Su dung hieu qua tai nguyen.pdf

28

NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG, HIỆU QUẢ VÀ SỨC CẠNH TRANH CỦA NỀN KINH TẾ GẮN VỚI KHAI THÁC,

SỬ DỤNG HIỆU QUẢ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Nguyễn Thế Chinh Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường

Tóm tắt

Tính đến nay, kể từ khi đổi mới (1986), Việt Nam đã mở cửa và hội nhập với nền kinh tế thế giới, nhờ đó đã mang lại tăng trưởng kinh tế liên tục và có một sự tăng tiến vượt bậc, từ vị trí là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới, nay đã bước vào ngưỡng của các quốc gia có mức thu nhập trung bình thấp. Để nâng cao chất lượng tăng trưởng, đảm bảo tính hiệu quả cao và tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế gắn với khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, đòi hỏi chúng ta phải cấu trúc lại cơ cấu của nền kinh tế, bao gồm cơ cấu ngành, cơ cấu vùng và cơ cấu thành phần kinh tế, nhằm ưu tiên và thúc đẩy những ngành, vùng và thành phần kinh tế sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Mặt khác, cần chuyển đổi mô hình tăng trưởng, từ chiều rộng sang chiều rộng kết hợp với chiều sâu, đầu tư cho đổi mới khoa học công nghệ, tăng hàm lượng chất xám trong khai thác và sử dụng tài nguyên và giảm áp lực khai thác tài nguyên; phát huy các lợi thế sẵn có của vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của Việt Nam cho tăng trưởng kinh tế và khả năng cạnh tranh trên thị trường thế giới.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Sau 27 năm mở cửa, hội nhập với nền kinh tế thế giới, kinh tế Việt Nam liên tục tăng trưởng với tốc độ cao, giúp cho chúng ta thoát khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế kéo dài sau nhiều năm, kể từ ngày hòa bình lập lại và thống nhất đất nước. So với thời kỳ trước đổi mới, giai đoạn 1976-1985, tăng trưởng đạt khoảng 2%/năm; sau 5 năm đổi mới giai đoạn 1986-1990, tốc độ tăng trưởng gần gấp đôi, xấp xỉ 3,9%; giai đoạn 1991-1995, tốc độ tăng trưởng trung bình tiếp tục đạt hơn gấp đôi, khoảng 8,2%; giai đoạn 1996-2000 hơi giảm so với 5 năm trước, đạt bình quân 7,0%; giai đoạn 2001-2005 có sự nhích lên, đạt trung bình 7,5%; giai đoạn 2006-2010, giảm xuống mức 7%, thấp hơn so với kế hoạch đặt ra (7,5-8%), nhưng cao hơn mức bình quân khu vực Đông Nam Á; giai đoạn 2011-2015, dự kiến 2 kịch bản đạt mức trung bình 6,5% hoặc 7% (2 kịch bản cho kinh tế Việt Nam 2011-2015 do Chính phủ trình Quốc hội). Nhờ sự tăng trưởng liên tục dương, đã đưa nền kinh tế nước ta từ chỗ là quốc gia xếp hạng có thu nhập thấp, đã vươn lên trở thành nhóm nước có thu nhập trung bình thấp của thế giới và đang hướng đến năm 2020 cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, chúng ta cũng đã nhận thấy chất lượng và hiệu quả của quá trình tăng trưởng vẫn chưa có nhiều cải thiện, tăng trưởng vẫn chủ yếu dựa vào khai thác các lợi thế của tự nhiên sẵn có, sự đóng góp của khoa học và công nghệ cho tăng trưởng nhỏ bé, năng lực cạnh tranh quốc gia, doanh nghiệp và sản phẩm còn thấp. Mới đây, theo báo cáo năng lực cạnh tranh toàn cầu 2011-2012 tại Diễn đàn Kinh tế thế giới (WFF), Việt Nam tụt 6 bậc

29

so với năm 2010-2011, đứng thứ 65/142 các quốc gia được xếp hạng. Có tới 10 trong tổng số 12 chỉ số năng lực cạnh tranh (GCI) bị mất điểm. Nếu so với các nước trong khu vực Đông Nam Á như Xinhgapo, Malaixia, Inđônêxia và Brunêy, nước ta, với vị trí thứ 65 trong bảng xếp hạng năng lực cạnh tranh năm 2011, khoảng cách của Việt Nam ngày càng xa (Xinhgapo xếp thứ 2, Malaixia xếp thứ 21, Brunêy xếp thứ 28 và Inđônêxia xếp thứ 46).

Sự tụt hậu năng lực cạnh tranh, xét trong điều kiện thu hút đầu tư giữa các nước ngày càng gay gắt, đòi hỏi Đảng và Nhà nước ta cần phải có những điều chỉnh về mặt chính sách, nhằm nâng cao chất lượng tăng trưởng, tăng tính hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế thông qua xem xét lại khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên, tăng hàm lượng khoa học, giảm áp lực môi trường, góp phần chuyển đổi mô hình tăng trưởng và tái cấu trúc nền kinh tế phù hợp với xu thế phát triển mới.

2. NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG, HIỆU QUẢ VÀ SỨC CẠNH TRANH CỦA NỀN KINH TẾ GẮN VỚI KHAI THÁC, SỬ DỤNG HIỆU QUẢ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên là cơ sở tiền đề cho tăng trưởng và phát triển kinh tế. Nhìn từ góc độ vĩ mô, một quốc gia, trong quá trình phát triển, nếu biết tận dụng lợi thế của tự nhiên, sẽ nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Lợi thế tự nhiên về cơ bản có hai yếu tố cấu thành là vị trí địa lý và tài nguyên thiên nhiên. Trong phát triển kinh tế, vị trí địa lý sẽ làm tăng giá trị gia tăng của hoạt động giao thông và thương mại, còn tài nguyên thiên nhiên sẽ có ưu thế về cạnh tranh giá thành thông qua quy mô số lượng, chất lượng và tính chất đặc thù của tài nguyên thiên nhiên mà quốc gia khác không thể có được do thiên nhiên ban tặng.

Theo đánh giá của các học giả địa lý và các nhà nghiên cứu thiên nhiên Việt Nam, nước ta khi mới mở cửa (1986), có vị trí địa lý thuận lợi cho phát triển kinh tế, vị trí địa-chính trị quan trọng trong khu vực và trên thế giới. Khi đánh giá về vị trí địa lý của Việt Nam, có học giả cho rằng, đối với thể chế kinh tế thị trường, phân bố vị trí kinh doanh gần mặt đường đã khó, ngã tư mặt đường càng khó, trong khi đó, vị trí địa lý của Việt Nam nằm trên ngã sáu của các tuyến giao thông thương mại quan trọng của thế giới (tuyến giao thông Bắc – Nam, Đông – Tây và Đông Bắc Á – Tây Nam Á), mà chúng ta không biết tận dụng. Đối với tài nguyên thiên nhiên, nước ta được đánh giá là quốc gia có số lượng chủng loại đa dạng và phong phú, trong đó có những tài nguyên có nhiều tiềm năng và có khả năng cạnh tranh trên quy mô toàn cầu.

Lợi thế vị trí địa lý và tài nguyên thiên nhiên cũng chỉ dừng lại ở tiềm năng, nếu chúng ta không biết tận dụng hoặc tận dụng không đúng những ưu thế này trong phát triển kinh tế. Để khai thác các tiềm năng đó, đòi hỏi chúng ta phải nhìn nhận thấu đáo mô hình tăng trưởng, cấu trúc của nền kinh tế, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, gắn với khai thác và sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Việt Nam đã trải qua chặng đường tăng trưởng kinh tế liên tục từ khi chúng ta bắt đầu đổi mới đến nay, trong đó có những giai đoạn rất ấn tượng, tăng trưởng kinh tế đạt mức cao so với khu vực và thế giới, như giai đoạn 1991-1995, tốc độ tăng trưởng trung bình 8,2%, giai đoạn 2001-2005, đạt trung bình 7,5%, sau đó tiếp tục tăng cho đến giữa năm 2007, đạt đỉnh 8,5%. Tuy nhiên, tỷ lệ tăng trưởng có xu hướng giảm dần, nhất là sau năm 2008, do tác động của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu (xem đồ thị Hình 2.1 thể hiện rõ điều đó).

30

7.1 7.37.8

8.4 8.2 8.5

6.3

5.3

6.85.9

4.23.6

4.44 3.7 3.8

4.7

1.8

2.8

4.0

2.7

9.5

10.5 10.2

12.1

10.3 10.2

65.5

7.7

5.5

4.5

6.5 6.57.3 7.1

8.38.9

7.46.6

7.57.0

5.0

6.4

0

2

4

6

8

10

12

14

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

GDP Nông, lâm nghiệp, thủy sản Công nghiệp, xây dựng Dịch vụ

Nguồn: CIEM, 2013.

Hình 2.1. Tăng trưởng kinh tế thời kỳ 2002-2012 (%)

Hiện nay, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam có xu hướng chững lại và phục hồi yếu. Như vậy, chúng ta có thể đưa ra nhận định, mô hình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thời gian vừa qua chưa ổn định, một mặt do tác động của suy thoái kinh tế toàn cầu, mặt khác do bản thân nội tại của mô hình tăng trưởng kinh tế đang ở giai đoạn đầu của 3 giai đoạn phát triển kinh tế. Ở giai đoạn này, tăng trưởng chủ yếu dựa vào vốn đầu tư và khai thác tài nguyên thiên nhiên sẵn có. Tăng trưởng kinh tế chủ yếu theo chiều rộng, chưa đi vào chiều sâu. Nhận thức được vấn đề này, trong văn kiện Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định, một trong những định hướng mới cho mục tiêu 5 năm 2011-2016 là “Chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ chủ yếu phát triển theo chiều rộng sang phát triển hợp lý giữa chiều rộng và chiều sâu, vừa mở rộng quy mô vừa chú trọng nâng cao chất lượng, hiệu quả, tính bền vững” (Ban Tuyên giáo Trung ương, 2011). Từ chủ trương của Đảng cho thấy, đối với tài nguyên thiên nhiên trong khai thác và sử dụng cho tăng trưởng kinh tế, các ngành, lĩnh vực cũng phải có sự chuyển đổi mô hình, không chỉ khai thác những ưu thế sẵn có do thiên nhiên ban tặng bằng mọi giá cho tăng trưởng kinh tế, gây nên lãng phí và kém hiệu quả như trước đây, mà cần phải chuyển hướng sang khai thác và sử dụng theo chiều sâu, lấy tiêu chí hiệu quả kinh tế và năng lực cạnh tranh đặt lên hàng đầu. Một ví dụ điển hình là, thay vì khai thác và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên ở trong nước, nhằm tăng sức cạnh tranh, chúng ta lại nhập khẩu tài nguyên thiên nhiên, như than đá và gỗ nguyên liệu từ Inđônêxia trong thời gian qua. Cần có lộ trình đầu tư chiều sâu trong khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên, nhất là đầu tư đổi mới công nghệ.

2.1. Tái cấu trúc nền kinh tế gắn với khai thác và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên

Tái cấu trúc nền kinh tế hiện nay là vấn đề then chốt không chỉ đối với nước ta mà còn cho hầu hết các quốc gia trên thế giới, nhất là từ sau năm 2008, thời điểm diễn ra khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế với quy mô toàn cầu, bắt đầu từ khu vực Bắc Mỹ và sau đó là châu Âu. Việt

31

Nam cũng bị tác động đáng kể, tăng trưởng kinh tế sụt giảm về mức 5,3-6,8%, nhiều doanh nghiệp phá sản, kinh tế phục hồi chậm, hàng hóa sản xuất khó tiêu thụ trên thị trường, nguồn thu ngân sách Nhà nước không đạt như mong muốn. Trước thực tế đó, cùng với chủ trương chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế, văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI của Đảng đã khẳng định: “Thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế, trọng tâm là cơ cấu lại các ngành sản xuất, dịch vụ phù hợp với các vùng; thúc đẩy cơ cấu lại và điều chỉnh chiến lược phát triển doanh nghiệp; tăng nhanh giá trị nội địa, giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của sản phẩm, doanh nghiệp và của cả nền kinh tế” (Ban Tuyên giáo Trung ương, 2011). Như vậy, nhìn từ góc độ vĩ mô của nền kinh tế, chúng ta phải cơ cấu lại ngành, vùng và thành phần kinh tế:

+ Đối với cơ cấu ngành: Cần phải cơ cấu lại ngành, nhằm hạn chế bớt những ngành phụ thuộc nhiều vào khai thác tài nguyên thiên nhiên, nhất là tài nguyên không tái tạo, giá trị gia tăng và hiệu quả kinh tế thấp. Những ngành có công nghệ lạc hậu, sử dụng nhiều năng lượng và tốn kém tài nguyên, kém sức cạnh tranh trên thị trường cũng cần phải được cân nhắc và dần dần loại bỏ, ưu tiên các ngành có công nghệ cao, chế biến sâu, khai thác và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, có khả năng cạnh tranh trong khu vực và trên thế giới. Để thực hiện cơ cấu lại ngành gắn với khai thác sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên, cần tiến hành quy hoạch lại các ngành, tập trung ưu tiên phát triển những ngành có hiệu quả kinh tế cao và sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên trong nền kinh tế.

+ Cơ cấu vùng: Đối với cơ cấu vùng, tùy theo đặc trưng kinh tế-sinh thái của từng vùng để có sự ưu tiên đầu tư và phát triển hợp lý, dựa vào khai thác về thế mạnh vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên theo ưu thế của từng vùng cho phát triển kinh tế. Cần loại bỏ đầu tư dàn trải như kiểu trước đây, chưa tính tới ưu thế vùng, chẳng hạn như đối với sản xuất xi măng hay một số khoáng sản kim loại khác mà chúng ta đã làm, không chỉ kém hiệu quả, sức cạnh tranh yếu, mà còn gây ra lãng phí tài nguyên và hủy hoại môi trường. Cần tập trung vào một số vùng cơ bản có thế mạnh về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên để đầu tư theo chiều sâu, trên cơ sở có luận chứng kinh tế-kỹ thuật, chứng minh được tính hiệu quả và vượt trội so với các vùng khác đối với cùng loại tài nguyên. Phát triển sản xuất chuyên môn hóa sản phẩm theo đặc trưng vùng dựa trên lợi thế về điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và vị trí của vùng. Để thực hiện cơ cấu lại vùng, trước hết cần tiến hành quy hoạch phát triển vùng, quy hoạch phát triển ngành chuyên môn hóa theo vùng, trên cơ sở ưu thế vùng về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên. Quy hoạch này là cơ sở để huy động nguồn lực đầu tư vào phát triển vùng.

+ Cơ cấu lại thành phần kinh tế: Kể từ khi mở cửa, chúng ta đã có chính sách khuyến khích mọi thành phần cùng tham gia đầu tư vào phát triển kinh tế, trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Tuy nhiên, trải qua thực tiễn tham gia của các thành phần kinh tế vừa qua cho thấy, điều đáng lo ngại là trong khi khu vực kinh tế trong nước nhập siêu lớn, thì khu vực đầu tư nước ngoài lại xuất siêu, đây là một sự mất cân đối nghiêm trọng, chứng tỏ các thành phần kinh tế trong nước kém sức cạnh tranh, không hiệu quả so với đầu tư nước ngoài. Như vậy có thể nhận định, các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài đã tận dụng tốt nguồn lực đầu vào trong nước, trong đó có tài nguyên thiên nhiên bản địa để tạo ra hàng hóa xuất khẩu lớn. Đối với các thành phần kinh tế trong nước, điều đáng lo ngại là thành phần kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, nhưng hoạt động kém hiệu quả, quản trị yếu. Năm 2009, xét tỷ lệ đầu tư trong nước chiếm 46,5%, trong

32

đó Nhà nước chiếm tới 22%, kinh tế tư nhân chỉ chiếm 10,4%, điều đó cho thấy, Chính phủ là Nhà đầu tư lớn trong nền kinh tế, chứa đựng nhiều rủi ro và hiệu quả không cao, cần phải cơ cấu lại thành phần kinh tế, tăng tỷ lệ đầu tư của tư nhân và các thành phần khác. Để tránh độc quyền và can thiệp sâu của thành phần kinh tế Nhà nước đối với khai thác và sử dụng tài nguyên, đòi hỏi phải đẩy mạnh áp dụng công cụ thị trường trong khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên, như minh bạch hóa thông tin tài nguyên, tiến hành đấu giá và xóa bỏ dần cơ chế xin cho trong cấp phép khai thác và sử dụng tài nguyên. Tất cả các thành phần kinh tế đều bình đẳng trong khai thác và sử dụng tài nguyên. Nhà nước sử dụng công cụ thuế để điều tiết khai thác và sử dụng các loại tài nguyên khác nhau, nhằm tạo ra thế cạnh tranh bình đẳng và tăng nguồn thu tô tài nguyên vào ngân sách Nhà nước.

Như vậy, tái cấu trúc nền kinh tế gắn với khai thác, sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên chính là thay đổi cơ cấu ngành kinh tế, cơ cấu lãnh thổ và cơ cấu thành phần kinh tế, nhằm phát huy hiệu quả tốt nhất những ngành kinh tế khai thác và sử dụng tài nguyên hiệu quả, những vùng có ưu thế về tài nguyên và những thành phần kinh tế đầu tư hiệu quả, tiết kiệm trong khai thác và sử dụng tài nguyên. Đây chính là những nội dung bên trong nhằm chuyển đổi mô hình kinh tế, từ phát triển theo chiều rộng sang kết hợp giữa chiều rộng và chiều sâu, chuẩn bị cho nền kinh tế Việt Nam bước sang phát triển ở giai đoạn hai, giai đoạn tăng trưởng hiệu quả.

2.2. Nâng cao chất lượng, hiệu quả, khả năng cạnh tranh của nền kinh tế gắn với khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên

+ Chất lượng tăng trưởng gắn với khai thác và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên: Xét ở khía cạnh đầu vào, chất lượng tăng trưởng gắn với khai thác và sử dụng tài nguyên chính là sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; chỉ khai thác, sử dụng tài nguyên đáp ứng nhu cầu thị trường đã được quy hoạch trong nội dung quy hoạch ngành và quy hoạch vùng. Khai thác tài nguyên phải chú trọng tới bảo vệ môi trường và duy trì hệ sinh thái tự nhiên. Chất lượng tăng trưởng cần được nhìn nhận ở hai khía cạnh là đảm bảo tốc độ tăng trưởng và đóng góp của các thành phần cấu thành tăng trưởng kinh tế (GDP):

− Đảm bảo tốc độ tăng trưởng: Để đảm bảo tốc độ tăng trưởng gắn với tài nguyên thiên nhiên, nghĩa là nguồn tài nguyên cung ứng cho tăng trưởng của nền kinh tế luôn luôn đảm bảo đủ nhu cầu, có dự trữ dồi dào và nhiều tiềm năng, nhất là các tài nguyên không có khả năng tái tạo như nước, đất, khoáng sản, dầu khí, đất hiếm và các dạng năng lượng khác. Thực tiễn thời gian vừa qua đối với cung ứng than cho tăng trưởng kinh tế, chúng ta đã không đáp ứng đủ nhu cầu cho tăng trưởng kinh tế, phải nhập khẩu từ nước ngoài, đã chứng tỏ chất lượng tăng trưởng thấp.

− Đóng góp của các thành phần cấu thành GDP: Về cơ bản, đóng góp của các thành phần cấu thành GDP gồm tích lũy vốn, lao động và năng suất nhân tố tổng hợp (TFP). Gắn với tài nguyên thiên nhiên cơ bản có hai yếu tố là tích lũy vốn và TFP. Kể từ khi mở cửa đến nay, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam chủ yếu là từ tích lũy vốn, chiếm tới 43-60% trong GDP, còn TFP chỉ chiếm 19-38% trong GDP, thậm chí năm 2008 sụt giảm xuống -19,41% (Trần Thọ Đạt, 2010). Các con số đó chứng tỏ, tăng trưởng kinh tế giai đoạn vừa qua dựa vào phát triển theo chiều rộng là chính, khai thác và xuất khẩu tài nguyên thô hoặc sơ chế, chất lượng tăng trưởng so với các nước khác không cao, nền kinh tế vẫn dựa nhiều vào tài nguyên và sự ưu đãi của thiên nhiên. Trong giai đoạn tới, cần tăng tỷ lệ đóng góp của TFP, nghĩa là đổi mới công nghệ, tăng hàm

33

lượng khoa học, tận dụng lợi thế, đầu tư vào chiều sâu đối với khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên, nhằm tiết kiệm tối đa tài nguyên đầu vào trong sản xuất.

+ Về hiệu quả của nền kinh tế gắn với khai thác và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên: Chúng ta đang bước sang giai đoạn hai của phát triển kinh tế, phù hợp với giai đoạn hai của hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Ở giai đoạn này, mọi hoạt động kinh tế, thước đo quan trọng nhất chính là “hiệu quả”. Đối với tài nguyên thiên nhiên, xét trong điều kiện thị trường cạnh tranh, đảm bảo tính hiệu quả là đáp ứng vừa đủ nhu cầu tài nguyên cho nền kinh tế thích ứng với mỗi giai đoạn phát triển. Như vậy, công tác dự báo tài nguyên cho giai đoạn tiếp theo là hết sức quan trọng, mỗi ngành, mỗi lĩnh vực cần có dự báo chính xác về nhu cầu tài nguyên cho ngành và lĩnh vực mình, từ đó tính toán cho toàn bộ nền kinh tế, nhất là nhu cầu về sử dụng đất, nước và năng lượng. Kinh nghiệm cho thấy, dự báo sai sẽ gây ra nhiều hệ lụy cho nền kinh tế, chẳng hạn hiện nay đang tranh cãi có nên giữ nghiêm ngặt 3,8 triệu ha lúa hay không. Điều này chỉ có thể trả lời khi có dự báo chính xác về nhu cầu đất cho phát triển toàn bộ nền kinh tế ở giai đoạn hai (giai đoạn nâng cao hiệu quả), cũng như vậy đối với tài nguyên nước, năng lượng và các loại tài nguyên khác. Do đó, cần đầu tư vào lĩnh vực hạch toán và dự báo tài nguyên cho nền kinh tế là hết sức quan trọng.

+ Về khả năng cạnh tranh của nền kinh tế gắn với khai thác và sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên: Theo Porter (2008), nền tảng của năng lực cạnh tranh của nền kinh tế được quyết định bởi ba yếu tố cơ bản, trong đó nhân tố đầu tiên là “các yếu tố lợi thế tự nhiên của quốc gia (tài nguyên thiên nhiên, vị trí địa lý, quy mô)”. Như vậy, dựa vào cách nhìn nhận và quan điểm của Porter, các yếu tố lợi thế của tự nhiên như điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và vị trí địa lý của mỗi quốc gia không tác động đến năng suất, nhưng có thể hỗ trợ trực tiếp cho tạo ra sự thịnh vượng nếu chúng ta biết tận dụng các lợi thế đó. Các nhân tố này sẽ tạo ra một môi trường tổng thể cho một nền kinh tế và vị thế tương đối của nó so với các nền kinh tế khác trong khả năng cạnh tranh trên thị trường, trong đó, ưu thế của tài nguyên và vị trí địa lý chính là tô tài nguyên (rent) mà vị trí đó mang lại cho hoạt động kinh tế.

3. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG, HIỆU QUẢ VÀ NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH NỀN KINH TẾ GẮN VỚI KHAI THÁC, SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN

3.1. Giảm áp lực đối với khai thác và sử dụng tài nguyên

3.1.1. Giảm áp lực tài nguyên từ tính chất đặc thù của tài nguyên

Về nguyên tắc, vận hành của tài nguyên trong nền kinh tế chủ yếu là ở đầu vào của hệ thống, còn đầu ra dưới dạng sử dụng trực tiếp của người tiêu dùng hoặc tài nguyên là nhân tố tạo tiền đề cho sản sinh ra các tài nguyên khác. Khi nói đến giảm áp lực, chúng ta cần xác định rõ giảm áp lực tài nguyên gì và tính đặc thù của tài nguyên đó, nó can thiệp vào công đoạn nào trong nền kinh tế, ở đầu vào hay đầu ra của hệ thống kinh tế. Muốn vậy, trước hết ta xem xét phân loại tài nguyên thông qua sơ đồ dưới đây:

34

Sơ đồ 3.1. Phân loại tài nguyên thiên nhiên

Từ sơ đồ trên, chúng ta có thể nhận thấy tài nguyên về cơ bản có 2 loại:

+ Tài nguyên có khả năng tái tạo là những tài nguyên có thể tự duy trì hoặc bổ sung một cách liên tục khi được quản lý hợp lý. Tuy nhiên, nếu sử dụng không hợp lý, tài nguyên này cũng có thể bị cạn kiệt và không thể tái tạo nữa, ví dụ, các giống loài thực vật, động vật bị giảm sút và tuyệt chủng. Loài tê giác 1 sừng của Việt Nam ở Cát Tiên là tài nguyên tái tạo, nhưng nay đã tuyệt chủng do con người.

+ Tài nguyên không có khả năng tái tạo là những nguồn tài nguyên có một mức độ giới hạn nhất định trong tự nhiên, chúng ta chỉ được khai thác chúng ở dạng nguyên khai một lần. Loại tài nguyên này được chia thành ba nhóm:

− Tài nguyên không có khả năng tái tạo nhưng tạo tiền đề cho tái tạo, ví dụ, đất, nước tự nhiên... Tài nguyên này khai thác và sử dụng cũng chỉ giới hạn ở một mức độ nhất định. Ví dụ, tài nguyên đất bị giới hạn bởi diện tích; thời gian vừa qua ở nhiều địa phương chúng ta sử dụng không hợp lý, gây lãng phí đất, nhất là những khu vực quy hoạch nhưng không đầu tư. Tương tự như vậy, tài nguyên nước bị khan hiếm, nhất là về mùa khô, suy giảm nguồn nước do ô nhiễm.

− Tài nguyên không có khả năng tái tạo nhưng có thể tái sử dụng, tái chế, ví dụ, quặng kim loại, cát chế biến thủy tinh và các nguồn tài nguyên sản xuất vật liệu xây dựng khác.

− Tài nguyên cạn kiệt, là những loại tài nguyên chỉ khai thác và sử dụng một lần và khi đã sử dụng, chúng sẽ chuyển sang dạng khác, ví dụ như than đá, dầu, khí đốt... Do tính chất cạn kiệt và nhu cầu lớn cho đầu vào của nền kinh tế, hiện nay loại tài nguyên này đang là nguyên nhân gây nên các cạnh tranh cao nhất giữa các quốc gia và khu vực trên thế giới.

Nếu giảm áp lực tài nguyên theo nguyên lý tái tạo và không tái tạo như cách phân loại trên, chúng ta có thể nhận diện rõ đối với từng loại tài nguyên do tính chất tái tạo của chúng. Những tài nguyên không tái tạo và cạn kiệt phải được ưu tiên gìn giữ trước, điều này có phần nào đúng

Độn

g vậ

t

Thực

vật

Vi s

inh

vật

Nướ

c

Thổ

nhưỡ

ng

Khô

ng k

hí

Năn

g lượn

g Mặt

trời

Tái tạo

: Kim

loại

, thủy

tinh

Cạn

kiệ

t: Dầu

khí

, th

an đ

á…

Có khả năng tái tạo

Tài nguyên thiên nhiên

Không có khả năng tái tạo

Tạo tiền đề tái tạo Không thể tái tạo

35

với cách ứng xử của một số quốc gia trên thế giới hiện nay, ví dụ, đối với lĩnh vực khai thác dầu khí hay kim loại quý hiếm. Mới đây, câu chuyện đất hiếm là một ví dụ điển hình ở Trung Quốc, hay khai thác dầu khí ở Na Uy. Việc ngừng xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc đã buộc một số nước nhập khẩu nhiều loại tài nguyên này như Nhật Bản phải tìm đến các quốc gia khác. Khai thác dầu khí ở Na Uy, lãi ròng có được chỉ cho phép đầu tư trở lại cho các dự án phát triển, quốc gia hạn chế tối đa tiêu dùng nguồn tiền có được từ khai thác dầu. Đây là những bài học quý giá cho Việt Nam vì các loại tài nguyên này Việt Nam đều có tiềm năng.

3.1.2. Giảm áp lực tài nguyên theo nguyên lý cân bằng vật chất

Nếu giảm áp lực tài nguyên theo nguyên lý cân bằng vật chất, cần phải nhìn nhận trong toàn bộ hệ thống vận hành của nền kinh tế, từ tài nguyên thiên nhiên đưa vào sản xuất ở đầu vào trong hệ thống vận hành của nền kinh tế, chúng di chuyển trong hệ thống kinh tế dưới dạng vật chất không bao giờ mất đi mà chỉ có thể chuyển từ dạng này sang dạng khác, như sơ đồ mô phỏng dưới đây dựa trên nguyên lý cân bằng vật chất (Định lý bảo toàn vật chất năng lượng):

Nguồn: Barry, 1994.

Sơ đồ 3.2. Cân bằng vật chất và quan hệ giữa kinh tế, tài nguyên và môi trường

Cân bằng vật chất của nền kinh tế có thể viết dưới dạng:

M = Rpd + Rcd

Hay M = G + Rp – (Rpr + Rcr)

Với mô hình này, để giảm áp lực tài nguyên đầu vào cho nền kinh tế và góp phần bảo vệ môi trường tự nhiên, rõ ràng chúng ta có 3 phương án: (i) giảm (G), nghĩa là giảm hàng hóa sản xuất trong nền kinh tế, điều này không thể thực hiện được vì như vậy sẽ là suy giảm tăng trưởng kinh tế; (ii) giảm (Rp), nghĩa là giảm chất thải sau sản xuất, điều này có khả năng thực hiện được, nhưng phải đổi mới và cải tiến công nghệ sản xuất để sử dụng tiết kiệm tài nguyên; và (iii) tăng (Rpr + Rcr), nghĩa là phải tăng tái sử dụng, tái chế chất thải sau sản xuất và sau tiêu dùng của nền kinh tế; cách làm này hiện nay phổ biến ở các nước có nền kinh tế phát triển, chính là giảm thiểu, tái sử dụng và tái chế chất thải (3R), như tại Nhật Bản, Đức, các nước Bắc Âu và các nước Bắc Mỹ. Ở Việt Nam, nếu chúng ta triển khai tốt chính sách 3R, sẽ gián tiếp giảm áp lực đối với khai

Môi trường thiên nhiên

Chất thải (Rp)

Hàng hóa (G)

Môi trường thiên nhiên

Người sản xuất

Người tiêu thụ

Tài nguyên

Chất thải (Rc)

Thải bỏ (Rpd)

Thải bỏ (Rcd)

Đã tái tuần hoàn (Rpr)

Đã tái tuần hoàn (Rcr)

36

thác và sử dụng tài nguyên. Ví dụ, việc tăng cường sử dụng hầm biogas ở khu vực nông thôn và miền núi sẽ giảm tối đa chất đốt cho khu vực này và giảm áp lực chặt phá rừng làm chất đốt. Tăng cường phân loại chất thải rắn tại nguồn giúp cho tách được các nguồn thải có ích, giúp cho việc tái sử dụng và tái chế, hạn chế nhu cầu tài nguyên thiên nhiên, giảm áp lực đầu vào của hệ thống kinh tế.

3.1.3. Giảm áp lực tài nguyên đặt trong bối cảnh vận hành của cơ chế kinh tế thị trường

Trong bối cảnh của thể chế kinh tế thị trường, để giảm áp lực tài nguyên, rõ ràng là vấn đề không đơn giản và đặt ra nhiều thách thức cho nhà quản lý.

Theo nguyên lý thị trường, có cầu tài nguyên sẽ xuất hiện cung tài nguyên, vấn đề là cung tài nguyên đó ở trong nước hay nhập khẩu. Nếu nhập khẩu, đương nhiên chúng ta đã giảm được áp lực cung trong nước, chẳng hạn như thời gian vừa qua chúng ta đã phải nhập khẩu mặt hàng than và gỗ từ Inđônêxia để đáp ứng sản xuất trong nước và góp phần tăng trưởng kinh tế. Cách quản lý này phải dùng công cụ thị trường để điều tiết. Công cụ thị trường chính là thuế, phí, trợ cấp, ưu đãi, ký quỹ, cấp côta khai thác... Các loại công cụ này không mang tính áp đặt nhiều, mềm dẻo nhưng rất hiệu quả. Thông qua các công cụ đó, chúng ta có thể điều chỉnh giảm áp lực đối với tài nguyên nào nếu chúng ta thấy cần duy trì, còn khuyến khích khai thác và sử dụng tài nguyên nào. Dùng các công cụ thị trường, chúng ta cũng hoàn toàn có thể thực hiện được.

Vấn đề áp lực nhất của nước ta hiện nay là cấp phép khai thác khoáng sản, nguyên nhân do chúng ta phân cấp nhưng vẫn mang nặng kiểu quản lý cơ chế xin-cho mà chưa sử dụng công cụ thị trường. Vậy để đảm bảo đúng nguyên lý thị trường, tăng thu vào ngân sách, tốt nhất là nên đấu giá mỏ theo đúng cơ chế thị trường và minh bạch hóa trong đấu giá khai thác khoáng sản.

Hiện nay, Chính phủ đang trình Quốc hội tăng thu thuế tài nguyên đối với một số loại tài nguyên quý hiếm như vàng, thiếc, bôxit..., so với mức thuế cũ đều cao hơn, còn so với thuế tài nguyên cùng loại các nước khác trong khu vực, tỷ lệ thu thuế của ta thấp hơn. Như vậy, thuế là công cụ thị trường cơ bản để điều chỉnh giảm áp lực tài nguyên. Tuy nhiên, cần lưu ý khi chúng ta tăng hay giảm thuế đều phải xem xét các cam kết của Việt Nam với khu vực và thế giới theo lộ trình đã tham gia WTO.

3.1.4. Giảm áp lực tài nguyên thông qua các rào cản kỹ thuật

Kinh nghiệm cho thấy, hiện nay trên thế giới, để giảm áp lực khai thác tài nguyên gây ra tổn hại môi trường hay bảo vệ tài nguyên nội địa, thường sử dụng các rào cản kỹ thuật. Vấn đề này Việt Nam đã chịu nhiều thiệt thòi, nhất là các sản phẩm tự nhiên liên quan đến tài nguyên tái tạo. Chính vì vậy, chúng ta cũng cần phải có những biện pháp đưa ra các rào cản kỹ thuật, nhằm giảm áp lực khai thác tài nguyên. Chẳng hạn, dùng rào cản môi trường để hạn chế khai thác khoáng sản thiếu kiểm soát như hiện nay.

3.1.5. Giảm áp lực tài nguyên thông qua đổi mới công nghệ trong khai thác, sử dụng và tái tạo tài nguyên

Trong các yếu tố cấu thành chất lượng tăng trưởng kinh tế xét ở đầu vào như đã phân tích ở trên đối với đóng góp của TFP, so với đầu tư còn rất hạn chế, trong TFP có yếu tố công nghệ. Chính vì vậy, nếu chúng ta thực sự đầu tư cho công nghệ, sẽ là yếu tố cơ bản đạt được mục tiêu giảm áp lực tài nguyên và nâng cao chất lượng tăng trưởng.

37

+ Đối với tài nguyên tái tạo, công nghệ đưa vào để nâng cao chất lượng và số lượng sản phẩm, đó chính là công nghệ sinh học, theo kinh nghiệm từ Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ixrael... và một số quốc gia phát triển khác, đã đạt được thành tựu về lĩnh vực công nghệ này trong việc tăng sản lượng và năng suất đối với các nguồn tài nguyên tái tạo.

+ Đối với tài nguyên không tái tạo, đầu tư công nghệ sử dụng tiết kiệm tài nguyên, nhằm kéo dài tuổi thọ của tài nguyên đó trong thiên nhiên. Muốn vậy, công nghệ phải đạt mục tiêu tăng hàm lượng và giá trị sử dụng của tài nguyên, sử dụng công nghệ vật liệu thay thế sản xuất cấu thành sản phẩm, công nghệ nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm thiểu lượng tài nguyên đầu vào của hệ thống kinh tế. Chẳng hạn hiện nay, khi sản xuất vỏ ô tô và nhiều linh kiện khác, người ta đã thay thế dần sản xuất từ nguyên liệu kim loại bằng nguyên liệu hóa chất nhựa chất lượng cao.

3.2. Nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên

Để nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, chúng ta phải hiểu thế nào là “hiệu quả tài nguyên”. Phân tích mô hình kinh tế vĩ mô cũng như vi mô, hiệu quả chính là điểm “tối ưu”, tại đó, cung bằng cầu. Nếu vậy, đối với sử dụng tài nguyên, hiệu quả được hiểu là tổng lượng tài nguyên có nhu cầu trong nền kinh tế sẽ được cung ứng vừa đủ, sử dụng hết, không thừa và không thiếu, xét trong bối cảnh thị trường cạnh tranh và minh bạch. Ngoài ra, trong lĩnh vực tài nguyên, khi xét tới hiệu quả sử dụng, không chỉ tính tới hiệu quả hiện tại hoạt động của nền kinh tế, mà còn tính tới hiệu quả sử dụng tài nguyên trong tương lai. Như vậy, điểm “tối ưu” sẽ có sự dịch chuyển so với khi không tính tới nhu cầu của thế hệ tương lai, lượng tài nguyên dự trữ sẽ tăng lên, tuổi thọ của trữ lượng được kéo dài hơn. Quan điểm này đề cập đến tài nguyên không tái tạo.

3.2.1. Nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên trong sản xuất

Nếu nhìn từ khía cạnh sản xuất, tài nguyên là yếu tố đầu vào, cấu thành trong giá thành sản phẩm. Để nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, rõ ràng phải giảm tối đa giá thành tài nguyên cho một đơn vị khối lượng đầu vào cùng loại. Nếu xét trong công thức:

Y = AF(L, K, H, N) (1)

Trong đó: F() Hàm biểu thị cách kết hợp các đầu vào để sản xuất ra sản lượng A Biến số phản ánh trình độ công nghệ sản xuất hiện có; khi công nghệ phát triển,

A sẽ tăng và nền kinh tế sản xuất nhiều sản lượng hàng hóa hơn bất kỳ sự kết hợp đầu vào nào, kể cả tài nguyên hay lao động

L Lượng lao động K Khối lượng tư bản hiện có H Khối lượng vốn nhân lực N Khối lượng tài nguyên thiên nhiên.

Từ công thức (1) cho thấy, tăng vai trò của A là quan trọng nhất, không chỉ tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên, mà còn tăng năng lực cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường.

Chúng ta cần phải giảm thiểu tối đa chi phí cho N, nghĩa là giá của một đơn vị tài nguyên thấp nhất. Vì lý do này, nhiều quốc gia trên thế giới đầu tư ra nước ngoài để tìm kiếm ở đâu có giá thành tài nguyên rẻ họ sẽ đầu tư. Ở Việt Nam, đối với tài nguyên không tái tạo, sản xuất xi măng là ví dụ điển hình, đối với tài nguyên tái tạo, thì là các nhà máy chế biến và xuất khẩu hải sản.

38

3.2.2. Nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên trong tiêu dùng

Nếu trong sản xuất, vai trò chính là doanh nghiệp, thì trong tiêu dùng, trọng tâm là hộ gia đình. Nhìn nhận từ góc độ hộ gia đình và mở rộng cho toàn nền kinh tế, tiêu dùng tài nguyên thiên nhiên chủ yếu là tiêu dùng trực tiếp hoặc qua chế biến từ sản xuất đã trở thành hàng hóa. Như vậy, để nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên trong tiêu dùng, tiêu chí cơ bản vẫn là chất lượng tốt nhất và giá cả cạnh tranh nhất. Ví dụ, tài nguyên không tái tạo, như chất đốt hộ gia đình sử dụng là gas, trọng lượng bình gas như nhau, nhưng cơ sở nào cung cấp giá cả thấp nhất, sẽ được lựa chọn xét trong điều kiện thị trường cạnh tranh. Hay đối với tài nguyên tái tạo như cá ngừ đại dương hay mực tươi..., chất lượng như nhau, những cơ sở cung cấp nào rẻ nhất sẽ được người tiêu dùng lựa chọn.

3.2.3. Nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên cho toàn bộ nền kinh tế

Nhìn từ khía cạnh toàn bộ nền kinh tế, để nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, nhằm tăng chất lượng tăng trưởng, những nội dung sau đây cần chú trọng:

+ Nâng hiệu suất sử dụng tài nguyên trong toàn bộ nền kinh tế thông qua các biện pháp như: kinh tế, kỹ thuật, đổi mới thể chế quản lý theo hướng thị trường minh bạch và phát triển hạ tầng.

+ Hướng tới nền kinh tế tuần hoàn, tiết kiệm tài nguyên, nền kinh tế cacbon thấp, như hiện nay nhiều quốc gia đang tiếp cận. Triển khai tốt Chiến lược Tăng trưởng xanh đã phê duyệt.

3.3. Khai thác lợi thế các nguồn tài nguyên thiên nhiên

Quan niệm cũ trước đây cho rằng, nước ta thuộc loại giàu tài nguyên thiên nhiên và có “rừng vàng, biển bạc”, quan niệm này hiện nay khó được chấp nhận, vì so với thế giới và những nước có ưu thế về công nghệ, quan niệm đó không phù hợp. Tuy nhiên, điều mà không ai có thể phủ nhận, đó là Việt Nam có những ưu thế nhất định về vị trí địa lý, cảnh quan thiên nhiên, tài nguyên tự nhiên và như đã phân tích ở trên, tăng trưởng kinh tế từ khi mở cửa đến nay, cơ bản chúng ta dựa vào những lợi thế của thiên nhiên và các sản phẩm có nguồn gốc từ tự nhiên. Chính vì vậy, chúng ta cần khai thác lợi thế về thiên nhiên của nước ta để nâng cao chất lượng tăng trưởng và cạnh tranh trên thị trường thế giới. Bên cạnh lợi thế vị trí, đối với tài nguyên thiên nhiên, được xác định trên cơ sở số lượng, chất lượng, hạ tầng khai thác vận chuyển, tính cạnh tranh cao và những tính chất đặc thù do thiên nhiên ban tặng. Kinh tế học đúc kết lợi thế thành một chỉ tiêu tổng hợp chính là tô tài nguyên (rent) cao hay thấp.

3.3.1. Khai thác lợi thế vị trí địa lý

Việt Nam có vị trí địa lý thuận lợi cho phát triển kinh tế và vị trí địa-chính trị quan trọng trong khu vực và thế giới. Chúng ta có thể khai thác phát triển giao thông hàng hải, nhất là hệ thống cảng biển và dịch vụ tàu biển, về lĩnh vực này nên học tập kinh nghiệm của Xinhgapo. Phát triển hệ thống sân bay tầm cỡ khu vực và thế giới cũng là một lợi thế của vị trí địa lý, có khả năng cạnh tranh cao. Hệ thống đường bộ cũng có nhiều ưu thế, như trục Bắc – Nam nối lục địa Trung Quốc với các nước Đông Nam Á, trục Đông – Tây nối Đông Bắc Thái Lan, Bắc Campuchia, Lào và Tây Nam Trung Quốc ra Biển Đông. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt thuận lợi, vị trí của nước ta thường chịu ảnh hưởng bất lợi của khí áp Tây Thái Bình Dương và bão về mùa mưa, mỗi năm có khoảng 8-12 cơn bão.

39

3.3.2. Đối với tài nguyên tái tạo

Về tài nguyên tái tạo, nằm trong khu vực nhiệt đới ẩm gió mùa Đông Nam Á, Việt Nam có ưu thế về những sản phẩm mang tính chất của loại khí hậu này, chính vì vậy, chúng ta cần phát huy lợi thế của nền nông nghiệp nhiệt đới ẩm gió mùa. Phát triển một nền nông nghiệp hàng hóa toàn diện, từ khâu sản xuất đến chế biến thành phẩm, đầu tư khoa học cho thâm canh trong nông nghiệp, kể cả lâm nghiệp và ngư nghiệp, nhằm nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm hàng hóa chấp nhận cạnh tranh trên thị trường. Những sản phẩm nổi trội của Việt Nam cần được phát huy như lúa gạo, cá tra, cá Basa và một số hải sản khác, hạt điều, hạt tiêu, cà phê và cao su, các loại hoa quả nhiệt đới như chuối, mít, xoài, vải thiều, cam..., trên cơ sở nhu cầu của thị trường.

Một số các sản phẩm tự nhiên của Việt Nam cũng rất có lợi thế như sâm Ngọc Linh, quế Trà Bồng... Chúng ta nên học cách làm của Hàn Quốc để quảng bá và tiêu thụ sản phẩm trên thị trường trong nước và thế giới.

3.3.3 Đối với tài nguyên không tái tạo

+ Với những tài nguyên tạo tiền đề tái tạo như đất và nước, cần đánh giá ưu thế của 2 loại tài nguyên này: loại đất gì, ở vùng nào, sử dụng vào mục đích gì là hiệu quả nhất và cho ưu thế tốt nhất. Đối với nước cũng vậy, cần đánh giá giá trị kinh tế của nước, nhằm xác định sử dụng cho mục đích gì là hiệu quả nhất, để khai thác hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả. Việc sử dụng hiệu quả hai loại tài nguyên này sẽ góp phần tốt nhất cho tăng trưởng kinh tế và an sinh xã hội, cần phải được tính toán đầy đủ.

+ Với những tài nguyên không tái tạo, trên cơ sở đánh giá trữ lượng, chất lượng của khoáng sản, xác định nhu cầu thị trường, tính chất khan hiếm của khoáng sản, hạ tầng khai thác..., từ đó xác định được lợi thế của tài nguyên khoáng sản Việt Nam đối với thị trường thế giới và trong nước. Với những lợi thế này, chắc chắn sẽ xác định được những tài nguyên của ta có tính vượt trội trong cạnh tranh tài nguyên cùng loại, để đưa ra phương án khai thác và sử dụng hiệu quả.

3.3.4. Lợi thế về tài nguyên du lịch tự nhiên

Việt Nam là quốc gia có cảnh quan thiên nhiên đẹp, có thể so sánh với thế giới, như Vịnh Hạ Long và động Phong Nha – Kẻ Bàng. Ngoài ra, cảnh quan ven biển, đồng bằng và miền núi cũng rất đa dạng, có thể khai thác tốt cho du lịch, nên chúng ta cần phát huy ưu thế này. Xác định trong tương lai, khi xã hội phát triển, nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên là một ưu thế nổi trội của Việt Nam để có định hướng và quy hoạch ngay từ bây giờ. Hiện nay, ngành du lịch đã đóng góp đáng kể vào thu nhập quốc gia, trong đó có vai trò đóng góp của tài nguyên du lịch tự nhiên.

3.3.5. Lợi thế về năng lượng tái tạo

Trước đây, chúng ta xác định, nước ta có lợi thế về năng lượng thủy điện, tuy nhiên, đến nay loại năng lượng này đã bị khai thác gần tới hạn và cũng đã báo hiệu những rủi ro. Thời gian tới, cần chuyển đổi sang năng lượng Mặt trời, năng lượng gió là các loại năng lượng Việt Nam cũng có nhiều lợi thế. Tuy nhiên, cần phải tính toán và quy hoạch chi tiết trước khi đưa vào khai thác và sử dụng. Hiện nay, năng lượng gió đã được khai thác ở Cà Mau và Ninh Thuận, nhưng nếu so với giá điện hiện thời, Nhà nước vẫn phải có chính sách ưu đãi mới cạnh tranh được. Năng lượng Mặt trời chủ yếu được khai thác theo hình thức nhỏ lẻ, quy mô hộ gia đình là chính. Cần có đánh giá và cơ chế khuyến khích, quy hoạch nguồn năng lượng này trong thời gian tới.

40

4. KẾT LUẬN

Để nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu vào nền kinh tế thế giới, thực hiện chủ trương của Đảng và chính sách thực thi của Nhà nước, nhằm chuyển đổi mô hình tăng trưởng “chủ yếu phát triển theo chiều rộng, sang phát triển hợp lý giữa chiều rộng và chiều sâu” gắn với khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên, đòi hỏi phải thay đổi ngay trong cơ cấu của nền kinh tế, bao gồm cơ cấu ngành, cơ cấu lãnh thổ và cơ cấu các thành phần kinh tế, hướng đến ưu tiên những ngành, vùng và thành phần kinh tế sử dụng hiệu quả, tiết kiệm tài nguyên. Mặt khác, cần tìm ra các giải pháp nhằm giảm áp lực khai thác tài nguyên thiên nhiên, như tái sử dụng, tái chế chất thải, phát huy các lợi thế của vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên mà Việt Nam có thế mạnh. Tăng đầu tư chiều sâu, đổi mới khoa học công nghệ, nhằm tăng hàm lượng khoa học trong TFP đối với tăng trưởng kinh tế trong cấu trúc các thành phần cấu thành GDP cũng là một trong những giải pháp rất quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên của Việt Nam.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ban Tuyên giáo Trung ương, 2011. Tài liệu phục vụ nghiên cứu các văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

2. Barry C.F., 1994. Environmental Economics: An Introduction. 24 p.

3. Trần Thọ Đạt, 2010. Tăng trưởng kinh tế thời kỳ đổi mới ở Việt Nam. Sách chuyên khảo. NXB Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội.

4. Porter M.E., 2008. The Five Competitive Forces that Shape Strategy. Harvard Business Review, January 2008: pp. 79-93.

5. Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), 2013. Đánh giá tổng thể tình hình kinh tế-xã hội Việt Nam sau 5 năm gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới. Sách tham khảo. Hà Nội.

Abstract

IMPROVING THE QUALITY OF ECONOMIC GROWTH, EFFECTIVENESS AND COMPETITIVENESS OF THE ECONOMY WITH EFFECTIVE EXPLOITATION AND

USE OF NATURAL RESOURCES

Nguyen The Chinh Institute of Strategy and Policy on Natural Resources and Environment

Since the renovation (1986), Viet Nam has followed an open-door policy and integrated into the world economy thus bringing about continuous economic growth and making considerable progress from one of the poorest countries in the world to the threshold of lower middle income countries. To improve the quality of economic growth, ensure the high effectiveness and increase the competitiveness of the economy with effective exploitation and use of natural resources, on the one hand, Viet Nam should reconstruct

41

the economic structure, including sectoral, regional and economic structures in order to enable them to use natural resources efficiently. On the other hand, Viet Nam should also transform the growth model from its width to both width and depth, invest in scientific and technological innovation, increase intelligence value in the exploitation and use of natural resources, and reduce pressure on natural resource exploitation. Moreover, it should make full use of the available strengths of its geographical position, natural conditions and resources for the economic growth and its competitiveness in the world market.