Top Banner
;t?-u/sBk (1) iBtoh-wkou 2012 @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK ns/ fBFkfBnK dk soiwkB g[;se - bVh-5 iBtoh-wkou 2012 w[Zy ;zgkde vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 098158-08506 ;zgkdeh wzvb vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 098159-85559 ;H uwe"o f;zx 084273-00575 ;bkjeko p'ov gq'H pbd/t f;zx w[ZNk (e?B/vk) ;H ghHghHn?;H fYb'I ;H iro{g f;zx (e?B/vk) ;H gofwzdo f;zx ;H G[fgzdo f;zx pZph (e?B/vk) uzdk (d/F) gqsh ekgh L 10 o[gJ/ gzi nze L 50 o[gJ/ fszB ;kb L 100 o[gJ/ uzdk (ftd/F) ;bkBk L 20 $ (US) fszB ;kb L 50 $ (US) uzd/ ns/ fuZmh gZso bJh ;H doFB f;zx ftodh d\so fJzukoi @;/tk# ;[;kfJNh gzikp Fjhd Grs f;zx wkoehN (g[okDk fJzgo{tw?IN Nq;N d\so ;kjwD/ p; ;N?Iv, w'rk. sseok 1H ;zgkdeh 2 2H nBw'b y}kBk ;\bsk dk okj i/HghHn?uH n?bpoN; 3 3H w[bkeks ftd/Fh :{Bhtof;NhnK, f;o\ ewkJh eoB nkT[DrhnK gq'H :Fgkb 5 4H wkBth u/sBk B"itkB d';sK Bkb d' rZbKL ;t?-u/sBk Bkb tkech vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 7 tfjwK-GowK #u c;/ gzikph vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 12 fB^e/ fB^e/ edw e'jK b`ph tkN r[ogqhs f;zx s{o 15 p'bukb dk Yzr ns/ F];hns wfB`do no'Vk 18 5H w?I fet/I u/sB j'fJnk wB ~ wip{s eoBk jh fJe' fJe okj j? gofwzdo f;zx frZb 19 6H f;js B"itkB ns/ ize c{v vkH fos{ dhgsh 21 7H ni'e/ ;zdoG ;{uBk nfXeko n?eN - 2005 doFB f;zx ftodh 22 8H :[teK dk fjZ;k 24 fuyk dh nktk} niw/o f;zx Xh dh edo rtk fdZsh eztbgqhs f;zx fJB;kBhns irsko B{o jkbks ;k}rko BjhI owBgqhs e"o s{o XhnK dk ;zxoF ;'Bhnk 9H ;kfjs Xkok f;Zfynk ¥ GrhoE rqfjD ¥ ;[e/F ;kjBh g/go wkofezr ¥ nFtBh F'] fNT{FB dh \h; ¥ iro{g f;zx feth 10H ;/tk gzikp L rshftXhnK ns/ ekoigqDkbh 29 w?rihB Bkb i[V/ ;ko/ ekoieosk nkBo/oh jB ns/ @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK bJh r?o ;oekoh ;z;Ek ftu fpBK fe;/ ;/tkcb d/ ekoiFhb jB.
32

Swai Chetna Jan 2012

Mar 28, 2016

Download

Documents

Swai Chetna Jan 2012
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (1) iBtoh-wkou 2012

@;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK ns/ fBFkfBnK dk soiwkB

g[;se - bVh-5

iBtoh-wkou 2012

w[Zy ;zgkde

vkH fFnkw ;[zdo dhgsh

098158-08506

;zgkdeh wzvb

vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh

098159-85559

;H uwe"o f;zx

084273-00575

;bkjeko p'ov

gq'H pbd/t f;zx w[ZNk (e?B/vk)

;H ghHghHn?;H fYb'I

;H iro{g f;zx (e?B/vk)

;H gofwzdo f;zx

;H G[fgzdo f;zx pZph (e?B/vk)

uzdk (d/F)

gqsh ekgh L 10 o[gJ/

gzi nze L 50 o[gJ/

fszB ;kb L 100 o[gJ/

uzdk (ftd/F)

;bkBk L 20 $ (US)fszB ;kb L 50 $ (US)

uzd/ ns/ fuZmh gZso bJh

;H doFB f;zx ftodh d\so fJzukoi

@;/tk# ;[;kfJNh gzikp

Fjhd Grs f;zx wkoehN

(g[okDk fJzgo{tw?IN Nq;N d\so

;kjwD/ p; ;N?Iv, w'rk.

sseok

1H ;zgkdeh 2

2H nBw'b y}kBk

• ;\bsk dk okj i/HghHn?uH n?bpoN; 3

3H w[bkeks

• ftd/Fh :{Bhtof;NhnK, f;o\ ewkJh eoB nkT[DrhnK

gq'H :Fgkb 5

4H wkBth u/sBk

• B"itkB d';sK Bkb d' rZbKL ;t?-u/sBk Bkb tkech

vkH fFnkw ;[zdo dhgsh 7

• tfjwK-GowK #u c;/ gzikph

vkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh 12

• fB^e/ fB^e/ edw e'jK b`ph tkN

r[ogqhs f;zx s{o 15

• p'bukb dk Yzr ns/ F];hns

wfB``do no'Vk 18

5H w?I fet/I u/sB j'fJnk

• wB ~ wip{s eoBk jh fJe' fJe okj j?

gofwzdo f;zx frZb 19

6H f;js

• B"itkB ns/ ize c{v vkH fos{ dhgsh 21

7H ni'e/ ;zdoG

• ;{uBk nfXeko n?eN - 2005

doFB f;zx ftodh 22

8H :[teK dk fjZ;k 24

• fuyk dh nktk} niw/o f;zx

• Xh dh edo rtk fdZsh eztbgqhs f;zx

• fJB;kBhns irsko B{o

• jkbks ;k}rko BjhI owBgqhs e"o s{o

• XhnK dk ;zxoF ;'Bhnk

9H ;kfjs Xkok

• f;Zfynk ¥ GrhoE • rqfjD ¥ ;[e/F ;kjBh

• g/go wkofezr ¥ nFtBh F']

• fNT{FB dh \h; ¥ iro{g f;zx feth

10H ;/tk gzikp L rshftXhnK ns/ ekoigqDkbh 29

w?rihB Bkb i[V/ ;ko/ ekoieosk nkBo/oh

jB ns/ @;/tk# ;[;kfJNh gzikp d/ T[d/FK bJh

r?o ;oekoh ;z;Ek ftu fpBK fe;/ ;/tkcb d/

ekoiFhb jB.

Page 2: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (2) iBtoh-wkou 2012

;zgkdeh-

‘;t? u/sBk’ dk fJj nze s[jkv/ jZEK ftu j?. ‘;/tk’ ;[;kfJNh gzikp dk fJj w?rihB Gkt/I gfjbK

th s[jkv/ jZEK ftu gj[zfunk j?, go eJh ekoBK eoe/, fJ; dh fBozsosk poeoko BjhI ofj ;eh.

fgSb/ e[M ;w/I s'I ;z;Ek ~ Bt/I f;foUI ftT[Ispzd eoB d/ T[gokb/ j' oj/ jB, i'fe ni/ th ikoh

jB. fJ; d"okB j'JhnK ftukoK s'I pknd, ;z;Ek B/ B"itkBK dhnK ;wZf;nktK ~ ;wMD ns/ T[; ~

jZb eoB bJh :'r T[gokb/ eoB tZb e/Ifdqs j'D dk okj ngDkT[D pko/ ;'funk j?.

nZi id'I n;hI fes/ th p?m e/, e'Jh rZb S/VhJ/, T[; ftu B"itkB ghVQh dk fieo nk jh iKdk

j?. ;wki dk jo tor, ukj/ wkg/, ukj/ nfXnkge iK j'o b'e, ni'eh B"itkB ghVQh gqsh pj[s

nkFktkdh fdqFNhe'D BjhI oZyd/ jB. T[BQK ~ nZi dk B"itkB bkgotkj, r?o-i[zw/tko, GNfenk

j'fJnk finkdk brdk j?. ;ko/ b'eK ftu fuzsk ns/ go/FkBh j?. wK-fgT[ ~ nkgD/ gfotko gqsh s/

j'oBK ~ ;wki ns/ d/F gqsh.

fJj fuzsk io{oh j?. i/eo n;hI ;fEsh ~ fJ; gfjb{ s'I ;wMd/ ns/ T[Gkod/ jK sK io{o jh fJj

fuzsk dk ftFk j?.

d{;o/ gk;/ B"itkBK Bkb rZb eoe/ d/y' sK T[j fJ; g{o/ gqpzX s'I d[yh jB. wK-fgT[ ns/

nfXnkgeK d/ fttjko s'I, ;wki dh okj-d;/o/ j'D dh gqftosh s'I, d/F dhnK BhshnK s'I ns/ oki

gqpzX ubk oj/ p/;wM B/sktK s'I.

fJBQK d'jK gfjb{nK ftu tZX ojh p/u?Bh ns/ xN fojk nkg;h ;ztkd jh n;b ftu ghVQh-nzso

dh p[fBnkd pDdk j?. id'I nkg; ftu ck;bk tXdk j? sK nkg;h ftFtk; dh xkN j'Dh F[o{ jz[dh

j? s/ nzs fJj wK-fgT[ ns/ pZu/ dk nkg;h nftFtk;, ;kv/ ;wkfie foFfsnK ftu Mbedk j?. fJBQK

;kohnK jkbsK ~ nkgK ;ko/ wfj;{; eod/ jK. go wfj;{; eoB se iK f;oc fuzsk eoB se rZb

BjhI pDdh. ;fEsh ~ wfj;{; eoB s'I nZr/, fJ; ;fEsh d/ pdbkn tZb rZb s[oBh ukjhdh j?.

fJ; ;fEsh ~ ;wMD ns/ pdbkn d/ ftu fJj fJe fBr{DK fijk T[gokbk j?. ‘;/tk’ ;[;kfJNh

gzikp fJBQK gZyK ~ ;?whBko, ekoiFkbktK okjhI th T[Gko/rh s/ Bkb jh fbysh o{g ftu @;t?-

u/sBk# gou/ okjhI th.

Bt/I o{g ftu fJj gfjbk nze j?, fi; ftu eJh ekZbw F[o{ ehs/ rJ/ jB sK i' B"itkBK dh

F];hns ~ tZy tZy gfjb{nK s'I ;wfMnk ik ;e/. ftF/F e'fFFK jB fe B"itkBK dh f;oiDkswe

Fesh ~ e'Jh EK fwb/.

fiE/ fJj ;{MtkB b/yeK ~ p/Bsh j?, T[E/ B"itkBK ~ th, fJ; ;z;Ek ns/ w?rihB Bkb i[VD dh

nghb j?. B"itkB nkgD/ ftuko G/iD fe T[BQK ~ eh b'VhIdk j?. T[j fJ; w?r}hB s'I fe; soQK d/

ftukoK-ftfFnK pko/ ikDB d/ ukjtkB jB s/ Bkb jh nkgD/ wB dh rZb th efjD. T[BQK ~ Fpdh

o{g d/D.

fJ; T[gokb/ dh fBozsosk s[jkv/ ;kfonK d/ ;fj:'r s/ fBoGo j?.

;zgkdeh p'ov

Page 3: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (3) iBtoh-wkou 2012

b'e nkgD/ ihtB T[¦go tX/o/ fB:zsoD eoB bJh

fBozso :sBFhb ofjzd/ jB gozs{ T[j nkw s"o ’s/

n;\b j[zd/ jB feT[Ife T[BQK ~ fJj ikDekoh BjhI j[zdh

fe T[j fe; uh} ~ gqGkts eo ;ed/ jB ns/ fe; uh}

~ BjhI. T[j fJ; g[oksB ejkts ftu ftFtk; eod/

jB fe f}zdrh T[j' e[M jz[dh j? i' s[;hI fJ;~ pDkT[Id/ j'.

gzqs{ fJj T[BQK d/ Gzpb G{;/ ns/ wk:{;h ftu e/tb tkXk

eodh j?. fiT[I fiT[I dpkn tXdk iKdk j? b'e iK sK

tX/o/ }'odko :sB eod/ jB ns/ T[whd eod/ jB fe

T[j wBukjhnK spdhbhnK fbnkT[D ftu ;\b j'Dr/

ns/ iK fJj ;'ue/ fpbe[b Y/oh Ykj e/ p?m iKd/ jB fe

T[j BkFtkB gqkDh jB ns/ T[BQK ~ ihtB s'I pj[s

T[¦uhnK nk;K BjhI oZyDhnK ukjhdhnK. fJBQK d'jK

ftu'I e'Jh th Yzr wBukj/ Bshi/ g?dk BjhI eo ;edk.

pj[s ;ko/ b'e nkgDk ihtB fJ; soQK fpskT[Id/

jB fit/I fe T[j sedho d/ jZEK ftu e/tb

emg[sbhnK j'D. nfijk fe;wstkdh fdqFNhe'D T[BQK

dh p[ZXh, fdqVQsk ns/ u'D eoB d/ nfXeko T[¦go pj[s

wko{ n;o gkT[Idk j?. fJj d[Zy dh rZb j? fe pj[s ;ko/

b'e e[dos d/ fJ; gfjb/ fB:w s'I Bktkec jB fe

n;hI nZi fi; uh} pko/ ;'uKr/ T[j uh} eZbQ tkgo

ikt/rh. d{i/ FpdK ftu n;hI nkgD/ toswkB ;w/I ftu

i' ;'ud/ ns/ wfj;{; eod/ jK T[j ;kvh ekoi ftXh ~

fBoXkos eodk j? fijVh pdb/ ftu ;kv/ fttjko d/

GftZyh f;ZfNnK ~ fBoXkos eodh j?.

;kvk wB ;kv/ nkgD/ ;z;ko dh f;oiDk eodk j?.

d[BhnK ftu e'Jh th fJe :EkoE BjhI j?. fi; :EkoE

~ nZi n;hI ikDd/ ns/ ;thekod/ jK, T[j ;kvh fJ;

ftF/F ;w/I ’s/ ;kv/ ;'uD Yzr dh T[gi j[zdk j?. fJj ;Zu

j? fe n;hI fJj fpbe[b BjhI ikDd/ fe n;hI e"D jK

ns/ iK ;kv/ nzdo fejV/ r[D ns/ :'rsktK S[ghnK

j'JhnK jB. gqzs{ ;k~ fJj Gow }o{o j[zdk j? fe n;hI

nkgD/ pko/ ;G e[M ikDd/ jK ns/ n;hI fJ; Gow nXhB

jh o'}kBk ihtB ftu ekoiFhb ofjzd/ jK. ;k~ fJj

;wMDk ukjhdk j? fe n;hI BthI ikDekoh ns/ frnkB

d/ nXko ’s/ nkgD/ pko/ nkgDk nB[wkB fe;/ th ;w/I

nBw'b y}kBk

;\bsk dk okji/HghHn?uH n?bpoN;

pdb ;ed/ jK. toswkB ;wK fJe pj[s jh ;zy/g ns/

s/}h Bkb r[}o fojk gb j[zdk j?. fJ;dk nXko ne;o

phs/ ;w/I dhnK GktBktK ns/ ftuko j[zdk j?. fJ; s'I

fJbktk ;kvh toswkB ;'u ftu ek\h jZd sZe GftZy

dh fuzsk th Fkwb j[zdh j?. gqzs{ nshs iK GftZy pko/

pj[sk ;'uD Bkb e/tb ;kv/ fceoK ns/ voK ftu tkXk

j[zdk j?. id n;hI nkgD/ nshs dh n;\bsk d/ nXko

’s/ fJj ;'uD b^r g?Id/ jK fe n;hI GftZy ftu th

n;\b j' ;ed/ jK sK fJ; Bkb ;kv/ wB ftu vo g?dk

j[zdk j?.

;k~ jw/FK u/s/ oZyDk ukjhdk j? fe e/tb toswkB

;wK jh ;kv/ jZE ftu j?. id n;hI toswkB ;w/I ftu jh

;\b j'D dk wB pDk b?Id/ jK sK vo wfj;{; eoBk

n;zGt j[zdk j?. fJj f}zdrh ftu jK gZyh T[whd dh

Fesh jz[dh j?. nkFktkd e/tb fJe wB dh dFk j[zdh j?.

i/eo n;hI jK gZyh ns/ T[sFkj Gog{o ;'u dk nfGnk;

eod/ jK sK ;kv/ ekoi th jK gZyh ns/ T[sFkjiBe

j'Dr/. d{i/ gk;/ i/eo ;kvh ;'u BKj gZyh ns/ Ykj{ j? sK

;kv/ ekoi th BKj gZyh ns/ T[sgkdBjhD j'Dr/. d't/I

jkbsK ftu d{;o/ b'eK dk ;kv/ gqsh j[zrkok th nfijk

jh j't/rk. ;k~ b'eK s'I gqkgs j'D tkbk jK gZyh iK BKj

gZyh j[zrkok fpbe[b T[;/ nB[gks ftu j't/rk fi;

nB[gks ftu n;hI T[BQK dhnK b'VK dh g{osh eo oj/

j'tKr/. fJ; bJh fJj ezw ;kv/ nkgD/ fjZs ftu j? fe

n;hI d{;fonK Bkb T[¦sw fttjko eohJ/.

fJ; fB:w s'I ;k~ Gbh GKs gsk uZbdk j? fe ;kv/

ftuko ns/ GktBktK ;kv/ GftZy ~ fBoXkos eod/ jB

ns/ n;hI ;ko/ fJBQK ~ ezNo'b eo ;ed/ jK. fJj ;kvh

fB^ih Fesh nXhB jB. n;b ftu ihtB ftu e/tb

fJj jh uh}K jB fiBQK T[go ;kvk g{oB fB:zsoD j?.

gqzs{ fJj ek\h j?. ;k~ fJ; s'I tZX fe;/ j'o uh} dh b'V

th BjhI. n;hI nkgDh ;'u ~ toswkB ftu jh

nB[wkBs eo ;ed/ jK. fJ;/ ftu ;kvh fB^ih n}kdh j?.

edh th fJj Bk ;'u' fe fJj e'Jh wkw{bh y'i j? ;r'I

fJj sK fJe pj[s wjZstg{oB rZb j? feT[Ife j[D ;kv/

ihtB dh ;hwk e/tb ;kvh toswkB ;'u jh pD iKdh

Page 4: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (4) iBtoh-wkou 2012

j?. fJ; toswkB ;'u ftu ;kvh ebgBk Fesh dh

wzst Gog{o tos'I th Fkwb j?. fijV/ ftnesh fJ;d/

;Zu/ noE ;wM iKd/ jB T[BQK bJh fJj ;Zu w[Zu jh fJe

wjkB y'i pD iKdh j?.

;k~ nkgD/ ;[u/s ftukoK ~ ftF/F wjZssk d/Dh

ukjhdh j? feT[Ife fJj ;kv/ ekoiK ~ fBoXkos eod/

jB i' pdb/ ftu d{;o/ b'eK dhnK gqsh fefonktK ~

fBoXkos eod/ jB. fJ; soQK Bkb ;kvk GftZy nkgD/

nkg jh ;[oZfyns j' iKdk j?. fJ; s'I fJe wjZstg{oB

f;ZNK fJj fBebdk j? fe ;k~ jo T[; rZb dh f}zw/tkoh

;theko eoBh ukjhdh j? fijVh ;kv/ ihtB ftu

tkgodh j?.

feT[Ife n;hI nkgD/ ftukoK ns/ ekoiK ~

fB:zsfos eod/ jK fJ; bJh n;hI T[BQK d/ BshfinK ~

fBoXkos eod/ jK. fJj ekoB ns/ n;o dk f;XKs j?.

fJj Bshi/ uzr/, wkV/ iK T[dk;hB j' ;ed/ jB gqzs{ fJj

;kv/ w"i{dk fttjko d/ f;ZX/ f;ZN/ jz[d/ jB. wB[^yh fttjko

ns/ gq/oBk d/ f;XKs jo fJe T[¦go ;wkB o{g ftu bkr{

jz[d/ jB ns/ fJBQK B/ jh ;k~ ;\bsk dh w"i{dk gZXo #s/

fbnKdk j?. nZi n;hI fpbe[b T[¦E/ jK fiZE/ gj[zuD d/

n;hI jZedko jK ns/ i/eo n;hI nZr/ tZXD dk c?;bk Bk

fbnk sK n;hI eZbQ ~ th fJ;/ EK ’s/ j'tKr/. fJj rZb

wjZstg{oB BjhI fe n;hI feZE/ jK iK n;hI feZE/ ;h,

wjZstg{oB fJj j? fe n;hI feZE/ ik oj/ jK. eh s[jkvk

w"i{dk fdqFNhe'D fJ; gqeko dh ;'u gqshfpzps eodk j?<

ihtB ftu ;\bsk dhnK f;yoK ’s/ e/tb T[jh

ftnesh gj[zud/ jB i' gqGktFkbh fttjko dk

gqrNktk eod/ jB ns/ nkgD/ ;ko/ ekoiK bJh g{oB

f}zw/tkoh ;theko eod/ jB. nfij/ b'eK dk fJj nNZb

ftFtkF j[zdk j? fe T[BQK dh sedho T[BQK d/ nkgD/ jZE

ftu j? ns/ T[j ;\bsk dh ;zGktBk ~ jh wkBf;e

wkBsk fdzd/ jB. :kd oZy' i' s[;hI ;'ud/ j' T[j tkgo/rk.

fJ; bJh ;'uDk F[o{ eo' fe s[;hI e"D ns/ eh pDBk

ukj[zd/ j'. nkgDh fB^ih Fesh ~, nkgD/ GftZy ~

gqGkts eoB fdU. fJj :'rsk s[jkv/ nzdo w"i{d j?.

fJ; b/y dk wzst s[jk~ gq/oBk dhnK XkoBktK pko/

tX/o/ ikDekoh d/Dk ns/ fB^ih ftek; bJh tX/o/

:'iBkpZX gj[zu ngBkT[D dh wjZssk pko/ ikDekoh

d/Dk j?. fJ; s'I s[jk~ gsk uZb/rk fe s[;hI nkgDh

fB^ih Fesh ~ fe; soQK tos ;ed/ j' noEks s[;hI

d{;o/ b'eK ~ ns/ xNBktK ~ fe; soQK gqGkts eo

;ed/ j' sK i' s[jkvhnK nzdo{Bh b'VK g{ohnK j' ;eD.

s[jk~ ftF/F s"o s/ j/m fby/ B[efsnK pko/ fXnkB d/Dk

j't/rk.

¸ nkgD/ ftukoK ns/ i}pksK ~ fe; soQK fB:zsos

ehsk ikt/.

¸ fJe tX/o/ gqGktFkbh ftnesh pDB bJh nkgD/

toskt ~ fe; soQK pdfbnk ikt/.

¸ ;[u/s ns/ soe g{oB ;'uDh ~ nkgD/ bkG bJh

fe; soQK tofsnk ikt/.

¸ jK gZyh wkBf;e fdqFNhe'D ns/ ‘;zGt j?’ dh ;'u ~

fe; soQK gqkgs ehsk ikt/.

¸ ;t? ftFtkF fe; soQK pDkfJn ikt/ ns/ nkgDh

ekor[}koh ~ fe; soQK ;[Xkfonk ikt/.

¸ nkgD/ nu/s wB ~ f;oiDkswe ns/ wzst Gog{o

Yzr Bkb fe; soQK tofsnk ikt/.

¸ nkgD/ wB g;zd dk ftnesh fe; soQK pfDnk

ikt/.

¸ nkgD/ bJh fJe sBktw[es GftZy ~ fe; soQK

f;ofink ikt/ iK ebgBk ehsh ikt/.

¸ ;\b wB[^yh foFfsnK ~ fe; soQK f;ofink ikt/.

¸ nkgD/ wB ~ T[usw ekor[}koh bJh fe; soQK

fsnko oZfynk ikt/.

¸ ;[u/s :sBK d[nkok ;t? gq/oBk fe; soQK gqkgs

ehsh ikt/.

¸ T[¦fus T[dkjoD g/F eoe/ d{;fonK ~ gq/fos fe;

soQK ehsk ikt/.

¸ nfij/ fBFkB/ fe; soQK fwZE/ ns/ gqkgs ehs/ ikD

fijV/ d{;fonK ~ n;zGt ikgd/ j'D.

¸ d{;fonK d/ ;fj:'r Bkb d';s ns/ Fesh fe;

soQK gqkgs ehsh ikt/.

¸ gq/oBk ns/ fB^ih Fesh ~ ihtB ftu wBukjhnK

t;sK gqkgs eoB bJh gqGktFkbh jfEnkoK ti'I

fe; soQK tofsnk ikt/.

nkgDh ;jkfJsk nkg eoBh f;Zy'. nkgD/ nzdo

Mks wko' ns/ nkgD/ S[g/ j'J/ r[DK ~ y'i'. toswkB

ftu ofjzd/ j'J/ nkgD/ ;[u/s :sBK d[nkok nkgD/ GftZy

se gj[zu' ns/ ;\bsk ~ u[zw'. ihtB dk w[Zy fBFkBk

;\b ihtB j? i' y[Fh ns/ nzdo{Bh FKsh Bkb Gog{o

j't/ ns/ fijVk vo ns/ fuzsk s'I w[es j't/.

gzikph o{gL gq'H gofwzdo f;zx T[¦Gk

XzBtkd ;fjsL @fiZs dk wkor# g[;se ftu'I

Y Y Y

Page 5: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (5) iBtoh-wkou 2012

< e/Ido ;oeko B/ jkb jh ftu ftd/Fh

:{Bht;f;NhnK d/ Gkos ’u dkyb/ ;zpzXh fpZb ~

joh Mzvh d/ fdZsh j?. s[;hI fJ; ~ fet/I nzrd/ j'<

Ø ;[nkb fJj j?, fJZE/ fejVhnK :{Bhtof;NhnK

nkT[DrhnK< :{Bhtof;Nh dk Gkt j?, fJZE/ jo

soQK dh gVQkJh j't/. d[BhnK ftu, ;G s'I tXhnk

T[u/oh f;Zfynk d/D tkbhnK, b`vB dh e?Ipfo}

:{Bhtof;Nh ;D/, ;kohnK :{Bhtof;NhnK d/,

nkg'-nkgD/ fJZe' e?Ig; ’u jo soQK dh gVQkJh

jz[dh j?. eh BtK ek~B pDB Bkb fJj

:{Bhtof;NhnK Gkos ftu nkT[DrhnK< jK, i/

e'Jh nkT{, T[j g{oh :{Bhtof;Nh BjhI nkT{, T[BQK

d/ N[eV/ nkT[Dr/. nwohek dh jkotov torh

:{Bhtof;Nh sK fJE/ pDB'I ojh feT[Ife T[;~

T[¦E'I dh ;oeko s'I pj[s ;koh ftZsh wdd fwbdh

j?.

< ;oeko dk 2010 sZe T[u/oh f;Zfynk ftu

ihHnkoH tXk e/ 30 gqshFs sZe fbikD dk

fBFkBk j?, fijVK jkb/ sZe 12 gqshFs j?.

;oeko dh dbhb j? fe ftd/Fh ftZfdne ndko/

nkT[D Bkb ihHnkoH ’u tkXk j't/rk.

Ø fJj sK w}ke j?. eh T[j ps;o tor/ fibQ/ ns/

g/Iv{ y/soK ftu :{Bhtof;NhnK y'bQDr/< eh T[j

f;Zfynk d/ Bkb-Bkb ;kvhnK ;wkie }o{osK ~

g{ok eoBr/< eh T[j fjzdh, ;z;fWs, fJfsjk;,

fcbk;ch tor/ ftF/ gVQkT[Dr/< T[j fJZE/

fJzihBhnfozr, w?B/iw?IN tor/ d{i/ gq'c?FBb ftF/

b? e/ nkT[Dr/. jkb/ th ;kv/ fJzihBhnfozr

ekbiK dh gVQkJh ;;sh BjhI. nfijhnK jkbsK

’u, ftd/Fh ndko/ th fJ;/ soQK j'Dr/, fit/I

;kvhnK vhwv :{Bhtof;NhnK pD ojhnK jB.

;gZFN j? fe tXhnk ndko/ fJZE/ BjhI nkT[Dr/ i'

nkT[Dr/ T[j g?;k ewkT[D nkT[Dr/.

< s[jkv/ fj;kp Bkb ihHnkoH ~ tXkT[D bJh eh

w[bkeks

ftd/Fh :{Bhtof;NhnK, f;o\ ewkJh eoB nkT[DrhnK

gq'H :Fgkb

ehsk ik ;edk j?<

Ø w"e/ jB. fezB/ ekbi jB. T[BQK e'b EK j?. w/ok

wzBDk j? fe tZv/-tZv/ ekbiK ~ :{Bhtof;NhnK

pDk d/Dk ukjhdk j?, i' fJ; d/ :'r jB. ;oeko

T[BQK dh wdd eo/. T[BQK d/ ewfonK ~

J/noezvhFB} pDk fdU. T[j ;ko/

:{Bhtof;NhnK pD ikDr/. tZvh rZb fJj

j't/rh, T[¦E/ ;ko/ ftF/ gVQkJ/ ikDr/ ns/ fJ; dk

n;o ihHnkoH tXD ftu fBeb/rk.

< fJj th fejk ik fojk j? fe ftd/Fh

:{Bhtof;NhnK d/ nkT[D Bkb T[u/oh f;Zfynk

ftu e[nkbNh th nkt/rh.

Ø fJj e[nkbNh feZE'I nkt/rh< fp}B;w?B nk e/

:{Bhtof;Nh y'b/Qrk, sK g?;k ewkT[D bJh. ;kv/

fJZE/, tgkohnK B/ ftfdne ndko/ y'bQ e/,

f;Zfynk dk BkF eo fdZsk j?. ;'jDhnK-;'jDhnK

fJwkosK pDk bJhnK jB go nzdo e[M BjhI.

T[dkjoD bJh, Bk tXhnk nfXnkge jB, Bk

tXhnk gVQkJh. fJ; soQK ftd/Fh f;Zfynk ndko/,

fJZE/ gVQkJh feZE'I fbnkT[Dr/<

< Fzek j? fe ftd/Fh f;Zfynk ndkfonK dh ;G s'I

gfjbK fJZE'I d/ uzr/ nfXnkgeK ’s/ B}o j't/rh.

eh fJ; Bkb b'eb f;Zfynk ndkfonK d/ fwnko

d/ fvZrD dk ysok BjhI.

Ø w? sK efj jh fojk jK i/ T[¦E/ ek~B, GkFk, ebk,

ftfrnkB, fJzihBhnfozr, w?vheb nkfd ;ko/

ftfFnK dh gVQkJh BjhI j[zdh sK T[;~

:{Bhtof;Nh dk doik BjhI fdZsk ik ;edk.

nb^r-nb^r gVQkJh d/ w"e/ d/D ~ f;Zfynk d/Dk

BjhI fejk ik ;edk. i' nkT[Id/ jB, sK T[BQK ~

noE-ftfrnkB tor/ ftF/ th gVQkT[ID/ ukjhd/

jB.

< fJ; dk wsbp, ;oeko d[nkok e[nkfbNh T[u/oh

f;Zfynk d/D d/ dknftnK dh e'Jh s[e BjhI.

Page 6: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (6) iBtoh-wkou 2012

Ø BjhI, w/ok wzBDk j? fe f;ZN/ fJ; soQK BjhI

fBebd/. j[D i' j'D ik fojk j?. e[M ftd/Fh

ndko/ nkT[Dr/. e?Ig; pDkT[Dr/. g?;/

ewkT[Dr/. e[M uZb g?Dr/, e[M BjhI uZbDr/.

< w[be d/ fJe spe/ d/ pZfunK ftu pkjo ik e/

gVQB dk pVk o[MkD j?.

Ø gfjbK pj[s j'Djko pZu/ jh pkjo gVQB iKd/

;B. j[D nfij/ pZu/ th jB, fizBQK ~ w[be d/ uzr/

ndkfonK ’u dkybk BjhI fwbdk sK T[j pkjo

ub/ iKd/ jB. fJj j'Nb w?B/iw?IN iK j/no

;NkJhb tXhnk pDkT[D tor/ e'o; b? oj/ jB.

T[BQK e'b g?;k j? ns/ pkjo gVQB dk F"e. id'I fe

fJZE/ th tXhnk f;Zfynk ndko/ jB. w?I frDk

;edk jK. ;kv/ fJZE/ NkNk fo;ou fJz;NhfuT{N

tor/ tXhnk ndko/ jB, fiZE/ ghHn?uH vhH eoB

d/ pj[s w"e/ jB. itkjo bkb Bfjo{

:{Bhtof;Nh ’u ftfrnkB dh tXhnk gVQkJh

j[zdh j?. fJ; pko/ b'eK ~ gsk BjhI j?. nfijk

BjhI, fe ftd/FK ’u ;ko/ e[M tXhnk j?.

nk;No/bhnk ’u d/y', eh j' fojk j?.

< ftd/Fh ftZfdne ndkfonK tkb/ fpZb ’u, dkyb/

d/ s"o sohfenK, ch;K ns/ oh}ot/FB pko/ e'Jh

Xkok BjhI j?. fJ; pko/ th fezs{ j' fojk j?.

Ø ftd/F ’u, ;D/ nwohek, jo EK oh}ot/FB j?.

ekbi ’u j?. fJzv;Noh j?. ekfbnK bJh ek\h

;j{bsK jB. fJ; bJh, fJj ;[nkb T[mkfJnk ik

;edk j? fe ftd/Fh ndko/, eh ;kXB ftj{D/ b'eK

~ w"ek d/Dr/. ;oeko ihHnkoH tXkT[D dh rZb

eo ojh j?. i/eo rohp b'eK ~ w"ek jh BjhI

fwb/rk sK ihHnkoH tX/rh fet/I< id'I ihHnkoH

dh rZb eod/ jK sK f;o\ 6 s'I 14 ;kb sZe d/

pZfunK bJh jh f;Zfynk dk nfXeko feT[I< fJ;

~ 18 ;kb tXkU. ;?INob ;e{b torh f;Zfynk

feT[I. T[j th n;hI pDkJ/ jB. fco d/y' ihHnkoH

tXdk j? fe BjhI.

< eh fJ; rZb dk fto'X eoB tkbhnK f;nk;h

gkoNhnK ~ B}o nzdk} eoBk, ;oeko bJh

mhe j?.

Ø w?~ b^rdk j? fe phHi/HghH fJ; dk fto'X BjhI

eo/rh. eKro; d/ efgb f;Zpb th T[t/I jh ;'ud/

jB, fit/I phHi/HghH dh ;'u j?. T[j th ‘FkJhfB`r

fJzvhnk’ tkb/ jB. phHihHghH d/ pj[s ;ko/ w?IpoK

d/ pZu/ pkjo gVQB iKd/ jB. fi; B/ g?;/ ewkJ/

jB, T[j ;'ud/ fe pZfunK ~ pkjo gVQkfJnk

ikt/.

(okw ;toB bZy/tkbh tb'I

;zgkfds g[;se @w[bkeksK# #u'I)

Y

nepo-phopb ;ztkdL

uko gqFBK dk T[¦so

fJe fdB pkdFkj B/ dopko ftu p?m e/ fejk, “J/E/ j? s/ UE/ BjhI, J/E/ BjhI s/ T[E/ j?, i' J/E/ T[E/

d'jhI EkJhI BjhI, fJZe J/E/ s/ UE/ d'jhI EkJhI j?. fJj uh}K fbnkU.”

d{i/ fdB phopb fJe t/Ftk, fJe ;zfBnk;h, fJe wzrsk s/ fJe Xowkswk XBtkB ~ b? e/ dopko

ftu nk frnk.

pkdFkj B/ fejk, “fJjBK dk wsbp ;wMkU!”

phopb B/ fejk, “;oeko! gfjbh uh} fJj ezioh j?, fJE/ ;[Zy j?, nZr/ BjhI. d{ih uh} ;zfBnk;h j?,

fJ;~ J/E/ ;[y BjhI go nZr/ ;Por dk ;[y fwb/rk. shih uh} fJj wzrsk j?, fJ;~ Bk J/E/ ;[y j? s/ Bk nZr/

;[y fwb/rk. u"Ek fJj Xowkswk XBtkB j?, fJ;d/ gk; d"bs pj[s j?, fi;~ fJj uzr/ EK tosdk s/ dkB

eodk j?. fJ;~ J/E/ th ;[y fwbdk j? s/ nZr/ th }o{o ;[y fwb/rk.”

pkdFkj phopb dh neb d/y e/ y[F j'fJnk.

Page 7: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (7) iBtoh-wkou 2012

B"itkB d';s'! s[jkv/ Bkb rZb eoB dk w"ek

fwfbnk j?, iK nZi s[jkv/ Bkb rZb eod/ j'J/ y[Fh j'

ojh j? feT[Ife fJe rZb fJfsjk; ftu'I ;zs[FNh tkbh

j? fe i/eo fe;/ th ;w/I, fe;/ #s/ Go';k ehsk ik

;edk j? sK T[; ftu ;G s'I tZvh sdkd B"itkBK dh

j't/rh. fJ; fJfsjk;e ;Zu d/ fgS'eV ftu ik e/ d/y

bt', ;wkfie spdhbh d/ w[Zy ekoe[zB B"itkB oj/

jB. T[; ;zdoG ftu nZi th s[jkvh G{fwek nfjw

j?¸wjZstg{oB j?.

;w/I ftu w[FfebK ofjzdhnK jB, ofjDhnK jB.

w[FfebK dk o{g-;o{g pdbdk j? s/ wB[^y fJe ftF/F

fsnkoh Bkb, tZX wB'pb Bkb T[BQK dk ;kjwDk

eodk j?, i{Mdk j? s/ okj th eZYdk j? s/ fJBQK

w[FfebK ~ ekw:kph Bkb BfiZmdk j?. fJ; rZb ~

efjD d/, ftukoB d/ ftfrnkBe ekoB jB. fJE/ w?I

Gkt[e j' e/ s[jkv/ Bkb ;zp'fXs BjhI j' fojk jK.

B"itkBK dhnK, s[jkvhnK nB/eK y{phnK ftu'I d'

y{phnK dk fJE/ fieo eoBk ukj[zDk. Bt/I ftukoK dk

pDBk¥nkT[Dk ns/ s}op/ eoBk. fJj d'j/I y{phnK,

BthI ;'u ns/ T[; ;'u ~ b? e/ ezw eoBk, fJj d'j/I

y{phnK jh fe;/ jkbs ~ pdbD bJh io{oh jB s/ w?I

fJBQK d'jK gZyK ~ nkgD/ nzdo ;w'Jh p?m/ tor Bkb

Gkt B"itkBK ~ ;zp'fXs j' fojk jK.

;'u ns/ ezw, fJj d'j/I nkg; ftu i[V/ j'J/ jB

ns/ fJe d{;o/ d/ ;jkfJe jB. i/eo s[;hI fpBK ;'u/

ezw eod/ j' sK fJj fdFkjhD j[zdk j?. s[jk~ gsk

BjhI ubdk fe fJj ezw fe; bJh, fezBQK b'eK bJh,

feT[I< eh wB'oE j?< fJj ezw feE/ b? e/ ikt/rk ;k~L

;kv/ gfotko, ;wki, d/F ~. s/ d{;o/ gk;/ i/ s[;hI

f;oc ;'ud/ j' s/ ezw BjhI eod/ sK T[; ;'u dk e'Jh

o{g BjhI pDdk sK fco T[; ;'u dk eh wsbp< eh

wB'oE<

s[;hI T[wo d/ fi; gVkn s/ j', pj[sh tkoh s[;hI

i' ;'ud/ j', sK s[jk~ T[; w[skpe ekoiFhb j'D dk

B"itkB d';sK Bkb d' rZbK L

;t?-u/sBk Bkb tkechvkH fFnkw ;[zdo dhgsh

w"ek BjhI fwbdk s/ d{;o/ gk;/ i/eo fJj T[wo, ;'u

ge/oh iK gq"VQ j'D s'I gfjbK, wip{oh t; ezw bJh

Ykj fdZsh iKdh j? sK T[BQK dh ;'u y[zvh j' iKdh j?.

fJj d'j/I tosko/ ;wki bJh ns/ fJ; T[wo bJh

;[ykt/I BjhI jB.

ezw wB[^y dh ftb^yDsk j?. ezw iht irs ftu'I

wB[^y d/ fjZ;/ nkfJnk j?. iht nro d"Vd/-T[vd/ jB,

y[oke dh sbkF bJh nkgD/ nkbQfDnK ftu'I pkjo

nkT[Id/ jB sK T[j nkgD/ ihT{D dk ;wkB i[Nk oj/

j[zd/ jB. Gkt/I T[gobh B}o/, wB[^y th nfijk eodk

B}o nkT[Idk j?, go s[;hI r"o Bkb fXnkB wko e/ d/y'

fe n;b ftu wB[^y f;oidk j?. T[j f;oc e[dos ~

j{pj{ Yzr Bkb BjhI wkDdk, T[;/ soQK ep{b BjhI

eodk. T[j nkgDk e[M T[;kodk-f;oidk j?. fJj

f;oiD Fesh wB[^y dh Bt/ebh j?. xo pBkT[Dk,

egV/ ;hT{D/, ykD-ghD s'I nZr/ n;hI fJe pj[s b`wK

;\o s?n ehsk j?. fJ; f;oiDk d/ ;\o dh p[fBnkd

th B"itkBh dk ;wK j?. f;oiDk dh gfjbh Fos

BthI ;'u ns/ s}op/ eoB dh ukj j?. fJ;/ bJh

B"itkB d';s'! s[;hI ;ko/ jh f;oiDkswe Fesh

Bkb Go/ j'J/ j'.

wB[̂y dh fJe j'o ftb^yDsk j? fe T[j G[Zy bJhl

i' fe wB[̂y dh w{bG{s io{os j?, f;oc nkgD/ tk;s/

jh BjhI GNedk, j'oK tk;s/ th ekoiFhb j[zdk j?.

T[;d/ wB ftu g{oh e[dos d/ fceo bJh fJe e'Bk j?.

w?I fJE/ fJe rZb T[GkoBk ukj[zdk jK fe wB[̂y f;oc

nkgD/ bJh jh BjhI fiT[Idk, T[; d/ nzdo j'oK bJh th

fJe EK j?. T[; dh ;'u ;wkfie j?. ;wki Bkb i[Vh.

fJE/ ;k~ T[goh B}o/ fJj rZb th fto'Xh br ;edh

j?. ;wki ftu i' n;hI d/yd/ jK, n;hI nkgD/ sscZN

fBoD? b?Id/ jK s/ ;k~ eJh tkoh, fJj c?;b/ rbs BjhI

brd/, go r"o Bkb d/yhJ/ sK ;k~ ;sjh Bshi/ fwbd/

jB. fJ; GktBk d/ gqrNkt/ ~, b'eK dk ;fj:'r eoB

dh b'V t/b/, n;hI B"itkBK ~ d/y ;ed/ jK.

wkBth u/sBk

Page 8: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (8) iBtoh-wkou 2012

fJ; ;zdoG ftu, ezw ns/ ;'u s/ e/Ifdqs eod/

j'J/, rZb eod/ jK, wB[̂yh ;]Fhns dh. fi; ~

go;B?fbNh efjzd/ jK. fJe F]; j[zdk j?, fJe

F];hns. F]; dh rZb eohJ/ sK nkgK iht irs dh

bVh ftu wB[̂y jK. wB[̂y j'D d/ Bks/ n;hI d' g?oK s/

yV/ j'D tkb/ iht jK, ;kv/ e'b d' jZE jB, ;ko/ ihtK

s'I tZvk fdwkr j?. wB[̂y d/ s"o s/, fJe iht d/ s"o s/

fJj ;kv/ r[D jB. d[BhnK Go ftu wB[̂y d/ fJj

gSkD fuzBQ jB. go F]; dh F];hns ed'I pDdh j?,

go;B dh go;B?fbNh ed'I T[;odh, pDdh j?< wB[̂y d/

s"o s/ n;hI g?dk jz[d/ jK. ;]Fhns d/ s"o s/ n;hI g?dk

BjhI j[zd/. ;]Fhns g{oh d[BhnK ftu tyoh j[zdh j?.

fJj d/F dh, fyZs/ ns/ y/so dh gSkD j[zdh j?. fJj

ofjD ;fjD, ykD-ghD, ndp ndkp Bkb i[Vdh j?.

fJj ;ko/ ftneshnK dk Bt/ebk gZy j?.

s[;hI nkgD/ nkb/-d[nkb/, nkgD/ fwbD tkb/

b'eK ftu'I, gfotko s'I b?e/ ;e{b, foFs/dkoK iK j'o

b'eK ftu ftFb/FD eoe/ d/y' fe fe;/ dh F];hns

ftu s[jk~ eh GkT[Idk j?< eh fweBkshFh j? T[;

ftu. T[; dh fdZy, egV/ nkfd iK T[; dk p'bD dk

Yzr, T[;dk ;[Gkn, T[; dh ;'u. eh j? nfijk, i' ;k~

gqGkfts eodk j?.

;kvh nkw GkFk ftu, f;nkD/ ne;o efjzd/ B/

fe cbK ftnesh dh ;{os Gkt/I fij' fijh j?, go

;hos pVh tXhnk j?. fJj ;{os ns/ ;hos, fJj F];

ns/ F];hns jh j?.

;{os fezBh e[ wjZstg{oB j?< ;{os ftu n;hI

frDd/ jK¸ eZd-ekm, ozr, bVek iK bVeh j'Dkl

i' ;k~ iBw s'I, e[dosh fwbd/ jB. ;{os ~ fyZu

Gog{o pBkT[D d/ T[gokb/ th j[zd/ oj/ jB s/ j' oj/

jB. ;kvh e'fFF ftu Fkfwb j? egV/, tkbK dh

;zGkb, eohwK, y[;p{nK, jko-fFzrko. s[;hI d/y'. nZi

n;hI fezBh tZX skes, nBoih (sB-wB-XB) ;G

you oj/ jK, nkgDh fdZy bJh. ;k~ wro bkT[D

tkbk e"D j?¸ whvhnk. ;k~ T[j fezBk tZvk ;Zu

brdk j?, i'fe pj[s d/o pknd ;wM nkT[Idk j? fe

T[j fezBk tZvk M{m ;h, co/p ;h. okj s'I GNekT[D

tkbk ;h.

;{os d/ gZy s'I fJe s}opk j'fJnk fe nkw s"o

s/ fe;/ ebk; ftu S'N/ ed dk pZuk, id'I tko-tko

S/fVnk iKdk j? s/ T[; ~ nfj;k; eotkfJnk iKdk

j?, S'N{, frZm{ fejk iKdk j? sK T[j jhD GktBk dk

fFeko j[zdk j?. T[; dh wkBf;esk ~ ;ZN tZidh j?.

go fJj d/fynk frnk fe fiE/ ;ko/ jh fJe' fijh ;{os

tkb/ j'D, frZm/, T[E/ T[BQK dh wkBf;esk ~ e[M BjhI

j[zdk. T[; ~ tko-tko nfj;k; eotkT[D Bkb jh

;hos ftrVdh j?. wB[^y dh ;{os tkb/ r[D, T[; dh

f;oiD Fesh ftu sK jh spdhb j[zd/ jB, id'I

fe;/ dh ;hos dh rZb j[zdh j?. wB[^yh r[DK ~, fit/I d'

b^sK s/ yVDk, d' jZEK Bkb ezw eoBK ns/ fJe tZv/

;ko/ fdwkr Bkb ;'uDk nkfd, F];hns T[;koh d/

;jkfJe ;zd jB. i/eo tZv/ gfog/y ftu ;'uhJ/ sK

;kok gqGkt F];hns dk j?, wB[^y dh ;hos dk.

;hos ~ nkgK ftnesh dk ;[Gkn th efjzd/ jK.

n;hI eJh tko efjzd/ jK fe ftnesh dk ;[Gkn Bow

j?, G'bk j?, y[Zbfdbk j?, nkFktkdh j?, Gkt[e j? s/

d{;o/ gk;/ fBokFktkdh, r[Z;/ tkbk, em'o,

sBkT{g{oB, ekjbk, ;zt/dBofjs, ;[;s nkfd. fco

fJBQK tZy tZy F];hnsK dk fpnkB eoe/ efjzd/ jK-

fJj fJ; dk ;[Gkn jh pD frnk j? iK fJj sK

iwKdo{ jh nfijk j? iK fgT[ s/ frnk j?. wsbp fJE/

efjD s'I Gkt j? fe id'I n;hI F];hns dh rZb eod/

jK, ;[Gkn ns/ ;hos dh rZb eod/ jK sK th n;hI

fJ; ~ gfotkoe, ihB} iK iwKdo{ efj oj/ j[zd/ jK

s/ Bkb jh fes/ Bk fes/ fJj th do;k oj/ j[zd/ jK fe

;[Gkn ;kv/ t; BjhI, fJ; ~ fet/I pdbhJ/, fet/I fJ;

Bkb BfiZmhJ/.

s[;hI nkgD/ nkb/-d[nkb/ Mksh wko e/ d/y'. eh

fJj ;jh BjhI fe s[;hI b'eK d/ ;[Gkn ~ pdbd/

d/fynk j?. s[;hI fJj rZb th b'eK s'I io{o ;[Dh j't/rh

fe gfjbK fJj fJj' fijk BjhI ;h, j[D fJ; dk ;[Gkn

pVk pdb frnk j?. pVk f;nkDk-;kT{ j' frnk j?

iK fiZdh j' frnk j?. s[;hI ;[fDnk j't/rk, i'

nB[Fk;BjhDsk, ek~B Bk wzBD dh rZb fJE/ d/yd/

jK, T[jh F]; e?B/vk-nwohek dh }whB s/ g?o

XofdnK pj[s jh uzrh soQK ek~B gkbD eoB b^r

g?Idk j?. d{o Bk ikJhJ/, i/ fe;/ ~ uzvhrVQ ikD dk

w"ek fwfbnk j't/, gzikp dh ;hwk b`xd/ jh ;ko/ p?bN

gk b?Id/ jB s/ o\sko ftu ofjD b^rd/ jB. fJj

fJB;kB sK T[jh jh jz[d/ jB s/ pdb iKd/ jB, gb

Page 9: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (9) iBtoh-wkou 2012

ftu.

j'o gZyK pko/ nkgK rZb eoKr/ jh, go whvhnk dh

rZb fdZy pdbD ftu nkJh j?, T[j ;kv/ ;[Gkn th

pdb fojk j?, ;kv/ ;tkd, ;kvk fttjko ns/ ;'u

th. fdZy pdbD d/ bJh th, gfjbK ;'u pdbDh

g?Idh j?.

w?I fco tkg; ;{os ns/ ;hos, fdZy ns/ ;[Gkn

tZb gosdk jK. feT[Ife w/ok we;d s[jkv/ Bkb fJe

tXhnk ;'u okjhI, ;wki ftu ekoiFhb j'D bJh

fsnko j'Dk j?. fJ; fsnkoh bJh n;hI eh eo ;ed/

jK, s[jkvh eh G{fwek j?< ;{os ns/ ;hos bJh wK-

fgT[, nfXnkge, j'o t;hb/ fit/I whvhnk nkfd

nkgDk :'rdkB gk oj/ jB, nkgDk ekoi-\o}

fBGk oj/ jB, j[D s[;hI fJ; ftu eh G{fwek ndk eo

;ed/ j'<

F];hns iK ;hos iK go;?BfbNh d/ T[; gZy ~

;wMD dh e'fFF eod/ jK fe wB[^y dh ;ohoe pDso,

jZv, wk;, y{B Xosh d/ fe;/ e'B/ s/ th tyok BjhI j?.

j'o poheh Bkb ejhJ/ sK n;hI 46 eo'w';'w d/ XkoBh

wB[^y, ;koh Xosh s/ fJe' fij/ jK, go ;hos gZy'I, fdZy

d/ ;wkfie gZy'I jh n;hI tZyo/ jK. ;kvk ;[Gkn,

T[mD-p?mD, p'bukb, ndp-ndkp, ohsh-fotki

;G tyo/ jB. ;kvhnK edoK-ehwsK fttjko nkfd

;G ;wkfie-G[r"fbe jB. F];hns T[;koh ftu

ihB} dh G{fwek dk B`po fgZS/ j?. fJj sZE ;kvh fJ;

;wM dh fBFkBd/jh eodk j? fe F];hns pDh-

pDkJh BjhI j[zdh, F];hns pDkJh-T[;koh iKdh j?.

y/so ns/ fyZs/ dk tyokgB, T[; wkj"b ftu pZfunK

dh gotfoF, ftXhts gVQkJh s/ nfij/ j'o ekoBk

eoe/ F];hns T[;odh j?. fJj coe d/F-god/F dk

jh BjhI, fe;/ d/F d/ tZy tZy okiK ftu d/yD ~

fwbdk j?. T[¦soh-dZyDh Gkos dk \oe ;gFN j?.

gzikp s/ jfonkDk d/ b'eK ftu th ;kc tyo/tK

Mbedk j?. ;[Gkn gZy'I wkbt/-wkM/ d/ tyo/t/I th

gSkD/ ik ;ed/ jB.

F];hns T[;koh bJh nfjw G{fwek fe; dh j?

ns/ fJj fWnk tkgodh fet/I j?< fJ; ;tkb ~ ;wM

e/ jh, n;hI, F];hns T[;koB gqsh, p/jso Yzr Bkb

ekoiFhb j' ;ed/ jK. w?I s[jkv/ s'I g[ZSdk fe s[jkvh

f}zdrh ftu nkdoF e"D j?< s[;hI efjzd/ j' wK-fgT[,

nfXnkge, Fjhd Grs f;zx, r[o{ r'fpzd f;zx iK

wdo N/o/;k, fco efjzd/ j' ;fuB s/Id{beo, Fkjo[Zy

ykB, J/Ftfonk okJ/ iK fJj th efj ;ed/ j' fe e'Jh

BjhI< id'I w?I nrbk ;tkb g[ZSdk fe T[j ftnesh

nkdoF feT[I j? sK s[;hI efjzd/ j'- T[j fwjBsh j?,

JhwkBdko j?, fgnko eoB tkbk j?, T[; ftu ;ziw j?

iK nfijk e[M j'o! wsbp j? s[jk~ fwjBs eoBk,

JhwkBdkoh iK ;ziw tor/ r[D uzr/ brd/ jB. s[;hI

fe;/ ~ nkdoF wzB e/, T[j r[D nkgD/ nzdo d/yDk

ukj[zd/ j'. s[;hI T[; F];hns okjhI, nkgDh F];hns

T[;kod/ j'. T[; dk e[M fjZ;k, s[jkvk fjZ;k pD fojk

j[zdk j?.

f}zdrh ftu nkdoF Bk j'D fgZS/ th ekoB jz[d/

jB fe fi; soQK dh ;]Fhns, i' s;tho s[;hI nkgD/

wB ftu T[;koh j?- T[j s[jk~ fwb BjhI ojh. s[jk~

wK-fgT[, nfXnkgeK, B/sktK ftu fes/ Bk fes/

e'Jh y'N-ewh B}o nkT[Idh j?. T[BQK d/ fttjko,

T[BQK dh efjDh-eEBh ftu \oe Mbedk j?. s[jkv/

nzdo p?mh T[BQK dh s;tho ftu so/V g?Idh j?.

nkdoF, fJj F];hnsK, n;hI wB ftu ;wk e/,

n;hI fJBQK ~ u'D eoe/, nkgDk fjZ;k pDkT[Id/ jK sK

n;b ftu fJj ;kvk okj-d;/ok j[zdhnK jB. ;kvh

ukbe-Fesh. ;kvh gq/oDk dk ;o's. w'Nht/FBb

;'o;¥c'o;. nZi id'I n;hI s[jkv/ fujo/ d/yd/ jK, T[;

’s/ itkBh tkbh T[j uwe BjhI j?, T[j skes BjhI

j?, fJe fBokFk dk tksktoB j? sK T[j fJ; bJh fe

fes/ Bk fes/ ukbe-Fesh, gq/oDk ;o's, f}zdrh ~

ukb d/D tkb/ fJziD ftu B[e; j?. sK fJ; jkbs

ftu n;hI f}zdrh dh rsh dk nzdkik uzrh soQK bk

;ed/ jK.

fJE/ fJj rZb ;wMD dh b'V j? fe i/eo

F];hns pDdh ;kv/ nkb/-d[nkb/ s'I j? sK fco T[;

~ s'VD-G'oB tkbk th ;kvk nkbk-d[nkb jh j?.

fJE/ fco fJj th rZb ;wMD tkbh j? fe

F];hns ~ fiE/ iwKdo{ efj e/, Bk-pdbD:'r

efj e/, n;hI e'Jh T[gokbk BjhI eod/, T[E/ T[; ~

nkgD/ tksktoB d/ i[zw/ gk e/, nkgD/ gfotko-;e{b

iK j'o ;wki dhnK okiBhse-Xkofwe ;]Fhns

f;o wVQ e/ th n;hI u[gukg BjhI p?m ;ed/. n;hI

;wMhJ/ fe T[; tksktoB dk n;hI y[d th fJe

Page 10: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (10) iBtoh-wkou 2012

;'utkB, ekoiFhb j'D tkbk fjZ;k jK.

fJBQK gfjb{nK ~ tko-tko T[GkoB dk wsbp

fJe' jh j? fe F];hns dh T[;koh iwKdo{ BjhI j?.

gfotko-;wki dk :'rdkB j? go fJj j[D s[jkv/ jZE

ftu th j?. s[;hI fJ; ~ ;ztko ;ed/ j'.

pZuk g?dk j[zdk j?, T[; ftu wB[^yh ;ohoe r[D

jB. T[j jZv-wk;, y{B-fdb-r[od/ tkbk ;]F j?.

fJe r'b-wN'b, fJe uzr/ B?D-BeF tkbh ;{os j?.

T[; dk ;kjwDk wK-fgT[, G?D-GoktK Bkb j[zdk j?.

T[j d/ydk j?, f;ydk j?. e[M T[; ~ ;[u/s s"o s/

f;ykfJnk iKdk j?. T[; pZu/ d/ pj[s/ s"o-sohe/,

fit/I fet/I ykDk j?, eh gfjDBk j?, fe; soQK tZfvnK

Bkb rZb eoBh j?, ;G f;ybkJh ’s/ fBoGo eodk j?.

s[;hI gfotkoe wkj"b s'I w[zv/-e[Vh dh gotfoF ftu

\oe wfj;{; eo ;ed/ j'. e[Vh ~ T[uh nktk} ftu

p'bD bJh tofink iKdk j? s/ w[zfvnK ~ rZb-rZb

s/ o'D bJh N'fenk iKdk j?. fgT[ wK ~ o'} r[Z;/ j[zdk

j?, e[ZNdk th j?, wK u[Zg ofjzdh j?. bVek-bVeh fJj

;[Gkn d/y e/ ngDkT[Id/ jB.

fJe Gok, d{;o/ ~ e[ZN/ sK fgT[ ftu g? e/ d{;o/

bVe/ ~ nkgD/ ;kjwD/ EZgV wotkT[Idk j? s/ T[; pZu/

~ y[F eodk s/ j[zdk j?. wsbp n;hI f;yk oj/ j[zd/ jK

fe wko e[ZN dk itkp wko e[ZN j?. gfjbh tkoh id'I

fJe Gok d{;o/ ~ e[ZNdk j? sK fgT[ T[; ~, fJ;

fttjko bJh ;wMkT[Kdk BjhI, ;r'I T[e;kT[Idk j?.

fJj rZbK w?I sK eo fojk jK fe n;hI ;wM ;ehJ/ fe

;kvh ;]Fhns fet/I pDdh j? s/ j[D T[j pD e/ feE/

gj[zuh j?! bVe/-bVeh dk \oe ;?e;-nXkfos BjhI

j?. ;bkJh-eYkJh, p[DkJh, o;'Jh nkfd bVehnK d/

iwKdo{ iK ;ohoe r[D BjhI jB. d[BhnK ftu ;G s'I

tXhnk N/bo ns/ e[Ze g[oF j'J/ jB. fJj ;G ;wkfie

f;ybkJh dk tyo/tk j?. ;oho ftfrnkB d/ gZy s'I

bVeh d/ rb/ dk nktk} :zso, w[zfvnK tork jh

j[zdk j?. T[j th T[¦uh p'b ;edh j?, uhy ;edh j?. T[;

dh u[Zgh, ;kv/ ;wki dh f;ybkJh dk fjZ;k j?.

fszB ;kb dh T[wo s/ pZuk v/-p'ofvzr, eo?u,

nKrBtkVh, Bo;oh nkfd fes/ ikD brdk j?. fJE/

T[; Bkb d' uhiK BthnK i[VdhnK jB. nfXnkge

ns/ jwT[wo ;kEh. fJBQK d'jK d/ wkfXnw Bkb T[;

dh f}zdrh ftu dkyb j[zdk j?- fB:wK dk ftXhts

gkbB, fi; ~ s[;hI fvf;gbB iK nB[Fk;B efj

;ed/ j'. fJE/ nkg;h ;fj:'r dh F[o{nks j[zdh j?.

pZfunK bJh y/v dk fJjh wjZst j? fe ;ko/ ;fj:'r

eoBk f;ZyD. nkgDh }[zw/tkoh ;wMD. nkgD/ ezw ~

fBGkT[D. fB:w nB[;ko. y/v Gkt/I pZuk xo/ th fojk

j[zdk j? nkgD/ j'o G?D-GoktK Bkb. wK-fgT[ th

;fj:'r eod/ jB. go v/-p'ofvzr iK nKrBtkVh

ftu T[j ;wMdk j? fe T[; dh nfjwhns j?. T[j

nkgDh G{fwek¥}[zw/tkoh iK fwfbnk j'fJnk ezw

fBGkT[Id/ j'J/, nkgD/ nkg ~ ;orow w?Ipo wfj;{;

eodk j?. nfXnkge Gkt/I e[M-e[M wK fgT[ tkbk

nfj;k; eotkT[Idk j?, go fJE/ nfXnkge ftXhts

f;ybkJh d/ j'o gfjb{ fit/I nZyo, frDsh iK

eftsktK nkfd th f;yk fojk j[zdk j?.

;e{b d/ w[ZYb/ fdBK ftu nfXnkge j'o

f}nkdk wip{s F];hns d/ s"o s/ i[Vdk j?. fJE/

GkFk, rfDs, ftfrnkB dh gVQkJh okjhI nfXnkge

fJe frnkBtkB ftnesh brdk j?. fJE/ T[j

w[bKeD eodk j? sK fJ; Bkb F];hns dk nkgDh

gSkD Bkb gZy j'o T[Godk j?.

;e{b dh ;e?Ivoh ebk; ftu dkyb j' e/, fJe

Bt/I gVkn dh F[o{nks j[zdh j?. fJ; T[wo s/ T[j

e[dos ns/ ;wki d/ G/sK ~, T[BQK ekoiFhb,

fWnktK d/ fB:wK ~ ;wMD :'r jz[dk j?. T[j wB[^yh

edoK-ehwsK ~ th ;wMD-gSkDB :'r j[zdk j?.

gfjbK T[j fgT[ d/ efjD s/ pkjo yV/ ftnesh ~

efj ;edk j? fe fgsk ih efjzd/ B/ T[j xo/ BjhI B/.

go fJ; T[wo ’s/ M{m p'bD s'I fJBeko th eo fdzdk j?

s/ Bkb gfotkoe tksktoB ftu M{m ~ ;Zu pDk e/

th g/F eoB d/ :'r j' iKdk j?.

fJ; T[wo dh ;'u ftF/bFD eoB tkbh, ;tkb

eoB tkbh, ;tkbK dk jZb b^GD tkbh, e[M eoB

tkbh j'D brdh j?. fJ; T[wo s/ pZuk fJe ;zg{oBsk

tZb, nk}kd j'D tZb, wK-fgT[ iK j'o tZfvnK s'I

tZyoh fdZ;D tkbh F];hns tZb T[;odk j?. T[j

ukj[zdk j? fe T[; dh gSkD fgT[ eoe/ Bk j't/, nkgD/

eoe/ j't/.

fJj T[wo s[jkvh j?, fi; Bkb w?I ;zp'fXs j' fojk

jK. fi; soQK w?I gfjbK fejk, s[;hI wK-fgT[, G?D-

GoktK, tZv/ tv/fonK, nfXnkgeK d/ gqGkt j/m'I b`x/

Page 11: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (11) iBtoh-wkou 2012

j'. T[BQK B/ s[jkvh F];hns T[;koh ftu fJe fjZ;k

gkfJnk j?. s[;hI T[; ~ uzrh-wkVh fBrkj s'I iKu-

gVskb eo ;ed/ j', T[; dh g[D-SkD th eo ;ed/

j'. fJj g[D-SkD tkbh gqftosh, j[D s[jkvh

;]Fhns ftu j?. s[;hI T[; ~ wfj;{; ehsk j't/rk,

io{o ehsk j't/rk. s[jk~ eJh tkoh wK-fgT[ d/

fttjko ’s/ fyZM nkJh j't/rh, s[jk~ nfXnkge th

eJh gZy'I p[o/ b^r/ j'Dr/. d/F ~ b[^ND tkb/ B/sktK

dhnK ]poK ;[De/ th s[;hI r[Z;k uVQkT[Id/ j't'r/. T[j

gqshfWnk do;kT[Idh j? fe s[;hI nkb'ue,

ftFb/FDekoh, toskfonK dh g[D-SkD eoB tkb/

j' oj/ j', s[;hI B"itkB j' oj/ j'. nZi s[;hI fJ;

ekpbhns tkb/ gVkn ftu'I b`x oj/ j'. fJ;

ekpbhns, fJ; nkb'uBkswe r[D, fJ; soQK dh

;'u B/ jh s[jk~ nZr/ b? e/ ikDk j?.

i' x/ok s[jk~ iBw d/ gfjb/ fdB fwbdk j?, T[j

j"bh j"bh tZXdk j?, tZX fojk j?. T[; ftu e'Jh i[Vdk

j?, e'Jh pkjo fBebdk j?. fJe tkoh fco fJj rZb

T[GkoBk ukj[zdk jK fe ;]Fhns pDdh j?. fJ; s'I th

j'o ft;Eko ftu ejhJ/ sK fJj y[odh, N[ZNdh j?.

pDB d/ Bkb-Bkb pdbdh th j?. fJ; XkoBk ftu

e'Jh skes BjhI fe fJj gZeh pD rJh j? s/ j[D pdb

BjhI ;edh.

s[;hI ed/ nkgDh F];hns ~ N[ZNd/-G[od/

wfj;{; ehsk j?< fJj pVk ;{yw fijk nfj;k; j?.

s[jkvk e'Jh ebk;c?b', jwT[wo, ;kEh d';s ftSVdk

j? iK s[;hI ftSVd/ j', s[jkvk wB T[dk; j' iKdk j?,

feT[I< feT[Ife e'Jh T[j ;]F i' s[jkvh ;]Fhns dk

fjZ;k ;h, d{o j' fojk j?. fe;/ j'o B}dheh, jowB

fgnko/ dk fJ; d[BhnK s'I ftdk j'Dk, fe;/ ~ fezBk

s'Vdk j?< n;hI fBokFk d/ jB/o/ ftu ub/ iKd/ jK.

t?;/ th ne;o n;hI efjzd/ jK, ‘w/ok wB s'V #sk nZi

T[; B/ iK nZi cbK nfXnkge s'I w/ok Go';k ysw j'

frnk.’ don;b fJj ;kvh F];hns ftu so/V jz[dh

j?, fJj ;kvh ;]Fhns dk G[o ikDk j?. fco j"bh j"bh

n;hI T[; dh w[ozws tb tXd/ jK. ;kvh F];hns

pDh, fco N[ZNh, G[o rJh s/ n;hI w[ozws th ehsh.

id'I n;hI nZi pj[frDsh ftu fBokFk-T[dk;h

dh rZb eod/ jK, s[jkv/ fujo/ dh o"De dh rZb eod/

jK sK n;hI G[oh j'Jh F];hns dh rZb eod/ jK. fJj

G[oBk, w[ozws dh jZd ftu j?. N[ZNh F];hnsK ~ GoB

bJh, i'VB bJh, fJe tXhnk F];hns dh b'V j?.

id'I gfotko, ;e{b, ;wki, d/F ftu e'Jh F];hns

i'VD tkbh BjhI fwb ojh, s'VD tkb/ fwb oj/ B/ sK

fco F];hns j"bh j"bh N[ZNdh j'Jh yzvo pD iKdh j?,

y'ybh j' iKdh j?. F]; j[zdk j? iht ftfrnkBe

F];, s/ j[D T[; dh ukbe Fesh rkfJp j[zdh j?.

F];hns d/ N[ZND-pdbD d/ gZy ~ ikBDk, fJ; rZb

s'I th wjZstg{oB j? fe F];hns ~ Bt/I Yzr Bkb

T[;kfonk ik ;edk j?, fJ; ~ pdbDk nkgD/ jZE

ftu j?. fJj ;kvh nkb/-d[nkb/, ;k~ fwbD tkb/

b'eK Bkb ;zGt j[zdk j? s/ fJj fwbDk-i[bDk, ;koh

T[wo ikoh ofjzdk j?. fJjh jkb F];hns pko/ j?. fJE/

fJj rZb tyoh j? fe n;hI fJj Xko bJhJ/ fe j[D eh

eoBk j? pdb e/, pj[s ;wK NZg frnk, j[D pkeh th

b`x ikt/rk.

w?~ fJe B"itkB, seohpB 27-28 ;kb dk

fwfbnk, T[dk;-fBokF. efjzdk, ‘nZXh T[wo w[Ze rJh

j?. fezBh e[ T[wo j? nZi ebQ.’ ;k~ fJ; gZy'I th G[b/yk

j?. T[wo n";sB 70 ;kb j?. 27-28 ;kb ftu, w?I

g[ZSdk, s[jk~ nkgD/ pko/ ;wM ed'I nkJh j?< fJjh

e'Jh 4-5 ;kb gfjbK. s[;hI nkgDh ;'u Bkb ni/

w;K 5 ;kb fpskJ/, s[;hI seohpB 40 ;kb j'o

fpskD/ jB, fBokF j'D tkbh rb BjhI j?.

F];hns T[;koh d/ fJ; gZy ~ fJE/ ;w/Nd/ j'J/,

fe fJ; ~ pdfbnk, ;'fXnk, ;ztkfonk ik ;edk j?.

s[;hI T[wo d/ fi; gVkn s/ gj[zu/ j', s[;hI nkgDh

F];hns ~ ftuko e/, ftFb/FD eoe/, fJ; ~ uzr/ok

pDk ;ed/ j'. s[;hI fJ; d/ :'r j'. j[D s[jkv/ ftu

nkgDk okj-d;/ok pDB dh ;woEk j?. fJ; ;woEk

dh gSkD eoBk jh ;t?-u/sBk j?. fJE/ w?I fJ; gZy s'I

ikD{ eotk fdnK iK fJFkok eoBk ukj[zdk fe ;wki

ftu n;ktKgB j?, Bkpokpoh j?, nwho-rohp dk

gkVk j?. fJj Bkpokpoh ns/ nwho-rohp gkV/ d/ j'o

nB/eK gqGkt B/, gVQkJh jkf;b Bk eo ;eDk fJe

nfjw gZy j?. fJj ;ko/ F];hns T[;koh Bkb i[V/

wjZstg{oB gZy jB. fJBQK d/ ft;Eko ftu Bk iKdk

j'fJnk, fJE/ we;d j? fe s[;hI nkgDh fJ; T[wo dh

skes ~, fJ; gVkn dh ;woEk ~, nkgD/ Yzr Bkb

fJ; sohe/ Bkb T[;ko', fi; d/ bJh s[;hI fsnko th

j', ekpb th j', sK i' ;fEsh tZX s'I tZX ;kthI j' ;e/.

Y

Page 12: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (12) iBtoh-wkou 2012

okj/ okj/ iKfdnK Xh B/ nkgDh wK ~ ;tkb

ehsk, ‘Bh wK! ehjd/ rÿ ’u eh gkfJnk<’ wK nZr'I

efjzdh, ‘J/j' fijhnK d/ rÿ ’u J/j' fij/ Jh jz[d/ nk.’

gzikph fJ; ;w/I eJh c'eN eowK ’u c;/ j'J/ jB,

BfFnK ’u, wkVh f;nk;s ’u, c?FB-gq;sh ’u, c}{b

dhnK o;wK ’u, p/b'V/ MrfVnK ’u s/ tZvh gZXo ’s/

tfjwK GowK ftu thHHHH. wZeVh nkg/ ikÿk sD e/,

fco T[;/ ’u Jh c;h b^sK pkjtK wkodh ]sw j' iKdh

j?. nZi gzikphnK dk th fJj' jkb n?.

nkgD/ w[Zy ftF/ tZb nkJhJ/ sK gfjbk ;tkb fe

tfjw-Gow eh jB< fJ; dk ;gZFN fijk T[¦so

Grs epho ih d/ c[owkD s'I fwb iKdk j?L

wkXt/ fejk ejhn? Gqw n?;k>

i?;k wkBhn? j'fJ B s?;k>

(;'ofm epho, gzBk 657)

Gow eh j?, i' wzB oj/ jK T[j j? BjhI. fJj

f}nkdkso wB dh ebgBk, gquZbs b'e ftFtk;

nfrnkBsk s/ fJ; s'I g?dk j'fJnk vo j?. fit/I jB/o/

ftu oZ;h ~ ;Zg ;wM b?Dk, oks d/ jB/o/ ftu ntkok

vzro d/y e/ G{s gq/s dh ebgBk eo b?Dh, fe;/ Gb/

g[oF d/ neko ~ th u'o vke{ ;wM b?Dk, nkgD/ g?o

d/ yVke s'I nkg vo ikDk. Gkt tfjw iK Gow fJe

jB/ok j?, nzXeko j?. fJ; ~ ;z;koh sb ’s/ efj bU

fe nfrnkBsk j?. T[go'es ;G vokT[DhnK t;sK

ukBD ftu iK fdB t/b/ BjhI vokT[IdhnK sK ;gZFN

j' frnk fe ukBD iK o'FBh frnkB dk gqshe j?.

j[D d{ik ;tkb j? fe fiBQK-fiBQK GowK s'I

gzikph b'e vod/ jB, eh fJj Gow n;hI g?dk ehs/

jB< pj[s ;ko/ tfjw-Gow sK ;kv/ ;kfonK d/ iBw

b?D s'I gfjbK th gzikphnK ftu w"i{d ;B.

d{i/ ;tkb dk itkp fJj j? fe jo fyZs/ d/

;fGnkuko ftu nB/e soQK d/ tfjw-Gow jz[d/ jB.

tes Bkb e[M e[ ;wki SZvdk iKdk j? ns/ eJh Bt/I

th Fkwb j' iKd/ jB. gzikp d/ fyZs/ dh rZb eohJ/ sK

S'Nh fijh x[zvh ;kv/ eJh GowK dk jb eo fdzdh j?.

gzikp ftu jh Sgko d/ w/b/ ’s/ ;ZgK dh g{ik jz[dh j?,

tfjwK-GowK #u c;/ gzikphvkH fJzdoihs f;zx r'r'nkDh

nkw fgzvK d/ b'e ;Zg wko fdzd/ jB s/ Ffjoh b'e

d/tsk ;wM e/ wZEk th N/e fdzd/ jB. Gkt/I nZi nB/eK

Nkg{nK ftu fJj ;Zg ykD tkbh t;s{ th ;wfMnk

iKdk j?. fJjBK ftu'I |bs e"D j?< ;fGnkukoe s/

;wkfie B[es/ s'I e'Jh th |bs BjhI j?. ;kfonK dk

Gow tZy-tZy j?. fJ; Gow ~ frnkB d{o eo/rk fe

fJjdhnK gZuh ;" ikshnK jB s/ fJjBK ftu'I gzi-

d; gqshFs ;Zg }fjohb/ jz[d/ jB. r[Zrk g{iDk fwZE

eEk s/ tfjw j?. }fjohbk ;Zg vzr wkoB'I pki BjhI

nkt/rk. fJj~ wZE/ N/eD dh b'V BjhI. u{j/,

feobhnK, wZyhnK, wZSoK dh soQK fJj th fJe iht

j?.

tfjwK-GowK dh i/eo gzikp ftu frDsh eohJ/

sK pj[s ]soBke j?. wzrb, tho, FBh, gzueK,

;okX, j'bhnK, ;{oi rqfjD, uzdowk rqfjD, fEsK,

tko, gKX/ gZsohnK, izso-wzso-szso, Xkr/-sths,

N{Dk-NkwD, ekbk fJbw, fdFktK d/ Gow, wZE/ b^rD

d/ Gow, fpZbh okj eZN rJh, e[Zsk ezB fcNe frnk,

b`podko-gzvs-M'Nk b^r frnk, ykbh xVk N'eok

wZE/ b^r frnk, ;{se-gkse s/ fJ; s'I f;tk iBw

;z;eko ;w/I, ftnkj ;z;eko ;w/I, fwqse ;z;eko ;w/I,

fco epoK-wVQhnK dh g{ik, iht izs{nK s'I b? e/ G{s

gq/s nkfd GowK dk Gzvko Gfonk j?.

i/ v{zxk nfXn?B eohJ/ sK GowK d/ g?dk j'D fgZS/

fszB gqeko dhnK FeshnK ezw eodhnK jB. gfjbk

g[ikoh tor i' b'eK ~ vok e/ nkgDk jbtk wzvk

ubkT[Idk nkfJnk j?. fijBK dk gZek fwFB, ‘o'Nh

ykT[ FZeo Bkb-d[BhnK b[^N' weo Bkb’ ;h s/ j?. d{ik

ekoB ;fGnkukoe gqGkt j? Gkt fe fe;/ fyZs/ d/ b'e

fJ; fgZS/ f;Zfynk iK n;b ekoB sK G[Zb u[Ze/ jB go

nZyK whu e/ fpBk dbhb s'I wzBh ik oj/ jB. shik jo

fys/ d/ ftneshrs s/ fJbkekJh gqGkt th jB fit/I

y/sK-pzB/, SZgV, FwFkBxkN, nze, ;EkB nkfd.

gzikp dh rZb eohJ/ sK fJE/ jo S'Nk pZuk e'e'

iK wkT{I dk BK b?D ’s/ vodk j? iK vokfJnk iKdk

j?. id T[jh pZuk f;nkDk j' iKdk j? sK T[;~ ;wM

Page 13: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (13) iBtoh-wkou 2012

g?Idh j? fe ‘e'e'’ sk rkbVQ ~ efjzd/ jB s/ ‘wkT{I’

nkw s"o ’s/ fpZbh ~ fejk iKdk j?. rkbVQ s/ fpZbh

e'Jh vokT[D tkb/ iht BjhI jB, go e'e' s/ wkT{I

Fpd pZfunK ~ vokT[D bJh tos/ iKd/ jB. fJ;/

soQK gzi e[ ;kb dk pZuk fpZbh s'I voB'I jN iKdk j?

go gzdoK ;'bQK ;kb dh T[wo/ T[j J/;/ d/ okj eZND s'I

voBk F[o{ j' iKdk j? feT[Ife gzikph ;fGnkuko ftu

fpZbh dk okj eZNDk nF[G wzfBnk iKdk j?. fJj F[G-

nF[G j? e[M BjhI go jo fyZs/ d/ b'eK B/ nkg'

nkgDhnK ;'uK s/ ;wki #u xNhnK xNBktK ~ w[Zy

oZy e/ fwZE }o{o fbnk j?. Gkos ftu nopK o[gJ/ dk

bkNohnK dk Xzdk, N/t/, wzBsK wBkT[IsK s/ ;[ZyK

bkj[D dk tgko fJjBK ;'uK d/ ;jko/ uZb fojk j?.

j[D nrbk ;tkb j' ;edk j? fe J/B/ tfjw-

Gow :edw sK BjhI gquZbs j'J/< fpbe[b ;jh j? fe

fJjBK d/ gogZe j'D ftu b`pk ;wK b^rk j? s/ ikDr/

th j"bh-j"bhHHH. ftneshrs s/ ;w{je Gow b``p/ ;w/I

’u gZed/ jB. ghVQh-do-ghVQh fJjBK ~ y[oke fwbh

j?. frnkB o{gh ukBD Bkb fJj d{o j'Dr/.

j[D fJjBK d/ fJbki tZb nkJhJ/ sK r[opkDh

ftu fJjBK dk ;G s'I tZvk fJbki j?. ;qh r[o{ BkBe

d/t ih B/ id d[BhnK dk GowD ehsk sK T[jBK

Gkosh s/ ftd/Fh ;fGnkuko ~ B/V/ j' e/ ikfDnK.

d;K ikfwnK ftu BkBe i's frnkB d/ gqekF okjhI

nfrnkBsk d/ jB/o/ dk fJbki eodh j?.

i/ ‘;" jZE oZ;k f;o/ s/ rzY’ tkbh rZb eohJ/ sK

f;Zy ;wki sK r[o{ ;kfjpK B/ w[od/ g{iD s'I, w[od/

fynkbK s'I s/ w[ofdnK d/ G? s'I fuo'eDk jh w[es

ehsk j'fJnk j?. feT[Ife n;hI fJe nekb d/ g[ikoh

jK s/ T[j Fesh fBoGT[ s/ fBot?o j?. f;Zy ;wki

bJh r[opkDh s'I tZvk e'Jh wzso BjhI j' ;edk. gqgZe

fJokd/ s/ fdqVQ ftFtk; dh ;wki ftu ewh }o{o

B}o nkT[Idh j? fe c}{b d/ tfjwK GowK dh ;ZukJh

~ e[M fjZ;k ;wM BjhI ;fenk. r[opkDh ftu nfij/

c'eN eowK ~ gkyzv eow efj e/ ;k~ ;[u/s ehsk j?.

;qh r[o{ BkBe d/t ih c[owkT[Id/ jB fe szso-wzso

fij/ gkyzv ~ n;hI e[M BjhI ikDd/ feT[Ife gowkswk

dk Bkw ;kv/ fjod/ ftu j?.

s`s[ wzs[ gkyzv[ B ikDk okw fod? wB[ wkfBnk>

(;{jh wH 1, gzBk 766)

gkme bJh fJj ikDBk th }o{oh j? fe izso-

wzso-szso ftZfdnk eh j?< GkJh ekBQ f;zx BkGk ih

B/ wjkB e'F ftu fbfynk j?, ‘izso j? N{Dk, wzso

fe;/ ekoi f;ZXh bJh igD:'r Fpd s/ ‘szso’ N{Dk

NkwD eoB dh gqfefonk j?. fJ;/ ~ Gkos ftu ekbk

fJbw fejk ikdk j?. ekb/ fJbw dhnK g[;seK

fBo'b jk;'jhDhnK eftsktK jB. gzuw gksFkj ih

B/ r[opkDh dh wfjwk s/ ;otT[¦usk ~ dZ;fdnK

;wki ~ ikros ehskL

okw Bkw i' iB ig? nBfdB[ ;d ikr?>

s`s[ wzs[ Bk i'jJh fss[ uky B bkr?>

(fpbktb wH 5, gzBk 818)

fJ;/ dk G/d d;w gksFkj ih B/ ikg[ ;kfjp

pkDh ftu y'fbQnk j?L

Bw' wzsq wzs`q> Bw' i`sq i`s`q>

Bw' fJ;N fJ;N/> Bw' s`sq s`s`q> (ikg[ ;kfjp)

gzikphnK ftu fJe j'o ]soBke g{ik j? epoK

wVQhnK ’s/ Fokp ns/ d[ZX yho dhnK ;[ZyDK. BF/VhnK

s/ tgkohnK B/ BfFnK T[¦go Xkofwe wzBsK wzBkT[sK

dk b/pb bk e/ nkgDk |bpk gk fbnk j?.

pdfe;wsh fJj j? fe B^p/ gqshFs f;Zy ;wki fJ;

Gow gkyzv ftu T[bM frnk iK T[bMk fbnk j?. r[o{

;kfjpK dk c[owkD j?L

d[fpXk B gVT[ jfo fpB[ j'o[ B g{iT[ wV? w;kfD B ikJh>

fsq;Bk okfu B go xfo iktk fsq;Bk Bkfw p[MkJh>

(;'ofm wH 1, gzBk 634)

fJ;/ ;zpzXh d;w/F fgsk ih dk T[gd/F j?L

g{oB gq/w gqshs ;i?, pqs r'o wVh wN G{b B wkB?>

(d;w rzqE, gzBk 712)

iK i' jo o'} n;hI ;PZ:/ gVQd/ jK sK ;k~ p[ZsK s/

fwqseK dh g{ik eoB s'I ;ysh Bkb tofink j?L

e'T{ p[skB e' g{is j? g;[ e'T{ fwqskB e' g{iB XkfJU

e{o fWnk T[ofMU ;G jh ir ;qh GrtkB e' G/d[ B gkfJU>

(sPgq;kfd ;PZ:/, gksH 10)

fJ; ftu ;okX, fwqse d/ Gow, epoK, wVQhnK,

o'v/ Fkj, ekb/ wfjo, ekbk ;zfxnk s/ T[; ;G ;EkB

nk iKd/ jB fiE/ fiE/ d[ZX, yho, Fokp, pZeo/, SZso/

uVQkJ/ iKd/ jB. fJj thuko eoBk pDdk j? fe fJj

;koh g{ik dh ][oke gzi G{se ;oho dh ][oke j?, fJj

nkswk dh ][oke BjhI j?. F{ro o'r Bkb wo/ j'J/

Page 14: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (14) iBtoh-wkou 2012

p}[or d/ ;okX th yho eVkj s/ b^v{ ib/phnK Bkb

jh ;zg{oB ehs/ iKd/ jB. i/eo fJj ;kok e[M w[od/

iht se gj[zudk j? sK fco fJj g[zB dk ezw BjhI ;r'I

gkg j? feT[Ife yzv ykDk nfij/ p}[orK bJh }fjo

;wkB j?.

fJ; ;w/I gzikp ftu eo'VK o[gJ/ dk tXhnk

tgko Gow gkyzv d/ BkT[I ’s/ uZb fojk j?. N/t/,

gZsohnK, wzrbhe, F[G-nF[G, wj{os, brB, rqfj

ukb nkfd phwko wkBf;esk bJh p'M jB ns/ F?skB

wkBf;esk bJh p'M/ (i/pK) GoB dk Yzr jB. J/E/

Gkt/I ;[nkj dhnK g[VhnK t/u bT[, ekb/ Xkr/ t/u

bT[, SZgVK dk gkDh, johnK bkuhnK, Bkohnb, fJj

;G w'Nk g?;k fdzd/ jB. iK fco ;" dk fuwNk s/ gzi ;"

dk Y'b b? bT[, wzrb-tho u"Ieh bkT[Dh F[o{ eo fdT[

sK wkBf;e o'rhnK dk xkNk BjhI j?.

nzs ftu fJe rZb fXnkB wzrdh j? fe ;kv/

;wki ftu wB'-Fesh, wB'-o'r, wB'-fteko nkfd

pko/ e'Jh rzGho ikDekoh BjhI j?. wkBf;e o'rhnK ~

n;hI G{s-gq/s fuzpVBk, e[M ehsk eokfJnk, p[oh

SkfJnk nkfd dk Gow gk e/ EK EK bJh fcod/ jK.

gzikp dh nkpkdh 2011 dh iBrDBk nB[;ko d'

eo'V ;skjm b^y j? s/ gzi ;kb gfjbK dh fog'oN

gVQhJ/ sK gziskbh b^y d/ eohp fJeZb/ gzikp ftu

wkBf;e o'rh jB. S'N/ fij/ ;{p/ ftu gzikj b^y b'e

wkBf;e o'rh j'D sK s[jk~ jo n?o/-r?o/ ;EkB ’s/ th

GhV fwb jh ikt/rh.

sZs;ko ’s/ nkJhJ/ sK wB[^y Fpd wB s'I jh

pfDnK, ‘wB tkbk, ;'u tkbk, neb tkbk.’ fJ; d/F

ftu sB d/ gfjokt/, ][oke s/ o'rK pko/ ;kvh seVh

gj[zu j? go wB d/ fFzrko, ][oke s/ o'rK pko/ Bkwkso

fijh ikDekoh j?. fi; ;wki ftu nB/e Gow-

gkyzv jB, T[E/ fJ; soQK d/ b'eK d/ wB dk fFzrko s/

][oke th Bht/I gZXo dh j?. fJjBK d/ fJbki bJh jo

wK-pkg, nfXnkge, gqukoe, b/ye, rzqEh, iE/pzdh

dk frnkBtkBk j'Dk }o{oh j?. ;kv/ d/F ftu

pj[frDsh phwkoh dk BjhI, ;r'I b^SDK dk fJbki

ehsk iKdk j?. fJ;/ bJh o'r tXd/ ik oj/ jB.

fJ; d/ bJh ;t? u/sBk (nkg/ dk frnkB) ;t?

fuzsB, ;t? ftFtk; j'Dk nfs }o{oh j?. wB dh

szdo[;sh bJh f;Zy ;wki pkDh gVQ/ s/ Go';k th oZy/.

jo ;wZf;nk ~ sfj se ikDB dh e'fFF eo'. uVQdh

ebk tkb/ fynkb, nkFktkdh B}ohnk, ;opZs d/

Gb/ tkbh ;'u wB[^y ~ uzrk pDkT[Idh j?. p/b'V/ Fze/,

fuzsk, Jhoyk, d[fpXk ;G Yfjzdh ebk tZb b? iKd/

jB. d;K Bj[znK dh feos eoBh s/ o[M/tK }o{oh j?.

fiE/ ik e/ ;kvhnK ;kohnK e'fFFK, jhb/ t;hb/ jko

iKd/ jB T[E/ GkDk wzBDk wB'ftfrnkBe nkXko th

j? s/ r[owfs gq/oBk th fJj j?. tfjw-Gow

;fGnkukoe fgS'eV s'I b? e/ ftneshrs ;'u d/

p/b'V/ vo jB. vo ed d{o j'Dr/, fJ; dk T[¦so r[o{

;kfjpK B/ r[opkDh ftu fdZsk j?L

fiB fBoGT[ fiB jfo fBoGT[ fXnkfJnk ih

fsB ek GT[ ;G[ rtk;h> (nk;k wH 4, gzBk 11)

id vo ofjs gqG{ dk Bkw btKr/ sK vo d{o

j'Dr/. r[o{ ek frnkB nfrnkBsk d/ jB/o/ ~ d{o

eo/rk.

fiT[ nzX/o? dhge[ pkbhn?

fsT[ r[o frnkfB nfrnkB[ sikfJ>

(f;oh okr[ wH 3, gzBk 39)

fit/I jB/o/ ftu dhtk pkb bJhdk j? s/ T[j

ukBD jh ukBD eo fdzdk j?, fJ;/ soQK id r[o{ dk

frnkB j't/rk sK nfrnkBsk dk jB/ok nkgD/ nkg

d{o j' ikt/rk. fJjdk Gkt fJj th j'fJnk fe jB/o/

dh e'Jh j'Id BjhI pZ; ukBD dh |?ojk}oh j?. fJ;/

soQK nfrnkBsk dk jB/ok j? s/ gzikphnK ~ frnkB

o{gh dhge pkbD dh b'V j?.

;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ fJjBK puBK d/ Bkb

;wkgsh eod/ jK fe fJ; sB ~ Xhoi dk xo pDkT[

ns/ ftu p[ZX o{gh dhge ibkU. wB o{gh jZE d/ ftu

frnkB o{gh pYBh (MkV{) geV' s/ eksosk

(ekfJosk) dk fBezwk e{Vk j{zM e/ f;ZN fdT[. fJj

vog'eg[D/ dh SZN gzikphnK ~ ][d bkj[Dh gt/rh.

c[owkB j?L

Xhoi Xkw pBkfJ fJj? sB

p[fX ;[ dhge fiT[ T[finko?>

r:kBfj eh pYBh wBj[ jkE[ b?

eksosk e[stko p[jko?>

(;qh d;w rzqE, gzBk 570)

Y

Page 15: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (15) iBtoh-wkou 2012

B"itkBK dk ;wki ftu gqtkj eDeK d/ y/sK

tKr j?. eDeK ns/ XhnK-g[ZsoK d/ g{o, ihtB dk

;\o fBozso ikoh j?. phi ~ Bow y/s fwb/, fwZNh dh

r'd f;bQh s/ fB^xh j't/, g[zrod/ phiK ~ y[okeh sZsK

dh r[VQsh fwb/, gkDh ns/ ykdK ;w/I f;o fwbdhnK

ofjD. fJj fe;kB dk eosZt j?. B"itkBK ~ pugB

dk bkv fgnko fwb/, w[ZYbh f;Zfynk dk wkfXnw wK

p'bh j't/, nfXnkge d';sK, wkfgnK ns/ ofjpoK

dk ;[w/b j'D. uVQdh itkBh y/vK y/v, oZi e/ gVQ/,

Fkw se ;oho s/ wB d't/I EZe ikD, fdB fSgfdnK

jh fiZE/ p?mD T[E/ jh BhId nk ikt/. itkB j' oj/

ftukoK ~ ;kfjs dh nrtkJh fwb/, uzr/ ekfbiK

ftu gVQkJh j't/ s/ B"eoh iK ezw dh nk; pZM ikt/.

fJj eosZt wkfgnK, nfXnkgeK s/ gqpzXeK dk j?.

eDeK d/ y/s gkbD bJh e[dos s/ ekfwnK B/ n"y/

jkbksK ftu th nkgDk o'b ;\bsk g{ote

fBGkfJnk j?. go n;hI B"itkBK ~ bkv fgnko,

uzrh f;Zfynk, y/v, B"eohnK, ezw s/ ;/X d/D ’u'I p[oh

soQK T[esk rJ/ jK. x'o fBokFk d/ jkbksK ftu

n;hI T[BQK ~ T[BQK d/ ofjw eow s/ jh SZv fdZsk j?.

;wki d/ fBokFkiBw jkbks jh T[BQK dh nrtkJh

eoB b^r/ jB. gqqKs d/ w"i{dk ftZfdne, nkofEe s/

o[}rko d/ jkbks T[BQK s/ rzGho jwb/ eo oj/ jB.

T[j }ywh j' oj/ jB, fJBQk }ywK ekoB T[BQK ~

p[yko ofjD b^rk j?. w?I ;theko eodk jK fe fJj

fbys }ywK bJh wZbQw s/ p[yko T[skoB dh dtkJh

BjhI j?. B"itkBK Bkb fJj rZbK, T[BQK dk jkb

g[ZSD iK woh} dk wzik Skt/I eokT[D tKr jB.

e'Jh Fpd fe;/ sgd/ ;oho bJh m`Yh gZNh pD ikt/,

fJj ekdo dh ofjws j't/rh.

d/F dh tzv ;w/I w/o/ ukuk ih uZe B``po gzi ;"

gzskbh fibQk bkfJbg[o jkJh ;e{b d/ S/thI s/

nZmthI iwks d/ ftfdnkoEh ;B. T[BQK dk ek\bk

;sb[i feBko/ b[fXnkDk fibQ/ d/ fgzv tbQhg[o nk e/

o[fenk. fszB-uko fdB T[BQK wzr e/ o'Nh ykXh, c/o

wK B/ nzpK d/ o[ZyK EZfbUI nukoh nzp fJeZm/ eoe/

fB^e/ fB^e/ edw e'jK b`ph tkNr[ogqhs f;zx s{o

d'tK GoktK ~ fgzv ’u nzp t/uD G/fink. T[; B/

ghg/ ’u nzp gk e/ fgsk ih d/ f;o s/ oZytk fdZsk.

d'tK B/ fgzv d/ fszB-uko uZeo bkJ/ go e[ZM ftfenk

jh Bk. fJe n"os B/ g[ZfSnk s[;hI ehjd/ xo ikDk

j?< j'ek sK fdT[, s[;hI j'ek sK fdzd/ BjhI. T[; n"os

B/ ghgk f;o s'I bjkfJnk, S/ nzp oZy e/, eDe d/

dkfDnK dk fJe ezrDh tkbk rÿk; ukuk ih d/

gZb/ ftu gk fdZsk. dkD/ fdT[, nzp bT[, d't/I Gok

tkoh-tkoh p'bD b^r/. T[; n"os B/ fco ntk}

wkoh, dkD/ fdT[ BjhI p'bDk, s[jkv/ e'b nzp BjhI

nukoh nzp jB. pZ; fJzBk jh ej', nukoh nzp,

nukoh nzp. E'VQk j"bh s[o/, y[Zb/ p{fjnK nZr/ gb Go

o[eDk th j?. nZi ;k~ o[}rko jkf;b eoB bJh

j'ek d/Dk f;ZyDk gt/rk. fJj ;kvh pdfe;wsh j?

fe j'ek f;ykT[D bJh ;kv/ e'b T[; n"os tork

e'Jh jwdod s/ ofjpo BjhI j?. ;w/I dh fJj th wzr

j? fe n;hI b'V nB[;ko fgsk g[oyh XzfdnK s/ Fq/Dh

;z;ekoK d/ x/o/ u'I pkjo nk ikJhJ/.

T[¦Bh ;" u"ok;h dhnK bk; J/Iib; T[b`fge y/vK

bJh, nwohek dk nEbhN ekob b{Jh; d' ;kb

gfjbK jh g{oh fsnkoh ’u i[ZN frnk ;h. T[; dk e'u

rokT{Iv d/ ftueko yV iKdk s/ b{Jh; No?e d/ u"th

uZeo g{oh o\sko Bkb bkT[Idk. T[j nkgDk dw=]w

gZek eo b?Dk ukj[zdk ;h. fJe Fkw id T[j u"th

uZeo brk e/ nkgD/ e'u e'b o[fenk sK T[; B/

;tkb ehsk, eh fJj j' ;edk j?, nkgK ~ e'Jh th

w?vb Bk fwb/< e'u ~ r[Z;k nkfJnk, T[j w{zj'I e[ZM Bk

p'fbnk. T[; B/ ;Zi/ jZE dh gfjbh T[Irb f;o s'I dh

x[zwkJh s/ d't/I jZEK dhnK T[IrbhnK T[; dhnK nZyK

;kjwD/ c?bkn fdZshnK. T[; dk nkd/F ;h fe No?e

d/ d; uZeo j'o bkJ/ ikD. uZeo bkT[D s'I pknd

jf\nk j'fJnk b{Jh; g[ZSD b^rk, rbsh sK dZ;'

T[;skd ih. “t/y, fJj ;zGt j? fe nkgK pj[s

fwjBs eohJ/, go e[ZM th Bk fwb/, b/feB fJj ;zGt

BjhI fe nkgK e[ZM Bk eohJ/ s/ pj[s e[ZM fwb ikt/.”

T[; T[b```fge y/v w/b/ ftu ekb/ w'sh B/ ;'B/ d/ uko

Page 16: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (16) iBtoh-wkou 2012

srw/ fiZsD dk wkD jkf;b ehsk ;h. i/ nkgK

f}zdrh d/ fJwfsjkB d/ e[Zb B`po ;" wzB bJhJ/ sK

fwjBs s/ nkuoD, d't/I gZuh-gZuh B`poK d/ ;tkb

jB. s[;hI n"y/ jkbsK ftu th ;]s fwjBs eoe/

T[;skd dh u[Zg fijk e'Jh tZvk fJBkw jk;b efoT[.

fJe ;wK ;h id ;[B/j/ s/ fuZmhnK pj[s tZvh

y[Fh j'fJnk eod/ ;B s/ FZeo fxT[ ;G s'I fwZmh uh}

;h. ;zuko ;kXBK B/ gb'-gbh wB[^y ~ wB[^y d/ B/V/

eo fdZsk s/ BthB ;j{bsK B/ f}zdrh wkBD dh

j[;hB g/Fekoh ehsh j?. NhHthH u?BbK d/ d'-rkD/,

ykD-ghD s/ gfjBD dh fJFfsjkopk}h, FfjoK d/

wkÿ} dh ueku"IX s/ tZvhnK J/H;hH ekoK B/ B"}tkBK

d/ wBK nzdo ;j{bsK s/ y[FhnK d/ T[¦u/ fwnko ;?N

eo fdZs/ jB. go e/tb ;[y ;j{bsK rfDs d/ nze

f;\o tKr B/, i' f}zdrh dh fijVh th oew Bkb

r[Dk yKdhnK B/, T[; ~ f;\o eo fdzdhnK jB. fJj'

ekoB j? fe e[M b'eK e'b pj[s e[M j'D d/ pkti{d

th wkBf;e ;e{B T[BQK dk gZbk BjhI cVdk. fJZE/ jh

pZ; BjhI ;[Zy ;j{bsK tkbh f}zdrh dh fJ; b?n B/,

ihtB dh ukdo s'I fwjBs w[FZes ~ wbeV/ fij/

gk;/ eoe/ T[; EK s/ ewkJh d/ FkoN eZN s/ nf;ZX/

sohfenK ~ oZy fdZsk j?. Fsozi dh fJj y/v ;kv/

wBK nzdo eJh G[b/y/ gkT[Idh j?. don;b f}zdrh

jo pzd/ bJh c[ZbK dh ;/} BjhI j?, nkw pzd/ bJh fJj

wko{Eb dk ;\o j?. e'jK b`pk ;\o fiE/ d{o se

gkDh dh e'Jh nk; Bk j't/. fwjBs eofdnK ;k~

wkBf;e iZd' ifjd s/ ;ohoe eFNK u'I fJeZfmnK

r[}o ikDk ukjhdk j?. n;hI fwjBseF f}zdrh dh

jkwh GohJ/. s{Vh szd ;KG jkVQh t/u tZN e/, ;k~ T[j

y[Fh wkBD dk e'Jh jZe BjhI i' n;hI ewkJh Bk j't/.

G'iB s/ g?;k f}zdrh dhnK w[ZYbhnK b'VK jB,

go ;ZuhnK y[FhnK e[dos ~ wkBD ftu jB. s[;hI

e[dos ~ wkBDk, Xo/e d/ c[ZbK s/ oks dh okDh dh

y[Fp' oZp dh ;[rzfXs s/ fwZmh j'Id dk gqshe j?. gzikp

d/ b?Iv;e/g dk jo }ok ;[zdosk dk ndG[Zs Bw{Bk j?.

ekfbnK fjoBK pkrh uoBk yktD ~ s/o/ w'm pkio/,

nfijhnK gzeshnK u'I wkbt/ dh Xosh dk fuZso

T[efonk ik ;edk j?. ;kT[D dk wjhBK nzphnK dh

o[Zs, e'fJbK dh fwZmh ntk}, Fkw dk t/bk o[wedh

g"D, y[ZbQ/ n;wkB u'I wzvokT[Id/ ;[owJh pZdbK d/

N[ZeV/, d[nkpk f}zdrh dh w[jZps bJh }oy/} }whB

j?. wkMk r[o{nK gqsh nEkj ;fseko, d[ZX dhnK

v'bDhnK s/ GkJh bkb' d/ gq;kfdnK dk d/F j?. ;k~

T[j o[Zs b? dJhI w[Zb t/, fi; o[Zs id g?D egkjhI c[Zb

t/, t/ Xowh pkpbk. T[¦uhnK b`whnK NkjbhnK Jh

T[J/ ftu r[ioh dh ghIx t/ wkjhnk. B^ek SZv/ nZX?

Go/ fenko/ s/ po;hw phiD dh o[Zs. nkED dh ukj

ghD s'I pknd tZNK s/ w{bhnK s/ Fbrw bkT[D dk

t/bk, ;kv/ y{j s/ tZ;dk oZp Bh. s[;hI ewkd d/ g?oQK

u'I yVh gfjbk gkDh b^r/ eDe d/ y/s ~ rj[ Bkb

t/fyU. e'wb ebktK, d' Fpd nkgDh jE/bh s/ fby

b?D/.

;ohoe szdo[;sh s/ wkBf;e sk}rh bJh y/vK

dh j'Id sq/b d/ s[gfenK tKr j?. fB^ih e;os Bkb'I

jkeh, epZvh, tkbhpkb nkfd ;w{fje y/vK tX/o/

bkGdkfJe jB, e;os d/ Bkb Bkb fJj ;kv/ bJh

fwbtosB s/ ;dGktBk d/ g{oB/ th gkT[IdhnK jB.

fiw ebuo nsh o[ZM/ pzfdnK dh b'V ns/

FfjoheoD dh d/D j?. fiw u'I ehsh e;os ck;N

c{v tKr j? s/ y[Zb/ w?dkBK u'I y/vhnK y/vK uzB

ukBDh oks ’u'I u[ZbQ/ w{jo/ pfj e/ e[dos okDh jZE'I

c[be/ ykD tKr j?. s[;hI ;ktXkB ofjDk, ‘fiw

ikDk’ e'Jh e'v tov pDdk ik fojk j?. fJj

s[jkvhnK pkjtK s/ N?N{ T[eok e/ s[jkv/ ezBK ftu

w[oehnK th gkT[Idk j?. ;k~ Gko/ v"fbnK dh EK

buehb/ wBK dh b'V j?. nfij/ fdb dh b'V j? i'

fdB dk b`pk ;wK go/FkBhnK s/ ne/ftnK Bkb

y[Fh-y[Fh ofj ;e/. fizBh d/o se o[}rko BjhI

fwbdk T[Bh d/o s[;hI y/v w?dkBK, bkfJpo/ohnK ns/

Xkofwe n;EkBK ’u jh p?m/ ofjDk.

feskpK fiE/ ;k~ frnkB fdzdhnK jB s/

f}zdrh ~ o"uewJh pDkT[IdhnK jB, T[¦E/ ihtB

iku d/ g{oB/ gkT[D ’u th ;kfjs dk wjZstg{oB

o'b j?. feskpK ;kv/ ftjb/ ;w/I dh th ;[uZih tos'I

eodhnK jB s/ fpibh d/ ;oeN tKr ;k~ ;kofEe

ihtB d/ eJh gfjb{nK Bkb th i'VdhnK jB.

feskpK ;kvk x/ok ftFkb eoe/ ;kv/ yzGK ~ c?bkn

fdzdhnK jB, fiE'I wB[^y T[vkoh bk e/ fes/ th gj[zu

Page 17: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (17) iBtoh-wkou 2012

;edk j?. gZSwh w[beK d/ b'e No/B dk ;\o eod/,

feskpK s/ o;kfbnK ~ fNeNK s'I tZX fFZds Bkb

;zGkb e/ oZyd/ jB. T[BQK dk ;N/FB Gkt/I nZm fwzN dh

d{oh s/ j't/, s/ ;hN Gkt/I Bk th fwbh j't/, T[j yVQ/

yVQ/ jh feskp y'b b?Id/ jB. fJe iK d' ;\/ eJh tko

g{o/ ihtB dk ;kE fBGk iKd/ jB. e/obk gqKs d/ b'e

nkgDh wks GkFk dhnK feskpK, wks GkFk ’u'I

so}wk j'JhnK s/ j'o GkFktK dhnK feskpK th

gVQd/ jB. go ;kv/ ftu ;kfjs gVQB dh pj[s jh

xZN o[uh j?. fgSb/ toQ/ w?~, y[Fh dh Gkb ftu,

v{zxhnK f;yoK, ebkwJh ihtB dh sKx, fiBQK

fd;zdfVnK d[ofws tzR? nkfd feskpK gVQB dk w"ek

fwfbnk. ;"D b^frnK s[;hI nkgD/ ;oQkD/ feskp

oZyDh, B?fse edoK ehwsK fJj fszB Fpd d{ih

jE/bh s/ fby b?D/.

fijVk GzrVk Bk gkt/ ekjdk rZGo{, fijVh

B^uDk Bk ikD/ w[fNnko BjhI. w?I rhsK dhnK

nfijhnK gzeshnK ns/ f}zdrh ~ wkBD d/ fto[ZX

BjhI jK. go nfijhnK gzeshnK ~ id f}zdrh dh

Xko s/ oZy e/ d/fynk iKdk j? sK fJj nZyo shbQk

shbQk T[¦v iKd/ jB. e[M gzeshnK w?fo} g?b;K ftu

f;oc w/} s'I vhHi/H se dk ;\o jh sfj eodhnK

jB. go s[;hI T[BQK gzeshnK ~ wZE/ Bkb bkT[Dk

fijVhnK feoshnK dh G[Zy s'I oZ} sZe dk b`pk ;co

sfj eo e/ nkJhnK j'D. Foxh t/b/ wkfgnK dk

nkFhotkd b? e/ F[o{ ehsk frnk fdB, f;oV dh

fwjBs s/ brB s'I pknd, dhftnK t/b/ sZe fe;/

;[nkDh tZb'I u{oh e[ZN/ ikD tKr, nfijhnK

gzeshnK u'I ou fwu iKdk j?, wfjow fdbK d/ wkjh

w'V/Irk ed w[jkoK.

s[;hI ;po, ;zs'y, ;XkoB s/ ;fjiwJh f}zdrh

dh gqshfBXsk eoBk. fgSb/ wjhB/ fWe/N ;z;ko eZg

d/ Gkos-gkfe F?wh ckJhBb w?u d"okB gkfe;skB

d/ r/Idpk} tjkp fonk} B/ Gkos d/ gzi u'Nh d/

pZb/pk}K ~ nkT{N ehsk, jo fteN b?D s'I pknd

T[jdk fttjko pj[s mozw/ tkbk ;h. gfjbh tko

T[; B/ rodB fgSKj ~ ;[ZN e/ y[Zb/Q n;wkB ~ rj[

Bkb sZfenk. d{ih tko yZpk jZE nkgDh Sksh s/

Xfonk ns/ ;Zi/ jZE Bkb jbek fijk dpkn

gkfJnk, shih tko T[; d/ e'b GZi e/ nkJ/ ;kEh

fyvkoh d/ f;o ftu bkv Bkb jZE c/fonk s/ id T[;

B/ :[toki ~ gfjbh jh r/Id s/ p'bv ehsk sK T[; B/

wZEk N/eD tKr nkgDk f;o Xosh wK d/ uoBK s/ oZy

fdZsk. y[Fh ;w/I ehsk frnk F[eokBk nrbh ;\bsk

dk BhIj gZEo pD iKdk j?. fvT{Nh ysw j'D s'I

pknd id w?I ;N/vhnw s'I pkjo fBefbnK sK B" d;

ekoK ’u ;tko thj gZuh B"itkB T[¦uh nktk} ftu

;NhohT[ brk e/ uheK wko oj/ jB. B"eoh d"okB w?I,

y[Fh ;w/I wB ’u'I nkJ/ T[Skb, ftjb/ ;w/I dh mhe

tos'I Bk eo gkT[Dk s/ wkV/ ;kE ekoB eJh

ftneshnK ~ f}zdrh dh YbkD s'I fsbe e/

ueBku{o j'J/ t/fynk j?. nkgK ;[yK ~ ;fjDK ns/

w[FebK ~ wkBDk f;Zy bJhJ/.

gZSw dk fJe ftdtkB ;w/I s/ f}zdrh dh

wjZssk do;kT[Idk efjzdk j? fe, “jo fdB fJe g{ok

ihtB j?, id ;{oi T[d? j[zdk j? T[d'I s[jkvk iBw j'

fojk j? s/ n;s j'D w"e/ s[jkvh w"s j' ojh j?.” fJ;

~ ;t/o/ T[¦mD s/ oks ;"D ;w/I Bkb th i'fVnk ik

;edk j?. ;[tZys/ T[¦m e/ ehsh uzrh F[o{nks nZXk

ezw w[ek b?D tKr j?. fdB dh ;wK ;koDh pDkT[Dk,

ykDk ykD fizBk jh }o{oh j?. nfij/ gzi ezw B'N eo'

fizBK ~ s[;hI fe;/ ehws s/ BjhI SZv ;ed/. o/vhT[ s/

N?bhth}B d/ uzr/ gq'rokwK Bkb i[V', rhs ;[D' s/

BkNe t/y'. s}op/eko ;]Fhns Bkb rZbpks

feskp gVQB tKr j?. ;wkfie ;wkrwK ’u nfij/

ftenshnK Bkb fJZeb/ rZbpks eoe/ T[BQK s'I

ihtB dh ;/X bT[. T[BQK dhnK rZbK ftu o"fuesk

wfj;{; eokT[. T[¦mD b^frnK fBwosk ;fjs g[ZS',

;o i/ fJ}kis j't/ s[jkvk ykDk n?E/ jh gk e/ fbnk

fdnK< ;"D b^frnK s[;hI fpskJ/ j'J/ fdB s/ Mks

wkfoT[, rzGho th j'fJnk ik ;edk j?, nkgD/ nkg ~

fMVeK wkohnK ik ;edhnK jB s/ nkgDk w'Yk th

Eg EgkfJnk ik ;edk j?.

fJe n"os dk gsh x'o Fokph ;h. S/ J/eV

}whB u'I id T[; dk nZXk J/eV }whB jh pkeh ofj

rJh sK T[j o[Z; e/ g/e/ ik p?mh. fszB wjhfBnK

pknd d't/I gzukfJsK B/ d' FosK s/ ;wM"sk

(pkeh ;ck ÔÜ #s/)

Page 18: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (18) iBtoh-wkou 2012

rZbpks fJe iohnk j? nkgD/ nkb/-d[nkb/ j'D

tkbhnK xNBktK ~ ;koEe Yzr Bkb dZ;D dk.

wsbp fe fJe fJj' fijh n]pko, go n;b ftu

n]pko Bk j't/.

rZbpks eoBh s/ gqGktFkbh p'bDk, fJe ebk

j?. fJ; ebk ftu wkfjo j'D bJh e[M :sB eoB/ g?Id/

jB. fJj th ;Zu j? fe eJh b'eK ~ iBw s'I jh p'bD

ftu todkB fwfbnk j[zdk j?. go io{oh BjhI j[zdk fe

fiBQK ~ iBw s'I p'bD dh ebk fwbh j't/, T[jh ngDk

gqGkt SZv ;ed/ jB.

rZbpks dk gqsZy iK ngqZsy o{g ftu th ;kvh

;ohoe fdZy ns/ ;oho dh ekoi gqDkbh T[¦go gqGkt

g?Idk j?. id'I e'Jh s[jkvh skoh\ eodk j? sK s[jkv/

fujo/ s/ y[Fh Mbedh j? ns/ e'Jh id'I wkV/ p'b p'bdk

j? sK w{zj r[Z;/ Bkb bkb j' iKdk j?. rZbpks eoBk

nkgD/ nkg ftu fJe pj[s tZvk j[Bo j?. B/sk ns/

nfGB/sk b'e nkw s"o s/ rZb-pks eoB ftu ek\h

ekpbhns oZyd/ jB ns/ fJj ebk b'eK ~ d{finK s'I

nbr ;\bsk dh BthI wzf}b se gj[zukT[D ftu

wdd eo ;edh j?.

ne;o d/fynk iKdk j? fe S'N/ FfjoK d/ pZu/, tZv/

FfjoK d/ pZfunK d/ w[ekpb/ rZbpks eoB ftu E'VQk

fijk fgZS/ ofj iKd/ jB. fJ; ekoB fe;/ EK s/ iBw

b?D ftu BjhI, ;r'I fJ; dh f;ybkJh ftu j?. fJ;

bJh E'VQk fijk fXnkB d/ e/ jo pzdk Bk f;o\ nkgDh

rZb mhe Yzr Bkb efj ;edk j?, pbfe ;kjwD/ tkb/

pzd/ dk B}ohnk th f}nkdk uzrh soQK ;wM ;edk j?

ns/ nkgD/ ftnefsst ftu fB]ko fbnk ;edk j?.

id'I n;hI th e'Jh tke p'bd/ jK sK n;hI FpdK d/

noE, Gkt ns/ fJokd/ ftu'I fJe iK fJe s'I f}nkdk

uh}K nkgD/ tke d[nkok gqrN eod/ jK.

uzrh rZbpks eoB dk sohek fJe soQK Bkb

fe;/ ~ wFj{o pDkT[D dh ebk j?. nZieb d/ :[Zr

ftu s[;hI nkgD/ nkb/-d[nkb/ d/fynk j'Dk fe i' b'e

fJ; ebk ftu wkfjo j[zd/ jB, T[jh pzd/ f}nkdk

;\bsk gqkgs eod/ jB ns/ fJj' fij/ b'e pV/ nkokw

Bkb ngDk ezw g{ok eo b?Id/ jB, T[BQK b'eK d/

w[ekpb/ i' rZbpks eoB ftu wkfjo BjhI j[zd/.

p'bukb dk Yzr ns/ F];hnswfB``do no'Vk

eJh tko rZbpks eoB d/ sohe/ s'I fJbktk

pfjD-yb'D dk th ek\h wjZstg{oB ;EkB j?, eJh

tko fJj sohek th b'eK s/ ek\h gqGkt SZv iKdk j?.

eko'pko ftu th rZbpks eoB dh ebk pj[s

wjZst oZydh j?. eko'pko irs ftu rZbpks dh ebk

dk wsbp s[jkv/ bJh ckfJd/ dk ;"dk j' ;edk j?. id'I

fe;/ ;wkB t/uD tkb/ Bkb tXhnk ehws s/ ;"d/ dh

e'fFF eod/ j' sK }o{oh j? fe rZbpks dh ebk ftu

s[;hI w[jkos jkf;b ehsh j't/.

fit/I fe nZiebQ d/ e'o; jBL n?wHphHJ/H, phHphHJ/H,

fJBQK ftu sK ‘ftT[gko bJh rZbpks’ dk ftFk jh

ftfdnkoEhnK ~ gVQkfJnk iKdk j?. fi; ftu

dZf;nk iKdk j? fe ekog'o/N ndko/ ftu T[BQK dh

rZbpks eoB dk Yzr fJj' fijk j'Dk ukjhdk j? i' fe

b'eK ~ ek\h ;w/I se gqGkfts eo/.

nkf]o ftu fJj' f;ZNk fBebdk j? fe ukj/ e'Jh

th y/so j't/ fit/I fe f;Zfynk ;z;EkB, eko'pko irs

nkfd jo EK rZbpks eoB dh ebk nkgDk gqGkt

gkT[Idh j?.

e[M rZbK ~ fXnkB ftu oZy e/ fJ; ebk ~

fBykfonk ik ;edk j? fit/I fe-

• gfjbK ;'u' fco p'b'. nkgD/ ftukoK ~ gfjbK jh

:'iBK pZX eo'. p'bD dh soshp pDkT[.

• ;G s'I io{oh rZb, ;kjwD/ tkb/ dh ;[D'.

• Bk sK f}nkdk s/i ns/ Bk f}nkdk j"bh p'b'.

fJ; o\sko Bkb p'b' fe ;kjwD/ tkbk s[jk~

;wM ;e/.

• B}oK M[ek e/ rZb Bk eo'.

• p'bD bJh ;G s'I wjZstg{oB rZb j?- nfGnk;.

ftjb/ p?me/ fJ; ~ tkoh tkoh d'jok e/ d/yDk

ukjhdk j?.

• nkgD/ ftu fJe ;'u oZy' fe s[;hI fJj eo ;ed/

j'. jw/Fk nkgD/ ftu ftFtk; ns/ eo ;eD dh

GktBk oZy'.

• uzrh rZb pks dk noE f;o\ p'bDk BjhI. s[jkv/

jkt-Gkt rZb d/ gzikj ch;dh s'I th f}nkdk

noE oZyd/ jB.

Y

Page 19: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (19) iBtoh-wkou 2012

w?~ :kd j?, w?I 12-13 ;kb dk j'tKrk, id'I

gfjbh tkoh Fokp dk ;tkd uZfynk. w/o/ ef}B dh

Fkdh ;h. ;ko/ gh oj/ ;h. w?~ th fejk frnk, @bk b?

fJe g?¦r.# fgsk ih B/ th e[M BjhI fejk. T[BQK dk

ws ;h, ‘e'Jh BQh fJe nZX/ g?¦r Bkb e[M BjhI j[zdk.’

T[BQK B/ fJe g?¦r dh fJ}kis fdZsh, go i' jb{Dk, i'

wkBf;e ;so s/ uzrk bfrnk, w?I d' g?¦r j'o gh

frnk. p; fco eh. Fokp sK xo/ gJh jz[dh. rkj/-

trkj/ o'Nh s'I gfjbK d' g?¦r brk b?D/. fco eg?;Nh

tXdh rJh. gh finkdk ikDh s/ p'sb ftu gkDh

fwbk d/Dk sK i' xofdnK ~ gsk Bk ub/ fe w?I

finkdk ghD br frnk jK.

ekbi ftu nkJ/ sK ro[Zgpkih ftu g? rJ/.

ekbi fJb?eFBK ftu yV/ j'J/. j'o ;kEh fwb/. Fokp

sK ghId/ jh ;h, nchw th yk b?Id/. nZstkd dk ;wK

nkfJnk. ekbi dhnK rshftXhnK ~ d/yd/ w?~

xofdnK B/ e?B/vk G/i fdZsk. T[BQK ~ vo ;h, w?I fJE/

n?t/I wkfonk ikT{I. e?B/vk frnk sK w?I g?qg (+1) gk;

;h. Bk e'b gVQkJh ;h, Bk e[M j'o s}opk. Bk B"eoh

fwbh, Bk gZe/ j'J/. w?I nwohek ubk frnk. T[E/

e?b/c'oBhnK dh fJe e[Vh Bkb ftnkj eotk fbnk.

T[j gfjbK jh E'V/-pj[s vor} b?Idh ;h, uo;-

rKik tr?ok. Fokp d/ Bkb fJj uo; tr?ok

fJ;s/wkb ehsh sK fwe;uo finkdk tXhnk

bfrnk. fJ; dk gqGkt tZX rfjok ;h. fco sK p;

e'ehB, eo?e, j?o'fJB, ;ko/ BF/ jh ehs/.

fJ; soQK BfFnK dh dbdb ftu c;dk frnk.

BfFnK ~ jkf;b eoB bJh, r?o-;wkfie Xzd/ th

ehs/. vor N?qfcfezr ehsh, bVfenK dh ;wrfb`r

ehsh, i/bQK ftu th rJ/. i/bQ jo EK ojh, fiE/ th

rJ/. EkJhb?Iv, e'ohnk, :{He/H, nwohek, e?B/vk.

eJh tkoh S[Nekok gkT[D ~ fdb eodk, go

BfFnK dh ieV fJj' fijh ;h fe p/p; j' iKdk.

e'ehB ns/ eo/e pko/ sK nfijh jkbs j? fe e'Jh

fBeb jh BjhI ;edk.

wB ~ wip{s eoBk jh fJe' fJe okj j?

gofwzdo f;zx frZb

fJ; p[okJh s'I tkg;h dk ;pp pfDnk id'I fJe

tkoh nwohek s'I e?B/vk ik fojk ;h. vor} dh j?th

v'} bJh ;h. rZvh ubkJh BjhI ik ojh ;h. N?qfce

tkfbnK B/ o'fenk, pVh p[oh jkbs, so/bhnK nkJh

ikD. bfrnk fe j[D BjhI pud/. fco fJe'dw

fynkb d{;o/ gk;/ ubk frnk fe i' BF/-dtkJhnK

w?I J/Xo s'I T[Xo b? ik fojK, fiBQK B/ w?~ popkd

ehsk j?, fJBQK B/ j'oK dk th fJjh jkb eoBk j?. fJj

mhe BjhI.

tkg; nwohek nkfJnk sK T[E/ fJe ek~B

pfDnk j'fJnk j? fe fi; th rqhB ekov j'bvo ~

r?o ;wkfie ezwK ftu gkfJnk frnk, T[; dk ekov

e?I;b j' ikt/rk. w?I tkg; nkfJnk, w/oh g[ZS frZS

j'Jh, w/ok g[okDk foekov th d/fynk frnk s/ w?~

i/bQ G/i fdZsk frnk s/ Bkb/ w?~ fJeZbk oZyD dh

fjdkfJs ehsh rJh. w?~ e?wfonK j/m oZfynk frnk

feT[Ife w/ok i/bQ dk foekov th yokp ;h. T[E/ ik e/

th nkgDhnK r?o-;wkfie ekotkJhnK, BfFnK

nkdh s'I Nfbnk BjhI ;h iKdk. go fJ; d"okB id'I

fJeZbk j' frnk s/ ;ko/ d';s, foFs/dko, fJE'I se

fe gsBh ;G j"bh j"bh d{o j' rJ/, fJe MNek fijk

bZfrnk. T[j sK ebuo jh nfijk j?.

fJ; d"okB, w/o/ w'r/ d/ fwZso, fi; Bkb ed/-

edkJhI rZb j' iKdh ;h, i;tzs pokV B/ w?~ g/qfonk.

Bkoe'fNe nBkBhw; dk fbNb/uo G/fink, Bkb/

fejk fe s{z ukj/ sK ;G mhe j' ;ed?. ek~B ftu'I

e[M ;"cN XkoktK b^G e/ w?~ e[M fjdkfJsK fwfbnK

s/ T[E'I S[ZN frnk.

w?I Xkofwe gfotko s'I j'D eoe/, fJ; s'I

S[Nekok gkT[D bJh nwohek d/ r[od[nkfonK ftu

frnk. go b^frnk fJE/ sK e[M th tXhnk BjhI. w?I

Jh;kJh, fjzd{, bkwk, ;{ch ;G gk;/ frnk, go fes'I

e'Jh okj BjhI b^fGnk. GZidk fojk. d/F pdb/, d';s

pdb/, fJE'I se fe ;'funk Ffjo, gsBh, nkbk-

d[nkbk pdb bJhJ/ s/ mhe j' iktKr/. go nkdsK

w?I fet/I u/sB j'fJnk

Page 20: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (20) iBtoh-wkou 2012

w{jo/ nk iKdhnK.

y[deFh dh e'fFF th ehsh. oZ;k b?e/ pkjo

doys b^G/. fes/ e'Jh Nkjbh-feZeo jh Bk fdZf;nk.

i' doys fdZ;/, T[BQK s/ oZ;k gk e/ ckjk BjhI ;h fbnk

ik ;edk. o/b EZb/ nkT[D bJh ;'funk. fJe tkoh

frnk th, go jhnk Bk j'fJnk. nrbh tkoh

;'funk, Fokp dh p'sb b? e/ iktK, Fokp gh e/

fjzws nk ikt/rh. Fokp ghsh go fco wB v'b

frnk.

nwohek dh i/bQ ftu nkJ/, e[M gq/oDk d';s dh

;h, Bkb jh T[E'I dk fJe rkov i' fJzvhnk x[zfwnk

j'fJnk ;h, efjD b^frnk, w?vhN/FB eo'. e[M T[; ~

y[d th nkT[Idk ;h s/ Bkb jh T[; B/ fJe ;?INo dk

gsk fdZsk.

w?vhN/FB d/ 12 ;N?g gq'rokw B/ g/qfos ehsk s/

Bkb jh nbe'jb nB'Bhw; iK Bkoe'fNe nB'Bhw;

tkfbnK dk ro[Zg th fwfbnk. T[E/ pj[s uzrk

bfrnk. T[BQK ftu J/Bh finkdk podoj[Zv dh

GktBk ;h fe bfrnk w?I J/Bk p[ok BjhI jK. fJ; soQK

brkt B/, w?vhN/FB B/ fJe rZb wfj;{; eotkJh fe

s?~ pdbDk gt/rk. pkjobhnK ;fEshnK ~

pdbDK n"yk j?. T[BQK ~ w'Vk BjhI fdZsk ik ;edk.

fco j"bh j"bh, y[d nkg jh, gfjbK Fokp s/ fco

j"bh j"bh uo;, rKik, ;w?e nkfd ~ SZfvnk.

pkoK ;kb j' rJ/ jB, fJ; s'I d{o j'J/. fJ; ftu'I

fBebDk pVk n"yk g?Ivk j?. BF/ eoB ~, fJE'I se

fe Fokp ~ th wB BjhI eodk, go i' wkBf;e

skes j'Dh ukjhdh j?, i' nkgD/ nkg s/ Go';k j'Dk

ukjhdk j?, T[j ni/ th g{oh soQK BjhI j?.

go jZb fJe' jh j? fe wB ~ wip{s eoe/, fJ;

;fEsh ftu'I, fJ; p/p;h ftu'I fBefbnk ik ;edk

j?. fJj ;zGt j?, e'Jh n;zGt BjhI j?.

Y

eokfJnk fe, nZXk J/eV }whB gsBh d/ Bkw

eotk fdZsh ikt/, nZi s'I T[j Fokp BjhI ght/rk

s/ gsBh s/ jZE BjhI u[Ze/rk. wjhBk b`x frnk,

}whB Bkw btkT[D tkbh d{o dh rZb. nkdsB

T[; d/ gsh B/ fJe Fkw Fokp gh e/ T[; Bkb

MrVk ehsk. nrb/ fdB ;[tZys/ T[m e/ T[; B/

pZfunK d/ w{zj s/ frZbk jZE c/fonk, T[; xo u'I

dkfDnK dhnK fszB w[ZmhnK u[zBh d/ bVQ pZXhnK.

d; s/ nZm tfoQnK d/ g[Zso s/ Xh ~ nkfynk fe

s[jkv/ jZE b[nk e/ dkD/ Bfjo ftu gk e/ nkT[D/

jB, “wzwh c/o }kdk gVQBk nkT{rk” pkbVh B/

T[BhIdo/ ’u'I jh ;[nkb ehsk, wK B/ jK ftu f;o

wkfonk. E'VQh d/o pknd jh T[; B/ XkoK tkb/ g[b

d/ j/mb/ gkf;T[I d't/I pZfunK ~ jZEK ftu cV e/

Bfjo ftu Skb wko fdZsh. ukj dh d[ekB tkb/

B/ fJe pZ; o'e e/ o"bk gkfJnk. ;" e[ whNo d/

ck;b/ s'I fJe ;tkoh B/ bVeh ~ Bfjo ’u'I pkjo

eZY fbnk. wzwh, thok efj e/ T[j gNVh gNVh

GZi gJh. s[;hI T[; pkbVh fizBk ;\o G"I e/ sfj

efoT[, T[; dh wK s/ tho dhnK bkFK SZsh

(;ck ÓÙ s'I nZr/)

xzfNnK pknd shj feb'whNo d{o ik e/ fwbhnK.

fJj ;\o s[o e/ sfj eoBk. fJj ;\o ;kv/ wBK

nzdo, FokphnK s/ BFJhnK tZb'I n"osK s/ ehs/

ik oj/ }[bwK dh s;tho T[eoB ftu ;kvh wdd

eo/rk. jbks ~ t/yfdnK i/ nZi n"os nkgDh

f}zw/tkoh s'I fgZS/ jN ikt/ sK gzikp dh Xosh s/

rod s/ rfjo d/ pZdb fdykJh d/Dr/. s[;hI

f}zdrh d/ d' T[u/ T[d/F fwZE bT[, n"os ~ nEkj

;fseko fdT[, BfFnK fto[ZX ikrqsh g?dk eoB

bJh jo ;zGt :sB eoBk. ;w{fje s/ tZv/ T[d/F

fwZED Bkb nkgD/ d[Zy S'N/ gqshs j'D brd/ jB.

T[go fby/ Fpd b'j/ dk dkB gkso jB. fJj

gzikp d/ jo u"Ie ftu fgnk j?, jo w'V s/, y/v

w?dkBK u'I ns/ ftZfdne ndkfonK d/ w[Zy

dotkf}nK s/ th, s[;hI o'}kBk fJ; dkB gkso

ftu e[ZM Bk e[ZM f;Ze/ ;[ZND dk :sB efoT[. fJBQK

f;ZfenK dh dkB gkso Bkb Neok e/ nkT[Idh

nktk} gzikp dk dod xNkT[D dh ;woZEk oZydh

j?.

Y

Page 21: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (21) iBtoh-wkou 2012

ize c{v iK ize ykDk iK ejhJ/ ck;N c{v, ekch

gqufbs toskok j' frnk j?. fJBQK BktK dk e'Jh gzikph

ftu BK ;kjwD/ nkT[D s'I gfjbK jh fJj fJ; BK Bkb

jh, fJj ;kvh ihtB F?bh ftu Fkfwb j' rJ/ jB.

fJj ykD/ w[Zy s"o s/ B"itkBK, feF'oK ns/ pZfunK d/

wBg;zd ykD/ jB. fi; th ;Bns B/ fJBQK ~ pk}ko ftu

T[skfonk j?, T[BQK ~ th fJj gsk j? fe pZfunK ~ fBFkBk

pDk e/, fJ; ftu gZe/ g?ohI yVQk j'fJnk ik ;edk j?.

ize c{v dh rZb, fJZE/ ftF/F s"o s/ T[GkoB dk

we;d j? fe fJBQK ykfDnK dk ;pzX fdb dhnK phwkohnK

Bkb j?.

s[;hI nzdkik brkT[ fe poro, j?Ipporo, gh}k,

cokJh fueB ns/ j'o fJ; soQK d/ ykD/ i' fe c{v u/B j/mK

w?ev'Bbv, gh}k jZN, ;Zpt/, e/Hn?cH;hH nkfd o/;N'o?INK

ftu fwbd/ jB, brGr tZv/ FfjoK dk fFzrko wzB/ iKd/

jB.

fJj cNkcN ykD/ (ck;N c{v dk gzikph BK) ;kvh

f}zdrh ftu nkJh jcVk-dcVh iK GZi-B^m dk th

gqshe jB. fJj ykD/ fJe jZE Bkb w{zj se gj[zud/ jB s/

d{;o/ jZE Bkb “b?g N'g” s/ nkgDh ekor[}koh fdykJh

ik ojh j[zdh j?. fJ; soQK p/u?Bh ftu ykD bJh ;"ykb/ eo/

iKd/ jB.

fJBQK d/ pko/ fJ; soQK dk gqrNktk j' ;edk j?, mhe

Bk br fojk j't/, go e[M e[ ftfrnkBe sZE sK T[Got/I

jB fe fJBQK ykfDnK ftu 30 ch;dh uoph j[zdh j?.

ekop'i th ;{yw j[zd/ jB Gkt fSbe/ s'I fpBK j[zd/ jB.

fJe nkw ykD/ dh g?fezr iK gb/N ftu seohpB 1200

e?boh} j[zdhnK jB (g{o/ fdB dh nZXh b'V) ns/ e?boh}

s'I f;tk j'o e[M th BjhI j[zdk Gkt yfDi, ftNkwB ns/

b'VhId/ g'qNhB.

fJBQK ykfDnK ftu 30% uoph (c?N) sK j[zdh j?, go

T[j fe; fe;w dh j?, T[j th gsk BjhI s/ Bkb jh fJBQK

ftu NoK; c?Nh n?f;v th j[zd/ jB. fJBQK sZEK d/ nkXko

#s/ jh efj ;ed/ jK fe fJBQK dk ;pzX Gko tXD (w'Nkg/)

Bkb j? s/ T[; s'I nrbk gVkn j?, fdb dhnK phwkohnK.

fJ; sZE dh fJe j'o nKeV/ Bkb g[FNh ehsh ik

;edh j? fe fdb dhnK phwkohnK j[D 35 ;kb s'I th EZb/

gj[zu rJhnK jB ns/ pZfunK ftu w'Nkg/ dh do ]so/ d/

fBFkB #s/ gj[zuh j'Jh d/yh ik ;edh j?.

fJ; soQK jh y{B d/ ;ot/yD ftu e'b?;No'b ns/

B"itkB ns/ ize c{vvkH fos{ dhgsh

f;js

b'n v?I;Nh bkJhg'gq'NhB (n?bHvhHn?bH) dh wksok th tZX

nk ojh j?.

ck;N c{v d/ BK s/ vZpk pzd c{v dh ;Bns th ekch

ftef;s j' ojh j?, fiE/ y[oke pBkT[D bJh ;wK Bk j'Dk

iK gsh-gsBh d/ ezw s'I EZe/ nkT[Dk s/ vZpk y'bQ e/ ;p}h

row ehsh s/ g/N Go fbnk dk ubB gqufbs j[zdk nk

fojk j?. fJ; dk jh o{g j? pZfunK ftu tZX fojk fug;,

e[oeo/ ns/ j'o nfij/ fbckc/dko ykfDnK dk o[MkB.

ekop'i ns/ c?N s'I fJbktk i' w[Zy s"o s/ fJzBK

y[okeh gdkoEK ftu B[e;kBdkfJe gZy j?, T[j j? fJBQK

gdkoEK ftu ;tkd bJh, ozr ns/ fdZy bJh s/ S/ wjhB/

iK ;kb se T[; ~ yokp Bk j'D bJh tos/ ikD tkb/

o;kfJDK dk.

fJ; dh fJe S'Nh fijh ;{uh fJ; soQK j?.

1H NkoNokihB L i' fe e'e ftu tofsnk iKdk j?

s/ fJ; Bkb s/}kph wkfJdk, f;o dod (fwro/B), dwk

nkfd j' ;edk j?.

2H ;B;?¦N :?b' L fJj ozr d/D tkbk o;kfJD th

NkoNokihB tork jh j?.

3H nwon?IE L ykD dhnK ns/ ghD tkb/ gdkoEK

ftu tofsnk iKdk j?.

4H fJzvhr' ekowhB L fp;e[NK ns/ fwmkJhnK ftu

tofsnk iKdk j?.

5H p?B}'fJe n?f;v L NwkNo dh uNBh ns/ ;'fJnk

;k; ftu tofsnk iKdk j?, i' fe B;K s/ n;o eodk j?.

6H w'B';'vhnw r[be'B/N L uhBh ykD/ fit/I

B{vbi, wBu{ohnB ftu tofsnk iKdk j? s/ Sksh ftu

ibD, fdwkr dh ;[;sh dk ekoB pDdk j?.

7H phHn?;HJ/H, phHghHNhH, phHthHUH L nkw s"o s/ e'e

ns/ j'o m`v/ ghD tkb/ gdkoEK ftu tos/ iKd/ jB.

fJBQK ftu ekch o;kfJD nwohek, :[o'g, Bkot/,

fcBb?Iv nkfd w[beK ftu p?B jB s/ ;kv/ w[be ftu

nkw tos/ iKd/ jB. fJ; s'I fJbktk fJBQK gdkoEK ftu

tos/ iKd/ Bwe ns/ fwZm/ dh tZX wksok, pb^v gq?Fo ns/

w'Nkg/ Bkb i[Vh j? i' fe nf;ZX/ s"o #s/ fdb dhnK

phwkohnK dk ekoB pDdh j?.

fJ; ;{uh s'I fJbktk ;kvhnK rbhnK ftu, o/VhnK

okjhI fte oj/ Fops, e[bchnK ns/ jbtkJh dhnK

fwmkJhnK bJh tos/ iKd/ ozr ns/ ;tkd, fJe soQK

}fjo jh jB. Y

Page 22: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (22) iBtoh-wkou 2012

ni'e/ ;zdoG

;{uBk nfXeko n?eN - 2005doFB f;zx ftodh

okFNo fgsk wjkswk rKXh ih efjzd/ jBL-

The Real Swaraj will come not by the acquisition of authority by a few but by theacquisition of capacity by all to resist authority, when abused.

;{uBk dk nfXeko n?eN 2005 okjhI ;oeko B/

T[go'es ftukoK ~ nwbh o{g fdZsk j?. ;{uBk

nfXeko n?eN ;zpzXh fJj fejk ik ;edk j? fe fe;/

th gpfbe nEkoNh d/ nfXeko y/so ftu iBsk d/

fjZs dhnK i' th ;{uBktK jB jo Bkrfoe ~ gqkgs

eoB dk jZe j?. fi; Bkb ;oeko d/ jo wfjew/ d/

ezwK ftu gkodoFsk ns/ itkpd/jh dh GktBk

T[ikro j't/rh. fJj n?eN 12 nes{po 2005 ~

bkr{ ehsk frnk. fJ; ek~B sfjs ;?INo ;{uBk

efwFB ns/ ;N/N ;{uBk efwFB dh ;EkgBk ehsh

rJh. jo wfjew/ d/ w[yh ~ gpfbe nEkoNh x'fFs

ehsk frnk ns/ gpfbe nEkoNh dh b'V nB[;ko

gpfbe fJBcow/FB nc;o ns/ ;jkfJe gpfbe

fJBcow/FB nc;o dhnK fB:[eshnK ehshnK

rJhnK sK fe ;{uBk ;jh Yzr Bkb fdZsh ik ;e/.

fJ; n?eN nXhB jo Bkrfoe i' e'Jh ;{uBk b?D dk

ukjtkB j't/, fbysh o{g ftu nzro/}h, fjzdh iK T[;

fJbke/ dh dcsoh GkFk ftu fB:ws gockow/ ftu

p/Bsh gZso b'VhIdh ch; 10 o[gJ/ dk fJzvhnB g';Nb

nkovo brk e/ ;pzfXs gpfbe fJBcow/FB nc;o

iK ;jkfJe gpfbe fJBcow/FB nc;o gk; iwQK

eok ;edk j? ns/ o;hd bt/rk. fJj doyk;s

;pzfXs wfjew/ d/ gpfbe ;{uBk nc;o ~ n?vo;

j'Dh ukjhdh j?.

fJ; doyk;s dk fBgNkok ;{uBk nc;o fizBh

S/sh j' ;e/, go fe;/ th jkbs ftu 30 fdBK d/

nzdo-nzdo fBoXkos ch; b? e/ d/D iK ekoB d; e/

p/Bsh ~ ngotkB eoB dk gkpzd j?. i/ ;{uBk dk

;pzX fe;/ ftnesh d/ ihtB ns/ ftnesh d/

;[szsosk Bkb j't/ sK ;{uBk doyk;s dh gqkgsh d/

48 xzN/ d/ ftu-ftu d/Dh ukjhdh j?. i/ fwZE/ ;w/I

ftu ;{uBk bJh p/Bsh s/ gpfbe ;{uBk nc;o

nkgDk c?;bk d/D s'I n;woE j[zdk j? sK fJ; ~

gpfbe ;{uBk nc;o tZb'I p/Bsh ~ fJBeko ;wfMnk

ikt/rk. fpB?eko ~ wzrh ;{uBk tk;s/ b'VhIdh ch;

d/Dh gt/rh, i' ftnesh rohph o/yk s'I Bhu/ jB e'Jh

th \h; BjhI bJh ikt/rh/

id'I fe;/ fpB?eko B/ shih gkoNh Bkb ;pzfXs

;{uBk bJh no}h fdZsh j't/ sK gpfbe fJBcow/FB

nc;o ;{uBk d/D s'I gfjbK shih gkoNh ~ fJ; pko/

fbysh ;{fus eo/rk ns/ T[; d/ ftuko ;{uBk d/D

iK Bk d/D dk c?;bk eoB tk;s/ fXnkB ftu oZy/rk.

i/ gpfbe ;{uBk nc;o fJj ;wM/ fe ;{uBK d/Dh d/F

d/ fjZs iK iBsk d/ fjZs ftu j? sK T[j sh;oh fXo ~

fco ;{fus eo/rk fe i/ T[j gpfbe fJBcow/FB

nc;o d/ fJ; c?;b/ fto[ZX nghb eoBk ukj[zdk j? sK

nghb eo ;edk j? ns/ wzrh ;{uBK d/ d/t/rk.

i/ gpfbe fJBcow/FB nc;o fpB?eko dh

p/Bsh ngotkB eodk j? sK T[j fJ; pko/ fpB?eko ~

;{fus eo/rk fi; ftu p/Bsh ngotkB eoB d/

ekoB, fwnkd fi; ftu nfijh ngotkBrh fto[ZX

nghb ehsh ik ;edh j? ns/ nghb nfXekoh dk

t/otk dZ;/rk. fJ; n?eN ftu e[M ;{uBktK dk

gqrNkT[ eoB s'I S'N th j? i' ;{uBK fi;dk gqrNkT[

eoB Bkb Gkos dh gqG{;Zsk, nyzvsk, ;[Zofynk,

;?fBe wjZssk, ftd/FK Bkb ;pzX iK ngokX ~

T[e;kT[D pko/ B[e;kB d/j j't/. T[j ;{uBk fi;dk

gqrNkT[ eoB pko/ fe;/ ndkbs iK fNqfpT{Bb B/

gqekfFs eoB dh wBkjh ehsh j't/. fJ; s'I fJbktk

fi; ;{uBk Bkb gkobhw?IN iK oki ftXkB ;Gk d/

ftF/F nfXekoK dh T[b`xDk, ftd/Fh ;oeko s'I

ftFtk; ftu gqkgs ehsh ;{uBK, ;{uBk fi; ftu

scshF dh gqfefonk iK e;{otko ~ frqcsko eoB

s/ T[;d/ fJ;srk;k eoB dh gqfefonk ftu nVuB

Page 23: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (23) iBtoh-wkou 2012

g?dk j't/, BjhI fdZsh ik ;edh. e?pfBN d/ g/go ns/

wzsohnK dh ekT{I;b, ;eZsoK ns/ d{i/ nc;oK d/

ftuko BjhI fdZs/ ik ;ed/.

fiZE/ ;{uBK dh gj[zu bJh fpB? gZso fJ; nkXko

s/ ykfoi ehsk frnk j't/ s/ fJj T[; ;pzX ftu j?

fi; Bkb gqrNkT[ eoB dh S'N fdZsh rJh j? sK fJ;

n?eN ftu fe;/ th rZb d/ j'D d/ pkti{d gj[zu

foekov d/ T[; Gkr se gqtkB ehsh ik ;edh j?,

fi; ftu nfijh e'Jh ;{uBk Bk j't/ fi;~ fJ; n?eN

nXhB gqrNkT[ eoB s'I S'N fdZsh iKdh j?, fi;~

n;kBh Bkb fBy/fVnk ik ;e/.

i/ e'Jh fpB?eko nkgDh p/Bsh gZso ftu do;kJ/

;w/I ftu e'Jh c?;bk gqkgs BjhI eodk iK gpfbe

fJzBcow/FB nc;o d/ c?;b/ s'I ghfVs j? sK 30 fdBK

d/ nzdo-nzdo nfij/ nc;o ~ nghb eo ;edk j?

i' fe gpfbe fJBcow/FB nc;o s'I o?Ie ftu

;hBhno j't/. d{ih nghb, c?;bk j'D s'I 90 fdBK d/

ftu-ftu oki ;{uBk efwFB gk; ehsh ik ;edh

j?. oki ;{uBK efwFB 90 fdBK dh fwnkd ;wkgsh

fgZS'I th nghb dh fJik}s d/ ;edk j? i/ T[j ;zs[FN

j't/ fe nghb eosk ~ T[fus ekoB eoe/ ;w/I s/

nghb eoB s'I o'fenk frnk ;h. fe;/ th nghb

dhnK ekotkJhnK ftu fJj ;kfps eoB dh

f}zw/tkoh gpfbe ;{uBk nc;o dh j't/rh fe T[BQK B/

fpB?eko dh p/Bsh ngotkB feT[I ehsh. oki ;{uBk

efwFB nghb dk fBgNkok 30 fdBK d/ nzdo-nzdo

iK tXkJh w[fBnkd i' fe 45 fdBK s'I Bk tX/, fij'

fijh ;fEsh j't/, ekoB fbysh o{g ftu foekov

eoe/ ehsk ikt/.

oki ;{uBk efwFB d/ nfXeko ftu fJj j? fe

1) fiZE/ gpfbe ;{uBk nc;o fB^:[es BjhI ehsk

frnk, ftneshnK s'I fFekfJs gqkgs eoBk.

2) i/ fe;/ p/Bsh eosk ~ ;{uBk s'I fJBeko ehsk

frnk j't/, ;{uBK dk fBFfus ;w/I s/ itkp Bk

fwfbnk j't/ iK gqkoEh ;'udk j't/ ukoi ehsh

ch; mhe BjhI j?, fdZsh j'Jh ;{uBk M{mh, nX{oh

iK r[zwokj eoB tkbh j?, nghb ;[BD dk

nfXeko j?.

3 gpfbe nfXekoh d[nkok fFekfJs eosk ~

fe;/ soQK j'J/ B[e;kB dh g{osh ti'I w[nkt}k

d/Dk fBFfus eoBk.

4) nghb ~ ngotkB¥gotkB eod/ ;w/I oki

;{uBk efwFB fFekfJs eosk ns/ gpfbe

;{uBk nfXekoh ~ nkgD/ c?;b/ pko/ B'fN;

d/t/rk. fi; ftu nghb dk nfXeko th j't/rk.

fiZE/ fe;/ fFekfJs iK nghb dk c?;bk eoB

;w/I oki ;{uBK efwFBo ~ fJj ;gFN j' ikt/ fe

;{uBk bJh fpB? gZso b?D s'I fJBeko ehsk j? iK

fBFfus ;w/I ftu ;{uBk w[jZJhnk BjhI ehsh rJh iK

ikDp[ZM e/ d[oGktBk Bkb ;{uBK bJh fpB? gZso b?D

s'I fJBeko ehsk frnk iK ikDp[ZM e/ rbs nX{oh

iK r[zwokj eoB tkbh ;{uBk fdZsh j? iK nfijh

;{uBk BFN eo fdZsh j? i' fpB? gZso dk ftFk-t;s{

;h iK ;{uBK d/D ftu fe;/ gqeko dh nVuB gkJh

rJh j? sK T[j fpB?-gZso gqkgs eoB s'I ;{uBk d/D

se 250¥- o[gJ/ gqsh fdB tZX s'I tZX 25000¥-

o[gJ/ sZe i[owkBk brkJ/rk. fJ; s'I fJbktk oki

;{uBk efwFB gpfbe ;{uBk nc;o fto[ZX T[;d/

bkr{ j'D :'r ;/tk fB:wK sfjs ekotkJh eoB dh

fFckoF th eo/rk. i' gpfbe ;{uBk nc;o fJ;

n?eN d/ pDkJ/ rJ/ fB:wK nXhB B/e Bhsh Bkb

e'Jh ekotkJh eo/rk T[; fto[ZX e'Jh w[eZdwk,

fJ;srk;k iK ek~Bh ekotkJh BjhI ehsh ikt/rh.

oki ;{uBk efwFB d/ rmB pko/ th dZ; d/tK fe

fJj oki ;oeko d[nkok r}N B'Nhfce/FB okjhI

ehsk iKdk j?. fi; ftu fJe uhc ;{uBk efwFBo

ns/ d; ;{uBk efwFBo j[zd/ jB. fJBQK d/ nj[Zd/ dh

;j[z rtoBo d[nkok u[ekJh iKdh j?. fJBQK dh

fB:[esh w[Zy wzsoh, fto'Xh fXo dk bhvo ns/ w[Zy

wzsoh tZb'I Bkw}d fJe e?fpBN wzsoh dh fFcko; s/

rtoBo d[nkok ehsh iKdh j?. ;/tk dh fwnkd 5

;kb iK 65 ;kb dh T[wo se j[zdh j?. efwFBo

nkgDhnK FeshnK dh tos'I fe;/ d{i/ nfXekoh d/

nXhB oj/ fpBk eod/ jB. oki ;{uBk efwFB gzikp

dk dcso n?;H;hHUH 84-85 d{ih shih wzf}b ;?eNo

17-;h, uzvhrVQ fty/ j?.

nkT[ nkgK ;ko/ obe/ d/F d/ fjZsK ~ w[Zy oZyd/

j'J/ fJ; n?eN dh tZX s'I tZX tos'I eohJ/ ns/ i'

nc;oFkjh fB^ih fjZsK bJh ;oekoh gkb;h d/ fto[ZX

c?;b/ b? e/ d/F d/ tZvw[Zb/ czvK dh e[tos'I eod/ jB,

B^E gkJh ik ;e/ ns/ ;oekoh wfjefwnK d/ c?;fbnK

ftu gkodoFsk :ehBh pDkJh ik ;e/. Y

Page 24: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (24) iBtoh-wkou 2012

fuyk dh nktk} ¥ -niw/o f;zx

ohMK dhnK bVhnK, wip{oh pD yVhnK,

n;hI oZyhnK T[whdK iZr T[¦s/ pVhnK,

go T[jBK XZe fdZsk w"s tkbk p{jk y'be/,

pbdh j'Jh fuyk B/ fejk ;h e[M p'b e/.

id'I izwh ;h w?I wkg/ wkod/ ;h sknB/,

T[d'I ;G ikgd/ ;h nkgD/ th fprkB/,

nkyd/ ;h T[j' ikT{rh gZr o'ÿe/,

pbdh j'Jh fuyk B/ fejk ;h e[M p'b e/.

dki d/ sK b'Gh nkT[D fes/ pki Bk,

ehs/ pV/ sob/ fe;/ ;[Dh jh ntk} Bk,

XZe/ Bkb w?~ fgnk fdZsh }fjo x'b e/,

pbdh j'Jh fuyk B/ fejk ;h e[M p'be/.

ekjs'I wkg/ efjzd/ g[Zs pDBr/ ;jkok,

g[ZsK gkT[DhnK tzvhnK s/ fJZ}s dk fybkok,

s[od/ BjhI b'e' s[;hI ekjs'I nZyK y'be/,

pbdh j'Jh fuyk B/ fejk ;h e[M p'be/.

Go{D jZfsnk s/ dki efjzd/ e[ohshnK wkVhnK,

go dki d/ b'GhnK, b^yK jh XhnK ;kVhnK,

d/y bT[ Gkt/I s[;hI fJfsjk; ~ co'b e/,

pbdh j'Jh fuyk B/ fejk ;h e[M p'be/.

g/e/ th Bk oZyd/ s/ ;j[o/ th t;kT[Id/ Bk,

e[Zy'I izw/ fijV/ T[j' f;ZX/ w{zj p[bkT[Id/ Bk,

nZi w?I ;[DktK ;G e[M y'b e/,

pbdh j'Jh fuyk B/ fejk ;h e[M p'be/.

n"os dh j'Id id j' ikT{ ]sw,

d[BhnK s'I ;G e[M j' ikT{ G;w,

‘niw/o’ dh rZb b'e', d/y' }ok r'bQe/,

pbdh j'Jh fuyk B/ fejk ;h e[M p'be/.

Xh dh edo rtk fdZsh ¥ eztbgqhs f;zx

s/oh ofjws d/ Bkb izwd/ B/

s/oh ofjws d/ Bkb wod/ B/

fco th gsk BjhI feT[I b'ehI

p/Yzr/ ezw eod/ B/.

n;hI pj[s/ gfVQnK fbfynK B/

e[dos ftu }fjo fwbk fdZsh

J/j p/edo/ fij/ b'eK B/

e[dos ftu }fjo fwbk fdZsh.

fejV/ ;ZfGnkuko dh rZb eohJ/

g?;/ Bkb ;G e[M ftedk n?

e'Jh edo BjhI r[DekoK dh

e"D fezBk ;'jDk fbydk n?.

T[IM efjzd/ ;kvh fJZ}s n?

go B`rh B^uD bk fdZsh

J/j p/edo/HHHHHHHHHH

fto;k nkgDk ;KG e/ oZy'

ofjD eJh j'ek fdzd/

wK dh e[Zy'I izwD'I jZN rJ/

;'jD/ g[Zso fSzd/.

J/j tZXdh p/o[}rkoh B/

wip{oh d/ tZ; gk fdZsh

J/j p/edo/HHHHHHHHHH

T[jdh X"D r[okj/ tZY fdZsh

;Zu id'I fe;/ B/ p'fbnk J/

d"XohJ/ e/HghH s[jkv/ B/ nZi

G/d fdbK dk y'fbQnk J/.

b^y bkjBsK dki d/ b'GhnK d/

fiBQK dki dh pbh uVQk fdZsh

J/j p/edo/HHHHHHHHHH

:[teK dk fjZ;k

Page 25: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (25) iBtoh-wkou 2012

fJB;kBhns ¥ irsko B{o

e'Jh ej/ f;Zy s/ e'Jh fJ;kJh,

e'Jh fjzd{ e'Jh w[;bwkB,

;'uD tkbh rZb j? b'e',

e'Jh BjhI efjzdk w?I fJB;kB.

XfVnK d/ ftu tzv fdZsk,

fJBQK Xow d/ m/e/dkoK B/,

okiBhsh ~ y{p ubkfJnk,

tes dhnK ;oekoK B/.

;kXK d/ G/yK ftu p?m/,

;ko/ gk;/ fJj F?skB,

;'uB tkbh rZb j? b'e',

e'Jh BjhI efjzdk w?I fJB;kB.

fJj rZb sK ;ko/ jh efjzd/,

;G dk wkbe J/e j?,

fco feT[I tZyohnK tZyohnK ohsK,

tZyok tZyok G/y j?.

fcoekgq;sh d/ Bkb ubdh,

Xow d/ nkr{nK dh d[ekB,

;'uB tkbh rZb j? b'e',

e'Jh BjhI efjzdk w?I fJB;kB.

Xow d/ BK s/ b[^Nd/ bhvo

Xow d/ BK s/ b[^Nd/ pkp/,

Xow d/ BK s/ T[bMD b'ehI,

Xow d/ BK s/ ]{B-yokp/.

nkg; d/ ftu bVd/ b'ehI,

fJe d{i/ dk eod/ xkD,

;'uD tkbh rZb j? b'e',

e'Jh BjhI efjzdk w?I fJB;kB.

B\os t?o fto'X ~ SZv e/,

GkJhuko/ dhnK ;KMk gkJhJ/,

T{u Bhu s/ iksgks ~

;ko/ fwb e/ iVQ'I w[ekJhJ/.

irsko B{o fJ; Xosh T[s/,

fco j'tKr/ n;hI wjkB,

fJB;kBhns dk Xow ngDke/,

nkU pD ikJhJ/ fJB;kB.

jkbks ;k}rko BjhI ¥ owBgqhs e"o s{o

gzikp y/sh gqXkB ;{pk j?. joh WKsh ftu fJ;B/

pVh nrKjtX{ G{fwek fBGkJh. go nZi gzikp dk BK

d[BhnK Go ftu ‘nzBdks/’ d/ o{g ftu uwekT[D

tkb/ y/sK d/ oki/ fe;kBK ns/ T[BQK dh y/sh d/ jkbks

e[M pj[s/ ;k}rko BjhI jB. y/sh gqXkB d/F j'D d/

pkti{d fJ; d/F d/ b'eK dk fYZv GoB tkbk fe;kB

y[d cke/ eZN fojk j?.

n;b ftu ;kvh ;G s'I tZvh w[Ffeb fJj j? fe

nBki d/ T[sgkdB ns/ ;KG-;zGkb gZy'I Gkos dh

;woZEk Fesh J/Bh Bkekw j? fe Bk sK fJj nBki dh

pj[sh g?dktko ;zGkb ;edk j? ns/ Bk jh nBki dh

ewh ~ ;fjD eo ;edk j?. fgSb/ eJh djkfenK s'I

;kvk d/F edh nBki dh pj[sks ns/ edh nBki dh

ewh d/ w[Ffeb d"o ftu'I b`xdk fojk j?. fJ;dk

ekoB fJj j? fe ;kv/ Bhsh fBowksk nBki dh tZX

s'I tZX g?dktko T[¦s/ sK }'o fdzd/ ofjzd/ jB go T[;~

;zGkbD d/ gqpzXK tZb fXnkB BjhI fdzd/. fJjh ;kv/

fe;kB dh sqk;dh j?.

d{;oh rZb fJj j? fe ;oeko tZb'I fgZS/ fij/ piN

ftu y/sh ftek; bJh 200 eo'V o[gJ/ okyt/I oZy/ rJ/

;B. fi; ftu y/sh d/ Diversification ns/

pkrpkBh d/ ftek; bJh yk; ftt;Ek ehsh rJh j?.

gfjbK Bkb'I 65 eo'V o[gJ/ tZX e/Ido tZb'I y/sh d/

ftek; bJh fdZs/ ;B. go i/ ;'funk ikt/ sK 200

eo'V o[gJ/ gzikp dh ;kbkBk :'iBk 5111 eo'V o[gJ/

dk uko \h;dh s'I th xZN j?. gzikp tor/ y/sh gqXkB

oki bJh fJj YZ[etK BjhI.

;kvk fe;kB jo gk;/ w[FfebK Bkb fxfonk

j'fJnk j?. ;oekoh tknd/ f;oc tknd/ jh ofj iKd/

jB. Gkos ftu f}nkdkso fe;kBK e'b }whB pj[s

E'VQh j? fi; T[go nkX[fBe YzrK Bkb y/sh eoB bJh

ekch you nkT[Idk j?. feT[Ife T[; e'b y/sh eoB s'I

f;tk j'o e'Jh ukok BjhI j[zdk, BshiB ftnki doK

T[¦go eo}/ fe;kBK dk fiT{Dk w[Ffeb eo fdzd/ jB.

p?IeK tZb'I fwbd/ eo}/ dh ftnki do th xZN BjhI go

Fkj{eko d/ w[ekpb/ E'VQh okjswJh j?. go fco th

fe;kB wfjzrkJh d/ Eg/V/ ;fjzfdnK eo}/ tkg; eoB

s'I n;woZE jB.

fJ;dk ;G s'I tZvk ekoB fJj j? fe T[;~

Page 26: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (26) iBtoh-wkou 2012

nkgDhnK c;bK dk T[¦fus wZ[b wzvh ftu'I gqkgs

BjhI j[zdk. ftd/Fh ;oekoK nkgD/ fe;kBK ~ tZX s'I

tZX ;pf;vh fdzdhnK jB sK i' T[BQK ~ w[FfebK dk

;kjwDk Bk eoBk gt/. go Gkos ftu fJj ;pf;vh

Bk-wkso j?. ;kv/ fe;kB y/sh xZN j'D ekoB w'VB

s'I n;woZE j' iKd/ jB. nkgD/ f;o ’s/ eo}/ dk Gko

Bk MZbdk j'fJnk fe;kB nkfyo nkgDh f}zdrh ~ jh

]sw eoB d/ okj s[o g?Idk j?. i/eo fe;kBK ns/ y/sh

d/ jkbks Bk ;[Xo/ sK GftZy ftu n;hI fe;/ tZvh

n;hI nk}kd d/F d/ tk;h jK, go nk}kd d/F d/

Bkrfoe j'D d/ pkti{d th ;kv/ d/F dh Bkoh r[bkw

j?. T[; dh nkgDh j'Id, fJZSk T[d'I wo iKdh j?, id'I

T[; ~ xo dh ukodhtkoh ftu e?d eoe/ oZfynk

iKdk j?. jo fJB;kB nkgDh Xh, G?D, gsBh ~

;wki ftu ftuoB Bkb'I xo ftu jh ;[[oZfyns

;wMdk j? s/ ;wM/ th feT[I Bk nZi eZbQ y{B i' ;c?d j'

u[Zek j?. jo e'Jh nkgDh Xh-G?D ~ }wkB/ dh fBrQk

s'I pukT[Dk ukj[zdk j?. foFfsnK dh edo xZN rJh j?

s/ g?;k jo EK gqXkB j' u[Zek j?. g?;/ d/ o{g ’u fdZs/

ikD tkb/ dj/i B/ ftnkj tork gftZso foFsk th

ftekT{ eoe/ oZy fdZsk j?. pdfe;wsh Bkb i/eo

fe;/ Xh Bkb pd;b{eh j' iKdh j? sK T[j nkgDk d[Zy

fe;/ nZr/ BjhI o' ;edk feT[Ife d[y ;[DB tkb/ jh

okyF o{g jB. nZi ebQ fJZ}sK d/ oky/ jh fJZ}sK b[^Nh

ik oj/ jB. e'Jh nfijk ek~B BjhI i' ;[oZfynk

gqdkB eo ;e/ s/ T[BQK ~ nD-nkJh w"s s'I puk ;e/.

fco Xh fJ; ;wki ftu fe; e'b gBkj dh dks wzr/.

nfijhnK pdBkwhnK s'I vod/ wkg/ XhnK ~ S/sh

ftnkj fdzd/ jB. wkg/ nkgDk sK p'M jbek eo b?Id/

jB, go id'I fJe p/Nh ~j pDe/ nrb/ xo iKdh j?

sK nrbk xo th ~j ~ p/Nh d/ o{g ftu ;thekoB

bJh fsnko BjhI j[zdk. Xh ~ o'}kBK skjB/ fwjD/

;[BD/ g?Id/ jB. Xh d'tK xoK ftu p/rkBh ;wMh iKdh

j?. i/eo wkVh fe;ws Bkb ~j e'b Xh g?dk j' ikt/

sK ;kok gfotko ~j Bkb ]ck ofjzdk j? iK g?dk j'D

s'I gfjbK Go{D jZfsnk dhnK ;ehwK uZbdhnK jB.

Xh d/ g?oK ftu F[o{ s'I jh p/VhnK gkJhnK iKdhnK

jB. Go{D jZfsnk bJh fsnko Bk j'D s/ ~j ~

;wZf;nk ftu c; ;ed/ jK.

nZi b'V j? fe ;oeko fe;kBK dhnK ;wZf;nktK

~ rzGhosk Bkb ;wM/ sK i' fB^s j' ojhnK y[de[FhnK

~ o'fenk ik ;e/. fJBQK ftrV/ jkbksK ~ ;[XkoB

bJh T[sgkdB ftu y/sh nkXkfos T[d:'rK ns/

y/sh d/ Xzd/ ~ bkj/tzd pDkT[D bJh pDhnK

s}th}K ’s/ ;ysh Bkb nwb F[o{ ehsk ikt/ sK fe

fe;kBK dk ihtB gZXo T[¦uk u[Zee/ T[BQK ~ tkX{

go/FkBhnK s'I w[es ehsk ik ;e/.

XhnK dk ;zxoF ¥ ;'Bhnk

nkgDh ;koh f}zdrh Boe ftu eZNDh g?Idh j?. fJ;

d"okB XhnK gsh dh o'}kBk e[ZNwko dk fFeko

jz[dhnK jB s/ eJh dki dh pbh uVdhnK jB. eJh

XhnK id'I nkgD/ pZfunK ~ gVQkT[D dh f}Zd

eodhnK jB sK ;j[o/ gfotko tZb'I T[; ~ dki d/ o{g

ftu szr eoBk F[o{ eo fdZsk iKdk j? s/ wkfgnK s'I

fbnk e/ gVQkT[D bJh fejk iKdk j? s/ g[Zso nkgDh

ewkJh dk BFk eo b?Idk j?. go wkg/ i' nkgDh Xh ~

ftnkj e/ p/f\eo j' rJ/ ;h, nukBe T[BQK T[¦go d[ZyK

dh jB/oh M[Zb iKdh j?. eJh XhnK ~ sK ;j[o/ gfotko

tZb'I fizdk jh ibk fdZsk iKdk j?. dki nwho b'eK

bJh F"e s/ rohpK bJh bkjBs pDdk ik fojk j?.

fes/ th rohp dh Xh d/ r[DK dh edo BjhI ;r'I Xh ~

dki Bkb jh wkD ;BwkB fdZsk iKdk j?. ;kvk d/F

Gkt/I nwho d/F j? go fJZE'I d/ nwho b'e j'o nwho s/

rohp b'e j'o rohp j'Jh iKd/ jB. nwhoK d[nkok

rohpK ~ yohd fbnk iKdk j?. g?;/ d/ }'o #s/ T[BQK

d[nkok wB wo}hnK ehshnK iKdhnK jB, go uzrh

fe;ws Bkb i/eo e'Jh XhnK gVQ iKdhnK jB s/

T[BQK ~ ;wki ftu ftuoB dk w"ek fwbdk j? sK

toswkB }wkB/ ftu uZbfdnK jo irQk s/ T[; ~

nkgD/ nkg ~ puk e/ uZbDk g?Idk j?.

fJ; ;G d/ pkti{d th n"os pj[s wjkB ns/

pjkdo j?. i' ;w/I-;w/I s/ nkgDh gfjo/dko nkg jh

pDdh j? s/ T[¦uhnK p[b`dhnK ~ S'Ijdh j?. FKswJh s/

Xhoi Bkb ;G w[FebK dk vZN e/ w[ekpbk eodh j'Jh

nkgDh wzf}b tZb tZXdh j?. go i/ b'V gt/ sK T[j

wK d[ork s/ uzvh dk o{g th XkoB eo b?Idh j? s/ T[j

sbtko u[Ze e/ fBnK th eo fdzdh j?. Y

Page 27: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (27) iBtoh-wkou 2012

;kfjs Xkok

f;Zfynk ¥ GrhoE

nfXnkge B/ nzro/}h dk BtK gkm F[o{ eoB s'I

gfjbK ftfdnkoEhnK s'I g[ZfSnk- @@j"wtoe eo

fbnk<##

ukbhnK ftu'I d; pZfunK B/ fejk- @@jK ;o, eo

fbnk.##

pkeh ;ko/ pZu/ u[Zg oj/. nfXnkge B/ T[jBK ;ko/

pZfunK ~ yV/ j'D dk nkd/F fdZsk fijV/ j'wtoe

eoe/ BjhI nkJ/ ;B. j[D T[j fJzi ;tkb g[ZSD b^rk

fit/I EkD/dko fe;/ ngokXh s'I g[ZSdk j?.

@@j'wtoe feT[I BjhI ehsk<## nfXnkge B/ fJe

s'I eVe e/ g[ZfSnk.

ftfdnkoEh u[Zg. d{i/ ;ko/ pZu/ th ;fjw rJ/.

@@w?I g[ZSDk jK j'wtoe feT[I BjhI ehsk<##

T[j fco u[Zg.

@@UJ/ Yhmk p'bdk feT[I BjhI< eh ipkB tZYh

rJh< T[Ii sK ebk; ~ f;o #s/ uZeh oZyDr/, go

gVQkJh-fbykJh dh rZb nkT[Id/ jh fJBQK dh BkBh wo

iKdh n?. p'b, j'wtoe feT[I BjhI ehsk<##

@@;o, G[Zb frnk!## ;[o/F B/ vod/ vod/ fejk.

@@tkj! G[Zb frnk. ;kjpikd/ G[Zb rJ/. o'Nh ykDh

feT[I BjhI G[Zfbnk< egV/ gkT[D/ feT[I BjhI G[Zfbnk<

dZ;!## nfXnkge B/ T[jdk wy"b T[vkT[Id/ j'J/ fejk.

w[zvk f;o M[ek e/ yVk fojk, ngokX-p'X Bkb

rq;s. nfXnkge d{i/ pZu/ e'b frnk.

@@UJ/ e[zdBK, s{z j'wtoe feT[I BjhI ehsk UJ/<##

@@;o, w?E dk ezw pj[s ;h. NkJhw jh BjhI

fwfbnk.##

@@nZSk! HHH sK s{z w?E dk ezw eodk fojk. fJzrfbF

s?~ tZYdh n?. fJjd/ bJh s/o/ e'b NkJhw jh BjhI. Bk

fdU NkJhw. fJzrfbF nkgDk G[rskB nkg eok b{

pZu{, ;wfMnk.## nfXnkge B/ Xweh fdZsh.

nfXnkge shi/ pZu/ tZb j'fJnk.

@@feT[I pdoh gqFkd ih, s[;hI ezw feT[I BjhI

ehsk<##

@@;o, ezw sK ehsk n?, go ekgh xo G[Zb

nkfJnk.##

@@tkj! eh efjDk. fezBk ;'jDk pjkBk pDkfJn?.

s{z }o{o bhvo pD/Irk. gVQB dk eh bkG n?. ik s/

n?wH n?bH J/ dk fJb?eFB bV.##

@@s/ s/ok eh efjDk j?<## u"E/ ftfdnkoEh e'b

ike/ T[jB/ g[ZfSnk.

@@HHHHHHHHHHHHHHH##

@@s{z eh p'b/Irk. fdB Go nwo{d s'VB d/ uZeo #u

wkfonk wkfonk fcodk fojk j't/Irk, iK fco pzN/

y/vdk fojk j't/Irk. s?~ NkJhw feZE'I fwb{rk< u'o

T[¦u e/ pD'r/. fgU dk BK o'FB eo'r/. eo', w?~ eh.##

@@fdB/F, s{z sK uzrk w[zvk ;h, s{z feT[I BjhI

ehsk<##

@@;o, ;wM BjhI nkfJnk.##

@@feT[I ;wM #u BjhI nkfJnk<## T[; B/ nktk} ~

;ys eoe/ g[ZfSnk.

@@;o, e[M th ;wM #u BjhI nkfJnk.## pZu/ dh

nktk} ezph.

@@wK-fgU ~ efj E'V/ pdkw y[nkT[D. w?I xzNk

Go G"Iedk fojk s/ s?~ e[M ;wM jh BjhI nkfJnk.##

;ko/ w[zv/ Fofwzdk s/ p/fJZ}s j'J/ w{zj bwekJh yV/

;B. nfXnkge i/s{ dh soQK Sksh skD e/ yVk ;h.

;}k j'Jh-ukbh p?meK s/ uko-uko vzv/.

fJe w[zvk ;'udk j?- fiZE/ fJzBh d[orsh j't/, T[¦E/

Gfty eh pDBk j?.

d{ik ;'udk j?- fJ; Boe #u'I sK GZi Jh ikJhJ/

sK uzrk n?.

dzd gh;dk j'fJnk shik w[zvk ;'udk j?- fJ;

wk;No B/ pVk d[yh ehsk j'fJn?. fJjdh nkeV sK

GzBDh jh gT{rh.

u"Ek ;'u fojk j?- ;e{b j? iK i/b. w"e/ dh sbkF

n?, ed'I fJjdhnK fyVehnK, dotk}/ s/ p?Iu s'VB dk

;[Gkr gqkgs j't/.

gzitK e[M BjhI ;'udk. T[j y[zYk j[zdk ik fojk j?.

g{oh soQK wzdp[ZXh.

K

Page 28: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (28) iBtoh-wkou 2012

rqfjD ¥ ;[e/F ;kjBh

@gkgk, okj[b efj fojk ;h fe nZi fszB ti/HHH#

ftZeh B/ dZ;Dk ukfjnk.

@u[Zg-ukg gVQ.# T[jB/ n]pko s'I fBrkj jNkJ/

fpBk fejk, @gVQkJh t/b/ rZbpks fpbe[b pzd.#

@gkgk, fezB/ tZi rJ/<# E'VQh d/o pknd ftZeh B/

g[ZfSnk.

@s/ok wB gVQkJh #u feT[I BjhI b^rdk< eh

T{NgNKr ;'udk ofjzdk j?I< wB bk e/ gVQkJh eo,

BjhI sK s/oh fgNkJh j' ikt/rh.#

ftZeh B/ B}oK g[;se ftu rZv bJhnK.

@gkgk, nukBe fJzBk jB/ok feT[I j' frnk.#

ftZeh B/ fyVeh ftu'I pkjo y[ZbQ/ n;wkB ~ fJeNZe

d/yd/ j'J/ j?okBh Bkb g[ZfSnk, @ni/ Fkw th BjhI j'Jh

s/ n;wkB #u pZdb th BjhI jB.# okj[b efj fojk

;hHHHH

@ftZeh!# T[j r[Z;/ ftu p'fbnk¸ @Y/o ;kok j'w

toe fgnk j? s/ s{z fJe gkm #s/ jh nNfenk j'fJnk

j?.#

@gkgk, pkjo fJzBk jB/okHHHH# ftZeh B/ efjDk

ukfjnk.

@jBQ/ok b^r fojk j? sK w?I bkJhN irk fdzdk jK.

gzi fwzN #u gkm :kd Bk j'fJnk sK d/yh w?I s/o/ Bkb

eh ;b{e eodk jK.#

ftZeh ;fjw frnk. T[j }'o-}'o Bkb :kd eoB

b^rk, @;{oi ns/ Xosh d/ ftueko uzdqwK d/ nk ikD

Bkb ;{oi-rqfjD b^rdk j?HHH ;{oi s/ Xosh d/

ftuekoHHHH.#

K

g/go wkofezr ¥ nFtBh F']

;e{b p'ov s'I nkJ/ ;kbkBk g/goK dh N/pb

wkofezr j' ojh ;h. T[j tkj'dkjh g/go wkoe eo

fojk ;h. fJe s'I pknd fJe. E'VQh d/o pknd jh

T[;B/ g/goK d/ fJe pzvb wkoe eoe/ d{ik pzvb F[o{

eo fdZsk.

@@;o ih, w?I s[jkvh gqthBsk soZeh dk pekfJnk

fpb pDk fdZs?, s[;hI }ok B}o wko b?Id/.## ;e{b d/

eboe B/ nk e/ T[;dh wkofezr rsh ftu o[ektN

gkT[IfdnK nkfynk.

@@U :ko e[btzs, fJj pekfJnk fpbK d/ ezw pV/

fXnkB Bkb eoB nkb/ j[zd/ nK, fJj ezw nkgK eZb ~

fBp/VKr/, nZi w?I ;j[oh nkgDh n?Be xo/ G[Zb

nkfJnK.## fJj efje/ T[j c/o T[;/ rsh Bkb g/go

wkoe eoB b^r fgnk.

K

fNT{FB dh \h; ¥ iro{g f;zx feth

nZi ekbi ftu BthI ebk; dk gfjbk fdB ;h.

jo Bt/I ;kb dh soQK fJ; tkoh th gq'H r'gkb dk

GkFB }'odko ;h.

@@d/y' ftfdnkoEh ns/ Nhuo dk foFsk jo foFs/

Bkb'I f}nkdk gftZso ns/ wjkB j?. fJ; foFs/ dh

p[fBnkd n;{bK s/ fNeh n?. Nhuo r[o{ th j?, wK-pkg

th, d';s th s/ jwdod th.HHHH#

GkFB sK w[ZeD tkbk BjhI ;h go ghov dh p?¦b

tZi rJh. gq'H r'gkb nkgD/ ewo/ ftu nk rJ/.

@@;o w/ nkJh ew fJB## gq'H r'gkb B/ d/fynk BthI

ebk; dh fJe e[Vh B/ ewo/ ftu gqt/F ehsk ;h.

@@;o wkJh ;?bc tzdBk, w?I fNT{FB oZyDh n?.##

@@go ni/ sK ;w?;No F[o{ j'fJnk n?##, g'qH r'gkb

B/ rj[ Bkb sZed/ j'J/ g[ZfSnk.

@@;o w?I nvtK; ftu jh jw/Fk ;b/p; eodh

jK.##

@@e'Jh Bk xo nk ikthI. nkokw Bkb fv;kJhv

eo btKr/. gq'\?;o eb'Bh ftu gj[zu e/ fe;/ ~ g[ZS

bthI.##

j[D tzdBk o'} gq'H r'gkb e'b fNT{FB gVQB ikD

b^r gJh. pko-pko g[ZSD s/ th gq'H r'gkb \h; dh

rZb Nkb iKdk.

@nZSk id'I w?~ b'V j'T{ nkg/ wzr bT{I#, efj e/

jZ; SZvdk.

ftfdnk d/ gZy s'I sK tzdBk d/ frnkB ftu

FkfJd tkXk j' fojk ;h go T[; d/ fujo/ dk Gydk B{o

fdB'I fdB w[oMk fojk ;h. fit/I fe;/ wkBf;e phwkoh

dk fFeko j' rJh j't/. fJT[I b^r fojk ;h, fujo/ d/ B{o

d/ Gkn Bkb T[j nkgDh fNT{FB dh ch; ndk eo

ojh j't/.

K

Page 29: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (29) iBtoh-wkou 2012

;/tk gzikp L rshftXhnK ns/ ekoigqDkbh

‘;/tk’ gzikp dk fynkb, jo BthI ;z;Ek dh j'Id tKr, e[M e[ ‘fJe' fijh’ ;'u oZyD tkb/, ;wki gqsh nkgDh

i[zw/tkoh ;wMD tkb/ b'eK d/ wB ftu ;kb 2005 #u nkfJnk. seohpB ;Zs ;kb gfjbK g'qH o[fgzdo wkB (;tH),

vkH gftso f;zx, uwe"o f;zx, i;tho f;zx Fhoh, Fw;/o f;zx e[okbh j'oK B/ fJ; ;z;Ek pko/ ftukfonk. w[Zy

T[d/F ;h fe f;Zfynk okjhI jh tXhnk ftnefssZt pDdk j? s/ tXhnk ftnefsZst tkb/ ftnesh Bkb tXhnk

;wki.

fJBQK T[d/FK bJh ekoigqDkbh ngDkJh fe ekbiK ftu ftfdnkoEhnK ~ ;zp'fXs j'fJnk ikt/ s/ Bkb jh

fJe w?rihB eZfYnk ikt/. fJ; uouk d"okB ‘;t?-u/sBk’ BK dk w?rihB SkgD dh :'iBk pDh.

fJ;/ d"okB fJe ;Ve jkd;/ ftu ;z;Ek d/ ;{soXko gq'H o[fgzdo wkB dk ;tortk; j' frnk i' fe ;z;Ek bJh

pj[s tZvk MNek ;h. fJ;/ bVh ftu uwe"o f;zx B/ e?B/vk ftu ofjzd/ nkgD/ ekbi d/ d' d';sK iro{g f;zx

ns/ G[fgzdo f;zx pZph Bkb nkgDh o'iwoQK dh rZbpks d"okB fJ; ;z;Ek d/ rmB dk fieo ehsk sK T[BQK ~

fJj fynkb tXhnk bfrnk s/ T[BQK B/ nkgDh d/F c/oh d"okB, nkgD/ fJbke/ w'r/ ftu B"itkBK ftu F];hns

T[;koh ns/ ;t?-u/sBk BK dh toeFkg dk nk:'iB eoB bJh ;/tk gzikp d/ ;kEhnK ~ gq/fonk ns/ gzikp d/

ofjD tkb/, e?B/vk tk;h gq'H pbd/t f;zx w[ZNk ~ fJ; toeFkg bJh fbnkT[D dh rZb ehsh. gq'H w[ZNk e?B/vk ftu

gzikph efwT[fBNh j?bE ;[;kfJNh d/ ;hHJhHUH jB s/ T[E/ th B"itkBK dhnK fBih ns/ gfotkoe ;wZf;nktK dh

e"I;fb`r eod/ jB. ;kb 2009 ftu 26 s'I 30 d;zpo se, nk:'fis gzi fdBK toeFkg ~ GotK j[zrkok

fwfbnk ns/ fJ; ftu thj ekbiK d/ ftfdnkoEhnK B/ Gkr fbnk s/ fJ; ~ fJe f;jswzd ekor[ikoh

dZf;nk.

fJ; e?Ig d"okB tZy-tZy ftFk wkfjoK B/ B"itkBK Bkb ftuko uouk ehsh. yk; eo gq'H pbd/t w[ZNk, vkH

gftZso f;zx, ;H i;pho Fhoh, vkH e[bdhg f;zx frZb, ;H ;toB f;zx Gzr{, ;H Fw;/o f;zx e[okbh, vkH fFnkw

;[zdo dhgsh, ;H jouoB f;zx n?;HvhHn?wH, fgqzH gofwzdo f;zx T[Gk, vkH r[ow/b f;zx, Bktbeko i;tzs f;zx

eztb, vkH fJzdoihs r'r'nkDh. fJ; e?Ig ftu gzikph :{Bhtof;Nh d/ tkJh; uK;bo vkH i;gkb f;zx ns/

fvgNh ewhFBo ;H ;stzs f;zx i'jb B/ ftF/F s"o s/ fjZ;k fbnk.

fJ; ekoiFkbk d"okB gofwzdo frZb j'oK dk g{ok :'rdkB fojk s/ T[BQK B/ fJ; ;z;Ek ftu Gog{o

fdbu;gh fdykJh. fJ; ekoiFkbk s'I wro'I, ;/tk gzikp dk fJe ftXhts d\so ;[bskB b'Xh pDkfJnk. fJ;

d/ Bkb j'o ;orow w?Ipo fit/I r[ow[y f;zx pNkbk s'I, joihs f;zx ;[bskbg[o b'Xh s'I, vkH fJzdoihs f;zx

r'r'nkDh nzfwqs;o s'I i[V/ s/ toeFkg s'I j'J/ siop/ d/ nkXko #s/ tZy-tZy FfjoK d/ ftfdnkoEhnK Bkb

F];hns T[;koh pko/ ;?whBko j'J/. fJ;/ d"okB uko w?r}hB ;t?-u/sBk d/ BK s'I Sg/, fiBQK ~ ekch ;okfjnk

frnk.

fJ;/ bVh ftu ;[bskBg[o b'Xh fty/, ‘;t? u/sBk’ e?Ig nk:'fis ehsk frnk. fJ; ftu ;H e[bdhg f;zx

uzdh, n?;HvhHn?wH ;[bskBg[o b'Xh B/ gqXkBrh ehsh. fJ; ftu pkpk pbpho f;zx ;hIu/tkb, vkH nB{g f;zx, vkH

fJzdoihs r'r'nkDh, ;H ;toB f;zx Gzr{, ;H FwF/o f;zx e[okbh, ;H ;[F'fGs ezp'i B/ @F];hns ftek; ns/

ftfdnkoEh# ftF/ s/ ukDBk gkfJnk. ;[bskg[o b'Xh ftu ;H joihs f;zx, ;H FoBihs j'oK d/ Gog{o ;fj:'r

Bkb, T[; fJbke/ ftu fJ; ~ GotK jz[rkok fwfbnk.

;kfjs dh G{fwek ~ gSkDd/ j'J/ ;z;Ek B/ fJe b/ye r'FNh dk nk:'iB ehsk. ‘;wkie spdhbh tk;s/

b/ye tor dh G{fwek’ ftF/ s/ 15 ngq?b 2010 ~ r'FNh j'Jh fi; ftu ;H i;tzs f;zx eztb, Fqh e/H n?bH ror,

;H eoB?b f;zx fB^Mo, ;H jopho f;zx Gzto ns/ vkH ;[yftzdo f;zx ozXktk B/ gqXkBrh ehsh ns/ vkH nkswihs

f;zx B/ ez[ihts GkFD gfVQnk. fJ; s'I fJbktk Fqh ;[Fhb d[;KM, vkH r[opyF f;zx Gzvkb, vkH fJzsoihs

r'r'nkDh B/ nkgD/ Got/I ftuko oZy/. fJ; r'FNh ftu seohpB d' ;" d/ eohp b/yeK B/ fjZ;k fbnk.

Page 30: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (30) iBtoh-wkou 2012

1H fBFkB/ s/ T[d/F

(T) @;/tk# gzikp feF'oK ns/ B"itkBK ~ nkgDh

F];hns d/ ;opgZyh ftek;, ;wki ns/

e[dos gqsh T[; d/ pDd/ co}K dh gfjukD

eokT[D bJh @;t? u/sBk# w[fjzw nozG/rh.

(n) @;/tk# gzikp, B"itkBK d/ wK-fgT[, nfXnkgeK

ns/ j'o BkrfoeK ~ T[BQK d/ ftek; s'I ikD{

eotkJ/rh sK i' T[BQK ~ pdbd/ jkbksK ftu

;[bfMnk ns/ uzrk fBrokB pDkfJnk ik ;e/.

(J) @;/tk# gzikp, ;e{b ftu wkg/-nfXnkge

fwbDhnK ~ feF'o pZfunK d/ jZe ftu j'o

;koEe pBkT[D d/ T[gokb/ eo/rh.

(;) @;/tk# gzikp, feF'o ns/ B"itkBK s/ g? oj/

whvhnk d/ gqGkt ~ ftFb/fFs eoe/, ;oeko

ns/ j'o ;pzfXs ndkfonK ~ nkgDhnK

f;\koFK G/i/rh.

2H Bhsh (Policy)

(T) @;/tk# gzikp w}jp, iks, B;b, GkFk, fJbke/,

d/F nkfd ;ko/ tzv-ftsefonK, tyo/ftnK s'I

T[go T[m e/ ;koh wB[^ysk ~ fJe gfotko

;wMfdnK, ;fGnkukoe fJe;[osk ns/

;KMhtkbsk d/ fwFB ~ nwbh o{g d/D bJh ezw

eo/rh.

@;/tk# gzikp dk ftXkB

Rules and Regulations of SEWA Punjab

;z;Ek dk Bkw L @;/tk# gzikp (SEWA (Socio-Educational Welfare Association) Punjab)d\so L ;z;Ek dk d\so, ;[;kfJNh d/ ftXkB w[skpe, u[D/ rJ/ iBH ;?eNoh d/ w[skpe j't/rk

ns/ fJ; dk ;wK th iBH ;?eNoh dh ekoi gqDkbh s/ fBoGo eo/rk.

nkgDhnK rshftXhnK ~ ikoh oZyd/ j'J/ fJe e?Ig n?;HvhHn?wH ekbi w'rk fty/ ns/ fJe xZb ebK fty/ th

nk:'fis ehsk frnk.

fJe gk;/ ‘;/tk’ gzikp dhnK rshftXhnK ubdhnK ojhnK s/ d{;o/ gk;/ ;/tk gzikp ~ ;z;Ek d/ s"o s/

ftXhtX rmB eoB bJh th T[gokb/ ehs/ rJ/. ;ko/ w?IpoK d/ ;fj:'r Bkb, fJ; dk ;zftXkB fsnko ehsk

frnk ns/ 2011 dh ekoiFkbk se fsnko eoe/, fJ; ~ gk; eotkT[D dh :'iBk pDkJh rJh, sK i' ;zftXkB

nB[;ko fJ; dh ew/Nh dk rmB ehsk ik ;e/.

toeFkg dh o{go/yk, nkg;h skbw/b ns/ ;zftXkB dh fsnkoh bJh vkH fFnkw ;[zdo dhgsh ~ eBthBo

pDkfJnk frnk.

;kb 2011 ftu, w'r/ fty/ jh fJe tkoh fco gq'L w[ZNk, iro{g f;zx, fBob/g f;zx, G[fgzdo pZph d/ ;fj:'r

Bkb fszB o'ik toeFkg dk nk:'iB ehsk frnk, fi; ftu gq'H pbd/t f;zx w[ZNk, ftF/F s"o s/ g{o/ T[sFkj Bkb

gj[zu/ ns/ nkgD/ fszB fdB fJ; ekoi bJh ;wofgs oj/. fJ; toeFkg ftu ftF/F p[bkfonK ftu'I phph vkH

fJzdoihs e"o, w[Zy ;/tkdko fgzrbtkVk nzfwqs;o, n?;Hn?;HghH poBkbk ;H r[ogqhs f;zx s{o, gq'H dftzdo ;?ch,

;toB f;zx Gzr{, i;tho Fhoh nkfd gj[zu/.

ekoiFkbk wro'I, g'H pbd/t w[ZNk dh fBrokBh ftu, ;z;Ek dk fJe ;kb bJh ekoiekoh YKuk T[bhfenk

frnk.

w'r/ ftu j'JhnK brksko rshftXhnK d/ wZd/B}o, w'r/ ftu d\so y'bQD dk c?;bk fbnk frnk. fJ;d/

bJh gofwzdo f;zx frZb j'oK B/, Fjhd Grs f;zx wkoehN, g[okDk fJzgo{tw?IN Nq;N dcso fty/ EK fdZsh j? s/

gzikph efwT[fBNh dh j?bE ;otf;; tb'I d\so dk ;wkB w[jJhnk eotkfJnk frnk.

;z;Ek dh e/Idoh ew/Nh s'I pknd, w'rk fib/ dh fJe ew/Nh dk rmB th ehsk frnk fi; ftu vkH e[bdhg

f;zx frZb ~ w[Zy i[zw/tkoh fdZsh rJh j? s/ pkeh w?Ipo jB Bfozdo ukjb, doFB f;zx ftodh, ;[yftzdo f;zx

nkikd, wkH gowihs f;zx B/ fFoes ehsh.

Page 31: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (31) iBtoh-wkou 2012

(n) @;/tk# gzikp wB[^ysk ~ jo soQK d/ gqd{FD,

fGqFNkuko, fcoe{ B\os, tfjwK-GowK, c}{b

ohsh-fotkiK, BfFnK, Go{D-jZfsnk ns/

dki-dj/i torhnK ;wkie p[okJhnK s'I puD

bJh n;bh o{g ftu ikro{e eo/rh.

(J) ;z;Ek d/ fwFB d/ nB[e{b wB[^yh F];hns ns/

;wki d/ pj[gZyh ftek; bJh ;orow

F];hnsK ns/ iZE/pzdhnK Bkb ;BwkBg{ote

;KM gkJh ikt/rh.

(;) ;z;Ek d/ fwFB ~ nZr/ tXkT[D bJh fijV/ th

;o's s'I uzr/ T[g:'rh ftuko fwbD, rqfjD

eoB s'I ;ze'u BjhI ehsk ikt/rk.

(j) tZy-tZy XowK, ;zgodktK, ;fGnkukoe torK

ns/ ftfGzBsktK d/ ;zdoG ftu ;z;Ek dh Bhsh

;zs[bs ftukoXkok, go;go fJe;[osk ns/

;fjj'Idh ;pzXK ~ gow'N eoB tkbh j't/rh.

(;) ;z;Ek d/ gb/Nckow ~ fe;/ T[¦go fdZs/ fBFkB/ s/

T[d/FK s'I fJbktk ftukoXkok d/ gquko bJh

fJ;s/wkb eoB dh fJ}k}s BjhI j't/rh.

3H ekoi gqDkbh

(T) @;/tk# gzikp nkgD/ T[d/FK ~ jkf;b eoB bJh

tZy-tZy torK (feF'oK, B"itkBK, wK-fgU,

nfXnkgeK, BkrfoeK nkfd) dhnK

toeFkgK¥;?whBkoK dk nk:'iB eo/rh.

(n) @;/tk# gzikp fJBQK torK ftu ;ot/yD

eoe/¥eotke/, e[M wjZstg{oB nKeV/ fJeZm/

eod/ j'J/, y'}K dk ekoi eo/rh.

(J) @;/tk# gzikp nkgD/ T[d/FK Bkb ;pzfXs

feskpK¥g?Icb?N, bhcb/N nkfd Skge/ b'eK ~

;[u/s eo/rh.

(;) @;/tk# gzikp tb'I fJe w?r}hB SkgD dk

T[gokbk ehsk ikt/rk sK fe B"itkB ns/

T[BQK Bkb i[V/ j'o b'e brksko, fJ; tor pko/

ikD ;eD.

(w?r}hB F[o{ eoB dh jkbs ftu, fJ; dh

ekoi gqDkbh tZyo/ s"o s/ fsnko ehsh

ikt/rh, i'fe ;zftXkB ftu nb^r s"o s/

do;kJh rJh j?.)

(j) @;/tk# gzikp tb'I fJe fBT{} b?No Skfgnk

ikt/rk, fi; okjhI ;z;Ek d/ w?IpoK ~ ;z;Ek

dhnK ;orowhnK Bkb ikD{ eotkfJnk

ikt/rk.

w?IpofFgL

;z;Ek d/ fBFkfBnK, T[d/FK, BhshnK ns/

ekoi-gqDkbh ftu ftFtk; oZyD tkbk ns/ fJBQK

bJh nwbh o{g ftu ekoiFhb j' e/ ;orow G{fwek

fBGkT[D dh ;woEk oZyD tkbk e'Jh th

fJ;soh¥g[oF fi; ~ ;z;Ek dh rtofB`r e"I;b,

w?Ipo ti'I Fkwb eo bt/, T[j ;z;Ek dk w?Ipo j't/rk.

w?Ipo pDB t/b/, jo ftnesh s'I fJe

fBoXkfos gq'c'owk GotkfJnk ikt/rk, fi; ftu

T[; dk BK, gsk, c'B, f;Zfyne :'rsk, o[uhnK

nkfd ns/ ;z;Ek bJh ftF/F s"o s/ ezw ;zGkbD dh

o[uh pko/ ikDekoh doi ehsh ikt/rh. T[; ~ ftF/F

s"o s/ ;z;Ek d/ ezwK ns/ T[d/FK s/ ubD dk gqD

gZso th GoDk gt/rk.

w?IpofFg bJh :'rsktK¥FosKL

1H jo w?Ipo ;z;Ek d/ fB:s ftXkB ns/ c?;fbnK

dh gkbDk eoB bJh tuBpZX j't/rk.

2H e'Jh th w?Ipo ;z;Ek d/ gb/Nckow ~ Bk sK fe;/

T[¦go fdZs/ fBFkB/ s/ T[d/FK s'I fJbktk ftF/F

ftukoXkok d/ gquko bJh fJ;s/wkb eo/rk ns/

Bk jh nkgD/ fB^ih w[ckdK bJh tos/rk.

3H jo w?Ipo ;z;Ek d/ fwFB ~ fXnkB #u oZy/rk

ns/ nkgD/ ihtB fdqFNhe'D ~ nwbh o{g ftu

;z;Ek dh ftukoXkok d/ nB[e{b YkbD bJh jo

;w/I sZsgo oj/rk.

4H ;z;Ek dk jo w?Ipo, ;z;Ek tb'I do;kJ/ T[d/FK

fit/I BF/ Bk eoBk, tfjwK-GowK, ci{b ohsh

fotk} fto[ZX yV'Dk nkfd s/ nkg yok

T[so/rk.

5H ;z;Ek dk jo w?Ipo ;wkfie, okiBhse,

Xkofwe iK r?o-Xkofwe XV/pzdhnK ns/

gZypk}hnK s'I fBob/g ofj e/ GkJhukoe ;KM

ns/ fJe;[osk bJh nkgDh ;zs[bs G{fwek ~

g{oh f}zw/tkoh Bkb fBGkT[Dk :ehBh

Page 32: Swai Chetna Jan 2012

;t?-u/sBk (32) iBtoh-wkou 2012

pDkt/rk.

fJBQK :'rsktK tkb/ ftnesh dk ckow Go e/

rtofB`r e"I;b d/ gqXkB, iBob ;?eNoh ns/ fJ;

ekoi bJh, fBFfus ehs/ fJe ekoiekoBh w?Ipo s'I

gqtkBrh bJh G/fink ikt/rk. T[BQK dh gqtkBrh s/

jh, T[; ~ w?Ipo ti'I ;z;Ek ftu Fkfwb ehsk

ikt/rk.

w?IpofFg ch;L

w?Ipo pDB bJh jo w?po ~ j/m fby/ nB[;ko

ch;¥uzdk iwQK eokT[Dk gt/rk.

1H ;kXkoB w?IpofFg (;bkBk) 100¥- o[gJ/

2H ihtB w?IpofFg 1000¥- o[gJ/

3H w?IpofFg ftd/F (;bkBk) 1000¥- o[gJ/

4H ihtB w?IpofFg ftd/F 10,000¥- o[gJ/

;kXkoB w?IpofFg jo ;kb w?IpofFg pDB dh

fBoXkos gqDkbh ftu'I d[pkok s'I b`xDk gt/rk.

w?IpofFg dh ;wkgsh

fe;/ th w?Ipo d/ fsnkr-gZso, w"s, n:'rsk

iK fpBK fe;/ ;{uBk d/ brksko fszB whfNzrK ftu

r?o-jk}o ofjD T[s/ T[; dh w?IpofFg ;wkgs

;wMh ikt/rh. n:'r T[; w?Ipo ~ ;wfMnk ikt/rk

fi; pko/ ;z;Ek dh rtofB`r e"I;b ~ :ehB j' ikt/

fe T[j ;z;Ek d/ NhfunK ns/ T[d/FK fto[ZX ezw eodk

j?. w?Ipo d/ d'F-g{oB fttjko pko/ rtofB`r e"I;b

;op-;zwsh Bkb iK d' fsjkJh pj[ws d[nkok

fbysh wsk gk; eoe/ ;z;Ek d/ fjs ftu T[; dh

w?IpofFg ;wkgs eo ;edh j?.

ekoiekoBh d/ nj[d/dko

1H gqXkB 3H iBH ;eZso

2H whs gqXkB 4H ;eZso

5H ftZs ;eZso

6H gquko ;eZso

7H b'e ;zgoe ;eZso

8H ekoiekoh w?Ipo (5)

nj[d/dkoK dh frDsh, w?IpoK dh frDsh tZX j'

ikD Bkb, iBob e"I;b dh wB}{oh Bkb tXkJh th

ik ;e/rh.

@;/tk# gzikp dk w?r}hB

@;/tk# gzikp tb'I, fJe w?r}hB Skfgnk

ikt/rk, fi; ftu ;[;kfJNh dhnK BhshnK, T[d/FK

ns/ ekoi-gqDkbh w[skpe b/y¥ejkDhnK¥

eftsktK nkfd Skg/ ikDr/.

fJ; dh o{go/yk fJ; soQK j't/rh.

w?r}hB dk BK L

fJ; dk BK @;t?-u/sBk# j't/rk.

;wK L

w?r}hB F[o{ ftu sq?wkf;e j't/rk s/ fco j"bh

j"bh T[; ~ d'-wkf;e ns/ wkf;e ftu spdhb

eoB d/ T[gokb/ ehs/ ikDr/.

;zgkdeh p'ovL

1H w?r}hB dk fJe w[Zy ;zgkde ns/ d'

;zgkde fB:[es ehs/ ikDr/.

2H w?r}hB dh ftukoXkoe ;wM ~

gfogZe pBkT[D bJh fJe ;bkjeko

p'ov dk rmB ehsk ikt/rk.

w?r}hB dh SgkJh

1H w?r}hB dh SgkJh ;zgkdeh p'ov dh

fizw/tkoh j't/rh.

2H w?r}hB dh SgkJh bJh ;fj:'rh

;z;Ek s'I wdd b?D dhnK e'fFFK th

ehshnK ik ;eDrhnK.

w?r}hB dh tzv

w?r}hB dh tzv bJh gfjb'I-gfjb w?IpoK s'I

wdd bJh ikt/rh s/ pknd ftu fe;/ tzv-

eowukoh dk fJzs}kw eoe/ p[Ze ;NkbK #s/

gj[zukT[D d/ T[gokb/ j'Dr/.

w?r}hB dk uzdkL

w?r}hB dk gqsh ekgh¥;bkBk¥ihtB w?Ipo

dk uzdk, w?r}hB d/ you/ ;kjwD/ oye/, ;zgkdeh

p'ov s?n eo/rk.

w?r}hB dk ykskL

w?r}hB dk yksk @;/tk# gzikp d/ yks/ s'I

fpbe[b jh tZyok j't/rk i' fe @;/tk# gzikp d/ iBH

;?eNoh, w[Zy ;zgkde ns/ fJe ;zgkde tb'I

ubkfJnk ikt/rk.

Y