TAK w pigułce - pdf.helion.pl · Prawo Unii Europejskiej w pigułce ... Część VII. Sądy i Trybunały ... Rozdział 1. Proces integracji ...

PODSTAWY PRAWAi WIEDZYo SPOŁECZEŃSTWIE

PO

DST

AW

Y P

RA

WA

i W

IED

ZY

o S

PO

ŁE

CZ

EŃ

STW

IE w

pig

ułce

w pigułce

Na egzamin!

Cena 24,90 zł

Zbliża się trudny egzamin, a Ty nie masz już czasu na wertowanie grubych podręczników?

A może musisz szybko i skutecznie powtórzyć materiał przed egzaminem maturalnym z wiedzy o społeczeństwie?

Jeżeli na jedno z tych pytań odpowiedziałeś TAK,ta publikacja jest właśnie dla Ciebie!

To wyciąg, opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień z zakresu podstaw prawa i wiedzy o spo-łeczeństwie, których znajo mość pomoże Ci w zda-niu egzaminu. Masz ochotę na więcej? Korzystaj z materiałów online.

Podstawy prawa i wiedzy o społeczeństwie w piguł-ce to:• zwięzłe ujęcie tematu, • tabele, wykresy i wyróżnienia, • istotne stwierdzenia, bez zbędnych opisów, dzięki którym szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę.

ISBN 978-83-255-7853-4

C.H

.BE

CK

Wydawnictwo C.H.Beck

szybko

zwięźle

i na temat

Na egzamin!

www.ksiegarnia.beck.pl

e-mail: [email protected]

tel.: 22 31 12 222, fax: 22 33 77 601

PODSTAWY PRAWA i WIEDZY o SPOŁECZEŃSTWIE

w pigułce

www.ksiegarnia.beck.pl

Polecamy inne nasze publikacje:

B. Banaszak

PRAWO KONSTYTUCYJNE, 7. wyd.

Studia Prawnicze

PRAWO KONSTYTUCYJNE ORAZ USTAWY

TOWARZYSZĄCE

Teksty Ustaw Becka

Inne w tej serii:

Prawo rzymskie w pigułce

Prawo handlowe w pigułce

Prawo fi nansowe w pigułce

Prawo gospodarcze publiczne w pigułce

Prawo rodzinne i opiekuńcze w pigułce

Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce

Prawo cywilne w pigułce

Postępowanie cywilne w pigułce

Prawo karne w pigułce

Postępowanie karne w pigułce

Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce

Prawo konstytucyjne w pigułce

Prawo Unii Europejskiej w pigułce

Logika w pigułce

Powszechna historia państwa i prawa w pigułce

Historia ustroju i prawa Polski w pigułce

WYDAWNICTWO C.H.BECKWARSZAWA 2016

PODSTAWY PRAWAi WIEDZY

o SPOŁECZEŃSTWIE

w pigułce

© Wydawnictwo C.H.Beck 2016

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: IDENTIADruk i oprawa: Orthdruk, Białystok

ISBN 978-83-255-7853-4 ISBN e-book 978-83-255-7854-1

Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz

Dział drugi „Podstawy wiedzy o społeczeństwie”opracowała Agnieszka Szajewska

Stan prawny: styczeń 2016 r.

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................................................. XI

Wykaz skrótów ......................................................................................................................... XIII

DZIAŁ PIERWSZY. PODSTAWY PRAWA ........................................................................... 1

Część I. Konstytucja RP ......................................................................................................... 3Rozdział 1. Pojęcie prawa konstytucyjnego ............................................................ 3Rozdział 2. Zasady oraz podstawowe pojęcia ........................................................ 3Rozdział 3. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela ..................... 10Rozdział 4. Hierarchia aktów prawnych .................................................................... 22Rozdział 5. Ratyfikowana umowa międzynarodowa w hierarchii źródeł

prawa ............................................................................................................................... 26Rozdział 6. Umowa o przekazaniu kompetencji .................................................... 27Rozdział 7. Stany nadzwyczajne .................................................................................. 27Rozdział 8. Procedura zmiany Konstytucji ............................................................... 30

Część II. Parlament RP ........................................................................................................... 31Rozdział 1. Sejm ................................................................................................................. 31Rozdział 2. Senat ............................................................................................................... 37Rozdział 3. Zgromadzenie Narodowe ....................................................................... 41Rozdział 4. Tryb opracowywania i uchwalania budżetu państwa ................... 42

Część III. Prezydent RP .......................................................................................................... 45Rozdział 1. Wybór ............................................................................................................. 45Rozdział 2. Przejściowa przeszkoda w sprawowaniu urzędu ............................ 47Rozdział 3. Złożenie z urzędu ....................................................................................... 47Rozdział 4. Odpowiedzialność ..................................................................................... 48Rozdział 5. Kompetencje ................................................................................................ 48Rozdział 6. Prerogatywy ................................................................................................. 50

Część IV. Rada Ministrów ..................................................................................................... 51Rozdział 1. Domniemanie właściwości ..................................................................... 51Rozdział 2. Kompetencje ................................................................................................ 51Rozdział 3. Struktura ........................................................................................................ 52

VI Spis treści

Rozdział 4. Prezes Rady Ministrów .............................................................................. 52Rozdział 5. Ministrowie ................................................................................................... 53Rozdział 6. Odpowiedzialność ..................................................................................... 54Rozdział 7. Dymisja .......................................................................................................... 54Rozdział 8. Wojewoda ..................................................................................................... 55Rozdział 9. Administracja zespolona i niezespolona ........................................... 55

Część V. Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego ............................................................................................................................... 57

Rozdział 1. Najwyższa Izba Kontroli ........................................................................... 57Rozdział 2. Rzecznik Praw Obywatelskich ................................................................ 60Rozdział 3. Postępowanie lustracyjne ....................................................................... 61Rozdział 4. Instytut Pamięci Narodowej ................................................................... 62Rozdział 5. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ...................................................... 64Rozdział 6. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ................................... 65Rozdział 7. Urząd Komunikacji Elektronicznej ....................................................... 66

Część VI. Samorząd terytorialny w Polsce ................................................................... 68Rozdział 1. Zadania i struktura ..................................................................................... 68Rozdział 2. Dochody jednostek ................................................................................... 70Rozdział 3. Samorząd gminny ...................................................................................... 70Rozdział 4. Samorząd powiatowy ............................................................................... 72Rozdział 5. Samorząd województwa ......................................................................... 73

Część VII. Sądy i Trybunały .................................................................................................. 76Rozdział 1. Struktura sądownictwa w Polsce .......................................................... 76Rozdział 2. Sąd Najwyższy ............................................................................................. 78Rozdział 3. Trybunał Konstytucyjny ........................................................................... 79Rozdział 4. Trybunał Stanu ............................................................................................ 81Rozdział 5. Krajowa Rada Sądownictwa ................................................................... 82

Część VIII. Prawo cywilne i rodzinne .............................................................................. 84Rozdział 1. Podział prawa cywilnego ......................................................................... 84Rozdział 2. Podstawowe pojęcia prawa cywilnego .............................................. 85Rozdział 3. Czynności prawne ...................................................................................... 88Rozdział 4. Pojęcie i treść prawa własności ............................................................. 90Rozdział 5. Odpowiedzialność za zobowiązania ................................................... 91Rozdział 6. Prawo spadkowe ......................................................................................... 92Rozdział 7. Prawo rodzinne ........................................................................................... 97

Część IX. Prawo karne ............................................................................................................ 111Rozdział 1. Zasady odpowiedzialności karnej ........................................................ 111Rozdział 2. Wiek sprawcy ............................................................................................... 112

VII

Rozdział 3. Kary i środki karne ...................................................................................... 113Rozdział 4. Postępowanie karne .................................................................................. 116

Część X. Prawo administracyjne ....................................................................................... 127Rozdział 1. Akt administracyjny ................................................................................... 127Rozdział 2. Uznanie administracyjne ......................................................................... 129Rozdział 3. Ugoda administracyjna ............................................................................ 129Rozdział 4. Decyzja administracyjna .......................................................................... 130Rozdział 5. Struktura sądownictwa administracyjnego ...................................... 131Rozdział 6. Przebieg postępowania administracyjnego ..................................... 132Rozdział 7. Odwołania ..................................................................................................... 134Rozdział 8. Zażalenia ........................................................................................................ 135Rozdział 9. Skarga ............................................................................................................. 135Rozdział 10. Skarga kasacyjna do NSA i zażalenie do sądu

administracyjnego ...................................................................................................... 136

Część XI. Integracja europejska ........................................................................................ 137Rozdział 1. Proces integracji .......................................................................................... 137Rozdział 2. Plan Marschalla .......................................................................................... 137Rozdział 3. Deklaracja Schumana .............................................................................. 137Rozdział 4. Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali .............................. 138Rozdział 5. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą ...... 138Rozdział 6. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii

Atomowej ...................................................................................................................... 139Rozdział 7. Jednolity Akt Europejski .......................................................................... 139Rozdział 8. Utworzenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego ................... 140Rozdział 9. Okres od 1993 r. do 2001 r. ...................................................................... 140Rozdział 10. Unia Europejska ........................................................................................ 141

Część XII. Polska w Unii Europejskiej ............................................................................. 150Rozdział 1. Geneza procesu integracji ....................................................................... 150Rozdział 2. Droga Polski do UE ..................................................................................... 151Rozdział 3. Bilans korzyści wynikających z wstąpienia do UE ........................... 153

DZIAŁ DRUGI. PODSTAWY WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE .................................... 155

Część I. Społeczeństwo ......................................................................................................... 157Rozdział 1. Socjologia ...................................................................................................... 157Rozdział 2. Pojęcia związane z socjologią ................................................................ 159Rozdział 3. Formy społeczeństw .................................................................................. 168

Spis treści

VIII Spis treści

Część II. Kultura, media i edukacja .................................................................................. 172Rozdział 1. Kultura ............................................................................................................ 172Rozdział 2. Opinia publiczna i massmedia. Środki masowego przekazu ..... 175Rozdział 3. Współczesne spory światopoglądowe ............................................... 178Rozdział 4. Edukacja w Polsce ...................................................................................... 179Rozdział 5. Globalizacja .................................................................................................. 181

Część III. Państwo .................................................................................................................... 188Rozdział 1. Definicja ......................................................................................................... 188Rozdział 2. Geneza ............................................................................................................ 188Rozdział 3. Legitymizacja władzy wg Maxa Webera – historyczne

i współczesne przykłady ........................................................................................... 190Rozdział 4. Ustrój ............................................................................................................... 190Rozdział 5. Typy państw – podział ze względu na ustrój terytorialny ........... 194Rozdział 6. Funkcje państwa ......................................................................................... 195Rozdział 7. Systemy rządów .......................................................................................... 196Rozdział 8. Autonomie i języki lokalne w Europie ................................................ 199

Część IV. Naród ......................................................................................................................... 201Rozdział 1. Definicja ......................................................................................................... 201Rozdział 2. Naród bez państwa .................................................................................... 201Rozdział 3. Tożsamość narodowa i postawy z nią związane ............................. 202Rozdział 4. Mniejszość narodowa a mniejszość etniczna ................................... 204

Część V. Polityka państw wobec imigrantów i emigrantów ............................... 207

Część VI. Demokracja – zasady i procedury ................................................................ 210Rozdział 1. Geneza ............................................................................................................ 210Rozdział 2. Zasady współczesnej demokracji ......................................................... 210Rozdział 3. Mechanizmy niezbędne do funkcjonowania demokracji ........... 212Rozdział 4. Współczesna demokracja w Polsce i na świecie – problemy

i zagrożenia ................................................................................................................... 214

Część VII. Instytucje i ruchy społeczne .......................................................................... 217Rozdział 1. Organizacje pozarządowe i pożytku publicznego ......................... 217Rozdział 2. Organizacje międzynarodowe .............................................................. 226

Część VIII. Terroryzm .............................................................................................................. 237Rozdział 1. Wprowadzenie ............................................................................................. 237Rozdział 2. ETA i IRA ......................................................................................................... 237Rozdział 3. Terroryzm arabski ....................................................................................... 237

IX

Część IX. Konflikty międzynarodowe po II wojnie światowej ............................ 242Rozdział 1. Przyczyny konfliktów ................................................................................ 242Rozdział 2. Najważniejsze konflikty ............................................................................ 242

Część X. Polityka, ideologie, doktryny i partie polityczne .................................. 248Rozdział 1. Wprowadzenie ............................................................................................. 248Rozdział 2. Doktryny polityczne .................................................................................. 249

Część XI. Partie polityczne .................................................................................................. 265Rozdział 1. Definicja i funkcje ....................................................................................... 265Rozdział 2. Geneza partii politycznych ..................................................................... 265Rozdział 3. Systemy partyjne rządów ........................................................................ 266

DZIAŁ TRZECI. PYTANIA KONTROLNE ............................................................................ 269

Spis treści

Wstęp

Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i  zastana-wiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu, tak aby wiadomości zosta-ły w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w  uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a  po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i  rysowanie tabel? Rozwiązaniem jest właśnie ta publikacja. To kompakto-we opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajomość pomoże w zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłemu ujęciu te-matu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz niezbędne informacje, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem.

Powodzenia! Redakcja

Wykaz skrótów

AI ............................. Amnesty InternationalCIA ........................... Centralna Agencja WywiadowczaEFTA ........................ Europejskie Stowarzyszenie Wolnego HandluEOG ......................... Europejski Obszar Gospodarczy ETS ........................... Europejski Trybunał Sprawiedliwości EWEA ...................... Europejska Wspólnota Energii Atomowej EWWiS .................... Europejska Wspólnota Węgla i Stali JAE ........................... Jednolity Akt Europejski KE ............................. Komisja Europejska NATO ...................... Organizacja Paktu PółnocnoatlantyckiegoNBP .......................... Narodowy Bank Polski NIK .......................... Najwyższa Izba Kontroli NSA .......................... Naczelny Sąd Administracyjny ONZ ......................... Organizacja Narodów Zjednoczonych PAH .......................... Polska Akcja Humanitarna PE ............................. Parlament Europejski RM ........................... Rada Ministrów SN ............................. Sąd Najwyższy TFUE ....................... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej TK ............................ Trybunał Konstytucyjny TO ............................ Trybunał Obrachunkowy TSUE ........................ Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej TUE .......................... Traktat o Unii Europejskiej TWE ........................ Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską UE ............................ Unia Europejska UKE ......................... Urząd Komunikacji Elektronicznej UOKiK .................... Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów USC .......................... Urząd Stanu Cywilnego WE ........................... Wspólnota Europejska WHO ....................... Światowa Organizacja HandluZN ............................ Zgromadzenie Narodowe

DZIAŁ PIERWSZY. PODSTAWY PRAWA

Część I. Konstytucja RP

Rozdział 1. Pojęcie prawa konstytucyjnego

Prawo konstytucyjne to  całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państw, czyli takich, których przedmiotem regulacji są podstawowe insty-tucje oraz zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

Normy te określają:•pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych,•podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena,• status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności, a tak-

że nałożone na nią obowiązki,• zasady organizacji i  funkcjonowania organów państwowych oraz relacje

między nimi, • zasady tworzenia prawa.

Rozdział 2. Zasady oraz podstawowe pojęcia

1. Dobro wspólne. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszyst-kich obywateli (art. 1 Konstytucji RP).

2. Podstawowe zasady ustroju RP. Konstytucja RP w  przepisach Roz-działu I „Rzeczpospolita” formułuje podstawowe zasady ustrojowe.

4 Część I. Konstytucja RP

KATALOG PODSTAWOWYCH ZASAD USTROJU RP

ZASADA TREŚĆ

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO(art. 2 Konstytucji RP)

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

ZASADA JEDNOLITOŚCI PAŃ-STWA(art. 3 Konstytucji RP)

Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

ZASADA ZWIERZCHNICTWA NARODU(art. 4 ust. 1 i 2 Konstytucji RP)

Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przed-stawicieli lub bezpośrednio.

ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SU-WERENNOŚCI(art. 5 Konstytucji RP)

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaru-szalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochro-nę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY(art. 10 ust. 1 Konstytucji RP)

Ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonaw-czej i władzy sądowniczej.

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ(art. 20 Konstytucji RP)

Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności dzia-łalności gospodarczej, własności prywatnej oraz soli-darności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospo-litej Polskiej.

3. Powszechny i równy dostęp do kultury. Rzeczpospolita Polska stwa-rza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju.

Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za gra-nicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym (art. 6 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).

4. Działalność organów władzy publicznej. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji RP).

5. Prawo międzynarodowe. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążące-go ją prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji RP).

Przepis ten oznacza konieczność podjęcia przez państwo wszelkich dzia-łań, w  tym wydawania aktów normatywnych, do których zobowiązało się ono w umowie międzynarodowej.

6. Wolność tworzenia i działania partii politycznych. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych.

5

Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i  równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie po-lityki państwa.

Finansowanie partii politycznych jest jawne (art. 11 ust. 2 Konstytucji RP).

7. Zakaz tworzenia organizacji totalitarnych. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich progra-mach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komu-nizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa (art. 13 Konstytucji RP).

Problematyce partii politycznych został poświęcony art.  11 Konstytu-cji RP, definiujący ich pojęcie, gwarantujący zasadę wolności ich tworze-nia i działania oraz wprowadzający w ust. 2 zasadę jawnego ich finansowa-nia. W  art.  13 Konstytucji RP ustanowione zostały ograniczenia wolności gwarantowanych w  art.  11 ust.  1 Konstytucji RP i  zakazano istnienia par-tii i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitar-nych metod i  praktyk działania nazizmu, faszyzmu i  komunizmu, a  także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść ra-sową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub człon-kostwa. Przesłanki zakazujące tworzenia partii politycznych sformułowane są na tyle ogólnikowo, że będą wymagać konkretyzacji w orzecznictwie Try-bunału Konstytucyjnego, któremu w art. 188 pkt 4 Konstytucji RP powierzo-no orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją RP celów lub działalności partii politycznych.Objęcie regulacją prawną zagadnień związanych z powstaniem i działalnością partii politycznych nosi miano instytucjonalizacji partii politycznych.

Zagadnienia partii politycznych reguluje szczegółowo ustawa z 27.6.1997 r. o partiach politycznych (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 155, poz. 924 ze zm.).

8. Wolność tworzenia i działania związków zawodowych i innych or-ganizacji. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania:• związków zawodowych,•organizacji społeczno-zawodowych rolników,• stowarzyszeń,• ruchów obywatelskich,• innych dobrowolnych zrzeszeń oraz• fundacji (art. 12 Konstytucji RP).

Rozdział 2. Zasady oraz podstawowe pojęcia