Συγκριτική μελέτη Ελληνικού και Σερβικού Δικαίου

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο ΘράκηςΤμήμα Νομικής

ΜΠΣ Ν.Α. ΕΥΡΩΠΗΣ

Εργασία στο Μάθημα Συγκριτικού Δικαίου

«Συγκριτική Επισκόπηση

των Νομικών Συστημάτων Ελλάδας και Σερβίας»

Δημήτριος Γ. Καρατζάς (ΑΜ: 337)(Μεταπτυχιακός Φοιτητής)

-2-

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

-3-

-4-

ΣΥΝΟΨΗ

Από τα πρώτα χρόνια της ανάπτυξης του συγκριτικού

δικαίου, ως κλάδου της νομικής επιστήμης, το ενδιαφέρον

εστιάστηκε στην ανάδειξη ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ των

ανά τον κόσμο νομικών συστημάτων. Το εγχείρημα άλλαζε συν τω

χρόνω έκταση κατ’ αναλογία των νομικών τάξεων που ετίθεντο

υπό εξέταση, ως προς τα κριτήρια στα οποία βασιζόταν η

έρευνα, αλλά και ως προς τους στόχους που καλούνταν να

εκπληρώσει. Ενώ κατά τα πρώτα χρόνια η διεπιστημονική μελέτη

της σταθερής σύγκλισης στην εξέλιξη των δικαίων κινήθηκε

μεταξύ εθνολογίας, ιστορίας και κοινωνιολογίας, στη σύγχρονη

συγκριτική επισκόπηση παρατηρήθηκε ο δανεισμός θεσμών,

εννοιών και ρυθμίσεων μεταξύ εννόμων τάξεων οι οποίες δεν

παρουσίαζαν κανένα κοινό πολιτιστικό ή εθνολογικό στοιχείο.

Με τη συγκριτική μέθοδο διαπιστώθηκε ότι είναι δυνατό να

ασκηθούν με ιδιαίτερα αποδοτικό τρόπο, όλες οι επιστημονικές

δραστηριότητες γύρω από το δίκαιο. Ως μέθοδος έρευνας

εξάλλου, το Συγκριτικό Δίκαιο, είναι δυνατό να αφορά είτε σε

νομικά συστήματα στο σύνολό τους είτε σε συγκεκριμένους

νομικούς θεσμούς – νομικά προβλήματα.

Σκοπός αυτής της εργασίας μέσα από το πρίσμα των

προαναφερθέντων, είναι η σύγκριση των υφιστάμενων νομικών

συστημάτων της Ελλάδας και της Σερβίας μέσα από την ανάλυση

και εξέταση των κοινωνικών-πολιτικών-νομικών χαρακτηριστικών

εκάστου κράτους.

-5-

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

-6-

-7-

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΕΙΣΑΓΩΓΗ ………………………………………….……………..………………. Σελ. 91. Συγκριτικό Δίκαιο

1.1.Γενικά ……………………………………………………………….…. Σελ. 91.2.Ανάπτυξη Συγκριτικού Δικαίου

Οι Ρίζες του Δικαίου ………………………………………….… Σελ. 9 Ο Ρόλος των Δικαστών και των Δικηγόρων ………….….…

Σελ. 10 Έναρξη Νομικής Συγκριτικής Έρευνας …………………..…

Σελ. 10 Η Εξέλιξη του Συγκριτικού Δικαίου κατά το 19ο

Αιώνα ……. Σελ. 101.3 Μέθοδοι Συγκριτικού Δικαίου …………………………………..….. Σελ.

101.4. Ορισμός Συγκριτικού Δικαίου ……………………………………………………..…… Σελ. 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»: ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ-ΔΙΚΑΙΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΣΕΡΒΙΑΣ1. Γενικά …………………………………………………………………….…. Σελ. 13

1.1 Ελληνικό Δίκαιο ……………………………………………………... Σελ. 131.2 Σερβικό Δίκαιο ……………………………………………………..… Σελ. 13

2. Εξελικτική Πορεία Δικαίων2.1 Ελληνικό Δίκαιο

2.1.1 Ιστορικά Στοιχεία2.1.1.1 Δίκαια της Ελληνικής Αρχαιότητας ……..

… Σελ. 142.1.1.2 Ρωμαϊκό Δίκαιο……………………………… Σελ.

152.1.1.3 Βυζαντινό Δίκαιο……………………….…… Σελ.

152.1.1.4 Μεταβυζαντινό και Νεώτερο

Δίκαιο….……. Σελ. 162.2 Σερβικό Δίκαιο

2.2.1 Ιστορικά Στοιχεία

-8-

2.2.1.1 Μεσαίωνας ………………………….…….… Σελ. 162.2.1.2 Νομοκανόνας Αγίου Σάββα …………….….

Σελ. 172.2.1.3 Κώδικας «Ντουσάν» (Dušan's code)

…….. Σελ. 172.2.1.4 Περίοδος από το 1817 έως 2006 ……...….

Σελ. 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β»: ΑΝΑΛΥΣΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΣΕΡΒΙΑΣ 1. Γενικά

1.1 Ορισμός Δικαίου ………………………….……………………….… Σελ. 201.2 Οικογένειες Δικαίων ……………………...……………………….… Σελ. 20

2. Συστατικά Μέρη του Ελληνικού Δικαίου2.1 Δημόσιο Δίκαιο

Συνταγματικό Δίκαιο ……………...……………………….… Σελ. 21 Διοικητικό Δίκαιο……………...……………………….…….… Σελ. 21 Δημοσιονομικό Δίκαιο……………...……………………….… Σελ. 21 Ποινικό Δίκαιο……………...………………………………...… Σελ. 21 Δικονομικό Δίκαιο……………...…………………………….… Σελ. 21 Εκκλησιαστικό Δίκαιο ………………………………………… Σελ. 21 Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο ……………..…………………… Σελ. 22

2.2 Ιδιωτικό Δίκαιο Αστικό Δίκαιο: Δικονομικό Δίκαιο……………....………….…

Σελ. 22 Εμπορικό Δίκαιο: ……………...……………….………..….… Σελ. 22 Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας……………………..…….…

Σελ. 23 Ατομικό Εργατικό Δίκαιο ……………………………..…….… Σελ.

232.3 Διεθνές Δίκαιο

Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο ………….....………………..…….… Σελ.23

Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο ………….....………………..….….…Σελ. 23

Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο ..….....………………..….….…Σελ. 23

-9-

2.4 Πηγές Ελληνικού Δικαίου Πρωτογενείς ή Άμεσες Πηγές του Θετικού Δικαίου

……… Σελ. 23 Δευτερογενείς ή Έμμεσες Πήγες του Δικαίου ………………

Σελ. 233. Συστατικά Μέρη του Σερβικού Δικαίου

Συνταγματικό Δίκαιο ..….....………………………………..….….… Σελ.24

Δικαστικό Δίκαιο..…............………………………………..….….…Σελ. 24

Εκλογικό Δίκαιο ..…...........………………………………..….….…Σελ. 24

Διοικητικό και Δημόσιο Δίκαιο ..…...........…………….…..….….… Σελ. 25

Ποινικό Δίκαιο ..…...................................…………….…..….….… Σελ. 25

Αστικό Δίκαιο ..…....................................…………….…..….….… Σελ. 25

Εμπορικό Δίκαιο ..…...............................…………….…..….….… Σελ. 25

Εργατικό Δίκαιο ..…...............................…………….…..…..….… Σελ. 25

Δίκαιο της Υγείας ..….............................…………….…..…..….… Σελ. 25

Δίκαιο περί Μεταλλείων ..…...................…………….…..…..….… Σελ. 25

Φορολογικό Δίκαιο ..…...........................…………….…..…..….… Σελ. 25

Τραπεζικό Δίκαιο ..…..........................……………….…..…..….… Σελ. 25

Ασφαλιστικό Δίκαιο ..…..........................…………….…..…..….… Σελ. 26

Δίκαιο Επικοινωνιών και Μέσων .…..........................……………. Σελ. 26

Μεταφορών και του ΝαυτικούΔικαίου ......................……………. Σελ. 26

Δίκαιο Περιβάλλοντος …………...…..........................……………. Σελ. 26

-10-

Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας …………...….........................…. Σελ. 26

Δίκαιο Ευρεσιτεχνίας …………..…………...….........................…. Σελ. 26

Δίκαιο Κατασκευών …………..……...……...….........................…. Σελ. 26

Αγροτικό Δίκαιο …..…………..……...……...….........................…. Σελ. 26

Νόμος Διαιτησία ..…………..……...……......….........................…. Σελ. 26

Πηγές Σερβικού Δικαίου ………………………………………….… Σελ. 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ»: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΣΕΡΒΙΑΣ 1. Γενικά ..…………..………………..…...……......…….........................…. Σελ. 282. Σύγκριση Δικαίων

2.1 Συνταγματικό Δίκαιο …………………..…………..…................…. Σελ. 28

2.2 Ποινική Δικονομία-Δικαστικό Δίκαιο …………………………....….Σελ. 29

2.3 Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο .…………..…...............................… Σελ. 30

2.4 Εκλογικό Δίκαιο…………..…..…..............................................…. Σελ. 31

2.5 Δίκαιο της Υγείας………….……..……………………................….Σελ. 31

2.6 Λοιπά Δίκαια …………………………………..………………..…….Σελ. 312.7 Πηγές Δικαίου……..…………..

….............................................…. Σελ. 31

ΕΠΙΛΟΓΟΣ …………..…………..…..........................................................….Σελ. 33

-11-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ……..…………..

…..........................................................….

Σελ. 34

-12-

ΣΕΛΙΔΑ ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

2. Συγκριτικό Δίκαιο

1.1.Γενικά

-13-

Η παγκόσμια ανάπτυξη των συγκριτικών νομικών σπουδών

υπήρξε ένα από τα πιο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του 20ου

αιώνα. Πολιτικοί και νομικοί κύκλοι αναγνωρίζοντας τη σημασία

της μελέτης του αλλοδαπού δικαίου δημιούργησαν πληθώρα

ιδρυμάτων και διοργάνωσαν πολυάριθμα συνέδρια. Επίσης πολλά

ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα προέβησαν στη δημιουργία έδρας

Συγκριτικού Δικαίου1.

1.2. Ανάπτυξη Συγκριτικού Δικαίου

Οι Ρίζες του Δικαίου

Ο όρος Συγκριτικό Δίκαιο είναι σχετικά σύγχρονος.

Χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 19ο αιώνα όταν πλέον κρίθηκε

επιβεβλημένη η μελέτη και η σύγκριση του Αλλοδαπού Δικαίου.

Βέβαια, συγκρίσεις διαφορετικών συστημάτων είχαν επιχειρηθεί

στο μακρινό παρελθόν, αλλά με ασυστηματοποίητο τρόπο. Σύμφωνα

με την παράδοση, τον 6ο αιώνα π.Χ. ο έλληνας νομοθέτης Σόλων,

προκειμένου να συντάξει τους νόμους της Αθήνας, συγκέντρωσε

και μελέτησε αριθμό νόμων-νομοθετημάτων από άλλες πόλεις. Την

ίδια διαδικασία, τον 5ο αιώνα π.Χ., ακολούθησε και η Ρώμη

συντάσσοντας τους περίφημους νόμους της Δωδεκαδέλτου. Επίσης

αναφέρεται ότι και ο Αριστοτέλης, στην προσπάθειά του να

συντάξει υποδειγματικό σύνταγμα, προέβει στη μελέτη 158

«νομικών συστημάτων». Παρ’ όλα αυτά η ανάπτυξη του

Συγκριτικού Δικαίου εμποδίστηκε από σύνολο παραγόντων όπως οι

κρατούσες αντιλήψεις, η περιφρόνηση προς οτιδήποτε ξενόφερτο

και η πίστη προς τους κληρονομημένους κανόνες δικαίου, οι

οποίοι θεωρούνταν ιεροί και απαράβατοι. Ειδικότερα, η θεώρηση1 Πάπυρος Larousse Britannica, τόμ. 21, 1996, λ. «Δίκαιο, Συγκριτικό», σελ. 56-59.

-14-

για τα Αλλοδαπά Δίκαια ή για τα διάφορα τοπικά θέσμια των

ρωμαϊκών επαρχιών από το πλείστο των Ρωμαίων νομοδιδασκάλων

ήταν τέτοια που χαρακτήριζαν αυτά ως σκύβαλα, χωρίς καμία

αξία και οποιοιδήποτε σύγκριση με το Ρωμαϊκό Δίκαιο

αποτελούσε πράξη ιεροσυλίας.

Ο Ρόλος των Δικαστών και των Δικηγόρων

Όμως υπήρχε και η πλευρά των δικαστών και των

δικηγόρων οι οποίοι όφειλαν να απονέμουν δικαιοσύνη

εφαρμόζοντας κατά βάση το Εθιμικό Δίκαιο. Οι δικαστές στην

προσπάθειά τους να προσδιορίσουν και να κρίνουν την έννοια

ενός τοπικού εθίμου ουσιαστικά έκριναν κατά πόσο ένα έθιμο

ήταν δικαιότερο από ένα άλλο και ως ποιο σημείο θα έπρεπε να

εισηγηθούν γενικές ιδέες ιδανικής δικαιοσύνης (βασισμένες

κυρίως στο Ρωμαϊκό Δίκαιο).

Η Εξέλιξη του Συγκριτικού Δικαίου κατά το 19ο

Αιώνα

Μεταγενέστερα, στις απαρχές του 19ου αιώνα το

Συγκριτικό Δίκαιο άρχισε να συγκροτείται ως κλάδος της

νομικής επιστήμης πλέον, όταν τα πρώτα συντάγματα και οι

πρώτες κωδικοποιήσεις ανέτρεψαν στην Ευρώπη την ενότητα της

νομικής επιστήμης, παραγκωνίζοντας τη διδασκαλία του φυσικού

δικαίου και την ενιαία καλλιέργεια του Ρωμαϊκού Δικαίου2.

Έναρξη Νομικής Συγκριτικής Έρευνας

2 Δ. Ευρυγένη, Φ. Φραντζεσκάκη, Σ. Συμεωνίδη, Συγκριτικό Δίκαιο, (Αθήνα:Σάκουλα, 1977), σελ. 92 επ., A. Peters, H. Schwenke, Comparative Law BeyondPost-Modernism, (I.C.L.Q.), 2000, σελ. 800.

-15-

Η στάση μιας χώρας έναντι του Συγκριτικού Δικαίου

μεταβάλλεται όταν πλέον δεν αναζητείται κάποιο υπερκείμενο

δίκαιο και ταυτόχρονα καθιστά το Εθνικό Δίκαιο αντικείμενο

της νομικής διδασκαλίας. Προς αυτή την κατεύθυνση

δρομολογήθηκαν δράσεις, όπως η ίδρυση περιοδικών, για τη

μελέτη του Αλλοδαπού Δικαίου. Επίσης μεταφράστηκαν εμπορικοί

και αστικοί νόμοι (κυρίως μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας) με

σκοπό την πλήρη και εμπεριστατωμένη μελέτη τους. Επιπρόσθετα,

όπως προαναφέρθηκε, συστήθηκαν Έδρες Συγκριτικής Νομοθεσίας

σε πανεπιστήμια και κολέγια και ταυτόχρονα ιδρύθηκαν

εταιρείες και ιδρύματα μελέτης Συγκριτικού Δικαίου. Ως

επακόλουθο ήταν η υπογραφή διεθνών συμβάσεων (λ.χ. Διεθνή

Ταχυδρομική Σύμβαση της Βιέννης) που υπογράμμιζαν την

επιθυμία για στενότερη συνεργασία και κατανόηση ζητημάτων

νομικής φύσης μεταξύ κρατικών οντοτήτων.

1.3 Μέθοδοι Συγκριτικού Δικαίου

Είναι γεγονός ότι τα εθνικά νομικά συστήματα που

υφίστανται σήμερα ανά τη υφήλιο είναι πολύ περισσότερα ακόμη

και από τα ίδια τα έθνη που αντιπροσωπεύονται στον ΟΗΕ.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν γενικά τα ομοσπονδιακά

κράτη, όπως οι ΗΠΑ όπου κάθε πολιτεία της διατηρεί διάφορο

νομικό καθεστώς, χωρίς να έχουν πετύχει μια εσωτερική νομική

ενοποίηση. Συνέπεια όλων αυτών είναι ότι η μελέτη τω νομικών

συστημάτων να καθίσταται ένα πολύ δύσκολο και επίπονο έργο.

Παρά ταύτα οι υφιστάμενες διαφορές κρίνονται κατά κλάδο

(κώδικα ποινικό, αστικό κ.λπ.) που οι διαφορές δεν είναι

μεγάλες και άλλες που διαφέρουν απόλυτα, ένεκα καθεστώτων ή

-16-

περίεργων θρησκευτικών εθίμων περισσότερο. Έτσι διακρίνονται

δύο είδη συγκριτικής έρευνας η «μικροσύγκριση» όπου

αναλύονται οι νόμοι ίδιας νομικής οικογένειας, εξετάζοντας

υπάρχουσες καινοτομίες και δυνατότητες εφαρμογών αυτών σε

άλλες νομοθεσίες και στη «μακροσύγκριση» που ερευνώνται

ειδικότερα τα συστήματα με τις μεγαλύτερες διαφορές.

Στους νομικούς ερευνητές περισσότερο ελκυστική

μέθοδος είναι η πρώτη, ενώ αντίθετα η δεύτερη φαίνεται

περισσότερο προσφιλής σε κοινωνιολόγους, φιλοσόφους του

Δικαίου και αντίστοιχους ιστορικούς ερευνητές.

1.4. Ορισμός Συγκριτικού Δικαίου3

Το συγκριτικό δίκαιο είναι καταρχήν μια μέθοδος

νομικής έρευνας που αποβλέπει στην καλλιέργεια του δικαίου

μέσω της σύγκρισης των δικαίων διαφόρων πολιτειών. Ενόψει του

μεθοδολογικού χαρακτήρα του, το συγκριτικό δίκαιο εξετάζει

καταρχήν τα μεθοδολογικής φύσεως προβλήματα που γεννά τόσο η

σύγκριση των δικαίων στο σύνολο τους όσο και η σύγκριση των

λύσεων που δίνουν οι υπό σύγκριση έννομες τάξεις στα διάφορα

νομικά προβλήματα.

Το συγκριτικό δίκαιο όμως δεν ταυτίζεται μόνο με τη

συγκριτική μέθοδο, αλλά περιλαμβάνει επίσης στο περιεχόμενο

του και τη μελέτη του αλλοδαπού δικαίου η οποία αποτελεί

αναπόσπαστο τμήμα της ύλης του. Πράγματι είναι αδύνατο να

επιχειρήσει κανείς οποιαδήποτε συγκριτική νομική έρευνα, αν

δεν μελετήσει προηγουμένως τα αλλοδαπά δίκαια, στα οποία

3 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, Συγκριτικό Δίκαιο,Τεύχος Τρίτο, Αριθμ. 2427/9, Αρ. Φύλλου 1356, 9 Οκτωβρίου 2014.

-17-

αναφέρεται η έρευνα αυτή. Το συγκριτικό δίκαιο βέβαια δεν

εξετάζει το σύνολο των ουσιαστικού δικαίου κανόνων που

ισχύουν στις διάφορες έννομες τάξεις. Σκοπός του συγκριτικού

δικαίου είναι να διδάξει τους μηχανισμούς και τις

διαδικασίες, που θα πρέπει να ακολουθήσει κανείς, για να

προσφύγει με ευκολία στο αλλοδαπό δίκαιο προκειμένου να

αντλήσει από αυτό τις πληροφορίες που χρειάζεται για τη λύση

του νομικού προβλήματος που τον απασχολεί. Η ταξινόμηση

επομένως των δικαίων σε ευρύτερες ομάδες, οι άξονες γύρω από

τους οποίους θα πρέπει να γίνεται η ταξινόμηση αυτή όπως

επίσης και ο προσδιορισμός των στοιχείων που καθορίζουν τη

φυσιογνωμία των ευρύτερων δικαϊκών ομάδων και των δικαίων που

τις συνθέτουν, αποτελούν τα βασικά θέματα που εξετάζει το

συγκριτικό δίκαιο στα πλαίσια της ενασχόλησης του με το

αλλοδαπό δίκαιο.

Σύμφωνα τέλος με την κρατούσα διεθνώς αντίληψη, το

συγκριτικό δίκαιο περιλαμβάνει επίσης στην ύλη του, πέρα από

τη μελέτη του αλλοδαπού δίκαιου και τα πορίσματα της

συγκριτικής νομικής έρευνας. Επειδή μάλιστα τα εν λόγω

πορίσματα αποκρυσταλλώνουν, μεταξύ άλλων, και τις γενικές

εκείνες αρχές του δικαίου, που είναι κοινές στα σύγχρονα

νομικά συστήματα, το συγκριτικό δίκαιο αναγνωρίζεται σήμερα

ως ιδιόμορφος κλάδος του θετικού δικαίου. Παράλληλα όμως

θεωρείται και κλάδος της νομικής επιστήμης, ισότιμος με την

ιστορία, την κοινωνιολογία και τη φιλοσοφία του δικαίου γιατί

οδηγεί σε μια σφαιρική προσέγγιση του δικαίου ως καθολικού

κοινωνικού φαινομένου. 

-18-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α»: ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ-

ΔΙΚΑΙΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΣΕΡΒΙΑΣ

3. Γενικά

1.1 Ελληνικό Δίκαιο

Το ελληνικό δίκαιο παρουσιάζει μεγαλύτερο ιστορικό

βάθος εξαιτίας της γενικότερης ιστορίας και ταύτισης του με

τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Αρχή του μπορούν να θεωρηθούν

τα στοιχεία που μας παρουσιάζονται στην επική ομηρική ποίηση

καθώς και στις διάφορες θεολογικές και κοσμογονικές

αντιλήψεις. Με την έναρξη του αποικισμού και την δημιουργία

των πόλεων κρατών εισάγονται διάφοροι θεσμοί και αντιλήψεις

δικαίου, φορέας των οποίων είναι ο ελεύθερος πολίτης. Οι

κλασσικοί και ελληνιστικοί περίοδοι χαρακτηρίζονται από μία

σταθερότητα στο νομικό σύστημα και μία πρωτοφανή

συλλογικότητα και γενική αρχή4. Μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης

4 Κασκάνης Άγγελος, Συγκριτική επισκόπηση των νομικών συστημάτων Ελλάδας καιΤουρκίας, 2013, http://curia.gr/sigkritiki-episkopisi-ton-nomikon-

-19-

το ελληνικό δίκαιο προσανατολίστηκε προς την Ευρώπη και έλαβε

την μορφή που έχει σήμερα μετά την αλλαγή του Συντάγματος το

1974. Σήμερα παρουσιάζει πιο έντονα τα ευρωπαϊκά της

χαρακτηριστικά μετά την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΕ και την

υπογραφή διαφόρων Συμβάσεων και την υιοθέτηση σειράς

ευρωπαϊκών νόμων.

1.2 Σερβικό Δίκαιο

Η γέννηση του σερβικού δικαίου λαμβάνει χώρα τον 12ο

αιώνα μ. Χ.. Η ανάπτυξή του κρίνεται αργή, λόγω κοινωνικών–

στρατιωτικών-πολιτικών ζυμώσεων στη Βαλκανική. Ορόσημο

αποτελεί ο 14ος αιώνας, η κορύφωση της ακμής του Σερβικού

Βασιλείου. Ακολουθεί η Οθωμανική κατοχή και μετά την

απελευθέρωση και τη δημιουργία του Σερβικού Βασιλείου,

παρατηρείται αθρόα εισαγωγή δυτικοευρωπαϊκών Κωδίκων

εμπλουτισμένων με προοθωμανικά νομικά θέσμια. Ο 20ος αιώνας

χαρακτηρίζεται από τις πολιτικές ανακατατάξεις στην περιοχή

και την υιοθέτηση νομικών στοιχείων και από την ΕΣΣΔ, μέχρι

την πλήρη μεταστροφή της νομικής πορείας της χώρας μετά τη

διάλυση της Λαϊκής Ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας και τον

προσανατολισμό σε δυτικά νομικά μοντέλα.

4. Εξελικτική Πορεία Δικαίων

2.1 Ελληνικό Δίκαιο5

2.1.1 Ιστορικά Στοιχεία

sistimaton-tis-elladas-kai-tis-tourkias/#ftnref2, (πρόσβαση την19/12/14).5 Έννοια και κλάδοι του Ελληνικού Δικαίου, http:// annxyd.files.wordpress.com/2010/07/cf84cebfcebccebfcf83-ceb1.doc ,(πρόσβαση την 23/12/14).

-20-

2.1.1.1 Δίκαια της Ελληνικής Αρχαιότητας6

Αρχαϊκοί χρόνοι (8ος – 6ος αιώνας π.Χ.)

Ανάμεσα στα τέλη των μυκηναϊκών

χρόνων και στις απαρχές της αρχαϊκής περιόδου κατά τον

8ο αιώνα, μεσολαβεί ένα κενό στις γνώσεις μας, γεγονός που

οδήγησε τους ιστορικούς να αποκαλέσουν την περίοδο αυτή

«σκοτεινοί χρόνοι». Η αρχαϊκή περίοδος σηματοδοτείται από

τρία σημαντικά συμβάντα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη

διαμόρφωση του δικαίου των αιώνων που ακολούθησαν: τη

χρησιμοποίηση του φοινικικού αλφαβήτου, την κοπή νομίσματος

και τη δημιουργία της πόλεως – κράτους.

Κλασσικοί χρόνοι (5ος – 4ος αιώνας

π.Χ.)

Κατά τους κλασσικούς χρόνους οι

περισσότερες κοινωνίες του ελλαδικού χώρου έχουν οργανωθεί σε

πόλεις – κράτη. Οι πηγές για τη γνώση του δικαίου της εποχής

πολλαπλασιάζονται, χάρη στην πληθώρα των ιστορικών, των

φιλοσόφων και των ρητόρων που έζησαν και έγραψαν στην κλασική

Αθήνα. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι και οι πληροφορίες που μας

παρέχουν οι επιγραφές, για τον επιπλέον λόγο ότι δεν

περιορίζονται μόνο στην Αθήνα. Οι επιγραφικές μαρτυρίες

(ψηφίσματα της βουλής και του δήμου, νόμοι) μας πληροφορούν

για θέματα κυρίως δημόσιου και ποινικού δικαίου, ενώ οι

φιλολογικές επεκτείνονται λεπτομερέστερα και σε ζητήματα

ιδιωτικού δικαίου.

6 Σ. Τρωιάνος , Ι. Βελισσαροπούλου-Καράκωστα, Ιστορία Δικαίου, (ΕκδόσειςΝομική Βιβλιοθήκη, 2010).

-21-

Ελληνιστικοί χρόνοι (301 π.Χ. –

212 μ.Χ.)

Ξεκινούν με τη σταθεροποίηση των

ελληνιστικών μοναρχιών των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου. Πόλεις

– κράτη εξακολουθούν να υπάρχουν αλλά είτε εντάσσονται

γεωγραφικά και πολιτικά σε ένα από τα ελληνιστικά βασίλεια

είτε, διατηρώντας γεωγραφική ανεξαρτησία, αναγκάζονται να

συμμορφωθούν προς τις υποδείξεις ενός μονάρχη ή ακόμα, μετά

την κατάκτηση της Μακεδονίας και της Αχαΐας από τους

Ρωμαίους. Χρονολογία λήξης των ελληνιστικών χρόνων είναι

δύσκολο να τεθεί. Είναι γεγονός ότι το αλεξανδρινό πνεύμα δεν

εξάλειψε με την κατάληψη της Αλεξάνδρειας από τους Ρωμαίους

το 31 π.Χ.

2.1.1.2 Ρωμαϊκό Δίκαιο

Το Ρωμαϊκό Δίκαιο γνώρισε τέσσερις

περιόδους:

Αρχαϊκοί χρόνοι (ξεκινάει με την

ίδρυση της Ρώμης και λήγει το 202 π.Χ. μετά το τέλος του

2ου Καρχηδονικού πολέμου, με το πολίτευμα της περιόδου αυτής

μοναρχικό μέχρι 509 π.Χ. και κατόπιν δημοκρατικό).

Προκλασικοί χρόνοι (η περίοδος

αυτή συμπίπτει με τους δύο τελευταίους αιώνες της ρωμαϊκής

δημοκρατίας).

-22-

Κλασικοί χρόνοι (τέλη 1ου αιώνα

π.Χ. έως μέσα 3ου μ.Χ., η πρώτη περίοδος της αυτοκρατορίας

θεωρείται ως η περίοδος του κλασικού ρωμαϊκού δικαίου).

Μετακλασικοί χρόνοι (τέλη

3ου αιώνα μ.Χ. έως 533-534 μ.Χ. κατά τη δεύτερη φάση της

αυτοκρατορικής περιόδου – δεσποτεία – επέρχονται σημαντικές

μεταβολές στο δικαϊικό χώρο).

2.1.1.3 Βυζαντινό Δίκαιο

Η χρονική διάσταση του φαινομένου

«Βυζάντιο», αφού επί πολλά χρόνια έγινε το αντικείμενο πολλών

συζητήσεων. Η ιστορική έρευνα των βυζαντινών νομικών κειμένων

για να είναι συστηματική πρέπει να καλύψει όλη τη φιλολογική

παραγωγή ανάμεσα στον Διοκλητιανό και στην κατάλυση του

βυζαντινού κράτους. Μολονότι δεν περιήλθαν όλα τα εδάφη της

αυτοκρατορίας στους Τούρκους με την άλωση της Πόλης – άλλα

είχαν καταληφθεί πολύ πιο πριν και άλλα, όπως η Κρήτη,

κατακτήθηκαν αιώνες αργότερα – λαμβάνεται ως συμβατικό

καταληκτικό όριο του βυζαντινού δικαίου το 1453.

2.1.1.4 Μεταβυζαντινό και Νεώτερο Δίκαιο

Για τις περιοχές που περιέλαβε το

ελληνικό κράτος, το όριο μπορεί να τοποθετηθεί στην έναρξη ή

στη λήξη του απελευθερωτικού αγώνα, ή ακόμα και στο έτος

1835, οπότε ορίστηκε το δίκαιο που θα διέπει μελλοντικά τις

αστικές σχέσεις μέχρι τη σύνταξη αστικού κώδικα. Για τις

υπόλοιπες περιοχές πρέπει να αναζητηθεί είτε ο χρόνος

απελευθέρωσής τους και της ενσωμάτωσής τους στο ελληνικό

-23-

κράτος είτε ο χρόνος, κατά τον οποίο απέκτησαν ιδιαίτερη

νομοθεσία, διαφορετική από εκείνη του κατακτητή, συνήθως

αστικό κώδικα (η Ιόνιας Πολιτεία το 1841, η Σάμος το 1897, η

Κρήτη το 1903). Για το ελληνικό κράτος ότι η περίοδος για το

Νεώτερο Δίκαιο αρχίζει με την επανάσταση του 1821.

2.2 Σερβικό Δίκαιο

2.2.1 Ιστορικά Στοιχεία7

2.2.1.1 Μεσαίωνας

Από τον 7ο έως τον 12ο αιώνα, οι

κοινωνικές σχέσεις διέπονται από το κοινό δίκαιο8. Τα πρώτα

στοιχεία και τα κείμενα της μεσαιωνικής σερβικής νομοθεσίας

συντάχθηκαν το 12ο αιώνα. Τον 14ο και 15ο αιώνα υπήρχαν πολλά

νέα νομικά έγγραφα που συνέπεσαν με την πολιτική και

οικονομική άνοδο της Σερβίας. Η επιρροή της δυναστίας

Nemanjić ήταν τεράστια. Κατά τη διάρκεια της δυναστείας

αυτής, η Σερβία απέκτησε την ανεξαρτησία της και άρχισε να

αναπτύσσει το πρώτο νομικό της σύστημα.

2.2.1.2 Νομοκανόνας Αγίου Σάββα

(Zakonopravilo)

Κατά τη διάρκεια της δυναστείας

Nemanjić (1166-1371), η σερβική μεσαιωνική πολιτεία άνθισε

στους τομείς της πολιτικής, της θρησκείας και του πολιτισμού.

Ένας μεγάλος αριθμός από μοναστήρια χτίστηκαν, πολύ

7 Serbian Law, Οκτ 2013, http :// en . wikipedia . org / wiki / Law _ of _ Serbia , (πρόσβαση την 06/1/15).8 Common law, Οκτ 2014, http://en.wikipedia.org/wiki/Common_law, (πρόσβαση την 08/1/15).

-24-

περισσότερο από ότι σε προηγούμενους αιώνες. Επίσης

παρατηρείται οικονομική πρόοδος και αστικοποίηση. Ταυτόχρονα

αναπτύσσεται και η σερβική νομοθεσία. Συγκεκριμένα,

συντάσσεται ο Νομοκανόνας του Αγίου Σάββα. Το έγγραφο αυτό

αποτελεί το πρώτο σύνταγμα της Σερβίας και τον υψηλότερο-

αυστηρότερο κώδικα της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο

Νομοκανόνας του Αγίου Σάββα περιλάμβανε 64 άρθρα.

2.2.1.3 Κώδικας «Ντουσάν» (Dušan's code)

O Κώδικας Ντουσάν, (Σερβικά: Dušanov

zakonik / Душанов законик), είναι μια συλλογή από διάφορα

νομικά κείμενα που συντάχθηκε από το Στέφανο Ντουσάν, βασιλιά

(αυτοαποκαλούμενο αυτοκράτορα των Σέρβων και των Ελλήνων) της

Σερβίας το 1349. Χρησιμοποιήθηκε στη σερβική «αυτοκρατορία»

και μετέπειτα στο Δεσποτάτο της Σερβίας. Ο Κώδικας «Ντουσάν»

θεωρείται ως ένα πρώιμο σύνταγμα, ένα προηγμένο σύνολο των

νόμων που ρυθμίζει όλες τις πτυχές της ζωής. Ο Κώδικας είχε

επηρεαστεί από το Σύνταγμα «Κανόνων», ένα κείμενο που

γράφτηκε το 1335 από τον έλληνα μοναχό Ματθαίο Βλαστάρη και

από τη βυζαντινή νομοθεσία όσο αφορά στο Εκκλησιαστικό και

Αστικό Δίκαιο. Από το 1540 μέχρι το 1817 η Σερβία ήταν υπό

την κατοχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

2.2.1.4 Περίοδος από το 1817 έως 2006

Στην παραπάνω χρονική διάρκεια

παρατηρείται η συχνή απόρριψη και υιοθέτηση δάνειων

Συνταγμάτων, Κωδίκων και λοιπών θέσμιων, μέχρι τη θέσπιση του

σημερινού Συντάγματος το 2006. Η αιτία του φαινομένου

έγκειται στο γεγονός ότι η σερβική κρατική οντότητα

-25-

συνιστούσε μέλος άλλοτε ενός βασιλείου, άλλοτε ομοσπονδίας,

άλλοτε ένωσης. Συγκεκριμένα9:

Το Σύνταγμα του Πριγκιπάτου τηςΣερβίας, που εγκρίθηκε το 1835, το λεγόμενο«Candlemas Constitution" (Sretenjski Ustav), βασισμένο σεδυτικά νομοθετήματα.

Το Σύνταγμα του 1838, που συχνάαποκαλείται «τουρκικό σύνταγμα», που εκδόθηκε με τη μορφή τηςτουρκικού φιρμανιού, δάνειο από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το Σύνταγμα του 1869, βασισμένο σταπροηγούμενα με εισαγωγή δυτικοευρωπαϊκών νομικών στοιχείων.

Σύνταγμα του Βασιλείου της Σερβίαςτου 1888, επηρεασμένο από το Αυστριακό Σύνταγμα.

Το Σύνταγμα του 1901, που ονομάζεται«Σύνταγμα του Απριλίου» που εκδίδονται από τον βασιλιάΑλέξανδρο Α' της Σερβίας.

Το Σύνταγμα του 1903, τροποποιημένηέκδοση του Συντάγματος του 1888.

Μεταξύ 1918 και 1945 η Σερβία ήτανμέρος του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας και της ΛαϊκήςΟμοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας, και δεν είχε κανένα σύνταγμαδικό της.

Το Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίαςτης Σερβίας, που εγκρίθηκε το 1947 (τότε μέρος τηςΓιουγκοσλαβίας FPR).

Το Σύνταγμα της ΣοσιαλιστικήςΔημοκρατίας της Σερβίας, που εγκρίθηκε το 1963 (τότε μέροςτης SFR Γιουγκοσλαβία).

9 Wikipedia, Constitution of Serbia, 14 Δεκ 2014. http :// en . wikipedia . org / wiki / Constitution _ of _ Serbia , (πρόσβαση την 23/12/14).

-26-

Το Σύνταγμα του 1974 (τότε μέρος τηςSFR Γιουγκοσλαβία).

Το Σύνταγμα της Δημοκρατίας τηςΣερβίας, που εγκρίθηκε το 1990 (η Σερβία ήταν μέρος της SFRΓιουγκοσλαβία την περίοδο 1990-1992 και μέρος τηςΓιουγκοσλαβίας στο 1992-2003 και της Σερβίας και τουΜαυροβουνίου στο διάστημα 2003-2006).

Το Σύνταγμα του 2006, ισχύονΣύνταγμα, το πρώτο της ανεξάρτητης Δημοκρατίας της Σερβίας.

Όσο αφορά στα επιμέρους Δίκαια10 όπωςο Αστικός Κώδικας και το Ενοχικό Δίκαιο, από το 1844πραγματοποιείται υιοθέτηση του Αυστριακού Αστικού καιΕνοχικού Δικαίου με στοιχεία από το Ρωμαϊκό Δίκαιο, από τοΝομοκανόνα του Αγίου Σάββα και το ισχύον Εθιμικό Δίκαιο. Το1945 καταργείται τυπικά ο Αστικός Κώδικας του 1844, αλλάουσιαστικά διατηρείται και συνεχίζει να ρυθμίζει νομικά τασερβικά δρώμενα μέχρι το 1978, οπότε και εκδίδεται νέοςΑστικός Κώδικας και Ενοχικό Δίκαιο.

10 Wikipedia, Serbian Civil Law, Οct 2013.http :// en . wikipedia . org / wiki / Serbian _ civil _ law , (πρόσβαση την 08/1/15).

-27-

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β»: ΑΝΑΛΥΣΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ

ΣΕΡΒΙΑΣ

1. Γενικά

1.1 Ορισμός Δικαίου

Το δίκαιο είναι σύστημα κανόνων και αρχών, άλλων

ανώτερων και άλλων κατώτερων, δηλαδή ιεραρχικά δομημένο11.

Εκτός από τους κανόνες του δικαίου, που αποτελούν σύνολο

γραπτών προτάσεων υπάρχουν και οι άγραφοι όπως στην

περίπτωση των εθίμων που αναγνωρίζονται από το κράτος ως

11 Μαρία-Ελένη Παπαγιάννη, Η Έννοια του Δικαίου, (Εθνικό και ΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιο Αθηνών, 2010) σελ. 4,http://www.greeklaws.com/pubs/uploads/3061.pdf, (πρόσβαση την 08/1/15).

-28-

ισχύον δίκαιο. Αυτοί οι κανόνες ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ

των προσώπων (φυσικών και νομικών), μεταξύ προσώπων και

πραγμάτων και μεταξύ προσώπων και κράτους12. Πρόκειται για

σύνολο κανόνων με λογική αλληλουχία και συνθέτουν μία ενότητα

που καλείται έννομη τάξη. Το δίκαιο, με βάση την ύλη που

πραγματεύεται, διακρίνεται σε:

Δημόσιο και Ιδιωτικό

Εσωτερικό και Διεθνές

1.2 Οικογένειες Δικαίων

Αν εξετάσει κανείς τα εθνικά συστήματα δικαίου, θα

διαπιστώσει ότι ρυθμίζουν με διαφορετικό τρόπο την

αδικοπρακτική ευθύνη. Τα αγγλοαμερικανικά δικαϊκά συστήματα

ακολουθούν την τεχνική της περιπτωσιακής ρύθμισης.

καθιερώνουν δηλαδή συγκεκριμένες κατηγορίες αδικημάτων το

καθένα από τα οποία διέπεται από τους δικούς τους κανόνες και

αρχές. Αντίθετα, τα ρωμαιογερμανικά δικαϊκά συστήματα

ακολουθούν την τεχνική των γενικών κατευθυντήριων κανόνων που

περιέχουν αόριστες νομικές έννοιες -όπως λ.χ. οι έννοιες του

"παρανόμου" και "υπαιτίου" χαρακτήρα της συμπεριφοράς, η

έννοια των «χρηστών ηθών» κ.λ.π.- οι οποίες έννοιες

συγκεκριμενοποιούνται κάθε φορά από τα δικαστήρια. Στην

προκειμένη περίπτωση και τα δύο προς εξέταση δίκαια ανήκουν

στη δεύτερη κατηγορία.

12 Χρ. Γκόρτσος, Εισαγωγή στο Δίκαιο, Ιαν 2014, σελ. 10-11, http://www. depanteion . gr / images / simeios _ eisag _ diaki _8_1_14. pdfps , (πρόσβαση την 12/1/15).

-29-

2. Συστατικά Μέρη του Ελληνικού Δικαίου13

2.1 Δημόσιο Δίκαιο

Στο Δημόσιο Δίκαιο ανήκουν συστήματα κανόνων μεβασικές μεταξύ τους διαφορές:

Συνταγματικό Δίκαιο: εξετάζει τον θεμελιώδη νόμο

της πολιτείας.

Διοικητικό Δίκαιο: ρυθμίζει την οργάνωση και

λειτουργία της δημόσιας διοίκησης.

Δημοσιονομικό Δίκαιο: συγκροτείται από κανόνες

που αναφέρονται στην είσπραξη, διαχείριση και διανομή των

πόρων του κράτους. Τμήμα του είναι το Φορολογικό Δίκαιο.

Ποινικό Δίκαιο: καθορίζει τις αξιόποινες πράξεις

και τις ποινικές κυρώσεις που αυτές επισύρουν.

Δικονομικό Δίκαιο: είναι το σύνολο κανόνων που

ρυθμίζουν τον τρόπο οργάνωσης και απονομής δικαιοσύνης.

Αποτελείται από:

Πολιτική Δικονομία (Αστικό): υπάγεται η

διαδικασία επίλυσης διαφορών των ιδιωτών.

Ποινική Δικονομία (Ποινικό): ρυθμίζει την

προετοιμασία και διεξαγωγή της ποινικής δίκης.

Διοικητική Δικονομία (Διοικητικό): είναι η

διαδικασία του δικαστικού έλεγχου της δραστηριότητας της

δημόσιας διοίκησης.

13 Ibid., σελ. 10-52.

-30-

Εκκλησιαστικό Δίκαιο: σύνολο κανόνων που ρυθμίζει

την οργάνωση και λειτουργία της εκκλησίας.

Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο: ρυθμίζει τις σχέσεις

των εργοδοτών με εργαζόμενους.

2.2 Ιδιωτικό Δίκαιο

Αστικό Δίκαιο: αποτελεί το κυριότερο τμήμα

Ιδιωτικού δικαίου και ρυθμίζει το σύνολο σχεδόν της δράσης

των ιδιωτών. Διακρίνεται στους εξής 5 κλάδους:

Γενικές αρχές: σημαντικότατο μέρος Ιδιωτικού

Δικαίου όπου τίθενται οι γενικοί κανόνες που ισχύουν για όλες

τις ιδιωτικές έννομες σχέσεις.

Ενοχικό Δίκαιο: κανόνες που ρυθμίζουν

«ενοχικές σχέσεις».

Εμπράγματο Δίκαιο: κανόνες που ρυθμίζουν τις

σχέσεις των ανθρώπων προς τα πράγματα.

Οικογενειακό Δίκαιο: ρυθμίζει τις οικογενειακές

σχέσεις.

Κληρονομικό Δίκαιο: ρυθμίζει τις σχέσεις ενός

προσώπου μετά τον θάνατο του.

Εμπορικό Δίκαιο: ρυθμίζει σχέσεις εμπορικής

φύσης. Το Εμπορικό Δίκαιο διακρίνεται στους εξής 8 κλάδους:

Γενικό Εμπορικό Δίκαιο

Δίκαιο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας

-31-

Δίκαιο Εμπορικών Εταιρειών

Δίκαιο Αξιόγραφων

Δίκαιο Ανταγωνισμού

Πτωχευτικό Δίκαιο

Ασφαλιστικό Δίκαιο

Ναυτικό Δίκαιο

Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας: ρυθμίζει τα

δικαιώματα των δημιουργών ως προς τα πνευματικά τους έργα.

Ατομικό Εργατικό Δίκαιο: ρυθμίζει τις σχέσεις

εξαρτημένης εργασίας.

2.3 Διεθνές Δίκαιο

Το Διεθνές Δίκαιο διακρίνεται σε 3 κλάδους:

Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο: ρυθμίζει τις σχέσεις των

κρατών μεταξύ τους.

Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο: ρυθμίζει ποιο εσωτερικό

δίκαιο θα ισχύσει για μια έννομη σχέση μεταξύ ιδιωτών, η

οποία συνδέεται με περισσότερα του ενός κράτη.

Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο: η πιο ριζική και

εκτεταμένη επιρροή που ασκήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στην

ελληνική έννομη τάξη που οφείλεται στην ένταξη της Ελλάδας

στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

2.4 Πηγές Ελληνικού Δικαίου

-32-

Πρωτογενείς ή Άμεσες Πηγές του Θετικού Δικαίου

Οι Νόμοι

Οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου

Το γραπτό Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο (Οι 2

τελευταίες αποτελούν εξωτερικές πηγές δικαίου)

Κανόνες άγραφου δικαίου (έθιμο)

Δευτερογενείς ή Έμμεσες Πήγες του Δικαίου

Τα χρηστά ήθη

Τα συναλλακτικά ήθη

Οι διεθνείς συμβάσεις

Συνθήκες ή συμφωνίες

Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας και οι

διαιτητικές αποφάσεις

3. Συστατικά Μέρη του Σερβικού Δικαίου14

Συνταγματικό Δίκαιο

Περιλαμβάνει:

Το Σύνταγμα15 της Σερβίας, το οποίο θεσπίστηκε το

2006 και έχει δύο βασικά χαρακτηρίστηκα. Αφ’ ενός αυτό είναι

14 The World Law Guide, Legislation Serbia, 25 Φεβ 2010 http://www.lexadin.nl/wlg/legis/nofr/eur/lxweser.htm, (πρόσβαση την 03/1/15).15 Serbian Government, http://www.srbija.gov.rs/cinjenice_o_srbiji/ustav_odredbe.php?id=217. (πρόσβαση την 08/1/15).

-33-

το πρώτο σύνταγμα της Σερβίας από το 1903, όταν ακόμα ήταν

ανεξάρτητο κράτος και αφ’ ετέρου αυτό είναι το πρώτο

συνταγματικό κείμενο, σε δύο σχεδόν αιώνες σερβικής

συνταγματικής ιστορίας, που έχει εγκριθεί από την πλειοψηφία,

με άμεση ψηφοφορία.

Το Συνταγματικό Χάρτη της Ένωσης Κρατών Σερβίας

και Μαυροβουνίου.

Το Συνταγματικό Δίκαιο για την εφαρμογή του

Συντάγματος της Δημοκρατίας της Σερβίας.

Δικαστικό Δίκαιο16: είναι το σύνολο κανόνων που

ρυθμίζουν τον τρόπο οργάνωσης και απονομής δικαιοσύνης. Σε

αυτό συμπεριλαμβάνονται και νομοθετήματα που αφορούν στη

συνεργασία με τα διεθνή δικαστήρια για θέματα εγκλημάτων

πολέμου.

Εκλογικό Δίκαιο: Ρυθμίζει τα θέμα εκλογής πολιτικών

αρχόντων (Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Βουλευτές, Δημάρχους) και

της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων.

Διοικητικό και Δημόσιο Δίκαιο: ρυθμίζει την οργάνωση

και λειτουργία της δημόσιας διοίκησης (κεντρικών-

περιφερειακών οργάνων κράτους-τοπικής αυτοδιοίκησης), τις

σχέσεις τόσο ανάμεσα στο κράτος και δημόσιους οργανισμούς όσο

και ανάμεσα στο κράτος και στους πολίτες. Επίσης ρυθμίζει τη

νομοθεσία περί προστασίας των δικαιωμάτων και των ελευθεριών

των εθνικών μειονοτήτων.

16 American Bar Association, Serbia Background, 14 Jun 2013, http://www.americanbar.org/content/dam/aba/directories/roli/serbia/serbia-legal-system-eng.authcheckdam.pdf. (πρόσβαση την 04/1/15).

-34-

Ποινικό Δίκαιο: ρυθμίζει τις αξιόποινες πράξεις και

τις ποινικές κυρώσεις που αυτές επισύρουν.

Αστικό Δίκαιο: ρυθμίζει το σύνολο σχεδόν της δράσης

των ιδιωτών και αποτελείται από τον Κώδικα Πολιτικής

Δικονομίας και το Οικογενειακό Δίκαιο.

Εμπορικό Δίκαιο: ειδικός κλάδος που ρυθμίζει

ορισμένες κατηγορίες προσώπων και αγαθών όπως σχέσεις

εμπορικής φύσης και οικογενειακές, κληρονομικές, περιουσιακές

σχέσεις ιδιωτών προς διάφορα ιδρύματα. Επιπρόσθετα

ρυθμίζονται θέματα επενδύσεων από ξένα κεφάλαια και το

καθεστώς των Ελεύθερων Οικονομικών Ζωνών.

Εργατικό Δίκαιο: ρυθμίζει θέματα εργασίας.

Δίκαιο της Υγείας: Εκτός της ρύθμισης των θεμάτων

λειτουργίας νοσηλείας, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης,

δημόσιας υγείας, ρυθμίζει θέματα αντικαπνιστικής πολιτικής,

ασφάλειας των τροφίμων και τον έλεγχο των γενετικά

τροποποιημένων οργανισμών και προϊόντων.

Δίκαιο περί Μεταλλείων: ρυθμίζει θέματα γεωλογικών

ερευνών, των μεταλλείων καθώς και θέματα ορυκτών πρώτων υλών.

Φορολογικό Δίκαιο: συγκροτείται από κανόνες που

αναφέρονται στην είσπραξη, διαχείριση και διανομή των πόρων

του κράτους.

Τραπεζικό Δίκαιο:

Αποτελείται από:

-35-

Λογιστικό και Ελεγκτικό Δίκαιο

Πτωχευτικό Δίκαιο

Νομοθεσία περί συναλλαγών με αλλοδαπά πιστωτικά

ιδρύματα

Νομοθεσία που διέπει το πλαίσιο λειτουργίας των

πιστωτικών ιδρυμάτων.

Νομοθεσία Ιδιωτικοποιήσεων

Νομοθεσία για προαιρετικά συνταξιοδοτικά ταμεία

και Συνταξιοδοτικά Προγράμματα

Νομικό πλαίσιο λειτουργίας της Εθνικής Τράπεζας

της Σερβίας.

Νομοθεσία για την Νομιμοποίηση Εσόδων από

Παράνομες δραστηριότητες.

Ασφαλιστικό Δίκαιο: ρυθμίζει θέματα ασφαλειών

Δίκαιο Επικοινωνιών και Μέσων: ρυθμίζει θέματα

τηλεοπτικών, ραδιοφωνικών και δορυφορικών μέσων, διαδικτύου

και ελεύθερης πρόσβασης σε πληροφορίες δημόσιου συμφέροντος.

Επίσης καθορίζει το πλαίσιο της προστασίας προσωπικών

δεδομένων.

Μεταφορών και του Ναυτικού Δικαίου: ρυθμίζει τα

θέματα των Δημοσίων Οδών.

Δίκαιο Περιβάλλοντος

-36-

Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Δίκαιο Ευρεσιτεχνίας

Δίκαιο Κατασκευών

Αγροτικό Δίκαιο: Ενσωματώνει τη νομοθεσία για τη

γεωργική ανάπτυξη, την υγεία των φυτών, των προϊόντων

διατροφής, των λιπασμάτων, και φυτοφαρμάκων.

Νόμος Διαιτησίας: ρυθμίζει θέματα διαιτησίας και

διαμεσολάβησης αντιδικιών.

Πηγές Σερβικού Δικαίου17

Νόμοι

Διοίκησης για την πρόληψη του ξεπλύματος χρήματος

Υπηρεσία Εποπτείας της Πτώχευσης

Κέντρο Προηγμένων Νομικών Σπουδών

Ταμείο Ανάπτυξης

Υπηρεσία Ενέργειας

Οργανισμός Ενεργειακής Απόδοσης

Γραφείο Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Τα Υπουργεία

Εθνική Τράπεζα της Σερβίας

17 The World Law Guide, Legislation Serbia, 25 Φεβ 2010, http://www.lexadin.nl/wlg/legis/nofr/eur/lxweser.htm, (πρόσβαση την 22/12/14).

-37-

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, για Πράξεις που αφορούν

στη Σερβία

Οργανισμός Ιδιωτικοποιήσεων

Εκλογική Επιτροπή Δημοκρατίας

Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς

Σέρβικος Επιχειρηματικός Οργανισμός

Η Κυβέρνηση της Σερβίας

Υπηρεσία Φορολογικής Διαχείρισης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ»: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΣΕΡΒΙΑΣ

1. Γενικά

Αναφορικά με το με το ποινικό κομμάτι ισχύει η ρωμαϊκή

ρήση «nullum crimen nulla poena sine lege» καθώς χωρίς τον

νόμο δεν μπορεί να υπάρξει ούτε τιμωρία ούτε καν το έγκλημα.

Ο νόμος είναι που καθορίζει τις ελευθερίες του ατόμου και

διασφαλίζει την δημοκρατία. 

2. Σύγκριση Δικαίων

2.1 Συνταγματικό Δίκαιο

-38-

2.1.1 Η Σερβία έχει υιοθετήσει το προεδρικό

σύστημα στο οποίο υπάρχει διάκριση νομοθετικής και

εκτελεστικής εξουσίας. Η εκτελεστική είναι τελείως ανεξάρτητη

από το Κοινοβούλιο κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων της. Ο

Πρόεδρος συγκεντρώνει τις εξουσίες αρχηγού κράτος. Ο Πρόεδρος

της Δημοκρατίας εκλέγεται από την βουλή, για την Ελλάδα και

από το λαό για τη Σερβία, για 5 χρόνια και είναι ο αρχηγός

του κράτους και ρυθμιστής του πολιτεύματος. Είναι το κύριο

όργανο της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας. Οι

νομοθετικές αρμοδιότητες του Πρόεδρου της Ελληνικής

Δημοκρατίας έχουν συρρικνωθεί με την αναθεώρηση συντάγματος

το 1986, σε αντίθεση με τον αντίστοιχο σερβικό θεσμό όπου ο

Πρόεδρος ασκεί διοίκηση, στο πλαίσιο του προεδρικού

συστήματος και καθορίζει την πολιτική πορεία της χώρας. Είναι

χαρακτηριστικό το γεγονός ότι είναι δυσδιάκριτα τα όρια

άσκησης εξουσίας18 μεταξύ Σέρβου Προέδρου και του

Πρωθυπουργού.

2.1.2 Η Διάκριση των εξουσιών (Νομοθετική,

Δικαστική και Εκτελεστική) είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα και

των δύο Συνταγμάτων. Και για τις δύο χώρες εκτελεστική

λειτουργία ασκείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και την

Κυβέρνηση.

2.1.3 Η αναθεώρηση του Συντάγματος για την

Ελλάδα λαμβάνει χώρα με αποφάσεις των ειδικών

18 Dragan Stojanović, Basic Characteristics and Contents of the 2006 Serbian ConstitutionFaculty of Law, (University of Niš, Dec 2 2006,) σελ.77.http :// facta . junis . ni . ac . rs / lap / lap 2004/ lap 2004-05 n . pdf , (πρόσβαση την02/1/15).

-39-

αντιπροσωπευτικών σωμάτων (τις αποκαλούμενες συντακτικές ή

αναθεωρητικές συνελεύσεις ή Βουλές). Το Σερβικό Σύνταγμα

αναθεωρείται από την Εθνοσυνέλευση, εάν αφορά σε ζητήματα

όπως Δημόσια Οικονομικά, τις Αρμοδιότητες της Δημοκρατίας της

Σερβίας, του Συνταγματικού Δικαστηρίου, και της Εδαφικής

Οργάνωσης. Σε άλλη περίπτωση είναι αναγκαστική η προσφυγή σε

δημοψήφισμα.

2.1.4 Τέλος το Σερβικό σύνταγμα προβλέπει

Συνταγματικό Δικαστήριο19, αποτελούμενο από 15 μέλη για τον

έλεγχο συνταγματικότητας των νομοσχεδίων ή των ήδη ψηφισμένων

από την Εθνοσυνέλευση νομοθετημάτων. Αντίστοιχο έργο επιτελεί

για Ελλάδα ο Άρειος Πάγος, χωρίς να υπάρχει αντίστοιχη

συνταγματική πρόβλεψη.

2.2 Ποινική Δικονομία-Δικαστικό Δίκαιο

2.2.1 Όπως προαναφέρθηκε, η δικαιοσύνη αποτελεί

ανεξάρτητο πυλώνα των δύο Δημοκρατιών. Βασικό χαρακτηριστικό

της σερβικής δικαιοσύνης είναι ότι ο διορισμός20 του Προέδρου

του Ανωτάτου Δικαστηρίου (Ανώτατο Δικαστήριο)

πραγματοποιείται από την Εθνική Συνέλευση (Βουλή).

2.2.2 Μία ευδιάκριτη καινοτομία του Σερβικού

Συντάγματος είναι η ότι τα δικαστήρια για την έκδοση

αποφάσεων πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους γενικά αποδεκτούς

κανόνες του Διεθνούς Δικαίου και τις επικυρωμένες Διεθνείς

Συνθήκες, διότι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του σερβικού

19 Ibid., σελ. 8020 Ibid., σελ. 78

Ανώτατο Δικαστήριο(Supreme Court)

Εφετείο(Appellate Court)

Τοπικά Εφετεία(High Courts)

Βασικά Δικαστήρια (Basic Courts)

Διοικητικό Δικαστήριο

(Administrative Court)

Εμπορικό Δικαστήριο (Commercial

Court of Appeal)

Τοπικά Εμπορικά Δικαστήρια (Commersial

Courts)

Πλημμελειοδικείο(High Misdemeanor

Court)

Τοπικά Πλημμελειοδικεία

(Misdemeanor Courts)

-40-

δικαίου, εκτός όσων έχουν κριθεί ή θα κριθούν από την

Εθνοσυνέλευση ότι αντίκεινται στο Σερβικό Σύνταγμα.

2.2.3 Τυπική Οργάνωση Συστήματος Απονομής

Δικαιοσύνης21

Ιεραρχική Οργάνωση Ελληνικών Δικαστηρίων

ΠΟΛΙΤΙΚΑΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ(ιδιωτικέςδιαφορές)

ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΟ-ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ

ΕΦΕΤΕΙΟ ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ

Πρωτοβάθμιο ΔευτεροβάθμιοΔεν δικάζει υπόθεση αλλάαπόφαση για την σωστή

εφαρμογή νόμουΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ(διοικητικ

έςδιαφορές)

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΕΦΕΤΕΙΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ της ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ

Πρωτοβάθμιο ΚαταρχήνΔευτεροβάθμιο

Με δικαστικές καιδιοικητικές αρμοδιότητεςπου καθορίζονται από τοάρθρο 95 Συντάγματος

ΠΟΙΝΙΚΑΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ(ποινικέςδιαφορές)

ΠΤΑΙΣΜΑΤΟΔΙΚΕΙΟ ΠΛΗΜΜΕΛΕΙΟΔΙΚΕΙΟ ΕΦΕΤΕΙΟΚΑΚΟΥΡΓΙΟΔΙΚΕΙΟ

Μικτό ορκωτόδικαστήριο

Ιεραρχική Οργάνωση Ελληνικών Δικαστηρίων

21 Organization for Security and Co-Operation in Europe, Judical Institution inSerbia, Σεπ 2011, σελ. 2-4, http://www.osce.org/serbia/82759?download=true, (πρόσβαση την 23/12/14)

-41-

2.3 Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο

Η Ελλάδα ως μέλος της ΕΕ έχει ενσωματώσει πλήρως το

Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Έτσι με τον περιορισμό αρμοδιοτήτων ή με

την μεταβίβαση τους στα κοινοτικά όργανα, δημιουργήθηκε μια

νέα έννομη τάξη, η Κοινοτική, η οποία διαφοροποιείται όχι

μόνο από την διεθνή, αλλά και από την εθνική έννομη τάξη κάθε

κράτους- μέλους. Το Σερβικό Σύνταγμα αποδέχεται ρητά τις

ευρωπαϊκές αρχές, πράγμα που σημαίνει ότι τηρεί δημοκρατικό

και φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό για την ένταξή της στην

ευρωπαϊκή οικογένεια, χωρίς όρους ή επιφυλάξεις, παρ’ όλο που

στο προοίμιο δεν αναφέρεται ρητά ότι η Σερβία θα καταβάλει

προσπάθειες για προσχώρηση στην ΕΕ.

2.4 Εκλογικό Δίκαιο

Η Σερβία συνέταξε ξεχωριστό δίκαιο για τις εκλογικές

αναμετρήσεις όλων των διοικητικών βαθμών, σε αντίθεση με την

Ελλάδα όπου οι εκλογικές διαδικασίες καθορίζονται στο

Συνταγματικό Δίκαιο. Επίσης, ο εκλογικός νόμος για την εκλογή

της Σερβικής Εθνοσυνέλευσης, καθορίζεται ρητά η απλή

αναλογική, σε αντίθεση με την Ελλάδα. Σκοπός του Σέρβου

νομοθέτη είναι ο σχηματισμός κυβερνήσεων συνεργασίας για την

επίτευξη πολιτικού πλουραλισμού στην εξουσία.

2.5 Δίκαιο της Υγείας

Το σερβικό σύνταγμα έχει προβλέψει το ξεχωριστόΔίκαιο για την Υγεία, όπως προαναφέρθηκε στο Κεφ. «Β», σεαντίθεση με την Ελλάδα τα θέματα δημόσιας υγείαςεμπεριέχονται στο Δημόσιο Δίκαιο.

-42-

2.6 Λοιπά Δίκαια (Τραπεζικό, Αγροτικό, Επικοινωνιών,Οδών, Ενέργειας)

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι το Σερβικό Σύνταγματου 2006 έχει προβλέψει διακριτά δίκαια για πολλούς τομείςτων δημοσίων ή ιδιωτικών δραστηριοτήτων. Τα παραπάνω δίκαιααποτελούν είτε δάνεια από άλλες χώρες είτε μετεξέλιξη τωνυπαρχών σερβικών-γιουγκοσλαβικών δικαίων είτε συγκερασμόςαυτών. Η Ελλάδα, από την άλλη πλευρά, δεν έχει συντάξειξεχωριστά δίκαια για τους παραπάνω τομείς. Οι νομικέςπροβλέψεις ενυπάρχουν σε μεγαλύτερες οικογένειες δικαίων όπωςλ.χ. το Εμπορικό Δίκαιο. Bέβαια πρέπει να επισημανθεί ότι ηΕλλάδα ως χώρα μέλος της ΕΕ, έχει εκχωρήσει σε αυτή αρκετέςοικονομικές τραπεζικές και λοιπές αρμοδιότητες.

2.7 Πηγές Δικαίου

Οι πηγές δικαίου για τις δύο κρατικές οντότητεςδιαφέρουν στο σύνολό τους. Είναι αξιοσημείωτο ότι για τηΣερβία, εκτός των νόμων, των διεθνών συμβάσεων κ.τ.λ., οιδημόσιοι Οργανισμοί, τα επιστημονικά Ιδρύματα, οι δημόσιεςεπιτροπές, αποτελούν πηγές δικαίου, δηλαδή μπορούν ναπαράγουν δίκαιο.

-43-

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

     Από την μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε εξάγεται το

συμπέρασμα πως και τα δυο νομικά συστήματα είναι αρκετά

εξελιγμένα και ανεπτυγμένα (ή τουλάχιστο υπάρχουν προβλέψεις

γι αυτό) σχετικά με την πληθώρα των νόμων-νομοθετημάτων τα

οποία ρυθμίζουν τις κοινωνίες των δυο κρατών. Τα δυο

συστήματα καλύπτουν με επάρκεια τις ανάγκες των πολιτών τους

και τείνουν να καλύπτουν με νέα νομολογία τις ανάγκες και τις

επιταγές των κρατών τους αλλά και τις ευρύτερης διεθνούς

κοινότητας.

-44-

Τα δυο συστήματα έχουν ως βάση την μακραίωνη ιστορία

τους, ειδικά το ελληνικό, που τα διαφοροποιεί μεταξύ τους,

αλλά ταυτόχρονα και από τις υπόλοιπες χώρες που εντάσσονται

στην ρωμανογερμανική οικογένεια. Όμως είναι εφικτό να

παρατηρηθούν ομοιότητες οι οποίες αφορούν στις πηγές:

το ελληνικό δίκαιο βασίστηκε, όπως και τα υπόλοιπα

γερμανικά δίκαια, στο ρωμαϊκό.

το σερβικό δίκαιο, παρ’ ό,τι ξεκίνησε ως συγκερασμός

πρωτοσερβικού εθιμικού και βυζαντινού δικαίου, αφομοίωσε

στοιχεία της ρωνογερμανικής οικογένειας, τόσο εν τη γενέσει

του όσο και σήμερα μέσω των επαφών του με την ΕΕ και τα

διεθνή φόρα, στην προσπάθεια της Σερβίας να καταστεί σύγχρονο

δυτικό κράτος, μετά τις πολιτικοστρατιωτικές ανακατατάξεις

στη Βαλκανική.

Η Ελλάδα μία χώρα που αποτελεί ένα από τα θεμέλια της ΕΕ

είναι κατανοητό να στηρίζει την εξέλιξη του δικαίου της, στις

έρευνες και τις αναβαθμίσεις που λαμβάνουν χώρα εντός της

Ευρώπης. Όμως η Σερβία παρ’ ό,τι δεν αποτελεί μέλος της ΕΕ

και ότι θα μπορούσε να έχει μία διαφορετική αντίληψη για το

δίκαιο και να ανήκει σε άλλη οικογένεια δικαίου μετά τη

διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την εγκαθίδρυση της προεδρικής

δημοκρατίας, κάνει στροφή προς την Ευρώπη, επηρεασμένη από

τις εξελίξεις.

-45-

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΝΟΜΟΙ-ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ-ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας, ΣυγκριτικόΔίκαιο, Τεύχος Τρίτο, Αριθμ. 2427/9, Αρ. Φύλλου 1356, 9Οκτωβρίου 2014

ΒΙΒΛΙA

Πάπυρος Larousse Britannica, τόμ. 21, 1996, λ. «Δίκαιο, Συγκριτικό».

Δ. Ευρυγένη, Φ. Φραντζεσκάκη, Σ. Συμεωνίδη, Συγκριτικό Δίκαιο,(Αθήνα: Σάκουλα, 1977)

A. Peters, H. Schwenke, Comparative Law Beyond Post-Modernism,(I.C.L.Q, 2000)

Σ. Τρωιάνος , Ι. Βελισσαροπούλου-Καράκωστα, Ιστορία Δικαίου,(Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2010)

ΜΕΛΕΤΕΣ-ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Κασκάνης Άγγελος, Συγκριτική επισκόπηση των νομικών συστημάτωνΕλλάδας και Τουρκίας, 2013, http://curia.gr/sigkritiki-episkopisi-ton-nomikon-sistimaton-tis-elladas-kai-tis-tourkias/#ftnref2

Μαρία-Ελένη Παπαγιάννη, Η Έννοια του Δικαίου, (Εθνικό καιΚαποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2010),http://www.greeklaws.com/pubs/uploads/3061.pdf

Organization for Security and Co-Operation in Europe, JudicalInstitution in Serbia, Sep 2011, http://www.osce.org/serbia/82759?download=true

-46-

Χρ. Γκόρτσος, Εισαγωγή στο Δίκαιο, Ιαν 2014, http://www. depanteion . gr / images / simeios _ eisag _ diaki _8_1_14. pd fps

Dragan Stojanović, Basic Characteristics and Contents of the 2006 SerbianConstitution Faculty of Law, (University of Niš, Dec 2 2006)http://facta.junis.ni.ac.rs/lap/lap2004/lap2004-05n.pdf

ΔΙΑΔΥΚΤΙΑΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Έννοια και κλάδοι του Ελληνικού Δικαίου, http:// annxyd.files.wordpress.com/2010/07/cf84cebfcebccebfcf8 3-ceb1.doc ,

American Bar Association, Serbia Background, Jun 14 2013, http://www.americanbar.org/content/dam/aba/directories/roli/serbia/serbia-legal-system-eng.authcheckdam.pdf

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ (ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ)

Wikipedia, Serbian Law, Οct 2013, http://en.wikipedia.org/wiki/Law_of_Serbia, (πρόσβαση την 06/1/15).

Wikipedia, Common law, Οct2014, http://en.wikipedia.org/wiki/Common_law, (πρόσβαση την 08/1/15).

Wikipedia, Constitution of Serbia, Dec 14 2014. http://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Serbia

Wikipedia, Serbian Civil Law, Οct 2013. http://en.wikipedia.org/wiki/Serbian_civil_law

The World Law Guide, Legislation Serbia, Feb 25 2010 http://www.lexadin.nl/wlg/legis/nofr/eur/lxweser.htm

Serbian Government, Serbian Constitution, 2006, http://www.srbija.gov.rs/cinjenice_o_srbiji/ustav_odredbe.php?id=217.

-47-