TaiLieuTongHop.com Doc (127)

TRNG I HC Y KHOA THI NGUYN

B MN: DA LIU

BI GING

DA LIU TI LIU DNG CHO SINH VIN Y KHOA

(Lu hnh ni b)

Thi Nguyn, nm 2008

Ch bin: TS. Nguyn Qu Thi

Th k bin son:

ThS. Trng Minh Hng

Tham gia bin son: TS. Nguyn Qu Thi ThS. Trng Minh Hng ThS.- NCS. Phm Cng Chnh ThS. Vi Th Thanh Thu

LI NI U

Thc hin ch trng ca B Gio dc v o To v i mi gio dc i Hc v ca B y t tng cng o to bc s a khoa theo hng dn cng ng Vit Nam, tp th b mn Da liu bin son cun Bi ging da liu phc v nhu cu hc tp ca sinh vin nhm gp phn p ng mc tiu o to ca trng i Hc Y khoa Thi Nguyn trong giai on hin nay.

Ti liu pht trin da trn kin thc K.A.S (Kin thc-Thi -K nng) thng nht gia 8 Trng i hc Y trong d n Vit Nam H Lan, c k tha kinh nghim t Sn phm giai on I ca d n, c lng ghp dch t hc lm sng v chm sc sc kho ban u, ng thi tham kho v s dng kt qu nghin cu ca chnh B mn v bnh Da liu khu vc nim ni pha Bc trong nhiu nm qua. Sch c trnh by da theo tn bi mi bi ch thng nht ton quc, v c bn tp trung vo ba phn chnh:

- Cc bnh da liu thng gp ti cng ng.

- Mt s bnh ly truyn qua ng tnh dc v chin lc phng chng.

- Bnh phong v chng trnh phng chng Vit Nam.

y l ln u tin ti liu c bin son theo mt cu trc nhm phc v cho mc ch tng cng o to bc s a khoa theo nh hng cng ng - mt vn cn mi nc ta, v vy cun sch khng th trnh khi cn nhiu thiu st. Chng ti xin cm n v tip thu nhng kin ng gp chn thnh ca Qu Thy, C, cc bn ng nghip v cc lp sinh vin cho ln ti bn sau c hon thin hn.

Thi Nguyn, thng 7, nm 2005

TRNG B MN

TS. Nguyn Qu Thi

1. Tn mn hc : Da liu

2. Tn bi : NHIM C DA DO THUC, HO - M PHM

3. Ti liu hc tp : L thuyt

4. i tng : Sinh vin a khoa

5. thi gian : 02 tit

6. a im ging : Ging ng

MC TIU HC TP:

1. Trnh by c c im dch t v khi nim nhim c da do thuc, ho m phm.

2. Phn loi c mt s th lm sng nhim c da d ng do thuc, ho m phm.

3. Gii thch c cc bin chng ca nhim c da d ng do thuc, ho - m phm.

4. Gii thch c cch chn on v x l nhim c da do d ng thuc, ho m phm theo cc tuyn y t.

5. Phn tch c tm quan trng ca vic qun l v d phng nhim c da do thuc, ho - m phm.

NI DUNG

1. i cng

Lnh hnh nhim c da do thuc (phn ng bt li do thuc) ngy mt tr nn ph bin. Ti M (1998 - 2000) s bnh nhn n khm cc phng khm trong bnh vin v nhim c da do thuc, ho - m phm chim 10 -15%; mi nm c khong 20 triu ngi phi nhp vin v nhim c thuc. Ti Php, chi ph cho iu tr nhim c da d ng thuc l 20 triu Franc/nm. Vit Nam, theo B mn Min dch d ng - Trng i hc Y H Ni (1980 - 1984), t l d ng thuc chim 2,5% dn s v c xu hng gia tng trong nhng nm gn y. Bnh thng gp ngi ln nhiu hn tr em, ph n nhiu hn nam gii (c th do s dng thuc nhiu hn).

Danh mc thuc gy nhim c da d ng ngy cng nhiu, chng khng ch l cc khng sinh nh Penicilline, Sulphamide nh trc y m cn c rt nhiu loi thuc khc c b xung vo danh mc ny: cc thuc chng vim - gim au, vitamin, an thn, cc cht cn quang... Yu t ng vai tr quan trng gp phn lm cho tnh hnh nhim c da d ng do thuc, ho - m phm tng ln v tr nn phc tp l tnh trng lm dng thuc trong dn chng cng nh vic qun l thuc cha c cht ch i vi cc sn phm thuc v ho - m phm hin nay.

Nhim c da d ng thuc l tnh trng phn ng qu mc ca c th khi dng

4

thuc do d c giai on mn cm khng ph thuc vo liu lng, c tnh mn cm cho v c lin quan n c ch min dch. Bnh cnh lm sng biu hin phong ph vi 4 loi c ch sinh bnh khc nhau (Gell v Coombs ), nhng triu chng ngoi da vn l ni bt nht vi cc th lm sng a dng: nhim c da d ng th hn ban a dng, th ban , th da lon thn, hi chng Stevens-johnson, hi chng Lyell... v c xem nh mt bnh da cp cu cn c chn on v x tr kp thi.

2. Phn loi: Theo Gell v Coombs (1962), nhim c da d ng thuc gm c 4 typ:

2.1. Typ 1: Qu mn do Ig E (i khi c km c IgG), gm cc th sau:

2.1.1. Sc phn v: rt nng n d gy t vong, cn phi cp cu khn cp:

- Xut hin sau 5 - 10 pht k t lc tim thuc vo c th xut hin kh th, tt huyt p cp, da ti xm, m hi lnh.

- Du hiu thc vt: nn nao, i ma, run ry...

- Du hiu ngoi da: ban , mn, nga

2.1.2. My ay

2.2. Typ 2: Qu mn gy tan hu t bo, do cc IgM, IgG c kh nng hot ho b th, gm cc th:

- Nhim c da d ng thuc th bng nc

- Nhim c da d ng thuc bng nc xut huyt.

- Nhim c da d ng thuc th hng ban a dng.

- Nhim c da d ng thuc th da ton thn.

- Hi chng Stevens Jhonson.

- Hi chng Lyell.

2.3. Typ 3: Qu mn do s hnh thnh cc phc hp min dch lng ng cc v tr thun li v gy bnh ti ch, gm cc th:

- Bnh huyt thanh

- St do thuc

- Vim cu thn

- Vim a khp dng thp tin trin...

2.4. Typ 4: tng ng vi qu mn chm, do p ng min dch qua trung gian t bo lympho T vi khng nguyn, t hot ho i thc bo. Cc th lm sng biu hin:

- Vim da lip xc

- Hi chng Stevens - Jhonson

- Hi chng Lyell

5

- da ton thn

3. Lm sng

3.1. Giai on khi pht: Xut hin nga sau vi gi hoc vi ngy dng thuc, thng nga u chi v mi mt, v sau lan ra khp ngi.

3.2. Giai on ton pht:

3.2.1. Triu chng ton thn: st cao 400C, rt run, mt mi, au u, ri lon tiu ho. trn da c nga v nga tng ln dng cc loi khng Histamin thng thng khng c kt qu. i vi cc th nng nh hi chng Stevens Johnson v hi chng Lyell th du hiu ton thn rt nng n: st cao, li b, mt mi, au lng, vim hng, suy sp dn, bn hn m v t vong.

3.2.2. Triu chng thc th: tn thng da l ban (rash) hoc dt l biu hin lm sng thng hay gp nht, mc d theo phn loi ca Gell v Coombs thng t c gi tr trong nhim c da d ng thuc nhng vn c gi tr thc t tp hp cc bnh cnh lm sng:

* Pht ban dng sn (maculo - papulex): l phn ng tc th kiu phn h: ban xut hin nhanh sau triu chng nga. Ban : l nhng dt xung huyt, n knh mt mu; kch thc thng thay i, c tnh cht i xng; i khi km vi my ay cn c xut huyt nh c th hng ban dng si, dng rubeon hoc tinh hng nhit; v tr: lan to ton thn nhng tp trung nhiu thn mnh.

Nguyn nhn: hu ht cc loi thuc u c th gy ra pht ban dng sn, nhng hay gp nht l Sunfamide v Ampicilline. Pht ban do Ampicilline thng xut hin ngy th 5 sau iu tr (c th sm hn hoc mun hn), tn xut khong 5% v cao hn khi c nhng yu t thun li nh:

- Nhim bch cu n nhn (50 l00%), Lympho (50 - 80%), nhim virus (15%).

- Pht ban sn lnh lnh gp 1 4% bnh nhn iu tr vi Sunfamide.

- Mt vi ban c th tin trin thnh hoi t thng b c tnh hoc da.

* My ay, ph Quinck: My ay l mt phn ng mch mu ca da, c c im: cc sn ph ni to kch thc thay i t qu to, ng xu n mng to. Tn thng khu tr mt vng hay lan to lon thn. Nhng vng m t bo di da lng lo nh m mt, mi, c quan sinh dc ngoi d b ph n nhiu. Tn thng sn ph c c nim mc rut gy i ngoi phn lng. Ph Quinck cn c biu hin ph cng v thng hay gp mt rt nguy him v ph thanh mn lm bnh nhn suy th dn n t vong. Bnh tin trin nhanh trong vi pht hoc vi gi, v bin mt khng li du vt g.

6

Nhng thuc thng gy my ay, ph Quinck: Penicilline, Aspirin, Allopurinol, Aminoglycoside, Barbiturate, Chlorpromazine, Griseofulvin, Hydantoine...

* Hng ban a dng: lm sng c hai dng:

- Tn thng l dt c sn ph, ngoi sn ph cn xut hin thm qung , mn nc, bng nc, ban xut huyt.

- Tn thng c hiu: hnh trn nhiu vng ly tm, vng trung tm lm cng c nhiu vng ly tm lm v c mu xanh tm. Ngoi ra c th c 3 vng: trung tm l mt mn nc ln, gia l vng thm, ngoi cng l mn nc nh. Hnh nh ny cn gi l hnh bia bn hay hnh huy hiu.

- Triu chng c nng: thng khng nga nhng c cm gic rt bng

- V tr: thng di xng, mt dui t chi nh khuu, u gi, c tay bn tay.

* Hi chng Stevens-Jhonson: Tn thng c bn l bng nc, mn nc xut hin nim mc ming mi, mi. Bng nc v, gy lot rm mu ng vy tit en. Bnh nhn khng n ung c, nut au, mi mt ph lot cht chy mu.

* Hi chng Lyell: do hoi t thng b. Tn thng c bn l bng nc trn nn da , bng nc lin kt vi nhau trn din rng c th trt ra. Nim mc cng tn thng: mi nt kh , c vt trt, vim kt mc, nim mc ming.

Thuc thng gy hi chng Lyell: Pyrazoles v thuc chng vim khng steroidc khc, Sunfamide, Bacbituricc, Hydatoines, Penicilline.

* da ton thn: da, kh da bong vy nh nh phn, cm (th kh). Da , ph n, mn nht chy nc. Khi tn thng kh dch th xut hin bong vy da lng bn chn v lng bn tay thng c du hiu bt tt rch (th t). Kt mc v nim mc ng h hp trn b nh hng bi s bong vy. Triu chng nga rt thng gp. Bnh nhn thng c du hiu gai lnh do khng c kh nng co mch mu ngoi da. Nu khng iu tr, nhim trng th pht c th xy ra.

Thuc gy da ton thn: gm nhiu loi thuc c th gy da ton thn: Barbituric: Sunfamide, khng st rt tng hp. Ni chung rt kh xc nh c nguyn nhn gy bnh v khng c cn lm sng, v cc th nghim gy li bnh th rt nguy him cho tnh mng ca bnh nhn.

3.2.3. Triu chng cc c quan khc:

- Hch ngoi bin sng to di ng v au

- Gan to, c th c ri lon chc nng

- i t, ph, c Albumin niu, hng cu bch cu v tr niu. Trng hp tin trin nng bnh nhn b v niu, ri lon in gii dn n hn m v t vong.

3.3. Giai on lui bnh

7

Thi k ny thng bt u t ngy th 10 tr i. Nu c iu tr kp thi v ng phng php, bnh nhn hoc ht st, da bt v tr nn sm mu (vi th da ton thn). Nga tng ln so vi thi k ton pht, qu trnh bong vy gim dn. Nhng chnh trong thi k thng tn da thuyn gim li l lc hay c ri lon chc nng cc c quan nh:

- Ri lon d tr kim, bnh nhn trong tnh trng toan ho mu .

- Ur huyt cao

- Ri lon in gii, ri lon chc nng gan, thn.

- Nhng tai bin dn n cp cu ni khoa cng hay xy ra thi ny.

Qua c cc ri lon ni tng, bnh nhn kho dn ln, i c nhiu, da ht bong vy (nhng cn li nn da xm, thm ch hi en ko di mt vi thng). Ni chung nu c iu tr tt, bnh nhn khi v khng li di chng no ng k.

4. Cn lm sng

4.1. Tuyn, x, huyn: ti tuyn huyn c th lm c cc xt nghim gip tin lng bnh nh xt nghim nc tiu nh gi chc nng thn: Albumin, hng cu, bch cu, tr nin v cc xt nghim c bn khc.

4.2. Tuyn tnh:

4.2.1. Xt nghim gip tin lng bnh:

- Ur huyt

- Phn ng Gros - Maclagan, Transaminase

- Albumin, hng cu, bch cu, tr niu

- in gii , d tr kim.

4.2.2. Xt nghim tm nguyn nhn gy bnh:

L cc k thut xt nghim min dch c hiu da trn nguyn l: a mt lng khng nguyn nht nh ( bit trc l thuc, hoc ho m phm nghi ng gy d ng cho bnh nhn) cho tip xc trc tip vi huyt thanh ca bnh nhn. Kt qu dng tnh tc l xy ra phn ng kt hp khng nguyn + khng th, lm cho k thut vin c c kt qu bng mt thng. Cc phn ng ny c tin hnh ngoi c th ca bnh nhn, khng gy tai bin g cho bnh nhn.

- Th nghim Boyden

- Khuch tn trn thch

- Chuyn dng Lympho bo (TTL)

- Phn ng tiu bch cu

8

5. Chn on

5.1. Chn on xc nh:

5.1.l. Tuyn x: Chn on xc nh ch yu vn da vo triu chng lm sng v tin s s dng thut ph hp vi thi gian din bin ca bnh:

- C tin s dng thuc

- Lm sng: c ban , bng nc hoc lot trt nim mc ming. Ton thn st cao, mt mi, nga.

5.1.2. Tuyn huyn, tnh: chn on xc nh da vo:

- Tin s dng thuc ph hp vi thi gian din bin ca bnh

- Triu chng lm sng

- Xt nghim tm tc nhn l thuc gy d ng

5.2. Chn on phn bit:

- Th my ay (ban ) chn on phn bit vi d ng do thc n: Bnh xut hin nhanh sau mt ba n, khi nhanh sau khi dng thc n hoc ch dng thuc gii d ng n thun l khi.

- Th da ton thn phn bit vi:

+ da ton thn th pht sau mt bnh da c t trc: bnh nhn c tin s bnh ngoi da (vy nn, chm...) sau dng thuc bi diu tr c tnh kch thch, hoc dng cocticoide di ngy...

+ da ton thn do lin cu: hay gp tui 50 - 60, thng nam gii, da mu thm, hoc tm sm v nga cc np gp. Da dy nh hn c tru. Bnh dai dng vi nhng t ti pht, khng km theo cc ri lon ni tng.

6. iu tr v phng bnh

6.1. Nguyn tc:

- Ngng ngay thuc ang dng (nu bnh nhn ang dng thuc)

- Chng d ng v gii c.

- Hn ch t a s dng thuc, nu cn thit th s dng cc thuc t gy d ng.

- Chm sc da ti ch v cc hc t nhin.

6.2. iu tr:

6.2.1. Tuyn x: vi th my ay (ban ) cha c bin chng:

- iu tr ti ch: xoa bt Talc ti nhng ch ban

- iu tr ton thn :

9

+ Nu c st: h st bng Paracetamol

+ Derpesolone 30 mg x 2 ng/24 h tim tnh mch chm

+ Dimedrol 0,01 g x 1 - 5 ng/24 h

+ Tm cch chuyn ln tuyn trn sau khi x tr nh trn.

6.2.2. Tuyn huyn: vi cc th ban , hng ban a dng, ph Quinck: iu tr ton thn v chm sc da ti ch trong bnh nhim c da d ng do thuc c coi l nhng yu t lin quan mt thit vi nhau.

* Ti ch:

- Xoa bt Talc, hoc ci qun o nm trn ging bt Talc

- Nhng ch lot, chy nc bi dung dch mu c tnh st khun nh: Milian, Methylen, Gentian.

- Nhng ch bong vy da dng m Oxyt km, m Salicylic 2%

- Nu c tn thng trt lot nim mc ming th bi Glyxerin borate hoc sc ming bng dung dch Natri bicacbonat 14%

- Nh mt lin tc bng thuc nh mt thng thng.

* Ton thn::

- Li niu: Trofurit...

- Bo v chc nng gan thn

- Chng d ng: khng Histamin tng hp, Cocticoide (liu 1 - 2mg/kg trng lng c th), vitamin C; hoc truyn tnh mch chm:

+ Dung dch mn ng trng 500ml

+ Dung dch ngt ng trng 500ml

+ Depersolon 30mg x 1 - 2 ng

+Vitamin C 0,5g x 1 - 2 ng

- Chng bi nhim: dng khng sinh nu cn (nn chn nhm khng sinh t gy d ng nh Erythromyxin).

* Ch n ung:

- n nht nu bnh nhn c tn thng thn.

- n thc n khng c Protein nu bnh nhn c ur huyt cao.

10

6.2.3. Tuyn tnh:

iu tr cc th nng nh: hi chng Lyell, hi chng Stevens-Jhonson

* Ti ch:

- Nhng ch lot, chy nc: bi dung dch mu c tnh st khun: Milian, Methylen, Gentian.

- Nhng ch bong vy da: dng m Oxyt km, m Salicylic 2%

- Nu c tn thng trt lot nim mc ming th bi Glyxerin borate hoc sc ming bng dung dch Natri bicacbonat 14%

- Nh mt lin tc bng cc thuc tra mt thng thng.

* Ton thn:

- Li niu: Trofurit...

- Bo v chc nng gan thn

- Chng d ng: khng Histamin tng hp, Cocticoide (liu 1 - 2mg/kg trng lng c th), vitamin C thng; hoc truyn dch nu c ri lon nc v in gii.

- Tip tc dng khng sinh nu c bi nhim.

- n nht nu c tn thng thn, n thc n khng c Protein nu bnh nhn c ur huyt cao.

* Theo di bnh nhn v chm sc h l cp I.

6.3. Phng bnh:

6.3.1. Phng bnh cp I:

C nhn: Nn ghi nhng thuc mnh ang dng v theo di trong vi ngy sau xem c b d ng vi thuc khng.

Cng ng:

- Nu trong gia nh c ngi b d ng thuc, cn ht sc thn trng khi dng thuc d mi ch l ln u.

- Thy thuc khi k n cho bnh nhn ch khai thc tin s s dng thuc trc y v c bit ch xem bnh nhn c b d ng vi mt loi thuc no khng, nn ghi tn thuc m bnh nhn b d ng vo s theo di khm cha bnh hoc ln u n thuc lu cho nhng ln khm sau.

- Nu dng thuc c ch nh: cn kim tra huyt , chc nng gan,... nht l vi ngi ln tui hay sc kho km.

- Lng ghp vo cc chng trnh y t gio dc v s dng thuc an ton hp l trong nhn dn. Phi hp lin nghnh on th tin hnh t chc nhng bui

11

truyn thng gio dc sc kho cho cng ng, khng nn lm dng thuc; khi m au phi n c s Y t khm bnh c hng dn cch s dng thuc.

6.3.2. Phng bnh lp II: Khi bnh nhn b nhim c da d ng do thuc:

- Thn trng khi s dng thuc

- Dng nhng thuc tht cn thit

- Ngng ngay nhng thuc nghi ng

6.3.3. Phng bnh cp III: Nhng trng hp nng, tn thng lan to v c bin chng ni tng, cn phi chuyn ln tuyn chuyn khoa.

63.4. Qun l v theo di nhim c da do thuc ho - m phm:

* Tuyn chm sc sc khe ban u:

Lp s sch theo di t l bnh hng nm, bo co nh k vi S y t v vi ngnh dc.

* Tuyn chuyn khoa:

+ tng kt bo co nh k hng nm, lp k hoch d phng hn ch bnh ti a.

+ Phi hp lin nghnh kim tra cht lng thuc, ho m phm nhm m bo cho ngi dn khi s dng c an ton.

TI LIU THAM KHO

1. Bi ging Da liu - Trng i hc Y H Ni (1998).

2. Bi ging Da liu - Trmg i hc Y Dc TP. H Ch Minh (l999).

3. Bi ging d ng min dch lm sng. Nh xut bn Y hc (2000).

4. Bnh Da liu - Trng i hc Y Dc TP. H Ch Minh (1999.

5. Useful link - JCAAI (2004), Drug allergy,

http://www.jcaai.org/Param/Drug.htm

12


2. Tn bi : VIM DA C A (Atopic dermatitits)



5. Thi gian : 01 tit


MC TIU HC TP:

1. Trnh by c c im dch t, cn sinh bnh hc ca bnh vim da c a.

2. Trnh by c tin trin chung v c im lm sng ta bnh vim da c a.

3. Din gii c cch chn on iu tr v phng bnh vim da c a ti cng ng.

NI DUNG

1. i cng

1.1. c im dch t hc:

Vim da c a l biu hin ngoi da ca c a (Atopy). Theo thng k ca Vin Da liu Trung ng, bnh chim t 20 - 25% trong s cc bnh da. Bnh thng gp tui t 2 - 24 thng, tuy nhin c th gp c thanh thiu nin v ngi ln. Theo Degos. R. tr di 7 tui chim 80 - 90% v khong 10% ko di n tui trng thnh. T l bnh ngy cng tng v nhiu l do khc nhau nh d nguyn trong khng kh tng, x dng ho cht trong i sng sinh hot ngy cng tng... (L Kinh Du - 2000).

1.2. Cn sinh bnh hc: Vim da c a l mt phn ng vim, bnh pht sinh ph thuc vo 2 yu t l tc nhn kch thch v c a d ng.

1.2.1. Tc nhn kch thnh (d ng nguyn)

- Tc nhn ngoi gii: gm cc yu t tc ng t bn ngoi vo c th ngi

+ D nguyn ht: phn hoa, nm mc, bi...

+ D nguyn l thc n: tm, cua, c, hn...

+ D nguyn tip xc: son, phn, thuc bi...

- Tc nhn ni gii: gm tt c cc ri lon chc phn ni tng

+ Cc sang chn v tinh thn (stress)

13

+ Thay i ni tit

+ Ri lon chuyn ho.

1.2.2. C a d ng:

D nguyn nhn ngoi gii hay ni gii cng u c lin quan n c a c bit ca c th dn n phn ng d ng.

1.2.3. S lin quan n gen di truyn:

Trn thc t bnh c tnh cht gia nh r rt: nu c cha v m u b bnh d ng th 79% con ci b bnh vim da c a, nu ch c m hoc b b bnh d ng th 58% s con ci b bnh vim da c a.

1.2.4. S lin quan n gen bnh:

Gn y ngi ta pht hin ra cc en c lin quan ti bnh nhn vim da c a nh: gen ca cc Cytokines IL4, IL5, gen Chymase ca dng bo Mastocyte, gen ca th th IL4 ho chui ca th th c i tnh vi IgE, th th ny khng c da bnh thng; m da ti vng tn thng ca bnh nhn vim da c a, th th ny thy tng cao r rt.

2. Tin trin chung ca bnh vim da c a

2.1. Giai on ty : Bnh nhn c cm gic nga dm dt trn da, sau ni ban hoc m dt , hi cm, ranh gii khng r km theo c ph nh.

2.2. Giai on mn nc: Trn dt xut hin mn nc nh ht k, ht tm, kch thc t 1 - 2mm. Mn nc rt nng, cha dch trong, xp xp thnh mng dy chi cht, rt nga.

2.3. Giai on chy nc: Do bnh nhn nga gi hoc do mn nc t v, chy dch dnh nhp, c khi dn da trn b mt tn thng. Ti mn nc v li vt ch nh nng, dch chy ra lin tc (hin tng "ging chm").

2.4. Giai on ng vy tit:C tit dch kh ng li ng vy tit mu vng nht, vy mng c th t bong hoc do gi.

2.5. Giai on ln da non: Vy tit bong i li lp da mng, dn dn trn lp da non mi ti to b rn nt gy bong vy da nh phn, nh cm, ht t ny n t khc. Dn dn da tr li mn mi bnh thng.

3. Lm sng

3.1. Vim da c a tr hi nhi.v u th. Bnh thng gp tr t 2 tui tr xung vi tn thng l dt , trn c nhiu mn nc nh li ti tp trung thnh m, trt chy dch dnh nhp, c th nhim trng th pht c m, c vy tit. V tr ban u mt bn m, sau lan sang m bn kia, i xng hnh cnh bm (tr sng mi v mm), lan ln trn lo thnh hnh mng nga, tn thng c th quanh ming, cm,

14

c, u, xung thn mnh. Bnh c th t khi khi tr cai sa hoc sau 2 tui.

3.2. Vim da c a tr em v thanh thiu nin: Bnh xut hin tr trn 2 tui n tui dy th, tn thng m hoc trn hoc xut hin khoeo chn, khuu tay, u gi, ngoi tn thng l mn nc, cn c sn huyt thanh, da kh, dy da lichen ho (hn c tru)

3.3. Vim da c a ngi ln: Bnh xut hin t b, ti pht nhiu ln, tn thng cn t ch yu dy da, thm da, li ken ho, khu tr khoeo chn. khuu tay. Bnh nhn thng c th km theo cc bnh d ng khc nh: hen ph qun, d ng thi tit... n gii c th vim nm v, vim mi.

4. Chn on

4.1. Tuyn y t c s: Chn on nh hng da vo cc triu chng sau:

+ Tui hi nhi hoc u th: xut hin m da , trn c mn nc nh ly ti nh rm tr nh, i xng 2 bn m.

+ Tr em hoc thanh thiu nin tn thng mn nc v sn huyt thanh, i xng 2 bn m, hai tay hoc hai chn

+ Ngi ln: Tn thng dy da, thm da, nga dai dng i xng.

4.2. Tuyn chuyn khoa:

4.2.1. Chn on xc nh:

- Mn nc nh li ti, tp trung thnh m trn nn da

- Mn nc xen ln vi sn huyt thanh.

- Da kh, dy da li ken ho

- Tn thng i xng.

4.2.2. Chn on phn bit:

- Bnh gh:

+ Tn thng l mn nc trong bng, ri rc vng da mng, da non nh k ngn tay, chn. bng, i.

+ C lung gh, lm c ci gh.

+ C yu t dch t.

- T a:

+ Tn thng l mn nc su, cng chc kh v v c th t tiu.

+ V tr khu tr lng bn chn, bn tay hoc ra cc ngn tay, ngn chn, khng bao gi vt n c tay hoc c chn.

15

- Hc lo:

+ Tn thng l dt hnh trn hay bu dc, mn nc ra tn thng, gia c xu hng lnh, hay gp vng da m, ng m hi.

+ Xt nghim nm (+).

5. iu tr

5.1. Nguyn tc iu tr:

- Tu tng giai on ca bnh m dng thuc ti ch cho thch hp.

- Phi hp iu tr ti ch v iu tr ton thn.

- Hn ch kch thch da.

- Nu c iu kin, p dng cc liu php lm thay i c a.

5.2. iu tr c th

5.2.1. Tuyn c s:

* Ti ch:

- Giai on da rc, ph n, chy nc nhiu dng nc ch, hoc nc mui m ngm hoc p tn thng (c th dng nc ch xanh ra) sau bi dung dch Methylen 2%.

- Giai on da ht ph n, t, chy nc t bi kem Cidermex, kem Clorocide - H, kem Flucinar.

- Giai on da dy, hn c tru nga dai dng bi thuc bt da, bong vy nh: Bensosaly, Salicylic 3 - 5%...

* Ton thn:

- Dng khng Histamin tng hp nh: Clopheniramin, Prometazin, Dimedron, ...

- Khng sinh nu c nhim khun.

- Vitamin C, B

5.2.2. Tuyn chuyn khoa:

* Ti ch:

- Giai on cp tnh ( rc, ph n, chy nc nhiu) dng dung dch Jarish hoc dung dch KMnO4 1/8000 - 1/10000 ngm hoc p ln tn thng, sau bi xanh Methylen, dung dch tm Gentian, dung dch Milian...

- Giai on bn cp (ht ph n, t, chy nc t) bi kem Gentrison, kem Dermovat, kem Flucinar, h nc, h Brocq...

- Giai on mn tnh (dy da, thm da, nga dai dng) dng thuc bt da, bong vy nh: Benzosaly, Salicylic, m Diprosalic, Lorinden A. Thuc kh oxy (Goudron.

16

Ichyol)

* Ton thn:

- Dng khng Histamin tng hp nh: Clopheniramin, Histalon, Dimedron, Fascet,...

- Gii mn cm: Histaglobin, Vitamin C, Canxiclorua, mu t thn


- Vitamin C

6. Phng bnh

- D phng c hiu: cha c d phng c hiu.

- D phng chung: v sinh trong n ung, v sinh ni v mi trng xung quanh, hn ch tip xc vi cc yu t kch thch da nh yu t vt l, ho hc... Kim tra sc kho nh k hng nm pht hin nhng biu hin lm sng, hay nhng ri lon bt thng c th tng ng vi bnh vim da c a.

- Phng tai bin trong diu tr:

+ Dng quc bi phi tu tng giai on, khng nn dng thuc bi c nng cao, hoc bi trn din rng, c bit l tr em. Cc thuc bi c thnh phn cortrtoide khng nn bi ko di.

+ trnh nhng tai bin ti ch trc khi dng thuc bi nn bi th trn mt din nh v theo di nu khng c biu hin d ng ti ch th mi c dng iu tr.

+ Vi bnh nhn l tr nh cn phi la chn thuc thch hp, trnh dng nhng thuc bt da bong vy mnh.

TI LIU THAM KHO

1. Bi ging - k hoch bi ging - Trng i hc Y Hu, 2000.

2. Bnh Da liu - Trng i hc Y - Dc TP. H Ch Minh, 1999.

3. Gio trnh bnh ngoi da v hoa liu, B mn Da liu - Hc vin Qun Y, 2001.

4. S.J. EczemaYawalkar, G.Blum (1989) Basis information for Medical Practitioners, Switzerland.

17


2. Tn bi : VIM DA TIP XC





MC TIU HC TP:

1. Trnh by c c im dch t, cn sinh bnh hc ca bnh vin a tip xc.

2. Trnh by c tin trin chung v c im lm sng ca bnh vim da tip xc.

3. Din gii c cnh chn on, iu tr, phng bnh vim da tip xc ti cng ng.

NI DUNG

1. i cng

1.1. Vi nt v c im dch t.

Vim da tip xc l bnh ngoi da thng gp, do cc tc nhn t bn ngoi tc ng ln da vi tn thng l dt , mn nc. Theo S.J.Yawalkar v G.Blum (Switzerland- 1989), t l bnh vim da tip xc chim 1,5 - 5,4% dn s th gii. Bnh tin trin dai dng hay ti pht, nu khng loi tr c d nguyn bnh khng khi. Bnh c th gp mi la tui, mi gii v mi ngh khc nhau.

C 2 dng vim da tip xc l: vim da tip xc d ng v vim da tip xc kch ng. Tc nhn gy bnh gm nhiu loi rt phong ph: kim loi, cao su, xi mng, cy c, bi nh, phn hoa, thuc tn dc, m phm, trang sc, kem nh rng, axit, kim, ho cht s dng trong nng, cng nghip...

1.2. Cn sinh bnh hc:

- Vim da tip xc d ng: l mt phn ng vim, c c ch min dch thuc p IV, tng mn cm loi hnh chm, c vai tr ca Lympho T.

- Vim da tip xc khng do d ng: L phn ng vim do kch ng, khng c c ch min dch d ng, thng do tip xc vi ho cht c nng cao nh axit, kim mnh.

18

2. Tin trin chung ca vim da tip xc

2.1. Giai on da: Mng da mu ti tin trin nhanh, ph n, xung huyt, s vo thy cm gic c mn nc di tay.

2.2. Giai on mn nc: mng da c bao ph bi cc mn nc nh li ti, cha dch trong.

2.3. Giai on tit dch: mn nc v t nhin hoc do gi, chy dch dm d.

2.4. Giai on ng vy v bong vy: mn nc kh dn ng thnh vy dy t hoc nhiu, sau vy bong ra mt cch t nhin hoc do gi. Da hng, bng c phc hi dn d khi. khng li so.

3. Lm sng

3.1. Vim da tip xc d ng:

- Bnh xut hin bt ng vi tn thng thng khu tr vng da h nh cng - bn tay, cng - bn chn, mt, tam gic c o. Gii hn tn thng tng ng vi vt tip xc, c khi in hnh vt tip xc (quai dp, dy eo ng h...), lc u khu tr v sau c th lan to ra cc vng da xung quanh.

- Tn thng c tnh cht cp tnh: da , hi n, trn b mt c mn nc: c khi c bng nc, trt t chy dch, nu nguyn nhn c loi tr vi ngy sau s ng xy tit, bong vy v da tr v bnh thng. Tuy nhin nu tip tc lip xc vi tc nhn gy bnh th bnh chuyn sang giai on bn cp tnh v cui cng l mn tnh vi biu hin lm sng l: da kh, cm v bong vy da, dy liken ho.

- Khi loi tr nguyn nhn bnh s khi, nu tip xc th bnh pht li.

3.2. Vim da tip xc do kch ng: l tnh trng vim ti ch, gy nn bi tip xc vi mt cht lm tn hi chc nng bo v bnh thng ca thng b.

3.2.1. Vim da kch thch cp tnh:

- Thng xy ra sau mt ln tip xc trc lip vi nhng ho cht c nng cao nh axit mnh, kim mnh, phenol...

- Tn thng thng sng, nng, , au, lot cht hoc hoi t

- Loi tr c nguyn nhn bnh khi.

3.2.2. Vim da kch thch bn cp:

- Do nhng kch thch khng mnh nhng lin tc nh vim da do qun t lt tr em.

- Tn thng da trt , au hoc rt.

19

3.2.3. Vim da kch thch mn tnh: do tip xc tch lu nhiu ln vi nhng kch thch nh nh cc cht ty ra, cc cht kim nh lm cho da mt i lp Lipide bo v, dn dn da thm dy khen ho.

4. Cn lm sng

Trong cc trng hp pht hin c d nguyn, hoc nghi ng, gip cho chn on c th tin hnh lm cc phn ng da vi cht tip xc nh test p da, test dn con tem (pacth test) vi cc d nguyn.

5. Chn on

5.1. Tuyn c s: chn on nh hng da vo cc triu chng sau:

- Tin s tip xc (nu c th rt tt)

- Ti ch tip xc xut hin ban , nga, ni mn nc hoc sng, lot, cht. - V tr tn thng vng da h hoc in hnh vt tip xc


- C tin s lip xc hoc khng r

- Vi vim da tip xc d ng: tn thng l dt , n nh, c mn nc, nga.

- Vi vim da kch ng: ph n, , au c khi lot cht, hoi t.

- V tr tn thng thng vng da h hoc tng ng vi vt tip xc.

- Cc test thm d phn ng da vi d nguyn nghi ng, cho kt qu (+)

6. iu tr

6.1 Nguyn tc iu tr:

- Loi b ngay d nguyn nu bit

- Tu tng giai on ca bnh m dng thuc ti ch cho thch hp.

- Phi hp iu tr ti ch v iu tr ton thn.

- Hn ch kch thch da.

- Nu c iu kin, dng cc liu php thay i c a cho bnh nhn.

6.2. iu tr c th:

6.2.1. Tuyn y t c s: Vn quan trng nht l pht hin c d nguyn gy d ng, nu khng bnh s ti pht dai dng kh tip xc li vi d nguyn.

* li ch:

- Giai on da rc, ph n, chy nc: dng nc ch c, nc l kh, nc mui m ngm hoc p ln tn thng, sau bi dung dch mu st khun (xanh Methylen...).

20

- Giai on da kh, ht ph n, t, chy nc t: bi kem Cidermex, kem Flucinar...

- Giai on da dy da, thm da, nga dai dng: dng thuc bt da, bong vy nh: Benzosaly, Salicylic 3 - 5%.

- Nu vim da kch ng do ho cht c nng cao, tn thng lot cht, hoi t: cn lau ra tn thng sau gi tuyn trn.

* Ton thn:

- Khng Histamin tng hp nh Clopheniramin, Promelazin, Dimedron, Histalon...


- Vitamin C, B

6.2.2. Tuyn chuyn khoa:

* ti ch:

- Giai on cp tnh: dng dung dch Jarish hoc KMnO4 1:8000 - 1:10000 ngm hoc p ln tn thng sau bi xanh Methylen, tm Gentian, Milian... Nu c hoi t th ct lc tn thng trc khi bi thuc.

- Giai on bn cp: bi kem Gentrison, kem Flucinar, h nc, h Brocq...

- i vi giai on mn tnh: dng thuc bt da, bong vy nh. Bensosaly, Salsile, m Diprosalic, Lorinden A, m kh oxy Goudron, Ichyol,...

* Ton thn:

- Khng Histamin tng hp: Clopheniramin, Histalon, Dimedron, ...

- Gii mn cm: Histaglobin, Vitamin C, Canxiclorua, mu t thn


- Thuc gim au (vim da tip xc kch ng)

- Vitamin C, B

7. Phng bnh

- Tt nht l pht hin c tc nhn gy bnh trnh khng bao gi c tip xc li.

- Hn ch ti a tip xc hoc s dng cc yu t gy kch thch da (yu t vt l, ho hc, ho m phm, thuc tn dc...).

- V sinh n ung, v sinh ni v mi trng xung quanh.

- Kim tra sc kho nh k hng nm pht hin nhng biu hin lm sng, hay nhng ri lon bt thng c th tng ng vi bnh.

21

- trnh nhng tai bin trong iu tr cn phi tun th ch iu tr, khng dng thuc mnh gy kch thch da, trc khi dng thuc bi cn phi thm d phn ng da ca bnh nhn i vi thuc.

- i vi bnh nhn l tr em cn phi la chn thuc thch hp, trnh dng nhng thuc bi c nng cao hoc thuc gy bt da, bong vy mnh.

TI LIU THAM KHO



3. S.J. Eczemayawalkar, G.Blum (1989) Basis information for Medical Practitioners. Switzerland.

22


2. Tn bi : VIM DA M





MC TIU HC TP:

1. Trnh by c c im dch t v c im lm sng ca bnh vim da m.

3. Din gii c cch thn on, iu tr v phng bnh vim da m ti cng ng.

NI DUNG

1. i cng

Vim da m (vim da du) l bnh ngoi da mn tnh. Theo S.J.Yawalkar v G.Blum (Switzerland- 1989) gp tui 18 - 40 v tr em tui u th, nam gp nhiu hn n, t l b bnh khong 2 - 5% dn s. Bnh thng gp nhng ngi c c a tng tit cht b, bnh tin trin dai dng hay ti pht.

Cn sinh bnh hc: do hin tng tng tit cht b v s gia tng ca loi nm Pytirosporum ovale thng gp nang lng, nm ny c th thu phn triglycerides trong tuyn bi tit cht b nhn ca da thnh axit bo t do, phi hp vi s nhim trng mc thp, c vai tr trong cn nguyn bnh sinh ca bnh vim da m.

2.1. Lm sng

2.1. Vim da m tr em:

Xut hin rt sm t lc tr 6 - 8 tun tui. Khi u l dt trn u, c vy mu vng dy, sau bnh xut hin ban , gii hn r trn dt c vy da mn, m. V tr tn thng sau tai, c, nch , hng, vng qun t, mt v thn mnh.

2.2. Vin da m ngi ln:

- Bnh khi pht t t, thng gp nhng ngi c da nhn, c hin tng tng tit cht b, hnh nh in hnh l gu trn u - nhng m vy mn mu trng, ng vng trn nn da . Mng da c th lan qu n chn tc lan tn trn, to thnh qung nh th l li trai ln trn. C th rng tc thnh m. Ngoi ra, cn gp cc vng tuyn b hot ng mnh nh: mt, cung lng my, np mi - m, quanh mt, lng (vng gia b vai), ngc, c th vng bn, nch, di v... vi ln thng l m da , trn c vy mn nhn mu xm bn, ng vng, c khi c sn trn

23

b mt tn thng.

- Tc bnh nhn lun dnh bt li nh ngi xt gm.

- L chn lng thng gin rng, r nht mt.

- Tn thng thng phi hp vi trng c, tin trin dai dng, thnh thong li c t nga rt v chy nc vng v c xu hng khen ho.

- Mt s trng hp c km theo vim tai ngoi mn tnh.

3. Chn on

3.1. Tuyn y t c s.

Ch yu l pht hin cc du hiu nh: da , trc vy vng mt, trn lng km theo c nga, trn u c nhiu gu, hin ti hoc tin s c nhiu trng c t t vn gii thch cho bnh nhn i khm chuyn khoa.



- Tn thng dt , c vy da nhn, xm bn ng vng vng mt, lng ngc, i khi xen k c sn. Tn thng trn u c vy mu vng, m.

- L chn lng thng gin rng.

- C th km theo c mn trng c.

- S vo da mt bnh nhn nh thoa mt lp m nhn, bng.


- Bnh vy nn da u: dt hi cm, trn c vy da dy trng c, mn d bong. Tn thng thng chy dc theo ra chn tc. Co Brocq (+).

- Lupus ban : dt hi tm, trn c vy da mng kh bong km theo teo da nh. Xt nghim t bo Hargraves (+).

- Nm da mt: dt hnh trn hay bu dc gia c xu hng lnh, xung quanh c vy da, mn nc. Xt nghim nm (+).

4. iu tr

4.1. Tuyn c s:

Ch yu pht hin c bnh, lm cng tc t vn v gi tuyn trn iu tr.


* Ti ch:

Dng cc thuc bi: Biodermin, Erythro-gel, Differin, Effederm, hoc cc loi thuc c cha lu hunh nh hn dch lu hunh.

24

* Ton thn: dng thuc c ch tit cht b:

- Spironolacton: liu tn cng: 200mg/24h x 30 ngy; liu cng c: 50 - loomg/24h x 30 ngy.

- Biotin dng ung hoc tim liu t 10 - 20mg/24h; phi hp vi: Bepanthcn 300mg/2411 x 15 - 20 ngy.

- Khng sinh: Tetracyclin 0,5 - lg/24h x 30 ngy, hoc nhm cyclin th h th 2 nh: Doxicyclin, Mynocyclin...

- Vitamin nhm B

5. Phng bnh

- D phng c hiu: cn rt kh khn v phc tp.

- D phng chung:

+ Lun gi trng thi thn kinh thng bng, trnh lo u, cng thng. Tch cc chm sc v sinh da sch s, c bit nhng vng c tuyn b hot ng mnh.

+ n ung nn hn ch cc loi gy kch thch nh ru, ch, c ph, thuc l...

+ Lun gi cho mi trng trong sch, thong mt.

+ i vi ngi c tng tit b, hn ch n du, m.

+ D phng nhng tai bin do iu tr: hn ch kch thch tn thng da c v c hc v ho hc. Khng dng thuc bi Corticoide.

TI LIU THAM KHO



3. S.J.EczemaYawalkar, G.Blum (1989) Basis information for Medical PraGtitioners. Switzerland.

25


2. Tn bi : BNH GH





MC TIU HC TP:

1. Nn c cn nguyn, c im dch t ca bnh gh.

2. Din gii c cch chn on, iu tr v d phng bnh gh ti cng ng.

NI DUNG

1. i cng

Bnh gh l mt bnh ngoi da ly v cng gp kh ph bin. Ti phng khm Da liu - Bnh vin KTW Thi Nguyn (1996), s bnh nhn gh chim 3,72% cc bnh da. Tc nhn gy bnh l do k sinh trng gh (Sarcoptes scabiei hominis). Con c cht ngay khi giao phi; con ci trng thnh di khong 400m, sng bng cch o hm di da (gia lp sng v lp ht). Vi gi sau khi o hm, con ci bt u trng. Trng pht trin thnh u trng v trng thnh trong vng 10 ngy. Ci gh hot ng nhiu v m, cht khi ra khi vt ch khong 3 - 4 ngy. Bnh hay gp ph n v tr em (ly trc tip qua m, b...), hoc nhng c nhn hay tp th c v sinh km.

ng ly truyn ca bnh ch yu t ngi sang ngi; mt s trng hp ly t ngi bnh sang ngi lnh qua vt, vt dng c nhn. Bnh gh cng cn c th ly qua ng giao hp, v vy bnh gh cn c xem nh l mt trong s nhng bnh ly truyn qua ng tnh dc. Bnh gh nu khng c pht hin v iu tr sm c th gy thnh dch a phng, nht l nhng khu dn c lao ng ng c v cht chi, trng hc, k tc x...

2. Triu chng lm sng

Thi k bnh trung bnh 1 - 2 tun.

2.1. Triu chng c nng:

Bnh nhn thng nga v ban m (c tnh cht chu k), nga khp ngi, nht l vng da non (k ngn tay, da bng...).

26

2.2. Triu chng thc th.

Tn thng c bn l mn nc trong, bng ng ri rc. V tr tn thng khu tr c bit cc k ngn tay, mt trc c tay, nch, quanh v, rn, mt trong i, np ln mng, lng bn chn hi nhi..., c th thy lung gh do gh ci o hm di da trng. Mt s trng hp c tn thng b phn sinh dc, c bit c sn trn trt da gia gi l sng gh (d nhm vi sng giang mai).

2.3. Triu chng ton thn: khng c g c bit.

3. Mt s bin chng thng gp

- Chm ha: do ci gh hoc thuc bi gy kch thch da gy chm ho

- Vim da m: thng thy nhng tr c v sinh da km, c th gy chc ho, vim nang lng, nht ...

- Hn hu c vim cu thn cp do cm ng vi c t ca gh, hoc bi nhim.

4. Chn on

4.1. Chn on xc inh:

Ti tuyn x, tuyn huyn v tuyn tnh, chn on xc nh ch yu vn da vo c im lm sng vi 4 yu t:

- C mn nc trong, bng nm ri rc, thng khu tr vng da mng.

- Ch yu nga nhiu v m.

- C tnh cht ly lan trong gia nh v tp th.

- C th lm c lung gh v khu c ci gh.


- Sn nga: tn thng l sn huyt thanh ri rc ton thn, nga khng c chu k.

- T a: mn nc tp trung lng v ra bn tay, bn chn, khng ly.

- Sng giang mai: sng cng, khng nga, khng ha m.

5. iu tr v phng bnh

5.1. Nguyn tc iu tr:

- Phi chn on sm v iu tr thch hp trnh bin chng v ly lan cho ngi xung quanh.

- Phi iu tr cho nhng ngi tip xc mc bnh, ng thi v sinh qun o v dng sinh hot c nhn.

27

5.2. Thuc iu tr: ch yu l dng thuc bi cho nn iu tr gh ti tuyn y t c s c th la chn mt trong cc loi sau:

- DEP (Diethylphtalate - dng du, m, kem) l thuc thng dng hin nay.

- M hay dung dch lu hunh 10% c th dng tt cho tr em.

- Nu c bin chng chm ho, hoc bi nhim: chuyn tuyn trn. Ti tuyn chuyn khoa: iu tr thuc bi nh trn: ch chy m bi dung dch mu nh Metylen 2%..., tu tnh hnh bnh nhn m diu tr thuc khng sinh chng bi nhim, hoc iu tr chm ho (theo phc iu tr bnh chm).

- Crotamiton 10% (Eurax) dng kem cng c tc dng iu tr gh tt.

- Ngoi ra mt s thuc cy l nam cng c lc dng cha gh nh l cy ba chc un nc lm, du ht cy mu ch, ...

- iu tr triu chng nga hn ch gi v ch xt d gy bin chng chm ho: khng Histamine (Chlopheniramine, Dimedrol...)

- Khng nn dng Cocticoide.

5.3. Phng bnh:

- Cn iu tr ng thi cho tt c nhng ngi trong gia nh hoc tp th b gh, kt hp luc git, phi, l nng qun o v cc dng vt dng c nhn.

- Qun l cc bnh da nhim trng ni chung v bnh gh ni ring ti cc tuyn nh chm sc sc kho ban u: thng qua vic lp h s sc kho qua cc k khm sc kho nh k ti cng ng.

TI LIU THAM KHO

1. Bi ging Da liu - Trmg i hc Y Dc TP. H ch Minh, 1999.

2. K hoch bi ging v bi ging chi tit - Trng i hc Y Hu, 1999.

3. Hong Vn Minh, Chn on bnh Da liu bng hnh nh v cch iu tr. Nh xut bn Y hc 2000.

4. Trng Minh Hng, Phm Th Chanh, Nhn xt v bnh ngoi da.ti phng khm Da Liu - Bnh vin KTW Thi Nguyn. Tp ch Y hc thc hnh s 360/1999.

28


2. Tn bi : BNH CHC V VIM DA M THNG GP





MC TIU HC TP:

1. Nn c cn nguyn c im dch t ca bnh chc v vin da m thng gp.

2. Trnh by c triu chng lm sng ca bnh chc v vim da m thng gp.

3. Gii tthch c cc bin chng ca bnh chc v vim da m thng gp.

4. Din gii c cch chn on, iu tr v phng bnh nhc theo cc tuyn y t.

5. Din gii c cch chn on, iu tr v phng bnh mt s vim da m thng gp theo cc tuyn y t.

NI DUNG

A. BNH CHC (Impetigo)

1. i cng

Bnh chc l mt trong nhng bnh nhim trng da ph bin, gp nhiu a phng thuc khu vc min ni pha Bc, bnh chc v mt s bnh vim da m khc c xp l mt trong bn nhm bnh da ph bin (nm da, sn nga, da nhim khun, eczema). Ti khu vc Thi Nguyn, t l bnh chc chim 7% s cc bnh da (1998 - 2002). Ti Bnh vin da liu thnh ph H Ch Minh cc bnh chc, nht v da nhim khun khc chim 6,19% s bnh nhn ti phng khm v 2,48% bnh nhn iu tr ni tr (1999).

Tc nhn gy bnh l do lin cu, hoc lin cu phi hp vi t cu Bnh thng gp la tui di 5 tui, nht l nhng tr khng c chm sc v v sinh da tt, hoc tr suy dinh dng... Ma h vi kh hu nng m, cng vi iu kin v sinh mi trng km cng l nhng yu t thun li cho bnh d pht sinh. Bnh cn c chn on sm v iu tr trit v c th c nhng bin chng nng: vim cu thn cp, nhim trng huyt.

29

2. Triu chng lm sng

2.1. Triu chng thc th:

Tn thng c bn l bng nc ha m nhanh, tin trin qua 4 giai on:

- Dt : c tnh cht vim, xung huyt hi ph n, kch thc khng ng u. Tnh cht ph n tng dn v hnh thnh bng nc.

- Bng nc: thng khng cng, c hnh thnh sau ni dt vi gi. Kch thc ca bng nc bng t ht n ht ng hoc ln hn v phn b ri rc hoc thnh m. V tr tn thng lc u ch yu l u, mt v cc phn da h, sau lan ra cc vng khc. Bng nc ha m nhanh sau 1 - 2 gi; lc u m thng y ca bng nc sau chon c bng nc to thnh bng m c mu vng snh ta nh mt ong. M chy ra n u lm cho tn thng lan rng n .

- Vy tit: Bng m v to thnh vy tit mu vng chanh hay mu mt ong. da u, vy tit lm bt tc li to thnh mng g gh. Nu cy vy s thy di lp vy c vt trt nng mu c m hoc t huyt.

- Bong vy: Khong 6 - 10 ngy sau, vy tit t bong li dt , dn dn thm li v lnh khng li so.

- Ngoi tn thng trn, c th cn thy km theo mt s tn thng khc nh mn m, nt mp, vim k tai...


Bnh nhn c cm gic nga dm dt, cng c khi au kh chu.

2.3. Triu chng ton thn:

Thng khng c triu chng g r rt, nhng nu trng hp tn thng lan rng (chc lan to) bnh nhn c th c st cao, km theo mt s bin chng khc.

30

3. Tin trin v bin chng ca bnh chc

Nu c pht hin sm v iu tr sm, bnh khi nhanh trong vng 6 - 10 ngy. Mt s trng hp bnh chc c th gy cc bin chng sau:

- Chm ho: do bnh chc tin trin dai dng ko di, bn cnh tn thng ca bnh chc thy xut hin dt v c mn nc, ng thi triu chng nga tng ln.

- Chc lot: tn thng n su, lan rng xung t chc da, trn mt vt lot c lp vy dy mu nu en, b vt lot thng ng cha m vng xanh.

- Vim cu thn cp: thng do chc lin cu ko di v ti pht tng t.

- Nhim khun quyt: thng do tc nhn lin cu phi hp vi t cu.

4. Chn on

4.1. Chn on xc nh:

Ch yu da vo c im lm sng nn c th chn on bnh chc ti tuyn c s cng nh tuyn huyn hoc tnh.

- Tn thng c bn l bng nc nng khng cng v ha m nhanh, xung quanh c qung , vy tit mu mt ong.

- V tr thng gp u, phn da h.

- La tui: Tr em di 5 tui.


- During-Brocq: Tn thng c bn l nhng bng nc cng bng, xung quanh c qung ngoi bng nc cn c tn thng khc nh sn ph, dt .

- Zona: Tn thng c bn l nhng bng nc, mn nc hi cng, tp trung thnh chm trn nn da hi g cao, sp xp dc theo hng i ca dy thn kinh, ng ring r hoc lin kt vi nhau thnh di v dng li ng gia ca c th. Km theo bnh nhn thy au rt ti vng tn thng, ton thn c st, ngi mt mi, n ng km.

- Herpes: Tn thng c bn l nhng bng nc, mn nc ng knh t 2 - 4 mm, sp xp thnh chm hoc lin kt thnh phng nc ln, b c nhiu vng cuc nh, v tr khu tr thng vng quanh mi, mp, nim mc sinh dc. Bnh nhn thy nga, rt vng tn thng hoc ni sp pht ra tn thng.

- Chm th tng bi nhim: Tn thng ban u l mn nc tp trung thnh m, rt nga, v sau c m ng vy tit; khi iu tr ht nhim khun, ch cn li tn thng ca bnh chm.

31

5. iu tr.

5.1. Ti tuyn c s: ch iu tr bnh chc c tn thng nh, khu tr hp v ch yu l iu tr ti ch:

p tn thng bng gc (hoc c th ngm) vi nc mui m 9%o, dung ch thuc tm KMnO4 1/10.000, hoc dung dch nc l ch ti... sau bi thuc dung dch mu nh: Milian, Eosine 2%, Metylen 2%,.... khi tn thng kh v c hin tng ng vy th bi thuc m khng sinh hay m Salicylic 1- 2 % trong 1 - 2 ngy.

5.2. Ti tuyn chuyn khoa:

- Trng hp chc dai dng, lan rng c nguy c bin chng: phi dng khng sinh ton thn: Erythromyxin, Amoxicilin, Cephalexin, Ocxacilline, liu lng tu theo cn nng (i vi tr em); ngi ln 1 - 2 gram/24h

- Ch theo di cc bin chng x tr kp thi v gii quyt cho ph hp nht l nhng trng hp bnh nhn c st cao v c ph.

- Ti ch: lm mm vy bng dung dch thuc tm 1/10.000. Bi cc dung dch mu (Metylen, Gentian...), hoc m khng sinh (m Gentamycin, m Erythromycin, Neomycin 3%, ...).

- Ton thn: dng khng sinh kt hp vi cho khng histamin, cc vitamin C, B. Nn lm khng sinh la chn khng sinh, hoc phi hp vi tim vacxin t cu.

- C th kt hp vi cc phng php vt l tr liu nh chiu tia tm, in phn bng Sulfat ng 2%,...

B. BNH VIM DA M KHC

Da, nang lng, tuyn b ng thi cng l nhng ni n nu tt cho vi khun. Khi da b kch thch xy st, hoc do ri lon chuyn ho ca c th..., nhng v khun k sinh trn pht trin rt nhanh, c c t mnh gy nn nhng vim ti nang lng v tuyn b - gi l vim nang lng. Tu theo mc vim nhim, cu to t chc hc ca vim, nng hay su m ngi ta phn bit:

- Vim nang lng nng

- Vim nang lng su

- Nht

- Sycosis

Nhng vi khun gy bnh thng l t cu, lin cu, c khi cn do trc khun m xanh v vi khun ym kh.

32

1. Vim nang lng (fulliculite)

1.1. Lm sng:

- Vim nang lng nng: khi pht chn lng thy hi , ri sau xut hin mn m nh vng nht, hoc sn m chung quanh c qung vim . Khi mn m kh bin thnh vy tit vi ngy sau vy tit bong i, cng c khi mn m t v ri khi, khng li so. Cc v tr thng gp l vng da u, mt, nch, vng mu, mt dui t chi. Bnh thng c nga (nht l vng da u, mt) v hay ti pht.

- Vim nang lng su: do nhim khun lan su n phn gia nang lng, chn lng, ni cc nh, , au, gia nh c m. Sau vi ngy mn m c th t tiu li so nh, nhng i khi nhim khun lan qu chn lng gy nn p xe.

1.2. iu tr:

* Tai ch: bi cc dung dch mu (xanh metylen, tm gentian...), hoc m khng sinh (m gentamycin, m erythromycin ...).

* Ton thn: dng khng sinh nu cn thit, kt hp vi khng Histamin, vitamin C, B.

2. Nht (furoncle)

2.1. Lm sng:

L mt tn thng vim su quanh nang lng gy hoi t phn trung b v nang lng (thng do t cu vng). Tn thng ban u ni cc chn lng, mu , n au, sau vi ngy thng dn n nung m vi mt ngi mu vng v hoi t trung tm. Mn m c th to ra, lan rng, n su gy nn p xe lm cho ngi bnh c st, ni hch, km n, mt ng.

V tr ca nht c th bt k ni no, nhng thng da u, mt, c v mng.

Nht v tr quanh ming - cm, gi l inh ru (rt nguy him), nu b nn non s gy vim, ph n mnh, c th vim tc tnh mch xoang, vim mng no, nhim khun mu e do n tnh mng ngi bnh. Nht tp trung thnh cm vng sau lng, mng gi l hu bi, lot su iu tr rt dai dng.

2.2. iu tr:

* Ti ch:

- Giai on ty : bi cn iod 1 %, hoc ngm thuc tm pha long vi nc m; giai on sng: bi m khng sinh nh m Neomycin, m Gentamycin, hay cng c th dng cao dn tan nht. Khng c nn, rch sm; khi mng m c ngi, khu tr v mm th cn rch trch m, ra sch v dn lu.

- inh ru: dng khng sinh liu cao, kt hp thuc gim au, an thn.

- Hu bi (nht by hay nh cm): khng sinh liu cao (c khi phi truyn huyt

33

thanh + khng sinh). vitamin B1, C liu cao. Nu cn phi chch theo ng ch thp ct lc t chc hoi t. Bi dng, nng cao th trng i vi bnh nhn gi yu (truyn Plasma, truyn mu...).

- Nht: kim tra ng huyt c th x tr kp thi bnh i tho ng nu c.

- g nch (p xe): chch no khi nht mm, hoc lu khng v m.

* Ton thn:

- Khng sinh nh Erythromycin. Doxicylin, hoc Cephalosporin 25 - 50mg/kg/ngy tu theo mc nng nh ca bnh, hoc cho lm khng sinh chn khng sinh thch hp.

- phng nht ti pht: v sinh c th, trnh chn thng (gi, try, xc), gim n cht bt v ng, b sung cht m v vitamin, hoc tim vaccin t cu.

3. Vim chn tc, chn ru (Sycosis)

Ti da u, vng ru cm, ria mp, mn m nang lng ti pht dai dng hng thng, hng nm c gi l Sycosis. Bnh thng gp nhng ngi c ru, tc rm; ngoi ra cng c th do nhiu yu t phi hp nh: suy gim min dch; d mn cm vi c t ca vi khun; sang chn do kch thch lin tc (nga gi, gu, ho cht, thuc bi, x phng); tn ti cc nhim khun (vim mi, hng, vim tai).

3.1. Lm sng: c hai hnh thi

- Tn thng l mng g gh bao gm nhng sn nh hnh chp c m, vy m, ri rc c vt xc, mn nc, tri da.

- Cc nh ni cao, n su xung di, s chc v au, c khi lin kt thnh mng dy thm nhim, l ch c mn m.

3.2. iu tr:

* Ti ch:

- Loi b nhng vim nhim, nhng kch thch ti ch.

- Bo v phn da lnh xung quanh bng bi cc thuc nh: cn iod, cn long no...

- Lm bong vy bng dung dch thuc tm 1/10.000.

- Bi cc thuc st khun nh dung dch mu (Metylen, Milian), hoc bi m khng sinh (Neomycin S%, Elythromycin,....)

- C th kt hp vi cc phng php vt l tr liu nh chiu tia tm, in hn bng Sulfat ng 2%.

34

* Ton thn:

Nn lm khng sinh la chn khng sinh, hoc phi hp vi tim vacxin t cu.

C. PHN BNH CHC V VIM DA M

1. Phng bnh cp I:

Gi v sinh da sch s, trnh chn thng da. Cn n ung y , c bit nhiu rau xanh, hoa qu sinh t, trnh n nhiu cht bo, cht ngt.

2. Phng bnh cp II:

Khi mi b xy xc da, nhim trng: ra sch, bi thuc st trng (dung dch Metylen, Milian...). Nu sau vi ngy khng , bnh nhn cn i khm c iu tr kp thi.

3. Phng bnh cp III:

Khi bnh nng hoc c bin chng cn chuyn ln tuyn chuyn khoa.

TI LIU THAM KHO

1. Bnh Da liu - Trng i hc Y - Dc TP. H Ch Minh 1999.

2. Bi ging da liu - Trng i hc Y H Ni, NXB Y hc 1994.

3. Hong Khi Lp (1996), iu tra c bn sinh thi mi trng, c cn bnh tt ca mt s ng bo dn tc khu vc min ni pha Bt Vit nam, D n cp Nh nc, 1996.

4. Hong Vn Minh, Chn on bnh da liu bng hnh nh v cch iu tr. Nh xut bn Y hc 2000.

5. K hoch bi ging v bi ging - Trng i hc Y Hu, 1999.

35


2. Tn bi : BNH ZONA

3. Ti. liu hc tp : L thuyt




MC TIU HC TP:

1. M t c triu chng lm sng bnh Zona.

2. Gii thch c cc bin chng trong bnh Zona.

3. Din gii c cch chn on, iu tr v phng bnh Zona theo cc tuyn y t.

NI DUNG

1. i cng

Zona l bnh gy nn do vi rut c i lnh vi t bo da v dy thn kinh ngoi bin. V khng nguyn v kh nng pht trin trn cc t chc phi ca ngi th vi rt ny ging vi rt thu u nn c nhiu tc gi xp vo nhm vi rt thu u Varicella zoster virus (VZV) v thy tr em b thu u sau khi tip xc vi ngi b Zona, ngc li ngi ln b Zona sau khi lip xc vi tr em b thu u).

Theo y vn, bnh thng gp ma xun thu. Mt s yu t thun li cho bnh pht trin nh: nhim khun, nhim c, ri lon chuyn ho, cc bnh v mu, nhim lnh , sang chn v tinh thn.

2. Lm sng

2.1. Triu chng thc th:

Sau thi gian bnh 7 - 8 ngy, tn thng xut hin bng nc, mn nc cng, trang cha thanh dch, tp trung thnh chm trn nn da hi g cao, sp xp dc theo hng i ca dy thn kinh, ng ring r hoc lin kt vi nhau thnh di v dng li ng gia ca c th. Km theo bnh nhn thy au rt ti vng tn thng, ton thn c st, ngi mt mi, n ng km. Trong trng hp bnh nhn b suy gim min dch (nhim HIV/AIDS), tn thng c th lan sang pha na bn ca c th, hoc ri rc ton thn. Hch vng ln cn xut hin sm v sng to. C trng hp bng mu khi tn thng n su xung s li so khi bnh khi. C trng hp ch thong qua, mn nc kh nhanh khng li vt tch g.

36


Bnh nhn thy au rt ti vng tn thng trc khi ni bng nc

2.3. Triu chng ton thn:

Bnh nhn c st, au, mt mi, km n. i vi bnh nhn gi yu, ngi suy gim min dch, c th thng tn trn da lnh nhng vn gy vim dy thn kinh v au dai dng.

2.4. Mt s triu chng c bit khc:

Zona khu tr vng mt rt nguy him v c th gy lot gic mc gy m lo. Nu tn thng lan sang dy thn kinh s VII, tn thng hch gi gy lit dy VII ngoi bin, c th bin chng vim no, vim mng no. Nhn chung bnh tin trin thng lnh tnh , khi sau 2 - 4 tun l .

3. Th lm sng

- Zona xut huyt: Cc m thng tn c triu chng xut huyt, km theo cc mn nc c ln mu.

- Zona hoi t: thng gp ngi gi yu, c tn thng ph tng hoc ng c.

- Zona theo khu tr ca thng tn c th phn nh ra nhiu th lm sng khc nhau.

4. Bin chng:

4.1. Nhim trng ti ch:

Cc bng nc bin thnh c trong c cha m. Khi bng m kh ng vy tit mu vng xm, khi bong vy li so lm trn, bc mu.

4.2. Vim lot mng tip hp, gic mc:

Do th Zona tn thng vng trn mt: sng m hp mt bn mt, ni hch to c, di hm, nhc u d di. Tn thng vim lot gic mc, vim teo gai th dn n m lo.

4.3. Lit na mt:

Zona vng mt: Tn thng ni na vnh tai, km theo ri lon thnh gic, ri lon cm gic 2/3 trc li. Tn thng ph n mnh v chn p dy thn kinh mt s VII gy lit na mt.

4.4. Zona lan to ton thn - du hiu ch im HIVIAIDS:

Tn thng khng ch khu tr in hnh mt bn ca c th m xut hin nhiu bng nc lu vong pha i bn ca c th sau lan to ton thn. Ngoi tn thng bng nc cn c bng nc xut huyt, bng m, lot cht. Tnh trng ton thn nng n: Hch ngoi bin vim, sng to; st cao, du hiu nhim trng, nhim c r rng. Xt nghim HIV dng tnh.

37

Trng hp Zona ri rc ton thn nu xt nghim HIV m tnh c th do bnh nhn mc bnh mn tnh phi dng thuc Coticoit hoc thuc c ch t bo lu ngy, hoc bnh nhn c ri lon chuyn ho i tho ng, suy dinh dng nng.

5. Gii phu bnh

Bng nc lp Malpighi, c hnh thnh do hin tng ph thng t bo v h bin t bo gai. cc t bo ny mt cc si dy chng, v phnh n ra. Cc t bo a nhn v sau s xm nhp vo bng nht. Nu bng nc b hoi t s li so vnh vin.

6. Chn on

6.1. Chn on xc nh:

6.1.1. Tuyn y t c s: Ch yu da vo triu chng lm sng: mn nc thnh di, mt bn, c th dc theo dy thn kinh, bnh nhn c au, nng, rt v sng hch vng ln cn.

6.1.2. Tuyn chuyn khoa: cng ch yu da vo triu chng lm sng nh trn.


6.2.1. Mn rp: Da vo v tr tn thng, khng c hch, t au v hay ti pht .

6.2.2. Thu n: Cn phn bit vi th ton th ca Zona, thng gp tr em, khng c hch, bch cu h, khng c tn thng hoi t hoc xut huyt.

6.2.3.Vim da tip xc do cn trng: Phi cn c vo cch phn b ca thng tn v hnh nh lm sng phn bit.

7. iu tr v phng bnh

Tu thuc vo mc nng hay nh v tu thuc vo giai on ca bnh.

7.1. Tuyn y t c s.

Ti ch: Nu bnh mi bt u, mn nc cha dp v nn dng thuc du d: h nc, Rivanol 1%, Phunepigel.

Nu cc mn nc dp v: chm thuc mu dung dch Eosin 2% , Milian, Castellani.

Nu thng tn au rt nhiu, dng kem gim au: Lidamanth hoc Mantadil crem,

Ton thn:

- Cho thuc gim au : Paracetamol, Analgin, Apranax

- An thn: Seduxen, Rotunda.

- Khng Histamin tng hp

38

- Tng cng sinh t nhm B(B1, B5, B6 , B12 ), C

- Khi bi nhim : Cho dng khng sinh nhm Cyclin


Trng hp nng chuyn bnh nhn ln tuyn huyn, tnh: iu tr kt hp ti ch v ton thn dng thuc Acyclovir:

Zovirax (Acyclovir) vin 200mg x 5 vin/ngy. Ung trong vng 5 - 7 ngy (Dng trong 72 gi u kt qu rt tt, trnh c au sau Zona )

Di vi bnh nhn gi yu: au sau Zona rt kh chu. hn ch au sau Zona, dng prednisolon : 60 mg/ngy x 7 ngy

40 mg/ngy x 7 ngy

20 mt ngy x 7 ngy

Ung mt ln vo 8 gi sng sau n.

Dng Vitamin nhm B, thuc gim au: Capsaicin, Paracetamol

7.3. Phng bnh


- Cn n ung y : n hoa qu nhiu sinh t, n thc phm cn i cc thnh phn dinh dng y . Trnh cc kch thch cng thng v thn kinh. Cn to cuc sng lnh mnh, luyn tp th dc th thao u n (nu c iu kin).

- Dng gam ma globulin min dch: ch hiu qu nga bnh nu c s dng trong vng 96 gi sau khi tip xc ngun ly (hin nay t s dng).

- Dng thuc tim phng: Vaccin l virus gim c lc. Tr t 9 thng n 13 thng tui tim 1 mi duy nht. T 13 tui tr ln: tim 2 mi cch nhau 4 n 8 tun.

7.3.2. Phng bnh lp II:

Khi mi b au rt ti vng sp mc tn thng nn dng m Acyclovir bi ti ch. Nu sau mt ngy khng th n khm ti c s y t c iu tr ng cch.

7.3.3. Phng bnh cp III:

Khi bnh nng hoc c bin chng cn chuyn ngi bnh n tuyn chuyn khoa.

39

TI LIU THAM KHO

1. Bnh Da Liu - B mn Da liu. Trng i hc Y - Dc TP H Ch Minh 1999.

2. Hong Vn Minh - Chn on bnh Da Liu bng hnh nh v cch iu tr. Nh xut bn Y hc, 2000.

3. Bnh Da liu - B mn Da Liu Trng i hc Y khoa H Ni, NXB Y hc 1992.

4. K hoch bi ging v bi ging chi tit - trng i hc Y Hu 1999.

40


2. Tn bi : BNH HERPES

3. Ti.liu hc tp : L thuyt




MC TIU HC TP:

1. Trnh by c triu chng lm sng v bin chng ca bnh Herpes.

2. Din gii c cch chn on, iu tr v phng bnh Herpes theo cc tuyn y t.

NI DUNG

1. Cn nguyn

L bnh ngoi da rt thng gp, tc nhn gy bnh l do virus c i tnh vi t bo da v nim mc, thuc nhm virus Herpes( Herpes Simplex Virus - HSV). HSV c 2 tp: tp 1 v tp 2 (HSV1 v HSV2). HSV1 thng gy bnh nim mc phn trn c th, HSV2 gy tn thng phn di c th, ch yu l b phn sinh dc (90% cc trng hp). V vy, bnh ny cn ng xp vo nhm bnh ly truyn qua ng tnh dc. Ph n c thai b Herpes sinh dc c nguy c ly truyn cho thai nhi, nht l khi gn lc sinh ( 30 - 50%), v thp hn giai on ti pht bnh.

HSV khi c tim truyn vo gic mc th, c i tnh vi t bo da v nim mc. Vius ny hay gp ngi lnh, nht l trong nht bt.

C ch sinh bnh: Do tc dng ca nhiu yu t khc nhau, cc virus tim tng tri dy v gy bnh. Qua ng mu hoc thn kinh hoc qua da, nim mc xy st, virus xm nhp vo da v gy bnh . Tnh cht i lnh thn kinh c chng minh bng phn ng t bo thong qua trong nc no tu ca cc bnh nhn b mn rp. Nc no tu c th gy bnh khi tim truyn cho th. HSV khng gy min dch.

Tn thng da khu tr bt k vng no trn c th nhng hay gp nht l quanh mi, mp vng sinh dc v mng. Theo y vn: bnh hay gp v ma xun, ma thu. Bnh c th gp nam cng nh n vi mi la tui, nhng tn xut gp n nhiu hn nam.

41

2. Lm sng:

Trc khi xut hin thng tn ngoi da, bnh nhn thy nga hoc ri mt vng da. Sau xut hin mt dt ph thng, trn dt c nhiu mn nc. Cc mn nc ny hnh trn, hnh cu, bng nhau, kch thc 2 - 4 mm ng knh, trong sut c cha mt cht nc vng chanh, v sau tr nn c. C th ch c 3 - 4 mn nc hoc c khi hng chc mn, sp xp thnh chm. Cc mn nc c th lin kt vi nhau to thnh mt phng nc, b gm nhiu cung nh, mt s mn nc khng l th hin bng nhng phng nc dng Pemphigut, ging bnh Dch ung - Brocq.

Sau vi ngy mn nc v ra kh t li, ng vy tit nh mu vng hoc hi nu, bm cht vo thng tn v sau rng i li mt dt , sau mt thi gian ngn mu da s tr li bnh thng, khng li so. Tin trin chung ca m tn thng l khong 8 - 1 5 ngy.

V s lng: c th ch mt m n c, nhng thng thng c nhiu m khu tr trn mt vng nht nh. trng hp mn rp lan to s thy nhiu m thng tn. nhiu ni trn mt hoc vng sinh dc. Nu Herpes tn thng nim mc sinh dc s lm tng nguy c ly nhim HIV.

Herpes sinh dc trn bnh nhn HIV/AIDS: Biu hin bnh l sinh dc hoc quanh hu mn ko di hn v nng, tn thng au v khng in hnh.

C bit c triu chng ton thn st, nu mn rp trong hng gy vim hng.

C trng hp bnh nhn au d i nh trong th mn rp au thn kinh ca Mauriac. C trng hp khng c triu chng ngoi da, m biu hin bng triu chng thn kinh n thun, c th l triu chng nga v nng bng.

3. Bin chng

- Bnh tin trin lnh tnh 8 - 15 ngy khi bnh nhng hay ti pht. Cc t ti pht c khi theo mt chu k nht nh mt vng da nht nh nhng him khi mt im c nh. Trong th mn rp ti pht, cc v tr thng gp l mi m (tr em), mng v nht l vng snh dc. Bnh ti pht nhiu ln c th gy nn cc bin chng:

- Herpes lan to: xut hin nhiu m tn thng nhiu ni trn mt, hoc vng nim mc sinh dc.

- Herpes th mm rp au thn kinh ca Mauriac: bnh nhn au d di nht l khi thng tn khu tr vng hu mn sinh dc. Cc cn au d di ny lan xung vng thn kinh to, mng, tht lng chi di, km theo co tht v au cc c trn. Cc cn au thng xut hin di 24 - 48 gi trc khi xut hin thng tn.

- Herpes sinh dc trn bnh nhn HIV: Biu hin bnh l sinh dc hoc quanh hu mn ko di hn v nng, tn thng au v khng in hnh.

- Bin chng: vim phi, vim gan, vim no, mng no

42

4. Gii phu bnh

T bo gai b h bin, mt cc cu ni, ri vo trong mn nc v phng ln (mn nc nm trong lp gai). trung b c thm nhim t bo a nhn; cc t bo ny thm nhp mt cch nhanh chng vo cc mn nc.

5. Chn on

5.1. Chn on xc nh:

tuyn x, huyn, hay tnh ch yu l da vo triu chng lm sng: mn nc mc thnh chm vng da bn nim mc hoc nim mc, km theo hi nga hoc rt, mn nc v ng vy tit


5.2.1. Bnh Zona: bng nc mc thnh chm i theo hng i ca dy thn kinh , v ch khu tr mt bn c th. Triu chng c nng au rt l chnh.

5.2.2. Chc bng nc nh: mn nc nh, v ng vy tit mu vng chanh km theo triu chng ton thn st, c hch v nga dm dt, t au.

6. iu tr v phng bnh

6.1. Ti tuyn y t c s: i vi th mn rp thng thng ch cn bi m Tetracyclin, khi cha c mn nc. Nu c mn nc chm dung dch mu: xanh mtylen, n giai on kh nc ng vy tit: bi m Tetracylin, khng bi m c corticoide .

Nu tn thng lan to, hoc triu chng ton thn nng n chuyn luyn tnh iu tr.


* Ti ch: Bi cc dung dch mu, khi tn thng kh bi m Tetracyclin

* Ton thn:

- Acyclovir 200 mg x 5 vin/ ngy. Ung 5 -7 ngy. Thi gian iu tr c th ko di nu tn thng cha lnh hn.

- Dng sinh t nhm B : B1 , B2 , B6 ...

* iu tr Herpes sinh dc ti pht: Bt u iu tr ngay khi c tin triu hoc trong vng 1 ngy khi xut hin triu chng bnh:

- Acyclovl r 400 mg x ung 3 ln/ngy x 5 ngy, hoc

- Acyclovl r 200-mg x ung 5 ln/ ngy x 5 ngy

- Famciclovir 12t mt - ung 2 ln/ngy x 5 ngy Thi gian iu tr trn 6 thng (p dng vi trng hp b ti pht trn 8 ln/nm).

43

* iu tr bin chng: vim phi, vim gan, vim no, mng no: dng Acyclovir tim tnh mch: Acyclovir 5 - 10 mg/kg tim ngy 3 ln cch nhau 8 gi, trong 5- 7 ngy, hoc n khi bnh khi.

* iu tr Herpes cho ngi nhim HIV:

- Acyclovir 400 mt xung 3- 5 ln/ ngy hoc

- Famciclovir 500 mt x ung 2 ln/ ngy

Tr liu cho n khi ht triu chng lm sng

* Trng hp nng:

- Acyclovir 5 mg/kg cn nng, tim tnh mch 3 ln/ngy (tng liu 15 - 30mg/kg/ngy cch nhau 8 gi. Mt s trng hp dng Acyclovir bnh khng khi, c th do chng virus khng thuc. Hu ht cc chng khng li Acyclovir th cng khng li Famciclovir v Valacyclovir.

- Foscarnet 40mg/kg cn nng, tim tnh mch 8 gi/1n cho n khi khi bnh.

- Thuc bi dng gel Acyclovi r 1% cng c hiu qu, ngy bi ti tn thng 2 ln.

- Trng hp tr s sinh b nhim Herpes sinh dc th cn cho Acyclovir 30 - 60 mg/kg/ ngy x 10 - 20 ngy.

6.3. Phng bnh

6.3.1. Phng bnh cp I.

- Cn n ung y : hoa qu c nhiu sinh t, n thc phm cn i cc thnh phn dinh dng. Trnh cc kch thch cng thng v thn kinh, cn to mt cuc sng lnh mnh, luyn tp th dc th thao u n (nu c iu kin).

- Dng gamma globulin min dch: ch hiu qu nga bnh nu c s dng trong vng 96 gi sau khi tip xc ngun ly (hin nay t dng).

- Dng thuc tim phng: Vaccin l virus gim c lc. Tr t 9 thng n 13 thng tui tim 1 mi duy nht. T 13 tui tr ln: tim 2 mi cch nhau 4 n 8 tun.

6.3.2. Phng bnh cpII:

Khi mi b nga rt ti vng sp mc tn thng nn dng m Acyclovir bi ti ch. Nu sau mt ngy khng th n khm ti c s y t c iu tr ng cch.


Khi bnh nng hoc c bin chng cn chuyn ngi bnh n tuyn chuyn khoa.

44

TI LIU THAM KHO

1. Bi ging Da Liu- B mn Da liu Trng i hc Y H Ni. NXB Y hc 1994.


3. Hong Vn Minh (2000), Chn on bnh Da Liu bng hnh nh v cch iu tr. Nh xut bn Y hc.

4. K hoch bi ging v bi ging chi tit - Trng i hc Y Hu 1999.

45


2. Tn ti liu hc tp : BNH THU U (Varicella)

3. Bi ging : L thuyt




MC TIU HC TP:

1. Trnh by c c im dch t v sinh bnh hc bnh thu u.

2. Phn loi c cc th lm sng bnh thu u.

3. Din gii c cch chn on, iu tr v d phng bnh thu u ti cng ng.

NI DUNG

1. i cng

Thu u l mt bnh da do vi rt (varicella zosler virus - hay vit tt: VZV), bnh hay ly v lnh tnh, c c im lm sng l pht ban, dt, sn, mn nc, mn m, vy tit cng tn ti vi nhiu la tui khc nhau. Bnh cng thng km theo c triu chng ton thn: st, mt mi nh. Sau khi khi bnh s li so m nht.

S ly truyn: Bnh ly do tip xc trc tip, do ht phi cc git nh trong khng kh t mi ming ca ngi bnh; ly do gin tip khng thng gp. Bnh nhn c kh nng ly truyn t vi ngy trc khi ni ban, cho n ht t mc mn nc cui cng. VZV cn c th kh dung ho t da ca bnh nhn Zona (Herpes zoster) v c th gy nn thu u. Bnh thng pht trin thnh dch trng hc, nh tr v a s ngi ln thnh th u mc phi. Bnh c min dch bn vng.

Tui: 90% s ca xut hin tr em di 10 tui, 5% la tui trn 5 tui. T l mc bnh M: 3.000.000 - 4.000.000 ca/ nm. Nhim vi rt tin pht c th xy ra ngi trng thnh, hn hu c bin chng vim phi v vim no.

Ma: cc vng th, dch thu u thng xut hin vo ma ng v ma xun.

Bnh gp ph bin khp mi ni trn th gii v hay gp tr em, rt t khi xy ra tr di 6 thng tui v c min dch truyn t ngi m.

46

2. Sinh bnh hc

Vi rut thu u xm nhp vo nim mc ng h hp trn (ming, hu), tip nhn ln ti ch v gy nhim vi rt huyt tin pht. Sau , VZV nhn ln trong t bo h thng lin vng ni m, ri tip dn n l gy nhim vut huyt th pht v lan trn n da v nim mc.

VZV xm nhp vo lp t bo y, lp gai v nhn ln, hnh thnh cc hc nh v thoi ho hnh cu t bo biu m, tch t dch ph, thoi ho mn nc v to thnh nhng cht vi trong nhn.

Cng nh tt c cc loi Herpes virus khc, VZV c th tr thnh tim n v n tr ng hch cm gic. Khi ti hot ng, n s gy nn bnh Zona (Herpes zoster). Bnh c th gy bin chng vim phi k, vim no (nhng hu myelin trong no).

3. Lm sng

3.1. Th lm sng in hnh:

3.1.1 Thi k bnh thay i t 10 - 23 ngy

Tin triu: ngi bnh nhc u, kh , s mi, au mnh, thng biu hin r ngi ln hn l tr em.

3.1.2. Giai on ton pht : sau 24 - 36 gi khi c tin triu s xut hin st mc va phi v pht ban.

Ngoi ban: ban u l dng vt chm, sn (thng khng quan st thy), c khi l sn ph vnhanh chng thnh mn nc (trong 24 - 48 gi). Mn nc nh git nc hoc git sng trn cnh hao hng, nng, thnh mng, c qung vim xung quanh, thng km theo c nga. Trong mn nc c cha dch mu vng nht, tr nn lm v nhanh chng tr thnh mn m, mu m trng mn, v thnh vy tit mu nu trong 8 - 12 gi. Vy tit rng sau 1 - 3 tun. Khi khi ti vt hng, mt s c nn hi lm, c th thnh so mt thi gian di hay so vnh vin. V pht ban ri ra thnh nhng t lin tip, cho nn nc ta thy cng mt lc ng thi c tt c cc thnh phn ca ban cc tui khc nhau: sn, mn nc, mn m, vy tit. l nhng du hiu c trng ca bnh.

V tr v phn b: Tn thng ban u mc u v mt, sau lan ra thn mnh v cc chi. Mn nc mc nhiu vng t t p nh vng lin b, bn sn, nch, khoeo, c kh dy c mt v thn mnh, t hn cc chi. Bn chn v bn tay t b.

Nim mc: tn thng thng xut hin vm khu ci, nim mc mi, mng tip hp, hu hng, thanh qun, kh qun, ng tiu ho, ng tit niu, m o vi mn nc nh (nhng thng khng quan st c v thong qua nhanh), tip theo l vt tri nng, tn thng mt i sau 6 - 8 ngy. Ton thn: c st nh.

47

Cc trng hp bnh nhn ang dng corticoid hay thuc c ch min dch nu b thu u d b bin chng hn hoc c th biu hin thu u trn lan c vim gan, vim no, xut huyt. Bnh nhn nhim HIV ti hot thu u th gy nn loi thu u chc lot, au mn tnh. bnh nhn thiu nng min dch, vim gan do thu du thng gp, c th gy t vong.

T l t vong do b thu u c bin chng th thp, Hoa K tr em b t vong do thu u l 1/50.000 ca, ngi ln l 15/50.000

3.2. Cc th lm sng khc:

- Thy u xut huyt (hermorhagic varicella): c th gp tr em nhng him, tn thng l cc mn, bng mu, sau bin thnh mn m.

- Thu u hoi t (varicella gangrenosa): xut hin tr em b bnh bch cu cp hoc cc bnh nng khc, c c tnh l tn thng lot hoi t.

- Thu u xut huyt trong chng ng mu ri rc ni mch (xut huyt bc pht )

- Thu u ngi m trong thi k c mang 3 thng u c th gy nn hi chng thu u bo thai (chi thiu sn, h hi mt v no, tn thng da) gp 2% bo thai b phi nhim.

- Thu u tr s sinh c t l vim phi v vim no cao hn tr ln .

4. Bin chng

- Bi nhim: do t cu v lin cu, chc nht, vim m t bo v hoi t hay gp tr em di 5 tui.

- ngi ln c th thy vim phi nng do vi rus, xy ra trong thi k mn mc: Bnh nhn kh th tm ti, au ngc, st cao, ho ra mu.

+ Xut hin 1 - 6 ngy sau khi c ban

+ X quang phi 16 % c hnh nh vim phi r

+ Triu chng lm sng biu hin khng r

- Vim thn cp tnh do nhim khun.

- Nhim khun huyt (lin cu khun, t cu khun)

- Vim no do vi rus hn hu xut hin vo cui thi k ca bnh: l bin chng thn kinh, rung git nhn cu, ma git, ma vn, co git, hn m v c t vong cao, nu bnh nhn sng st s c nhiu d chng thn kinh.

- Ban xut huyt gim tiu cu.

- Bnh thu u s rt nng tr v ang dng thuc c ch min dch hay cc thuc corticoide.

- Hi chng Reye: nu cho tr ung thuc Aspirin trong thi k mn nc mc: L

48

bnh no cp tnh, kt hp tnh trng thoi ho m ti gan v thn, xy ra tr em: C triu chng nn ma, au bng, tiu chy. Biu hin ca suy gan, gan to, vng da. Tip n biu hin ca tn thng no: co git, hn m... gim ng trong mu, hi chng xut huyt t vong n 50%.

- Vim thanh qun ph, kh th.

- Hi chng Guillain - Barr: vim nhiu r thn kinh vi cm gic kin b, d cm au, lit mm cc chi, tng Protein trong dch no tu. Trong vng 1 thng sau khi nhim vi rus nhng triu chng bt du xut hin: ri lon vn ng, ri lon cm gic, ri lon thn kinh thc vt.

- Lit thn kinh mt.

- Bin chng t gp l vim khp, vim mng mch nh, vim mng tip hp, vim tim vim thn, vim tinh hon.

5. Xt nghim

- Chn on Tzanck: ly dch hoc co nn mn nc, mn m xt nghim t bo hc thy t bo khng l v a nhn (ging nhim HSV).

- Khng th hunh quang c hiu vi khng nguyn VSV, pht hin v nhn dng VZV trn phin dch mn nc hay nn mn nc.

- Xt nghim cng thc mu thng c gim bch cu i toan.

- Nui cy vi rus: Phn lp virus trn mi trng nui cy vi rt (nguyn bo si n lp ca ngi), ly dch mn nc nui cy c khi pht hin c nhng cng rt kh.

- Huyt thanh hc: Phn ng huyt thanh o nghch tng mnh 4 ln trong VZV.

- Knh pht t bo biu m thng tn, sau soi knh hin v thy cc cht vi trong nhn.

6. Chn on

6.1. Chn on xc nh:

6.1.1. Ti tuyn y t c s: ch yu da vo cc du hiu lm sng cho nn chn on c sm tuyn x, tuyn huyn cha cn phi n c s chuyn khoa su:

- Cha mc chng thu u bao gi

- Tip xc vi ngi b thu u 2 - 3 tun l trc.

- Triu chng ton thn kn o, xut hin ngay trc hay cng vi pht ban.

- Trong cng mt thi im cc tn thng c cng mt tui khc nhau.

49

6.1.2. Ti tuyn chuyn khoa: c th chn on xc nh da thm vo cc xt nghim

- Gim bch cu

- Knh pht t bo tm cht vi trong nhn

- Nui cy virut


- Chc ly dng bng nc

- Herpes simplex lan trn.

- Zona lan trn

- Eczema dng herpes

- Eczema do vaccine.

- Nhim rickettsia

- Nhim enterovirus

7. Tin lng

- Tin lng lt, tr nhng th c bin chng (rt him), bnh t hn ch ri li khi.

8. iu tr v d phng

8.1. iu tr:

8.1.1. Tuyn y t c s: ch iu tr th in hnh

Cho bnh nhn nm ngh trong thi k c st.

Ti ch:

- Khi tn thng ban cha xut hin mn nc th bi m Acyclovir (c cc bit dc Vacrax, kem Zovirax...)

- Khi tn thng ban xut hin mn nc, mn m cho bi cc dung dch mu ln mn nc chng bi nhim vi khun.

- Khi tn thng kh ming cho bi cc loi kem, m khng sinh: kem Gentrisone, m Gentamyxin, m Neomyxin, m Tetracyclin, m Sunphamit,... lm mm da bong vy chng bi nhim vi khun.

Ton thn:

- Thuc h st: Paracetamol 500mg (khng nn cho Aspirin)

- Acyclovir 200 mg (ung), lm gim nng ca bnh c bit l trc 72 gi sau khi xut hin tin triu v gim cc ca nhim th pht.

50

8.1.2. inh tr ti tuyn chuyn khoa:.

iu tr cc th nng: th xut huyt, th hoi t v thu u c bin chng

Ti ch: bi cc dung dch mu ln mn nc, mn m. Khi tn thng se kh v ng vy tit, khng cn tit dch cho bi cc loi kem, m khng sinh nh kem Gentrisone, m Gentamyxin, m Neomyxin,... lm mm da bong vy, chng bi nhim vi khun

Ton thn:

- Thuc h st: Paracetamol 500mg (khng nn cho Aspirin d gy hi chng Reye tr em)

- Acyclovir 200 mg: ung, lm gim nng ca bnh c bit l trc 72 gi sau khi xut hin tin triu v gim cc ca nhim th pht.

- Hoc Valacyclovir, Famciclovir cng c hiu lc nhng cha c chng minh.

- iu tr bi nhim vi khun: ung Erythromyxin, Cephalexin.

- iu tr chng nga: bi kem khng Histamin v ung khng Histamin tng hp.

- Trong cc th nng tuyt i trnh s dng corticoid, ch cn bng nc in gii.

- iu tr thu u trn lan: dng Acyclovir ng tnh mch hoc Vidarabine vi ca thu u nng, vim phi, vim no v thu u ngi thiu ht min dch.

- Trnh gi v c th gy so vnh vin

8.2. Phng bnh


- Gi v sinh da sch s, trnh sang chn trn b mt da. Cn n ung y : n nhiu rau xanh, hoa qu lng vitamin, hn ch n nhiu cht bo cht ngt.

- Kim tra sc khoe mi nm mt ln

- To min dch: dng Vaccin varivax c hiu lc 80% khng b nhim VZV tin pht, tt nht l ch nh cho cc bnh nhn c nguy c mc thu u, nh tr s sinh, tr em b bnh bch cu cp, bnh nhn thiu ht min dch (iu tr nhim HIV, ung th). Vaccine VZV gy c min dch trung gian t bo v to khng th chng li virus. Vaccin l virus sng gim c lc. Tr l 9 -13 thng tui: tim 1 mi duy nht. T 13 tui tr ln tim 2 mi cch nhau 4 - 8 tun.

8.2.2. Phng bnh lp II:

Khi mi xut hin tn thng ban trn da u tin: bi dung dch xanhmetylen 2%. Sau mt ngy bnh khng , c st cao, nhc u ngi bnh cn c i khm c iu tr ng cch

51


Khi bnh nng hoc c bin chng cn chuyn ngi bnh ln tuyn chuyn khoa Da liu tuyn trn.

8.2.4. Qun l bnh da do virus VZV.

Qun l cc bnh da do vi rt ni chung v bnh thu u ni ring ti cc tuyn chm sc sc kho ban u: Lp h s s sch theo di bnh nhn n khm, hoc cc t khm khm sc kho nh k ti cng ng.

Vi tuyn chuyn khoa c nh hng: tng hp ngun s liu bo co v bnh ti cc a phng (da trn ngun s liu bo co ca cc tuyn chm sc sc kho ban u), lp k hoch d phng v hn ch t l bnh trong cng ng.

TI LIU THAM KHO

1. Bi ging Da Liu - B mn Da liu Trng i hc Y H Ni. NXB Y hc 1994


3. Hong Vn Minh - Chn on bnh Da Liu bng hnh nh v cch iu tr. Nh xut bn Y hc, 2000.

4. K hoch bi ging v bi ging chi tit - Trng i hc Y Hu 1999.

5. K hoch bi ging v bi ging chi tit - B mn Da liu Trng i hc y Dc Thnh ph H Ch Minh- n hp tc Vit Nam - H Lan giai on I. Nm 1999.

52

1. Tn mn hc : Da tiu

2. Tn bi : BNH VY NN (Psoriasis)




6. a im ging : Ging dng

MC TIU HC TP:

1. Trnh by c c im dch t hc v c bnh sinh ca bnh vy nn.

2. Phn loi c cc th lm sng bnh vy nn.

3. Din gii c phng php iu tr, phng bnh vy nn theo tc tuyn y t.

NI DUNG

1. i cng:

Bnh vy nn l mt bnh da c vy mn tnh, xy ra trn mt c a c tnh di truyn c bit c c ch t min, di tc ng ca cc yu t khi ng nh stress, nhim trng khu tr, chn thng thng b...

Bnh hu ht l lnh tnh (tr mt vi th nng nh vy nn th khp, th da

ton thn, th (tr37) nh hng rt ln n thm m v tm l ca bnh nhn. Bnh gp mi la tui mi gii, mi tng lp, mi a phng, khng ph thuc vo thi tit hay kh hu. Theo Creamer.D v Barker J.J (1997) bnh vy nn chim t 1 - 3% dn s th gii. Vit Nam, hng nm theo thng k ca Vin Da liu Trung ng bnh vy nn chim 5 - 7% s bnh nhn n khm ti cc phng khm Da Liu.

2. C ch bnh sinh

Bnh vy nn c hnh thnh do tng sinh t bo thng b, nht l t bo y v t bo gai dn n ri lon qu trnh to sng. Bnh thng chu chuyn t bo thng b l 20 - 27 ngy, trong bnh vy nn chu trnh ny ch cn 2 - 4 ngy.

2.1. Nguyn nhn ca bnh vy nn:

Ngy nay nguyn nhn bnh vy nn c xc nh, bnh do yu t n bnh, gen gy bnh vy nn nm trn nhim sc th s 6 c lin quan dn HLA-DR7; Bl3, Bl7, B37, BW57... di tc ng ca cc yu t gy bnh nh cc stress, nhim khun, ri lon ni tit, yu t vt l n bnh c khi ng dn dn tng sinh t bo biu b sinh ra bnh vay nn.

53

2.2. Cc yu t lin quan (yu t khi pht bnh):

- Yu t di truyn. Theo Huricz, yu t gia nh trong bnh vy nn chim 12,7%, theo Bolgert t l ny l 29,8%.

- Cng thng thn kinh: Cc stress v thn kinh c lin quan n vic pht bnh v vng bnh.

- Yu t nhim khun: Cc nhim khun c lin quan n qu trnh pht sinh v pht trin bnh vy nn, ch yu l vai tr ca lin cu.

- Yu t vt l: Tn thng xut hin trn nhng sang chn c hc nh vt gi, vt xc, so (hin tng Koebner).

- Nhng yu t sinh hc, min dch: M da ti tn thng vy nn xut hin khng th khng lp sng loi ln; tng nng IgA, IgG, IgE trong mu bnh nhn vy nn. C nhiu t bo lympho T xm nhp vo da vng b tn thng.

3. Triu chng lm sng

3.1. Vy nn th thng thng: tn thng c bn ca bnh vy nn l da c vy

- da: Kch thc dt to nh khc nhau t vi tm n vi cm, c khi to thnh mng ln gii hn r, s lng nhiu hay t tu thuc tng bnh nhn, hi g cao, nn cng cm thm nhim nhiu hay t, c vy trng chon gn ht nn ch cn li vin xung quanh, rng hn lp vy.

- Vy da: Trn dt c ph mt lp vy da trng c hi bng nh x c, nh mu nn trng, vy xp lm nhiu tng d bong, kho co vy bong vn ra nh bt, nh phn, nn ri l t. Vy ti to rt nhanh, s lng vy nhiu bong lp ny th lp khc n ln.

- Du hiu mng bong - git sng mu hay to Brocq (+): Dng tha no hay dao m cn co t t nh nhng nhiu ln trn b mt tn thng vy s bong ra vn nh bt trng, tip tc co n mt lp mng mng, dai, trong sut bc c nh "v c hnh", khi bc ht lp v ny bc l nn da , rm mu lm tm nh git sng nh.

- Tn thng mng: gp 25% s bnh nhn, vi biu hin bn mng c h lm nh (nh khu ca th may) hoc c cc ng k dc theo mng, mng n, vn, dy b t do mi mng cng b mt lc.

- Triu chng c nng: Nga t nhiu tu theo tng bnh nhn, thng nga giai on bnh ang tin trin, nga ch chim 20 - 40% cc trng hp. Mt s khng nga m cm thy kh chu.

- Triu chng ton thn: khng c g c bit

54

3.2. Vy nn th git: Tn thng l cc chm nh t 1 - 2mm, ri rc khp ngi nht l na ngi trn, mu ti cvy da dy, trng, mn d bong, hay gp ngi tr.

3.3. Vy nn th ng tin: l hnh thi lm sng hay gp nht vi m tn thng c kch thc t 1 - 4 cm, hnh trn, gii hn r.

3.4. Vy nn th mng: Tn thng c kch thc t 5 - 10 cm khu tr vng t nh lng ngc, khuu tay, u gi... gii hn r, cm hn th khc.

3.5. Vy nn da u: Tn thng l cc mng da nn cm, b mt tn thng ph vy dy, tn thng thng ln ra trn to thnh mt vin gi l "vnh vy nn", tc khng rng m vn mc xuyn qua vy.

3.6. Vy nn th o ngc: Tn thng xut hin cc np, k da nh nch, np di v, np k mng, bn... tn thng l cc mng da gii hn r, c th lan rng ngoi phm vi k da, c th cht da, nt da.

3.7. Vy nn th da ton thn: l th nng nhng t gp (chim 1%). Ton thn da ti khng cn vng da no lnh, bng, ph n, nhim cm, da cng rm dch, ph mt lp vy t, nga d di, cc np da, k da b nt trt v a rt. Bnh nhn st cao rt run, ri lon tiu ho, suy kit dn c th t vong do nhim khun th pht.

3.8. Vy nn th m: l mt th nng him gp, xut hin trn pht hoc trn bnh nhn vy nn th da hay th khp.

- Thnh ton lun: Bnh nhn st cao t ngt, mt mi, da xut hin cc dt lan to, ni chi cht mn m kch thc 1 - 2 mm, cm gic nng bng, v sau mn m kh bong vy ko di nhiu tun, c th rng tc v c tn thng mng. Xt nghim c bch cu a nhn trung tnh cao, tc mu lng cao, cy m khng thy vi khun.

- Th m lng bn tay, bn chn: Xut hin m gia m dy sng lng bn tay, bn chn. Mn m tin trin tng i dai dng, c khi ph n cc chi, st cao, ni hch.

3.9. Vy nn th khp: t gp. a s tn thng da xut hin trc sau vi xut hin tn thng khp, tn thng da thng nng lan to, vy g ln nh v s Tn thng khp nh kiu vim a khp dng thp mn tnh, cc khp sng au, dn dn bin dng, hn ch vn ng, mt s ngn tay, ngn chn cho li nh nhnh gng. Sau nhiu nm bnh nhn b tn ph, bt ng suy kit c th dn n t vong.

4. Tin trin ca bnh vy nn: Bnh tn ti sut i, tin trin tht thng gia cc t bnh vng (cc t u thng ngn) xen k cc t thuyn gim, cc v tr u gi, khuu tay thng dai ng hn. Trong qu trnh tin trin tn thng c th lan rng ra xung quanh, khi khi li vt thm hay vt bc mu, sau mt thi gian bnh li ti pht trn nhng tn thng c. Ngi bnh sng kho mnh, ton trng t b nh hng, tr th khp, th m, th da ton thn.

55

5. Gii phu bnh l

Lp sng dy ln do c nhiu t bo sng xp chng ln nhau, gia cc lp c cc k chy ngang. sng l mt triu chng ca bnh ang hot ng, cn cc tn thng c ngng hot ng th li c qu sng. Lp t bo ht b teo t hon ton ch cn li l mt mng mng. Lp gai qu sn, mm lin nh di ra thnh hnh bu dc, lp gai trn u nh b b teo, trong lp gai c bch cu a nhn tp trung to thnh micro p xe (abces Munro), cc tnh mch gin quanh co v thnh cc tnh mch dy ln.

6. Chn on

6.1. Ti tuyn c s: (ch yu l vy nn th thng)

- Pht hin c bnh nhn c cc du hiu nh m da cm, g cao hn mt da, kch thc bng khuy o, bng ng xu hoc thnh mng trn c vy mu trng d bong, bnh mn tnh dai dng.

- V tr thng v tr t nh khuu tay, u gi hoc thn mnh.

- Khng au, khng nga hoc nga t, ton trng bnh thng



- Da vo tn thng c bn dt hi cm ni cao hn mt da, hnh trn thnh chm, bng ng xu, bng khuy o, thnh mng, gii hn r, trn c ph 1 lp vy da dy, trng mn d bong. C th c tn thng mng km theo.

- Co Brocq (+).

- V tr tn thng da u hoc thn mnh, hoc ch t nh: khuu tay, hai mng.

- Ton trng bnh thng.

- C nng bnh thng hoc nga nh nu bnh ang tin trin.

- Tn thng gii phu bnh l.

6.2.2. Chn on th: da vo tnh cht tn thng, v tr tn thng xc nh.


- vy nn:

. Tn thng l ban a dng c sn mu nu

. Co vy bong ra tng mng (du hiu gn xi)

56

- Giang mai II dng ry nn

. Tn thng l sn chc c vin vy xung quanh, c tn thng nim mc

. Co tn thng thng chy mu trc khi ht vy.

. Co Brocq (-)

. Cc phn ng huyt thanh chn on giang mai (+)

- Vy phn hng Gibert:

. Dt c vy mng xung quanh, gia da nhn nheo.

. V tr thng thn mnh, gc chi.

. Bnh t khi sau 8- 10 tun.

7. iu tr

Hin nay iu tr vy nn cn nhiu nan gii, c nhiu loi thuc, c nhiu phng php, song cha c thuc no, phng php no iu tr khi hn m ch tm thi lui bnh mt thi gian, sau li ti pht do ngi thy thuc phi gim st, qun l, theo di bnh nhn iu tr theo ch nh ca chuyn khoa ng thi lm tt cng tc t tng v t vn cho bnh nhn. Khng ha hn l bnh s cha khi hon ton, cng khng khng nh bnh khng th cha khi, trnh gy bi quan, chn nn cho bnh nhn bnh c th vng ln. T vn gip bnh nhn "chung sng ho bnh" vi bnh, lp k hoch c th cho vic iu tr v theo di bnh nhn. Mt phng php iu tr c gi l tt phi p ng c cc yu cu sau:

- Lm sch tn thng nhanh chng ( tm khi v lm sng)

- Hn ch ti pht (ko di thi gian n nh)

- An ton, t c hi, n gin, d p dng, r tin.

7.1. Ti tuyn y t c s:

C th bi cc thuc lm bt sng bong vy nh: m Benzosaly, m Salyclic 2%, m Cidermex, kem Corticoide ...


* Ti ch:

- Thuc bt sng bong vy nh m Bensosaly, m Salysile 2%, m Diprosalic, m Betasalic, Lorinden A...

- Dng cc thuc kh oxy nh hc n (Goudron)

- Kem Corticoide nh: Flucinar, Silanar, Betnovat.,

- Thuc c ch s tng sinh v bit ho ca t bo sng: Calciportiol (Daivonex)

- Quang ho tr liu: phng php PUVA (Psoralen + Ultra Violet bc sng A): ung

57

Psoralen 0,6mg/kg cn nng (2 - 4 vin). Sau 2 gi chiu tia cc tm sng A (bc sng 320 - 350 m), trung bnh 1 - 2 ln/thng, tng s khong 15 ln.

* Ton thn:

- Dng thuc c ch min dch: Sandimun(cyclosporin A) 2,5 - 5 mg/kg/24h, liu tn cng t 3 - 4 thng, sau dng liu duy tr 1 - 2 nm.

- Vitamin A acide:

Soriantan 25 - 50mg/24h hoc

Tygason 0,7 - 1 mg/kg/24h x 15 ngy .

- Vilamin A: liu 150.000 - 300.000v/24h x 20 ngy.

- Vitamin B12 20 - 30mg/24h x 20 ngy.

- Vitamin D2 100.000 - 150.000v x 2 ln/24h x 20 ngy.

- An thn: Seduxen, Gardenal...

8. Phng bnh v qun l theo di bnh nhn vy nn

8.1. Phng bnh:

Bnh vy nn l mt bnh do n quy nh, en ny s hot ng di tc ng ca cc yu t khi ng nh sang chn c hc, sang chn thn kinh, nhim khun.... v vy trong phng bnh cn lu my im sau:

- Lun gi gn, bo v da trnh cc sang chn c hc, pht hin sm, iu tr trit cc nhim khun.

- Trnh cng thng thn kinh, cn c ch sinh hot iu .

- Hn ch s dng cc cht kch thch nh ru, c ph...

- Trnh gy bi quan, chn nn cho bnh nhn, lm cho bnh c th vng nng ln.

- iu tr ng phng php, ng y lnh, trnh cc nguy c lm dng thuc hoc dng thuc qu liu hay chiu tia UV qu mnh.

- Khng c dng corticoide ton thn v c th a n da ton thn.

8.2. Qun l v theo di bnh nhn:

- y l bnh mn tnh cho nn cn c k hoch theo di, t vn cho bnh nhn, hng dn s dng cc loi thuc bi.

- Pht hin kp thi cc din bin xu ca bnh nh cc t vng bnh hoc cc bin chng khc, c bit i vi cc bnh nhn th da ton thn, th khp, th m .

58

TI LIU THAM KHO

1. Bi ging Da liu - Trng i hc Y H Ni, 1994.

2. Bnh Da liu - Trng i hc Y - Dc TP. H Ch Minh 1999.

3. Gio trnh bnh da v hoa liu, Hc vin qun y, 2001.

4. Hong Vn Minh, Chn on bnh Da liu bng hnh nh v cch iu tr. Nh xut bn Y hc, 2000.

5. K hoch bi ging v bi ging chi tit - Trng i hc Y Hu, 1999.

59


2. Tn bi : BNH NM DA





MC TIU HC TP:

1. Nu c tc nhn, c im dch t ca mt s bnh nm da thng gp (nm da thng, lang ben, nm k chn - bn chn, nm da do Candida).

2. So snh c triu chng lm sng, cn lm sng mt sbnh nm da thng gp.

3. La chn c cc tiu chun chn on bnh nm da theo cc tuyn y t.

4. Din gii c phng php iu tr bnh nm da thng gp theo cc tuyn y t.

5. Phn tch c cc cp d phng trong bnh nm da.

NI DUNG

I. I CNG

Nm da l loi nm k sinh. T bo nm c nhn in hnh v c mng bo v dy bng Chnh. Nm pht trin to thnh si nm (mycels), chia thnh khoang c vch ngn (t bo nm). Sinh bo t l li sinh sn ph bin ng thi l phng thc lan truyn ca nm. C th b nhim nm l do tip xc vi bo t nm trong mi trng xanh quanh(t, nc, khng kh...), hoc dtip xc vi sc vt b nm (ch, mo), hoc do chung ng (tm, git, qun o, giy dp, tt m...) vi ngi ang b nhim nm. Tuy nhin, khi vo c th, nm pht trin v gy bnh c cn ph thuc vo nhiu yu t khc nh sc khng ca c th, mi trng ti ch ca da...

Cc bnh nm da gy tn thng lp thng b ca da, lng, tc v mng tay, mng chn. Vit Nam l nc c kh hu nng v m cao, thun li cho cc bnh nm da pht trin, v th t l bnh nm da nc ta khng nhng cao m cn thng ng hng u hoc th hai trong s cc bnh da. Theo B mn Da Liu (i hc Y Thi Nguyn) th t l bnh nm da mt s cng ng thuc khu vc min ni pha Bc l 5 - 15% (chim 40 n 60% s bnh da). nhng qun th nguy c cao (b i, cng nhn hm m...), t l bnh nm da cn cao hn rt nhiu (20 - 30%). Bnh pht nhiu vo ma h nhiu hn ma ng, nhng ngi tr gp nhiu hn nhng ngi gi, nam gp nhiu hn n. Bnh cn thng gp nhng ngi b suy gim min dch (nhim HIV/AIDS), nhng ngi dng Cocticoide ko di (bnh nm c

60

hi).

Bnh nm da thng gy nga kh chu, nh hng n sinh hot v lm vic.

II. MT S BNH NM DA THNG GP

A. Bnh nm da thng (hc lo)

1. Tc nhn gy bnh: do cc chng ca 3 ging nm: Tricllopllyton, Epidermophyton v Microporum.

2. Lm sng:

- Nu tc nhn gy bnh l do cc chng ca ging Tricllophyton th hnh nh tn thng lm sng l m da sm mu, c ranh gii r rt, hnh trn hoc hnh bu dc hay hnh nhiu vng cung hi cao hn mt da lnh, xung quanh c vin b r rt, tn vin c mn nc nh. C th c nhiu m tn thng lin kt vi nhau lo thnh m ln hnh vn vo, nhiu cung nh a , vng trung tm c xu hng lnh. V tr tn thng c th kh tr bt k v tr no trn da, nhng thng bt u phn h: mt, c, cnh tay. Nga nhiu khi i nng, ra nhiu m hi hoc kh hu nng m. Bnh tin trin mang tnh cht cp din, c nn da vim .

- Tc nhn do Epidermophyton, thng gy bnh bt u vng bn vi nhng vt , c nhng mn nc to thnh vin b, ranh gii r, vng trung tm c xu hng lnh. V tr khu tr cn c th c i, np ln mng, np gp di v, nch, quanh tht lng... Bnh gy nga d di, nht l khi ra m hi nhiu v v m.

- Cc chng ca ging Microporum gy bnh th t gp hn. Tn thng lm sng gn tng t nh tn thng do cc chng ca Trichophyton gy nn.

3. Xt nghim:

- Soi ti: c si nm mu sng xanh hi ng u hoc c vch ngn, hoc t qung nh chui ht cm.

- Nui cy: C th ly bnh phm l vy da, em nui cy trn mi trng Sabouraud xc nh nm.

4. Chn on:

4.1. Chn on xc nh:

* Tuyn y t c s:

Nu bnh nhn n khm c triu chng lm sng nh trn cho bnh nhn iu tr bng thuc bt da bong vy (dung dch ASA, BSI 2 - 3%, m Benzosali....), nu bnh d tip tc cho iu tr n khi khi bnh

* Tuyn chuyn khoa:

Da vo triu chng lm sng nh trn v kt hp ly bnh phm soi ti tm si nm (+), ( Nu soi ti khng tm thy si nm chn on phn bit vi mt s bnh

61

da khc v tin hnh cho iu tr )


- Chm: thng tn cn bn l mn nc tp trung thnh m trn nn da , km theo bnh nhn thy nga nhiu, bnh tin trin dai dng v hay ti pht.

- Phong c (mng c): cc c phong sp xp thnh hnh trn hay hnh vng cung, ranh gii thng tn r rng, gia thng tn lnh, kch thc c th to hay nh, vng da ti ni tn thng b mt cm gic au, nng, lnh.

5. iu tr

* Ti tuyn y t c s:

Ch yu iu tr ti ch bng cc thuc bi c tc dng bt da bong vy nh : dung dch ASA, dung dch BSI 3%, m Salicylic 5%, m Whitfield, hoc cc loi thuc bi c tc dng chng nm nh m Gricin 3%, m Clotrimazol, kem Nisozal.

* Ti tuyn chuyn khoa:

Nu bnh nhn iu tr tuyn cng ng khng , iu tr bng cc thuc sau:

Ti ch:

- Dng cc thuc bi c tc dng bt da bong vy nh : dung dch ASA, dung dch BSI 3%, m Salicylic 5%, m Whitfield, ...

- Hoc cc loi thuc bi c tc dng chng nm: m Gricin 3%, m Clotrimazol, kem Nisozal,...

Ton thn: Nu bnh tin trin dai dng, din tn thng rng phi kt hp dng khng sinh chng nm ton thn nh:

- Gricin 0,125g x 4 vin/24h x 2 - 3 tun, hoc

- Nizoral 200mg x 1 - 2 vin/24h x 1 - 2 tun.

Nhn chung cc khng sinh chng nm u c th gy c vi gan v mt s tc dng ph khc, v vy cn thn trng khi ra ch nh iu tr v khng dng thuc ung cho ph n c thai, ngi gi v tr em di 2 tui.

(Ch : tuyt i khng c dng dao hoc vt cng co, ch st vo tn thng).

6. Phng bnh

* Phng bnh cp I:

- Gi v sinh da hng ngy (khng dng cht ty ra mnh, x phng c xt cao...)

- Khng dng thuc bi khng ng ch nh (nht l Cocticoide )

- Khng mc qun o m, t

62

- Thng xuyn v sinh c nhn, tm ra sch s sau bui

TaiLieuTongHop.com Doc (127)

Documents