Tai Lieu Mon Tam Ly Hoc Quan Ly

HC VIN K THUT QUN S

TI LIU HC TP

TM L HC QUN L(Ti liu dng ni b)Bin son: Ths inh Cng Dng

TP. H CH MINH - 2011

1

Chng 1: TNG QUAN V TM L HC QUN L I. i tng, nhim v ca tm l hc qun l 1. Khi nim * Tm l: Theo T in Ting Vit, Tm l l ngh, tnh cm, lm thnh lm thnh i sng ni tm, th gii bn trong ca con ngi Tm l bao gm tt c nhng hin tng tinh thn xy ra trong u c con ngi, gn lin v iu hnh mi hnh ng, hot ng ca con ngi. * Tm l hc: Tm l hc l mn khoa hc nghin cu v tm l con ngi. N nghin cu cc s kin ca i sng tm l, cc quy lut ny sinh, din bin v pht trin ca cc hin tng tm l, cng nh c ch hnh thnh ca nhng hin tng tm l. Ngy nay tm l c vn dng rng ri trong nhiu lnh vc nh: + Tm l hc lao ng + Tm l hc s phm + Tm l hc sng to + Tm l hc qun l, v.v. * Tm l hc qun l: Tm l hc qun l l mt chuyn ngnh ca tm l hc, chuyn nghin cu nhng vn trong hot ng qun l nhm lm cho hot ng qun l t c hiu qu ti u. Trong cc qu trnh qun l s biu hin ra cc mi quan h c bn nh sau: + Quan h gia ngi lnh o vi nhng ngi di quyn mnh. + Quan h gia nhng ngi lnh o vi nhng ngi lnh o khc. + Quan h gia nhng ngi di quyn vi nhau trong mt h qun l. Tm l hc qun l c vn dng rng ri trong nhiu lnh vc nh: + Tm l hc qun l kinh doanh, + Tm l hc qun l qun s + Tm l hc qun l y t + Tm l hc qun l gio dc + Tm l hc qun l hnh chnh, v.v. 2. i tng nghin cu ca tm l hc qun l i tng nghin cu l tm l ca con ngi trong hot ng qun l. Tm l hc qun l nghin cu cc hin tng tm l ny sinh trong hot ng qun l, cc quy lut hnh thnh v nh hng ca nhng hin tng ny trong hot ng qun l con ngi. 2

3. Nhim v ca tm l hc qun l - Nghin cu nhng c im tm l c nhn, tm l x hi ca tp th vi t cch l ch th ca hot ng qun l. V d: bu khng kh tm l tp th, truyn thng tp th, d lun, tm trng tp th, xung t tm l trong tp th, uy tn ngi lnh o vv. - Nghin cu c s tm l hc trong vic nng cao hiu qu ca hot ng qun l, lnh o trong cc lnh vc qun l - Nghin cu nhng c trng giao tip trong hot ng qun l. - Nhng vn nhn cch ca ngi qun l, cc phm cht tm l ca ngi lnh o, cc phong cch lnh o. - Nhng vn tm l trong tp th qun l, kp lnh o, nhng con ng bin php, hnh thnh v pht trin nhn cch ngi lnh o qun l cng nh vn o to bi dng cn b lnh o. - Nghin cu nhng vn lin quan ti vic ng vin, thc y hot ng c nhn v tp th lao ng V d nh nhu cu, ng c lm vic, cc nh hng gi tr x hi, tm th cc thnh vin. - Nghin cu nhng vn trong cc t chc cn b, tuyn chn nh gi sp xp cn b, trong cng tc t tng v cng tc kim tra. 4. ngha nghin cu tm l hc qun l * V mt l lun: Tm l hc qun l gip cho nh qun l mt h thng l lun, cc quy lut chung nht trong trong vic qun l con ngi trnh c nhng sai lm trong tuyn chn cn b, trong giao tip trong hoch nh k hoch qun l. * V mt thc tin - Gip nh qun l hiu c nhng ngi di quyn, gii thch c nhng hnh vi ca h, d on truc h hnh ng nh th no trong tnh hung sp ti. iu ny rt cn thit gip cho vic tuyn chn, sp xp s dng con ngi hp l. - Gip cho nh qun l nm c cch thc nhn xt nh gi con ngi mt cch ng n, khch quan, gip cho nh lnh o qun l bit cch tc ng mm do nhng kin quyt n cp di, n tng c nhn v tp th pht huy tt a tim nng ca h trong cng vic thc hin mc tiu ca t chc. - i vi nhn vin, cp di, tri thc tm l hc qun l gip h hiu c tm l ca ng nghip, cp trn v bn thn mnh; bit cch ng x hp l, pht huy ti a kh nng ca mnh trong t chc. 3

II. S lc lch s hnh thnh v pht trin ca tm l hc qun l 1. Thi k c i * Phng ng: Nhng t tng v qun l vi vic s dng nhng yu t tm l con ngi trong qun l cng xut hin sm phng ng: Khng T (551-479 TCN) T tng xuyn sut trong hc thuyt ca Khng t l c tr. Vi mong mun xy dng mt x hi phong kn c tn tri trt t t trn xung di, cng bng, nhn ngha v thnh tr, con ngi sng trng tnh cm, gi l ngha, ng xy dng hc thuyt qun l ca mnh nhm pht huy nhng phm cht tt p ca con ngi. Lnh o - cai tr dn theo nguyn tc c tr ca Khng t i hi: Ngi trn phi noi gng, k di t gic tun theo, ly php nhn tr lm nn tng cho hc thuyt ca mnh. Khng T rt quan tm n ngi qun l. ng khuyn nhng ngi cai tr phi tu thn tr thnh nhn, bit lm iu nhn, pht trin bng nhn tm. Ba phm cht h phi t c l: Nhn, Tr, Dng. Nhn l thng ngi, thng mnh, li cun mi ngi vo cng vic. Tr l sng sut trong cng vic, bit nghe phi tri, lm vic c k hach, ch th r rng, dm chu trch nhim. Dng l ch, ch l gnh vc trch nhim trc cp trn v nhn dn, khng li cho ngi khc ng cho rng mun thnh cng trong mt lnh vc no y, nht l t gia, tr quc cn c chnh danh. Con ngi sinh ra c hai lai: l qun t th c ngha, cn tiu nhn th chm lo t li. Mun qun l x hi th ngi qun l l ngi hin - ti, phi thu c lng ngi, phi ng o v tit kim. Thuyt chnh danh ca Khng T l mt hc thuyt chnh tr v qun l c c kt thnh khi nim tam cng (quan h vua - ti, cha - con, v chng hng ti mt x hi c trt t theo ngi th nh sn. Chnh danh trong qun l l phi lm vic xng ng vi danh hiu, chc v m ngi c giao. Mun chnh danh th phi c nhn tm, khng xo tr, la lc, khng li dng chc quyn. Song lm qu trch nhim v danh vi th coi nh vit v. ng cho rng mm mng ca lon lc, bt n quc gia l cc hnh vi vit v ca cc quan i thn, cc tng lp cai tr. Ni dung thuyt c tr c hn ch l v th v vai tr ca php ch v li ch kinh t i vi x hi khng c coi trng song t tng ln ca Khng T l mun xy dng mt x hi l tng c trt t t trn xung di trong cn c s gng mu ca nh qun l. 4

Hc thuyt c tr ca Khng T c coi l hc thuyt tiu biu trong qun l nh nc phng ng v cho n nay vn cn nh hng su sc n cch thc qun l ca nhiu nc Chu trong c Vit Nam. Mnh T (372- 289 TCN) Mnh T vi thuyt an dn. ng l ngi k tc hc thuyt ca Khng T, ch trng dng c tr cai tr dn, m c v mt x hi bnh ng tt p, mt ch qun ch ng u l nh vua bit chm lo ci thin i sng ca dn. ng cho rng cai tr l mt ngh kh khn, phc tp, tr nc l mt ngh cao qu nn ngi cai tr phi c tuyn chn v o to cn thn. ng ni: dn l ng qu, sau n x tc v cui cng mi l vua. Theo ng x hi lon lc l do chnh quyn ti t ch khng phi do dn. Hn Phi T (380- 233 TCN) Hn Phi T ng trn quan im php tr. Theo ng chnh sch c tr l p, ng li coi n l khng thc t qun l t nc m phi da vo php lut. Bi v php lut l cng c iu khin x hi. Php lut khng phn bit cc tng lp khc nhau trong x hi v hnh pht l phng thc tt yu ngn nga nhng hnh ng c hi cho t nc. Vic tuyn chn ngi, dng ngi cai tr ngi phi da vo php, tuy nhin php lut cng phi bin i cho ph hp vi thi th. ng i hi cao ngi cai tr dn, h phi l ngi bit kt hp hi ho gia Php - Thut - Th V ch Thut, ng gii thch hai ngha: l k thut, cch thc tuyn dng v kim tra nng lc ca quan li, tm thut l mu m che mt ngi khc, khng cho h bit tm ca mnh. Nh vy mi tr c gian, dng c ngi. Gii thch ch Th: Hn Phi T m rng quan im ca mnh v nh nc, ng cho rng lch s x hi loi ngi lun lun bin i, khng c ch x hi no l vnh vin, k cm quyn phi cn c vo nhu cu khch quan ng thi v xu th ca thi cuc m lp ra ch mi. Hc thuyt php tr cn nu ln ngun gc giu ngho trong x hi l do bt bnh ng sinh ra. * Phng Ty: Nhng t tng v qun l c tm thy trong cc tc phm trit hc c ca Hy Lp. Xcrt Xcrt a ra quan nim v tnh ton nng ca qun l. Ngha l qun l c ngi qun l phi uyn thm v nhiu phng din, k c trc tip thc thi cng vic. ng cp n vai tr ca ngi ng u trong vic iu khin cng vic ca c nhn v tp th 5

Platn (427-347 TCN) Platn a ra nhng quan im qun l con ngi ni chung v nhng yu cu i vi ngi ng u - nhng ngi cai tr dn ni ring. ng l ngi ng trn quan im c tr trong qun l. ng i hi rt cao v phm cht o c v nng lc ca ngi ng u, cn phi o to h mt cch k lng h c nng lc chuyn mn v phm cht cn thit. 2. Giai on t th k XVIII T th k XVIII, phng Ty, ton b i sng x hi thay i mt cch cn bn do s ra i ca nn vn minh cng nghip, lm ny sinh nhu cu v mt phng php qun l c h thng. * Phrederic W. Taylor (1856 - 1915) Hc thuyt qun l theo khoa hc gn lin vi tn tui ca F. Taylor. Hc thuyt ny nhm xc nh mt cch khoa hc cc phng php tt nht nhm thc hin bt c nhim v no trong qun l v la chn, o to, khuyn khch cc nhn vin. Quan im hc thuyt sn xut theo dy chuyn l phi c s chuyn mn ho cao trong thao tc ca ngi lao ng. Mi ngi trong t chc dy chuyn lao ng c quy nh tng thao tc, tng chc nng chi tit, cht ch tng gi, tng pht, khng c thao tc tha, khng c s trng lp, ai vo vic ny nn rt tit kim thi gian v sc lc Nhng vn c bn trong qun l ca Taylor l: - Tiu chun ho cng vic - Chuyn mn ho cng vic - Quan nim v con ngi kinh t - Quan tm ci to cc quan h trong qun l trong ch trng mi quan h gia cng nhn v my mc, tnh n tnh hp l ca hnh vi v nhng thao tc ngi lao ng. Nhn xt: Cch qun l ny tn dng ti a sc lao ng ca con ngi. Con ngi lm vic va cng thng va va n iu trong nhng thao tc lp i lp li ngy ny qua ngy khc, nm ny qua nm khc d sinh ra chn nn, mt i hng th lm vic, xy ra nhng trng hp p ph my mc, v.v buc cc nh khoa hc phi suy ngh. H thy thiu st ch yu ca cch t chc ny l cha thy vai tr thc con ngi trong h thng sn xut v qun l, cha thy c nh hng ca mi trng xung quanh n tm l con ngi. * H.Fayol (1841 1925) H.Fayol (nh tm l hc ngi Php) c phng php nghin cu tng t nh F.Taylo nhng xng nhng nguyn tc lao ng hp l, lao ng c khen

6

thng v tr lng lao ng theo sn phm, tuyn chn cng nhn ph hp vi tnh cht lao ng. Hiu qu nghin cu ca cng trnh ny. + S lng cng nhn gim t 2-> 3 ln + Nng sut lao ng tng t 100% -> 200% Hc thuyt Taylor v Fayol c ngha to ln trong thc tin qun l lc by gi, n khuyn khch cc nh qun l i tm cch thc tt nht qun l con ngi v gp phn thit thc vo nng cao nng sut v hiu qu trong sn xut cng nghip. Tuy nhin, do cng xut pht t quan nim trit hc v con ngi kinh t, t quan nim duy l hay hp l trong hnh vi ca con ngi, h nhn nhn con ngi mt cch n gin, my mc phin din. Chnh v vy h khng nhn thy kh nng sng to ca cng nhn, coi thng mi quan h gia cng nhn v ngi qun l. Vic chuyn mn ho lao ng bng cch chia nh qu trnh sn xut thnh nhng cng on nh, cng nhn khng c tham gia vo ton b qu trnh sn xut, khng c lun chuyn cng vic khin h tr nn mt mi, cng thng, khng c hng th lm vic. M hnh qun l theo khoa hc ca Taylor ngy cng tr nn bt cp Vo nhng nm 20 ca th k XX ny sinh ra nhu cu cp bch v mt cch tip cn mi trong qun l, quan tm hn yu t tm l x hi v vn ho ti nhng quan h con ngi, m u cho s ra i ca tm l hc qun l. 3. S ra i ca tm l hc qun l Mary Paker Follet (1868- 1933) M. Follet rt quan tm n yu t tm l, x hi ca ngi lao ng. B cho rng trong qun l cn phi quan tm ti ngi lao ng vi ton b i sng ca h, khng ch quan tm n li ch kinh t m cn phi quan tm n c i sng tinh thn v tnh cm ca h. Bi v s ho hp thng nht gia ngi qun l v ngi lao ng s l nn tng cng chnh l ng lc cho s pht trin ca mi t chc. Thc cht qun l l to ra mi quan h tt p . M. Follet cao mi quan h con ngi, cao s hp tc, thng nht gia ngi lao ng v ngi qun l. xy dng mi quan h nh vy, theo b cn phi xa b mt s quan im qun l truyn thng m mt trong nhng s l l vic s dng quyn lc c xut pht t kin thc rng v chuyn mn gii hn ca nh qun l Elton Mayo Xy dng hc thuyt quan h con ngi trn c s thc nghim ti nh my in lc Hawthorne min ty nc M. ng cng cng s ca mnh ti trng i hc Harvard tin hnh nghin cu hnh vi ca con ngi trong tnh hung cng vic ti nh my ny. 7

Kt lun ca E. Mayo c rt ra t thc nghim nghin cu v nguyn nhn nh hng n nng sut lao ng ca cng nhn nh my Hawthorner: + nh sng lm vic khng gy nh hng n nng sut lao ng. + Cc kch thch tin lng, thng cng khng ci thin nng sut lao ng lu di. + S thay i ci tin iu kin iu kin lm vic cng khng nh hng quyt nh n nng sut lao ng. + Cc yu t nh hng n nng sut lao ng l phi vt cht nh s quan tm n li ch tm l cng nhn to ra bu khng kh lao ng tp th. S tc ng ln nhau gia nhng ngi lao ng s c gi tr nhiu hn s tc ng ca nh qun l. Mayo pht hin rng khuyn khch bng tin khng phi lc no cng nng cao nng sut lao ng. C mt iu g quan trng hn nhiu so vi tin lng hoc cc iu kin vt cht ca cng vic. ng i n mt cch tip cn mi trong trong nghin cu nh gi hnh vi ca con ngi lao ng: con ngi cn c xem xt trong ton b hon cnh x hi ca h trong mi trung m h sng v hot ng. Chnh cch tip cn ny gip ng rt ra nhng kt lun quan trng l: - Vai tr quan trng ca yu t tnh cm, mi quan h x hi tc ng ti hnh vi v nng sut lao ng ca cng nhn. ng cho rng nu quyn lc v s gim st cht ch con ngi trong lao ng quan trng mt th kha cnh tnh cm, s ho hp tm hn trong quan h con ngi tng gp i. - Tm quan trng ca nhm i vi ngi lao ng. Cng nhn khng phi l mt c my sng, khng phi l nhng bnh rng trong c my m l nhng thnh vin ca mt nhm c s gn vi li ch tp qun v hnh vi. Hai i biu M.Follet v E.Mayo nhng ngi lp ra hc thuyt qun l cng c coi l nhng ngi c cng ln cho s ra i ca tm l hc qun l vi t cch l mt chuyn ngnh ca tm l hc ra i vo nhng nm 30 ca th k XX trn c s tro lu qun l theo khoa hc. Mc Gregor (1906-1964) Nghin cu su hn kha cnh tm l hc hnh vi v ng gp cho s pht trin tm l hc qun l vi thuyt X, Y v Z. Thuyt X: con ngi c bn cht tiu cc: - Con ngi vn li khng thch lm vic v tm cch n trnh cng vic. - H ch nhn thy t li v th lnh m i vi mc tiu ca t chc. - H s b la di, b lt vo cm by ca nhng k mu m xo quyt. Thuyt Y: Thuyt ny tin b hn, cho rng phi ch trng ti u u im ca c nhn, coi nh nhng khuyt im ca h. 8

- C nhn ng vai tr tch cc hot ng hn l th ng. - C nhn c tim nng pht trin, kh nng lnh trch nhim, sn sng hng v mc tiu ca t chc. Thuyt Z - Thi , c x ca c nhn do nh hng ca tng tc x hi. - ng nht quan im => thng nht trong cng vic. - Con ngi tm kim cc mi quan h xh c ngha trong cng vic. - Sn sng p tr s mong ch ca ngi xung quanh hn l nhng kch thch vt cht. T chc phi ch trng nhng u im trn v khuyn khch nhn vin lun lun ci thin. S qun l da vo mc tiu thay cho s kim sot, qun l thng qua t gic t ch. Tm li: cc thuyt trn th chng ta thy rng s qun l khng th tch ri vi yu t tm l. Cc hc thuyt qun l sau ny cng i theo hng vn dng tm l vo trong cng tc qun l. Ch ngha Mc-Lnin S ra i ca ch ngha Mc l mt bc ngot to ln trong lch s nhn loi, trn c s nghin cu ch ngha t bn, a ra nhng t tng ca mnh v qun l V.I Lnin sm ch th v vic cn thit quan tm vn dng nhng tri thc tm l hc vo trong lnh vc qun l con ngi. Ngay t nhng nm 60 th k XX cc x nghip, bn cnh nhng ch tiu tng trng kinh t ngi ta yu cu phi xc nh c nhng ch tiu x hi v ch tiu tm l trong k hoch hng nm. III. Cc phng php nghin cu ca tm l hc qun l 1. Phng php quan st Nh nghin cu trc tip i th st qun chng, dng tai nghe kin ca h, dng mt nhn mi hin tng x hi nhm thu thp nhng lng thng tin chnh xc, sng ng trnh tnh trng tam sao tht bn hoc nghe nhng li bo co sai s tht. V d mt s cng ti x nghip ln cc ng ch cn thu mt s nh chuyn mn tm l, x hi hc lm nhim v quan st ti cng nh my, ti ni lm vic pht hin ra nhng xc cm tng ngi. Chnh vic ny lm gim i c tai nn lao ng trong nh my. 2. Phng php nghin cu kt qu, sn phm hot ng y l phng php nghin cu tm l gin tip thng qua sn phm m i tng nghin cu lm ra. Trong hot ng qun l l: bo co, bin bn, k hoch, kt qu hot ng c th nh gi cc c im tm l nh nng lc chuyn 9

mn, ng c, thi vi cng vic, ch, kh nng sng to ca i tng. Lu , khi phn tch kt qu hot ng ca ngi lnh o cn trnh ln ln gia kt qu ca bn thn vi kt qu ca tp th 3. Phng php tr chi sm vai nh qun l Phng php ny c tin hnh thng qua vic xy dng mt tnh hung qun l a i tng nhp vai gii quyt cc tnh hung . V d: + Cp trn giao mt vic ht sc phi l, xem h t thi nh th no(Ku ca phn nn v t chi, ci c tranh lun, nh nhng vch ci sai) + Cho cp di hi l rt hp l cp trn: n mng m ci nhng rt nhiu tin Cu ch by v ri nhn, nt n mng m v hnh vi xu, cm n v t chi ri nhn) + Giao quyn hnh qun l cho mt ngi tr tui c tinh thn i mi : xc nh nng lc ca th h tr, m hnh qun l mi 4. Phng php nghin cu tiu s hot ng l nghin cu thnh cng v tht bi trong hot ng qun l, lnh o ca nhng nh lnh o, qun l ni ting qua tiu s hot ng ca h. Phng php ny lm gp phn lm phong ph thm nhng kinh nghim cho cc nh qun l, lnh o v cch thc gii quyt cc tnh hung phc tp, a dng trong thc tin qun l. Thm vo n gip chng ta trong vic xc nh r nhng c tnh Tm l hc qun l cn s dng nhiu phng khc nh: Phng php iu tra, Phng php trc nghim, Phng php thc nghim, v.v. trong vic nghin cu mt cch ton din, su sc cc hin tng tm l ny sinh trong hot ng qun l, cc quy lut hnh thnh v nh hng ca nhng hin tng ny trong hot ng qun l con ngi.

10

Chng 2: HOT NG QUN L I. Tnh cht c bn ca hot ng qun l 1. Hot ng qun l * Qun l: C.Marx vit: Mt ngi chi v cm th t iu khin ly mnh, cn mt dn nhc th cn phi c nhc trng - Theo F.Taylor: Qun l l bit c chnh xc iu bn mun ngi khc lm, v sau hiu c rng h hon thnh cng vic mt cch tt nht v r nht - Theo H. Fayol: Qun l ngha l d kin, t chc, lnh o, phi hp v kim tra - Theo T in Ting Vit, Qun l c ngha l: Trng coi v gi gn theo nhng yu cu nht nh; T chc v iu khin cc hot ng theo nhng yu cu nht nh. Tm li, qun l l s tc ng c t chc, c nh hng ca ch th ln cc khch th nhm t c mc tiu nh trc. * Hot ng qun l: Hot ng qun l l s tc ng qua li mt cch tch cc gia ch th v i tng qun l qua con ng t chc, l s tc ng iu khin, iu chnh tm l v hnh ng ca cc i tng qun l, lnh o cng hng vo vic hon thnh nhng mc tiu nht nh ca tp th v x hi. c im hot ng qun l: + Ch th qun l: c th l c nhn, t chc. Ch th qun l tc ng ln i tng qun l bng cc cng cng c, vi nhng phng php qan l thch hp. + i tng qun l: Tip nhn s tc ng ca ch th qun l. Ty theo cc tng lai i tng khc nhau m ta chia thnh cc dng thc qun l khc nhau. + Khch th qun l: C th l hnh vi thc th (c nhn, t chc, s vt hay mi trng ) nhng cng c th l mi quan h gia thc th trong qu trnh vn ng ca chng. + Mc tiu qun l: l ci ch t c ti mt thi im trong tng lai do ch th v khch th thng nht nh trc. + Mi tng qun l: Bao gm c mi trng t nhin, kinh t, chnh tr, x hi nh hng n qu trnh qun l. 2. Tnh cht c bn ca hot ng qun l 1. Hot ng qun l va l mt khoa hc, va l mt ngh tht, l mt ngh ca x hi 11

* Hot ng qun l l mt khoa hc: - Hot ng qun l phi nhn thc v vn dng ng quy lut, nm vng i tng, c thng tin y chnh xc, c kh nng thc hin (tnh kh thi). - Phi tun theo cc quy lut khch quan, gt b nhng tnh cm v gi tr khc, phi da trn nhng phng php qun l khoa hc v trn nhng phng php qun l c th (din dch, quy np, tng hp, thng k). * Hot ng qun l l ngh thut: - Trong hot ng qun l lun xut hin nhng tnh hung bt ng. Kinh nghim cho thy khng ngi lnh o no, qun l no c th chun b sn tt c tnh hung. - Hot ng ca ngi lnh o lun lun i hi s nhanh nhy, quyt on, kh nng t duy sng to, s cm hng, tnh linh hot cao trc vn t ra. Hot ng ny: + Khng m thc ho ngha l ngh thut lnh o khng c cch thc v quy nh thng nht. + C tnh tu c v tnh linh hot. + C tnh c th v tnh ngu nhin. + Bit dng ngi ng v tr, ph hp vi kh nng. Ngh thut lnh o, qun l t l thun vi hiu qu lnh o. * Hot ng qun l l mt ngh trong x hi: + C qu trnh o to, c tch ly kinh nghim. + i hi c nng khiu, say m. + N c i tng c th: i tng l con ngi v t chc. + Sn phm ca hot ng qun l l cc quyt nh, n c nh hng v tc ng ti qu trnh pht trin x hi. 2. Hot ng qun l l mt dng hot ng phc tp v c tnh chuyn bit Tnh phc tp ca hot ng qun l c quy nh bi c im ca i tng qun l, ca cc mi quan h x hi m n ng chm ti. i tng qun l l con ngi v t chc vi nhng c im v tm l phc tp khc nhau. Tnh cht chuyn bit th hin trong yu cu v o to ngi qun l, lnh o (phm cht, kin thc, k nng) vi kin thc su rng v c bit l qu trnh t o to ca nh qun l. 3. Hot ng qun l l hot ng gin tip - Sn phm ca hot ng qun l c nh gi qua s pht trin ca tng c nhn, tp th, qua kt qu, hiu qu hot ng ca tp th do c nhn ph trch. - Ngi qun l, lnh o gii quyt cc nhim v ch yu thng qua t chc bng cch iu khin, tc ng ti con ngi v t chc. 12

4. Hot ng ca ngi qun l c tin hnh ch yu thng qua hot ng giao tip - Hot ng qun l l hot ng t chc iu khin con ngi nn thng xuyn giao tip quan h vi con ngi. - Hot ng giao tip c mt tt c cc khu ca hot ng qun l thng quan bng li ni, hoc khng bng li ni, bng vn bn hoc bng ngi khc. 5. Hot ng qun l l mt hot ng c tnh sng to cao - Trong mi lnh vc ca hot ng qun l i hi ch th phi c nng lc sng to, t duy linh hot mm do. Mi tnh hung xy ra i hi phi c cch x l thch hp. - Mt khc, tt c cc vn bn, ch th, cc quy ch, v.v. l quy nh chung. Vic vn dng n vo cc trng hp c th vo thc tin a dng, mun mu, mun v rt cn t duy linh hot, mm do, nhy bn v sng to. 6. Hot ng qun l l hot ng cng thng hay thay i, tiu ph nhiu nng lng thn kinh v bp tht Hot ng qun l thng xuyn nm bt v theo di cng vic, gii quyt nhiu vn trong nhng iu kin v thi gian, khng gian v thng tin eo hp, c nhiu vn gii quyt trong cng thi gian, i hi lun phi thay i tm th v t duy. III. Cu trc hot ng qun l v cc dng hot ng c bn ca ngi qun l, lnh o 1. Cu trc hot ng qun l * Cn c chu trnh qun l Khi nim chu trnh qun l y c hiu l mt tng th cc hnh ng c tin hnh c trt t lin tc v m bo ngi lnh o t c mc tiu ra. Xem xt hot ng qun l theo cc giai on th chng ta nhn thy rng v thc cht khi nim chu trnh qun l ng dng vi hot ng qun l ngi lnh o theo s sau: CHU TRNH QUN LThu thp thng tin

HOT NG CA NGI LNH OHot ng nhn thc (tm hiu)

Thc hin quyt nh

X l thng tin (quyt nh)

Hot ng t chc thc hin

Hot ng ra quyt nh

13

* Tin hnh qua vic m t cc hnh thc cng vic theo thi gian Theo cch ny ngi ta phn chia hot ng ca ngi lnh o ra thnh cc n v kinh nghim hot ng nh: T chc hi ngh, tip khch, xy dng k hoch, giao tip vi mi ngi, kim tra cc hot ng ca b phn gip vic v nhng ngi di quyn. Tt c cc n v kinh nghim hot ng ca ngi qun l, lnh o nh trn u bao gm 3 n v l thuyt c lin quan vi nhau v c gi l: Hot ng nhn thc, hot ng ra quyt nh v hot ng t chc thc hin quyt nh. * Cu trc hot ng qun l di gc tm l hc Di gc tm l hc, hot ng qun l c phn tch theo cu trc sau: + Hot ng nhn thc: Mc ch ca hot ng nhn thc l xy dng trong thc ca ngi lnh o mt m hnh nhng khi nim v tnh hung hot ng, cc nhim v v iu kin tc ng ln tnh hung . + Hot ng ra quyt nh: Trong trng hp chung, l m hnh l tng v tnh hung hot ng, cc nhim v v iu kin tc ng ln tnh hung .Mc ch ca hot ng ny l hnh thnh trong thc ngi lnh o mt m hnh l tng v hot ng ca ngi thc hnh v chp hnh. + Hot ng t chc thc hin quyt nh: i tng ca hot ng t chc thc hin l hat ng tha hnh ca nhng ngi di quyn. Mc ch ca n l vic thc hin thc t ca ca nhng ngi di quyn trong hot ng tha hnh. 2. Cc dng hot ng c bn ca ngi qun l, lnh o D cp t chc no, nh qun l u phi c cc hot ng ging nhau m kt qu cui cng l cho ra cc quyt nh qun l v trin khai cc quyt nh ra thc t. Cc hot ng ch yu l: Lp k hoch, t chc, iu hnh, lnh o, phn phi (nu c), kim tra v bo co. Cn c vo cc kha cnh khc nhau ca hot ng qun l m ngi ta chia thnh nhiu loi hot ng c bn ca ngi qun l, lnh o khc nhau: * Cn c vo k nng qun l: + Nhn thc + Giao tip (cp trn, cp di, ng nghip) + Hot ng chuyn mn * Cn c vo chu trnh v t chc thc hin quyt nh qun l: + Ra quyt nh + T chc thc hin quyt nh 14

+ Kim tra vic thc hin quyt nh + Tng kt, nh gi, thc hin quyt nh * Cn c vo i tng, mc ch, ng c, hnh ng v kt qu: + Nhn thc + Ra quyt nh + T chc thc hin + Kim tra v nh gi vic thc hin * Cn c vo phn tch c cu hot ng ca ngi qun l, lnh o: + Lp k hoch + T chc + Lnh o + Kim sot * Cn c vo hot ng ra quyt nh (hot ng quan trng): + Hot ng nhn thc trong qu trnh chun b ra quyt nh + Hot ng ra quyt nh qun l III. c im trong hot ng ca ngi qun l, lnh o 1. c im ca hot ng nhn thc Hot ng nhn thc l qu trnh thu nhn thng tin t pha i tng. Ngi lnh o l ngi ng u tp th. Vi v tr h l nhng ngi nm c khi lng thng tin ln nht. Trong s cc thng tin n vi ngi lnh o c thng tin t trn xung di, c thng tin t c quan ngang cp, c thng tin t di ln v nhng thng tin t bn ngai x hi c lin quan n nhim v n v, c nhng thng tin ch ring cho ngi lnh o. Nh vy, x l mt khi lng thng tin, hot ng tr tu (nhn thc) ca ngi lnh o phi l mt hot ng c tc ng nhanh, cng ln v tnh c ng cao. Trong hot ng nhn thc phi ch nhng im sau y: - Phi trung thnh vi s tht, dng cm nhn vo s tht v tha nhn s tht. Nu c s can thip khng ng thm quyn hoc p t th trong trng hp ny s lm cho hiu qu qun l thp, thm ch tn hi n uy tn ca ngi lnh o. - Phi s dng cc phng php nhn thc nh: phng php anket, ni chuyn, nghin cu ti liu, quan st Hot ng nhn thc ca ngi lnh o l rt quan trng, l iu kin a ra mt quyt nh mang tnh khoa hc v hp php. 2. c im tm l ca vic ra quyt nh Ra quyt nh v bn cht l qu trnh t duy. Ra quyt nh l nhm a i tng qun l t trng thi ny sang trng thi khc ph hp vi nhim v qun l. 15

* Kha cnh tm l ca cc quyt nh qun l: - Quyt nh vi tnh cch l mt qu trnh: s vn ng t ch khng hiu n ch hiu bit. Qu trnh quyt nh l qu trnh t duy, kt qu quyt nh ph thuc vo su, b rng ca t duy ngi lnh o. - Tnh cht c nhn ca quyt nh. Nhng quyt nh mang tnh c nhn i hi ngi ra quyt nh phi c tnh quyt on cao, c tnh c lp, tnh cng quyt nh vy cc phm cht ch tham gia vo qu trnh ra quyt nh. - S tc ng qua li ca nhng ngi tham gia vo qu trnh quyt nh v s tip nhn ca h khi thc hin quyt nh. - S tip nhn quyt nh bi nhng ngi tha hnh, vi tnh cch l chng trnh hot ng ca ngi tha hnh. - Nhng hiu qu gio dc ca quyt nh v nh hng n qu trnh pht trin x hi. Nh vy, trong qu trnh ra quyt nh cc yu t tm l nh t duy, tnh cm, ch, tm trng u tham gia vo qu trnh ra quyt nh ca ngi qun l. V vy, khi ra quyt nh cn phi tnh n cc yu t sau y: + Phi nm c c im tm l nht l nhu cu, li ch trnh , tm trng v kh nng ca nhng ngi s thc hin quyt nh, nhng ngi c lin quan v chu hu qu ca vic thc hin quyt nh. + Phi nm chc c c im tm l ngi tham gia vo vic ra quyt nh, m bo s la chn ngi tham mu cho vic ra quyt nh phi khch quan, trung thc tho vic. + Phi quan tm n vai tr, trch nhim ca nhm phn bin, nhm thm nh. Nhng ngi tham gia vo nhm ny phi khch quan, trung thc, trnh chn nhng ngi km hn, ngi d di v cng kp, b cnh. + Ngi ra quyt nh v bn thn ngi lnh o phi t mnh vo vai tr ca ngi thc hin xem xt, kim tra tnh kh thi, tnh trc nhng kh khn, tr ngi phi gii quyt. + K v ban hnh quyt nh vi tm l t tin, n chng t quyt nh c chun b chu o, c cht lng v kh nng thc thi. * Cc yu t nh hng n tnh cht ra quyt nh qun l: - Din bin ca tnh hung qun l v hon cnh to ra: Hon cnh m gp gp th quyt nh phi khn trng, hon cnh phc tp, kh khn, quyt nh phi ht sc thn trng. - Kh nng nhn thc tnh hung ca ngi lnh o: Nhn thc m khng y , phn tch khng k dn n quyt nh sai lm.

16

- S tc ng qua li ca nhng ngi tham gia vo qu trnh ra quyt nh: Nu nhng ngi tham gia vo qu trnh ra quyt nh nht tr cao th quyt nh thng mang tnh tch cc, ngc li th thiu tch cc. - c im tm l ca ngi ra quyt nh: Kh cht, tnh cch, nng lc ca ch th c c nh hng trc tip ti qu trnh ra quyt nh. * Nhng iu kin m bo hiu qu ca nhng quyt nh: Nhng quyt nh khng ch da vo nhng lun c kinh t, k thut, lut php m cn da vo nhng tiu chun tm l: - Phi lm cho cho ngi di quyn tin l quyt nh thc s c cn c. - Quyt nh phi mang tnh kp thi. - Tnh ng n v tnh nghim minh ca quyt nh. - Tnh kh thi ca quyt nh. 3. c im hot ng t chc thc hin quyt nh c im ca hot ng t chc thc hin quyt nh biu hin ch: cng tc t chc ca ngi lnh o y khng phi l hot ng ca bn thn mnh m l hot ng ca nhiu ngi khc gy tc ng n nhiu ngi khc h lm ch c mnh, c thi khn trng vi tp th. Do vy, ch ca ngi lnh o lun gy tc ng trc tip i vi i tng qun l. * Truyn t quyt nh: Vic truyn t quyt nh lm cho ngi thc hin hiu r nhim v c giao. V vy, vic truyn t quyt nh va lm cho ngi thc hin nhn thc, va phi gy h nhng cm xc nht nh sao cho h huy ng c mi tim nng hot ng ca mnh. Nhng yu cu tm l khi truyn t quyt nh: + Ngi lnh o khng ch thng bo cho ngi thc hin quyt nh hiu ng ni dung c bn ca quyt nh m phi thuyt phc h quyt nh l ng n, cn thit. + Ngi lnh o nn trnh nhng biu hin xc cm khng cn thit nh hng n tm l ca ngi thc hin nh s lo lng, s vui mng, khi quyt nh khng c li hoc c li cho h. + Hnh thc, phng php truyn t quyt nh phi ph hp vi c im tm l ngi thc hin, v vy cn phi nm c c im nhn cch ca tng ngi. + Khi truyn t quyt nh khng nn to ra sc p qu mc, gy tnh trng cng thng trong t tng v gim tnh sng to. * Phn cng nhim v: - Nguyn tc lc chn ngi l xut pht t yu cu cng vic chn ngi t ngi ng vic. 17

- Khi trin khai thc hin quyt nh la chn c ngi thc hin ri th phi giao vic cho h tht c th, r rng. - Giao vic ng thi giao quyn hn tng ng. Phi hon ton tin tng h mi khuyn khch c s ch ng v sng to trong cng vic h. - Cung cp nhng phng tin cn thit cho ngi tha hnh v to mi iu kin thun li gip cho hiu qu lao ng * ng vin c nhn v tp th thc hin quyt nh: Ngi qun l phi xut hin ng lc v ng ni cn thit trong qu trnh t chc thc hin quyt nh. y l iu kin cn thit gii quyt kp thi kh khn, ng vin khuyn khch kp thi nhng sng kin. N chng t ngi qun l tho vic, su st, thng yu v thng cm vi ngi di quyn. Trong qu trnh trin khai thc hin quyt nh vic t chc s gp mt lot cc yu t tm l c tr cn khc phc: - Trc ht l sc v thi quen. V vy, vic thc hin s gp phi nhng s chng i v tm l ca bn thn nhng ngi tha hnh mun duy tr np sinh hot c. - Th hai: s chm tr trong vic nm bt t tng mi, phi c thi gian tip cn lm quen i vi ngi tha hnh. - Th ba: ngh thut truyn quyt nh ca ngi lnh o l mt yu t nh hng n vic t chc thc hin quyt nh. 4. Kim tra v nh gi vic thc hin Kim tra gi v tr c bit trong s nhiu bin php nhm m bo thc hin quyt nh, n l mt trong nhng yu cu ca ngi lnh o ng thi cng l mt bin php ng vin khuyn khch ngi tha hnh nhim v. * Nhim v ca cng tc kim tra: - Khi qut ton cnh vic thc hin quyt nh. - Kp thi pht hin v un nn nhng lch lc ca ngi tha hnh hot ng i ng hng. - Kp thi pht hin nhng kh khn v nhng vn ny sinh cn tr qu trnh thc hin quyt nh. * Chc nng ca hot ng kim tra: - Chc nng lin h ngc. - Chc nng nh hung hot ng. - Chc nng ng vin khuyn khch. Kim tra khng phi pht hin nhng thiu st v km theo ch ti m iu quan trng ca kim tra l khng hng vo nhng thiu st m chnh l pht hin ra nhng ngun lc cn cha khai thc ht thuyt phc, ng vin t tng ngi di quyn v pht huy ti a cc ngun lc . 18

Hiu qu ca cng tc kim tra ch c tt khi ngi thc hin nhim v coi kim tra l hnh thc gip v nghip v v nng tinh thn cho h, t xy dng mi quan h hiu bit v thng cm ln nhau gia ngi kim tra v ngi b kim tra. Lm tt cng tc kim tra v nh gi vic thc hin s gp phn lm cho cng tc lnh o, qun l c hiu lc v hiu qu.

19

Chng 3: C IM TM L C NHN V X HI CA I TNG QUN L I. c im tm l c nhn ca i tng qun l 1. Nhu cu, ng c ca i tng qun l a. Nhu cu * Khi nim: - C.Mc: Con ngi phi c kh nng sng ri mi lm ra lch s. Nhng mun sng th phi c thc n, thc ung, nh - A.G.Kvalip: Nhu cu l s i hi ca c nhn mun c nhng iu kin nht nh sng v pht trin - Dale. Carnegie: Mun dn d ai lm vic theo ta, ch c cnh lm cho ngi y pht khi mun lm vic Nh vy c th hiu: Nhu cu l h thng nhng mong mun, nguyn vng, i hi ca c nhn v mt hay mt s i tng no c th em li h s hi lng, tha mn, gip h tn ti v pht trin. * c im ca nhu cu: + Nhu cu l ngun gc ca ng c thc y hnh vi. + Ni dung nhu cu do iu kin, hon cnh, mi trng quy nh. + Nhu cu c tnh chu k. + Nhu cu con ngi mang bn cht x hi lch s. * Cc quan im v nhu cu: Theo McClelland c 3 nhu cu c bn: - Nhu cu v quyn lc: Quan tm nhiu n uy tn, s nh hng; eo ui a v lnh o; Vui chuyn, hay tranh lun, c sc thuyt phc - Nhu cu lin kt: Thy nim vui khi c yu mn, tn thng khi b tch ri; Lo lng duy tr mi quan h x hi; Sn sng an i, gip ngi khc - Nhu cu s thnh t: Mong mun mnh m s thnh cng; Mun c th thch nhng khng mo him; Khng u nhn ri, khng lo lng qu mc v tht bi A.Maslow a ra thang nhu cu vi 5 tng th bc nhu cu: - Tng th nht: Cc nhu cu v cn bn nht thuc "th l" (physiological) - thc n, nc ung, ni tr ng, tnh dc, bi tit, th, ngh ngi. - Tng th hai: Nhu cu an ton (safety) - cn c cm gic yn tm v an ton thn th, vic lm, gia nh, sc khe, ti sn c m bo. - Tng th ba: Nhu cu c giao lu tnh cm v c trc thuc (love/belonging) - mun c trong mt nhm cng ng no , mun c gia nh yn m, bn b thn hu tin cy. 20

- Tng th t: Nhu cu c qu trng, knh mn (esteem) - cn c cm gic c tn trng, kinh mn, c tin tng. - Tng th nm: Nhu cu v t th hin bn thn (self-actualization) - mun sng to, c th hin kh nng, th hin bn thn, trnh din mnh, c c v c cng nhn l thnh t. Nhng nhu cu c bn pha y thp phi c tho mn trc khi ngh n cc nhu cu cao hn. Cc nhu cu bc cao s ny sinh v mong mun c tho mn ngy cng mnh lit khi tt c cc nhu cu c bn di (pha y thp) c p ng y . Edgar vi m hnh nhu cu c bn: - Con ngi c thc y bi nhu cu m bo kinh t. - Con ngi c thc y bi nhu cu x hi. - Con ngi c thc y bi nhu cu t thn. - Con ngi l mt thc th phc hp, c nhiu ng c kt hp thnh mt mu vn ng. * Quy lut c bn ca nhu cu: + Nhu cu khng c tha mn s sinh ra trng thi tm l tiu cc. + Nhu cu no c tha mn th gim sc mnh thc y hnh ng. + Khi nhu cu c tha mn, mt nhu cu khc tr nn bc thit. + Trong h thng nhu cu, nhng nhu cu bc thit, ni tri v c iu kin ph hp nht s c c nhn la chn tha mn trc. b. ng c thc y cng vic Mc ch l i hi con ngi hot ng nhm t ti ci g th ng c c hiu nh ng lc tham gia hot ng y. Cng vic ca ngi qun l l phi nm c ng c thc y cng vic ca ngi di quyn. * Khi nim: - John Arnold: ng c thc y lin quan n vic con ngi la chn lm g, h c gng nh th no, h duy tr cng vic ra sao. N khng phi l yu t duy nht nh hng n vic thc hin cng vic - A.Maslow: Chng ta c gng phn u ln cao trong thang bc nhu cu. Khi mt nhu cu c tho mn th nhu cu tip theo trong thang bc tr nn quan trng hn trong vic iu khin hnh ng ca chng ta. - Murray: N lin quan n nhng mong mun vt qua chng ngi vt, s dng sc mnh, n lc lm iu g kh khn v cng nhanh cng tt. Nh vy, c th khi qut: ng c l mt trng thi bn trong thc y con ngi hot ng theo mc tiu nht nh nhm lm tho mn nhu cu tnh cm. 21

Nh vy trong ng c c hai thnh t c bn l: nhu cu v tnh cm. y l hai mt lun lun gn lin vi nhau khng th tch ri trong thc t c. ng c ca con ngi v cng kh nm bt bi my l sau y: - Con ngi thng bao che, che y ng c thc ca mnh bng nhiu cch v ni tht ra b ngi i ph phn, ght b. - ng c lun bin i theo thi cuc, lc u mc tiu ca n cha r, cha c th cha ph hp vi mi ngi nn thng phi che du - ng c con ngi rt phong ph phc tp an xen c vo i sng tm hn ca con ngi. Trong tm l hc cn phn bit ng c bn ngoi v ng c bn trong. + ng c bn ngoi nm ngoi hot ng ca con ngi, t pha nhng iu kin khch quan chi phi n con ngi, thc y con ngi hnh ng. + ng c bn trong l nguyn nhn ni ti, l nim tin, tnh cm l kht vng bn trong thi thc con ngi hnh ng t mc ch. Ngi qun l cn lu tm cn qua tm n c hai lai ng c ny song c gng phi xy dng mi ngi lao ng, lm vic phi c ng lc v ng lc phi pht sinh t kht vng ni ti. * Cc quan im v ng c: Theo A. Maslow ng c chnh ca con ngi l do 5 loi nhu cu theo bc thang t thp n cao. Thuyt ng c thc y 2 yu t ca Frederic Herzberg:

22

Pht gio cho rng con ngi c nhiu lng tham v ham mun, chnh nhng ham mun nh dc vng, danh vng, li vng thc y con ngi hat ng, t d ri vo nhng vng ti li.

Nhng ngi theo o Pht c ch trng kim ch, iu tit nhng tham vng n mc ti thiu hoc l dit dc bng ng i tu. H sng theo ch ngha kh hnh Theo hc thuyt hnh vi ch trng dng li ch vt cht kch thch con ngi lao ng. H da vo cng thc S R v trit hc thc dng ch ngha m thc y con ngi hot ng.

Quan im phn tm hc ca Sigmund Freud cho rng nhu cu t nhin, nht l nhu cu tnh dc l ng c ch o thc y con ngi hat ng. H ch trng gii phng ci n (bn nng tnh dc) v ci ti (ch ngha hin thc c nhn) khi s chn p v n p ca ci siu ti ( thc x hi, lut php, d ln x hi, truyn thng ). H coi tnh dc l phm tr sinh hc ch khng phi l phm tr o c, thm ch ch coi l hng ha, nn dn n nn mi dm, t do tnh dc

Victor Vroom vi l thuyt ng c thc y theo hy vng:

Theo Vroom s la chn ca con ngi xut pht t nim tin vo nng lc ca chnh h, cc hnh ng c mang li phn thng hay khng, gi tr ca phn thng nh th no. Cng thc: Sc mnh (ng lc) = Mc ham m (gi tr mc tiu) x Hy vng + Sc mnh: Cng thc y. + Mc ham m: Cng u i i vi kt qu t c. + Hy vng: Xc sut t c kt qu.

Thuyt cc ng lc thc y ca Patton:

Patton a ra mt s ng lc c bit quan trng thc y hot ng ca con ngi trong t chc, l: + S th thch trong cng vic + a v - s tha nhn ca x hi + Quyn lc + S ganh ua + S s hi + Tin

23

* ngha i vi nh qun l: Harold Koontz: Cng vic ca nh qun l khng phi li ko mi ngi m ngc li phi nhn thy ci g s thc y mi ngi Chng ta c th xem ng c thc y l mt phn ng ni tip bt u vi s cm thy c nhu cu, dn n cc mong mun, a ti nhng trng thi cng thng thi thc v tip dn n nhng hnh ng t ti mc tiu v cui cng tha mn iu mong mun. ng c thc y v s tho mn l khc nhau: ng c thc y l xu hng, l s c gng tho mn mt mong mun hoc mt mc tiu cn s tho mn l s toi nguyn khi iu mong mi c p ng. Ni cch khc ng c thc y l xu th i ti mt kt qu cn s tho mn l kt qu t c thng qua hot ng . Nh vy, ngi qun l cn hiu c: Mt ngi c th c s tho mn cao v cng vic nhng li c mt mc thp v ng c thc y cng vic, hoc ngc li. - iu ny xy ra trong thc t l nhng ngi c ng c thc y mnh nhng t tho mn v cng vic th h c xu hng so snh v hay tm nhng v tr cng tc khc. - Nhng ngi c ng c thc y cng vic cao t cn s lnh o v kim sot hn, c trch nhim hn trong cng vic. Trong qun l, cc phng php p ng nhu cu con ngi s c nh hng tt ti ng c thc y c nhn v dn ti c iu kin lm tng hiu qu cng vic. 2. Mt s c im tm l c nhn ca i tng qun l 1. Kh cht * Khi nim: I.P.Paplov: Kh cht l im chung nhn ca mi con ngi, l c im h thn kinh, to ra cc din mo nht nh ca ton b hot ng ca c th. Kh cht l thuc tnh tm l phc hp ca c nhn biu hin sc thi (cng , tc , nhit ) trong hnh vi. * c im cc loi kh cht: 1. Kh cht hng hi: - im mnh: + Nhanh nhn, hot bt + Nhn thc nhanh + Tnh cm d xut hin 24

+ Thch nghi nhanh chng - im yu: + Sng thiu su sc, tnh cm d thay i + ch thiu kin nh - Thch hp vi cng vic i hi giao tip, cc hot ng phong tro - Khng thch hp vi cng vic i hi s t m, cn thn 2. Kh cht bnh thn: - im mnh: + Nhit tnh trong cng vic + Bnh tnh, kin tr + Suy ngh chn chn, thc hin chu o, thn trng + im m, ung dung, nh c + Khng ba hoa - im yu: + Tnh ln, khng linh hot + Thch nghi chm + Hay do d + t tho vt - Thch hp: S dng tnh cn thn, im m, kin nhn, tinh thn trch nhim cao trong cng vic. Nn: + Giao cng vic i hi s t m nh thng k, lu tr, bin tp + Cc cng vic mang tnh n nh + Giao vic nn dnh cho thi gian chun b, khng thay i nhiu cng vic. - Khng nn giao vic i hi giao tip nhiu, 3. Kh cht nng ny: - im mnh: + Tinh lc di do + Phn ng nhanh, mnh m + Nhn thc nhanh, bc l cm xc mnh m + C ch, kin ngh + Dng cm, can m, quyt on + Hng hi trong cng vic i khi hi hiu thng + Tht th, thng thn, khng su him - im yu: + Nhn thc km su sc + Tnh kim ch km, d bc ng + D vui, kh tnh, d cu gt + Hay mnh lnh + Can m nhng liu lnh 25

+ D mt t ch, bp chp, vi vng, hp tp - Cn pht huy: + Tnh hng hi, nhit tnh, say m + Ngh lc, kh nng lm vic cao + Kh nng li cun ngi khc - Thch hp: Giao dch, i ngoi, qung co, tip th - Khng thch hp: Khng ph hp cng vic cn s t m, cn thn (tin hc, ton thng k) 4. Kh cht u t: - im mnh: + C suy ngh su sc, tnh cm bn vng + Nng lc tng tng phong ph + Chc chn trong suy ngh v hnh ng + Trung thnh + Trong hon cnh khng thay i, cht lng cng vic rt tt - im yu: + Bi quan, hay lo lng khng ng c + Thm lng, t ci m + i khi hi yu ui, thiu t tin - Thch hp + Giao cc cng vic s dng tnh cn thn, cn mn. + Kho lo ng x trnh s mt bnh tnh, thiu nim tin - Khng nn: giao cc cng vic quan trng, phc tp, i hi s n lc cao. Mi kiu kh cht u c mt mnh v mt hn ch, khng c kiu no xu hay tt c. Phi tu yu cu ca cng tc t chc, qun l m chn kiu ngi cho ph hp. 2. Tnh cch * Khi nim: Tnh cch l thuc tnh tm l phc hp, th hin thi vi hin thc v biu hin ra ngoi bng hnh vi, c ch tng ng. * c im tnh cch: - n nh v bn vng - Tnh phc hp v thng nht - Ring bit v c o - in hnh v c bit - Mang bn cht x hi * Cc nt tnh cch c bn: - Cc nt tnh cch tch cc: Chn thnh, dng cm, tn ty, cn c, chu kh, c ch, c kh nng chu ng, v tha, quan tm.. 26

- Cc nt tnh cch tiu cc: Hn nht, di tr, v k lut, ch k, th ng Trong tnh cch con ngi, c cha ng c nt tnh cch tt v nt tnh cch xu. * Biu hin tnh cch con ngi: - Trong quan h vi ngi khc: Th hin tnh c m hay kn o, chn thnh hay gi di, lch s hay th l, quan tm hay v trch nhim, rng ri hay hp hi - Trong quan h vi cng vic: Tinh thn trch nhim hay v trch nhim; chu kh hay li bing, sng to hay tr tr; tit kim hay hoang ph; c gng hay nn ch, cn thn hay cu th - Trong quan h vi bn thn: Khim tn hay t ph, lng t trng cao hay thp, tinh thn cu tin hay bi quan, ngn np hay lum thum 3. Nng lc * Khi nim: Nng lc l t hp cc thuc tnh tm l, to ra kh nng hon thnh c kt qu mt hot ng nht nh. * Cc loi nng lc: - Nng lc chung: l nng lc cn thit cho nhiu lnh vc hot ng (tr nh, kh nng quan st, tr nh, sng to, ch ) - Nng lc ring: l nng lc c tnh cht chuyn mn, p ng mt lnh vc hot ng c th vi kt qu cao * Mc nng lc: - Nng lc - Ti nng - Thin ti * S hnh thnh v pht trin nng lc: - Bm sinh, di truyn: do t cht c th, sinh l bm sinh to ra tin t nhin cho pht trin mt s kh nng c bit ca con ngi. - Hc hi: Nng lc (nng lc ngh nghip) c hnh thnh trn nn t cht v s n lc hc tp, rn luyn ca c nhn. i vi ngi lnh o: Pht hin nng lc, t cht, nng khiu ca cp di l nhim v ca lnh o, qua phn cng, giao nhim v mt cch hp l. II. c im tm l x hi ca i tng qun l 1. Tp th * Khi nim: 27

- Nhm: l mt cng ng ngi c thng nht vi nhau trn c s nhng mt s du hiu chung c quan h n hot ng gin tip hay trc tip no . - Tp th: Khng phi bt c nhm no cng l mt tp th. Tp th ch mt nhm ngi mt trnh pht trin nht nh hay ni cch khc tp th l mt nhm chnh thc c trnh pht trin cao. Tp th l mt nhm ngi c t chc, phi hp vi nhau mt cch cht ch trong hot ng v mt mc ch chung, s tn ti v pht trin ca tp th da trn c s tho mn v kt hp hi ho gia li ch ca c nhn v li ch chung (li ch tp th v li ch x hi ) thc hin. Nhng c im c bn ca tp th: - L mt nhm ngi cng nhau tin hnh hot ng chung. - C t chc cht ch, mc tiu hat ng mang ngha x hi. - C s quan tm li ch c nhn v li ch v li ch chung. * Cu trc ca tp th: Trong bt k mt tp th no cng tn ti hai loi cu trc: Cu trc chnh thc v cu khng chnh thc. - Cu trc chnh thc: L h thng t chc ca b my c quan, n v c thnh lp do cp trn quy nh bng vn bn c tnh cht php quy. Cu trc chnh thc l iu kin quan trng nht trong t chc hot ng ca c quan, c coi l c s tm l tng cng ch, tr tu v cm xc, gp phn nng cao hiu qa lao ng ca tng c nhn trong t chc. - Cu trc khng chnh thc: L nhng nhm tn ti trong tp th khng bng con ng chnh thc. Ni cch khc, s hnh thnh chng khng da trn c s quy nh ca cp trn. Cu trc khng chnh thc c hnh thnh thng qua quan h giao tip trc tip gia c nhn trong tp th trong qu trnh lm vic, do s gn gi vi nhau v quan nim sng, v s thch c nhn l tng ngh nghip, tnh cchNh vy, cu trc khng chnh thc c to nn trn c s quan h tnh cm gia cc c nhn trong qua trnh hot ng. Trong qu trnh hot ng ca cc c quan, t chc, bn cnh c cu chnh thc, cc nh lnh o qun l cn dnh s quan tm ti c cu khng chnh thc. Ngi ta phn bit hai loi c cu khng chnh thc. 28

+ C cu khng chnh thc m: l nhm c mc tiu hot ng tch cc trong c quan, t chc, hot ng ca cc nhm ny gip tp th thm a dng, phong ph c nh hng ti hot ng chung ca tp th. + C cu khng chnh thc khp kn: l nhng nhm c mc tiu hot ng ngc li vi mc tiiu ca t chc, mang tnh cht m m, chng i lnh o, ngn nga nhng nhm khng chnh thc ny l nhim v cn thit v khng d dng ca cc nh qun l. Cc giai on pht trin ca tp th Bt k mt tp th lao ng no u c hnh thnh theo mt quy lut nht nh, tri qua cc giai on sau y: * Giai on th nht: Tp th mi c hnh thnh, mi ngi va mi tp trung li, cha ai bit ai, cha c mi quan h qua li. Sau mi quan h qua li gia cc thnh vin trong tp th bt u ny sinh trn c s cng vic. Mi ngi u c gng khng nh vai tr v kh nng ca mnh trong tp th. K lut tp th bt u c hnh thnh. Trong giai on ny rt d ny sinh xung t trong tp th. Trong t chc, c quan c th c nhng phn t tiu cc, h mang vo tp th nhng thi h tp xu, v thc t chc, k lut. Nhim v ngi qun l trong giai on ny l n nh t chc cao k lut lao ng. Phong cch lnh o thch hp trong giai on ny l phong cch chuyn ch, s dng phng php mnh lnh iu hnh cng vic. * Giai on th hai: Mi quan h lin c nhn tr nn cht ch hn. K lut lao ng c cng c vng chc hn. Trong giai on ny xut hin nhng ht nhn tch cc, tr thnh ch da ca ngi qun l. Ngi qun l cn chuyn tng phn chc nng thch hp cho nhng ngi ny, pht huy vai tr ca h trong hot ng ca t chc. Giai on ny c s phn ho nhm. Tp th phn ho thnh nhng nhm khc nhau do yu cu ca ngi lnh o. + Nhm tch cc + Nhm th ng lnh mnh + Nhm th ng tiu cc + Nhm tiu cc chng i 29

Trong giai on ny, thi i vi nhim v tp th l ch s xc nh cch phn nhm. Nhm ct cn ng vai tr ngy cng ln trong vic hnh thnh nhng d lun x hi ca tp th, trong vic ng h nhng hot ng ca ng lnh o, thc y tp th pht trin. Ngi lnh o phi bit cch da vo i ng cn b, ng h nhng yu cu ca h v to iu kin thun li cho nhm th ng lnh mnh chuyn ho thnh nhm tch cc. Vi nhm tiu cc th phi u tranh mnh m h phi chuyn ho t tm trng i lp sang trang thi ho ng. Tm li, giai on ny ngi lnh o phi c cch x s khc nhau tu theo mi thnh vin thuc phn nhm no. Trn c s s gip cho tp th chuyn ho sang giai on pht trin mi. Phong cch qun l t chc thch hp trong giai on ny l s kt hp gia hai phong cch lnh o: phong cch chuyn ch v phong cch dn ch. * Giai on th ba: T chc c quan c trnh pht trin cao. thc trch nhim trong tng thnh vin c nng cao. Mi thnh vin trong tp th u nhn thc r nhim v ca t chc. K lut tp th ngy cng c cng c. Mi quan h gia cc thnh vin trong tp th tr nn bn vng hn. Trong giai on ny ngi lnh o chuyn sang phong cch lnh o dn ch. 2. Nhng hin tng tm l x hi ca i tng qun l * S ly truyn tm l (ly lan tm l) S ly truyn tm l l hin tng ph bin nht v cng th hin r nt nht trong s cc hin tng tm l x hi thng xy ra trong tp th c quan, t chc. Biu hin ca n rt phong ph. Ly lan tm l xy ra l do mt ngi (mt nhm) d dng chu tc ng cm xc ca mt ngi (mt nhm) khc trong qu trnh tip xc trc tip. Kt qu ly truyn tm l to ra mt trng thi xc cm chung ca mt nhm, mt tp th lao ng. Nguyn nhn gy ra s ly truyn tm l rt khc nhau v rt a dng. C ch ca s ly truyn tm l l s bt chc: S bt chc gy nn ly truyn tm l c th chia thnh hai loi: bt chc c thc v bt chc v thc. S ly truyn tm l c th din ra di hai hnh thc: - Dao ng t t: Mt hin tng no lc u c th gy ra phn ng bt bnh, phn n, nhng sau mi ngi lm theo. - Bng n xy ra khi con ngi trng thi cng thng thn kinh v tm l. H lm theo mi vic no m khng hiu ti sao li hnh ng nh vy. 30

Hin tng ly truyn tm l c th c nh hng tt, cng c th c nh hng xu ti c nhn v hot ng chung ca tp th. Cng vi m th, bt chc, ly truyn tm l trong mt s trng hp c th gy nn s hong lon, ngi lnh o cn quan tm n hin tng ly truyn tm l kp thi ngn chn hn ch nhng ly truyn tm l tiu cc x l nhng hin tng hong lon ng thi to iu kin chi nhng nhn t tch cc c th gy nn nhng ly truyn tm l tt tong tp th c quan t chc ca mnh. * D lun tp th D lun tp th l mt hin tng tm l x hi phn nh s thng nht kin ca nhiu ngi sau khi bn bc, trao i, l hnh thc biu hin trng thi tm l chung trc nhng s kin, hin tng, hnh vi xy ra trong tp th, biu hin tr tu tp th v tm t nguyn vng ca h. D lun x hi l mt trng thi tinh thn thng nht ca mt nhm hoc mt cng ng x hi bao gm c nhn thc, tnh cm v ch. - V bn cht d lun x hi khng dng li ngn t, li ni ca cng chng m lun gn lin vi kin ca mt s ng v xu th sn sng hnh ng. N to ra sc mnh v p lc nht nh c kh nng lm thay i nhng vn ca x hi. - V tnh cht d lun x hi phn nh tnh cng khai, lan truyn, tnh thi s v tnh qun chng . - V ni dung d lun, khng phi nhng vn xy ra trong cuc sng cng u l i tng ca d lun m ch nhng nhng s kin mang tnh cht thi s, ph bin tc ng n i sng, n nhu cu v li ch trc tip hoc lu di ca cng chng th mi l i tng gy ra d lun x hi. D lun x hi khc tin n. Tin n ch l nhng pht ngn, loan tin bnh thng, khng phi s phn xt ca cng chng. Tin n thng cha ng nhiu yu t cm xc, thm ch mang nng tnh cht ch quan th hin ng c c nhn ca ngi a tin nn nhng tin n thng thiu cn c xc ng. Vai tr ca d lun x hi + iu chnh hnh vi c nhn v ca tp th. + D lun x hi ng vai tr ngi ng vin, khch l, hoc ngi ph phn, cng kch i vi nhng hnh ng x hi, nhng biu hin o c, tinh thn ca nhng c nhn hay nhm ngi trong x hi.

31

+ D lun x hi khng ch tc ng n con ngi m cn l mt cng c kim tra chnh xc nhanh nhy v tuyt i mi lc mi ni hnh vi con ngi. + D lun x hi cn lm c vn cho cc c quan chc nng gii quyt cc vn xy ra trong cng ng, n m rng quyn dn ch, tng cng mi quan h gia nh qun l vi i tng qun l. V vy ngi qun l cn s dng n trong qu trnh iu khin con ngi.

Phn loi d lun x hi

D lun x hi bao gm hai loi: d lun chnh thc v d lun khng chnh thc. - D lun chnh thc l d lun c ngi lnh o ng h. - D lun khng chnh thc l d lun c hnh thnh mt cch t pht, khng c ngi lnh o ng h. D lun khng chnh thc thng l nhng tin n, v vy cn ngn chn v dp tc cc tin n. Cc giai on hnh thnh d lun x hi. + Giai on 1: Xut hin mt vn , s kin trong x hi, c mi ngi chng kin, lm ny sinh nhng suy ngh, cm xc phn on ca ngi khc. + Giai on 2: Trao i gia mi ngi v suy gh, phn on, quan im nh gi ca mnh v s kin xy ra . Giai on ny chuyn thc c nhn sang thc x hi. + Giai on 3: Thng nht nhng kin, nhng nhng quan im khc nhau li xung quanh nhng vn c bn. Trn c s ny hnh thnh nhng phn on, nh gi chung theo s tho mn ca i a s ngi trong cng ng. Lc ny d lun x hi c hnh thnh. + Giai on 4. Quan im nhn thc v hnh ng thng nht ca tp th to nn d lun v c s lan truyn d lun x hi mnh m. Trong cng tc lnh o qun l vic pht hin phn tch hnh thnh v s dng d lun x hi l vn ht sc quan trng. Ngi lnh o c th thng qua d lun x hi m hiu c nhng c im tm l x hi nht l nhu cu li ch, trnh t duy, nhn thc, tm th x hi ca cc nhm x hi. * Bu khng kh tm l trong tp th Khi nim

Bu khng kh tm l l trng thi tm l ca mt s ng ngi i vi mt s vic hay mt hin tng khch quan no lin quan n nhu cu ca h. 32

Bu khng kh tm l x hi trong tp th l l trng thi tm l tp th l nt c trng phn nh thc trng cc mi quan h ny sinh trong hot ng ca tp th, bao gm cc mi quan h tnh cm gia cc c nhn, cc b phn ca tp th trn c s cc mi quan h chnh thc cng nh khng chnh thc trong t chc v c quan . Bu khng kh tm l tp th khng n thun l tng s c im tm l c nhn ca thnh vin trong tp th. N biu hin mc ho hp cc c im tm l trong quan h lin nhn cch ca h v c hnh thnh t thi ca mi ngi trong t chc, c quan i vi cng vic, bn b v ng nghip v ngi lnh o ca h. Nhng biu hin ca bu khng kh tm l tp th: - Th hin thc, thi , trch nhim ca mi ngi i vi cng vic chung. - Th hin s lng ngi nhiu hay t ng tnh vi lnh o, vi s tham gia cng tc tp th. - Th hin bng s chp hnh k lut lao ng tt hay xu. - Th hin bng s ln xung t trong tp th nhiu hay t. - Th hin hiu qu lao ng ca tp th cao hay thp Bu khng kh tm l c hnh thnh t thi ca mi ngi i vi lao ng, vi bn b v nhng ngi lnh o ca h. Nhng quan h ny c cng c trong qu trnh cng lao ng v ph thuc rt nhiu vo tnh cht v phong cch lm vic ca lnh o c quan. Bu khng kh tm l trong tp th ng vai tr to ln i vi mi c nhn v hot ng chung ca tp th. Bu khng kh tm l trong tp th chu nh hng ca nhiu yu t khc nhau c th nu ln cc yu t l: + Phong cch lm vic ca ngi lnh o. + S tng hp v mt tm l ca cc thnh vin. + iu kin lm vic. + Ch i ng, chnh sch. + Bn thn cng vic v cc yu t khc. Xy dng bu khng kh tm l tp th l mt trong nhng nhim v quan trng ca ngi lnh o. lm c iu cn lm cho mi c nhn cm thy c tho mn trong cuc sng, hot ng trong t chc c quan ca mnh. 33

xy dng mt bu khng kh lnh mnh trong tp th i hi nh qun l khng ch chm lo ci thin iu kin lm vic m cn phi quan tm n rt nhiu vn khc nh xy dng cho mnh phong cch lnh o hp l, c hiu qu, quan tm n i sng tinh thn ca nhn vin, to nn s tng hp tm l trong tp th. d. Truyn thng tp th Truyn thng tp th l nhng gi tr tinh thn, tnh cm c chn lc c kt li trong qu trnh hot ng ca mt tp th mt dn tc, mt cng ng x hi t qu kh n hin ti c ghi li, lu truyn di hnh thc ngn ng, nghi l k nim v nhng hnh thc khc cho th h sau k tha v pht huy. Vai tr ca truyn thng: + N k tc nhng thnh tu m th h trc lm nn v truyn li. N c ngha duy tr, bo tn v cng c khi on kt l cht keo sn gn b ho nhn tng c nhn li vi nhau. + L tm gng mu mc, nim vinh d t ho cho mi thnh vin ng trong i ng ca nhng truyn thng +Truyn thng cng phong ph, cng vng chc th cc thnh vin cng d ho nhp vo tp th, truyn thng tp th c vai tr quan trng trong gio dc nhn cch trong tp th. Trong lnh o qun l, vn gi gn v pht huy truyn thng tp th c ngha su sc, khng ch c ngha xy dng v cng c nim tin, t ho v tp th m cn tc ng trc tip n nng sut cht lng hiu qu lao ng ca tp th. * Xung t tp th Khi nim Xung t trong tp th l nhng mu thun mang tnh cht i khng ny sinh gia con ngi vi con ngi trong qu trnh hot ng cng nhau trong tp th. Phn loi

- Xung t gia cc c nhn: Nguyn nhn xung t gia cc c nhn rt khc nhau: s khng tng hp v tm l, hiu nhm nhau, bt ng quan im, thiu s hiu bit thiu tin cy ln nhau. Hoc gia cc thnh vin tch cc vi thnh vin tiu cc, gia ngi bo th vi ngi ngi i mi, gia ngi tin tin v ngi lc hu Din bin ca cc cuc xung t c th din ra theo nhng cch ch yu sau: 34

+ Tin trin mt cch logic theo chiu hng i ln. Hai bn khng chu chp nhn ngh ca nhau, lm cho xung t ngy cng tin trin. + Tin trin mt cch mnh m, ht sc d di. Hnh ng ca hai bn u quyt lit, ht sc d di, khng th iu khin c. + Tin trin bng n. Cuc xung t kiu ny c sc mnh rt ln v kt thc nhanh. Cc cuc xung t c th kt thc khc nhau: + Gii quyt trit dp tt xung t. Ngi ny thng li, ngi kia tht bi, hoc bng s tho hip nhng b ln nhau. + Thoi tro, chuyn qua trng thi m . Hai bn u tr nn mt mi, v c nguy c tr li bt c luc no. + Kt thc gi. Ngi trong cuc c o tng v kt thc tt p ca xung t do mt l do no . - Xung t tm l gia c nhn v tp th: L xung t gia thnh vin trong nhm vi tp th cng c th l xung t lin c nhn lnh o vi nhm tp th. Nguyn nhn c th xut pht t c im c nhn, cng c th l nhng nguyn nhn t pha tp th. Trong loi xung t ny c loi xung t gia ngi lnh o vi tp th c nguyn nhn t ngi lnh o khng phm cht v nng lc, khng uy tn, cng c th b suy thoi nhn cch. Nguyn tc gii quyt xung t

+ Tnh khch quan: Nguyn tc ny i hi mi ngi trong cuc cng nh ngi ng ra gii quyt phi bnh tnh trc vn xy ra.ngi ng vai tr trung gian ho gii phi nghe c hai pha lhng ng v pha no, thn trng trong vic tm ra nguyn nhn lm ny sinh xung t qua vic phn tch l l ca c hai bn a ra.ng trn lp trng quan im ca ngi kia gii quyt. + Tnh phn minh v thi thin ch: Xung t ch c th c gii quyt mt cch trit nu nh ngi tham gia gii quyt phi c thi phn minh, lm sng r s vic gip cho hai bn thy r,. + Gi khong cch v thi t ch: Khi con ngi ri vo xung t, bt k ai cng b tnh cm ln t vo tnh trng xc ng mnh, tnh cm thng nghing v mt pha, Do cn phi 35

gi c s t ch, gi khong cch nht nh i vi i phng, gip cho vic gim bi cng thng gia hai bn + m bo tnh linh hot mm do: Vic gii quyt xung t phi tu tng trng hp c th, tu tng nguyn nhn lm ny sinh ra xung t, c im trng thi tm l ca hai bn a ra cc bin php thch hp gii quyt xung t ngi lnh o cn ch : + nh gi ng ngun gc, nguyn nhn, tnh cht xung t. + T chc lao ng hp l. + Thng xuyn tin hnh cng tc gio dc cc thnh vin trong tp th. + Thn trng khch quan khi nh gi con ngi, khen ch ng mc. + Phn cng trong lnh o hp l ph hp vi nng lc. Bin php gii quyt xung t: - Bin php thuyt phc: Dng ngi th ba lm trung gian ho gii s xung t. Bin php ny c s dng khi xung t phc tp, ngi tham gia ho gii phi l ngi c uy tn trong t chc. Ngi th ba cng c th l ngi n v khc (nu xung t qu cng thng). - Bin php hnh chnh: + Chia tch nhng ngi tham gia xung t. V d: chuyn mt bn xung t sang n v c s khc hoc a mt bn xung t ra khi tp th. + Chn ng cuc xung t t mnh ln, bng li ni, p lc ca qun chng, lc lng ca chnh quyn v c quan an ninh.

36

Chng 4: C IM TM L CA NGI LNH O I. Lnh o trong t chc 1. Khi nim Theo quan nim chuyn ch, lnh o l iu khin cng vic theo mun ca mnh t mc tiu do mnh t ra. Trong trng hp ny, ngi lnh o thng dng nhng bin php cng bc nh da nt, trng pht, m khng ch trng n nguyn vng, nhu cu ca ngi di quyn. Theo quan nim dn ch: lnh o l du dt v iu khin cng vic t mc tiu mong mun. Nh vy lnh o l hot ng c nh hng ti ngi khc to ra tinh thn hp tc, s t nguyn vui v m ng nhm v v t mc tiu m mi ngi u cng nhn l hp dn. Hai quan nim tuy nhn mnh nhng sc thi khc nhau ca lnh o nhng u ni ln hai nhn t chung ca n l hin tng nhm v qu trnh nh hng ca nhm. Lnh o l mt hin tng, phi c t nht l hai ngi tr ln mi xut hin s lnh o. Lnh o lin quan n qu trnh nh hng, ngi lnh o trc ht c nh hng ti ngi di quyn, t mc ch l tp hp mi ngi v ng vin thc y h t c nhng mc tiu chung. + C th ni lnh o l s nh hng v cch x s ca mt s ngi trong mi nhm hoc t chc, t ra mc tiu, vch ra con ng t ti nhng mc tiu v to ra nhng qui tc x hi trong nhm + Lnh o l s tc ng vo con ngi vi t cch l nhng c nhn hoc nhng tp hp ngi nht nh nhm thit lp,cng c, duy tr v pht trin cc quan h v th ch m bo cno c nhn v cc tp hp ngui y hot ng c hiu qu nht Phn bit gia lnh o v qun l Cn b lnh o + Kh nng ra ng li chnh sch. + Kh nng xc nh mc tiu lu di + Khuyn khch c v gy nh hng n con ngi. + Gn lin vi thay i tm hng i mi Cn b qun l + Kh nng t chc thc hin + Xc nh mc tiu ngn hn k hoch tc nghp c th ha 37

+ Gim st kim tra nh gi vic thc hin. + S dng con ngi. + Gn lin vi s n nh, hiu lc thc thi kt qu c th Lnh o c hiu l s tc ng nh mt ngh thut hay mt qu trnh n con ngi sao cho h t nguyn v nhit tnh phn u t c cc mc tiu ca t chc. Chc nng ch yu ca lnh o l ng vin thc y nhm khai thc tim nng ca con ngi v mc tiu ca t chc. Phn bit gia th lnh v lnh o theo cc kha cnh sau y: - Th lnh: thc hin s iu ho quan h gia c nhn trong nhm khng chnh thc, cn lnh o thc hin s iu chnh quan h x hi chnh thc ca nhm vi t cch l mt t chc x hi. - Th lnh thng xut hin mt cch t pht, cn lnh o c b nhim hoc bu ra. Hot ng ca lnh o c mc ch di s kim sot ca cc c cu khc nhau ca x hi. - Tnh n nh: Lnh o c tnh n nh cao hn th lnh. - Lnh o iu hnh cc quan h x hi bng quy ch, h thng php lut cn th lnh thng t l, theo l do nhm c l. - Lnh o c th l mt nhm ngi, cn th lnh l mt c nhn. Nh vy th lnh v lnh o u c chc nng iu khin hot ng chung ca nhm v iu chnh mi quan h trong nhm nhng bng cc phng thc khc nhau . Mt bn l bt buc, mt bn l t gic. 2. kp lnh o Thut ng kp dng ch tp hp ngi cng thc hin cng vic chung vi s tng hp tm l cao. kp l mt nhm ngi lm vic n vi nhau Tm l hc lnh o qun l xc nh: kp l mt nhm ngi cng nhau tin hnh mt hot ng chung trong cc thnh vin c chc nng v trch nhim r rng, c s tng hp tm l cao v phi hp hnh ng cht ch. kp lnh o thc cht l mt nhm ngi lnh o, qun l, iu hnh cng vic v cc quan h x hi trong nhm. Hot ng ca kp lnh o da trn nn tng nhim v chnh tr ca t chc, mc ch v li ch ca nhm, ca s tng hp tm l v phi hp hnh ng cht ch mc cao. nhn din l mt kp lnh o, ngi ta thng cn c vo mt s du hiu sau y: - Thng nht v ng c, mc ch hot ng: y l s biu hin c bn ca tng ng v tm l ca cc thnh vin trong mt kp lnh o. C cng 38

mc ch chung nhng quan trng hn phi c h thng ng c nhm t mc ch thng nht vi nhau. - Thng nht cao v li ch: Li ch l ht nhn ca bt k kp lnh o no Li c th l tinh thn, c th l vt cht song phi c s iu ho ph hp v thng nht. S iu ho v li ch khng cng bng thng l nguyn nhn dn n trnh trng khng hnh thnh kp, kp hng v t chc tan r. - Thng nht v nhu cu thnh t: Nhu cu thnh t s tr thnh ng lc thc y cc thnh vin trong lnh o phi hp hnh ng, gip h nng ng tm ti cc bin php qun l chuyn mn mt cch c hiu qu. - Thng nht trong tm ti v s dng cc bin php v phng php qun l nhm m bo cho cc tc ng ca lnh o n i tng qun l th hin c ch chung ca ban lnh o ph hp vi quy lut khc quan. - C s phn cng nhim v v b tr cng vic khoa hc ph hp vi nng lc s trng ca mi thnh vin trong kp. iu ny cho php mi thnh vin pht huy ti a tim nng ca mnh v to iu kin cho s phi hp nhp nhng gia cc c nhn trong kp lnh o, to sc mnh tng hp ca lnh o. - Vai tr th trng trong kp lnh o c cao: Th trng trong kp lnh o c vai tr t chc, iu khin, kim tra, nh ga hot ng ca cc thnh vin mt cch cng bng v khch quan. Khi vai tr ca th trng c cao, c coi l linh hn ca mt kp lnh o th kp lnh o hot ng ng b v c hiu qu. - kp khng tn ti vnh vin: S tn ti ca kp lnh o ph thuc vo mc tiu hot ng chung v ngi ng u kp. Khi mc tiu hot ng thay i th th trng thay i, kp mi li c hnh thnh. Khi thay i ngi lnh o cao nht, b my qun l s c nhng xo trn. y l iu hp l. Trong thc t c kp lnh o tch cc v kp lnh o tiu cc. iu ph thuc vo ng c ca kp. ng c kp lnh o tiu cc th nhm tho mn nhu cu li ch c nhn, ca b ca cc thnh vin , ng c kp lnh o tch cc khng ch dng ch p ng nhu cu c nhn ca cc thnh vin m cn p ng i hi c tp th v ca x hi. II. Nng lc ngi lnh o 1. Khi nim * Nng lc: Nng lc l nhng c im tm l, nhn phm ca c nhn no m bo cho c nhn y hat ng c v hot ng c hiu qu trong mt hoc mt s lnh vc nht nh. * Nng lc lnh o, qun l: 39

Nng lc lnh o, qun l l ton b nhng c im, phm cht tm l ca c nhn nht nh, tham gia v m bo cho h c th ch huy, iu khin, iu hnh cc cng vic t chc khc nhau mang li hiu qu. Nhng c im tm l nh vy thng khng c sn trong c nhn m phi c to ra, hnh thnh bng gio dc, bng hot ng. Nh qun l phi thc hin nhiu chc nng qun l nh t chc, hoch nh, kim tra trong t chc l chc nng c bit quan trng. Nng lc t chc c ngha rt quan trng i vi hiu sut lao ng ca ngi lnh o. Trong iu kin ging nhau v ngun lc, mi trng ngi lnh o no c nng lc t chc tt, ngi s gt hi nhiu thnh cng hn. 2. Cu trc nng lc t chc * Cc c im chung: l nhng chc nng tm l ph bin ca mi c nhn. y l nhng c im lm c s, nn tng cho cho s hnh thnh nng lc t chc ngi lnh o. Cc c im ny bao gm xu hng c nhn, s o to v hot ng t chc v nhng phm cht chung cn thit. - Xu hng c nhn: ni bt trc ht l tng, lp trng giai cp, tnh t tng v lnh o mi. - S o to v hot ng t chc: bao gm vn kin thc vn ha v khoa hc (chuyn mn, v nht l khoa hc qun l) cng kinh nghim tng ng vi yu cu ca cng tc c giao. - Mt s phm cht chung c nhn: (gi l chung v c nhng ngi khng c nng lc t chc cng c th c phm cht ny) + S nhanh tr + Tnh ci m + c suy xt su sc + Tnh tch cc hot ng + c sng kin + Tnh kin tr + Tnh t kim ch + Kh nng lm vic bn lu + Tnh T chc, tnh t lp Nhng phm cht k trn c th pht trin cao hay thp tng ngi, song khng th thiu c mt phm cht no. Nhng phm cht rt quan trng trong c im chung cu thnh nng lc t chc l s linh hot mm do ca tr tu, Tnh kin quyt, s t kim ch, th hin ch ca ngui lnh o. Ngi lnh o c ch s c s hng hi, c kht vng mong mun thnh t. 40

Kh nng quan st v c sng to l yu t khng th thiu trong nng lc t chc ca ngi lnh o. Kh nng quan st gip ngi lnh o thu nhn thng tin qua nm bt c ci chung, ci ton th hiu ci ring ci cc b mt cch su sc. c sng to l yu t gip ngi lnh o c nhng gii php trong nhng tnh hung c o xy ra. c sng to lun gip ngi lnh o tm ra ci mi, i mi phng thc lm vic nng cao hiu qu ca mnh. * Cc c im chuyn bit: y l nhng phm cht tm l c bit, nu khng c n th khng c nng lc t chc. Cc c im chuyn bit ca nng lc t chc gm: - S nhy cm v t chc (linh cm t chc hay trc gic t chc) Th nht: l s tinh nhy v tm l: Nhn bit c phm cht v nng lc ca ngi khc, ng cm vi ngi khc. Th hai: s kho lo ng x v mt tm l. Th ba: c u c tm l - thc t, tc l bit t mi ngi vo v tr thch hp ng gp tt nht nhiu nht cho cng vic chung . - Kh nng lan truyn ngh lc v ch khi dy mi ngi tnh tch cc hat ng. Th hin khi dy ngi khc lng nhit tnh, yu cu cao i vi bn thn, nng lc thuyt phc cm ha mi ngi - Hng th i vi hot ng t chc: Ngi c hng th t chc l thng t mnh ng ra tp hp, t chc mi ngi khi c vic ca an th, cng tc chuyn mn vi bt k cng tc x hi no. Trong vic t chc ny, h khng i hi li lc m ch yu l do nhu cu, c hng th t chc. * Cc c im c bit: y l nhng phm cht tm l m bo cho ngi lnh o thc hin chc nng c trng nht ca mnh l ch huy. Loi nng lc ny khng nhiu v khng phi ai cng c, n bao gm: - Tm vc cng tc: L th hin trn nhiu lnh vc vi 3 mc : + Tm vc chung (trn nhiu lnh vc khc nhau nh chnh tr, qun s, kinh t,...) + Tm vc ring (ch c th t chc tp hp ngi trong mt lnh vc nht nh) V d: ch huy qun i th gii nhng sang qun l kinh t th km + Tm vc hp (ngay trong mt lnh vc cng ch t chc thc hin c mt mt no ) V d: qun l t chc sn xut th gii nhng kinh doanh li km. 41

Trn thc t ngi lnh o c c nng lc t chc tm vc chung thng t hn so vi ngi lnh c nng lc t chc tm vc ring v tm vc hp. Nhng hn ch v tm vc cng tc u c th khc phc c thng qua cng tc v s rn luyn trong thc t - Gii hn la tui: C ngi lnh o c th tp hp t chc c nhiu ngi thuc nhiu la tui, nhng c ngi ch hp vi mt tui no . l gii hn la tui trong hot ng t chc ca h to ra. C 3 gii hn sau: + Khng b hn ch v la tui. thng l ngi ng tui. + B hn ch v la tui: ri vo tui thanh nin. + C s la chn v la tui: thng thy ngi cao tui. Nhng gii hn la tui ny c th khc phc c. - Tnh c ng trong tc phong cng tc: tp hp ngi khc, c ngi dng l lun, quan im t tng ca mnh, c ngi dng hnh ng, tm gng ca bn thn, li c ngi dng nhit tnh, c ch iu b hp dn. iu ny ph thuc phong thi c nhn ca ngi t chc. c bit kh cht in du n rt r rt ln tnh c ng trong tc phong cng tc ca mi ngi. C 4 kiu kh cht c bn . T c bn kiu nh t chc sau y: - Ngi t chc tnh nng . - Ngi t chc - linh hot. - Ngi t chc - tnh m. - Ngi t chc - tnh trm Mi kiu ngi t chc trn u c mt mnh v mt hn ch, khng c kiu no xu hay tt c. Phi tu yu cu ca cng tc t chc, qun l m chn kiu ngi cho ph hp. R rng c cng tc th ngi t chc linh hot l rt ph hp nhng c cng tc cn ti nhng ngi t chc tnh m th hay hn. Trong cuc sng, c mt s ngi l r nng khiu t chc t rt sm. Nu bit pht hin kp thi, c k hoch o to rn luyn cac nng khiu ny th s c mt s ti nng t chc. Ni chung, nng lc t chc khng phi do bm sinh, di truyn m ch yu thng qua hot ng t chc, qun l thc t mi c c. 3. Biu hin ca nng lc t chc * Xy dng k hoch ton din cho b my: Bao gm cc hot ng, cc mi quan h v cc ngun nhn lc nh: Nhn s, chuyn mn, c s vt cht, phn cng lao ng, xc nh cc iu kin thc hin v thit lp cc quan h trong v ngoi, trn v di nhm tranh th ti a s hp tc ca cc b phn cng nh b my vi cc c quan n v khc. * Hin thc ho k hoch: 42

T k hoch n hin thc ho l mt qu trnh, thng xuyn c nhiu bin i do nhng iu kin khch quan v ch quan chi phi. V vy cn thit phi c s iu chnh v k hoch v thc y nhn vin thc hin ng k hoch. Ngi c nng lc t chc thng c nhng biu hin: + Lun bm st cc nhim v cc mc tiu, cc hot ng chung iu chnh v trin khai k hoch. + Khi dy tim nng sng to ca ca cc thnh vin, c quan bng nhiu hnh thc v phng php khc nhau. + To mi iu kin ng dng c hiu qu nhng thnh tu ca khoa hc k thut vo cng tc t chc v hot ng qun l cng nh hot ng c thc hin trong c quan, n v. + Quan tm n cc mi quan h a dng trong cc c quan n v mnh nhm m bo cho cc b phn, cc c nhn c s phi hp vi nhau mt cch tt nht trong khi thc hin cc hot ng chung. * Kim tra nh gi: Kim tra nh gi c xem l nh mt khu khp kn trong hot ng t chc. Kim tra nh gi khc qua, cng bng, chnh xc, kp thi s m bo cho s sp xp trnh t cng vic, sp xp ng ngi, ng nng lc chuyn mn ng thi pht huy c thc ca cc c nhn, cc b phn trong b my. Tm li: nng lc t chc ca ngi lnh o l iu kin quan trng ngi lnh o thc hin tt vai tr qun l ca mnh i vi b my. Nng lc ny c hnh thnh t nhng c im vn c ca ngi lnh o ph hp vi yu cu hot ng qun l thc tin ca ngi lnh o. II. Uy tn ngi lnh o 1. Khi nim * Uy tn: Theo ngha rng nht, uy tn c hiu theo hai kha cnh sau y: - Quyn lc v s tn nhim - nh hng ti ngi khc, c ngi tn trng v khm phc Hiu mt cch khi qut, uy tn l nh hng ca quyn lc v sc mnh tinh thn ca mt c nhn, mt nhm ngi n cc c nhn khc khin h tin tng, n phc m tun theo cc yu cu ca c nhn v nhm x hi. * Uy tn ca ngi lnh o: Uy tn ca ngi lnh o l s kt hp hi ha gia hai yu t quyn lc v s tn nhim, thiu mt trong hai yu t s khng c uy tn Nh vy, uy tn ca ngi lnh o l s nh hng ca quyn uy v sc mnh tinh thn ca ca ngi lnh o i vi cp di khin cp di tin tng, cm phc v tun theo cc quyt nh ca ngi lnh o. 43

Uy tn ca ngi lnh o, qun l l s thng nht gia nhng iu kin khch quan vi nhng nhn t ch quan. - Khch quan: Ngi lnh o, qun l no cng c mt chc v quyn hn v mt trng trch trong nht nh do t chc giao ph. Ch mi, uy tn ca ng v nh nc ta l iu kin khch quan gn b mt thit vi ngi lnh o, l iu kin quan trng lp uy tn ca h. - Ch quan: Nhng phm cht v nng lc ca ngi lnh o trong trng hp tng xng vi cc yu cu, chc v m h m nhim. Ngc li khi khng c s tng xng ny th ngi lnh o kh c th xc lp c iu kin cn thit. Khi phn tch uy tn ca ngi lnh o, cn ch ti cc nhn t tm l- x hi khc c lin quan, nh tm th ca mi ngi i vi ngi lnh o, d lun tp th, bu khng kh o c tp th c quan, x nghip; cc qu trnh thch nghi giao tip, cm ho, thuyt phc v bt chc ln nhau trong tng n v v t chc khc nhau. 2. Nhng yu t tm l hp thnh uy tn ca ngi lnh o * Nhng yu t khch quan: - Phi c quyn lc v u th r rng do chc v c giao, c b nhim hay bu c hp php quy nh. Quyn lc y c hiu l quyn hnh theo ngha rng l quyn hnh v u th v mt mt no , trong mt lnh vc no . - L c ch qun l x hi, s tc ng ti cng tc t chc cn b, cc iu kin hot ng giao tip ca ngi lnh o. - Cc yu t khch quan cn l trnh nhn thc, tm trng, thi v lng tin ca tp th. Cc yu t ny nh hng trc tip hoc gin tip n xy dng uy tn ca ngi lnh o. * Nhm cc yu t ch quan: - Trc ht l nhn cch ngi lnh o, qun l. Ngi lnh o, qun l phi c nng lc v phm cht tng xng vi chc v c giao thc thi quyn lc v hon thnh nhim v. - Phong cch lnh o, qun l c lin quan n uy tn ngi lnh o. - Phi c s tn nhim v phc tng t nguyn ca qun chng v cp di, t m c phm vi nh hng v hot ng su rng tng xng vi chc v c giao v phm cht v nng lc vn c. y khng phi l yu t hon ton ph thuc vo ch quan nhng n c vai tr tin quan trng, c tnh cht quyt nh t khch th ca hot ng qun l ngi lnh o qun l gi gn v cng c uy tn ca mnh.

44

- Ngi lnh o, qun l lun c thc cao t ph bnh v ph bnh. y l yu t quyt nh vic iu chnh v khi phc v nng cao uy tn ngi lnh o. - Ngoi ra cn c cc yu t: + S nh gi cao ca cp trn, s khm phc ng h ca bn b, ng nghip c nh hng lm tng thm uy tn, vng vng thm uy tn. + Phi c dng b ngoi thch hp vi chc v v quyn hn c giao, c phong cch lm vic, sinh hot gng mu thu ht c s ch v nim tin ca ca mi ngi. Cn lm r mi quan h gia uy tn c nhn ngi lnh o vi uy tn ca t chc m ngi l i din. Chnh uy tn ca t chc l tin v chun b uy tn ca mi ngi lnh o, ngc li uy tn ca tng ngi lnh o l c s cng c v nng cao uy tn ca t chc. Nu uy tn ca nhiu cn b gim st th tt yu s lm gim st uy tn t chc tng ng ca h. Trn c s ta khng nh: rng uy tn lnh o qun l l mt hin tng tm l x hi. khng ch l phm cht ring ca mi ch th, ca mi c nhn l s phn nh thc cht cc mi quan h x hi. l ti sn chung ca t chc, n v, l s nh gi v xc nhn qun chng i vi quyn lc lnh o. 3. Phn loi v biu hin uy tn ca ngi lnh o * Phn loi: Thng thng ngi ta chia uy tn ra thnh 2 loi: uy tn ch thc v uy tn gi danh. Trong thc tin qun l, lnh o th d lun, cch nhn xt ca qun chng cng theo chiu hng phn loi nh vy. 1. Uy tn ch thc: Uy tn ch thc l s kt hp mt cch c bit khch quan gia nhng phm cht t tng, chnh tr, tm l o c ca ngi lnh o, uy tn ch thc hnh thnh v pht trin thng qua hot ng giao lu ca ch th v khch th trong qun l, lnh o nhm tch cc ho qu trnh . Uy tn ch thc c biu hin qua c s sau y: - Ngi lnh o lun lun ng vng trn cng v ca mnh. Trong hot ng, trong cuc sng cp trn tn nhim cp dui knh phc, tin tng phc tng t nguyn, ng nghip ngng m, ca ngi. - Nhng thng tin c lin quan n vic qun l lnh o u c chuyn n y , chnh xc kp thi cho ngi lnh o. - Nhng quyt nh qun l a ra c cp di thc hin t gic, nghim tc d bt c di hnh thc no.

45

- D ngi lnh o, qun l vng mt c quan, n v nhng cng vic vn tin hnh bnh thng v mi ngi vn mong i s c mt ca ngi lnh ao qun l. - D lun qun chng lun nh gi tt ngi lnh o. - K th, nhng ngi i lp, nhng i th c tm c t ra knh n, run s thm ch khm phc. - Ngi lnh o lun lun c tm trng nhit tnh, thoi mi trong cng vic, c hiu qu hot ng r rt. Hiu qu ny khng ch mt kinh t - x hi m cn th hin trong s i l, pht trin ca t chc, ca mi thnh vin trong n v. - Nhng vic ring ca ngi lnh o qun l c mi ngi quan tmvi thi thin ch v ng mc. - Khi ngi lnh o chuyn sang cng tc khc hoc ngh hu mi ngi luyn tic, ngng m, ca ngi. Hnh nh ngi lnh o cn lu li trong mi thnh vin. 2. Uy tn gi to: Uy tn gi danh da trn s trn p bng quyn lc: y l trng hp m mt s ngi lnh o dng cch chng t cho cp di thy r uy th quyn hn ca mnh, v gi cho cp di lun tnh trng cng thng v lo s thi hnh k lut. Loi uy tn ny rt tai hi v n khng ch lm gim hiu qu lao ng m cn lm cho bu khng kh tm l trong c quan cng thng. k thiu tin tng ln nhau. Mt khc n cng lm mt i tnh c lp sng to ca mi ngi, to iu kin cho mt s k xu nnh xut hin. Uy tn gi danh da trn khong cch: Loi uy tn ny biu hin ch ngi lnh o lun to ra mt s cch bit r rng trong quan h vi mi ngi; ng t xa ch o trnh tip xc vi nhn vin, mun t ra kh gn gi v c cht t g b n. H s gn mi ngi s l ty nhng nhc im, non km ca bn thn. Loi ngi lnh o ny h t tch mnh ra khi tp th; khng i su st thc tin nn d c quyt nh sai lm. Uy tn kiu gia trng trnh thng: L kiu ngi lnh o lun c thi trnh thng, nhiu khi dn n coi thng mi ngi, ch cho mnh l gii giang thng minh nht, bng v mt, t th, cch lm ra v quan trng cao mnh, h thp cp di. Kiu ngi lnh o ny thng dn n phong cch lnh o c on, h lun tm cch y ngi m h khng a k c nhng ngi c ti ra khi c quan. H mun cp di phc tng mt cch tuyt i . y l kiu ngi lnh o rt kh tip nhn s ph bnh. 46

Uy tn kiu dn ch gi hiu: y l kiu ngi lnh o b ngoi t ra dn ch song thc cht l m dn. H gy uy tn bng cch t v ho nhp vi mi ngi, mi vic h u a ra bn bc, xin kin song thc cht vn quyt theo mnh. Kiu to dng uy tn ny s mt i ngha ca nguyn tc dn ch, mt i tnh sng to ca qun chng. Uy tn kiu cng thn: l ngi lnh o lun ly thnh tch c ca mnh thng bo, t ca ngi mnh. H mun mi ngi coi h l mu mc l tng. l nhng ngi hoi c, thiu hc hi v i mi. Rt c th trc y h c uy tn song hin nay, do cng v mi i hi h phi t hon thin mnh, song h khng mun lm nh vy m bng cch duy nht l cng thn cng c a v. Uy tn gi danh kiu dy khn: Loi uy tn ny thng c ngi lnh o lun mun t ra mnh l mt ngi thy, ngi am hiu nht. Trong quan h vi mi ngi h lun nhi nht ra v dy khn mi ngi. y l kiu uy tn gi danh theo kiu thng thi rm, t t v cao mnh. Uy tn gi danh do mn d cp trn: Loi uy tn ny nhng ngi lun lun mn li cp trn trn p hoc to ra mi ngi tng mnh l ngi gn gi, c cp trn tin tng. Trong bt k trng hp no h h cng khoe c gp g cp trn hay c cp trn tit l cho bit mt b mt quan trng no . Thng thng h l nhng ngi theo st cp trn c cp trn b nhim, ly uy th ca cp trn v quan h cp trn i vi mnh xy dng uy tn. 4. Con ng v bin php nng cao uy tn ngi lnh o * Nhng con ng c bn: - T phn u rn luyn. y l con ng c bn nht t nng cao uy tn ca mnh. T phn u rn luyn c th c thc hin bng cc bin php sau y: + Duy tr hng th kht vng v ch lnh o phc v t chc, phc v con ngi v x hi. Khng c ly uy tn lm mc ch m phi coi phng tin, l iu kin thc hin mc ch lnh o, qun l. + Thng xuyn kim tra t ph bnh - Gi vng v nng cao uy tn qua cc mi quan h. Ngi lnh o khng ch t chc v vn hnh cc quan h trong t chc ca mnh m cn tham gia cc mi quan h . Uy tn gn lin vi nhng gi tr ca h. Nhng gi tr ny c c nh gi thng qua ngi khc. Nh vy thng qua mi quan h y cng l con ng nng cao uy tn ngi lnh o. 47

Cc bin php thc hin con ng ny bao gm: + Quan h vi mi ngi khim tn v c nguyn tc. + Chn thnh v gn gi vi qun chng + Quan h ng mc vi cp trn v ng nghip. - Thc hin dn ch v cng khai: Dn ch cng khai trong vic bt k lut cn v, c kin c lp trong quyt nh ca c nhn v dm chu trch nhim, khng n trnh v trch nhim cho ngi khc. * Nhng im cn ch trong qu trnh xy dng v nng cao uy tn ca ngi lnh o: Trong qu trnh xy dng v nng cao uy tn ca mnh, ngi lnh o cn quan tm mt s vn sau y: + Khng ly uy tn lm mc ch cui cng m ch coi l phng tin cn thit t mc ch lnh o qun l. + Ly chun mc trong phong cch cng tc H Ch Minh lm nh hng cho qu trnh rn luyn, phn u ca ngi lnh o. + Nhng nhn t tm l x hi c ngha quan trng i vi vic xy dng v nng cao uy tn ca ngi lnh o. V l , ngi lnh o cn quan tm tho ng n nhng vn nh: Xy dng d lun tp th, to dng tm th v duy tr bu khng kh tp th thun li cho hot ng chung ca t chc. Ngoi nhng yu t trn ngi lnh o cn phi ch n k nng, ngh thut giao tip ca bn thn v l phng tin rt quan trng ngi lnh o thit lp, iu khin cc quan h ca mnh v thc hin nhng tc ng gio dc t tng chnh tr trong t chc . III. Phong cch lnh o 1. Khi nim * Phong cch: Phong cch l nhng li, nhng cung cch sinh hot, lm vic, hot ng, x s, to nn ci ring ca mt ngi hay l mt loi ngi no Bn cht ca phong cch l h thng nhng phng php, th thut, kiu nhn thc, phn ng, hnh ng tng i n nh ca c nhn trong hat ng, chng qui nh s khc bit ca c nhn. N gip c nhn thch ng vi mi trng sng tn ti v pht trin . * Phong cch lnh o: Phong cch lnh o v phong cch lm vic l hai khi nim khc nhau. Phong cch lm vic l ni n c ngi tha hnh v ngi lnh o, cn phong cch lnh o c lin quan n ngi lnh o. 48

Phong cch lnh o l h thng cc nguyn tc, tiu chun, phng php, phng tin lnh o quen thuc, n nh c trng cho ngi lnh o. Phong cch lnh o l tng ho nhng quan nim, cch thc tin hnh hot ng qun l, lnh o c thc hin thng xuyn to thnh nt ring bit gia tng c nhn ngi lnh o hay tng kiu ngi lnh o. Nhng du c bn cn ch khi xem xt khi nim phong cch lnh o: + Phong cch lnh o phi c th hin quan nim ca ngi lnh o v hot ng qun l. + Phong cch lnh o bao hm nhiu phng php l li lm vic c lp li ngi lnh o. + Phong cch lnh o c th hin qua h thng hnh vi ca ngi lnh o trong vic s dng nhng quyn hn, quyn lc, tri thc v trch nhim ca mnh thc hin vai tr ca bn thn. + Phong cch lnh o c bc l v chi phi ca yu t mi trng (ng thi ca t chc, c im cp di v nhng thnh vin trong t chc). + Phong cch lnh o lun gn lin vi tnh lch s, tnh giai cp, gn lin vi h t tng - o c v th ch chnh tr cng nh tm l x hi v truyn thng dn tc. * Mt s khi nim lin quan: - Tc phong lnh o. Tc phong l s th hin ca phong cch trong hot ng hng ngy ca ngi lnh o, tc phong l li lm vic sinh hot hng ngy ca mi ngi v th hin tnh c nhn cao hn. Tc phong l mt b phn ca phong cch. - Phng php lnh o: Phng php lnh o l tp hp cch thc con ng thc hin s tc ng ca lnh o n i tng ca mnh. Cch thc con ng ny gn lin vi i tng, khch th m con ngi tc ng. Phong cch c th hin thng qua nhng phng php c th v ngc li phng php gp phn hnh thnh phong cch. Ni cch khc phng php gp phn hnh thnh v phng tin hnh thnh phong cch. - T cch lnh o: T cch l cch ng x, biu hin phm cht o c ca mt ngi ph hp vi nhng yu cu m x hi t ra i vi mt c nhn c th c nhn c th c nhn v tr, thc hin mt vai tr no . Theo cch hiu , t cch gn lin vi tch cch ni ring, nhn cch ni chung ca c nhn. V vy t cch l thnh phn khng th thiu c trong phong cch, t cch tt mi c phong cch tt v ngc li. 2. Phn loi Phong cch lnh o thng c chia ra thnh 3 loi: 49

* Phong cch lnh o c ti gia trng: + Ngi lnh o, qun l khng cho php v rt hn ch cp di tham gia vo vic quyt nh v cc bin php lnh o, qun l. + Ngi lnh o cm quyn bng bn tay st, khng nhn nhng, rt cng rn v my mc. + Giao vic cho cp di ch yu bng mnh lnh, iu hnh cng vic ch yu bng s dng qui ch hoc iu l. + C khi ngi lnh o thay thm quyn chc trch ca cp di m khng trao i trc vi cp di. + Ngi lnh o qui nh nhim v, cch thc lm vic cp di mt cch chi tit, t dnh kh nng sng to. + V tr ngi lnh o l ngoi nhm. * Phong cch lnh o dn ch: + To c hi cho cp di tham gia vo qu trnh ra quyt nh qun l bng vic trng cu kin ca cp di. + Ngi lnh o gii thch cho mi ngi bit , d nh ca mnh. + Ngi lnh o thng bo cho mi ngi bit c s thay i lin quan n h v tranh th s ng tnh ca ngi di quyn trc khi thi hnh mt ch trng, bin php khc. + Ngi lnh o giao nhim v cho ngi di quyn lun dnh cho h iu kin pht huy tnh c lp sng to. + Khuyn khch, ng vin kp thi nhng sng kin thnh tch. * Phong cch lnh o t do: + Ngi lnh o bung lng cho mi ngi thc hin nhim v c giao, gip h t la chn tin hnh cch thc tin hnh cng vic. + Ch lm vic cm chng, mt mnh khng thch gip ai nn cp di phi t xoay x, cng vic do nhm t pht trin. + C gng cung cp thng tin v to iu kin cho h hon thnh nhim v c giao. + Ngi lnh o ch can thip vo cng vic ca cp di, ngi tha hnh khi h thc s sai lm. + Yu cu cao vi cp di l cht lng sn phm. + V tr ngi lnh o khng r rng trong nhm. 3. Vn xy dng phong cch lnh o mi * Loi b phong cch lnh o quan lieu: Phong cch lnh o quan liu l con ca c ch quan liu bao cp, l nguyn nhn trc tip ca bnh gia trng, c on, thiu dn ch, khng i su, i st thc t, cc b a phng, v k lut v dn n hiu qu qun l km. 50

- Phong cch lnh o quan liu thng c biu hin mt s c im: + Khuynh hng cng nhc, c cu t chc qun l cng knh, gii quyt cng vic thng lu v ngm vic, khng ra tin thc hin, th ng, trng ch s ch o ca cp trn. + C thin hng u c th cu, quan liu, snh giy t hay gy nhiu phin phc. + C thi th vi yu cu thc t ca mi ngi. + Nh nht trong quan h vi ngi di quyn, hay can thip v cn c vi cng vic hng ngy ca h. - C nhiu nguyn nhn dn n quan liu (t chc, c ch qun l, kinh t, x hi, gio dc). Nu xt di gc tm l ca tng ngi th bao gm cc yu t c bn sau y: + Do ng c nhu cu thng tin khng ng n. Mc ch cng tc nng n c nhn. + Do trnh l lun chuyn mn qun l yu, nng lc v phng php hn ch, khng p ng vi chc danh lnh o: + Do lp trng t tng, lp trng qun l cn lch lc. + Do khng c o to bi dng. * Xy dng cho mi ngi phong cch lm vic mi: xy dng phong cch lnh o mi c hiu qu cn ch nhng im sau y: - Khng ngng nng cao trnh l lun chnh tr, chuyn mn, qun l nhm i mi t duy, cch thc lnh o. - Thng nht gia l lun vi thc tin, li ni i i vi vic lm: suy ngh trc khi ni, trc khi lm. - Lm vic lun m bo nguyn tc tp trung dn ch; lm vic tp th, dm quyt, dm chu trch nhim. - Thng xuyn nm vng tnh hnh thc tin, st, da vo nhn vin, pht huy tnh sng to, hiu v gn gi h. - Tng cng cng tc ph bnh v t ph bnh, lm vic ci m, trnh yu nn tt, ght nn xu, chng ch ngha c nhn. - Mm do sng to linh hot i mi trong cng tc. Khi xem xt suy ngh phi c l song khi hnh ng phi c tnh cm ...

51

Chng 5: GIAO TIP TRONG HOT NG QUN L I. Giao tip 1. Khi nim v vai tr ca giao tip * Khi nim - Gc thng tin: Giao tip l qu trnh trao i , truyn t thng tin - Gc Tm l hc: Giao tip l s tip xc tm l gia ngi - ngi trong x hi, nhm trao i thng tin, tnh cm, hiu bit... to nn nhng nh hng tc ng qua li ln nhau. - Gc Tm l hc qun l: Giao tip l s tip xc tm l gia ngi lnh o vi nhn vin nhm trao i thng tin, nhim v, yu cu ca t chc, qua gy nh hng ti ngi cp di thc hin nhim v. * c im ca giao tip trong quan l: - Mang tnh chnh thc, cng vic. - Mc ch, nhim v giao tip c xc nh t trc. - Ch th giao tip c v th khc nhau, mang tnh cht th bc. - Ngn ng, uy tn, phong cch lnh o ng vai tr quyt nh n kt qu giao tip. * Vai tr ca giao tip trong qun l: - L phng tin truyn t cc mnh lnh, nhim v ... ti cp di. - L iu kin quan trng thng nht nhim v cho nhm, c nhn. - L phng tin gy nh hng mnh m n thi , tnh cm ca cp di i vi cng vic v t chc. - L phng tin to ra nhng gi tr vn ho ng x, nh hng hot ng ca cc thnh vin. 3. Cc hnh thc giao tip Theo tnh cht giao tip + Giao tip trc tip

52

L hnh thc giao tip thng dng nht. Cc i tng thng gp g nhau v thng dng cng c ngn ng cng nh phi ngn ng trao i vi nhau nhng thng tin nht nh. Cch giao tip ny t c hiu qu tt nht v nhanh nht. + Giao tip gin tip Qua phng tin trung gian nh vn bn th t, sch bo, in thoi, v tuyn, tuyn hnh, phng tin k thut nghe nhn hoc mi gii qua mt ngi khc. Theo mc ch giao tip + Giao tip chnh thc. Giao tip n nh theo php lut, theo mt quy trnh c cc t chc tha nhn nh hi hp, hc tp, mt tinh, loi ny trong cng tc qun l chim mt t l rt cao. Cp cng cao hi hp cng nhiu. Thng li hay tht bi cng phn ln do loi hnh ny trong cng tc qun l. + Giao tip khng chnh thc. L loi hnh giao tip khng c quy nh no c, mang tnh cht c nhn. Loi hnh ny trong cng tc qun l ngy nay cng hay s dng to ra bu khng kh m m, vui ti, thn mt hiu bit ln nhau, to thun li hoc h tr cho qun l. Cn c vo phng tin giao tip + Giao tip bng ngn ng - Ngn ng ni - Ngn ng vit + Giao tip phi ngn ng - C ch - iu b + Kt hp 4. Cc dng giao tip + Giao tip t trn xung di. Trong ni b t chc, thng tin i t cp cao xung cp thp: t th trng ti nhn vin, t nhng ngi lp k hoch chnh sch n nhng ngi thc hin. Loi hnh ny bao gm vic hng dn cng vic, gii thch nhng yu t c bn ca cng vic, phn hi v vic thc hin cng vic, v cho nhn vin bit nh qun l t chc cn g h, khuyn khch s tham gia, ng vin gy cm tnh, cm hng. Mt trong nhng nguy him ca giao tip ny l tht thot thng tin mi cp, ngha l thng tin c th b ct xn hoc b bp mo. gim bt s tht thot cn ch : - Trong mt s tnh hung c th thc hin s giao tip hai chiu. - Phi r rng, mun ca mnh phi c mi ngi hiu minh bch. 53

- Phi tin cy ln nhau, nu c thin kin s cn tr con ng con ng giao tip vi h. + Giao tip t di ln trn. Bao gm vic a ra kin phn hi ln cp trn v nhng cm nhn cng vic ca mnh, cung cp kin v phn ng i vi nhng g c giao tip xung. y cng l cch ch yu thng bo cho cp trn v nhng vn ny sinh v nhng thay i cn c. Cp di c th bo co cp trn v chnh bn thn h, ng nghip bng vn bn hoc bng li qua knh giao tip khc nhau. Dng giao tip t di ln trn mt cch chnh xc s gip cho nh qun l c c nhng thng tin v tnh cm, nhn thc ca cp di gip h pht hin ra nhng ngi c trin vng v chm tin v chun b cho mt dng giao tip khc t trn xung c hiu qu hn. Kh khn ln nht phi vt qua trong giao tip t di ln trn l vn tin tng. Ch da vo s tin tng ln nhau gia hai bn th dng giao tip t di ln mi tht ng tin cy. + Giao tip hng ngang: Giao tip hng ngang l giao tip gia cc b phn cng cp, s phi hp c nhn v cc b phn cng cp trong t chc. l giao tip gia cc ng nghip iu phi cng vic, chia s thng tin, gii quyt cc vn h tr cc ng nghip. Dng giao tip ny tr nn quan trng khi khi t chc tr nn rng ln hn, phc tp hn v c chuyn mn ho cao hn. + Giao tip gia cc nhm phi chnh thc 5. Cc nguyn tc giao tip trong qun l - Nguyn tc trn vn: C y tt c cc thng tin m ta mun truyn t. - Nguyn tc xc tch: Thng tin truyn t cn ngn gn, r rng, nu bt c quan trng. - Nguyn tc thn trng: Thng tin cn ch cch xng h v nhn mnh n nhng s kin vui v tch cc. - Nguyn tc c th: Giao tip c th l phi r rng, dt khot, sinh ng. - Nguyn tc r rng: Thng tin giao tip cn s dng t ng ngn gn ph bin, thng dng ngi nhn hiu c iu ta mun truyn t. - Nguyn tc lch s: Thng ip lch s gip cng c thm mi quan h trong kinh doanh, cng nh c thm nhng ngi bn mi. N xut pht t thi chn tnh. - Nguyn tc chnh xc: Thng tin cn c kim tra k cc con s, d kin v t ng ngn gn. 6. Uy tn trong giao tip 54

* Uy tn l lng tin ca c ta i vi ngi giao tip. C 5 nhn t chi phi n uy tn. - Uy tn trn a v th bc: Uy tn ban u ca c khuynh hng tng cao nu a v ngi giao tip cao hn a v ngi tham gia giao tip. - Thin ch: Ngi c quan h c nhn tt c th c uy tn ban u cao hn ngi ang tham gia giao tip. - S thnh tho chuyn mn. - Hnh nh: nu hp dn v mt no th uy tn c khuynh hng cao. Mt ngi lin kt vi mt u ban c th lc c c to tin tng. - Tnh trung thc. * Uy tn trong giao tip ph thuc vo: - Kin thc chuyn mn. - Thc t. - o c. - Phng php giao tip. * Phng php to ra uy tn ban u trong giao tip: - a danh thip hay ghi chc tc tn bi thuyt trnh. - Vin dn mi quan h t trc. - Gii thiu nhng kinh nghim tng tri. - Lin h vi mt hnh nh khc lm ni bt hnh nh ca mnh. - n mc, trang im, tng mo. 7. Ro cn trong giao tip Trong qu trnh giao tip xut hin cc ro cn v n ngn cn nhng ngi nhn thng tin hiu n mt cch chnh xc. C th nh: + Quan h khng tt, s mu thun v li ch. + Ro cn v tnh cm/ cm xc (tm l). + Ngn ng t ng c dng trong giao tip c th lm cho thng ip b nhiu hoc b sai, nu dng nhng t m h v khng r rng hoc bt ng ngn ng. + Ro cn v mi trng: S kh c th nhn thng tin chnh xc nu b cc yu t mi trng lm vic xen vo. V d: Va nghe in thoi va nghe ni chuyn + Cc mi quan h, quyn hn: i khi bn cm gic rng vic giao tip phi qua mt h thng phc tp mi c th n c ng ngi v thi im thng tin s bp mo hoc xuyn tc. + Ro cn nhn thc. Mi ngi nhn thc s vic thng khc nhau dn n kh chp nhn quan im, suy ngh ca nhau. II. K nng giao tip 55

1. Khi nim K nng giao tip l kh nng nhn bit, phn on, s dng cc phng tin giao tip nh hng giao tip * Cc nhm k nng giao tip: - Nhm k nng nh hng: (hnh thc, ng tc, ngn ng, li ni, c ch, iu b, sc thi tnh cm) - Nhm k nng nh v: A=B (thng tin ngang nhau) ci m thai mi. A>B (A thng tin nhiu hn B) b trn. A