Tanja Peric-Po(onijo · dra Todora i Banovic Strahinja. U oSiliovi strukture Zenidbe od Zadra Todora istrazivac vidi model igre - agona. Igra je ovde nacin na koji se postavlj.a tema

327

Prikazi i kritike

rojskog epa i njegovih prijasnjlihformi uopee (»Oukotski mit i gi-ljacki ep«).

Proppovi Clanci se odlikuju stil-skom jednostavnoseu i kompozicij-skarn savrsenoseu. lako su nasta-jali u razdoblju od gotov.o trideseti pet godina, u ve6ini slucajeva su idanas relevantni. Njihov teoretskipotencijal je s godinama postajaosve znacajniji.

Propp s velikom preciznoseu pri-stupa svim problemima, pokazujuCineiscrpne moguenosti, analizirajueimnogobrojna folklorna ostvarenja,a osobito zakone folklornog umjet-nickog spoznavanja kojli su i danasu sredistu paznje suvremene fo,l-kloristike.

Tanja Peric-Po(onijo

J. G. Kruglov, Fol'klornaja praktika. lz-datel'stvo »Prosvjescenije«, Moskva 1979,96 str.

Prirucnik se sastoji iz niza poglav-Ija koja govore 0 tome kako valj.aorganizirati folklornu praksu, zapl-sati f.olklorno djelo, sastaviti arhiv.Pridodana su mu takoder i dvaupitIllika koji mogu posluziti kaoprimjeri za sastavljanje upitnikasvak.og istrazivaca. Govori se 0 pla-nu rada skupljaca folklorista, 0 po-stupcima pri zapisivanju folklornihdjela, 0 moguenostima brZeg zapi-sivanja, odreduju se oni uvjeti koj!iomogueuju znanstveno fiksiranjeskupljenih tekstova usmenog stva-ralastva.

U novije v,rijeme sovjetska se fol-kloristika susreee s problemima kojisu i kod nas prisutni: mnogi su ob-lici usmenog stvaralastva iscezLi, ito onoliko koliko su iz livota nestalepretpostavke i uvjeti za njihovo po-javljivanje i trajanje. Ipak, nekedruge vrste nastavit ee zivjeti usvom suzenom okviru, dok ee seneke treee pojaviti i razV'iti. Smje-njuju se teme, sizei, oblici, postupci,dolaze drugi, veza folklora i pisaneknjizevnosti sve je ocitija, veza fol-

klora i masovnih medJija komunioi-ranja takoder je veoma izrazena,mijenja se sastav kazivaca ali isto-dobno i njihovih slusalaca.

Pa ipak, folklor i dalje nastavljasvoj zivot. Upravo zato, danasnjemje istrazivacu potrebna dobra pri-prema prije svakog istrazivanja fol-klora, a posebno pI"ije terenskog is-trazivanja. Ovaj prirucnik nastojiomoguCiti viSu profesionalnu razinu,osobito mladim istrazivacima folklo-ra. U njemu su dfme metodickeupute za skupljanje usmenog stva-ralastva, koje mogu pomoei da se stouspjesI1lije provede folklorna praksai da se uoci suvremeno stanje i zna-cenje usmenog stvaralastva.

UzimajuCi u obzir specificnostinaseg folklora, ovaj prirucnik mozebiti veoma koristan i instruktivan inama u nasim iistrazQvanjima fol-klorne knjizevnosti.

Tanja Peric-Po(onijo

Jovan Deretic, Ogledi iz narodnog pes-nistva, Slovo Ijubve, Beograd 1978, 172str.

Knjiga Jovana Deretiea Ogledi iznarodnog pesnistva izucava nasuusmenu knjizevnost iz vise razlicitihaspekata. PrVii njen dec predstavljainterpretaciju poetskog teksta (utrenutku kada je on u odredenomobLiku fiksiran zapisom). Neki as-pekti poetike narodne knjizevnostiosvetljeni su u drug om delu knjige.U poslednjem poglavlju, pod naslo-yom istorija, aut or tezi za sveobuh-vatnim, dijahronim prikazivanjemfenomena nase nar.odne knjizevno-sti, .od njenih prvih zapisa, do kla-sicnog iskaza u XIX veku.

Ogledi posveeeni strukturalnojanalizi i interpretaciji teksta obuh-vataju epske pesme Zenidba od Za-dra Todora i Banovic Strahinja.

U oSiliovi strukture Zenidbe odZadra Todora istrazivac vidi modeligre - agona. Igra je ovde nacinna koji se postavlj.a tema pesme,pri cemu se ona do razvija po nekim

328

Narodna umjetnost XVIII

zakonitostima igre. Ambijent agonau pesmi se ostvaruje simetricnimrasporedom protivnika, kroz utvrde-na ponavljanja i variranja, kao iparalelizme del ova, koji se koristeda bi se opisala turska a srpskastrana. Odredeni tematsko-kompo-zicioni blokovi pri tome se poduda-raju sa tematsko-sizejnim segmen-tima, vrSeei u pesmi i tacno odre-dene funkcije. Ovakvo harmonicnoslaganje elemenata autor takode do-vodi u vezu sa pravilima viteskeigre. Specificna i izrazita dekora-tivnost, koja se u pesmi manifestujekroz boju svatovske odeee, takode,po miSljenju istrazivaca, predstavljavizuelni elemenat viteskog turnira,u cijem se ambijentu sada odvijapesma sa temom zenidbe junaka.Ova analogija sa igrom u pesmi do-vodi do odredenih ritmicklih pravil-nosti, kako u opisu junaka, tako i unacinu odvijanja radnje. Ovakavneuobicajen obUk pesmi, po autoro-yom misljenju, dao je pevac od ko-ga je zapisana, a koji uvek pesmi idaje zavrsnu formu. Zanimljivo jetumacenje autorskog 1ika, koji se,kako smatra Deretie, stvara uporedosa formiranjem pesme.

U uvodnim delovima ogleda »Ba-novie Strahinja« struktura i znace-nje Deretie predocava razlicite sta-vove u vezi sa tumacenjem posled-njih stihova pesme, koji su u nauciizazvali mnogobrojne polemike, presvega zbog »neobicnosti« banovog»prastanja« s tacke gledista moralanarodne epike. Posmatrajuei motivepesme autor dolazi do zakljucka dase oni, na nivou znacenja, smenjujupo nacelu kontrasta. 1z toga sledida su de10vi koji se ne dodiruju uodnosu slicnosti. 1strazivac se poseb-no zadrZava na odnosu ,izmedu dru-gog i cetvrtog dela (epizoda sa der-viSom - prastanje, postupak sa ze-nom - prastanje). Tako se dz struk-ture radnje pesme banovo prastanjemotiviSe iz analognog odnosa premadervisu. Prisustvo psiholoske moti-vacije i individualne karakterizacijeIikova, koje je strano usmenoj epici,Deretie tumaci narusavanjem poe-tJike zanra: »Pesnik tu prosto pro-valjuje epske okvire,razbija cere-

monijal epskog ponasanja«). U ovompostupku prikazivanja likova autorvidi elemente koji udaljavaju odepskog shematizma i priblizavajumodernijem ps:iholoskom tretmanulikova. Tako se u preplitanju tra-diciona1nog i novih, pevacevih, sen-zibiliteta vidi i tumacenje pesme.Time se i banovo prastanje pojav-Ijuje u novom svetlu, kao odstupa-nje od pravila klasicne vukovskepesme. Znacaj ovog rada je i u isti-canju jedne zaista ljudske univer-zalne dimenzije ispitivane pesme, uvidenju autenticnog dod ira dvajubiea - banovog i derviSevog, utoli-ko, po misljenju autmovom, znacaj-nijem, sto taj odnos brise vestackegranice koje postoje medu narodima.

Drugi dec Deretieeve knjige go-vord 0 nekim problemima poetikenaseg usmenog pesnistva. 1zmeduostalog ovde se go.vori i 0 Vukovojpoetici narodne poezije. Da bi pri-kazao Vukovo shvatanje nekih zna-cajnih problema iz ove oblasti, au-to,r koristi njegove predgovore pes-mama i pripovetkama, polemickeclanke, napomene i razliaita drugaVukova zapazanja 0 osnovnim pita-njima teorije i estetike usmenogpesnistva. Po njegovom miSljenjuVuk je pokrenuo znacajna pitanja izove oblasti, a na mnoga od njih daoi odgovor. Vuk se, kako Deretie is-tice, bav10 problemima odnosa na-rodne i umetnicke poezije, po.sta-njem narodne pesme i njenim us-menim prenosenjem, kao i proble-mima pevaca, vrednovanjem narod-nih pesama, pitanjem zanrova, teodnosom istorije i poezije u usme-noj knj izevnosti.

Ovakav Vukov rad ,rezultat je presvega prakticne potrebe njegove sa-kupljacke [ izdavacke delatno.sti. Usvom delovanju on je, kako Deretiesmatra, polazio od prirode materi-jala, shvatanja koja su u narodupostojala 0 pojedinim vrstama na-rodnih umotvorima i njihove nepi-sane poetike. Mada autor ne isklju-cuje Vukovo poznavanje teorijskihshvatanja savremenog doba, miSlje-nja je da ih Vuk nigde nije eksplJi-cirao. Osnovnu Vukovu zaslugu De-

Prikazi i kritike

retie vidi u resavanju nekih kljuc-nih problema iz ove oblasti knjizev-nosti, ali i u pokretanju nekih bit-nih pitanja koja tek cekaju na od-govor.

U Hegelovoj Estetici DeretiC traziodjeke nase usmene epske poezije.On smatra da je svoje, uglavnomnegativne, sudove 0 ovoj oblasti pes-nickog stvaranj a Hegel formirao naosnovu primera iz nase poezije.

U tekstu Pesma hronika kao kljucza razumevanje »Gorskog vijenca«Deretic nastoji da osvetli put odnarodne pesme sa temom Gorskogvijenca: Srpski Badnji vece okolo1702, do ostvarenja klasicnog Nje-gosevog speva. Autor uocava hroni-carski naCiin izlaganj a u Gorskomvijencu koji Njegos primenjuje up-ravo koristeei pesmu. On to cini po-stupkom razbijanja pesme-hronikena niz prizora. Svaki od prizora za-tim se obraduje kao posebna dram-ska celina. Tako se otkriva nekavrsta transformacije usmene pesmeu umetnickii spev.

U poslednjem delu knjige Deretienastoji da da pregled podele usme-ne knjizevnosti po vrstama. U ovomradu koriseena su vee neka od ra-nijih nepotpunih ispitivanja iz oveoblasti. lako tekst pretenduje nasinteticnost, njime uglavnom nijeobuhvaeeno srpskohrvatsko jezackopodrucje u celini. Zato je ostao frag-menta ran i nepotpun.

Posmatrana u celini knjiga je he-terogena po problematici koju obu-hvata, a tekstovi u njoj nejednakipo kvalitetu. Analize pojedinih pe-sama ee ostati zapameene ne samozbog cinjenice sto su zahvati ovevTste kod nas retki nego Ii stoga stosu to zaista brilj antne interpreta-cije. Zanimljivi su i neki drugi ra-dovi, posvece~i pojedinacnim i par-cijalnim problemima. Najmanje in-teresantni su, medutim, oni deloviknjige u kojima se pretenduje nasagledavanje nekih opstih problemau usmenoj knjizevnosti.

Sudeci po svemu Ogledi iz narod-nog pesnistva predstavljaju znaca-

329

jan doprlinos ispitivanju raz!icitihaspekata u ovoj oblasti istrazivanja.

Zoja Karanovic

Batidza Krnjevic, Zivi palimpsesti iii 0usmenoj poeziji, Nolit, Beograd 1980, 312str.

Knjiga Zivi palimpsesti ill 0 us-menoj poeziji Hatidze Krnjevicpredstavlja autoricin izbor vlastitihtekstova koji su nastali u toku pet-naestogodiSnjeg bavljenja usmenomknjizevnoscu i1d tacnije usmenimpjesnistvom i njegovim odjekom udjelu lve Andriea i Petra Kociea.Pretezan broj od ukupno trinaesttekstova ima za predmet razmatra-nja baladu, kojom se autorica i mi-mo ove knjige najvise bavila. Dvateksta preneseni su iz autor,icinihknjiga-antologija 0 ovoj pjesnickojvrsti: tekst 0 Hasanaginici Cini jed-no od centralnih poglavlja u Knjizio baladama anto}.ogije Usmene ba-lade Bosne i Hercegovine (Sarajevo1973), a tekst 0 nasim narodnim ba-ladama predgovor je izboru baladasa jugoslavenskog prostora (Antolo-gija narodnih balada, Beograd 1978).U preostala, cetiri teksta 0 baladiautorica se bavi odnosom Vuka Ka-radzi6a prema pjesmama »na medi«te Laze Kostica prema pjesmi SmrtOmera i Merime, a zatim tekstomi kontekstom balade 0 Morlieima tenajzad pjesmom Jetrvica adamskokoleno. U tri teksta 'autorica se za-nima epskim junacima Alijom 'E>er-zelezom i Talom Licaninom, a u dvaje predmet proucavanja Erlangenskirukopis. Konacno, u dva teksta au-torica se ne bavi izravno nego tekposredno usmenom knjizevnoseu: uprvom je rlijec 0 odnosu lve Andricaprema Vuku Karadzieu, a u drugomo KoCicevu junaku Simeunu 'E>aku,s obzirom na usmeno kazivanje kaoknjizevni postupak.

Tekstovi 0 baladi, kojom se auto-rica najdulje i najtemeljitije bavila,ali takoder i drugi tekstovli u ovojknjizi, nalaze se u tematskom su-odnosu iz kojeg je proistekla poja-