn kho khn. Cactrng Nht khng dyting Nht cho ngi nc

un 100 nm r y, nh yun Phn B chu (1867-1940) sn Nh Bn, m u Phon

ro n Du 1905 n 1908.Vo u hn 8 ny ho munnh l sn hn 9, nhnhn u V Nm v Nh Bnse h m h ho v phonro n Du nh Nh an,qu hn u u Phn B chu.

ng Dunhng ngaytrn t Nht

Ch s Phan Bi Chu.

Bao ch Nht Ban vit v Phan Bi Chu va

Phong trao ng Du.

Phan Bi Chu (bn phai) va Hoang thn Cng .

ANH:TL

ANH:TL

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

13/69

ngoai, nhng noi chung, cu Phan BiChu co ve a t chc cho nhng hocsinh nay hoc ting Nht bn ngoai khanhanh chong va sau o ng a gi cbn hoc sinh vao hoc tai Chn Vu hoc

hiu (Shimbu Gakko) - mt trng aihoc qun s cua Nht vi chng trnh 5nm hun luyn sy quan.

Nhng sau o, tng FukushimaYasumata, Hiu trng trng naykhng chu nhn thm hoc sinh VitNam na v e ngai phan ng cua Phaptrc vic Nht nhn hoc sinh Vit Namvao hoc tai trng sy quan chnh thccua Nht. Thanh ra s con lai phai i hoctrng ng Vn th vin (DobunShoin) mt trng hoc c thanh lp

chnh hun luyn du hoc sinh TrungQuc va nhng hoc sinh ng A khacdo Kashiwara Buntaro, mt nha cachmang Nht chu trng lin A thanh lp.

Chng trnh cua ng Vn th vinphn chnh la vn hoa, nhng co nhnglp hun luyn qun s c t chcvao bui chiu. Nhng hoc sinh u sauphn ln la hoc tai trng ng Vnnay, tuy rng co mt s nho i hoc nhng trng khac tai Nht.

Mt trong nhng hoat ng cho thyquan im dn chu cua Phan Bi Chula vic ng t chc Vit Nam Cng Hinhi vao thang 10/1907 tp cho cac hocsinh Vit Nam tai Nht cach sinh hoatdn chu va xoa bo nhng phn bita phng.

Tt ca nhng hoc sinh Vit Nam taiNht u la hi vin. Hoang thn Cng c c lam Chu tch, Phan Bi Chulam Tng th ky. Hi co bn "b": Kinht, Ky lut, Ngoai vu va Ban b th, mib c t di s kim soat cua mtban gm ba ai biu do cac hoc sinh bu

ln.

oan kt v t chcNgoai muc tiu cu th, nhm hun

luyn cho hoc sinh tinh thn c lp vatrach nhim cung nh bao am chovic phn chia ngn quy tai tr cng u, Cng Hin hi con co mttm quan trong ln trong vic cung cpmt din an trong o nhng thanh ninVit Nam b tac ng bi nhng tuyntruyn cua thc dn Phap phn bita phng nh la Nam, Trung, Bc Kyco dp vt qua nhng ky th a phng

va tm lai mt tnh cam thng nht.Theo hi ky cua mt ngi thi o:

"Mi chu nht lai co mt phin hop toanth tai trng. Sau phn din vn cua cacng Chu tch va Tng th ky, moi ngi

u co quyn tham gia vao cuc tranhlun va a ra y kin cua mnh.Nhng phin hop nay a gop phn

tao ra tinh thn oan kt va tao ra mtbu khng kh ng ch. Tuy rng, VitNam Cng Hin hi cha phai la "mthnh thc chnh phu lm thi lu vongcua Vit Nam"nh Phan Bi Chu vittrong hi ky cua ng, nhng Cng Hinhi a anh du mt bc tin ln trongvic phat trin hnh thc t chc dnchu trong chnh tr

Vit Nam cung nht nhng vin au tin cho nnmong cua mt tinhthn quc gia VitNam hin ai. ungvao luc phong traong Du ang tinhanh tt ep th Nhttr mt.

Sau khi ky thoahip thng mai Nht- Phap ngay10/6/1907, nm 1908,Chnh phu Nht ralnh truc xut tt cacac hoc sinh Vit Namva n thang 3/1909,chnh Phan Bi Chucung b truc xut khoiNht. Vi s giup cua Nht, mt thamPhap cung bit ctn tui cua hu htcac du hoc sinh. iu

nay a giup cho chnhquyn thuc a Phaplam ap lc vi gianh cua cac du hocsinh nay va buc huht ho phai tr v Vit Nam.

Phong trao ng Du n o la ktthuc. Nhng khng phai tt ca nhng duhoc sinh nay u la chon tr v. Mt sa c gia nh khuyn khch lai vamt s a quyt nh lai sng cucsng lu vong bt chp s t bo cua gia

nh. Cuc i cua nhng ngi nay, klai trong hi ky cua cu Phan Bi Chun nay vn con lam ngi oc cam

VN HINVIT NAM 13

Cu Phan Bi Chu a lainhng thanh qua ln v t tngcho phong trao yu nc VitNam u thky 20.

o la ly lun va thc tin cua viclp ra mt ang cach mang hinai, cng lnh v mt nc VitNam c lp.

Vit Nam Quang Phuc Hi cua cuva cac ng ch a ln u tinnoi n "Cng hoa Dn qucVit Nam" vi cac nhn quyn vadn quyn, ca quyn bnh ngcho phu n.Phong trao ng Du a san sinhra nhiu nha hoat ng cachmang li lac, anh du mt thiky hoat ng yu nc.

GS CHNG THU

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

14/69

VN HINVIT NAM14

T TRONG Di SaN

Gp Lng Khai SiuTi Yokohama vai ngay sau, cu

Phan a t vit th kem danh

thip ra mt Lng Khai Siuang lu vong Nht.La th vi li le thng thit, xin

c trch nh sau:Chung ti la nhng ngi ty

nan, lu dn Nam Hai. Hangnga y chung ti phai em tnhmang mnh chi n u vi amng khuyn. Long lun phn n,ngo tri ma khoc, khng bit cocach g thoat c s khai naykhng?.

Vi cach vit kiu c, Phan Bi

Chu dung hnh anh m ta niau n cua ngi tm ng cunc va mong c gp LngKhai Siu:

Rut kim ra m xung tv long y ut c khng mun

sng na. Ti bit chc cai mangcua ti khng con dai, nhngkhng bit phai sng th nao yTi phai yt kin ng mt ln ri

cht. Ti yt kin ng mt ln thnu co cht cung khng tic. Lotlong me a co mi tng tri vaoc sach ng my nm a thanhthng gia.

Cu Lng Khai Siu nhn thrt cam ng, tn tnh tip cuPhan ngay. Ban u co cu TngBat H lam thng dch, nhngnhng vn thi th quan trongcu Tng khng dch ni nn hai bn a but am vi nhau bngch Han. Cu Lng a k lai rng,

cu nhn ra ngay la:Trong con ngi tiu tuy,khc kh nay, co mt u oc tuntu, nhn qua la bit khng phaingi tm thng.

Thy la, ca chuc ngi hoc tro

But

amKh on ron n, Phn B chu o dpo Ln Kh Su qu trung Qu Hn bao,m stn Dn tung baohy b sh Mu tuchnh bin. y l n s kn nm 1887, kh Nho s v qun l n ln lm h mnhn ru nh nh thnh b t Hy rn p,m t n b hnh, Ln Kh Su... phhy qu Nh y nn.

La t cua Khang Hu Vi, thuc phai Vng Dng MinhHoc, Lng Khai Siu c coi la nha t tng, vn ngchnh tr, nha vn, nha bao, nha ph bnh, nha giao duc, hocgia... lanh vc nao cu cung xut sc. Nm 1911, cu v TrungQuc, lam B trng T phap, Tai chnh trong chnh quynDn quc, mt nm 1929.

T tc Inukai Tsuyoshi(1855 - 1932), ngiu tin ng ra giupPhan Bi Chu.

ha cu Phan Hu.

ng Hoang Ph, ni nhiu thh cach mang Vitm hoc tp.

ANH:TL

ANH:TL

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

15/69

VN HINVIT NAM 15

cua ng bu quanh nn hai bncung kho din ht y.

But amCu Lng hen gp mt ln

na vao hm sau tai mt tim n xom Sn Tiu bn b bin vanui, ngo ra Thai Bnh Dng, cuLng mi thm hai ngi thucQuc Dn ang ti, but am vinhau.

Hai bn a but am t giThn n gi Du (khoang 7, 8 gisang n 5, 6 gi ti), but khngluc nao ngng. K ra th but amnh hai ngi cm cho ti khihiu nhau tht vt va nhngkhng cach nao hn.

Cu Phan a trnh bay v ch cai tr tan ac cua thc dn Phapva cuc u tranh cua dn Vitma nc mt tun trao. Cu Lnga phai noi cu Phan c gng nenxuc ng trnh bay va cuLng a giup cu Phan hiu bitthm v thi th, tnh hnh thgii luc by gi.

Theo cu Lng, ring vingi Vit trong nc, cung nhngi Trung Quc, cn nng caodn tr(khng ngu mui) va dnkh (khng nhu nhc), phai co

thc lc th khng lo g khng coc lp.Nhn khi cu Phan ngo y cu

Nht Ban em qun qua giup, cuLng khuyn rng khng nn.

Sau o, cu Lng Khai Siua gii thiu cu Phan vi cacchnh tr gia Nht Ban tin b, taonn tang ban u cho s tr giupkhin Phong trao ng Du lnmanh.

Cu Lng khuyn cu Phannn dung li le thng thit t giac

tnh canh Vit Nam vi th gii vaku goi quc dn Vit thc tnh,cung nh nn c ng thanh ninxut dng cu hoc. Cu Phan avit cun sach u tin Nht"Vit Nam vong quc s" vi sgop y va li noi u cua cuLng. Vit Nam vong quc snoi qua v lch s Vit Nam, 13ch s ai quc chng Phap thi CnVng, Vn Thn, vach trn valn an ch thc dn, t giactriu nh bt lc, tham ... cungc ng trn Tn Dn Tung bao- mt t bao cach mang cua TrungQuc...v

TH.M (tng hp)

Qua mt s cuc i tiu biu cua thanhnin th h ng Du, cho thy tm quantrong va y ngha cua phong trao nay i

vi lch s cach mang Vit NamHoang Hung sau khi ri Nht, n Hng Kng va hoat ng cachmang tai o cho n khi b mt tham Anh bt trao lai cho Phap va b yi Cn ao. ng T Mn cung chay sang Hng Kng va sau khi b mtba ngon tay v lam bom b mt tham Anh bt cm tu. Sau o ng sang hoatng tai vung bin gii gia Thai Lan va Trung Quc tm cach kch ngcac dn tc thiu s ni dy chng lai thc dn Phap.

Hoang nh Tun, mt con ngi c bit gioi v ngn ng, noi tingQuang ng nh mt ngi ban s, thng thao ting Nht, ting Anh,ting Phap va ting c tr thanh Giao s tai Bc Kinh va la chu but tbao ng A ng vn. Mc du ngheo kho, ng nht nh khng chu Phap mua chuc va cht v bnh lao.

Lng Ngoc Quyn, con cua cu Lng Vn Can, mt trong nhngngi chu xng phong trao ng Kinh Ngha Thuc, mt trong nhng

hoc sinh u tinsang Nht, tiptuc hoc qun stai trng vo bBc Kinh. Sau khitt nghip, ngtr v Hng Kngva b mt thamAnh bt giao choPhap. B giam Thai Nguyn, ng

vn ng cnhng binh syVit Nam ongtai o va cm ucuc ni dy Thai

Nguyn nm 1917.Cuc khi ngha tht bai, ng b Phap git.

am Ky Sinh, con cua mt v quan an sat triu nh Hu, sau khi btruc xut trn lai Nht lam ngh th n. Sau o vi s tin danh dummua hai khu sung luc b mt tr v Vit Nam vi mt thng ip cuaPhan Bi Chu va tm cach am sat mt tn mt tham Phap. B bt va tuynan tu chung thn, ng a t sat khi b giai n Cao Bng.

Trn Hu Lc, con th hai cua ngi thy dy Phan Bi Chu Vit

Nam cung tt nghip trng vo b tai Trung Quc va phu trach cac hoatng cua Vit Nam Quang Phuc hi tai Thai Lan. B mt tham Phap btcoc tai Thai vi s ng loa cua Thai Lan, ng b a v Ha Ni va kt ant hnh.

Nguyn Quynh Lm mi 15 tui khi bo nc sang Nht. B truc xuttai Nht, ng sang Trung Quc va hoc hoa hoc tai Hng Kng. Trong khihoc lam cht n, ng b mt tham Anh bt, nhng sau o c tha va trucxut sang Trung Quc...

Mai Lao Bang, ai din cho cng ng Cng giao trong Duy Tn hi lamt trong nhng ngi cng giao u tin c gi i Nht nm 1908.Sau o ng hoat ng trong lanh vc tuyn truyn chuyn v Cng giao.u tin hoat ng tai Thai, ng b canh sat Thai bt va truc xut v TrungQuc. Tai Trung Quc ng b bt cung vi Phan Bi Chu. Khi c tha

ng hoat ng Thng Hai nhng ri b mt tham Anh bt vao giao choPhap a v Vit Nam cm tu tai Ha Ni. Nhng bai th cua ng a cph bin rng rai trong gii nhng ngi yu nc thi u th ky.v

M Trn ng Phong Nht.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

16/69

VN HINVIT NAM16

BUI DUY TN

Thi ai L Hoan, du congc ln va xui xung tnm, cung vi triu ai mang tr v, cung ch vai ba chucnm, khoang mt i, mt th h.C ngh thi gian ngn ngui th,a u tao lp mt din mao vnchng? Lu nay, theo quan tnh,ngi ta thng goi Th vn LyTrn hoc Vn hoc th ky 10 - 14,gm ca trc tac cua ba triu ai

Ng, inh, L. Nhng ca ba triuai nay, ngoai nhng vn sm thingang qua, th triu Ng a co g,ngoai li ban cua Ng Quyn vk sach pha Hong Thao, cha utiu ch la mt tac phm vn hocthanh vn; triu inh cung chathy g thm, ngoai li sm chmht: Thch th nh inh... Chcon triu Tin L, thi L Hoan,vi tm toi mi, co th manh dankhng nh: y la mt triu aikhai sang vn hoc dn tc bng

hai kit tac thi ca. Th vn thinay, ngoai mt s bai th - k cuacac thin s, xem ra khng c sc

trong s ththin con lai, thy coba chu , tai ni bt: th nhtla th sm, th hai la vn chngbang giao, th ba la vn hoc yunc.

Thi nay c xem la "v tsm ky" (Nguyn ng Chi).Ngi xem quan nim sm lanhng iu hin ra, bay ra trc(Sm gia, triu da); sm ly quyquyt kheo leo lam li noi kn, doan lanh d (Sm gia, qu vi nng d quyt cat hung). Sm thi

nay la san phm cua thin s, aos, nho gia, mi ngi u co mty ring khi tung ra nhng lism, mi ngi u co phn hius khi mn li thn b bao trcs c se xay ra, nhng phn chclai la khng nh nhng bin c axut hin. Noi th v sm co th conhng cu bao trc, nhng huht lai c t ra khi xut hincac nhn vt va s kin lch s huquan. Cu sm vao loai sm thinay la:

thch th inh inhL gia xut thanh minhCanh tranh a hoanh t

ao l tuyt nhn hanh.Dch la: Thch git hai inhNha L sinh thanh minhGanh ua bao ke chtng i ngi vng tanh.(Trn Quc Vng dch)Vin s lc ghi li sm xut

hin vao nm 974, bao trc skin se din ra vao nm 979,nhng ly g chng minh lism a i trc s c n 5 nm?Hung chi n ai Vit s ky con

thm chuyn 12 s qun va triuLy xut hin bng mt kh th 4cu? V mt vn hoc, co th xemli sm trn y la s phan anhxung t cht choc, va iu tin trihoang anh minh se xut hin.Thin s Van Hanh "h noi ra iug, thin ha u coi nh li sm"(Thin uyn tp anh), a hn mtln bao trc Ly se thay L.

Tt l trm Bc thuyLy t thu Nam thinT phng can qua tnh

Bat biu ha bnh yn.Dch la:Cy tt l (tc nha L) chm

HAI KIT TACngang qua mt i vua

K h nh lQu - khn on phbn. K h h lNam qu sn ha - unhn nhn h h, son vn bn hm,xem nh nhn o n rn ly. c h uxu hn h L Hon - m n vu un l

u bu ho mu hnh hon V.

Vua L Hoan.

Bai th Nam quc sn ha

Thai uyLy Thng Kit.

T TRONG Di SaN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

17/69

VN HINVIT NAM 17

bin BcCy ly (tc nha Ly) moc tri

NamBn phng binh ao lngTam coi c bnh an.

Sm cho ta bit mt net sinhhoat vn hoa tm linh c ao cuacng ng, ly tng mun i cuadn tc: mun co thanh minhvng an nguy tr loan. Sphn thnh cua sm thi, sm ng, cai thi con tao loan va lm thnlinh, ma quy nay, la net c bitcua tinh thn thi ai.

Vi tinh thn t chu, t cng,triu ai L ai Hanh con co danhtac cua vn chng giao bang. Vnhoc giao bang thi nay m u

bng mt giai thoai Ly Giac, sthn nha Tng be bai hai cu thtrong bai Vinh Nga cua Lac TnVng, ua anh lai o PhapThun:

Nga nga lng nga ngaNgng din hng thin nha.Dch la:Ngng ngng hai con ngngChn tri nghn c trng.Khng ng, anh lai o ung

dung ngm tip, cung cai bin ich, cho tron ven ang th hay cua

thn ng ng thi, khi mitui:Bach mao ph luc thuyHng trao bai thanh ba.Dch la:Lng trng phi nc bicSong xanh quy cheo hng.Thm y cua Ly s thn him

hoc n vy, ma vn b chu lai ongang hoa giai bng tinh thn vtn (khng thua kem) tri thc vnhoa ng vn. Khac vi ve epnn th cua mt thi thoai, bai thlu bit cua Ly Giac tng PhapThun (ln nay th vi t cachphap s c vn cua triu nh) aco sc thai chnh tr. Phap Thunem th nay dng vua. Vua choThin s Khung Vit xem.Khung Vit noi: "Th nay co ytn trong b ha khng khac g vuaTng" (ai Vit s ky toan th).o chnh la li th hai cu kt:

Thin ngoai hu thin ng vinchiu

Kh am ba tnh kin thin thu.Dch la:Ngoai tri lai co tri ln chiuSong lng khe m, bong

nguyt thu.n khi Giac ra v, Khung

Vit lam bai t theo iu Vnglang quy a tin, theo lnh LHoan. Khung Vit tc Ng Chn

Lu (933 - 1011), theo s sach lahu du cua Ng Quyn, thiinh Tin Hoang c lnh chcTng thng va c ban hiu laKhung Vit ai s (nha th lnKhung pho nc Vit). Di triuL ai Hanh, s c vua knhtrong "pham cac vic qun quccua triu nh, s u c thamd". Khi gic Tng xm lc, vuasai s n cu ao thn linh phuh, gic s hai tan chay". S cungPhap Thun c c ra tip s,

dung tai ng i ngoai giao khinGiac knh phuc. Bai Vng langquy di y, th hin mt tnhcam chn thanh, mt thai thnmt, vi giong iu tr tnh, vam thm, hn hu, va cng cap,sang trong, vt qua li th banggiao thu tac nhiu sao ng, lm tchng:

Tng quang phong hao cmpham trng

Dao vong thn tin phuc hng

Thin trung van ly thipthng langCu thin quy l trngTnh tham thiti ly trngPhan luyn s tinh langNguyt tng thm y v Nam

cngPhn minh tu ngahoangDch la:Gio xun m m canh bum

gingXa ngong thn tin lai

hngMun dm song xanh vt

trung dngTri xa v ng trngTnh tham thitChen a ngVin xe s gia vn vngXin em thn y v Nam cngTu ro cung thanh hoang.(Bui Duy Tn dch)Bai t, ngoai cam xuc chn

tnh, lam nn gia tr nh a noitrn, con giau y ngha v th loai.Vng lang quy la tac phm mu cho th tai t khuc trong vnhoc c, mt th tai ang thng hoa

tr thanh danh ng Tng t,tip ni ng thi, Han phu... Snc Vitngm Tng t tin Tngs cua nc ai Tng, le nao ch lachuyn ngu hng? Hung na

"bai t tin s Ly Giac nha Tng,li le non na, co th vc c" (LQuy n). Tac phm thc s conhiu ch hay, t ep, va lua lagm voc, va tao nha in chng.Tt ca nhm th hin y hng:dung ngn t ngh thut chuyntai ng li bang giao hoa hpNam Bc, mt cach chn tnh lchlam. ng li giao bang y latha nhn vai tro ba quyn chu tcua Bc triu ai Tng ( hng,nga hoang) va v tr ch hu, phin

quc cua nc Nam (v NamCng). Bao v chnh quyn tchu la bt di bt dch, con thnphuc thin triu th co th uynchuyn, linh hoat, sang tao, cpnht, thm ch gia v. S mnhchnh tr giao bang cua bai ca tins a c cac ai gia KhungVit th hin thanh cng.

Song, du Vng lang quy cola danh tac vn chng giau yngha lch s i na, ti cho rngQuc t (QT) va Nam quc sn ha

(NQSH) mi la hai kit tac ngangqua mt i vua: L ai Hanh.u nhng nm 1990, nhn i

tm tac phm u tin cua vn hocdn tc, phan bac mt ngnhn: Bach vn chiu xun hai -

bai phu khoa Tin s thi ngcua Khng Cng Phu (ngi Vitgc Hoa, i th ba, thi lai trv t t, lam quan to, co lucngang t tng thi ng) la tacphm u tin cua vn hoc Vit,ti a chu y n xut x bai thNQSH. Vao cuc tm kim yhng thu cha lu, th c GSTrn Quc Vng mach chonhng dong vit cua GS Ha VnTn, trong bai Lch s, s tht vas hoc (T quc - 401 - 1/1988):"Khng mt nha s hoc nao co thchng minh c rng bai thNam quc sn ha Nam c lacua Ly Thng Kit. Khng comt s liu nao cho bit iu oca. S cu ch chep rng trong trnchng Tng vung sng NhNguyt, mt m qun s ngheting ngm bai th o trong nth Trng Hng, Trng Hat. Co

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

18/69

VN HINVIT NAM18

th oan rng Ly Thng Kit acho ngi ngm th. i xa hn, coth oan rng Ly Thng Kit latac gia cua bai th. Nhng o laoan thi, lam sao noi chc c

bai th o la cua Ly Thng Kit.Th nhng, cho n nay moi ngidng nh u tin rng, o la stht, hay noi ung hn, khng aidam nghi ng o khng phai la stht".

V t thm nhp vao kho sachHan Nm, tm kim nhng t liughi chep bai th, tn bai th, cactnh tit co lin quan n bai th.Nh vin tr cua ng nghip,thn hu, trong thi gian ngn, tia co c khoang ba chuc vn

ban hu quan, thuc cac loai sachlch s, a ly, truyn ky, th ca vanhiu thn tch, thn pha truynthuyt dn gian. Quan sat cac vnban nay, thy ro nhiu nhiu:

1. Khng co mt vn ban naoghi nhn Ly Thng Kit la tacgia, hoc tng truyn la tac giabai th.

2. Tt ca cac vn ban u ghinhn bai th la cua thn. Thn yla Trng Hng, Trng Hat,tng lnh cua Triu Quang Phuc,

b Ly Pht T ep hang, khng chukhut phuc, nn t t, tr thanhphuc thn, c th phung gn300 ngi n ven cac trin sngCu, sng Thng.

3. Thn oc th cua thn, mphu dng gian tr quc an dn,chng ngoai xm, dep ni loan, trtai hoan, k a nhiu ln. Ni btla hai ln thn trc tip oc thgiup cac tng lnh anh gic cunc. Ln th nht giup L Hoanchng Tng, ln th hai giup LyThng Kit chng Tng. Vn banbai th oc hai ln khac nhau, vacung khac nhau hu ht cac d ban con lai. Xin m ngoc: baiNQSH hin hanh, ca sach giaokhoa thy co vn ban Vit s tiuan cua Ng Th S, Trng Tnthn s tch - khuyt danh...

4. Bai th khng h c tuynvao cac tp th ca ch Han thixa, trc sau no vn la thanhphn c hu trong truyn thuytdn gian. NQSH co th do nhn sthi t chu sang tac, song a cdn gian hoa, c hoan thin dntheo c trng tp th truyn

ming. Ri sau c c nh trongthn tch, thn pha, truyn ky,nhng vn lu truyn trong dongi, qua nhiu th h, m phu conchau anh gic cu nc. Cho nn,

phai coi o la bai th thn, tac giala khuyt danh cung c, nhngla v danh hoc v danh th thkhoa hoc hn.

5. T trong nhng vn banang tin cy trn y, co th thyng nhn Ly Thng Kit la tacgia NQSH cua Trn Trong Kimtrong Vit Nam s lc xut bant 1919 -1920, la do t y ch khngda vao bt ky mt t liu HanNm nao. ang tic la sau o, ttca u sai theo, cho mai n ht

th ky th 20, hoa hon lm, mtHoang Xun Han, mt ng ThaiMai, ma cung ch chut hoai nghibt cht ma thi!

n y, cn tm thi imxut hin cua bai th NQSH cungnh truyn thuyt Trng Hng -Trng Hat, nh mt tac phmnhn gian truyn ming. T liucon lai cho ta bit thn phu trngi tr tai ng hoan nhiu ln, nhiu ni vao nhng nm thangkhac nhau t Ng inh L xung

n Ly Trn. Song, thn trc tipoc th m phu anh gic ngoaixm th ch co hai ln. Ln giup LyThng Kit, nhiu ngi a bit,ln giup L Hoan c k nh sau:Nm Thin Phuc nguyn nin(980) i L ai Hanh, Hu NhnBao, Tn Hoan Hng cm aoqun xm lc nc Nam. nsng ai Than, hai bn i luy,cm c nhau. L ai Hanh cmng bao cua thn Trng Hng -Trng Hat: "Nay qun Tngpham coi, lam kh sinh linh ncta, cho nn anh em thn n ytkin, xin nguyn cung nha vuaanh gic cu sinh linh". Canh bam sau, tri ti en, ma to gioln ung ung... hai ao m binhao trng, ao o cung xng vao traigic ma anh. Qun Tng kinhhoang. Thn nhn tang hnh trnkhng, ln ting ngm rng:

Nam quc sn ha Nam cHoang thin d tnh tai thin

thNh ha Bc llai xm phamBach nhn phin thanh pha

truc d

Dch la:Nui sng nc Nam, vua nc

Nam ng triu y tri a nh ro trong

sach tri

C sao gic Bc sang xm lcBay se b li gm sc chemtan nh che tre.

Qun Tng nghe thy, xeo apvao nhau ma chay tan... L aiHanh tr v n mng, phongthng cng thn, truy phong chohai v thn nhn, sai dn phungth, huyt thc hng i i.(Lnh Nam chch quai - Trn ThPhap - Vu Quynh - Kiu Phu).

Da vao t liu trn y, nhiunha nghin cu cho rng: bai th

a xut hin u thi t chu, cuth la vao thi L Hoan chngTng (980 - 981). PGS.TS Trn BaCh khng nh: NQSH la bantuyn ngn c lp, ch co th rai sau hang ngan nm Bc thuc,nhng khng phai vao thi NgQuyn con loan lac, cha tc v,trc khi chng Nam Han, ma la thi L ai Hanh chng Tng khith ch, ngi v a vng vang, annh, (xem: tap ch Han Nm s4/2003. Bai V my bai Tuyn

ngn c lp). Thac sy NguynTh Oanh trong mt cng trnhnghin cu cng phu, trn tap chHan Nm, (s 1/2002. Bai V thiim ra i cua bai th Nam qucsn ha) cung ch ra rng: bai thNQSH vn xut hin thi LHoan, nh nhiu sach Lnh Namchch quaia ghi chep, nhng nhas hoc Ng S Lin, theo quanim Nho giao chnh thng, ghetcai v lun cua L Hoan, a longtrung ngha cua Ly Thng Kit,nn a em thn tr vua L gancho tr tng Ly, nay nn tra baith v cho s dn thi ai L Hoan.

B sung vao cach nhn trn,trm ngh nn la cach nhn digoc vn hoa, nht la vn hoatm linh cua thi ai L Hoan,khac vi thi ai Ly Thng Kit.NQSH trong truyn thuyt TrngHng - Trng Hat la tac phm cotnh cht tp th, truyn ming. Shnh thanh tac phm la mt quatrnh, doi theo hng thi giantim tin. Qua trnh y i t huynn thc, t mng m n thctin. Qua trnh y cung th hin ro,

T TRONG Di SaN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

19/69

VN HINVIT NAM 19

qua cach thn oc th phu tr LHoan, Ly Thng Kit. Thn coih tip xuc vi ngi ( L Hoan,Ly Thng Kit) coi thc, agiam dn tnh cht siu nhin, linh

d, sc thai huyn ao, trc mnglung, nng m, sau ni nnh,nhoa nhat, h thc dng phn.Coi NQSH cung nh truynthuyt lch s Trng Hng -Trng Hat a xut hin, hocang hin din, vao thi L Hoan,la mt d oan giau sc thuytphuc. Vi t liu hin nay, mt ktlun nh th la ti u. NQSH ccoi la ban tuyn ngn c lp, vakhng nh chu quyn, lanh th,ngi v Nam , va th hin nim

tin ta thng, ch thua, da vaothin ly va chnh ngha, la chu cua bai th, cung la s thng hoacua tinh thn dn tc thi ditTng bnh Chim cua triu ai Lai Hanh. Nhn nh nh th laphu hp vi quy lut va tin trnhphat trin cua vn hoa, vn hoc,cua lch s dn tc.

Kit tac th hai, triu aihoang L Hoan la mt bai ngungn tuyt cu cua nha s PhapThun, danh gia a cp ti

trn, khi tip s Ly Giac. TheoThin uyn tp anh, tac phm duynht con gi lai c vn ban baith, th Phap Thun (951 - 990)hoc rng, co tai vn th, li noiphn nhiu hp vi sm ng."Trong bui u, khi nha Tin Lmi sang nghip, s co cng dng ban, hoach nh sach lc. Khithin ha thai bnh, s khng nhnchc cua triu nh phong thng.Vua L ai Hanh lai cang thmknh trong, thng khng goi tnla goi Phap s, thng uy thaccho s cac cng vic vn han...Vuatng hoi s v vn nc ngn dai,s ap:

Quc t nh ng lacNam thin ly thai bnhV vi c in cacX x tc ao binh.Dch ngha:Vn nc dai lu nh dy leo

qun quyt tri Nam phai dng m thai

bnhNha vua sng v vi trongcung in

Th khp nc se tt ht chintranh.

Dch th:Vn nc bn vng maiTri Nam m thai bnh

V vi trong in gacChn chn ht ao binh(Bui Duy Tn dch)Trong vn ban ch Han, bai

th khng co tn. Cac tp thi tuynthi xa khng tuyn bai nay. Thvn Ly Trn Ico le la tp th giithiu bai th u tin, vi nhan :ap quc vng quc t chi vn(Tra li nha th hoi v vn nc).Tng tp vn hoc Vit Nam - tp 1xut ban 1980, t tn bai th laQuc t (Vn nc, hoc Ngi

nc). y la bai th co tn tac giaxut hin sm nht, nn c cacsach vn hoc s, tng hp, tuyntp va ca sach giao khoa vn hoct vao v tr khai sang cho vnhoc c dn tc. Mt s sm thi,sm ng va ca NQSH thng lakhuyt danh hoc v danh, nncha th xac nh nm thang tacphm ra i. Th k cua mt sthin s nng v thuyt giao, giatr vn hoc co phn han ch va huht ra i con sau ca Quc t, nn

tnh cht ct mc cua tac phm laiu cn khng nh.Cung nh NQSH, QT la bai th

giau sc thai chnh lun, mt baith vit v nhng vn chnh trxa hi hin hanh cua t nc. tra li nha vua "hoi v vn ncngn dai", nha th a ly ngn tgian d ma thm thuy, bay tochnh kin cua mnh: "Vn mnhnc nha dai lu, bn vng khinha vua dng m c nn thaibnh bng phng sach", "V vinhi tr". Ba nhan t: Quc t, Thaibnh, V vi va la iu kin va lanhn qua cho nhau. Quc t conhiu ngha, trong vn canh cu thnay, nn hiu la vn mnh qucgia. Thai bnh theo Han Vit tin cua GS ao Duy Anh: rt yn bnh, thnh tr, tc mt xa hithanh bnh yn vui, khng bao lc,xung t, chin tranh. V vi lanhan t co ham y uyn ao. Khainim v vi u tin c hiu lamt thut ng trong sach Lao T,nhm ch thai sng thun theot nhin, khng b troi buc trong

khun phep ao c nhn vi. Sachgiao khoa Ng vn 10, b mi, khit bai nay v tr m u cho vnhoc c trung ai, thm cho "v vi"ngha trong "v vi phap" cua sach

Pht: t bi, bac ai, v tha. Nhngti th cho rng vi t cach mt cvn, cung tc la ngi tham d vatham gia vao chnh s, PhapThun a mn quan nim v vicua ao gia va cua ca Pht giao biu th phng chm c tr cuaNho gia. Sach Lun ng, thin VLinh Cng, co chng: T vit:V vi nhi tr, ky Thun da d? Phuha vi tai? Cung ky chnh nam dinnhi d h". Ngha la : cai ke t mnhung dung yn tnh, ma khin thin

ha bnh tr, co le la Thun y ?ng ta co lam g u? Nghimtrang oan chnh quay mt vpha Nam (y noi lam vua) ma thi.Cu Cao Xun Huy giang rng: Vvi cua Khng T la khng bay tra, khng khai sang ra, khng tchc cai g ca. y cung la thinnhn hp nht, co c th tr c,th ngi ta hoa theo. V vi baith chu yu la th hin phngthc c tr, o la ham y uyn aocua nha s. Nh vy la, vi QT,

Phap Thun a khng nh giangsn bn vng, vi mt nn thaibnh mun thu, trong o nha vualy c tr dn. Tra li nha vua, bng bn cu th, vi ni dungnh th, Phap Thun la Thin s -thi s u tin th hin ly tngthai bnh mun thu cua cngng ai C Vit thi ai LHoan.

Nh vy, triu vua L Hoan,ngoai chin tch ly lng, con cothanh tu ln v vn chng. Haiang th chnh lun, hai kit tackhng tin khoang hu NQSH vaQT u la tac phm m u chodong vn hoc trung ai, u la skhai sang cua tinh thn yu ncva tinh thn nhn ao, nhngtruyn thng ln cua vn hoa, vnhoc dn tc. T lu, tng khngnh NQSH co gia tr nh mt bantuyn ngn c lp, th nay phaikhng nh thm QT co gia tr nhmt ban tuyn ngn hoa bnh. Haikit tac ngang qua mt thi vua -quang vinh - sang trong va hoanhtrang bit bao.v

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

20/69

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

21/69

VN HINVIT NAM 21

x oai, hay Dng nh Ngh lahao trng vung Giang (DngXa) Cu Chn sau nay la xThanh...

1. Ti va i d Hi thao quct Tokyo (Nht Ban) t 13 - 20thang 5/2003 v Lch s 10 th kycua thin nin ky 1 cua ng A vaVit Nam.

Tai Hi thao o ti a oc bantham lun v "Mt ngan nm Bcthuc va chng Bc thuc"cua VitNam, t thi Nam Vit Triu an thi ho Khuc - Ng - inh - Lvi s chuyn hoa hai hng strong tm thc Dn chung va Thulnh vung trong ca nc la:

- Nam i lp, i din vai tac vi Bc (ch khng thanhn bt c ni nao la trung tmthin ha).

- Vit la gi ngun gc ngi(ma tc ngi th khng phai lachung tc).

Trai thm mt thin nin ky thhai, du van vt va t nc, c dnco din hoa va bin hoa nhng"Nam quc sn ha"thi Ly ThngKit, "ai Vit vn hin" thiNguyn Trai hay sau nay "Vit

Nam - ai Nam"thi nha Nguynva sau cung Vit Nam DCCH vaCng hoa XHCN cua th ky 20 vacac th ky sau na vn la th. o lahng s cua dn tc ta.

Cng lao la cua nhiu thi,nhiu i nhiu ngi ma hm naychung ta ch tp trung ban v hoKhuc.

Trng phai s hoc cua ai hocS pham Ha Ni, ni theo s chnhthng t ai Vit s ky toan th(TT) n Khm nh Vit s thnggiam cng muc (CM) ri VitNam s lccua Trn Trong Kimu goi thi ai ho Khuc la thi TChu, chm dt thi Bc thuc ngannm.

Trng phai s hoc cua ai hocTng hp Ha Ni, noi co phn"mm deo" va "chc n" hn: vi hoKhuc va t 905, v c ban a ktthuc thi ngan nm Bc thuc,nhng khi Ng Quyn cm cocBach ng nm 938, pha tan oan

thuyn xm lc cua Nam Han, thcung la cm mt cai mc lch smi cho thi ai c lp t chu cuaVit Nam. Ng Quyn xng

vng, t trm quan, nh triunghi, ong C Loa, to y nitip "Quc thng" xa cua AnDng Vng - u Lac (CM).

Th... noi theo t tng cuaTrung ng, c cho gii khoahoc lch s t do thao lun dai dai,ng ai t cho la mnh co quyn"noi li cui cung" (theo y cua cThu tng Pham Vn ng).

2. V vn ho Khuc, ti co 3y kin sau y:

Nha ng, vi danh nghacm u trung ng ch, ch cc n vin quan Tit s AnNam cui cung la c - c Tn (Hoc - c cua ngi Turc) (889-904),ma ngi Vit ta goi la "Ngucthng th" (thng th ac). Khi

nha ng triu hi Tn v TrangAn cha co ai kp sang thay th,vit nh T Ma Quang (T trthng giam, quyn 165): "KhucTha Du nhn loan coi gi t AnNam", t vua ng th a ri,bt c d phai phong "nm ThinHu th 3 (906) thng Tnh hai Tit s la Khuc Tha Du chc ng bnh chng s" (tc la ai thncc phm, cung ngi lam vic qunquc trong s).

Th la ro, nha ng khngphong chc Tit s Tnh hai AnNam (nhng chc danh y chtky th) cho Khuc Tha Du, ma t

ho Khuc chim ly chc y. y lahanh ng rt khn ngoan cpchnh quyn mt cach hoa bnh xy dng mt chnh quyn t chutrong hoan canh lch s ngay xa.

Khng nn tach mt s vic rakhoi mt hoan canh lch s. Nhngcung co ngi lai vin c ho Khucch mi xng la Tit s thi noi rng ho Khuc vn phu thucvao ch ng. o la chu nghahnh thc. Ho khng thy th ky20, khi hoan canh bt buc, cu Hvn k Hip nh s b 6/3/1945,chu nhun mt bc so vi Tuynngn c lp 2/9/1945, khi phaPhap ch cng nhn "Vit Nam lamt xt donm trong khi Linhip Phap".

Co le trong hai vic cua ho

Khuc th ky 10 va cua cu H th ky20, ta nn dung li bnh cua NgTh Nhm u th ky 19 la xacang nht: G p thi th , th thphai th!

iu quan trong hn la hayxem chnh s cua ho Khuc.

Theo ghi chep cua CM th, viho Khuc "chnh s ct chungKhoan (dung), Gian (d) dnc An (c) - Lac(nghip)", o lamt nn chnh tr rt hp long dn,anh trung tm ly tiu nng, chon nay vn chim a s dnchung. Ngi tiu nng, ngi dnthng noi chung cn co mt chnh

GS Trn Quc Vng khao sat khu di tch Khuc Tha Du tai Cuc B.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

22/69

VN HINVIT NAM22

T TRONG Di SaN

quyn, co mt chnh sach "khoan -gian". y la mt nh hngchin lc lu dai cho mai n cuith ky 14, khi sp mt, Hng aoai vng vn khuyn vua lam

nh th: "Khoan th sc dn lam k su gc bn r, o la thngsach gi nc".

Ngi dn thng cac imun g?

- Mun yn (hay cho tiyn).

- Mun vui (chung ti cn mtnim vui sng).

Th cho nn cach y hai chucnm, khi ang, Nha nc ban vchin lc phat trin, ti a noi vavit rng: "Chin lc bn ch

khoan - gian - an - lac cua ho Khucla mt chin lc v ai, co gia trlu dai" iu nay a c a vaogiao trnh ai hoc.

thp ky 80 cua th ky trc,khi ban v Cai cach va i mi(c ghi nhn t 1986), ti aphn tch v nhiu ly do ma cai nntang "ba nng":

Nng dn - Nng nghip -Nng thn a la cho mt ai Vit- Vit Nam truyn thng co rt tnha cai cach i mi, tnh bao thu

cua truyn thng rt cao (nhtrong T ban, Mac dn cu thanhng Phap "ngi cht nu ngisng"). i ngc dong lch s tathy:

- Th ky 20 co Phan Chu Trinh,H Ch Minh ri sau nay thp ky80 la Nguyn Vn Linh, HNghinh, Trng Chinh...

- Th ky 19 co Nguyn TrngT, Nguyn L Trach... tht bai naon va mt nc.

- Cui th ky 14 u th ky 15co H Quy Ly, tht bai va mtnc.

- u th ky 10 co nha cai cachKhuc Hao, con ni doi, ni quyncua Khuc Tha Du.

Vy, theo dong lch s, KhucHao la nha cai cach u tin cuathi qun chu Vit Nam.

Nhng cai cach cua Khuc Haola g? S cu chep qua vn tt, s sai,bt buc ta phai va oc va suyoan.

- Mun bin i mt An Nam h phu trc thuc chng thanh mt x s t chu, thtrc ht phai cai cach hanh chnh.

Va Khuc Hao a lam nh th.Theo sach An Nam ch nguyn,

Khuc Hao "i cac huyn hnglam giap, t mt ngi quan giap,mt ngipho tri giapcoi vic thu

thu (ANCN, quyn 3, trang 180-181).n v hanh chnh cp c s la

xa. Ln u tin Khuc Hao thaymt chnh quyn t c chc xaquan: mi xa co mt ngi chanhlnh trng, va mt ta lnh trng(CM, tin bin, quyn 5, 15a). Nngthn trc Cach mang thang Tam, mi giap, vn co chc ng lnh(oc chch ch lnh) ch huy cngvic xa hi cua giap (tang ma, cixin, ong thu thn...).

- Theo ng li khoan - gian -an - laccua cha, Khuc Hao a salai ch t thu (in t, phudch) va tam hoan vic bt phu (lcdch). Vi mt xa hi nng nghipth vic chnh s ch co 3 iu chnhtrong mi quan h vi chnh quyntrung ng: t thu - phu phen -lnh trang. S cu chep gon:

Khuc Hao "bnh qun thurung, tha bo lc dch, lp s hotch, k ro ho tn, qu quan, giaocho giap trng trng coi. Chnh

s ct chung khoan dung, gian d,nhn dn u c yn vui" (CM,tin bin, quyn 5, 15a).

Ro rang, cng cuc kinh dinhnn t chu cua ho Khuc a m ramt giai oan phat trin mi choxa hi nc Vit Nam ma cac triuai sau o hoan thanh.

Ch xet v danh xng cung vy.Ba cha con ho Khuc, ri Dngnh Ngh mi ch tam xng laTit s, nhng s thc a lamchu moi cng vic trong nc.

n Ng Quyn th a xngvng, co triu nh trung ng,co kinh .

n inh B Lnh th a xng, co kinh Hoa L, co quchiu la ai C Vit, co nin hiuThai Bnh...

Dn ta co tuc l ep: Ung ncnh ngun. n qua nh ke trngcy.

Knh mong Hai Dng, xng a lam vy va se vn lam

vy vi cac danh nhn qu hng.Rt mong sm c thy tngKhuc Tin chua va khu n tngnim ng trn b Ninh Giang.v

anh hun dn Khuth Du (u h ky 10),n o n hm dnhn nm B hu vxy dn nn Lp hu ho n. th hno ly un n nh

nun v o du ruynhn, ny 1/8/ 2005(m lh) nh H Dnkh n xy dn no n h Khu th Du qu hn cu B, KnQu, Nnh gn. Nhndp ny l hun rnron hu b u Khu H Lnh.

ep thay!My thm Ninh GiangNng hanh Kin QucGio mua thu man mac Cuc BTit thang Tam heo may Sng LucThp hng thm cung knh ngi xaDng l vt tri n i trc.Nh linh xa:Khoan hoa nc ting Hng ChuHao hip lng danh t CucTui u th tr tu thng minhThi trai trang quyn nng mu lcThy ke sa c, cu giup tn tnhGp lu bao tan, ghet cm tt bcHao trng my i truyn - thngdanh giaTh phit khp vung - xng trang ctcKnh bc hin tai, mi phng hi

tu, mn khach thang ngay am lunvn chngPhuc ng minh qun, t x tm v,

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

23/69

VN HINVIT NAM 23

trang s nng ma luyn ren giao macc cao vong trong - n uy toa khp

ng oaiNgha ca ch bn - dung kh sangtrum nam bcGp khi:ng Tuyn mat vn ri remc C Tn hoang mang khip nhcUt c nghn nm, song trao quet lugic ngoai xmHip lc ba qun, la chay t tay saiban ncC ngha pht cao chim gi La ThanhGm bau vung ln gianh quyn cLpTit S t xng, lam chu giang snKhuc Thin Chua i phong, t tndn tcThut cai tr: coi khoan - gian - an -laclam uPhep bang giao: ly nhu - thng -cng la gcMa dm thm lu

Lat mm buc chtXy dng chnh quyn, t: phu chugiap xa, ct gian d khoan dung

Cai cach in t, nh: thukhoa binhlng, trong cng bng phep tc

Con ci thoat canh lm thanMe goa bt i kho nhocTrong thanh ngoai ni, veo von tinghat du dngBai bbin thuy, lp lanh anh trngdao datNha nha sm khuya cay cy no lanhChn chn chm ch tm tang an lacXa tc yn bnhNon sng gm vocGiang hai tay, Khuc cng m nn tchu nc NamTruyn ba i, Khuc tc xoa ach ngoaixm phng BcCha: chng hiu, quyn nht thnggiang snCon: khng thin t, thc tr v tncAnh: hao kit, Kinh bang t th, kimcv songEm: lit n, Mu nghi thin ha, th

gian duy nhtn vua c Lp - nghn nm s sachlung linh

c Nha T Tng - van c trng saovng vcHm nay:t Du, mua thu, my sang du triThang Tam ngay u, kh lanh gio matCat nht lng thnChung dn:ai biu trung ng, tnh huyn xathnHu du thp phng, trong ngoai xsLong thanh chim bai - dng hngTm nguyn khi cng - ng tht mong n th: Tnh Hai ai VngDng tng tn vinh: ng BnhChng SBc qun vng, thu tn cu trungng cu th, lu trong mun thuVy dam xin:

Khuc Tin Chua v bin lng bthusoiTit S hu tnh rng long che ch cng trnh dng xy ma gio thunhoaNng cht lng thi cng gi an toan,tin Chau con chn cng a mmMua mang sai qua hoa nNha nha: thm my tuc thun phongNgi ngi: ham hoc hanh tin bKhi thac tinh hoa dn tc, phat huytruyn thng ng chaNi doi kh phach anh hung, ghi nhcng lao tin tRao rc t tri c long huy hoangNao nc khng gian canh ngi rc rCui xin Tit S chng giam longthanhNguyn cu Khuc Tin Chua hin linhphu h.

Thng hng!Hu du Khuc Ha Linh phung

thao.

Ch cu Ninh Giang.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

24/69

VN HINVIT NAM24

L QUANG CHN

n Thin Hu Hng Ynch th ba Thng ThinThanh Mu, tc ba LmTc Mc, khng th chung vi

Quan Cng, Pht... nh cac di tchkhac trong nc. Ba Lm TcMc la ngi giau long nhn t,

cu giup nhn dn vt qua moikho khn th thach, dit tr acquy gian ta, bao v cuc sng ynvui cho dn lanh, c bit, ba la vthn Hang hai bao tr an toan chocac thng thuyn trn bin ca. V

th, sut doc b bin bc ta uco n th ba. cng tch cua ba trairng khng gian va thi gian, vi

72 thanh tch, 32 sc phong cuacac triu ai. Cng lao o cThanh in t tin ghi nhn:

Tam tam giang th, tm phuquc

Cu cu thng thin, cu

dn.Ngha la:Ngay 3 thang 3 giang trn, co

Thin Hucng trnhkin truc c sccung vi hu Ph, n Vo Miu v ng QungHi, n thin Hu l nhng di h lh s vn ho

hu um n ngng u lng B Ho, x NhnDu, ng an to, huyn Kim ng, phu Khoi chu

x, ngy ny nm rn ph trng tr phngQung trung, h x Hng Yn, nh Hng Yn.

ANHBAI:NG

D

T TRONG Di SaN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

25/69

VN HINVIT NAM 25

long cu ncMng 9 thang 9 v tri, cu

dn sinh.n Thin Hu c 40 dong ho

5 tnh cua Trung Quc la Quangng, Quang Ty, Phuc Kin, TriuChu, Trng Tin quyn gop xydng. Theo truyn ngn, n clam sn Phuc Kin, sau o chuyntheo ng bin qua cac thngthuyn n Ph Hin vao th ky 17.Trai qua nhiu ln trung tu (th ky19 - 20), n Thin Hu co s kt

hp c ao, tai tnh cua phongcach kin truc Trung Quc va VitNam.

V tng th, n Thin Huc xy dng theo li "ni cngngoai quc", bao gm cac hang mucnh cng tam quan, sn, hai daygiai vu, thin hng va toa nchnh. Khac vi cac nh, n nhiu ni, cng tam quan n ThinHu gm cng chnh va cng phu.Cng chnh c thit k nh mtngi nha nho, phn mai c lin

kt cac b v, keo, trn lp mai ngoing.Qua cng tam quan la sn n

rng 12m, dai 6m c lat bnggach Bat Trang. Pha trong co haicon ngh a, trong t th ngi rtkhoe, co kch thc 0,55m x 0,6m,c lam bng a lat; mt conngm ngoc, mt tay m con. Hnhanh con ngh a mang y ngha cangi tnh mu t, la mt c trngcua cac di tch Vit Nam. Nhiu nikhng ai qun cu ca:

Ai v tnh ly Hng YnThm n Thin Hu i bn

ngh chuCon dng ngm ngoc

bch cuCon m sa ngot mt bu nui

con.Hai bn sn nh la hai day giai

vu, nha khach (hay toa thnh soansm l), co s an xen gia kin trucPhuc Kin (Trung Quc) vi phongcach kin truc nha Nguyn (VitNam). Bn trai co in th Mu t(nm ba t c), bn phai co T phu(th t c, t cu). Tip n la toathiu hng rng hai gian, ba mt

khng co tng bao. Toa thiuhng c tao tac rt tinh vi cao. B v noc c thit k theokiu '"u cung cach iu", ctrang tr trn cac lp hoa dy co vnxon, xoe t trn lng con s t.Hnh anh bn con s t, va la on

by chu lc cho b v noc, va th

hin c thn uy cua n. Bc cnc trang tr "bat ma qun phi"(tam con nga cua bn phng hitu), trn u v co cham khc nhiuhnh ngi, nga, c quat... m tacac tch truyn cua Trung Quc nhKt ngha vn ao gia Lu -Quan - Trng, La B h, iuThuyn, Khng Minh, cac tchtruyn v thy tro ng Tng lykinh. Hai bn tng co p ni bctranh vi chu bn mua Xun -Ha - Thu - ng; bn ta la Thanhlong (con ai bang); bn hu laBach h (nga trng); gia gianthiu hng t ban th bng axanh, c cham khc tinh xao... ttca tao cho toa thiu hng thmphn rc r, trang l va uy nghim.

Qua bc ca chnh co cham uphng, thn rng, n khu thchnh (hay goi la hu cung). Khun chnh quay mt ra hng Nam,hng cua thanh nhn, hng cua

bat nha (tc tr tu): Thanh nhnNam din nho thnh thin ha (bcthanh nhn quay mt hng Namthu hiu thin ha). Toa n chnh

rng 12,6m dai 4,2m, trn b nocc thit k theo kiu "chngrng canh", co xa mang danghnh mai rua, chay dai ni nhau ttrn nh xung (c trng cua kintruc Phuc Kin). Ke by co cac aomac phong thng ln tri tngtrng cho sm chp (mang phongcach kin truc Hu L). u d trn

b v la bn con ca hoa long, ngoaira con co cac mang cham nh : S thy cu, phng ham th, di ngmngoc..., va cac u k hnh hoa sen

cach iu... tt ca u mang phongcach kin truc Trung Quc.Trong bn gian th n chnh,

co kham th ln cao hn 4m, rng2,5m, sn sn thip vang rt lngly. Quan sat ky t nh kham, thnkham, b kham va cac ng dimtrang tr... u thy co s gia cngcu ky, tinh t. Cac mang cham hoala cach iu, cac linh vt, my tan,triu tan... u at n trnh i caov ngh thut, b cuc rt hai hoa.Ngoai ra, con co ban th ng phi,

Ty phi, ban th c vua Thuytin vng, ban th c Thanh t, ban th c Quan ln tin phongn yn cng ai thn.

Thin Hu la di tch con lu gic tng i nhiu hin vt, cvt. Trong s 132 hin vt ckim k, co 55 hin vt bng g, 43hin vt bng ng, 17 hin vt

bng gm s, 9 hin vt bng a...c bit co nhng hin vt nh bPhng nh rt quy gia, khng u trn t nc Vit Nam co

c; hay nh b Ngu phuc bngng thic rt co gia tr.

Theo anh gia cua cac nhanghin cu, n Thin Hu khngch co gia tr v vn hoa, v nghthut kin truc, iu khc ma con ladi tch c thu trong toan b nhngdi tch co th ba Thin Hu trn tnc ta. Vi tm quan trong o,nm 2004, B Vn hoa - Thng tina u t 4,4 ty ng trung tu,tn tao di tch. n Thin Hu maimai la mt du sn cua cum di tchlch s - vn hoa Ph Hin xa, cuath xa Hng Yn ngay nay.v

Mt scng trnh kin truc c taiHng Yn.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

26/69

VN HINVIT NAM26

Bai, anh: C

Tuy vy, khng ai ghi sLang nh s nc. S langch c lai trong ky ccua tng th h, c truyn tunglai cho th h sau bng li ru, cuhat va nhng cu truyn k mondn theo thi gian, cui cung

ong lai thanh huyn thoai, ctch. Ri con nhng du vt laina. nhng du vt a vt quas tan qua cua con ngi, cuachin tranh, cua thi gian nhngi nh, mai chua, n miu,cng lang, hoc nhng th tchcon sot lai trong dn gian. Huynthoai va vt tch cung tn tai thanh tai san tinh thn v gia choth h sau.

Ninh Hip (tn cu la langNanh, tng Nanh) nm bn b

sng ung, xa thuc x ngNgan, Kinh Bc, nay thuc GiaLm, Ha Ni la mt lang nh th.

Ninh Hip vi din tch 38 hecta,trn 15.000 dn, nhiu chuc nmlai y ngi ta ch bit n NinhHip - ch vai. Mt cai ch lalung, danh vang ca nc, nmcach trung tm Thu Ha Nichng 5km ng chim bay vpha ng Nam, ging nh mtsiu th vai. y co u chungloai vai va gia re nht nc. Congi v no nh mt th ch vang u-bai, thuc cac tiu vngquc A Rp thng nht. NgiNinh Hip anh hang t TrungQuc, Hng Kng, Han Quc,Nht Ban, ri hang t o lai toakhp nc theo chn thng lai,co luc sang ca Nga, ng u. Chvai Ninh Hip hop vao tt ca cac bui chiu, luc nao cung nmnp dong ngi vao ra, ringchu nht la ng nht, vi u

phng cach ban x, ban le. Cothi ban v vic xac nh langngh nh hng phat trin,

Ln no m hno s. B, ln noun o s kh lp

m hnh.

Chua Nanh.

T TRONG Di SaN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

27/69

VN HINVIT NAM 27

ngi ta a nh cho Ninh Hipngh bun ban. iu o khng saibi vic giao lu bun ban NinhHip a co t lu lm. Theo ssach, ch Ninh Hip co t thi Ly.

T lu ngi Nanh a co cu chmngn "Nhi tac nhi tc m hoa thcc/D tuc, d b dch vu thngcng(Ngha la: Luc lam, luc ngh,khi n ung u theo chanh/Tha thoc, tha vai du muadu ban ct phai cng bng), a lai cu chuyn tht v Ba Ba ving khach bun Tau. Sau chuynhang ln cui cung em sang choBa Ba, ng khach Tau khng trlai. Ba Ba ch mi nm trakhng thy ben em toan b vn

ln cua ng khach dng ln ngichua t goi la Giac Din T, vadng tng th ng. o la ngichua t duy nht Nanh tnvinh ch trong ngh bun cuangi Nanh. Tic rng ngi chuao khng con n ngay nay chung ta cung chim ngng.

Nhng ngh bun ban cungch nh cai mui nhon nh ra cuamt thi. n sau i sng bnh dging bt ky lang qu nao Bcb, Ninh Hip a co nhng trangs rt phong phu trai qua cac thiky. Bin nin s lang co th k tthi Hung Vng th sau (khoang1324 - 1066 trc Cng nguyn).nh Hip Phu (xom 9) co thnpha ghi chep v c tng BachSam, ngi c th Thanh hoanglang. ng la b tng cua ThanhGiong, co cng anh ui gic n,c vua phong p Nanh. nglp p, ly v la Ly nng, mt ic chn ct Nanh. Nay vn

con ngi m ma dn lang vn goila Ma Vua. Vao khoang nm 120-110 trc Cng nguyn, thatng L Gia nha Triu kinh lyqua Ninh Trang t Nanh thydn c ng uc thun hu a choong qun m trng hoc daydn. ng mt, dn Ninh Trangdng nh trn nn trng hocxa, tn ng la Thanh hoang, tht n ngay nay. o la nh xom 6.

Ri nhng trang s k tip cuat Nanh: nm 187, Khu a La t

Ty Truc i n hng Phu Ninhthy y co cuc sng sm ut,Ngai a dng lai truyn ba kinh

pht. Ngay ngay Ngai cm la cai thng i giang ao, ti v ngutrn phin a gc a u lang.Dng am th Pht. Sau nay ngiNanh a dng phin a Ngai nmln th va goi la Thach Sang.Nn am th Pht nay la ngi chua

trm gian Phap Vn c t, con cotn Nm la chua Ca, chua Nanh.Nu khng tm hiu my ai a

bit t Nanh co ngi n T Vuth a, co manh t thing ThachSang mang hnh m vt. Lai cosng m hn n m 1/4 mlch hang nm dn lang ra hopch, cung la thi im ngim va ngi Dng gp nhautrong nm. Ngoai ra con co "rung ba lang" dn cac thn ct cnhau cy lua thoc cung tin hang

nm. o la nhng vt tch s langcon lai. Trc nm 1952, Nanhco 42 cng trnh kin truc nhchua n miu (o la cha k cuquan), n nay th ch con 19, biphn v nat phn th b thcdn Phap tan pha. a co 7 cngtrnh c xp hang di tch lch svn hoa. Hin lang con gi chang trm bia a, bn qua chungng (co qua chung 350 tui),con hai khanh ln (1 a, 1 ng),co trng ng thi Ty Sn. Con

lai hn 70 ao sc phong nh -chua - n - miu va gia tc t LNguyn va nhiu ngoc pha thn

pha, th l, th tch c. Co ban cut nm 1775.

Ngay nay ngi ta ch bit nNanh gn bo vi ngh bun bannhng my ai bit Nanh a co

trng Han hoc do Hoang huNguyn Th Huyn, v vua LHin Tn, ngi Nanh khi lp. Baa cung tin cn nha khach lamlp hoc, hin mi mu rung cholang lam hoc in tao vn chotrng hoat ng. T thi LTrung Hng n nay, Nanh a conm tin s, sau qun cng, haihoang hu va nhiu vn quan votng. Thi Nguyn a co ngiNanh lam n chc Chanh Ng yva Pho Ng y trong triu.

Nanh xa co nhiu ngh lm.Ngh thuc gn vi huyn tch LyNhu thai lao n t x Thanh, baday dn Nanh ngh thuc, nghcanh ci, c tn vinh la T nghthuc va con c th imKiu. Ngh Da gn vi ng Tngh Thach Vn Ngu. NgiNanh a a ngh ra ph HaTrung (Ha Ni) va ca Sai Gon.Ngoai ra con cac ngh ch binhng liu, ngh ch bin sen, chbin thuc. Thi nao cai g xa hicn th ngh o nh ra ap ng.Ngay nay kinh t th trng phattrin th ngh bun ban cua ngiNanh tr nn sm ut...

t Nanh hm nay vn smut vi khu ch vai ni ting, nmgia mt qun th di tch lch svn hoa nh - chua - n - miuvi kin truc lch s hang vai trmtui. Nhng cn nha c nm lotgia nhng nha xy mi, nhngnha th ho uy nghim quanh nm

hng khoi... Nanh hm nay xngang la mt im du lch co chtlng vn hoa cao cua Ha Ni malai thun li ng i lai. Mongsao co mt tua du lch c thitlp du khach co c hi v Nanh,t chn trn nn ng lang latgach nghing, mt c chimngng nhng mai c ru phong,tai c nghe nhng cu chuynhuyn thoai gn lin vi di tch,khng cn dng lai mt lang c"din" ch khach du lch nh

Cai-r (Ai Cp) ma vn thm chi nong qua kh qua vt tch lchs lang.v

Hat chuc trong l hi lang Nanh(4 - 6/2 m lch).

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

28/69

VN HINVIT NAM28

T TRONG Di SaN

LY KHC CUNG

Bn nha ng ca Bin ang cochuyn bun. Me ng mimt tui 94. Cu chng m

au g ma nm xung nh mtgic ngu. Ho hang, lang xom nphung ving ng nght. Phngken, thnh thoang lai bc lnnhng khuc bi ai, nao nut, trm bng. Ni bt ln la nhng khuc"iu qun", "Lm khc", "Connhan lac an". Cac con, chau, chtcua ngi cht ng, ngi quanh

c quan tai sn o co ch "Tho","Sng du en, cht ken trng".Ngi ta cho rng nhng net nhacsu ni ln an ui gia nh ngicht. Nhng cung la tin ngira i. Chung am nhim vic giaocam gia cai cht va cai sng. Doo, chung k lai nhiu chuynlm. Trong ting nhac tng hpma chu ao la ting ken pha co cam ma phun, ngay gio bc,nhng n bi thng. Ngi dutrng a trn 70 tui khoc ln

ting khoc u tin vi giong kl... Me i... a... Cung mt kip...ngi...

Lin nha bn canh la nha ngHai Y. ng la con th hai cuangi cht. Tai y, moi ngithn thuc t chc din tro MucLin - Thanh phi hp vitang l va cu nguyn cho megia. o la tuc l a co t lu i cai lang Yn Sn nm sat chuaThy, cach Ha Ni chng hn 30km.

Ngi ta t my ngon nnbp bung. iu nay gy nn mtkhng kh b n, tm linh trong lankhoi hng nghi ngut. Cac din

vin nam, n nghip d va tnguyn la nhng ngi nng dntrong lang xom.

Nhng trng, phach, an, nhn s va cu ky ni ln. Trangphuc th ch cn sa sang chut tcac trang phuc lao ng thngngay. Co thm hoc mn cuanhau my tm khn mau chickhn tai cho, my chic tht lngxanh, o. ng lai o c ve thm b ru, co thm chic bi cheo.Nhn vt chnh la A Pht, ai muc

Kiu Lin tc Muc Lin co cchic mu "Tht Pht" gm 7 canhhoa sen, mt mang cua chic ao ca

sa. Muc Lin cm gy "tm xch".My vai ong chung sinh th thah, ai co g mc ny, co anh chutma hng. Sn khu la hai manhchiu. Mt s cac ba cac ch ngxung quanh cung tham gia vaocuc biu din. u ca, cao, thp,beo, gy, gia tre, rng en, tocvn, i chn t. Ho co tac dung lagian "" va k "k" va hng ngnhng ip khuc: "Nam v A dia Pht".

Bac Mac co giong tt, ngmln:

Con i! t rng tri cao.Cng n cha me so sao chobng.

Sau o, tt ca moi ngi uk "thp n" noi v 10 n cchnh cua cha me i vi cac con.y la mt bai tung ca bun ru,thng cam ma hung hn.

Bac Hai lai ong vai Muc Linla mt vai ma khng ai tranh cvi Bac. A Pht Muc Lin yhanh c va tr tu rt co longhiu vi me. Ngai xin vi c Pht

c xung m ty thm me bhnh phat. Nguyn nhn phai chuhnh phat cua ba Thanh (me

Tro dinMuc Lin - Thanh

Cu siu cho cac vong hn.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

29/69

VN HINVIT NAM 29

Muc Lin) la v luc con sng, ba alam nhiu iu ac vi cng ng.Muc Lin giang giai cho me vamt s pham nhn trong lao tu ho nhn ra sai lm va chu sam

hi. Khi ho a hiu ro iu tt,xu, ho c ra khoi lao tu, ithuyn sang "b bn kia" chunb u thai vao kip sau va tr nnnhng con ngi tt. Nhng ngtac chp hai tay trc ngc, mtnhn xa xi va nhng dang i ysuy t... c din vin trnh bayrt ep. Nhng co luc, Muc Linlai co dang i nhanh nh gio, lucgp ghnh, luc i quanh my vongtrong ting nhac va ting cu kinhlam cho moi ngi nh nn th. o

la nhng bc i van dm cua imt con ngi trn gian. ng ima la mua. Mua tht s la khac.n luc Muc Lin va hat kinhva mua gy tm xch th bt ranhng iu mua c xa a nguyn lu ri, t nhin c anhthc dy. Canh mua tht tng

bng bc ln cung vi ting thanh

la dn dp, ting trng thuc lucnhe nh gio, luc nh ma, nhkhc khoai, nh thn phn conngi.

Ngi dn chuyn hat lnnhng khuc hat mc mac nhnghay lm! Giong bac ta la th giongnguyn cht cha tng b pha ch.Mt giong hat nha ngh un eonao o y se b anh bt ra ngay.Nhng giong hat mc mac cua bacco cai hi nguyn thuy, co caiduyn kip.

Bui biu din co y u chtsn khu, gm ca k chuyn, giaou, ngm ngi, oc kinh, hat

kinh, mua, c thoai, hai hc. Ttca c tng hp lai lam cho m

din va ao ma va thc. Chunglin kt cuc i cua nhng conngi lai vi nhau qua nhng nethuyn thoai, ky c, hnh anh... tnhng i cha ng xa xa truynlai, lam cho ho gn bo lai vi nhautrong cai cam giac chong chanh.Cai o li ho vao mt mi tnh mm ma cao ca la tnh me con.Ngi ta thy cn phai hy sinh chomi tnh o.

Ca v toat ln tnh me con, tnhyu thng cng ng. V kch

cung rn e iu ac va lun nhcnh moi ngi rng cai thin vacai my la tt thng. V din mangtnh nhn vn cao. Ma chnh vvy, no tn tai trong long nhndn rt lu va tr nn ph bin khp cac lang qu Vit Nam. Nothng co mt trong nhng ngaynh am, l tt, ngay 15 thang 7xa ti vong nhn, lp xun hoc nhng am tang ma ngi cht cotui tho gn 100 tui. Nhng nmgn y "Mua ri nc", "Ba giang", "Han han va cn ma"cuaVit Nam a lam nghing nga cacsn khu trong va ngoai nc. V

Muc Lin - Thanh cung se nhvy. No cung la mt vt bau cua

kho tang vn hoa Vit Nam. Coiu no cha c nhng con mtcua cac nha nghin cu chu y yu c khan gia kham pha vanng cao. Tuy vy no c gi gnva knh trong trong tm khamngi dn. No la cu u gai, haycon th mc, su s. Nhng bntrong th ngot bui, m thm,quyn ru, nui sng c conngi.

Trung Quc cung co chuynMuc Lin cu me. Ni dung cung

gn gui vi tro Muc Lin - Thanh cua ta. Muc Lin cu me cua hoxut hin tai mt s tnh minNam. Sn khu Trung Quc asu tm c hn 10 ban MucLin cu me quy nap, khai quatva nng cao. Cac hoc gia TrungQuc, Nht Ban, ai Loan, My,Anh... a co nhng cng trnhnghin cu v "Muc Lin cu me".Ho con ang tip tuc nghin cusu hn na.

Tro Muc Lin - Thanh cuaVit Nam vn ang la mt manht b mt cha c khai pha.v

Chun b cho ngay rm thang 7.

Ln chua trong mua l Vu Lan.

ANH:TL

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

30/69

VN HINVIT NAM30

T TRONG Di SaN

Bai, anh: THUY THAO

Tm long ngi xa xNgh nhn Trnh Bach xut canh sang My

t nm 1972, nhng tm long cua ng vn lunhng v t Vit. u nhng nm 1990, ngva ban be a xut ban tap ch VietNow bngting Anh My truyn ba v lch s vatruyn thng vn hoa Vit Nam nc ngoai.

Vn xut thn t dong doi quan lai triuNguyn, Trnh Bach lun nng niu, trn trongnhng ve ep cua cac hin vt cung nh Hu.

t ny 10/8 n 20/9/2005, squn My H N v Bo n Dn

ho V Nm ph hp hm u rn lm mn n Hinv ung nh Huv phmphu dn u nh nhn trnhBh. y l m ron nhn hon vn ho ky nm 10 nm qunh no o My - V Nm vn h un l dp n vnh nh nhn dn n V Nm...

Tai hinhin vtcung nh Hu

Ngh nhn Trnh Bach.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

31/69

VN HINVIT NAM 31

Trc tnh trang nhiu di san vnhoa cung nh Hub tan pha, ngc nung nu y ngh phai lam thnaoo thh mai sau con c bitva t hao v t tin. Nm 1994, ngtr v Vit Nam, bt tay vao cac dan phuc dng hin vt cung nh.Trong nhiu nm lin, ng a danhphn ln s tin tch cop cua mnh lam sng lai nhng ngh thut amai mt Vit Nam...

tin hanh cac d an, TrnhBach lao vao nghin cu hin vt, tliu lch s con sot lai cac baotang, th vin, mt vai gia nh dongdoi vua chua t trang b cho mnhmt vn kin thc v di san cungnh. ng ln li n nhng langngh truyn thng, tm lai nhng th

lanh ngh, du ho khng con theongh na, cung ho tm hiu va phucdng c vt cua triu Nguyn. Nm1995, ng ti lang cham bac ngXm (xa Hng Thai, Kin Xng,Thai Bnh) - ni cung cp chambac cho cung nh Hu- chia se vingi th ni y nhng kin thcv ngh thut trang tr hoa vn c.Da trn nhng mu vt, anh cu vacac tai liu vit, Trnh Bach a tmtoi, nghin cu va phi hp vi thng Xm khi phuc mt skythut, hoa vn cham thi xa nay a

mai mt, phuc chc nhng hinvt ging hoan toan vi nguynmu. Nm 2001, Trnh Bach trctip hun luyn cho mt nhom thBc Giang - nhng ngi tng bun s Giang Ty (Trung Quc), rtam hiu v hang s my ngh - vtao dang, hoa vn cua s ccung nh phuc ch s cungnh Hu. n nay, san phm cuaho lam ra khng thua kem ngixa. T thang 3/2003, phi hp viTrung tm Bao tn Di tch c Hu, Trnh Bach tin hanh phuc ch vt ni tht cho gian th vua GiaLong miu Tht. Cung vi nhngngi th cua lang Dng N (PhuVang, Tha Thin - Hu), ng a

thanh cng trong vic cho ra i

nhng san phm cung nh phucch thanh cng nh sp ngu va sptra cham rng, sn thp, tu, gh,n cham, chn en, mm bang,can pht trn, can quat rng snthp...

Ngoai ra, ngh nhn Trnh Bachcon rt quan tm n vic phuc chcac trang phuc cua vua quan triuNguyn. Chnh v le o, ng a tmn lang lua Van Phuc va La Kh(Ha ng), cung nhng ngi thni y khi phuc cac loai vai voc ttm c truyn nh sa, sa nam, the,vn... phuc vu chng trnh phucdng trang phuc cung nh Hu.Nhiu nm qua, du cng vic khngd dang va tn nhiu cng lao, tincua, thm ch phuc dng c

mt b triu phuc, Trnh Bach va 4ngi th phai lam vic sut ca nmtri, nhng ng vn kin tr. S saysa, nghim tuc cua ng kt hp vii ban tay tai hoa va cai tm caic cua ngi th a tao nn thanhqua quy gia. Nhng hin vt cungnh Huhin hu dn tr lai...

Hy vong mi cho th

trng phuc ch c vtKhac vi lam gia c, phuc ch

la mt qua trnh cng phu, oi hoi skin nhn, t m cao va c bit las trung thc co th am baoc cac yu cu nghim ngt vcht liu, mu ma, ky thut, kchthc, hoa vn, cht lng... theo lli xa. Phuc ch c va co yngha i vi bao tn, gii thiu disan vn hoa, va ap ng nhu cuthng ngoan cua xa hi va gopphn phat trin ngh thu cng.Nhng trn th trng hin nay, vic

phuc ch c va s dung c vtphuc chcon d dai, tuy tin. Chnhv vy, cuc trin lam Hin vt cungnh Hu khng ch la c hi chocng chung chim ngng nhng cvt cung nh Hu c phuc chtinh xao ma con la dp khachtham quan hiu c s lao ngkhoa hoc, cng phu cua ngh nhnTrnh Bach cung nhng ngi ththu cng. Mt khac, cuc trin lamcung gi m kha nng hp tac giacac nha nghin cu, cac bao tangva th thu cng tao ra san phm

phuc ch ban trong ca hang lunim cac bao tang. iu nay segop phn tao dng mt th trng c

Mt s hin vt cung nh Hutrin lam tai Bao tang DTHVN.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

32/69

H S VNH

ng la nha th ln, tham gianhiu khoa Ban chp hanhHi nha vn Vit Nam,

Trng ban i ngoai (1968), Chutch Hi ng dch thut (1983), Chutch Hi ng th (1986) cua Hi nhavn; giai thng H Ch Minh. axut ban Hoa nin (1945); Hoa muathi (1948); Nhn dn mt long(1960); T Hanh tuyn tp (1987);Th T Hanh (1989); Vn xa(1992); Gia anh va em (1992); Emch anh (1994)...

Hnh tng trong th la phngthc c bit nhn thc, phan anhva cam nhn cuc sng. Nu nhath xa lanh hnh tng th cung la lucanh ta hoan toan mt phng hngsang tao. Trong qua trnh sang taonha th phai lun lun gi cam giacv "ting n ao" trong nhng bc icua hnh tng. Nu khach quan hoatnh cam la cn thit i vi nha tiuthuyt, nha soan kch, th lai lakhuyt im ln i vi nha th.Trong th tr tnh, chung ta thng

bt gp hai loai hnh tng: hnhtng tnh cach va hnh tng camngh. Hnh tng cam ngh trong thtr tnh rt rng; no c phan anhhin thc theo phng thc ca bithoa nhng tm trang, y nim, hoaivong, ni au, nim vui... cua nhath. Hnh tng cam ngh con noi hcho nha th v mt trit ly sng (Kipsau xin ch la ngi/Lam cy thngng gia tri ma reo -Nguyn CngTr), mt chn ly lao ng (Ban tayta lam nn tt ca/Co sc ngi soi acung thanh cm - Hoang Trung

Thng), mt kinh nghim x th (Aichin thng ma khng h chinbai/Ai nn khn ma chng dai i ln

- THu), mt bc tranh thin nhinqua tm trang bi hi (Tri vn xanhmt mau xanh Quang Tr/Tn chntri my nui co chia u?- THanh).

oc th THanh, chung ti thyco my c im u tri tao nn scsng lu bn, n cha nhiu gia trcua thi phap th.

Dong sng, con ng - biutng cua tnh yu rng ln: t nc- qu hng.

Mi mt nha th ln, trong quatrnh sang tao, u co nhng tm toi,lt tr, trai nghim, co th thanhcng hoc con d dang, nhng saucung u lai nhng biu tngkhc ghi du n thi phap, phongcach. ONguyn nh Thi la nhng

biu tng: ngon la, giot mau, mauo(Con ng la chay/Bui TrngSn nhoa trong khoi la/Goc phbtng bao mau o/Rng co ao ao lao...); Chnh Hu la tnh ng ch,ng i; THu la biu tng tnhcach v ba me Vit Nam (Ba ma HuGiang, ba Bm, ba bu cho n meTm, me Sut...). Trong th tr tnhcua T Hanh la dong sng - conng. Nhng biu tng o noi g?Trong tm thc, tnh cam cua ngiVit: dong sng, bn nc, con o,cy a, con ng lang la nhng

biu tng bn vng cua lang qulu i Vit Nam. o la ni ct ginhng nim tin tn giao, tn ngng,

nhng gia tr linh thing cua i sngtm linh ngi Vit. Ngi ta noi nhin tng: t thing, ngi hincung bt ngun t y, hoc co linquan, lin i y. Ti ngh, naymai, qua trnh th hoa co lan toamanh me n u, th nhng biutng trn vn ung dung tn tai, v ola sc sng, la ban sc Vit Nam.Khng phai ngu nhin T Hanh vitthanh cng nhiu bai th v dongsng va con ng: Nh con sngqu hng, Tro chuyn vi sngHin Lng, Li con ng qu vaca tp thCon ng va dong sng(1980), nu nh nha th khng nuidng cam hng chu ao v tnh yuqu hng, t nc sut trong gn

chuc nm y. Ngay ca nhng baith v tai khac, nha th cung bam anh bi dong sng: Chic thuynnhe bng nh con tun ma (Quhng) hoc b vn vng bi conng, ma y la con ng cuanhng oan tau: Ti thy ti thngnhng chic tau/Ngan i khng usc i mau/Co chi vng vu tronghi may/My chic toa y, nngkhau. Biu tng dong sng, conng i vi T Hanh ban u lanhng am anh, nhng hoai nim, riv sau, cang lui xa v thi gian, va

cach xa v khng gian, khi ng c"oc mun cun sach, i mun dmtrng" giup ng tch luy kinh nghim

VN HINVIT NAM32

Hnh tngtrong th T Hanh

Nha th T Hanh.

T TRONG Di SaN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

33/69

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

34/69

VN HINVIT NAM34

NGUYN TRONG TAO

T tiu thuyt n

nhac kchKhi chung ti n Nha hat

Qun i (Mai Dch - Ha Ni) th120 din vin ang la sinh vinTrng Cao ng Ngh thut

Qun i a bt u bui tpquan trong t u n cui vnhac kch t nc ng ln dis ch huy cua nhac s An Thuyn,ngi a u t tron mt nm vit nn v nhac kch nay. Theonhac s An Thuyn, y la mt tai anh tm c t lu. Co th no ila t nho anh a m tiu thuytt nc ng ln c hoc trong

nha trng ph thng, va sau naymi ln oc lai t nc ng lnanh u co nhng cam xuc mi mev nhng con ngi Ty Nguynmc mac, gian d, chn thanhnhng giau long yu nc va trthng minh. a nhiu ln anhmun chuyn tiu thuyt thanhtac phm m nhac thanh xngkch hoc opera, nhng thy no

Nhac kcht ncng ln

tu huy n nglnu nh vn NuynNo v v u khnhn hn Php u nhhun Nup v nhn dn tyNuyn sn ron lonn hun v ron nh ky. No huyn

hnh phm h y 10nm, v y l huyn hnh nh khun n.

H Nh s V Nm hon nh kh nng lnbu dn rn sn khu Nh h Ln H

N vo ny 17/8 phu vu h Nh s ln h7, v v dn ny se ruyn hnh r p ty Nuyn nhn dp ky nm 60 nm ch mnhn tm v Qu khnh 2/9.

Agri trong vai anh hung Nup, Y Thanh Nh vai Mai Liu.

ANH:PHANTHUYTHAO

TRONG I SNG HM NaY

8/9/2019 Tp ch vn hin s 8 nm 2005

35/69

VN HINVIT NAM 35

s qua, s khng kham ni. Saunhiu nm trn tr va chon la,cui cung anh quyt nh chuyntiu thuyt thanh kch ban chonhac kch. y la mt la chon tao

bao, bi th loai nhac kch (opera)la mt th loai oi hoi kha nngtng hp ln trong ngh thut mnhac, ma nc ta t ngi damcham ti. S v nhac kch cua tana th ky qua ch m trn mt ban tay vi C Sao (1965) vaNgi tac tng (1971) cua Nhun, Bn b Krngpa cua NhtLai... Va gi y la nhac kch cuaAn Thuyn. Khng nh nhngnhac s bc thy c ao tao cnthn nc ngoai, nn An Thuyn

chon cho mnh mt cach lam khac:huy ng kha nng cua ngnghip thn thit va tm c. AnThuyn vit toan b phn thanhnhac vi 30 ca khuc hp xng,aria, dio, tp ca... theo kch ban cuamnh, ri cung vi 3 nhac s khacsoan cho dan nhac. (Xa nay, cacnhac s vit opera u t lam lytoan b m nhac). Nhac s cTrnh soan phn nhac cho hpxng, nhac s Xun Thuy soanphn nhac cho cac aria