-
Puls Uczelni 2014, 8, 4
mgr Bożena Ratajczak-Olszewska Z-ca Redaktora Naczelnego
dr hab. n. med. Donata KurpasRedaktor Naczelny
Szanowni Państwo,Pracownicy, Absolwenci i Studenci
Szkół Wyższych
dr n. med. Andrzej SzpakowZ-ca Redaktora Naczelnego
Przekazujemy w Państwa ręce ostatni w tym roku zeszyt Pulsu
Uczelni. Zamykamy kolejny etap wytężonej pracy nad kontynuacją
nowej idei Kwartalnika. Dziękujemy za Państwa zainteresowanie,
wsparcie i chęć współpracy oraz pełne życz-liwości oceny!
Dziękujemy również wszystkim Recenzentom, Członkom Rady Naukowej,
Redaktorom i Członkom Komi-tetu Redakcyjnego za wytężoną pracę i
stałą pomoc w 2014 roku! Mamy nadzieję, że grono naszych
Współpracowników i Zwolenników wzrośnie w latach kolejnych, tym
bardziej, że w dniach 7-8 maja 2015 r. czeka nas ogromne wyzwanie
jakim jest II Międzynarodowa Konferencja Pulsu Uczelni.
W części naukowej niniejszego zeszytu prezentujemy Pań-stwu
coraz liczniejsze prace oryginalne, podsumowujące ba-dania
określające różnorodność rytmu serca jako wskaźnika rezerwy
adaptacyjnej układu sercowo-naczyniowego, a także analizy
zależności ciśnienia tętniczego krwi od wydolności fi-zycznej. W
dziale prac oryginalnych przedstawiamy także wyniki badań
dotyczących przyczyn i skutków wypadków jaskinio-wych, funkcji i
zadań pielęgniarki w opiece nad chorym żywio-nym enteralnie w
oddziale intensywnej terapii, opinii studentów pielęgniarstwa i
pielęgniarzy czynnych zawodowo odnośnie obecności mężczyzn w
zawodzie pielęgniarskim, poziomu wiedzy pielęgniarek zatrudnionych
w POZ na temat bruksizmu oraz stanu skóry i skuteczności zabiegów
sonoforezy u kobiet palących i niepalących. W niniejszym zeszycie
zamieszczamy także opis przypadku przedstawiający efektywność
masażu tensegracyjnego u zawodowych biegaczy długodystansowych.
Zeszyt zamyka artykuł poglądowy dotyczący zaangażowania
pacjentów i sektora rządowego w opiekę zdrowotną i pomoc społeczną
w Anglii oraz kolejny z zakresu historii medycyny opisujący
zapomniane zabiegi położnicze.
Już pod koniec pracowitego 2014 roku gorąco zapraszamy Państwa
do udziału w II Międzynarodowej Konferencji Pulsu Uczelni „Od
pomysłów do publikacji – From ideas to publi-cations” 7-8 maja 2015
r. w murach Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu.
Celem Konferencji jest przekazanie praktycznych wskazówek na temat
przygoto-wywania publikacji do czasopism z listy MNiSzW i JCR przez
studentów (młodych naukowców) oraz pracowników szkół wyższych, jak
również przybliżenie uczestnikom szerokie-go wachlarza czasopism z
wysoką punktacją, wydawanych w Polsce. W Konferencji udział wezmą
wybitni prelegenci, w tym m.in. prof. Christos Lionis z Grecji, dr
Jose Manuel Lopez-Abuin z Hiszpanii, prof. Dan Oren z Yale
University, USA, dr Andrzej Szpakow z Białorusi, goście z Niemiec,
Rosji, Ukrainy i Kanady. Program wypełnią jednak nie tylko wykłady,
ale okrągły stół, debata, dyskusje i specjalistyczne warsztaty dla
piszących prace naukowe, przygotowujących dorobek naukowy do oceny,
wydających czasopisma naukowe oraz zarządzają-cych informacją w
środowisku nauki i nie tylko.
Z okazji Świąt Bożego Narodzenia oraz Nowego 2015 Roku życzymy
Państwu ogromnej satysfakcji z życia osobistego i zawodowego,
nieustannego poczucia spełniania się oraz czasu dla
Najbliższych!
-
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Osoba kontaktowa – Sekretarz administracyjny Redakcji – Ewa
Gaida, Tel. 77 442 35 11, e-mail: [email protected]
zastrzega sobie prawo do skracania i opracowywania redakcyjnego
nadesłanych tekstów.
Numer zamknięto: 02.12.2014
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żaden fragment tego wydania, ani w
całości, ani w części, nie może być powielany lub zapisywany w
formie odtwa-rzalnej bez uzyskania wcześniejszej pisemnej zgody
Wydawcy. Wydawca nie odpowiada za treść zamieszczanych reklam i
ogłoszeń.
Cena 1 egzemplarza: 12 PLN (informacje na temat sprzedaży u
Sekretarza administracyjnego Redakcji).
Wydawca nie prowadzi subskrypcji.
Czasopismo ukazuje się w wersji pierwotnej drukowanej oraz w
wersji elektronicznej na stronie: www.pulsuczelni.wsm.opole.pl
Skład i druk:Drukarnia LITAR, 45-601 Opole, ul. Popiełuszki 26,
www.litar.pl
Okładka str. 1: Inauguracja Roku Akademickiego 2014/2015 w PMWSZ
w Opolu (zdjęcie Wieńczysław Adamski)
PULS UCZELNICzasopismo naukowe dla pracowników i studentów
wyższych szkół medycznych.Kwartalnik Naukowy, Październik -
Grudzień 2014, Vol. 8, No 4 ISSN 2080-2021Wydawca: Państwowa
Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w OpoluŹródła fi nansowania:
działalność statutowa PMWSZ w OpoluREDAKCJA / EDITORIAL OFFICEul.
Katowicka 68, 45-060 Opole tel. 77 442 35 28, fax 77 442 35
25e-mail: [email protected]ład: 200 egz.
PULS UCZELNIHigher School's Pulse
KOMITET REDAKCYJNY / EDITORIAL STAFF
Redaktor Naczelny / Editor-in-Chief: dr hab. n. med. Donata
Kurpas, prof. PMWSZ w Opolu Z-ca Redaktora Naczelnego / Deputy
Editor: Andrzej Szpakow MD, PhD (Grodno, Belarus)Z-ca Redaktora
Naczelnego / Deputy Editor: mgr Bożena Ratajczak-OlszewskaSekretarz
naukowy / Scientifi c co-editor: mgr Marta GawlikSekretarz
administracyjny / Administrative co-editor: mgr Ewa GaidaCzłonkowie
/ Members: mgr Natalia Ptak
RADA NAUKOWA / EDITORIAL BOARD
Przewodniczący Rady / Chairman of the Board: dr n. o k. f.
Tomasz Halski (Opole)Dr hab. n. med Roman Kurzbauer, prof. PMWSZ w
Opolu (Opole)Prof. dr hab. n. med. Mieczysław Pokorski (Warszawa,
Opole)Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Rudkowski (Wrocław)Dr n. med.
Lucyna Sochocka (Opole)Dr hab. Jakub Taradaj, prof. PMWSZ w Opolu
(Opole, Katowice)Dr n. med. Izabela Wróblewska (Opole)
CZŁONKOWIE ZAGRANICZNI / INTERNATIONAL EDITORIAL BOARD
Dr Jose Manuel Lopez-Abuin (Galicia, Spain)Doc. Jean Bauwens
(Brussel, Belgium)Prof. dr Dimitri Beeckman (Ghent, Belgium)Prof.
Dzmitry Khworyk MD, PhD (Grodno, Belarus)Prof. dr hab. n. med. Olga
Fedorciv (Ternopil, Ukraine)Prof. Hans-Joachim Hannich MD, PhD
(Greifswald, Germany)Assoc. Prof. Wolfgang Hannöver (Greifswald,
Germany)Prof. dr hab. n. med. Ludmila Klimackaya (Krasnoyarsk,
Rosja)Prof. Luther C. Kloth (Milwaukee, USA)Prof. Grazina Krutulyte
(Vilnius, Lithuania)Prof. Christina Lindholm (Stockholm,
Szwecja)Prof. Christos Lionis MD, PhD (Crete, Greece)Prof. Marc
Nyssen MD, PhD (Brussel, Belgium)Dr Ir. Cees W.J. Oomens
(Eindhoven, Netherlands)Patricia Owens MD, PhD (Liverpool, Great
Britain)Hogne Sandvik MD, PhD (Bergen, Norway)Prof. Aleksander
Siwakow MD, PhD (Minsk, Belarus)Jaime Correia de Sousa MD, PhD
(Matosinhos, Portugal)Loreta Strumylaite MD, PhD (Kaunas,
Lithuania)Andrzej Szpakow MD, PhD (Grodno, Belarus)Assoc. Prof.
Ulrich Wiesmann MD, PhD (Greifswald, Germany)
REDAKTORZY JĘZYKOWI / LANGUAGE EDITORS
Joseph Church, Roanoke County, VA, USA Mgr Mirosława Grabowska
Mgr Małgorzata KochanowskaMgr Kamila Wójt
REDAKTOR STATYSTYCZNY / STATISTICAL EDITOR
Dr Dominik M. Marciniak (Wrocław)
REDAKTORZY TEMATYCZNI / THEMATICALLY EDITORS
Pielęgniarstwo / Nursing - dr n. med. Lucyna SochockaPołożnictwo
/ Obstetrics - dr n. med. Grzegorz GłąbFizjoterapia / Physiotherapy
- dr n. o k. f. Waldemar AndrzejewskiZdrowie Publiczne / Public
Health - dr n. med. Jerzy JakubiszynKosmetologia / Cosmetology - dr
n. med. Iwona DzieńdzioraHistoria medycyny / History of Medicine -
dr hab. n. med. Janusz Kubicki
-
Puls Uczelni 2014, 8, 4
WSTĘP ___________________________________________________ 1CZĘŚĆ
NAUKOWA
Аksаnа Kоtavа, Vasily Senko, Ruslan ShishkoHEART RATE
VARIABILITY AS AN INDICATOR ADAPTATION RESERVES CARDIOVASCULAR
SYSTEM ____________________________________ 4Karol Pilis, Anna
Pilis, Krzysztof Stec, Wiesław Pilis, Michał Zych, Cezary
Michalski, Jacek Buchta ZALEŻNOŚĆ CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI OD
WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ __________________________________ 9 Adam van
der Coghen, Lucyna Sochocka PRZYCZYNY I SKUTKI WYPADKÓW
JASKINIOWYCH NA TERENIE JURY KRAKOWSKO – CZĘSTOCHOWSKIEJ
_____________ 14Elżbieta Szlenk-Czyczerska FUNKCJE I ZADANIA
PIELĘGNIARKI W OPIECE NAD CHORYM ŻYWIONYM ENTERALNIE W ODDZIALE
INTENSYWNEJ TERAPII ______ 18Marcel Kręcichwost OPINIE STUDENTÓW
PIELĘGNIARSTWA I PIELĘGNIARZY CZYNNYCH ZAWODOWO DOTYCZĄCE OBECNOŚCI
MĘŻCZYZN W ZAWODZIE PIELĘGNIARSKIM ________________________________
22Manuela Palisa POZIOM WIEDZY PIELĘGNIAREK ZATRUDNIONYCH W POZ NA
TEMAT BRUKSIZMU ______________________________________ 27Anna
Rudyk, Karolina Chilicka, Aneta Bochenek, Marlena Bartczak, Jagoda
Dec, Klaudia Więdłocha, Lidia Wesołowska STAN SKÓRY ORAZ
SKUTECZNOŚĆ ZABIEGÓW SONOFOREZY U KOBIET PALĄCYCH I NIEPALĄCYCH W
WIEKU 21-26 LAT. DONIESIENIE WSTĘPNE
______________________________________ 31Iwona WilkEFEKTYWNOŚĆ
MASAŻU TENSEGRACYJNEGO U ZAWODOWYCH BIEGACZY DŁUGODYSTANSOWYCH -
OPIS PRZYPADKU ____________ 35Jane Randall-Smith, Catherine
PritchardPATIENT AND PUBLIC INVOLVEMENT IN HEALTH AND SOCIAL CARE
IN ENGLAND _________________________________________ 39Janusz
Kubicki ZAPOMNIANE ZABIEGI POŁOŻNICZE ___________________________
42
PODZIĘKOWANIA DLA RECENZENTÓW _________________________
45REGULAMIN OGŁASZANIA PRAC W KWARTALNIKU PULS UCZELNI ___
46PROGRAM II MIĘDZYNARODOWEJ KONFERENCJIPULSU UCZELNI 7-8.05.2015
__________________________________ 48
OD REDAKCJI
-
Puls Uczelni 2014, 8, 4: 4-8
Prace oryginalne - Original papers
HEART RATE VARIABILITY AS THE ADAPTATION RESERVE INDICATOR
OF CARDIOVASCULAR SYSTEMRóżnorodność rytmu serca jako wskaźnik
rezerwy adaptacyjnej
układu sercowo-naczyniowego
АKSАNА KОTAVА A,B,D,E,GVASILY SENKO C,D,E,GRUSLAN SHISHKO
B,E,F
The Yanka Kupala State University of Grodno, Grodno, Belarus
A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie
danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical
analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E-
przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie
piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds
collection)
SummaryBackground: The effectiveness of the vegetative
regulation action might be controlled by the method of heart rate
variability (HRV), which has been very popularly used over the last
10 years worldwide. The analysis of many clinical studies indicates
that the severity of the disease might be controlled using the
method of HRV.Material and methods: All the experimental and
controlled group participants, which consisted of healthy students
with none sports experience, underwent the examination according to
the 5-minute standard protocol of HRV. In addition, all the
examinees performed a bicycle stress test. After the bicycle stress
test, some additional tests of HRV were also carried out.Results:
It was found that some significant differences, between the group
of sportsmen and the group of patients, exist. The parasympathetic
activity of LF is maximum in athletes and tends to decrease in
patients with cardiovascular pathologies. The decreases of the
activity of the vasomotor centre was noticed in both study groups.
The sympathetic system activity was the lowest in
athletes.Conclusions: At the high depression of the vegetative
regulation, any significant load (physical or psycho-emotional)
indicates cardiovascular instability which remains beyond the
capacity of adaptation. The higher the variability, the more stable
the CVS is to the external loads. A sharp decrease of the
variability, such as the heart vegetative innervations, causes
deteriorating quality of the regulatory mechanisms and, as a
result, the risk of cardiovascular diseases increases.Keywords:
heart rate variability, deterministic and stochastic loads,
cardiovascular system
StreszczenieWstęp: Skuteczność działania wegetatywnej regulacji
może być kontrolowana przy pomocy oceny zmienności rytmu serca
(HRV). Metoda ta przez ostatnie 10 lat zyskała popularność na całym
świecie. Analiza licznych obserwacji klinicznych wskazuje, że
nasilenie choroby można kontrolować przy użyciu HRV.Materiał i
metody: Wśród wszystkich uczestników badania zarówno z grupy
eksperymentalnej, jak i kontrolnej (zdrowi studenci bez dużych
obciążeń sportowych) w spoczynku przeprowadzono badanie według
standardowego protokołu 5-minutowego HRV. Dodatkowo wszyscy badani
wykonali próbę ergometryczną (protokół standardowy i
stochastyczny). 5-10 minut po wysiłku przeprowadzono dodatkowe
testy HRV.Wyniki: Ustalono, że istnieją znaczne różnice pomiędzy
grupą kontrolna a grupą pacjentów z chorobami serca. Zanotowana
aktywność działania układu przywspółczulnego była maksymalna u
przedstawicieli grupy kontrolnej i zmniejszyła się u pa-cjentów z
patologią sercowo-naczyniową. Stwierdzono zmniejszenie aktywności
ośrodka naczynioruchowego we wszystkich grupach badanych. Aktywność
działania układu współczulnego u sportowców była najniższa.Wnioski:
Przy obniżeniu wegetatywnej regulacji każde znaczące obciążenie
(fizyczne, psycho-emocjonalne) wskazuje na strefę niestabilności
sercowo-naczyniowej, co jest poza możliwością adaptacji. Większa
zmienność rytmu – to wskaźnik stabilnej pracy serca przy
obciążeniach zewnętrznych. Gwałtowny spadek zmienności rytmu, tj.
„autonomiczne unerwienie serca”, to wskaźnik pogarszającej się
jakości mechanizmów regulacyjnych, w wyniku czego zwiększa się
ryzyko chorób ser-cowo-naczyniowych.Słowa kluczowe: zmienność rytmu
serca, deterministyczne i stochastyczne obciążenia, system
sercowo-naczyniowy
Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu © Copyright by
OMS ISSN 2080-2021
-
Аksаnа Kоtavа, Vasily Senko, Ruslan Shishko - Heart rate
variability as an indicator adaptation reserves cardiovascular
system 5
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Two types of load studies were used: the traditional bicycle
stress test with stepwise increasing load (50, 100, 150 W) and the
duration of each step of 3 minutes and stochastic test with
pseudo-normal distribution law in the range of 40-160W and duration
of each stage of 30 seconds (fi gure 1).
Figure 1. Stepwise increasing and stochastic load power change
protocols (W)
Both loads were equivalent to the work perfor-med (28 kJ),
average power (50 watts) and test time (9 min) [9-11]. The data of
BST in sportsmen are not compared with other groups because they
perfor-med the protocol up to 200 Wand at the time of the sample
to15 min.
The criteria for terminating of the load were generally accepted
[6,12]. The condition surveyed was monitored by electrocardiogram
(ECG) with the registration of heart rate (HR) every 10 seconds.
Also, blood pressure (BP) was taken in each examinee every 3 min.
After BST an additional test of HRV was carried out.
The study used a 12-channeldigitalelectrocardio-graph, software
system „Breeze-M” and programmable bicycle ergo meter. The
apparatus fully automates load survey in accordance to the
international stan-dards. The analysis of the results were made
using the statistical component of the program Microsoft Excel. The
diff erence was considered as statistically reliable, when p was
0.05 (95 CI).
Background
The main function of the cardiovascular system (CVS) is to
transport oxygen to the tissues in continually changing external
environment (psycho-emotional and physical activity). CVS, in turn,
is an example of a perfect management system, built on many
hierarchical principles, where each lower level in normal
conditions operates autonomously. At various load changes or the
development of a pathological process, the upper levels of
management are involved. Constantly inte-racting inhibitory and
accelerating processes support homeostasis. It provides the
function of stabilizing the level of blood pressure by variation
series of control parameters. Variable heart rate, cardiac output
and vascular tone are optimized by oscillations of blood pressure
at „perturbations” of the environment. Thus, property of
variability, in our opinion, defi nes ada-ptive resources of the
organism and can serve as an adequate criterion for the eff
ectiveness of treatment of many pathological conditions [1].
The eff ectiveness of the action contours vegetative regulation
and is controlled by the method of heart rate variability (HRV),
the clinic dynamics whose distri-bution over the last 10 years
expressed a geometric progression. The analysis of many studies
using the method of HRV suggests that the disease severity ap-pears
regularly in HRV parameters [2,3]. As a rule, the initial phase of
the disease is the deterioration of the vegetative regulation and
dominates the sympathetic regulation department. Next, on the
background of general decline variability, dominant parasympathetic
division can be manifested. At high severity pathology, depression
of heart rate appears, which means limiting depletion of reserves
adaptation [4,5]. Nowadays the method of HRV has acquired weighty
importance than other non-invasive methods for studying CVS, and
has been approved as an international standard [6-8].
HRV allows us to estimate the contributions of the sympathetic
and parasympathetic components of the vegetative regulation, the
ratio between the activity of the central nervous and autonomic
regulation.
The aim of this study was to analyze the possibilities of the
method of HRV as a criterion for the stability of the
cardiovascular system when exposed to constantly changing
environmental factors.
Material and methods
We examined 204 people, among them: a group of athletes
(athletics) - 52 people; and a group of the practically healthy -
56 people, with angina pectoris (functional class 1-2 on Canadian
classifi cation) - 51 people and with a history of myocardial
infarct (PHMI) - 45 people. The average age of the athletes was -
25 3 years, in the other groups the average age was 51 5 years,
reliable age statistical diff erences between groups were not
observed.
All participants underwent a study on the 5-mi-nute standard
protocol HRV at rest. In addition, the examinees performed the
bicycle stress test (BST).
-
6 Аksаnа Kоtavа, Vasily Senko, Ruslan Shishko - Heart rate
variability as an indicator adaptation reserves cardiovascular
system
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Results
Index Sportsmen (athletics) (n=52)Healthy people
(n=56)Person with angina
pectoris(n=51)
Persons with a history of myocardial infarction
(n=45)
HR, beats/min 56,6± 1,7* 74,2± 3,1 72,3± 4,3 67,4± 3,5
MxdMn, ms 398,4± 23,2* 237,3± 21,3 184,0± 25,2* 172,4± 21,2*
SDNN, ms 77,7± 4,4* 43,7± 4,1 33,6± 5,1* 33,5± 4,3*
pAMo, % 26,8± 1,4* 12,1± 1,3 22,1± 10,9* 18,7± 3,4*
Si, relative units 39,3± 5,2* 131,4± 24,4 243,2± 64,6* 288,1±
109,1*
HF, % 45,1± 1,3* 34,7± 2,6 35,8± 2,5 39,8± 3,0*
LF, % 28,4± 1,6 29,8± 1,9 25,1± 1,7* 22,8± 1,7*
VLF, % 27,6± 1,5* 35,3± 1,8 39,1± 2,5 37,4± 2,1* p< 0,05
Figure 2. Indicators of standard deviation (SDNN) in the study
groups
A similar dependence was found for the indi-cator-variation
range MxdMn and stress -index- Si (fi gure 3).
Figure 3. Indicatorsvariation range MxdMn and stress index Si in
the study groups
Spectral indicators in the study groups are pre-sented in figure
4.
Figure 4. Spectral indicators in the study groups
Table 1. Averaged parameters of heart rate variability in
sportsmen, healthy persons, patients with angina pectoris and
persons with a history of myocardial infarction
It should be noted that there are signifi cant diff e-rences in
respect to the groups of patients as well as in relation to the
group of sportsmen. Figure 2 shows basic dynamics of HRV. So, the
main index standard deviation (SDNN) in the transition from
sportsmen to patients with ischemic heart disease decreases
exponentially.
Table 1 shows the study of heart rate variability at rest in all
test groups.
-
Аksаnа Kоtavа, Vasily Senko, Ruslan Shishko - Heart rate
variability as an indicator adaptation reserves cardiovascular
system 7
Puls Uczelni 2014, 8, 4
The parasympathetic activity LF is maximum in sportsmen and
tends to decrease in pathology which has been noted by many
researchers. There was also a decrease in activity of the vasomotor
centre according to the HF parameters. The activity of the
sympathetic department was the lowest in the athletes. In the
transition from healthy individuals to patients with angina
pectoris it increases. Furthermore, in persons
Table 2. Reaction system regulation of heart rate to exercise in
healthy subjects, patients with angina pectoris and persons with a
history of myocardial infarction in % relativist ate of rest
Index Type of load Healthy peoplePerson with angina
pectorisPersons with a history
of myocardial infarction
∆MxdMn, %traditional bicycle
stress test -15,3 -10,3 -2,3
stochastic -19,4 -20,1 -19,9
∆ SDNN, %traditional bicycle
stress test -17,9 -9,5 -7,8
stochastic -23,5 -23,1 -21,9
∆ Si, %.traditional bicycle
stress test +68,6 +29,8 +1,1
stochastic +49,7 +31,4 +42,2
∆ HF, %traditional bicycle
stress test -2,6 -2,0 -3,0
stochastic +1,8 -3,3 -8,0
∆ LF, %traditional bicycle
stress test -9,8 -5,2 0
stochastic -2,5 +2,9 -1,8
with the history of myocardial infarction it drops. That is, in
the transition from normal to severe pathology the so-called
“autonomic denervation” [5,7,13] occurs.
We have also studied the intensity of vegetative regulation of
CVS caused by exercise using the data of HRV. The last load used
standard and stochastic pro-tocols. Table 2 shows the increase of
HRV parameters as a percentage relative to the initial value.
Discussion
The analysis of the data obtained shows the following. Firstly,
under the standard load transition from normal to abnormal, a
linear decrease of indicators MxdMn, SDNN and Si is observed.
Secondly, the variation of parasympathetic activities HF does not
occur during the change of vasomotor activity LF and it linearly
de-creases. From this it follows that in healthy individuals
vegetative regulation according to the dynamics of HRV parameters
is highly sensitive to physical activity, which indicates good
reserve possibilities of CVS. In the process of the growth of the
severity of a disease, the CVS reaction of vegetative nervous
system to the load appears invariable. Thus, persons with a history
of myocardial infarction noted the increase of HRV parameters much
lower than patients with angina pectoris. In turn, the increase in
the data of HRV pa-rameters is lower than in healthy persons.
At the same time, the sensitivity of vegetative ne-rvous system
to the stochastic load was much higher than during the standard
load. For this load during the transition from normal to abnormal,
the tendency
to reduce the sensitivity is not found. Probably, in the case of
unpredictable loads the central nervous regulation mechanisms
activate additionally.
Conclusions
With the progression of the pathology of CVS there is a tendency
to reduce the sensitivity of HRV param-eters to the load. This fact
can be used as a quantitative measure of adaptive reserves of CVS.
High depression autonomic regulation was registered in the group of
persons with a history of myocardial infarction.
At high depression of vegetative regulation any significant load
(physical, psycho-emotional) of CVS displays in the zone of
instability, i.e., beyond the capacity of adaptation. The higher
the variability, the more stable the CVS is to external loads. With
sharp decrease variability, i.e. with “of vegetative denervation”
the quality of regulatory mechanisms deteriorates and, as a result,
the risk of cardiovascular events increases.
-
8 Аksаnа Kоtavа, Vasily Senko, Ruslan Shishko - Heart rate
variability as an indicator adaptation reserves cardiovascular
system
Puls Uczelni 2014, 8, 4
References1. La Rovere MT, Mortara A, Sandrone G, Lombardi F.
Autonomic
nervous system adaptation to short-term exercise training. Chest
1992; 101: 299-303.
2. Heart rate variability: standards of measurement,
physiological interpretation and clinical use. Task Force of the
European Society of Cardiology and the North American Society of
Pacing and Electrophysiology. Circulation 1996; 93(5):
1043-1065.
3. Stein R, Moraes RS, Cavalcanti AV, et al. Atrial automaticity
and atrioventricular conduction in athletes: contribution of
autonomic regulation. Eur J Appl Physiol 2000; 82(1-2):
155-157.
4. Frolov АV. Ustoichivost i variabelnost – vaznejshye svoistva
serdech-no-sosudistoj sistemy. Мinsk: Medelectronika; 2003.
5. Tan B-H, Shimizu H, Hiromoto K, et al. Wavelet transform
analysis of heart rate variability to assess the autonomic changes
as-sociated with spontaneous coronary spasm of variant angina. J
Electrocardiol 2003; 36: 117-124.
6. Aronov DM, Lupanov VP. Functionalnye proby v cardiologii.
Mos-cow: Obrazovanie; 2002.
7. Bаеvskiy RМ, Ivanov GG, Chirejkin LV, et al. Analys
variabelno-sti serdechnogo rithma pri ispolzovanii raslichnyh
electrocardio-graficheskih sistem: Methodicheskie recomendacii.
Chelyabinsk: Medicine; 2002
8. Gonzalez-Camarena R, Carrasco-Sosa S, Roman-Ramos R, et al.
Effect of static and dynamic exercise on heart rate and blood
pres-sure variabilities. Med Sci Sports Exerc 2000; 32(10):
1719-1728.
9. Kotava AV. The examination of the heart rate regulation in
healthy people with the stochastic tests methods. Puls Uczelni
2013; 3: 4-7.
10. Kotava AV, Krivelevich NB. Ocenka vlijaniya stohasticheskoj
I standartnoj fisicheskoj nagruzki na variabelnost serdechnogo
rithma. Zurnal Functionalnoy Diagnostiki 2008; 2: 18-20.
11. Sidorenko GI, Frolov AV, Kotova OV, et al. Novaya
funczionalnaya nagruzochnaya (stohasticheskaya) proba i perspectivy
primene-nia. Cardiology 2004; 44: 14-20.
12. Sidorenko GI, Frolov AV, Kotova OV. Obosnovanie
stohastiche-skih nagruzochnyh testov v electrocardiograficheskoj
diagnostike. Neinvasivnoe monitorirovanie sostojaniya
serdechno–sosudistoy sistemy v klinicheskoy praktike. Moscow, 2001;
169-173.
13. Arai Y, Saul JP, Albrecht P, et al. Modulation of cardiac
autonomic activity during and immediately after exercise. Am J
Physiol 1989; 256: 132-141.
Correspondence address:Aksana Kotava The Yanka Кupala State
University of Grodno,Ozeshko 22 str., Grodno, Belarus, 230023
Phone: +37 529 619 5954Fax: +37 515 248 7006E-mail:
[email protected]
Received: 11.07.2014Reviewed: 14.08.2014Accepted: 25.08.2014
-
Puls Uczelni 2014, 8, 4: 9-13
Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu © Copyright by
OMS ISSN 2080-2021
Prace oryginalne - Original papers
ZALEŻNOŚĆ CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI OD WYDOLNOŚCI FIZYCZNEJ
Relationship between blood pressure and physical performance
KAROL PILIS1 A,B,D,EANNA PILIS1 A,B,EKRZYSZTOF STEC1 CWIESŁAW
PILIS1,2 A,G MICHAŁ ZYCH1 C,FCEZARY MICHALSKI1 B,DJACEK BUCHTA1
D,F
A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie
danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical
analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E-
przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie
piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds
collection)
StreszczenieWstęp: Zmiany ciśnienia tętniczego krwi podczas
wysiłku fizycznego są u poszczególnych osób indywidualnie różne.
Ich przyczyny nie są dokładnie znane. Cel pracy: Celem
prezentowanej pracy jest zbadanie reakcji krążeniowych w spoczynku
i przy obciążeniu fizycznym powodującym wzrost skurczowego
ciśnienia tętniczego (SBP) = 200 mmHg u osób o różnej wydolności
fizycznej. Materiał i metody: W badaniach uczestniczyło 18 piłkarzy
nożnych i 14 nietrenujących studentów nie różniących się wiekiem,
masą i wysokością ciała i wskaźnikiem BMI, u których w warunkach
spoczynkowych dokonywano pomiarów ciśnienia tętniczego skurczowego
(SBPr), ciśnienia tętniczego rozkurczowego (DBPr) i częstości
skurczów serca (HRr). Następnie badani wykonywali wysiłek fizyczny
na cykloergometrze o wzrastającej intensywności, w którym przy
ciśnieniu skurczowym = 200 mm Hg (SBP200) dokonywano pomiarów
DBP200 i HR200. W warunkach spoczynkowych i wysiłkowych wyliczano
wielkość ciśnienia średniego (MAPr, MAP200), ciśnienia tętna (PPr,
PP200) i podwójnego iloczynu ciśnienie – tętno (DPr, DP200).
Wyliczano także moc osiąganą w teście PWC170 (W i W/kg) oraz
wielkość maksymalnego poboru tlenu VO2max (ml/min i ml/min/kg).
Wyniki: Piłkarze osiągnęli wyższą moc w PWC170 i VO2max oraz niższe
HR200 i DP200 (p
-
10 Karol Pilis, Anna Pilis, Krzysztof Stec, Wiesław Pilis,
Michał Zych, Cezary Michalski, Jacek Buchta -Zależność ciśnienia
tętniczego krwi od wydolności fizycznej
Puls Uczelni 2014, 8, 4
SummaryBackground: Changes in blood pressure during subjects’
exercise are individually different. The reasons of these
differences are unknown. Aim of the study: The aim of this paper is
to investigate the rate of changes in cardiovascular system at rest
and at physical load which enhance systolic blood pressure (SBP) =
200 mmHg in people with different physical performance. Material
and methods: The studies included 18 soccer players and 14 students
who do not practice any sport, whose age, body mass, body height
and BMI have been similar, and who at baseline were measured
systolic blood pressure (SBPr), diastolic blood pressure (DBPr) and
heart rate (HRr). Then, the subjects performed exercise on a
cycloergometer with increasing intensity in which at the level of
the systolic blood pressure = 200 mm Hg (SBP200) were measured
DBP200 and HR200. In terms of resting and exercise time the size of
the mean arterial pressure (MAPr, MAP200), pulse pressure (PPr,
PP200) and rate-pressure product (DPr, DP200) were calculated.
Moreover the power achieved in PWC170 test (W and W/kg) and maximal
oxygen uptake (VO2max) (ml/min and ml/min/kg) were also
calculated.Results: Soccer players have reached a higher power in
PWC170 and higher VO2max and lower HR200 and DP200 (p
-
Karol Pilis, Anna Pilis, Krzysztof Stec, Wiesław Pilis, Michał
Zych, Cezary Michalski, Jacek Buchta -Zależność ciśnienia
tętniczego krwi od wydolności fizycznej 11
Puls Uczelni 2014, 8, 4
porównań średnich arytmetycznych międzygrupowych z użyciem testu
t-Studenta i wyliczając współczynnik korelacji „r” Pearsona, dla
wykazania współzależności oznaczanych zmiennych. Normalność
rozkładu danych określano testem Schapiro-Wilka. We wszystkich
przypadkach danych stwierdzono rozkład normalny.
Za istotne statystycznie przyjmowano wartości przy p
-
12 Karol Pilis, Anna Pilis, Krzysztof Stec, Wiesław Pilis,
Michał Zych, Cezary Michalski, Jacek Buchta -Zależność ciśnienia
tętniczego krwi od wydolności fizycznej
Puls Uczelni 2014, 8, 4
były: HRr, HR200, DP200. Te zmienne krążeniowe w pełni
korelowały z PWC170 i VO2max w połączonej grupie piłkarzy i
studentów, natomiast najrzadziej takie istotne statystycznie
współzależności obserwowano w grupie piłkarzy (Tab. 4).
Dyskusja
Wydolność fizyczna piłkarzy nożnych wyrażona zarówno
bezwzględnymi i względnymi rezultatami testu PWC170, jak i VO2max
była wyższa niż studentów. Jednak stosowane obciążenia treningowe
przez piłkarzy nożnych, mimo że spowodowały wzrost wydolności
fizycznej tej grupy nie były na tyle intensywne by spo-wodować
istotne zmiany w składzie ciała w stosunku do nietrenujących
studentów będących w podobnym wieku. Należy zauważyć, że uzyskane
wartości tak wydolności fizycznej, jak i składu ciała mieściły się
odpowiednio w zakresie norm fizjologicznych, tak dla osób
trenujących [8,9], jak i nietrenujących [9].
W zakresie funkcji układu krążenia wykazano, że spoczynkowe
wartości HRr były niższe w grupie pił-karzy nożnych w stosunku do
studentów (p
-
Karol Pilis, Anna Pilis, Krzysztof Stec, Wiesław Pilis, Michał
Zych, Cezary Michalski, Jacek Buchta -Zależność ciśnienia
tętniczego krwi od wydolności fizycznej 13
Puls Uczelni 2014, 8, 4
ZmiennaHRr –p
[uderzeń/min]
HR200-p[uderzeń/
min]
DP 200-p[mmHg/
min]
HRr-s[uderzeń/
min]
HR200-s[uderzeń/
min]
DP200-s[mmHg/
min]
HRr-p, s[uderzeń/
min]
HR200-p,s[uderzeń/
min]
DP200-p,s[mmHg/min]
PWC[W/kg]
-0,368 -0,354 -0,374 -0,318 -0,546** -0,634* -0541** -0,637***
-0,658***
PWC[W]
-0,254 -0,437 -0,473* -0,204 -0,663** -0,666** -0,461**
-0,692*** -0,700***
VO2[ml/kg]
-0,621** -0,293 -0,233 -0,513* -0,520* -0,634* -0,674***
-0,584*** -0,573***
VO2[ml/min]
-0,538* -0,419 0,389 -0,303 -0,621* -0,634* -0,587*** -0,675***
-0,659***
p - piłkarze; s - studenci
Tabela 4. Współczynniki korelacji („r”) pomiędzy zmiennymi
krążeniowymi i wydolnościowymi piłkarzy nożnych (n=18), studentów
(n=14) i połączonej grupy tych badanych (n=32)
i w warunkach obciążenia wysiłkiem badani nie róż-nili się
wartością MAP, co również pośrednio w tych warunkach może wskazywać
na podobne wartości pojemności minutowej serca obydwu grup.
Obliczone współczynniki korelacji liniowej Pear-sona „r” między
wskaźnikami wydolności fizycznej i sprawności układu krążenia
pozostają w odwrotnej proporcjonalności w grupie piłkarzy nożnych,
spora-dycznie tylko okazują się być statystycznie istotne, o tyle w
grupie studentów istotności tych współzależności są częste (Tab.
4), co wskazuje na niejednorodność wydolności fizycznej bądź/i
sprawności krążeniowej w grupie trenującej, a znaczącą stabilność w
tych zakresach osób nietrenujących. Połączenie obydwu grup
wykazywało, że w każdym przypadku HRr, HR200 jak i DP200 korelowało
ze wszystkimi wskaźnikami określającymi wydolność fizyczną
wykorzystanymi w tej pracy.
Wnioski
1. Wydolność fizyczna piłkarzy nożnych była istotnie wyższa, a
sprawność układu krążenia lepsza w od- niesieniu do badanych
studentów.
2. Ważnymi miernikami wydolności fizycznej mogą być: spoczynkowa
częstość skurczów serca, czę- tość skurczów serca i wartość
podwójnego iloczynu SBP*HR osiągane przy obciążeniu, które zwiększa
SBP do poziomu 200 mmHg.
3. Wysiłkowa adaptacja układu krążenia badanych piłkarzy jest
lepsza niż studentów, gdyż graniczną wartość skurczowego ciśnienia
tętniczego równą 200 mmHg sportowcy osiągnęli przy podobnym
obciążeniu fizycznym i istotnie niższej częstości skurczów serca, a
wartość podwójnego iloczynu SBP*HR przy tym obciążeniu była niższa
w grupie sportowców, co wskazuje na bardziej efektywny metabolizm
mięśnia sercowego grupy trenującej.
Piśmiennictwo1. Sosner P, Gremeaux V, Bosquet L, Herpin D. High
blood pressure
and physical exercise. Ann Cardiol Angeiol 2014; 63(3): 197-203.
2. Davidoff R, Schamroth CL, Goldman AP i wsp. Post-exercise
blood
pressure as a predictor of hypertension. Aviat Space Environ Med
1982; 53: 591-594.
3. Heck H, Rost R, Hollman W. Standard blood pressure values
during ergometric bicycle test. Dtsch Z Sportmed 1984; 7:
743-748.
4. Dlin RA, Hanne N, Silverberg DS, Bar-Or O. Follow up of
normotensive men with exaggerated blood pressure response to
exercise. Am Heart J 1983; 106: 316-320.
5. Wilson NV, Meyer BM. Early prediction of hypertension using
exercise blood pressure. Preventive Med 1981; 10: 62-68.
6. Fornitano LD, Gody MF. Increased rate-pressure product as
pre-dictor for the absence of significant obstructive coronary
artery disease with patients with positive exercise test. Arq Bras
Cardiol 2006; 86(2): 138-144.
7. Sobiczewski W, Wirtwein M, Kowalczys E. i wsp. Heart rate and
double product in relation to insulin resistance in patients with
hypertension and coronary artery disease. Kardiol Pol 2013; 71(1):
47-52.
8. Ozkan A, Kayihan G, Koklu Y i wsp. The relationship between,
body composition, anaerobic performance and sprint ability of
amputee soccer players. J Hum Kinet 2012; 35: 141-146.
9. Nikolaidis PT, Karydis NV. Physique and body composition in
soccer players across adolescence. Asian J Sports Med 2011; 2(2):
75-82.
10. Somauroo JD, Pyatt JR, Jackson M i wsp. An echocardiographic
assessment of cardiac morphology and common ECG findings in teenage
professional soccer players: reference ranges for use in screening.
Heart 2001; 85(6): 649-654.
11. Hermida RC, Fernandez JR, Ayala DE i wsp. Circadian rhythm
of double (rate-pressure) product in healthy normotensive young
subjects. Chronobiol Int 2001; 18 (3): 475-489.
12. Dart AM, Kingwell BA. Puls pressure – a review of mechanisms
and clinical relevance. J Am Coll Cardiol 2001; 37(4): 975-984.
13. Gobel FL, Norstrom LA, Nelson RR i wsp. The rate – pressure
product as an index of myocardial oxygen consumption during
exercise in patients with angina pectoris. Circulation 1978; 57:
549-556.
14. Jasik M. Podwójny iloczyn: znany parametr w nowej roli?
Kardiol Pol 2013; 71, 1: 53-54.
Pracę zrealizowano w ramach projektu MNiSW Nr RSA2 007 52.
Adres do korespondencji: Prof. zw. dr hab. Wiesław PilisInstytut
Wychowania Fizycznego, Turystyki i Fizjoterapii, Akademia im. Jana
Długosza w Częstochowie, ul Armii Krajowej 13/15, 42-200
CzęstochowaTel. +48 501 075 888E-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do redakcji: 19.11.2014Po recenzji:
22.11.2014Zaakceptowana do druku: 30.11.2014
-
Puls Uczelni 2014, 8, 4: 14-17
Prace oryginalne - Original papers
PRZYCZYNY I SKUTKI WYPADKÓW JASKINIOWYCH NA TERENIE
JURY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ
Causes and effects of cave accidents in the area of
Kraków-Częstochowa upland
ADAM VAN DER COGHEN1 A,B,C,DLUCYNA SOCHOCKA2 E,F
A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie
danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical
analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E-
przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie
piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds
collection)
StreszczenieWstęp: Górskie jaskinie rządzą się swoimi prawami,
kto je zna i nie lekceważy, ten ma szansę przeżyć w nich
niezapomniane chwile i móc do nich wracać. Niebezpieczeństw
czyhających na turystę w górskich rejonach, w tym w jaskiniach jest
wiele; ich przyczyny mają swoje podłoże zarówno w naturze, jak i w
samym turyście, w jego działaniu.Cel pracy: Celem pracy było
dokonanie analizy zarejestrowanej wypadkowości na terenie jaskiń
znajdujących się na obszarze Jury
Krakowsko-Częstochowskiej.Materiał i metody: W pracy wykorzystano
metodę analizy dokumentacji; analizie poddano dokumentację
obejmującą lata 1998-2014 (październik) stanowiącą własność Grupy
Jurajskiej GOPR z siedzibą w Podlesicach. Wśród dokumentów
stano-wiących materiał do badań znalazły się: Karty Wypadku GOPR,
sprawozdania z wypraw ratunkowych oraz książka kontroli pracy
sprzętu transportowego.Wyniki: Najwięcej zarejestrowanych wypadków
jaskiniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej miało
miejsce w rejonie Gór Sokolich. Wśród przyczyn tych niebezpiecznych
zdarzeń wskazano: brak odpowiedniego sprzętu i przygotowania
kondycyjnego, zagubienie, upadek z wysokości, poślizgnięcie i
zaklinowanie. Skutki wypadków były bardzo poważne, od złamań kości
miednicy i kręgosłupa poczynając, na zdarzeniach śmiertelnych
kończąc. Wnioski: Turystyka górska/jaskiniowa jest bez wątpienia
źródłem wielu niezapomnianych doznań. Ważne jest jednak, aby osoby,
które ją uprawiają miały świadomość zagrożeń z nią związanych i nie
lekceważyły konieczności uprawiania jej zgodnie z ogólnie
przyjętymi zasadami bezpieczeństwa. Słowa kluczowe: Jura
Krakowsko-Częstochowska, jaskinie, wypadki
SummaryBackground: Mountain’s caves should be characterized by a
set of unique rules and those who comply with them may be rewarded
with the opportunity to experience memorable, worth cherishing
moments. There are plenty of threats, determined by both natural
causes and tourists' actions, which might wait for hikers. Aim of
the study: The aim of the research was to carry out the analysis of
the accident rate within the caves situated in the area of Kraków-
Częstochowa Upland.Material and methods: The method of the
documentation analysis was used for the research; the analysis was
carried out on the documentation involving years 1998-2014
(October) belonging to Jurajska Task Force of the Mountain
Volunteer Search and Rescue based in Podlesice. The research
material comprised of the following documents: MVSaR incident
reports, the reports from the rescue expeditions and the inspection
book of the transport equipment.Results: Most of the cave accidents
occurring in the area of Kraków-Częstochowa Upland took place in
the Sokole Mountains. The following causes of these dangerous
incidents were indicated as the lack of proper equipment and poor
physical condition, being lost, falling from the heights, slipping
and being trapped. The consequences were really serious, ranging
from fractured bones of the pelvis and the spine to even fatal
accidents.Conclusions: Mountain/cave tourism is undoubtedly the
source of many unforgettable memories. However, it is essential
that those who perform it ought to be aware of the dangers
associated with it. They must not disregard the necessity of
performing it in accordance to generally accepted rules of safety.
Keywords: Kraków-Częstochowa Upland, caves, accidents
Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu © Copyright by
OMS ISSN 2080-2021
1 Jurajska Grupa GOPR z siedzibą w Podlesicach2 Instytut
Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w
Opolu
-
Adam van der Coghen, Lucyna Sochocka - Przyczyny i skutki
wypadków jaskiniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej
15
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Wstęp
Alpiniści twierdzą, iż góry rządzą się swoimi prawami, kto je
zna i nie lekceważy, ten ma szansę przeżyć w nich niezapomniane
chwile i wciąż do nich wracać. Zgodnie z Ustawą z dnia 18 sierpnia
2011 roku „O bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na
zorganizowanych terenach narciarskich”, w artykule 2 czytamy, iż
przez pojęcie góry rozumie się: „obszar Beskidu Niskiego, Beskidu
Wyspo-wego, Beskidu Średniego, Beskidu Sądeckiego, Beskidu
Żywieckiego, Beskidu Małego, Beskidu Śląskiego, Bieszczadów,
Gorców, Pienin, Sudetów Wschodnich, Sudetów Środkowych, Sudetów
Zachodnich, Tatr, pasma Spisko-Gubałowskiego oraz Wyżyny
Krakow-sko-Wieluńskiej z wyłączeniem obszarów jednostek osadniczych
i dróg publicznych” [1]. Poznanie gór, jak najbardziej szczegółowe,
wielopłaszczyznowe, w znacznej mierze zmniejsza ryzyko
niebezpieczeństwa, z jakim człowiek może się spotkać podczas
uprawiania turystyki, narciarstwa czy alpinizmu.
Emil Zsigmondy [2] wprowadził podział niebez-pieczeństw
czyhających w górach na obiektywne i subiektywne. Do pierwszej
kategorii zaliczył niebez-pieczeństwa, których źródłem jest natura,
do drugiej te, których przyczyna leży w działaniu człowieka.
Niebezpieczeństwa obiektywne wg Zsigmondy to: wiatr, zimno, słońce
i gorąco, mgła, burza, załamanie pogody, wysokość.
Niebezpieczeństwa subiektywne wiążą się pośrednio lub bezpośrednio
z działalnością człowieka. Należą do nich: brak odpowiedniego
ubioru i sprzętu, złe przygotowanie kondycyjne, źle zaplanowana
wyprawa, złe wyszkolenie.
Jura Krakowsko-Częstochowska
Obszar Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, potocznie nazywany
Jurą, stanowi fragment rozle-głej Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Na
zachodzie Jura sąsiaduje z Wyżyną Śląską i Kotliną Oświęcimską, na
wschodzie z Wyżyną Miechowską i Niecką Nidziań-ską. Dzięki wybitnym
wartościom krajobrazowym region ten stanowi łatwo dostępny i
atrakcyjny teren turystyczno-wypoczynkowy. Specyficznym, z punktu
widzenia ukształtowania terenu, elementem składowym wyżyny jest
Rezerwat Sokole Góry znajdujący się na terenie gminy Olsztyn. Jest
położony na wysokości około 400 m. n.p.m., wkomponowany w lasy i
grupy skalne. Wchodzi w skład obszerniejszego Olsztyńskiego Parku
Krajobrazowego o powierzchni 120 km2. Obszar ten cieszy się dużym
zainteresowaniem sympatyków „świata podziemnego”; pomimo nizinnego
ukształto-wania zinwentaryzowano na Jurze około 1800 jaskiń.
Jaskinie Gór Sokolich, które skupiają szczególną uwagę speleologów
to, między innymi: Studnisko, Koralowa, czy Aven Wszystkich
Świętych. Popularne są także jaskinie położone w rejonie Podlesic:
Wielka Studnia Szpatowców, Żabia, Kroczycka, czy Berkowa.
Intensywny ruch turystyczny skupia się głównie w sąsiedztwie
trzech miast: Częstochowy, Krakowa i Zawiercia, co znalazło swoje
odbicie w powstaniu i rozwoju tamtejszych szlaków turystycznych
[3-5].
Rzeźba terenu Jury sprzyja rozwojowi sportów prze-strzennych –
wspinaczki, speleologii, survivalu, turystyki pieszej, rowerowej,
konnej i narciarskiej.
Cel pracy
Celem pracy było dokonanie analizy zarejestrowanej wypadkowości
na terenie jaskiń znajdujących się na obszarze Jury
Krakowsko-Częstochowskiej.
Materiał i metody
W pracy wykorzystano metodę analizy dokumen-tacji; analizie
poddano dokumentację obejmującą lata 1998-2014 (październik)
stanowiącą własność Grupy Jurajskiej GOPR z siedzibą w Podlesicach.
Wśród dokumentów stanowiących materiał do badań znalazły się: Karty
Wypadku GOPR, sprawozdania z wypraw ratunkowych, książka kontroli
pracy sprzętu transportowego.
Wyniki
Jak wynika z przeprowadzonych badań, najwięcej zarejestrowanych
wypadków jaskiniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej w
latach 1998-2014 miało miejsce w rejonie Gór Sokolich i Podlesic.
Obszary te cieszą się dużym zainteresowaniem sympatyków „świata
podziemnego”, którzy niestety nie zawsze są odpowiednio
przygotowani pod względem umiejęt-ności oraz posiadanego sprzętu,
co skutkuje licznymi wypadkami w tym rejonie. Jak wynika z
zestawienia wypadkowości Grupy Jurajskiej GOPR, najwięcej
nie-szczęśliwych wypadków miało miejsce w jaskiniach: Koralowa,
Studnisko, Wielka Studnia Szpatowców, Piętrowa Szczelina, Berkowa,
Kroczycka.
W latach 1998-2014 w Jurze Krakowsko-Często-chowskiej doszło do
71 wypadków jaskiniowych, w których ratownicy Grupy Jurajskiej GOPR
nieśli pomoc 115 poszkodowanym (wykres 1).
Najwięcej nieszczęśliwych zdarzeń (18) miało miej-sce w roku
2011, natomiast najspokojniejsze były: rok 2000 i 2010 (w każdym 1
wypadek jaskiniowy).
Przyczyny wypadków nierozerwalnie wiążą się z
niebezpieczeństwami górskimi i terenu skalnego (tabela 1). Można je
podzielić, za E. Zsigmondy, na dwie grupy: subiektywne i obiektywne
[2]. Do pierwszej grupy zaliczyć można: brak odpowiedniego sprzętu,
brak odpowiedniego przygotowania kondycyjne-go, zagubienie i upadek
z wysokości. Do przyczyn obiektywnych należy, miedzy innymi
poślizgnięcie i zaklinowanie, bezpośrednio zależne od ekspozycji i
warunków atmosferycznych panujących w jaski-ni. Najwięcej, bo aż
24% nieszczęśliwych zdarzeń w badanym okresie spowodowanych było
brakiem odpowiedniego sprzętu i odpowiedniego przygo-towania
kondycyjnego. Kolejnymi, pod względem częstości występowania,
przyczynami wypadków były: zaklinowanie - 21%, poślizgnięcia - 20%
oraz upadki z wysokości 14%.
-
16 Adam van der Coghen, Lucyna Sochocka - Przyczyny i skutki
wypadków jaskiniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej
Puls Uczelni 2014, 8, 4
53
13 3
5 42 2
8
35
1
18
3 2 3
0
5
10
15
20
1998rok
1999rok
2000rok
2001rok
2002rok
2003rok
2004rok
2005rok
2006rok
2007rok
2008rok
2009rok
2010rok
2011rok
2012rok
2013rok
2014rok
Tabela 1. Procentowy rozkład przyczyn zarejestrowanych wypadków
jaskiniowych
na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, do których doszło w
okresie od 1998 do 2014
(opracowanie własne na podstawie dokumentacji Grupy Jurajskiej
GOPR w Podlesicach)
L.P. Przyczyna wypadków jaskiniowych %
1. Brak odpowiedniego przygotowania 24%
2. Zaklinowanie 21%
3. Poślizgnięcie 20%
4. Upadek z wysokości 14%
5. Zagubienie 8%
6. Inne 13%
Skutki wypadków jaskiniowych mogą być i są zwykle bardzo
poważne. W badanym okresie odnotowano aż dziewięć wypadków
śmiertelnych, większość z nich miała miejsce w Wielkiej Studni
Szpatowców; 19% poszkodowanych osób doznało dużego uszczerbku na
zdrowiu - złamania kręgosłupa, pęknięcia podstawy czaszki, złamania
obu kończyn dolnych czy pęknięcia miednicy. Niewielkich obrażeń w
postaci otarcia, wy-chłodzenia czy skręcenia stawu skokowego
doznało dwudziestu trzech grotołazów. W 53% wypadków turyści
eksplorujący jaskinie wyszli z nich bez szwanku, choć i w tych
przypadkach potrzebna była pomoc ratowników GOPR (zaklinowanie,
brak odpowiedniego sprzętu, brak przygotowania kondycyjnego,
zabłądzenie, itp.) W celu zobrazowania istoty wypadków jaskiniowych
i ich skutków autorzy postanowili zaprezentować dwa opisy
przygotowane w oparciu o dokumentację Grupy Jurajskiej GOPR w
Podlesicach.
Przykład 1.W 2000 roku grupa młodych ludzi zwiedzała Ja-
skinię Studnisko w Górach Sokolich. Po osiągnięciu najniższych,
zalanych wodą partii, udali się w kierunku powrotnym. W pewnej
chwili jeden z grotołazów (18-tetni chłopak) wychodzący
„zapieraczką bez aseku-racji” przez pięciometrową, dolną studnię
spadł z jej górnej krawędzi na dno uderzając po drodze głową,
niezabezpieczoną kaskiem, o skały. Lecąc spadł na koleżankę, co z
pewnością znacznie zamortyzowało upadek i zminimalizowało jego
konsekwencje. Nie mniej, dynamika upadku była tak duża, że chłopak
stracił przytomność. Koledzy, sądząc, że poniósł śmierć na miejscu
przekazali tę wiadomość na powierzchnię, a stojący przy otworze
pozostali członkowie grupy zawiadomili GOPR. Po przybyciu na
miejsce ratownicy dotarli na dno jaskini do rannego grotołaza,
który w międzyczasie odzyskał przytomność. Po zaopatrze-niu i
unieruchomieniu, poszkodowanego wyciągnięto na powierzchnię, gdzie
przejęty został przez zespół karetki „R”.
Przykład 2Grupa studentów z Łodzi postanowiła zwiedzić
Jaskinię Wielka Studnia Szpatowców. Po przygotowaniu stanowiska
zjazdowego zaczęli zjeżdżać w dół, pierw-szy z nich, zjeżdżając
napotkał na próg nad otworem wlotowym pierwszej studni, ześlizgnął
się z niego i spadł na dno jaskini. Chłopak miał otwarte złamanie
kręgosłupa, złamanie szyjki kości udowej, złamany nadgarstek i
przedramię ręki prawej. Rany tłuczone głowy, rany darte i tłuczone
różnych części ciała.
Centralę Pogotowia w Podlesicach zawiadomili po-zostali
uczestnicy eskapady. Natychmiast pod jaskinię wyjechał
sześcioosobowy zespół wypadkowy. Dwóch ratowników dotarło na dno
jaskini; pomimo podjętej reanimacji chłopaka nie udało się
uratować. Późniejsza sekcja zwłok wykazała, że oprócz widocznych
obrażeń, chłopak miał także pękniętą śledzionę.
Wykres 1. Procentowy rozkład natężenia zarejestrowanych wypadków
jaskiniowych w Jurze Krakowsko- Częstochowskiej w latach 1998-2014
(opracowanie własne na podstawie dokumentacji Grupy Jurajskiej
GOPR)
-
Adam van der Coghen, Lucyna Sochocka - Przyczyny i skutki
wypadków jaskiniowych na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej
17
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Dyskusja
Z uwagi na fakt, iż trudno jest w piśmiennictwie odnaleźć inne
opracowania na temat analizy wypad-kowości w jaskiniach
znajdujących się na obszarze gór w Polsce, (autorzy nie posiadają
takowych) wnikliwe omówienie wyników jest niemożliwe. Autorzy
podjęli się powyższego tematu, aby zainteresować nim innych,
zwłaszcza osoby zawodowo związane z niesieniem pomocy poszkodowanym
w wypadkach do jakich dochodzi w rejonach górskich.
Analiza prezentowanych wyników, jak i do-świadczenie zawodowe
pierwszego autora pracy, skłania do dygresji: na obszarze Jury jest
około 1800 jaskiń, nie są one zbyt trudne dla grotołazów, przez co
potencjalne zagrożenie bywa bagatelizowane przez niedoświadczone
osoby, co może być jedną z przyczyn wypadków.
Dla porównania, jaskinie tatrzańskie i wiele innych znajdujących
się poza granicami naszego kraju to ja-skinie bardzo obszerne.
Najdłuższa jaskinia w Jurze – Jaskinia Wierna - ma 1027 m,
natomiast jaskinia Mamucia w Ameryce Północnej ma aż 563 km,
najgłęb-sza jaskinia w Jurze – Jaskinia Studnisko - ma 75 m,
natomiast Jaskinia Krubera w Abchazji ma głębokość 2191 m
[6-9].
Biorąc pod uwagę powyższe przykłady można przyjąć, że skoro w
rejonie Jury Krakowsko-Czę-stochowskiej zdarza się tak duża liczba
wypadków, to proporcjonalnie do stopnia trudności, w innych
rejonach jaskiniowych można liczyć się z większą ich liczbą, a
także skoro potencjalnie proste w eksploracji jaskinie pozbawiają
grotołazów logicznego myślenia i pamiętania o podstawowych zasadach
bezpieczeństwa, to przy eksploracji jaskiń obszernych i
trudniejszych są oni, być może, bardziej ostrożni.
Wnioski
Turystyka górska/jaskiniowa jest, bez wątpienia, źródłem wielu
niezapomnianych doznań. Jednak najczęstszą przyczyną wypadków
jaskiniowych jest brak odpowiedniego przygotowania. Ważne jest
więc, aby osoby uprawiające ją miały świadomość zagrożeń i nie
lekceważyły konieczności przestrzegania ogólnie przyjętych zasad
bezpieczeństwa.
Piśmiennictwo1. Ustawa z 2011 o bezpieczeństwie i ratownictwie w
górach i na
zorganizowanych terenach narciarskich, Dz. U. 2011 nr 208 poz.
1241, (18 sierpnia 2011).
2. Zsigmond E. Die Gefahren der Alpen: Erfahrungen und
Ratschläge. Monachium: Bergverlag R. Rother [& Company];
1922.
3. Szelerewicz M, Górny A. Jaskinie Wyżyny
Krakowsko-Wieluńskiej. Kraków-Warszawa: Wydawnictwo PTTP Kraj;
1986.
4. Zygmunt J. Jaskinie okolic Olsztyna. Częstochowa: Wydawnictwo
ZH-U Kontur; 2013.
5. Kuczok W. Jaskinia Urwista. Jaskinie Wyżyny. Informator 1995;
5. 6. Zygmunt J. Inwentarz Jaskiń okolic Częstochowy. Jaskinie
2003; 33(4): 7. [Archiwalna literatura o jaskiniach jurajskich]
[cyt. 28.09.2014]. Dostępny na URL: http://forum.speleo.pl/
7. Bednarek M. Materiały inwentarzowe jaskiń. Wyżyny.
[Archiwalna literatura o jaskiniach jurajskich] [cyt. 28.09.2014].
Dostępny na URL: http://forum.speleo.pl/
8. Biernacki Z. Uzupełnienia do 1 tomu Jaskiń Polski dla
Speleologii. Polski Instytut Geologii. [Archiwalna literatura o
jaskiniach juraj-skich] [cyt.28.09.2014]. Dostępny na URL:
http://forum.speleo.pl/
9. Lorek Z. Materiały do inwentarza jaskiń skał Kroczyckich.
(rękopis).
Adres do korespondencji:Lucyna Sochockaul. Chabrów 30/3445-221
OpoleTel. +48 660 207 056E-mail: [email protected]
Praca wpłynęła do redakcji: 20.10.2014Po recenzji:
07.11.2014Zaakceptowana do druku: 11.11.2014
-
Puls Uczelni 2014, 8, 4: 18-21
Prace oryginalne - Original papers
FUNKCJE I ZADANIA PIELĘGNIARKI W OPIECE NAD CHORYM ŻYWIONYM
ENTERALNIE
W ODDZIALE INTENSYWNEJ TERAPII
Functions and responsibilities performed by the registered
nurseover the patient fed enterally in the intensive care unit
ELŻBIETA SZLENK-CZYCZERSKA A-D
A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie
danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical
analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E-
przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie
piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds
collection)
StreszczenieWstęp: Żywienie pacjentów w oddziałach intensywnej
terapii jest elementem procesu leczenia. Odżywianie enteralne
polega na podawaniu substancji odżywczych do przewodu pokarmowego
przez przetokę poprzez zgłębnik wprowadzony do żołądka, dwunastnicy
lub jelita cienkiego. Do obowiązku pielęgniarki należy: całodzienne
prowadzenie żywienia enteralnego, wymiana pojemników,
przepłukiwanie zgłębników, nadzór oraz wczesne rozpoznawanie i
zapobieganie powikłaniom. Pacjent żywiony enteralnie wymaga
ciągłej, intensywnej opieki realizowanej przez zespół
pielęgniarski. Cel pracy: Przedstawienie funkcji i zadań
wykonywanych przez pielęgniarki w opiece nad chorym żywionym
enteralnie oraz powikłań związanych z żywieniem w oddziale
intensywnej terapii. Materiał i metody: Badania przeprowadzono
metodą obserwacji czynności i funkcji zespołu pielęgniarek, które
opiekowały się 25 chorymi żywionymi enteralnie oraz analizy
dokumentacji medycznej dotyczącej leczenia tych pacjentów w
oddziale intensywnej opieki medycznej w Opolu.Wyniki: Większość
pacjentów to osoby w wieku 60-70 lat (40%). Podczas obserwacji
pielęgniarki wykonywały czynności higieniczne własne,
pielęgnacyjne, leczniczo-pielęgnacyjne, diagnostyczne oraz
monitorujące. Największą grupę stanowiły czynności higieniczne
własne (67,9%), a najmniejszą czynności pielęgnacyjne (3,1%).
Najczęstszymi powikłaniami były powi-kłania metaboliczne (51,6%)
oraz pokarmowe (37,3%). Wnioski: Badania pokazują, że pielęgniarki
realizują szereg funkcji i zadań w opiece nad pacjentem żywionym
enteralnie. W celu zwiększenia skuteczności, bezpieczeństwa oraz
zmniejszenia liczby powikłań korzystne jest powoływanie w
szpitalach posiadających oddział intensywnej terapii zespołów
leczenia żywieniowego. Wiedzę zespołu pielęgniarskiego należy
nieustan-nie uzupełniać poprzez szkolenia z zakresu nowych
wytycznych odnośnie żywienia enteralnego.Słowa kluczowe: żywienie
enteralne, intensywna terapia, czynności
SummaryBackground: Nutrition of patients in intensive care units
is a part of the treatment process. Enteral nutrition involves
ad-ministration of nutrients into the gastrointestinal tract
through the fistula or tube inserted into the stomach, duodenum or
small intestine. All-day running of enteral nutrition, the
replacement of receptacles, flushing tubes, the surveillance and
early detection and prevention of complications belong to the
responsibilities of nurses. Patients fed enterally require
continuous, intensive care implemented by the nursing staff.Aim of
the study: Presentation of the functions and tasks performed by
nurses in the care of the patient fed enterally and complications
related to their nutrition.Material and methods: The study was
conducted using observation of activities and functions of the team
of nurses who took care of 25 patients nourished enterally in the
intensive care unit in Opole as well as the analysis of the medical
records concerning the treatment of these patients.Results: Most
patients under investigation were at the age of 60-70 (40%).
Metabolic (51,6%) and food (37,3%) complications accounted for the
most frequent duties of the nurses. During the follow-up activities
nurses performed patients' own hygiene activities, nursing, and
medical care, diagnostics and monitoring. The largest group of
activities consisted of patients' own hygiene activities (67,9%),
whereas the least frequent were nursing operations
(3,1%).Conclusions: Studies show that nurses perform a number of
functions and tasks in the care of patietnts fed enterally. In
order to improve efficiency and safety and reduce the number of
complications, nursing teams of nutritional therapy ought to be
appointed for the benefit of the hospital with intensive care
units. Knowledge of the nursing team must constantly be extended
through training in enteral nutrition.Keywords: enteral feeding,
intensive therapy, activities
Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu © Copyright by
OMS ISSN 2080-2021
Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła
Zawodowa w Opolu
-
Elżbieta Szlenk-Czyczerska - Funkcje i zadania pielęgniarki w
opiece nad chorym żywionym enteralnie w oddziale intensywnej
terapii 19
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Wstęp
Odżywianie jest jedną z nadrzędnych funkcji organizmu, podobnie
jak dostarczanie wody i tlenu. Jeżeli okres głodzenia wydłuża się,
dochodzi do nie-dożywienia białkowo-kalorycznego. Występuje także
wzmożona podatność na zachorowania oraz gorsza odpowiedź na
zastosowane leczenie. Za niedożywie-nie uważa się stan, w którym w
ciągu trzech miesięcy przed oceną stanu odżywienia wystąpiła utrata
od 10 do 15% masy ciała [1,2]. Dostosowane do sytuacji klinicznej
żywienie i nadzór metaboliczny stanowi obecnie podstawę leczenia
ciężko chorych w oddzia-łach intensywnej terapii. Pokrycie
zapotrzebowania żywieniowego jest tak samo ważne jak leki, sztuczna
wentylacja czy inne metody mające na celu podtrzy-manie funkcji
życiowych. Aby utrzymać prawidłowy stan odżywienia pacjenta, należy
zapewnić mu stałe dostarczanie odpowiednich substancji odżywczych.
Zapotrzebowanie energetyczne ustroju w stanach fizjologii wynosi od
25 do 30 kcal/kg mc./dobę, 60% tego zapotrzebowania pokrywane jest
przez procesy kataboliczne węglowodanów, natomiast pozostałe 40%
pochodzi z metabolizmu tłuszczy i białek. Wartość energetyczna dla
tych związków wynosi: 1 g węglo-wodanów – 4,0 kcal, 1 g aminokwasów
– 4,0 kcal, 1 g tłuszczu – 9,0 kcal [3,4].
Wskazaniem do leczenia żywieniowego w inten-sywnej terapii jest
każdy chory, u którego nie ma możliwości włączenia diety doustnej
pokrywającej 100% zapotrzebowania w ciągu 3 dni. Zalecane jest
wczesne żywienie dojelitowe
-
20 Elżbieta Szlenk-Czyczerska - Funkcje i zadania pielęgniarki w
opiece nad chorym żywionym enteralnie w oddziale intensywnej
terapii
Puls Uczelni 2014, 8, 4
grupy pod kątem czynności wykonanych u wszystkich chorych w
okresie 6 miesięcy.
Tabela 1. Ilościowy wykaz czynności wykonywanych u wszystkich
chorych
Rodzaj czynności Ilość czynnościUdział
procentowy
Czynności higieniczne własne 76820 67,9%
Czynności pielęgnacyjne 3561 3,1%
Czynności leczniczo-pielęgnacyjne 14432 12,8%
Czynności diagnostyczne 8036 7,1%
Czynności monitorujące 10240 9,1%
Ogółem 113089 100%
Największą grupę stanowiły czynności higieniczne własne, a
najmniejszą czynności pielęgnacyjne, naj-częstszą czynnością własną
było mycie i dezynfekcja rąk - 67,9% czyli 37971 razy, co w
przeliczeniu na 1 dzień żywienia daje średnio 79 razy.
Tabela 2. Wykaz czynności pielęgnacyjnych
Czynności pielęgnacyjne
Ilość czynności
Udział procentowy
Pielęgnacja nosa 976 27,4%
Toaleta jamy ustnej 1033 29%
Toaleta ciała 998 28%
Zmiana pościeli 554 15,6%
Ogółem 3561 100%
Najczęściej wykonywaną czynnością pielęgnacyjną u badanej grupy
chorych była toaleta jamy ustnej, ciała oraz pielęgnacja nosa. W
czasie obserwacji najczęściej wykonywanymi czynnościami
leczniczo-pielęgnacyjnymi przy pacjentach były: przepłukiwanie
zgłębnika (średnio w ciągu 1 dnia żywienia 7 razy) i odłączenie
wlewu dożylnego oraz wykonanie iniekcji dożylnej. Najczęściej
wykonywaną przez pielęgniarki czynnością diagnostyczną u
odżywianych dojelitowo pacjentów była kontrola diurezy i bilans
płynów, pomiar temperatury oraz pobranie krwi kapilarnej.
Niezależnie prowadzone były także inne pomiary, które nie zostały
ujęte w karcie obserwacji. Należą do nich: pomiar ciśnienia
tętniczego krwi, tętna oraz saturacji. Odbywały się one w sposób
stały-co 1 godzinę, bez konieczności ingerowania ze strony
personelu.
Tabela 3. Wykaz czynności monitorujących
Czynności monitorujące Ilość %
Kontrola ułożenia chorego 1922 18,8%
Kontrola położenia i mocowania zgłębnika 2068 20,2%
Kontrola zalegania w żołądku 493 4,8%
Kontrola szybkości podaży diety 3840 37,5%
Kontrola szczelności połączeń aparatów do żywienia 1917
18,7%
Ogółem 10240 100%
Kontrola szybkości podaży diety stanowiła naj-większy udział
procentowy czynności monitorujących, co pozwalało zmniejszyć
możliwość wystąpienia po-wikłań związanych ze zbyt szybką podażą
mieszanki żywieniowej, np.: biegunka lub nudności i wymioty.
Kontrolę położenia i mocowania zgłębnika stanowiła 20,2%, natomiast
kontrola ułożenia chorego oraz kontrola szczelności połączeń
aparatów do żywienia stanowiły zbliżony udział procentowy
wykonywanych czynności.
Dyskusja
Za główną przyczynę zakażeń szpitalnych uważa się przenoszenie
drobnoustrojów na rękach personelu medycznego. Komitet do spraw
Zakażeń Szpitalnych zaleca przerywanie dróg szerzenia się zakażeń,
min. poprzez higienę rąk personelu (mycie, dezynfekcja) [7].
Czynności higieniczne wykonywane były u badanych pacjentów 76 820
razy, stanowiąc 67,9% czynności. Największą grupę stanowiły
czynności higieniczne własne, czyli mycie i dezynfekcja rąk (79
razy w ciągu dyżuru). Podobne wyniki uzyskano podczas badań
przeprowadzonych w oddziale intensywnej terapii Dolnośląskiego
Centrum Chorób Płuc we Wrocła-wiu, których celem było ukazanie roli
pielęgniarki w zapobieganiu zakażeniom [8]. Według Karwowskiej i
Mańkowskiej-Wierzbickiej powikłania pokarmowe występują u 30-38%
chorych żywionych dojelitowo, natomiast powikłania mechaniczne
stanowią od 2-10% powikłań [9]. Przeprowadzona analiza wykazała
podobne wyniki, powikłania związane z układem pokarmowym stanowiły
37,3%, natomiast powikłania mechaniczne 11,1%. Jak podaje Bodoky i
Kent-Smith biegunka jest prawdopodobnie najczęstszym powi-kłaniem
żywienia enteralnego, pojawia się z częstością od 2-63%, natomiast
nudności i wymioty występują u 20% chorych [10]. Podobne wyniki
uzyskano w toku przeprowadzonych badań, biegunka występowała u
31,9% pacjentów i była najczęstszym powikłaniem z przewodu
pokarmowego, nudności i wymioty po-jawiły się u 21,3% odżywianych
pacjentów. Standardy żywienia dojelitowego opracowane przez
Polskie
-
Elżbieta Szlenk-Czyczerska - Funkcje i zadania pielęgniarki w
opiece nad chorym żywionym enteralnie w oddziale intensywnej
terapii 21
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego i Dojelitowego wskazują na
konieczność stosowania Programu kon-troli zalegania treści
żołądkowej i położenia zgłębnika [6]. Ich stosowanie jest istotne,
ponieważ ma na celu zapobieganie zachłyśnięciu i zapaleniu płuc,
najgroź-niejszym powikłaniom żywienia dojelitowego. Badania własne
pokazały, że wyżej wymienione powikłania nie wystąpiły u badanych
pacjentów. Pertkiewicz i Majewska dokonują podziału obowiązków
lekarza i pielęgniarki w czasie żywienia enteralnego. Za-daniem
pielęgniarki jest całodzienne prowadzenie i nadzorowanie żywienia,
wymiana pojemników z dietą, przepłukiwanie zgłębników, wczesne
rozpoznawanie oraz zapobieganie powikłaniom, wypełnianie
doku-mentacji [11]. W toku prowadzonych badań udało się wykazać
czynności wykonywane u obserwowanych pacjentów. Przeprowadzona
analiza pokazała, że typowe funkcje i zadania pielęgniarek
opiekujących się pacjentami żywionymi enteralnie wykonywano w całej
swej rozpiętości. Funkcja opiekuńcza realizowana była, m. in.
poprzez wykonywanie zadań dotyczących podtrzymania funkcji
biologicznych organizmu (od-żywiania), np.: toaleta jamy ustnej,
pielęgnacja nosa, toaleta ciała. Funkcja terapeutyczna realizowana
jest poprzez zadania związane z wykonywaniem i doku-mentowaniem
pomiarów podstawowych czynności życiowych, pobierania materiału do
badań laboratoryj-nych, wykonywania zleceń. Funkcja profilaktyczna
to zadania polegające, m. in. na wczesnym rozpoznawaniu stanu
zagrożenia zdrowia oraz realizowaniu działań zapobiegających i
ograniczających powikłania żywienia enteralnego, np.: kontrola
ułożenia chorego, szybkości podaży diety oraz położenia i mocowania
zgłębnika. Realizowano również funkcję wychowawczą wpływając na
pacjentów poprzez kształtowanie prawidłowych zachowań, edukację i
promocję zdrowia. Funkcja administracyjna wypełniana była przy
zakładaniu i wypełnianiu dokumentacji związanej z żywieniem,
planowaniu pracy własnej pielęgniarek oraz ocenie osiąganych celów
w procesie pielęgnowania żywione-go pacjenta. Zadania funkcji
kształcenia realizowano poprzez edukowanie młodych adeptów
pielęgniarstwa w zakresie żywienia enteralnego.
Wnioski
Pielęgniarki realizują szereg funkcji i zadań 1. w opiece nad
pacjentem odżywianym ente-ralnie w oddziale intensywnej terapii, co
średnio w ciągu dyżuru zajmuje około 70% czasu przeznaczonego na
całościową opiekę nad pacjentem. Korzystnym byłoby powołanie w
każdym 2. w szpitalu posiadającym oddział intensywnej terapii
zespołu leczenia żywieniowego, którego zadaniem byłoby zwiększenie
skuteczności i bezpieczeństwa żywienia enteralnego, cią-głe
podnoszenie jakości działania poprzez wynikające z postępu wiedzy
zmiany zasad, procedur i protokołów.
Obecność tego zespołu na oddziale intensywnej 3. terapii
pozwoliłaby zmniejszyć ilość powikłań związanych z odżywianiem
enteralnym pa-cjentów.Kwalifikacje zespołu pielęgniarskiego
sprawu-4. jącego opiekę nad pacjentami odżywianymi w oddziale
intensywnej terapii powinny być ustawicznie podnoszone poprzez
udział w kursach z zakresu żywienia enteralnego.
Piśmiennictwo1. Marinowska D, Grzymisławski M. Praktyczne
aspekty żywienia
pozajelitowego i dojelitowego. Nowiny Lek 2000; 69(6):
509-518.2. Chrzanowski W, Zamojska S. Niedożywienie u chorych z
przewle-
kłą niewydolnością nerek - jak leczyć? Pol Arch Med Wewn 2003;
110(4): 1185-1196.
3. Bartlett RH. Fizjologia stanów krytycznych. Warszawa:
Wydaw-nictwo Lekarskie PZWL; 1999: 131-133.
4. Marino PL. Intensywna Terapia. Warszawa: Wydawnictwo Medyczne
Urban & Partner; 2001: 744-788.
5. Kłęk S. Realizacja żywienia dojelitowego w OIT. XVII
Międzynaro-dowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i
Intensywnej Terapii; Gdańsk; 2011.
6. Pertkiewicz M, Korta T, red. Standardy żywienia
pozajelitowego i żywienia dojelitowego. Warszawa: Wydawnictwo
Lekarskie PZWL; 2005.
7. Stankiewicz M. Epidemiologia zakażeń szpitalnych. W:
Przondo-Mordawska A, red. Zakażenia szpitalne. Wrocław: Wydawnictwo
Continuo; 1999: 32-33.
8. Kaczmarek D. Rola pielęgniarki w zapobieganiu zakażeniom
szpital-nym w oddziale intensywnej terapii. Praca magisterska.
Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Wrocław;
2011.
9, Karwowska K, Wierzbicka-Mańkowska D, Hartman-Sobczyńska R.
Powikłania pokarmowe w oddziale intensywnej terapii. Farm Współcz
2011; 4: 80-82.
10. Bodoky G, Kent-Smith L. Powikłania żywienia drogą przewodu
pokarmowego. W: Sobotka L, red. Podstawy żywienia klinicznego.
Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2007: 227-231.
11. Majewska K, Pertkiewicz M. Praktyczny poradnik żywienia
dojelitowego. Nutricia. 2002 Lipiec.
Adres do korespondencji:mgr Elżbieta Szlenk-Czyczerskaul.
Katowicka 6845-060 OpoleTel. +48 603 610 424E-mail:
[email protected]
Praca wpłynęła do redakcji: 05.11.2014 Po recenzji:
12.11.2014Zaakceptowana do druku: 18.11.2014
-
Puls Uczelni 2014, 8, 4: 22-26
Prace oryginalne - Original papers
OPINIE STUDENTÓW PIELĘGNIARSTWA I PIELĘGNIARZY CZYNNYCH
ZAWODOWO
DOTYCZĄCE OBECNOŚCI MĘŻCZYZN W ZAWODZIE PIELĘGNIARSKIM
The analysis of male nursing students and professionally active
male nurses’ opinions on the presence of men in the nursing
profession
MARCEL KRĘCICHWOST A-F
A- przygotowanie projektu badania (study design), B- zbieranie
danych (data collection), C- analiza statystyczna (statistical
analysis), D- interpretacja danych (data interpretation), E-
przygotowanie maszynopisu (manuscript preparation), F- opracowanie
piśmiennictwa (literature search), G- pozyskanie funduszy (funds
collection)
StreszczenieWstęp: Od XIX wieku kobiety wiodą prym w profesji
pielęgniarskiej. Wprawdzie mężczyźni coraz częściej decydują się na
podjęcie zawodu pielęgniarza, to jednak nadal ich obecność budzi
zaskoczenie, np. wśród pacjentów. Pielęgniarz mężczyzna przełamuje
stereotyp zawodu w społeczeństwie przyzwyczajonym do pielęgniarstwa
jako jednego z najbardziej sfeminizo-wanych rzemiosł. Sukcesywnie
większa liczba mężczyzn zasila obecnie kadry pielęgniarskie.Cel
badania: Celem badań było poznanie opinii studentów pielęgniarstwa
oraz pielęgniarzy na temat wybranego przez nich zawodu oraz
satysfakcji z wykonywanej pracy. Materiał i metody: Badanie
przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem
autorskiego kwestiona-riusza ankiety składającego się z 20 pytań.
Anonimowa ankieta była skierowana do pielęgniarzy czynnych zawodowo
oraz mężczyzn studiujących ten kierunek. W ankiecie wzięło udział
60 osób: 42 pielęgniarzy oraz 18 studentów pielęgniarstwa.Wyniki:
Spośród 60 respondentów 47 (78.3%) jest usatysfakcjonowanych
wykonywanym zawodem, jednak tylko 45% ankie-towanych wybrałoby
pielęgniarstwo gdyby stali ponownie przed wyborem zawodu. 66.7%
badanych pielęgniarzy wyraża zadowolenie ze swoich zarobków, lecz
46.2% z tej grupy podejmuje pracę w kilku ośrodkach, aby zarobki
były optymalne. 53.3% respondentów wskazało na wybór zawodu
pielęgniarza z powodu chęci wykonywania pracy w branży medycznej, a
25% uznało, że pielęgniarstwo to zawód najbardziej odpowiedni dla
nich. Wnioski: Podczas przeprowadzania badań zaobserwowano małą
liczbę pielęgniarzy w zespołach pielęgniarskich. Należałoby
zastanowić się nad promocją tego zawodu wśród mężczyzn. Istnieje
potrzeba kontynuacji podobnych badań w celu rozpo-znania
ewentualnych problemów w zespołach pielęgniarskich. Słowa kluczowe:
pielęgniarz, student, mężczyzna, pielęgniarstwo
SummaryBackground: Since the 19th century nursing has been
dominated by female nurses. Although the evolution of men into
nursing profession has increased recently, the presence of male
nurses still surprises patients. Despite the stereotype, more and
more men replenish the nursing staff. Aim of the study: The main
goal of the conducted research is to get to know male nursing
students and male nurses’ opinions on the topic of the profession
chosen by them, as well as to discover the level of satisfaction
they derive from their work.Materials and methods: The research is
based on the diagnostic poll method carried out according to the
authorial qu-estionnaire which consisted of 20 one-choice questions
and one which required indicating three answers. He anonymous
survey was directed to male nurses and male nursing students. 60
people took part in the research: 42 male nurses and 18 male
students of nursing. Results: 47 respondents feel satisfaction
derived from their work. 45% of respondents would choose nursing
again if they could decide about their career one more time. 66.7%
of the examined male nurses are pleased with their earnings, but
46.2 % of them work in a few places. The questionnaire in 53.3 %
showed that they had chosen the profession of the male nurse,
because they wanted to work in medical profession, and in the 25%
they acknowledged that nursing was a perfect profession for
them.Conclusions: During the research a low percentage of male
nurses was observed in health care teams. Therefore, it should
suggest a bigger promotion of this profession among men. The
analysis of the results showed, moreover, that there is a need to
continue examinations concerning the issue, in the aim of
identifying possible problems and increasing the awareness of the
society and potential students.Keywords: male nurse, student, man,
nursing
Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu © Copyright by
OMS ISSN 2080-2021
Absolwent PMWSZ w Opolu,Zakład Opiekuńczo-Leczniczy Sióstr
Franciszkanek w Opolu
-
Marcel Kręcichwost - Opinie studentów pielęgniarstwa i
pielęgniarzy czynnych zawodowo dotyczące obecności mężczyzn w
zawodzie pielęgniarskim 23
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Wstęp
Pielęgniarstwo jest domeną kobiet. Feminizacja tego zawodu
rozpoczęła się z końcem XIX wieku, a znaczny wpływ wywarła na ten
fakt rewolucja przemysłowa, która przyczyniła się do zmniejszenia
prestiżu pielęgniarstwa. Wskutek takiego stanu rzeczy została
utworzona pierwsza szkoła nowoczesnego pielęgniarstwa przez
Florence Nightingale [1].
Pierwsze wzmianki w historii medycyny na temat mężczyzn
pełniących opiekę pielęgniarską nad cho-rymi pochodzą z czasów
Hipokratesa (ok. 460-370 p.n.e.). W Indiach, około 250 r. p.n.e.
założono pierwszą znaną historykom szkołę pielęgniarską
przeznaczoną jedynie dla mężczyzn. W starożytnym Rzymie pano-wie
opiekowali się głównie żołnierzami w szpitalach nazywanych
„valetudinariami”. W czasach naszej ery opieką pielęgnacyjną
zaczęli zajmować się głównie zakonnicy. Pomoc ludziom cierpiącym
była zgodna z nauką Chrystusa. Przykładem są: Zakon Maltański,
bractwo Św. Antoniego czy Zakon Kamilianów. Od końca XV w. do końca
XVII w. liczba mężczyzn zajmu-jących się pielęgnowaniem zaczęła
gwałtownie maleć, a w XIX w. rozpoczęła się feminizacja
pielęgniarstwa, który równocześnie pojmowany zaczął być jako
zawód/profesja [2-4].
Obecnie wzrosła liczba mężczyzn posiadają-cych dyplom
pielęgniarski. Jak wynika z raportów opublikowanych przez Naczelną
Izbę Pielęgniarek i Położnych, od roku 2009 do 2013 zarejestrowano
wzrost liczby pielęgniarzy z 4569 do 4964. Mężczyź-ni chętniej
podejmują kształcenie w tym kierunku, aniżeli w ostatnich dwóch
dekadach XX wieku [5]. Prawdopodobnie wynika to z przełamania
stereoty-pów związanych nie tylko z tym zawodem, ale także z
wzorcami męskości, które dotychczas funkcjonowały w polskim
społeczeństwie.
Cel badania
Poznanie opinii studentów pielęgniarstwa oraz pielęgniarzy
czynnych zawodowo na temat wybranego przez nich zawodu oraz ocena
poziomu satysfakcji z wykonywanej pracy w badanej grupie.
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagno- stycznego z
wykorzystaniem autorskiego kwestiona- riusza ankiety składającego
się z 20 pytań jedno-krotnego wyboru. W pytaniu, w którym
ankietowani zostali poproszeni o wskazanie najistotniejszych cech
charakteryzujących dobrego pielęgniarza, należało wskazać trzy
odpowiedzi. Anonimowa ankieta była skierowana do mężczyzn będących
pielęgniarzami w opolskich placówkach medycznych oraz mężczyzn
studiujących kierunek pielęgniarski. Wyniki analizo-wano biorąc pod
uwagę wiek, stan cywilny, staż pracy oraz miejsce pracy
badanych.
W badaniu wzięły udział 63 osoby. Analizie podda-no 60 ankiet.
Odpowiedzi w 3 pozostałych ankietach
były niekompletne. Większą część badanych stanowiły osoby w
przedziałach wiekowych 19-25 i 26-35 lat, co stanowi odpowiednio
36,7% oraz 38,3% wszystkich badanych. Wśród respondentów znalazło
się 4 pielę-gniarzy w wieku powyżej 50 roku życia (6,7%). Biorąc
pod uwagę stan cywilny ankietowanych to 33 osoby (55%) były stanu
wolnego, 27 (45%) to osoby pozo-stające w związku małżeńskim. W
badaniach wzięło udział 18 studentów, co stanowiło 30% wszystkich
badanych.
Wyniki
Spośród 60 ankietowanych, 32 (53,3%) wskazało, że wybrali zawód
pielęgniarza, ponieważ chcieli pracować w zawodzie medycznym, 15
osób (25%) uznało, że pielęgniarstwo to zawód najbardziej
od-powiedni dla nich. Dwie osoby (3,3%) wybrały ten zawód w celu
kontynuacji tradycji rodzinnej, a trzy osoby (5,1%) były
zobligowane do przekwalifikowania się na wniosek pracodawcy.
Pozostali (13,3%) określili swój wybór jako przypadek, w celu
uniknięcia poboru wojskowego lub uzasadniali go motywacją niesienia
pomocy chorym.
Ankietowani poproszeni o ocenę słuszności wy-boru pielęgniarstwa
w większości (95%) ocenili swój wybór jako słuszny. Jednak
określając stosunek do ponownego wyboru pielęgniarstwa już tylko
45% respondentów wskazało, że ponownie wybrałoby zawód
pielęgniarza, z kolei 53,3% biorących udział w badaniu nigdy się
nad tym nie zastanawiało, bądź nie potrafi się określić. Jedynie
jedna osoba (1,7%) była pewna, że nie wybrałaby tego zawodu
ponownie.
Badani będący w związku i posiadający dzieci w 96,3% uważają
wybór zawodu za słuszny, lecz zale-dwie 29,6% z nich deklaruje
ponowny wybór zawodu. W przypadku kawalerów nie ma aż takiej
rozbieżności, gdyż 93,9% uważa, że dokonało słusznego wyboru
podejmując studia na kierunku pielęgniarskim, a 57,6% utrzymuje, iż
po raz kolejny zdecydowaliby się na wybór zawodu pielęgniarza.
Badani zapytani o to, czy poleciliby pielęgniarstwo swojemu
znajomemu w 45% odpowiedzieli pozytywnie, uzasadniając swoją
odpowiedź przede wszystkim tym, że zawód daje dużo satysfakcji z
pomocy chorym, jest atrakcyjny, opiera się na kontaktach z ludźmi,
daje nowe doświadczenia, szybko można znaleźć pracę, a jeden z
respondentów zaznaczył, że poleciłby ten zawód, ale pod warunkiem,
że osoba ta będzie czuła do niego powołanie. Najbardziej wyróżniała
się odpowiedź jednego z ankietowanych, który napisał: ”Ponieważ
zawód ten jest idealnym połączeniem pracy fizycznej z
intelektualną”.
Spośród badanych 21,7% nie poleciłoby tego za-wodu innym
wymieniając takie przyczyny jak: słabe zarobki, ciężka praca, brak
szacunku i wdzięczności ludzi, duże obciążenie fizyczne i
psychiczne. Z kolei 33,3% nie potrafiło zająć żadnego stanowiska w
tej kwestii.
W następnym pytaniu respondenci oceniali zna- czenie cech w
zawodzie pielęgniarskim. 60% an-
-
24 Marcel Kręcichwost - Opinie studentów pielęgniarstwa i
pielęgniarzy czynnych zawodowo dotyczące obecności mężczyzn w
zawodzie pielęgniarskim
Puls Uczelni 2014, 8, 4
kietowanych uważa, że aby zostać pielęgniarzem niezbędne są
pewne cechy, a 35%, że cechy te są nie tyle niezbędne, co przydatne
w tym zawodzie. Zale-dwie jedna osoba (1,7%) twierdzi, że każdy
może być pielęgniarzem, bez względu na posiadane przez niego cechy,
a dwie (3,3%) nie mają zdania na ten temat. Badani poproszeni o
wybranie trzech najistotniejszych cech charakteryzujących dobrego
pielęgniarza, wska-zywali odpowiednio: cierpliwość (24,3%),
odporność psychiczną (22,2%), empatię (18,9%), komunikatyw-ność
(17,8%), siłę fi zyczną (9,25%), opiekuńczość (7%) oraz inne
(0,5%). Badani częściej wskazywali więc odporność psychiczną,
aniżeli siłę fi zyczną, jako jedną z najistotniejszych cech.
Badanych zapytano także o opinie na temat pracy w zespole z
kobietami. Ponad połowa respondentów (55,7%) wskazała, że praca z
kobietami, pomimo ich liczebnej przewagi układa się dobrze.
Mniejsza część (26,7%) uważa, że praca w zespole sfeminizowanym nie
jest niczym szczególnym. Jednak 10% udzieliło odpowiedzi
negatywnej: 6,7% zaznaczyło, że często
dochodzi do konfl iktów, a 3,3% czuje się w pewien sposób
wyobcowanym ze względu na płeć. Spośród wszystkich respondentów
6,7% udzieliło własne odpo-wiedzi: „Zależy z kim się pracuje, jakie
są pielęgniarki. Z jednymi fajnie, a z innymi gorzej”, „Do
wszystkiego można się przyzwyczaić”, „Jestem samotnikiem, więc
jestem z nimi, ale nie wśród nich”, „Zazwyczaj się uzupełniamy i
dogadujemy, ale kobiety są z natury kłótliwe i działają
instynktownie, co powoduje cza-sami konfl ikty”.
W pytaniu dotyczącym reakcji społeczeństwa na informacje o tym,
że wykonują zawód pielęgniarza, ankietowani zaobserwowali, że
najczęściej (60%) są to reakcje pozytywne, nikt nie wskazał reakcji
nega-tywnych. Również w pytaniu o reakcje pacjentów na zawód
ankietowanych, respondenci zaobserwowali, że na ogół (56,7%)
reakcje pacjentów są pozytywne, podobnie jak w pytaniu poprzednim,
żaden z bada-nych nie spotkał się z reakcją negatywną. Wyniki pytań
dotyczących reakcji społeczeństwa i pacjentów na mężczyzn w
zawodzie pielęgniarskim, przedstawiono w formie wykresów
(odpowiednio Ryc. 1 i Ryc. 2).
0%
5%
35%
60%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Częściej są to reakcje negatywne
Nie potrafię określić
Zdarzają się zarówno reakcje pozytywne, jaki negatywne. Bez
wyraźnej przewagi
Najczęściej są to reakcje pozytywne
56
0%
5%
35%
60%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Częściej są to reakcje negatywne
Nie potrafię określić
Zdarzają się zarówno reakcje pozytywne, jaki negatywne. Bez
wyraźnej przewagi
Najczęściej są to reakcje pozytywne
56
Rycina 1. Reakcje społeczeństwa na obecność mężczyzn w zawodzie
pielęgniarskim
Rycina 2. Reakcje pacjentów na pielęgniarzy
-
Marcel Kręcichwost - Opinie studentów pielęgniarstwa i
pielęgniarzy czynnych zawodowo dotyczące obecności mężczyzn w
zawodzie pielęgniarskim 25
Puls Uczelni 2014, 8, 4
Następnie zapytano respondentów o to, czy mieli do czynienia z
sytuacją, że pacjent odmówił przyjęcia czynności pielęgniarskich ze
względu na ich płeć. Zaledwie jeden z ankietowanych (1,7%) dosyć
często doświadcza sytuacji, w której pacjent odmawia, ze względu na
płeć, wykonania np. toalety chorego. Spośród wszystkich
respondentów 46,7% miała do czynienia z taką sytuacją sporadycznie,
35% rzadko, a 16,7% nigdy.
Z kolei w pytaniu o sytuację, w której pacjent prosił o
pielęgnację ze strony pielęgniarza, 25% ankieto-wanych
potwierdziło, że spotkali się z taką sytuacją i dotyczyło to
głównie pacjentów płci męskiej. Z kolei 40% respondentów przyznało,
że doświadczyli takiej sytuacji, ale zdarza się to bardzo rzadko, a
35% nigdy nie miało do czynienia z taką sytuacją.
Respondentów zapytano również o problemy ze znalezieniem
pierwszej pracy. Większość badanych (78,3%) takich problemów nie
doświadczyło – znaleźli pracę bardzo szybko, a zaledwie 6,7% miało
problemy ze znalezieniem pracy. Pozostała część ankietowanych (15%)
choć przez dłuższy czas szukała posady, otrzy-mała ją bez większego
problemu.
Kolejne pytanie kierowane było wyłącznie do studentów, a
dotyczyło planów związanych z przy-szłym miejscem pracy. Prawie
połowa ankietowanych studentów (47,1%) planuje pracować na oddziale
szpitalnym, mniejsza grupa (22,2%) - w zespole karetki pogotowia, a
11,1% studentów wskazało inne miejsca pracy wymieniając:
pielęgniarstwo środowiskowe, blok operacyjny. Pozostali z
ankietowanych studen-tów (16,7%) nie zastanawiali się jeszcze nad
wyborem miejsca pracy.
Ankietowani pielęgniarze zapytani o to, co naj-bardziej cenią w
zawodzie pielęgniarza najczęściej wskazywali możliwość niesienia
pomocy cierpiącym (42,5%) oraz fakt, że pielęgniarstwo daje dużo
możli-wo�