Teka Kom. Praw. OL PAN, 2012, 60 87 SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE PRZEDROZBIOROWEJ NA ZBRODNI OBRAZY MAJESTATU Marzena Dyjakowska Streszczenie. w procesach crimen maiestatis b crimen maiestatis a- jach europejskich d- crimen maiestatis od XVI do o- Corpus Iuris Civilis case law z praw zagranic crimen laesae maie- statis w znaczenia prawa rzymskiego dla praktyki prawnej po o laesae maiestatis. crimen maiestatis lska przedrozbiorowa UWAGI W ost a- interesowanie rzymskim prawem karnym 1 e- lsce opie ane lub przynajmniej zakorzenione w jury zbrodnia obrazy majestatu: wypra- 1 a- , Warszawa 2002, s. 123 134 Prawo karne Rzymskie prawo karne w polskich badaniach romanistycznych,
28
Embed
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W … · w innych kwestiach podaje J. Sondel, Prawo rzymskie w procesie VSUDZFyZ SRUZDQLD 6WDQLVáDZD ... 7 W. Skrzetuski, Prawo polityczne
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Teka Kom. Praw. OL PAN, 2012, 60 87
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO
W POLSCE PRZEDROZBIOROWEJ NA
ZBRODNI OBRAZY MAJESTATU
Marzena Dyjakowska
Streszczenie.
w procesach crimen maiestatis b
crimen maiestatis
a-
jach europejskich d-
crimen maiestatis od XVI do
o-
Corpus
Iuris Civilis case law z praw zagranic
crimen laesae maie-
statis w
znaczenia prawa rzymskiego dla praktyki prawnej po
o laesae maiestatis.
crimen maiestatis lska przedrozbiorowa
UWAGI
W ost a-
interesowanie rzymskim prawem karnym1
e-
lsce
opie
ane
lub przynajmniej zakorzenione w jury
zbrodnia obrazy majestatu: wypra-
1 a-
, Warszawa 2002, s. 123 134
Prawo karne Rzymskie prawo karne w polskich badaniach romanistycznych,
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
61
crimen maiestatis rozpo
j-
anie, czy
z2.
I ZAKRES ZBRODNI OBRAZY MAJESTATU
crimen maiestatis crimen imminutae maiestatis.
W okresi crimen maiestatis, jak w szcze-
lex Appuleia z 103 r. przed Chr., lex Cornelia
de maiestate z 81 r. przed Chr. i lex Iulia maiestatis
jako przedmiot ochrony przed zamacham
W okresie dominatu represje stosowano nie tylko wobec samych
wszystkim w ustawie cesarzy Arkadiusza i Honoriusza z 397 r., zwanej od
lex Quisquis
Ad legem Iuliam
maiestatis
C. 9,5: Ad legem Iuliam
maiestatis e-
swych rzym crimen
laesae maiestatis o-
o-3.
2
w innych kwestiach podaje J. Sondel, Prawo rzymskie w procesie
Augusta, w: o-
wicz, Lublin 2001, s. 191. 3 W. Uruszczak, Zapomniany prawnik nie
i Crimen laesae maiestatis
i postulaty, w: Wsp u-
blin 2004, s. 65 66.
Marzena Dyjakowska 62
e-
k-
koncepc a-4
o5. Auto-
soby
a-6
j)7.
crimen maiestatis j-
o crimen maiestatis
o-
dowych u miane
lex Iulia de maiestate a-
odze analogii przepis
u-
o-
miast lex Quisquis8
jak wynika z Senten-
cji Paulusa crimen maiestatis verba impia et
4 W. Sawicki, , Warszawa 1971, s. 310;
A. XVIII wieku, Katowice 1976, s. 16. 5 Zob. szerzej: M. Dyjakowska, l-
, w:
e-
, r-
ska- Katowice, s. 263 i n. 6 Zob. szerzej: M. Dyjakowska, Cr
rzymskiego w dawnej Polsce, Lublin 2010, s. 124 i n.. 7 W. Skrzetuski, Prawo polityczne narodu polskiego, t. 1, Warszawa 1782, s. 98. 8 elestam inierit factionem
aut factionis ipsius susceperit sacramenta vel dederit, de nece etiam virorum illustrium, qui consili-
is et consistorio nostro intersunt, senatorum etiam (nam et ipsi pars corporis nostri sunt) vel cui-
uslibet postremo, qui nobis mi
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
63
maledicta (5,29,1), jednak cesarze Teodozjusz, Arkadiusz i Honoriusz zalecali
prop o-
eniu9.
l-
tia karal-
cogitatio, consilium lex Quisquis e-
viri illustres e-
sarskich i cz
sankcji, jak za dokonanie przeczy cz
ationis poenam nemo
D. 48,19,18). a
cogitatio a10
.
in-
pryncypatu
p-
stwa11
a-
i12
, z drugiej
i-
lex Quisquis, dlatego jednym z nas13
.
w okresie repu yce interdictio aquae et ignis
u
exilium (wygna-
tku oraz infamia. Crimen
maiestatis
perduellio
9 C. Th. 9,4,1 = C. 9,7,1. 10 a-
tionem habendum est, sed in veritate: nam et personam spectandam esse, an potuerit facere, et an
11 Suetonius, De vita Caesarum: Tiberius 61; Suetonius, De vita Caesarum: Nero 36; Tacitus,
Annales 5,9. 12 Zob. np. Cicero, Epistolae ad Brutum 1,12,2. 13 C. 9,8,1.
Marzena Dyjakowska 64
damnatio memoriae naj-
ona w lex Quisquis rodziny sprawcy.
PRAWA RZYMSKIEGO NA
OBRAZY MAJESTATU W EUROPIE I W POLSCE
wraz z nor-
mami prawa rzymskiego, recypowanymi w I Rzeszy Niemieckiej, oraz prawa
kanonicznego ius commune
skiej Europy14
. Przy doko15
y-
crimen laesae maiestatis. Na podsta
ad legem Iuliam maiestatis w doktrynie sformu
awiskowych
i
po maiestas
a-
infamii upatrywano w przepisach lex Quisquis.
i-
mego ustawodawstw o-
e-
kary16
w-
a-
nim 17
z
ochrony. Najistotniejszym postanowieni
14 Prawo rzymskie jako fundament europejskiej kultury prawnej,
Europa i prawo rzymskie.
Szkice z historii europejskiej kultury prawnej, Warszawa 2009, s. 57 i n. wraz z a 15 Zob. szerzej: M. Dyjakowska, Crimen laesae maiestatis 16 jako zbrodnia obrazy
De eo qui coram Regia Maiestate
aliquem vulneraverit, vel gladium extraxerit, w: Volumina Legum, t. 1, Petersburg 1859, s. 23. 17 Poena statuta contra violatores consiliariorum et Nuntiorum, ad conventus publicos pro-
ficiscentium, w: Volumina Legum, t. 1, s. 169.
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
65
y-18
r-
pod-
e-
a-
ymienionych
w-
no postacie zbrodni, jak i kary19
.
Statuty li-
tew III Statutowi wprowadzonemu
a-
o ce prawnej 20
. Na III Statut, jak pod-
a-
olskiego21
a-
wem municypalnym prowincji jednego narodu, w niedostatku koronnego zaw-22
r w przypadku crimen
laesae maiestatis
stosowanie kary przewidzianej przez III Statut23: Statut
l jak
i sankcje. Wreszcie w przypadku luki w prawie sam Statut u-
l-
a
Rozdz. IV art. 54).
18 Crimen laesae Majestatis (incip.), w: Volumina Legum, t. 1, s. 270. 19 , w: Volumina Legum 20 J. Bardach, stwa
i
rzymskiego na Statuty litewskie: O dawnej i niedawnej Litwie Uczone
prawo w II Statucie litewskim, w: vos Statutas
1993, s. 15 i n.; Geneza romanizacji II Statutu Litewskiego, w:
Prace historyczno- , red. J. Malec, W. Urusz-
W y-
i 2, s. 12 i n. 21 J. Makarewicz, 22 Prawo cywilne narodu polskiego Edycja druga poprawna, t. 1, Warszawa 1787, s. 3;
por. J. Bardach, Statuty litewskie a prawo rzymskie, Warszawa 1999, s. 92. 23 T. Ostrowski, op. cit., t. 1, s. 299. Por. J. Bardach, , s. 93.
Marzena Dyjakowska 66
PROCESY O OBRAZY MAJESTATU W POLSCE
W XV XVIII WIEKU
i
Rusockiego, kasztelana biechowskiego i starosty rawskiego, z kasztelanem brzeskim 24
o
cego w drodze na sejmik do 25
; sto-
w Piotrkowie26
i a
a-
zy majestatu, lecz nie pozbawiono go czci i
oku27
.
n-
e-
rzu 28
z ator
nta I
o-
achowani29.
24
w 25 W. Pociecha, Rusocki (Russocki) Mi-
, w: 1992, s. 151 152. 26 o-
szu lwowskiego (Kronika polska, t. 2, Sanok 1856, s. 1076 1077). 27 H. Kowalska, op. cit., s. 151
A. Bojarskiego, z-
o- 256 i n. 28 K. Kowalska, op. cit., s. 152. 29 Tekst wyroku opublikowany w: W. Pociecha, Panowanie Zygmunta Starego (1506 1548)
w 3, s. 28.
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
67
e-
ytucji z 1539 r.
crimen laesae maie-
statis, tj. do uchwalenia konstytucji z 1588
o-
skwy30
, ale
e-
o
w interpretacji Jana
Zamoyskiego
w-
stracony w maju 1584 r.31
wypowiedzi obro
argument a-
o-32
Andrzeja Rzeczyckiego33
.
Jednym z najg a-
e
a-34
Piekar
kur35
t-
o-
o-
30 Tekst pozwu w:
138). 31 Zob. np. S. Grzybowski, Jan Zamoyski Jan Za-
moyski, hetman i polityk, Warszawa 2008, s. 84 i n. 32 Dyaryusze sejmowe r. 1585 w: Scriptores Rerum Polonicarum, t. 18,
33 A. Rzeczycki, Accusationis in Christophorum Sborovium actiones tres, Cracoviae 1585. 34 o-
35
Marzena Dyjakowska 68
36. Zgodnie
z
e-
a-
o
skaza37
.
e-
rzemu Lubomirskiemu, l-
i-
vivente rege
w planach dworu. Jeden z punk
i38
acji wojskowej oraz zamiaru obale-
u-
a awie 39
.
u-
sta Poniatowskiego. Organizatorem zam
ukawskiego.
36 Processus iu-
diciarius in causa respectu horrendi criminis regicidii in Sacra Persona Serenissimi Stanislai
Augusti Regis Poloniae die 3 Novembris 1771 Anno Varsaviae commissi, ex instantia generoso-
rum instigatorum Regni et M. D. Lihuaniae illorumque delatorum contra eiusdem criminis princi-
pales, comprincipales ac complices citatos, in iudiciis comitialibus Regni, Varsaviae gestus et
formatus, Anno Domini 1773, Varsaviae 1774 (cyt. dalej: Processus iudiciarius s. 65 66. 37 Opis egzekucji u P. Piaseckiego, op. cit., s. 290. 38 Zob. szerzej np. W. Jerzy Sebastian Lubomirski
Sprawa Lubo-
mirskiego w roku 1664 Ostatnie lata Jana Kazimierza
A. Kersten, Warszawa 1972, s. 69
opozycji Jerzego Lubomirskiego w latach 1661 1667 79. 39 Processus iudiciarius in causa Georgio Lubomirski ex instantia instigatoris
Regni et delatione Hieronymi de Magna Skrzynno Dunin ad comitia Regni anni 1664 insti-
tutae et ibidem iudicatae ac decisae, Varsoviae 1664 (dalej cyt.: Processus Lubomirski).
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
69
i-
ze-
e-
m
o
e-
czony
2
a-
tnim
zono
a-
a
sprawcom i zaniechanie ich are
u-
kiem akt40
oraz opartej na nich rekonstrukcji autor41
.
UZASADNIENIE SUBSYDIARNEGO STOSOWANIA
PRAWA RZYMSKIEGO W PROCESACH O MAIESTAS
u-
crimen laesae maiestatis
h-
nia wymaga kwestia znaczenia,
w i
o prawo rzymskie, jednak l-
da Hubego mskie, lecz
z-
o-
dawstwa krajowego szeroko czerpa 42.
40 41 ,
42 R. Hube, O znaczeniu prawa rzymskiego i rzymsko- skich,
Pisma Prawo rzymskie w proce-
Marzena Dyjakowska 70
Analiza wypowiedzi zawartych w aktach procesowych pozwala stwier
o-
a
cytaty z kodyfi-
lex Quisquis
postaci
utrwalonej w Corpus Iuris Civilis tnych.
Kwestia subsyd spra-
a-
crimen laesae maiestatis
Krzysztofa Zborowskiego, po list napisany
nie43
o zezwol44
zdzi
stanowionym nie zwyczajem, ale prawem rzymskim45
i
no-
l-
skiego46
o47
,
nie do
esowanie
w sprawie przede
na co wskazu-
y-48
a
z uwagi na brak norm w kwestii
zniewagi monarchy i form stadialnych
d-
ano w trakcie rozpatrywania sprawy
sie , w: Crimina et mores. Prawo karne i obyczaje w t-
PRAWO RZYMSKIE JAKO KRYTERIUM OCENY ZNIEWAGI MONARCHY
o-
crimen maiestatis e-
zdaniem A. Lity
skiego c60
. Jan Zborowsk o-
a61
. Ponadto w trakcie dyskusji nad
znaczenie, jakie przypisywano w prawie polskim prywatnym listom. Instygator
a-
57 4. Por. K. Bukowska-Gorgoni,
e-
Studia z historii praw obcych w Polsce, t. 1,
h 99, przyp. 75). 58 , s. 291. 59 J. Sondel, 60 61 M. Bielski, op. cit., t. 3, Sanok 1856, s. 1521 1524.
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
73
mi62
r-
o-
63.
nie zo64
.
l-
ko na zwyczajach polskich, ale i na konstytucji Teodozjusza, Arkadiusza i Honoriu-
sza z 393 r. (C. 9,7: Si quis Imperatori maledixerit). J. Niemojewski,
ednika na polskim tronie, 65
. Obro ca, przeciwny
w-
p
zasad r-
n-
a
ale nakazuje przy ocenie tego rodzaju a-
animus
u66
l
a
o-
y-
y-
owym zdaniu67
.
62
Dyaryusze sejmowe e-
czycki, op. cit., s. 169 i n. 63 Dyaryusze sejmowe 125, 127. 64 65 127. 66 174. 67 106. Refleksje na temat milczenia prawa w kwestii zniewagi monarchy poja-
prywat
w-
Marzena Dyjakowska 74
Najbardziej znanym przy
o-
zeczeniu pod adresem Jana III
i oku z gro68
d-
y-
mniej
u procesie
z y cie to
w lex Iulia maiestatis o-
69k-
a
w-70
. Kon-
ustna lub
pisemna zniewaga monarchy stano
stwie71
.
rak prawnego
suro-
wego karania do argumentacji z prawa powszechnego.
PRAWO RZYMSKIE JAKO ARGUMENT NA RZECZ SZEROKIEGO
ZAKRESU OCHRONY PRAWNEJ
n-
e-
a-
sadniania przepisami prawa rzymskiego kwalifikacji jako crimen laesae maie-
statis w-
o-
o
stosownego prawa krajowego (Processus Lubomirski s. I2 v.). 68 Tekst wyroku przy o-
Processus iudiciarius s. 66). 69 70 71
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
75
ssie nijeprzisthoij wieczei scziugacz na rade ie. 72
k-
lex Quisquis
potomstwo spraw
w drugim procesie, od
a-
tor 73
w
nie stanowi zbrodni obrazy majestatu, 74
. Zarzut ten instygator
jego zdaniem 75
i-
j sprawie winien
76
o-77
a-
lex Quisquis.
OCENA PRZY POMOCY PRAWA RZYMSKIEGO
y-
i a-
o-
78u-
Kodeks Ju-
y-
o-
nany nie 79
72 Dwa zabytki 73 74 307. 75 , s. 310. 76
a , s. 308 309). 77 78 Processus iudiciarius 79 Prawo rzymskie w procesie
Marzena Dyjakowska 76
a-
Confessio extraiudicia-
lis non nocet confitenti, nec condemnat reum 80
a-
nia inna zasada prawa powszechnego nulla maior probatio quam propria oris
confessio81o-
r.
w y-82
.
e-
i-
aniami
swego podkomendne
majestatu ynu83
,
jednak jego zdaniem r84
.
w
zbrodni85
86
.
u
nacisk na ujemne cechy jego charakteru i zamiar zaszkodzenia Zembrzuskiemu 87
. Przypisu-
wskiemu wro
y88
uropejskiej literatury zasad Inimicus in
crimine laesae maiestatis repellitur ab accusando oraz Conspirantes et inimici
80 Zob. np. H. Gigas, De crimine laesae maiestatis, w: Tractatus Universi Iuris, t. 11, Venetiis
1584, s. 91 v. Auto 1 i Ulpianus D. 9,2,25,2. 81 Processus iudiciarius s. 42. Por. np. H. Gigas, op. cit., s. 93. 82 Volumina Legum, t. 2, s. 255. 83 Nemini praeterquam in crimine laesae maiestatis de se confesso credi potest super crimen
al Zob. np. H. Gigas, op. cit., s. 79 v. K. Bukowska-Gorgoni zwraca uwa
Procesus iudiciarius a
op. cit., s. 93). 84 Processus iudiciarius 85 Processus Lubomirski C4 v. 86 Processus iudiciarius 87 88
SUBSYDIARNE STOSOWANIE PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE
77
non admittuntur in testes in crimine laesae maiestatis89. Zasad tych nie kwestio-
90
w toku in-
PRAWA RZYMSKIEGO NA FORM STADIALNYCH
I ZJAWISKOWYCH PSTWA
a
e-
r consilia
n-
silia jak c-91
ejednoznacznie,
wy-
92
. Dla wykazania 93
i-
ich od-
r-94
o-
voluntas i-
d-
a
.in. w zasadzie karania
zamiaru95
. We
89 Zob. np. H. Gigas, op. cit a
d
do zatwierdzonych przez Stefana
Batorego (Processus iudiciarius 152). 90 Processus iudiciarius -Gorgoni, op. cit., s. 94. 91 Dyariusze sejmowe 92 159. 93 Tam 158. 94 De injuriosis erga parentes, w: Volumina Legum, t. 2, s. 190. 95
u-
a-
ntas karana tak
Dyaryusze sejmowe 166).
Marzena Dyjakowska 78
a-96
. Proces Krzyszto
form crimen laesae maiestatis
form w konstytucji o obrazie majestatu z 1588 r.
o-
acji
lex Quisquis oraz wspomniana kon-
t-
o-
ciem zamiaru:
Majes-
ate voluntatem sceleris, qua effectum in reos laesae Majestatis jura puniri