Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
STUDIJA O SOCIJALNOM PREDUZETNIŠTVU U CRNOJ
GORI
MART, 2016
Izdavač:NVO JuventasUlica Omladinskih brigada 681000 Podgorica, Crna Gora
Urednik:Ivana Vujović
Autori:Boško NenezićMilena Kalezić
Dizajn i štampa:Studio Mouse, Podgorica
Tiraž: 200 primjeraka
Napomena: Projekat je podržan od Evropske unije. Stavovi i zaključci iznešeni u ovoj studiji su isključiva odgovornost autora i ni pod kojim okolnostima ne mogu biti smatrani stavovima i zaključcima Delegacije Evropske unije u Crnoj Gori.
SADRŽAJ
UVOD − O PROJEKTU ........................................................................................................................................................... 7
I DEFINICIJA SOCIJALNOG PREDUZETNIŠTVA I SOCIJALNOG PREDUZEĆA .............................................. 8
II KARAKTERISTIKE SOCIJALNOG PREDUZEĆA .................................................................................................... 12
III ODNOS SOCIJALNOG PREDUZETNIŠTVA, DRUŠTVENO ODGOVORNOG PREDUZEĆA I FILANTROPIJE ........... 16
IV KOMPARATIVNI PREGLED OSNOVNIH KARAKTERISITKA SOCIJALNIH PREDUZEĆA U EVROPSKOJ UNIJI ... 18
V SAŽETI PREGLED PRAVNOG I STRATEŠKOG OKVIRA KADA JE U PITANJU SOCIJALNO PREDUZETNIŠTVO U CRNOJ GORI ................................................................................................................................................................................................. 25
I) Socijalna preduzeća u praksi ................................................................................................................................. 26
VI MOGUĆE OPCIJE REGULISANJA SOCIJALNOG PREDUZETNIŠTVA U CG .................................................. 27
VII PREPORUKE ZA FORMALNO-PRAVNO UREĐENJE SOCIJALNIH PREDUZEĆA U CRNOJ GORI ... 30
I) Ključni elementi regulisanja rada budućih socijalnih preduzeća u Crnoj Gori ................................ 30
II) Opšte preporuke za razvoj socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori ................................................... 32
LITERATURA .......................................................................................................................................................................... 34
7
UVOD O PROJEKTU
Projekat „SPEED UP (Social Policies, Entrepreneurship, Employment, Dialogue UPgrading)”, koji je počeo sa sprovođenjem u avgustu 2014, podržan je od strane Evropske komisije posredstvom Delegacije EU u Crnoj Gori, a sprovode ga Juventas i SOS telefon za žene i djecu žrtve nasilja u saradnji sa Koalicijom Za društvene promjene. Koaliciju čine: Centar za građansko obrazovanje (CGO), Centar za monitoring i istraživanje (CeMI), Centar za romske inicijative, Društvo za borbu protiv side Crne Gore (CAZAS), Ekvista, Juventas, SOS telefon za žene i djecu žrtve nasilja, NVO Naše doba i Udruženje mladih sa hendikepom (UMHCG).
Cilj projekta jeste jačnje uloge civilnog društva u daljoj harmonizaciji crnogorskih socijalnih politika sa standardima EU, i davanje doprinosa procesu pridruživanja Crne Gore Evropskoj Uniji. Kroz projektne aktivnosti, članovi Koalicije za društvene promjene su prošli niz treninga o javnom zastupanju i unaprjeđenju kvaliteta pružanja usluga ranjivim grupama. Koalicija se bavi monitoringom socijalnih politika u oblasti smanjenja siromaštva i socijalne isključenosti, kao i predlaganjem i zastupanjem javnih politika u oblastima socijalne zaštite, zapošljavanja, zdravlja i obrazovanja.
Ova studija predstavlja jednu od važnijih aktivnosti samog projekta, čiji je cilj da skrene pažnju svih društvenih aktera o značaju socijalnog / društvenog preduzetništva za budući razvoj socijalne ekonomije, kao i na ujednačen socio-ekonomski rast u Crnoj Gori. Studija teži ka tome da na praktičan i konkretan način ponudi moguća rješenja i preporuke za regulisanje formalno-pravnog statusa ,,socijalnih preduzeća“, te da pokrene dijalog svih zainteresovanih aktera, a prije svega donosilaca odluka, privrednog sektora i organizacija civilnog društva o potrebi postizanja konsenzusa i usvajanja adekvatnog pravnog okvira za razvoj socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori.
8
Prvi oblici socijalne ekonomije potiču još iz 18. vijeka i najčešće su ispoljeni u vidu organizovanja radnika u zadruge (kasnije kooperative i sindikate), a koji su se u nedostatku adekvatnih socijalnih politika, pored sve većeg razvoja kapitalizma, pokušavali izboriti za veća prava radničke klase i ekonomsku jednakost u tadašnjem društvu. Krajem ‘80-ih godina, prvenstveno u Italiji, ali ubrzo i u drugim zemljama, dolazi do značajnog razvoja prvih oblika modernijih socijalnih preduzeća koja su omogućila današnje pozicioniranje ovih ekonomsko-alternativnih vidova organizacije građana kao veoma bitnu, ako ne i neizostavnu, komponentu ekonomije i modernog društva1. Moderniji vidovi društveno-socijalnog organizovanja razlikovali su se od tradicionalnih po svojoj organizaciji i upravljačkoj strukturi, misiji, korisnicima i finansijskoj održivosti. Takve, modernije i po mnogo čemu naprednije, formalne verzije društvenog organizovanja počele su se u teoriji, ali i praksi, nazivati ,,Socijalna preduzeća“ (SP)2. Takva preduzeća osnivana su u interesu društva, a za razliku od klasičnih preduzeća tog doba, socijalna preduzeća počinju usmjeravati većinu ili cijeli svoj profit u socio-ekonomske aktivnosti, ka svojim ciljnim grupama i/ili u ispunjavanje socijalnih programa i misija zbog kojih su i osnivana.
Dati preciznu i opšte prihvaćenu definiciju termina ,,socijalno preduzetništvo“ u 21. vijeku je veoma izazovno, a moglo bi biti i predmet zasebne studije. S obzirom na ubrzan razvoj ekonomije u cjelini, praćen mnoštvom modernih tehnologija i sve kreativnijim i inovativnijim pristupom preduzetništvu i poslovanju u cjelini, dolazi i do sve snažnijeg preplitanja ekonomskih metoda i modela u cijelom svijetu. Usljed jačanja globalno prisutnih i prepoznatljivih kompanija i njihovih poslovnih prihoda, sve više jača i sektor takozvane socijalne (,,alternativne“) ekonomije, a kojoj socijalno preduzetništvo po svojim karakteristikama i tradiciji svakako pripada. Takođe, usljed jačanja negativnog imidža kapitalizma u svijetu, sve veći broj velikih kompanija i korporacija, a u cilju jačanja svog imidža kod ciljanih javnih grupa, pokušava predstaviti svoj rad i/ili sopstvene proizvode kad društveno korisne, pritom koristeći različite metode i tehnike društveno odgovornog poslovanja i/ili odnosa sa javnošću. Time se dodatno komplikuje definisanje razlika između preduzeća koja primarno posluju u korist društva ili dijela društva (najčešće građana u riziku od društvene marginalizacije) od onih koja posluju za sopstvenu korist, uz djelimične i povremene društvene akcije i aktivnosti ili nekoliko društveno-korisnih proizvoda.
1 Prilagođeno iz ,,Socijalna preduzeća i uloga alternativne ekonomije u procesima evropskih integracija“, dr Kolin M. Parun, prof. dr N. Petrušić, jun, 2008.2 Ovdje termin ,,socijalna“ treba posmatrati mnogo šire, ne samo u smislu socijalnih politika i doprinosa rješavanju socijalnih problema, već doprinosa cijelom društvu (različitosti u tumačenju termina često nastaju u jezicima koji se govore danas na prostorima bivše Jugoslavije, jer se u engleskom jeziku, ali i većini drugih jezika EU, koristi isti termin za oba pojma: ,,social“, a koji više odgovara našem terminu: ,,društveno“). Ipak, zbog potrebe usklađivanja zakonodavnog ovkira Crne Gore sa onim u EU, te zbog pristupa EU fondovima, smatramo da je termin ,,socijalno preduzeće“ prikladniji. Takođe, termin ,,društveno preduzeće“ bi mogao imati pogrešnu konotaciju u našoj javnosti, kako zbog tradicionlanog shvatanja društvenih preduzeća, tako i u pogledu vlasničkog odnosa prema preduzeću (socijalna preduzeća nijesu javna, odnosno društvena preduzeća, već po svojoj strukturi i definiciji spadaju u privatna preduzeća koja daju određeni doprinos društvu).
9
U Evropi sve značajniji udio u ukupnoj ekonomiji ima ,,socijalna ekonomija“, čiji je cilj stvaranje koristi za zajednicu, a ne samo za investitore ili privatne vlasnike. Ova vrsta ekonomije uključuje širok spektar učesnika: zadruge, kooperative, neprofitne organizacije, društvena preduzeća, fondacije, socijalne banke i sl. Takva preduzeća/organizacije se bave vrlo širokim spektrom komercijalnih djelatnosti, proizvodima i uslugama u gotovo svakom segmentu evropskog tržišta i kreiraju milione radnih mjesta. Takva preduzeća/organizacije se nazivaju socijalnim preduzećima i glavni su pokretač društvenih inovacija.
Najveći broj socijalnih preduzeća u Evropi pravno se registruje kao udruženje građana, ili na osnovu zakona o kooperativama/zadrugama, a u posljednje vrijeme se sve više teži formalno-pravnom definisanju posebne kategorije pravnih lica, kojima bi se definisao status i osnovni principi rada ovakvih preduzeća/organizacija. Socijalna preduzeća se osnivaju na osnovu zakona o udruženjima u onim zemljama gdje je pravno dozvoljena proizvodnja, prodaja roba ili usluga na tržištu u okviru udruženja građana, dok u drugim, u kojima su ekonomske djelatnosti udruženja ograničene, socijalna preduzeća se osnivaju na osnovu zakona o kooperativama, zadrugama, pa čak i zakonima o privrednim društvima. Pored ovih tradicionalnih pravnih rješenja, u mnogim zemljama je u toku izrada zakona o socijalnim preduzećima, kao i usvajanje drugih zakonskih rješenja i olakšica na osnovu kojih se podstiče osnivanje socijalnih preduzeća.
Kako u teoriji tako i u praksi, bilo je mnogo pokušaja definisanja socijalnog preduzetništva/preduzeća, ali još uvijek ne postoji opšte prihvaćena definicija ovog pojma, koju je prije više vjekova definisao Bill Drayton. On je ujedno zaslužan i za osnivanje prve organizacije sa ciljem promovisanja koncepta socijalnog preduzetništva pod imenom Ashoka: Inovatori za javnost. Drayton je na socijalno preduzetništvo gledao sa aspekta etičkog integriteta u poslovanju baziranom na društvenim vrijednostima, a ne vrijednostima profita.
Od mnogobrojnih teorija i shvatanja SP izdvajamo neke od popularnijih definicija u posljednje vrijeme, a koje mogu dati uvid u samu suštinu socijalne ekonomije, socijalnog preduzetništva i socijalnog preduzeća kao pojmova, ali i kao praktičnih disciplina:
Socijalno preduzetništvo predstavlja korišćenje preduzetničkog ponašanja više za društvene, a ne toliko profitne ciljeve, drugim riječima: generisani profit bi trebalo koristiti za dobrobit pojedinih ranjivih društvenih grupa (Hibbert, Hogg, Quinn, 2005)3.
Socijalno preduzeće jeste vrsta biznisa, koji je kreiran da bi doprinio društvenom cilju na finansijski održiv način. (organizacija NESsT4)
Socijalno poduzetništvo predstavlja stvaranje socio-ekonomskih struktura, veza, institucija, organizacija i mjera, koje rezultiraju održivim društvenim koristima. (Fowler, 2000)5.
Novija definicija SP od strane Socijalne/društvene biznis inicijative (Eng: Social Business Initiative, 2011), a koja se koristi i u EU glasi: Socijalna preduzeća nastoje da služe interesima zajednice (socijalnim, ekonomskim, ekološkim), a ne maksimizaciji profita. Ona često imaju inovativnu prirodu, kroz robu i/ili usluge koje nude, ali i kroz način organizacije ili proizvodnje kojima pribjegavaju. Ona često zapošljavaju najranjivije članove društva (socijalno
3 http://mason.wm.edu/entrepreneurship/major_programs/se/4 http://www.nesst.org5 http://www.iese.edu/research/pdfs/DI-0553-E.pdf - Working paper: ,,Social entrepreneurship the contribution of individual entrepreneurs to sustainable development“, 2004.
10
isključene osobe). Ona na taj način doprinose socijalnoj koheziji, zapošljavanu i smanjenju nejednakosti6. SBI daje pojmu ,,društveno preduzeće“ sljedeće značenje: operator u socijalnoj ekonomiji, čiji je glavni cilj da vrši društveni uticaj, a ne da pravi profit za svoje vlasnike ili akcionare. Ono funkcioniše pružanjem usluga i roba na tržištu, na preduzetnički i inovativan način i koristi svoj profit prije svega za postizanje socijalnih ciljeva. Njime se upravlja na otvoren i odgovoran način, a posebno uključujući zapošljene, potrošače i interesne grupe koje su korisnici njegovih komercijalnih aktivnosti.
Evropska komisija, tokom raspodjele sredstava EU iz fondova za socijalno preduzetništvo predviđa sljedeće uslove kako bi određeni portfolio potencijalnog aplikanta zadovoljio uslove konkursa7:
1) Postizanje mjerljivih, pozitivnih društvenih uticaja kao primarni cilj preduzeća/organizacije, u skladu sa aktom o osnivanju, statutom ili nekim drugim osnivačkim dokumentom kojim se definiše da:
- Preduzetnik pruža usluge ili dobra ranjivim i marginaliziranim osobama; ili- Preduzetnik koristi metode proizvodnje robe ili pružanja usluga kojima upotpunjuje svoj društveni cilj;
2) Koristi svoj profit kako bi ostvarilo svoj primarni cilj, umjesto klasične raspodjele dobiti, ali i posjeduje unaprijed definisane procedure i pravila u kojim okolnostima se eventualna dobit može distribuirati sopstvenim dioničarima i/ili vlasnicima;
3) Da se upravljanje preduzećem/organizacijom vrši na odgovoran i transparentan način, a naročito uključivanjem radnika, kupaca i drugih zainteresovanih grupa obuhvaćenih njegovim poslovnim aktivnostima.
Shodno različitim definicijama i teorijskim pristupima u određivanju oblika socijalnih preduzeća, u praksi su se razvili mnogobrojni oblici SP-a. Ipak, bez obzira na vrstu i naziv SP-a, vidljive su osnovne djelatnosti i aspekti rada, koji se prožimaju kod većine SP-a, u svim državama. Stoga, najčešće vrste usluga koje pružaju socijalna preduzeća su:
»» pružanje socijalnih servisa i usluga (u kojima SP predstavljaju partnere državnim institucijama u cilju direktnijeg i efikasnijeg pružanja neophodnih usluga i servisa mnogim kategorijama populacije, koje su na bilo koji način marginalizovane ili ugrožene u društvu, npr.: osobe sa invaliditetom, zavisnici, HIV pozitivne osobe, žene i djeca žrtve nasilja, djeca bez roditeljskog staranja, beskućnici, socijalno ugrožena lica, ...);
»» zapošljavanje, obučavanje i profesionalna rehabilitacija (najčešće teže zapošljivih lica);
»» proizvodnja roba sa socijalnom komponentom (bilo da se radi o proizvodnji roba neophodnih za određenu socijalno ugroženu grupu stanovništva ili o proizvodnji robe široke potrošnje zapošljavanjem marginalizovane populacije);
»» očuvanje životne sredine;
»» edukacija (najčešće socijalno ugrožene i marginalizovane populacije);
»» zaštita zdravlja (najčešće u smislu prevencije, ali i pružanjem primarne zdravstvene zaštite ili kupovinom ljekova i medicinckih pomagala socijalno ugroženoj populaciji, veterinarske podrške životinjama, i sl.);
»» resursna podrška (različiti nivoi podrške drugim socijalnim preduzećima, bilo kreditiranjem, radnom snagom, jačanjem kapaciteta ili drugim vidovima podrške);
6 http://ec.europa.eu/growth/sectors/social-economy/enterprises/index_en.htm7 http://www.euclidnetwork.eu/news-and-events/sector-news/974-the-european-commissions-definition-of-a-social-enterprise.html
11
»» doprinos razvoju lokalne zajednice (brojne metode i načini doprinosa zajednici, kao što su izgradnja domova, pošumljavanje...);
»» doprinos razvoju kulture i sporta (uglavnom kroz organizovanje besplatnih ili pristupačnijih kulturnih i sportskih manifestacija za pojedine marginalizovane i ugrožene grupe građana);
»» drugi oblici podrške (npr.: pravna pomoć, razvoj biznisa, psihološka podrška, socijalne banke, i dr.)
Za potrebe ove publikacije, ali i budućeg razvoja socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori, autori predlažu sljedeću DEFINICIJU SOCIJALNOG PREDUZETNIŠTVA, u skladu sa razvijenom praksom u Crnoj Gori, ali i drugim zemljama:
Socijalno preduzetništvo jeste svaki oblik formalnog i zajedničkog organizovanja određene grupe lica, čiji je osnovni interes i motiv dugoročan doprinos rješavanju određenog društvenog problema, a koje, baveći se određenom privrednom djelatnošću teži samo-održivosti i stvaranju prihoda, čija potrošnja mora imati primarno/isključivo socijalnu komponentu, u skladu sa osnovnim motivom pokretanja preduzeća.
Sa jedne strane, ovako definisan pojam socijalnog preduzetništva ostavlja dovoljno širok prostor da obuhvati mnogobrojne oblike ,,socijalnog preduzetništva“, koje već postoje u Crnoj Gori, sa jedne strane, a sa druge sužava prostor za određeni vid manipulacija, posebno ukoliko se država odluči za model u kome socijalna komponenta rashoda SP-a mora biti isključiva djelatnost preduzeća. Iako oba koncepta imaju svojih prednosti i mana, odabir adekvatnog modela zavisi isključivo od strategije države, u kojem pravcu želi da odredi budući pravac razvoja socijalnog preduzetništva, a u interesu društva. Ukoliko se socijalnom preduzeću, odnosno njegovim vlasnicima/članovima/osnivačima omogući da određeni dio dobiti/profita zadrže za sebe, stvara se prostor za registraciju ,,hibridnih soc. preduzeća“, koja samo mali dio svojih prihoda ulažu u rješavanje određenog društvenog/socijalnog problema, pri tom koristeći gotovo sve one benefite koje socijalna preduzeća eventualno dobiju od strane države ili društva, ali sa druge strane podstiče osnivanje većeg broja SP-a. Stoga je potrebno da zakonodavac jasno definiše da li socijalna komponenta rashoda SP-a mora biti primarna ili isključiva djelatnost preduzeća, ali i maksimalni iznos dobiti/profita koji može biti raspodijeljen vlasnicima/članovima, ukoliko se odabere takav model.
12
OBAVEZNE karakteristike SP-a:
1. socijalni (društveni) motiv, odnosno misija, ciljevi i svrha osnivanja;2. privredna djelatnost i učešće na tržištu sa drugim preduzećima u cilju stvaranja prihoda;3. socijalna komponenta poslovnih rashoda, najčešće usmjerenih ka ciljnoj grupi ili društvenom problemu zbog kojih su i osnovana;4. finansijka i institucionalna održivost;5. članstvo i zajedničko, demokratsko upravljanje preduzećem, (definisanje vlasničke i upravljačke strukture SP-a, način donošenja odluka i stepen
individualne odgovornosti.
Da bi neko preduzeće ili organizacija bilo definisano kao socijalno, ono mora obratiti pažnju na navedene karakteristike i najčešće ispuniti sve navedene uslove kako bi definitivno bilo definisano kao SP, jer se većina ovih karakteristika međusobno prepliće. Prije svega, da bismo razlikovali povremene, društveno odgovorne ili filantropske akcije i aktivnosti preduzeća od stvarnog SP-a, motiv zbog kojih se ono osniva mora biti jasan od samog osnivanja. Primarni, a po nekim autorima i jedini motiv SP-a, mora imati isključivo socijalnu dimenziju, odnosno doprinositi društvu na određeni način (najčešće definisan statuom i drugim aktima preduzeća), a ne biti orijentisan na povećanje kapitala i profita, uz povremene ili dugotrajne društveno odgovorne akcije ili način proizvodnje.
Dalje, kako bi se razlikovalo od organizacija civilnog društva (nevladinih organizacija u tradicionalnom smislu), SP se mora baviti određenom privrednom djelatnošću ili sa više djelatnosti, kako bi prihodovalo dovoljno sredstava i obezbijedilo finansijsku održivost za potrebe društvenih ciljeva zbog kojih je osnovano. Cjelokupan poslovni prihod (ili veći dio prihoda, zavisno od zakonodavnog okvira, definicije, kao i internih akata SP-a) mora biti utrošen na doprinos rješavanju određenog društvenog problema, razvoj samog soc. preduzeća, ili na poboljšanje položaja određene ranjive kategorije društva, u skladu sa misijom i početnim motivom osnivanja SP-a. Upravo u dijelu rashoda leži najznačajnija razlika između socijalnog preduzeća i drugih vidova društveno odgovornih ili humanitarnih aktivnosti profitnih preduzeća. Naime, socijalna dimenzija poslovnih rashoda u smislu kontinuiranog načina podrške određenoj ranjivoj kategoriji stanovništva ili ulaganja u doprinos rješavanju određenog društvenog problema cjelokupne populacije (npr.: ekologija, zdravlje...) predstavlja isključivi osnov rada svakog socijalnog preduzeća, dok se pojedine ad hoc aktivnosti i pojedini vidovi društveno odgovornog ponašanja, većinom profitnih kompanija sve više koriste kao metode odnosa sa javnošću (PR metode) u cilju poboljšanja imidža u društvenoj zajednici u kojoj funkcionišu, a kojima društveni doprinos svakako ne predstavlja primarni interes i razlog osnivanja i djelovanja kompanije.
13
U konačnom, vrlo je važna i vlasnička, odnosno upravljačka struktura SP-a, odnosno ko ima pravo donošenja odluka i koji je stepen prava i odgovornosti svakog člana SP-a. Naime, postoji mnogo načina na koje se može organizovati upravljačka struktura SP-a, ali na osnovu primjera koji su dali najbolje rezultate upravljanje bi trebalo da bude demokratsko i zajedničko, odnosno da SP nema stvarnog vlasnika (ili više njih) koji bi bio lično odgovoran svojom imovinom, imao pravo na dio dobiti, a od koga bi zavisilo poslovanje i budućnost SP-a. Na taj način bi se takođe izbjegle moguće zloupotrebe i primarno lična korist pojedinaca pod plaštom socijalne dobrobiti. Savjetuje se da SP ima sopstvenu imovinu i svoje članstvo iz reda osoba čije interese SP zastupa ili zainteresovanih pojedinaca koji žele i mogu dati doprinos rješavanju određenog društvenog problema u skladu sa prvobitnom misijom, najčešće eksperata u datoj oblasti poslovanja ili društvenog problema. Na ovaj način se obezbjeđuje veći stepen transparentnosti i kontrole samog SP-a, kao i njegova institucionalna održivost, ali i smanjuje stepen odgovornosti pojedinaca za eventualni neuspjeh, kao i moguće zloupotrebe. Takođe, obezbjeđuje se i šira podrška zajednice, kao i stepen povjerenja, kako građana tako i eventualnih kupaca ili donatora koji su neophodni za adekvatan uspjeh svakog SP-a.
FAKULTATIVNE (neobavezne ali moguće) karakteristike SP-a:
»» konkretan doprinos rješavanju jednog društvenog problema, ili nekoliko povezanih problema u društvu;»» stvaranje i raspodjela dobiti (profita);»» inovativnost;»» zapošljavanje ranjivih grupa stanovništva i doprinos smanjenju siromaštva;»» volonterizam;»» pristup donacijama i subvencijama;
Pored obaveznih elemenata, pojedina socijalna preduzeća, ali i teoretičari, smatraju da postoji dugačak niz uslova koje određeno preduzeće mora ispuniti kako bi se moglo nazvati socijalnim. Autori ove publikacije smatraju da navedeni fakultativni uslovi svakako jesu poželjni ali ne i obavezni, jer postoji mnogo primjera socijalnih preduzeća koja ne ispunjavaju navedene kriterijume, a koja već godinama daju nemjerljiv doprinos društvu, kako u Crnoj Gori, tako i na svjetskom nivou.
Neki teoretičari smatraju da SP ima potpuni smisao samo ukoliko se registruje za bavljenje jednim društvenim problemom (ili sa njim povezanim problemima), jer se na taj način stvara razlika od većine nevladinih organizacija, izbjegavaju moguće zloupotrebe, ali i jača njegova prepoznatljivost u društvu. Iako se djelimično slažemo sa tvrdnjom da je lakše i efektnije za svako SP da se bavi rješavanjem konkretnog društvenog problema, posebno u vidu prepoznatljivosti i izgradnje imidža prema zainteresovanoj javnosti, ipak, u praksi takav vid poslovanja nije uvijek moguć, jer su socijalni preduzetnici često ,,primorani“ da se prilagođavaju novijim poslovnim rješenjima i aktuelnijim problemima, kako bi odgovorili na zahtjeve tržišta i obezbijedili finansijsku održivost svog preduzeća.
Kada je u pitanju profit (poslovni prihod, kapital i sl.) kao karakteristika SP-a postoji mnogo nedoumica, kako u teoriji tako i u praksi, počevši od različitih pristupa u pogledu prava SP-a na profit, pa čak i do pogrešnog shvatanja profita. Naime, profit se najčešće definiše kao računovodstvena kategorija, kojom se označava iznos sredstava koji preostane na kraju kalendarske godine u nekom preduzeću, nakon što se od ukupnih prihoda isplate svi troškovi, obaveze, porezi i dažbine.8 Za potrebe ove studije, a kada su u pitanju soc. preduzeća, profitom se smatra dobit/korist koju određeno preduzeće ostvaruje od svog privrednog poslovanja (ne računajući donacije i slične prihode). Različite države imaju različite poreske politike kada je profit u pitanju, a shodno
8 U praksi se dešava da preduzeće/organizacija, čiji je ukupni promet u toku godine npr. 1,000000 EUR, a na kraju godine nema profit (jer su rashodi bili jednaki prihodima), a sa druge strane može postojati preduzeće sa prometom od 10,000 EUR koje je ostvarilo određeni profit na kraju godine.
14
tome i različite pristupe u definisanju prava SP-a na profit, kao i moguće poreske olakšice za socijalna preduzeća u odnosu na druge kompanije, pa čak i potpuno oslobađanja obaveze plaćanja poreza na profit (ili dijela obaveze), ukoliko se koristi za rješavanje društvenog problema zbog kojeg je određeno SP prvenstveno osnovano. Sa druge strane, postoje i države koje uopšte ne dozvoljavaju SP-ima da imaju profit, odnosno da cjelokupan iznos poslovnih prihoda SP-a mora biti utrošen na način kako je to predviđeno internim aktima preduzeća i u skladu sa misijom zbog koje je osnovano. Upravo iz razloga različitog shvatanja, ali i pristupa ovom problemu, stvaranje profita od strane SP-a, kao i njegovu raspodjelu, svrstavamo u fakultativnu karakteristiku SP-a, uz napomenu da, kada su u pitanju SP, svaka pozitivna razlika između prihoda i rashoda ne mora biti definisati kao profit, već i kao mogući kapital za kasniji period, ali koji se mora koristiti na socijalno odgovoran i unaprijed definisan način, u određenom vremenskom razdoblju.9
Mnoge novije definicije socijalnog preduzetništva, a posebno socijalnog preduzetnika navode inovativnost, odnosno inovativan pristup poslovanju, kao osnovnu karakteristiku SP-a. Međutim, iako je kreativnost i inovativan pristup rješavanju određenog problema svakako poželjan za svakog preduzetnika, pa i u socijalnom preduzetništvu, ne možemo tvrditi da je inovativnost condicio sine qua non za funkcionisanje SP-a. U praksi se čak pokazalo da pojedina SP, koja koriste već isprobane i tradicionalne modele i tehnike poslovanja i pristupa određenom društvenom problemu, imaju jednake, ako ne i veće uspjehe u svom radu, posebno u nekim sredinama i u radu sa pojedinim kategorijama populacije.
Pojedine definicije, ali i zakoni nekih zemalja, definišu SP prvenstveno kao kompanije ili organizacije čiji je primarni (pa čak i jedini) cilj doprinos smanjenju siromaštva u zemlji, najčešće kroz zapošljavanje marginalizovanih i/ili teže zapošljivih grupa građana. Iako je pitanje smanjenja siromaštva, uz aktivnosti usmjerene na socijalnu inkluziju, profesionalnu rehabilitaciju i inkluzivno zapošljavanje marginalizovanih grupa građana svakako jedno od najvažnijih pitanja u svakoj zemlji, te da je svakako poželjno da svako SP doprinosi na određeni način ovom problemu, ipak ne možemo svrstati smanjenje siromaštva kao primarnu karakteristiku SP-a, a posebno iz razloga što postoje mnoga SP koja se ne bave ovim pitanjem, niti zapošljavaju marginalizovane grupe građana, ali doprinose rješavanju mnogih drugih društvenih problema od velikog značaja za zajednicu. Sa druge strane, pitanja smanjenja siromaštva, a posebno zapošljavanja socijalno isključenih osoba ili grupa građana, treba da bude definisano posebnim javnim politikama, zakonima i strategijama, te da eventualna podrška države i određeni benefiti za poslodavce koji zapošljavaju navedena lica treba da bude mnogo šira i da se odnosi na sve vrste pravnih lica, a ne samo na SP-a. Na taj način se doprinosi širenju svijesti svih poslodavaca, ali i građana o pravima i potrebi inkluzije marginalizovanih grupa građana, a ujedno izbjegava efekat tzv. ,,radne getoizacije“, odnosno usmjeravanja socijalno ugroženih i društveno isključenih građana isključivo na rad u SP-ima.
Pojam volonterizma, iako veoma širok, u slučaju karakteristike SP-a ima značenje dobrovoljnog, neplaćenog rada, označenog kao takvog od strane nekolike teorije i definicije o socijalnom preduzetništvu. Naime, pojedini autori smatraju da sve osobe koje rade u nekom SP-u svoj posao treba da obavljaju dobrovoljno i bez nadoknade, kako bi se izbjegle moguće zloupotrebe i na taj način upotpunio smisao SP-a. Volonterizam kao vid društvenog doprinosa svakog pojedinca, iako preporučljiv za sve građane i vrlo poželjan za svako SP ima i svojih mana, zbog kojih ne ulazi u vid osnovnih karakteristika SP-a. Naime, s obzirom na to da se većina SP-a bavi određenom privrednom djelatnošću, a ne samo društvenim radom, vrlo je važno imati profesionalno osoblje, koje snosi određeni stepen odgovornosti, kako za uspjeh samog SP-a tako i za sopstveni doprinos tom uspjehu. S obzirom na to da volonter svoj doprinos radu neke organizacije ili preduzeća daje dobrovoljno, nije moguće od njega/nje zahtijevati isti stepen odgovornosti kao zapošljenog profesionalca, ali ni odrediti istu vrstu sankcija za eventualni neprofesionalni odnos prema poslu. Iz tog razloga ,,pametno“ SP kombinuje zapošljavanje iskusnih i motivisanih profesionalaca sa određenim brojem volontera, kako bi na taj način izvuklo maksimum iz pozitivnih karakteristika obije grupe, a neutralisalo njihove negativne strane. Takođe, viši stepen profesionalizma svakog preduzeća neminovno vodi i boljem poslovnom rezultatu, a kod SP-a i boljim efektima po ciljnu grupu ili društveni problem kojim se bavi.
9 Na primjer, veliki broj SP-a posjeduje sredstva ili dobija donacije u vidu višegodišnjih projekata, zbog čega se vrlo često dešava da na kraju godine na svom računu imaju sredstva opredijeljena za trošenje tokom iduće godine za određeni projekat ili aktivnosti planirane samom donacijom. Takva sredstva ne bi trebalo tretirati kao finansijsku dobit SP-a na koju treba platiti porez na profit, već kao jedan vid rezerve, odnosno budućih neutrošenih sredstava, koja ne smiju stvarati finansijsku korist, kako za samo preduzeće tako i za bilo kojeg pojedinca povezanog sa SP-om.
15
Kada je u pitanju pravo SP-a na pristup donacijama i različitim subvencijama, postoji veliki broj rješenja u svijetu, kako u zakonodavnim okvirima tako i u praksi. Naime, dok neke zemlje stimulišu SP različitim benefitima i subvencijama i preporučuju donacije kao jedan od osnovnih izvora prihoda SP-a za rješavanje određenih društvenih problema, druge zemlje zabranjuju SP-ima da imaju takve prihode, posebno donacije. Tako su vrlo često pojedina SP na udaru profitnih kompanija, konkurenata na tržištu, koji smatraju da se određenim subvencijama SP-ima stvaraju nejednake šanse na tržištu za sve njegove učesnike. Takva tvrdnja jeste donekle opravdana, posebno u onim zemljama koje ujedno dozvoljavaju SP-ima da budu profitna, te da imaju pravo da zadrže određeni dio poslovne dobiti, dok ostatak mora biti usmjeren na socijalni problem, ustanovljen internim aktima SP-a. Sa druge strane, država, ali i razni donatori moraju motivisati, kako pojedince tako i kompanije da se bave određenim socijalnim problemima u svom radu, zbog čega je pitanje odnosa profita, subvencija, donacija, konkurentnosti i prihoda SP-a vrlo delikatno i složeno. Upravo zbog različitih pristupa rješavanju ovog problema, pristup SP-a donacijama i drugim subvencijama ne ulazi u kategoriju obaveznih karakteristika SP-a, posebno stoga što u mnogim zemljama postoje vrlo uspješna SP-a, koja nemaju subvencije niti donacije, a daju nemjerljiv doprinos društvu.
16
Teorija kao ni praksa vrlo često ne prave razliku između pojmova socijalnog preduzetništva i filantropije, odnosno društveno odgovornog (poslovanja) preduzeća. Nekada se dati pojmovi nedovoljno precizno razlikuju iz razloga neupućenosti ili nemara, ali vrlo često se i zloupotrebljavaju, posebno od strane pojedinih profitnih kompanija, koje žele prikazati svoje poslovanje kao socijalno usmjereno, kako bi pojačale svoj imidž i uvećale prihode, a kroz povremene ili sporadične društveno odgovorne akcije i/ili proizvode.
Kao što ne postoji opšte prihvaćena i potpuna definicija SP-a, tako se danas mnogi teoretičari, ali i same organizacije i kompanije, spore oko termina društvena odgovornost preduzeća (DOP, odnosno na engleskom jeziku CSR − ,,Corporate Social Responsibility“, zbog čega se često naziva i korporativna društvena odgovornost − KDO). Ipak, neke od najpopularnijih definicija DOP-a su:
“Društvena odgovornost preduzeća jeste kontinuirana predanost određene kompanije da se u poslu ponaša etički i doprinosi ekonomskom razvoju, istovremeno doprinoseći poboljšanju kvaliteta života svojih zapošljenih i njihovih porodica, kao i lokalne zajednice u kojoj posluje, te društva u cjelini.” (Lord Holme i Richard Watts)10.
“DOP predstavlja odgovornost preduzeća za njihov uticaj na društvo. Njime treba da upravlja samo preduzeće, ali nadležne institucije mogu imati ulogu podrške, kroz pametan miks dobrovoljnih mjera javne politike i, kada je to neophodno, komplementarne propise. Preduzeća mogu postati društveno odgovorna kada: a) poštuju zakonske propise, b) integrišu brigu za društvo, životnu sredinu, etiku, ljudska prava i prava potrošača u svoju poslovnu strategiju i poslovne aktivnosti11. (Evropska komisija)
Za razliku od socijalnog preduzeća, DOP nije formalan oblik/vrsta određenog pravnog lica, već isključivo način ili metod rada/poslovanja. Drugim riječima, SP je pravni subjekt, potpuno nezavistan u svom radu, a u skladu sa zakonodavnim okvirom i svojom misijom, dok je DOP isključivo način rada određenog preduzeća, najčešće na dobrovoljnoj bazi, iako su u razvijenim zemljama sve prisutnije zakonodavne norme koje zahtijevaju određeni stepen društvene odgovornosti svakog pravnog lica.
10 ,,Corporate Social Responsibility: An Innovation to a strategic Business Success − An Empirical Study“, dr B. D’Silva, dr S. D’Silva S., R. Bhuptani. 11 http://ec.europa.eu/growth/industry/corporate-social-responsibility/index_en.htm
17
Ono što karakterizuje DOP jeste činjenica da takav vid poslovanja najčešće predstavlja određeni mehanizam samoregulacije preduzeća, odnosno reguliše poslovanje u skladu sa internima aktima preduzeća i nacionalnim/međunarodnim etičkim standardima. U suštini, DOP se u većoj mjeri definiše kao interna kategorija poslovanja preduzeća (kroz prava radnika, edukaciju, interni PR i sl.), iako se sve više kompanije orijentišu ka eksternim oblicima DOP-a, u smislu koristi za lokalnu zajednicu, energetsku efikasnost, različite mjere zaštite životne sredine i slične aktivnosti.
Filantropija, sa druge strane, iako se često poistovjećuje sa pojmovima SP-a i DOP-a, u svojoj tradicionalnoj definiciji, ali i u samom nazivu, sadrži humanost kao osnovnu karakteristiku. Moderna filantropija se najčešće odlikuje željom pojedinca ili kompanije da pomogne određenoj ugroženoj grupi građana, takođe bi se mogla definisati kao način poslovanja, a ne primarni oblik osnivanja ili vrste nekog pravnog subjekta (iako se može registrovati, najčešće kao fondacija). Pojedini vidovi filantropije su sličniji dobročinstvu/milosrđu, ali za razliku od jednokratnih, dobrovoljnih i humanitarnih donacija nekom pojedincu ili grupi, moderni filantropi imaju za cilj da na određeni dugoročan način riješe određeni socijalni problem date grupe ljudi, a u upravo u tom nastojanju dolazi do preklapanja pojmova socijalno preduzetništvo i filantropija.
U suštini, filantropiju treba shvatiti kao vid pomoći pojedincu ili određenoj grupi ljudi u cilju rješavanja nekog konkretnog socijalnog problema na dugotrajan način. Za razliku od socijalnog preduzetništva, eventualno registrovano filantropsko društvo (za razliku od SP-a, filantropijom se mogu baviti i pojedinci) rijetko se osniva u cilju poslovanja na tržištu, već uglavnom funkcioniše po principu prikupljalja sredstava i donacija, koje dalje raspoređuje ciljanim i ugroženim grupama populacije na efikasniji i dugoročniji način. Na primjer, filantrop može pomoći određenoj grupi ljudi u cilju rješavanja njihovog socijalnog problema, tako što im pomaže u osnivanju socijalnog preduzeća, a koje bi predstavljalo održivo rješenje za dati socijalni problem. Takođe, socijalna preduzeća, ali i privredna društva, mogu se služiti filantropijom kako bi pomogli određenoj društvenoj grupi, a ujedno mogu poslovati na društveno odgovoran način.
Kao što se vidi iz datih definicija i pojašnjenja, sva tri navedena pojma se jasno razlikuju, iako se njihov uticaj na društvo i određene socijalne probleme prepliće na različite načine. Ipak, današnje tendencije i težnja pojedinih kompanija da svoj imidž grade na tezi društvene odgovornosti i rješavanju određenih socijalnih problema u zajednici u kojoj posluju, sve će više dovoditi do preklapanja ovih pojmova, posebno socijalnog preduzetništva i filantropije, te je na zakonodavcu svake države da pravilno i jasno definiše navedene pojmove, kako bi se izbjegle moguće zloupotrebe na tržištu, a na štetu ugroženih grupa građana.
18
Pregled koncepta i definicije socijalnih preduzeća u okviru nacionalnog zakonodavnog okvira zemalja članica EU, a u odnosu na osnovne kriterijume EU operative definicije o SP12:
12 Preuzeto i prevedeno iz ,,A map of social enterprises and their eco-systems in Europe“, Charu Wilkinson and ICF Consulting Services, decembar 2014.
19
EUIZVOR ZVANIČNE
DEFINICIJE
PREDUZETNIČKA DIMENZIJA SOCIJALNA DIMENZIJA UPRAVLJAČKA DIMENZIJA
Kriterijum 1: Uključenost u privredne/ekonomske aktivnosti
Kriterijum 2: Isključivo ili primarno socijalni cilj
Kriterijum 3: Limiti u raspodjeli profita/ dobiti/
imovine
Kriterijum 4: Organizaciona
autonomija
Kriterijum 5: Inkluzivno upravljanje
AT Nema zvanične definicije*
BE
Posebni zakonski uslovi za preduzeća sa socijalnim ciljem
(socijalno usmjerena preduzeća, članovi 661-669 Zakona o
kompanijama Belgije)
Po definiciji, preduzeće mora biti ,,kompanija“, te stoga mora
biti uključeno u ekonomske aktivnosti.
Zakon zahtijeva isključivo ili primarno socijalni cilj. Razlog
osnivanja preduzeća mora biti razvoj njegovih socijalnih
ciljeva, a ne ,,bogaćenje njegovih članova“. Socijalna misija mora biti definisana
statutom preduzeća.
Svaki višak prihoda mora biti izdvojen za socijalne
ciljeve preduzeća u skladu sa statutom. Raspodjela
među vlasnicima/članovima je moguća, ali ograničena. Nakon gašenja, sva imovina
(nakon plaćanja poreza i dugovanja) mora biti prenijeta na preduzeće
sa sličnim socijalnim ciljevima.
Svi oblici socijalno usmjerenih
preduzeća moraju imati upravljačko
tijelo koje nadgleda izvršni menadžment
i poslovanje preduzeća/
organizacije.
Nema konkretnih odredaba koje se tiču upravljanja.
Inkluzivnost zavisi od internih akata i statuta
preduzeća tokom osnivanja.
BG
,,Nacionalni koncept socijalne ekonomije
2012“ uvodi kriterijume koji mogu poslužiti za određenje ,,preduzeća socijalne
ekonomije“/,,SP“.
Socijalna preduzeća u Bugarskoj su ,,biznisi koji proizvode dobra i
servise za tržišnu ekonomiju“.
Preduzeće mora imati socijalni cilj, iako nije definisano
da socijalni cilj mora preovladavati u odnosu na
ostale ciljeve preduzeća.
Profit mora biti reinvestiran za postizanje
socijalnih ciljeva.
Upravljačka autonomija i
nezavisnost od javnih ustanova se pominje kao jedno od opštih načela poslovanja
socijalnih preduzeća.
Demokratsko upravljanje se takođe
pominje kao jedno od opštih načela
poslovanja socijalnih preduzeća.
CY Nema zvanične definicije*
CZNema zvanične
definicije ali je uveliko prihvaćena definicija od
TESSEA-e (2011) .
Izvođenje opštih ekonomskih aktivnosti; minimum ukupnih pihoda nastalih poslovanjem na tržištu (10%); sposobnost
upravljanja ekonomskim rizicima; trend ka plaćenoj
radnoj snazi (min 10%).
Poslovne aktivnosti koje doprinose društvu ili
specifičnoj društvenoj (marginalizovanoj) grupi.
Profit (min. 51%) mora biti reinvestiran u razvoj
samog preduzeća ili u postizanje javno istaknutih
(društvenih) ciljeva.
Autonomnost u donošenju odluka i
menadžmentu (radu) u odnosu na osnivače.
Zapošljeni i članovi učestvuju u donošenju
odluka i strateškom planiranju.
DE Nema zvanične definicije*
DK
Definicija razvijena od strane državnog Saveza
socijalnih preduzeća, ali još nije zvanična
(2013).
,,...preduzeće sprovodi značajne komercijalne aktivnosti kroz prodaju usluga i proizvoda, a
koje imaju značajan udio u ukup-nim prihodima preduzeća...“
,,...primarna misija preduzeća je po prirodi socijalna, odnos-no njegov osnovni smisao je
društvena korist, koja doprino-si socijalnim, radnim, zdravst-venim, ekološkim ili kulturnim
ciljevima.“
,,...socijalna preduzeća prusmjeravaju svoj cjelok-
upni profit, prvo u socijalne ciljeve ili u razvoj samog preduzeća, a drugo u is-
platu limitiranih dividendi svojim investitorima.“
,,...preduzeće posjedu-je broj iz Centralnog
biznis registra i obavl-ja posao nezavisno od javnih uticaja u smis-lu menadžmenta/or-ganizacije poslovanja.
,,...promoviše aktivno građanstvo...“
EE Nema zvanične definicije*
20
ES
Zakon 5/2011 definiše osnovne principe
za društva socijalne ekonomije, koji su usklađeni sa EU.
,,Socijalna ekonomija je skup ekonomskih i preduzetničkih aktivnosti koje se organizuju u privatnoj režiji; promocija
interne i društvene solidarnosti; Osnovni principi
podrazumijevaju primat individualnog i socijalnog u
odnosu na sušti kapital.”
Sljedeći principi se odnose na društva socijalne ekonomije:
treba da imaju za motiv kolektivni interes njenih
članova, opštih ekonomskih i socijalnih interesa, ili oba.
Profit ostvaren privrednim aktivnostima treba da
bude utrošen u odnosu na doprinos u radu, servisima ili aktivnostima partnera društva, odnosno, ukoliko je to moguće, u skladu sa
socijalnom misijom samog društva
Nezavisnost od državnih organa.
Autonomija i transpar-entnost, demokratski i participativni menadž-
ment.
FI
Definicija predložena od strane radne
grupe pod okriljem Ministarstva rada i ekonomije u 2010.
Iako se izričito ne pominje u predloženoj definiciji, u Finskoj se od SP očekuje da se uključe u ekonomske aktivnosti i da
prihoduju na tržištu.
Prema predloženoj definiciji, osnovna ideja SP jeste da generiše socijalno dobro.
Osnovna misija preduzeća jeste da rješava socijalne probleme i da ispunjava socijalne ciljeve.
Preduzeće mora koristiti više od 50% svog profita
kako bi ispunilo svoje socijalne ciljeve, svoju
misiju i razvoj sopstvenih servisa.
Nije eksplicitno navedeno, ali se
pretpostavlja.
Nije eksplicitno navede-no, ali se pretpostavlja.
FR
Zakon o socijalnoj i solidarnoj ekonomiji
(2014) koji po prvi put definise okvir za princi-pe socijalne/solidarne
ekonomije.
Zakon definiše da se ,,…socijalna ekonomija sastoji
od proizvodnje, distribucije, razmjene i potrošnje dobara ili
usluga.“
,,Cilj koji nije uksljučivo vezan za dijeljenje dobiti, ali je usmjeren na borbu protiv
socijalne ekskluzije, socijalnih i ekonomskih nejednakosti,
a koji doprinosi razvoju društenih konekcija“; ,,trebalo
bi da bude održivo.“
,,...Prihodi moraju uglavnom biti usmjereni
na održivost i razvoj preduzeća.“
Zakonske rezerve se ne smiju otuđivati, dok se druge rezerve mogu
koristiti u skladu sa ograničenjima.
Minimum 20% profita mora se usmjeriti u zakonske rezerve.
Makar 50% profita, osim u slučaju kapitalnog gubitka,
mora biti usmjereno na obavezne rezerve ili
zadržanu zaradu.
U slučaju likvidacije ili gašenja SP, sva imovina
mora biti prenijeta u vlasništvo drugog SP u
skladu sa zakonom.
Nije eksplicitno navedeno.
Zakon: ,,Demokratsko upravljanje, koje
garantuje razmjenu informacija i
participaciju, čiji izraz ne zavisi isključivo od nivoa kapitalnog doprinosa ili iznosa doprinosa partnera,
zapošljenih ili drugih zainteresovanih lica.“
21
GR
Zakon br. 4019/2011 o socijalnoj ekonomiji
i socijalnom preduzetništvu definiše karakteristike društva socijalne ekonomije u odnosu na operativnu
definiciju EU.
Od društva socijalne ekonomije se očekuje da vrše svoj društveni
uticaj putem pružanja usluga i proizvodnju dobara kolektivnog i
socijalnog karaktera.
Društva socijalne ekonomije imaju zakonsku misiju da
kreiraju socijalne benefite.
Po zakonu, društvo socijalne ekonomije
primarno mora koristiti svoj profit kako bi
doprinijelo ciljevima zbog kojih je osnovano, a sekundarno za neki
drugi oblik restriktivne raspodjele profita.
Zakon zabranjuje raspodjelu dobiti i imovine
članovima SP. Prilikom gašenja društva, njegova
imovina može biti prenijeta na članove, uz izuzetak grantova i donacija, koji moraju biti usmjereni na
ciljeve, u skladu sa misijiom društva.
Društva socijalne ekonomije uživaju
autonomiju u sprovođenju svojih
aktivnosti.
Društva socijalne ekonomije odlikuje
demokratsko donošen-je odluka. Takođe,
moraju uključiti druga zainteresovana lica kao
članove.
HR
Nacrt strategije za Razvoj socijalnog/
društvenog preduzetništva u
republici Hrvatskoj 2014-2020
Socijalno/društveno preduzeće treba da bude uključeno u ekonomske aktivnosti i da prihoduje na tržištu (planirano je da 3 godine
nakon osnivanja preduzeća minimum 25% ukupnih prihoda
preduzeća potiče od njegovih preduzetničkih aktivnosti).
SP treba da uspostavi balans u svojim socijalnim, ekološkim i
ekonomskim ciljevima.
Najmanje 75% profita preduzeća mora biti
reinvestirano u razvoj samog preduzeća i njegovih
ativnosti ka ispunjavanju osnovnih ciljeva. U
slučaju da SP prestane sa obavljanjem svojih
poslovnih aktivnosti, svoju imovinu mora prenijeti na drugo SP koje ima iste ili
slične ciljeve/misiju.
Socijalna/društvena preduzeća moraju imati visok stepen
poslovne autonomije; država, odnosno
javna uprava, ne može biti jedini vlasnik
socijalnog preduzeća.
Participativno ili demokratsko donošenje
odluka.
HU Nema zvanične definicije*. Vlada koristi definiciju Evropske komisije kako bi omogućila korišćenje sredstava namijenjenih socijalnim preduzećima onima koji zadovoljavaju date kriterijume.
IE
Definicija kreirana od strane FORFAS-a, savjetodavnog tijela
za politike preduzeća Vlade republike Irske.
Socijalna preduzeća moraju zarađivati makar dio svojih
prihoda od njihovih aktivnosti na tržištu.
Soc. preduzeća se bave trgovinom za socijalne/
društvene ciljeve.
SP bi trebalo da primarno investiraju prihode u
sopstvenu socijalnu misiju.
SP su odvojena od Vlade. Nije precizirano.
22
ITZakon o socijalnim
preduzećima (pravni akt, broj 155/2006)
,,Socijalna preduzeća se bave preduzetničkim aktivnostima.“
(Član 1 Zakona)
Doprinos socijalnim ciljevima je definisan zakonom.
Operacionalizacija socijalnih ciljeva kroz spisak sektora ili
aktivnosti, odnosno integraciju zapošljavanjem.
Zabranjena raspodjela dobiti ili imovine
članovima, zapošljenim ili vlasnicima. (Član 3)
Svi prihodi moraju biti reinvestirani u osnovni
biznis ili razvoj/imovinu preduzeća.
Socijalna preduzeća ne smiju biti pod
kontrolom privatnog/profitnog sektora,
niti javnih institucija. SP moraju biti
kolektivna, privatna inicijativa.
Struktura upravljanja mora biti definisana aktom o osnivanju
(fondacija, socijalna kooperativa, asoc. kompanija...). Bez obzira na vrstu, SP
mora uključivati radnike i korisnike socijalnih dobara i
usluga u upravljačke organe.
LV
Kriterijum se trenutno razmatra kroz nacrt
Zakona o SP, koji će, ako bude usvojen, definisati status soc. preduzeća.
Robe i usluge moraju biti kon-stantno proizvedene/pružene na
duži period.
Organizacija mora imati socijalni cilj.
Profit mora biti usmjeren ka ostvarivanju socijalnog cilja, razvoju preduzeća ili
rezervnog fonda.
Prema nacrtu zakona, SP će biti dio privred-
nog prava i prema tome, po definiciji
nezavisno.
Participativno upravljanje; predstavnici
zainteresovanih grupa su uključeni u
menadžment.
LT
Zakon o socijalnim preduzećima,
1. jun 2004. br. IX-2251 (posljednje izmjene:
1. decembar 2011. br. XI-1771, 2011-12-01,
2011, br. 155-7352 (2011-12-20).
SP vrše preduzetničke aktivnosti. SP ne smiju sprovoditi aktivnosti sa liste nedozvoljenih aktivnosti
za SP, kreirane od strane Vlade republike Litvanije ili drugog nadležnog organa,
odnosno prihodi stečeni takvim aktivnostima ne smiju preći 20%
ukupnih prihoda za određeni period obračuna poreza.
Po zakonu, SP moraju upošljavati pripadnike
socijalno isključenih grupa građana. Međutim, zakon ne zahtijeva da socijalni ciljevi
moraju biti primarni u odnosu na druge (npr. profitne). U
praksi, legalno osnovana SP usmjerena su ka stvaranju profita, ali uz zapošljavanje
marginalizovanih grupa.
Ne postoje zakonske odrednice u smislu obaveze
usmjeravanja profita u određene socijalne svrhe.
SP imaju potpunu autonomiju u
upravljanju u odnosu na državu. Moraju
poštovati propisane pravne i operativne uslove propisane za
odabranu pravnu formu.
SP ne moraju pratiti demokratske principe prilikom upravljanja.
Upravljanje zavisi od odabrane pravne forme (d.o.o., javno/privatno preduzeće, i sl.). Nijesu potrebne dodatne konsultacije sa zainteresovanim
grupama.
LU Nema zvanične definicije*
MT
Radna definicija razvijena od strane
Ministartsva finansija, ekonomije i investicija,
kroz ,,projekat SP“.
Prema navedenoj definiciji socijalno preduzeće je biznis.
Biznis je vođen socijalnim principima, a ne u cilju
maksimalizacije profita svojim vlasnicima ili akcionarima.
Eventualna dobit se usmjerava u sociljalne ciljeve preduzeća ili u
zajednicu.
Iako nije precizno navedeno,
pretpostavlja se da je kao biznis, nezavisno
u svom radu.
Socijalna misija je definisana kako u
samom preduzeću tako i u njegovoj strukturi i
upravljanju.
NL Nema zvanične definicije*
PO
Kriterijum razmatran u nacrtu zakona
o socijalnim preduzećima, koji će, ukoliko bude usvojen,
definisati status socijalnih preduzeća.
SP prvenstveno mora biti registrovano kao preduzeće,
što podrazumijeva mogućnost privrednog poslovanja.
Operacionalizacija dozvoljenih socijalnih ciljeva kroz spisak mogućih sektora/aktivnosti;
alternativno-inkluzivno zapošljavanje.
Zabranjena raspodjela dobiti ili profita među
vlasnicima/dioničarima, kao i za povećanje kapitala
preduzeća, a najmanje 10% profita treba da bude investirano u u aktivnosti
od javnog interesa za zajednicu.
Nezavisnost od države osigurana
eksplicitnom zabranom osnivanja
preduzeća kao pravnog lica od strane
državnih ili lokalnih institucija.
Nacrt zakona nalaže socijalnim preduzećima da kreiraju konsultativ-no, savjetodavno tijelo.
23
PT
Zakon o socijalnoj ekonomiji 68/XII. Član 5 ovog zakona definiše
osnovne principe socijalne ekonomije, u skladu sa operativnom definicijom EU (2013)
Nije precizirano zakonom.
Prema članu 2.1, društva socijalne ekonomije ,,imaju
za cilj opšte interese društva, direktno ili kroz zastupanje
interesa svojih članova, korisnika i ciljnih grupa, kada god je to društveno
relevantno.“ Jedan od osnovnih principa jesu socijalni ciljevi u
odnosu na individualne.
Raspodjela dobiti (profita) u cilju ispunjenja
misije društva socijalne ekonomije u skladu sa
javnim interesom.
Društva socijalne ekonomije su ,,autonomna i
nezavisna u svom radu od državnih organa i drugih društava izvan
socijalne ekonomije.“
Osnovni principi uključuju: slobodno i dobrovoljno članstvo; demokratsku kontrolu
upravljačkih organa od strane članova,
balans između interesa članova/korisnika/
ciljnih grupa i javnog interesa.
RONacrt zakona o
socijalnoj ekonomiji iz 2014. godine.
Zakon navodi da socijalno društ-vo mora obavljati ekonomske
aktivnosti. Socijalni ciljevi društ-va moraju biti ostvareni kroz:
,,povećanje zaposlenosti vulner-abilnih grupa i/ili proizvodnju i
pružanje usluga“.
Zakon o socijalnoj ekonomiji daje prioritet socijalnim
ciljevima u odnosu na stvaranje profita.
Ne postoje jasne odredbe o raspodjeli ili ograničenju
profita u zakonu.
Status pravnog lica, sa autonomijom u upravljanju i
nezavisnošću od javnog sektora.
Zakon nalaže demokratsko
upravljanje društvom.
SK
Zakon broj 5/2004 o uslugama zapošljavanja
(izmijenjen 2008. godine).
SP (prema ovom zakonu) su uključena u ekonomske
aktivnosti. Na primjer, zajedno sa prijavom za osnivanje socijalnog
preduzeća svaki pojedinac mora dostaviti i biznis plan, koji
prikazuje očekivane prihode, rashode i očekivani profit prije
distribucije.
Socijalna misija je usko definisana kao: i) zapošljavanje teže zapošljivih lica (najmanje
30% zapošljenih moraju biti teže zapošljiva lica); ii)
podrška zapošljenim licima iz kategorije marginalizovanih
grupa u pronalaženju posla na tržištu rada.
Najmanje 30% finansijskih sredstava, pribavljenih
sopstvenim aktivnostima koja preostanu nakon plaćanja svih troškova poslovanja, mora biti utrošeno na otvaranje novih radnih mjesta ili
poboljšanje radnih uslova na postojećim.
Nije precizirano. Nije precizirano.
SIZakon o socijalnom preduzetmištvu iz
2011. godine.
Jedan od osnovnih principa socijalnog preduzeća jeste da
bude tržišno orijentisano (član 2 Zakona)
Socijalna preduzeća moraju obavljati aktivnosti u javnom
interesu.
Profit/dobit mora biti korišćena za socijalne ili druge, neprofitne ciljeve,
a raspodjela profita je ograničena (član 26).
Imovina preostala nakon zatvaranja SP, a nakon
isplate kredita ili dobiti po akcijama, može biti
prenijeta na drugo SP, drugo neprofitno
udruženje ili opštinu (28).
Prema zakonu, socijalna preduzeća
moraju djelovati nezavisno.
,,Principi socijalnog preduzetništva
uključuju: demokratsko donošenje odluka i
učešće zainteresovanih lica u menadžmentu, ili
donošenju odluka.“
SE Nema zvanične definicije.* Ipak, postoji zvanična definicija SP, koja je dalje elaborirana u Vladinom akcionom planu za socijalna preduzeća (WISE 2010).
UK
Operativni kriterijumi koje koristi Vlada UK tokom ,,malih biznis
istraživanja“.
Socijalno preduzeće mora biti biznis, a minimum 25% ukupnih prihoda preduzeća mora poticati
od trgovine.
Primarni cilj svakog SP-a mora biti socijalni ili se ticati životne
sredine.
SP ne smije izdvajati više od 50% profita (dobiti) za potrebe svojih vlasnika ili
akcionara.
Podrazumijevano, ali ne i jasno precizirano
definicijom.Nije precizirano.
*Nema zvanične definicije. Ovo ne znači da SP ne postoje u datim zemljama ili da nijesu regulisana zakonima, već da postojeći zakoni ne preciziraju socijalno preduzeće kao takvo, iako postoje određena zakonska rješenja koja dozvoljavaju drugim, sličnim društvima, da posluju.
24
Iz nevedene tabele kratkog komparativnog pregleda zakonodavnog okvira i osnovnih prinicipa organizovanja socijalnih preduzeća u EU, mogu se izvući mnogobrojni zaključci koji potvrđuju kompleksnost materije socijalnog preduzetništva i socijalne ekonomije u Evropi, ali i različite pristupe u njihovom regulisanju. Prije svega, veliki broj zemalja EU (8) nije konkretno regulisao pitanje SP, iako slična društva postoje i u tim zemljama, ali u drugim oblicima, a kod onih koje to jesu uradile primjetna je sve prisutnija težnja ka korišćenju termina socijalno preduzeće/društvo i pravno regulisanje osnovnih principa funkcionisanja istog, posebnim zakonom. Gotovo u svim zemljama zakonodavni okvir predviđa da se SP bave privrednom/ekonomskom djelatnošću, a kod većine opšti/socijalni aspekt i ciljevi preduzeća moraju biti primarni u odnosu na profitne i individualne ciljeve. Dok veći dio zemalja zabranjuje raspodjelu dobiti (profita) vlasnicima/članovima/akcionarima socijalnog preduzeća, nije zanemarljiv ni broj onih zemalja u kojima je privatni interes pojedinaca od socijalnog preduzeća dozvoljen, ali ograničen na određeni procenat ukupne dobiti (najviše 50%). Takođe, najčešće se predlaže da ostatak dobiti mora biti utrošen na socijalnu misiju/ciljeve/grupu građana zbog kojih je preduzeće i osnovano, ali i na razvoj samog preduzeća i otvaranje novih radnih mjesta. Interesantan je pristup zakonodavaca mnogih zemalja u vezi sa gašenjem SP-a, koji predviđaju da sva imovina i cjelokupni kapital SP-a, nakon izmirenih dugovanja i poreza, mora preći na drugo socijalno preduzeće (koje se bavi sličnim socijalnim problemom ili sličnom društveno marginalizovanom grupom građana) ili, eventualno, na lokalnu samoupravu u kojoj je SP bilo registrovano. Pojedine zemlje ipak dozvoljavaju određeno, ograničeno raspolaganje imovinom i kapitalom preduzeća nakon njegovog gašenja. Sve zemlje predviđaju potpunu autonomiju socijalnih preduzeća u svom radu i njihovu nezavisnost od javnih institucija i države. Takođe, veliki broj zemalja predviđa demokratsko, ali i inkluzivno upravljanje socijalnim preduzećem, uključivanjem njegovih članova i ciljnih grupa u organe koji donose odluke ili upravljaju preduzećem.
Bez obzira na različite pristupe, sve je vidljivija težnja svih zemalja EU ka iznalaženju opšteprihvaćene definicije i osnovnih principa funkcionisanja SP-a, u skladu sa praksom i operativnom definicijom EU, a kroz usvajanje posebnih zakona o socijalnom preduzetništvu/preduzećima.
25
Socijalno preduzetništvo kao takvo nije konkretno regulisano zakonskim normama u Crnoj Gori, a prvi pokušaj regulisanja pravnog okvira SP-a kroz nacrt Zakona o socijalnom preduzetništvu 2013. godine nije uspio najviše iz razloga što je Sekretarijat za zakonodavstvo zauzeo stav da se ,,predloženim odredbama ne obezbjeđuju pravne pretpostavke za razvoj socijalnog preduzetništva, s obzirom na to da se predloženim zakonom ne regulišu pitanja i odnosi koji su značajni za oblast socijalnog preduzetništva i ne propisuju prava i obaveze subjekata uključenih u ovom procesu, kako korisnika socijalnog preduzetništva, tako i socijalnih preduzeća”13. Ipak, postojeći strateški dokumenti koji se odnose na pitanja socijalnih politika i održivog razvoja Crne Gore ukazuju na to država nije odustala od daljnjeg kreiranja adekvatnog instucionalnog i pravnog okvira za razvoj socijalnog preduzetništva, već teži iznalaženju adekvatnih rješenja za regulisanje ove kompleksne materije, a kroz proces kreiranja nove strategije razvoja socijalnog preduzetništva i drugih, srodnih dokumenata. Stoga se pojedini segmenti koji se tiču soc. preduzetništva mogu naći u nacrtu Nacionalne strategije održivog razvoja Crne Gore do 203014. godine, Strategiji stručnog obrazovanja 2015-2020, Nacionalnoj strategiji zapošljavanja i razvoja ljudskih resursa 2016-2020, Strategiji razvoja nevladinih organizacija u Crnoj Gori sa njenim Akcionim planom 2014-2016, Strategiji za integraciju osoba sa invaliditetom, Strategiji regionalnog razvoja 2014-2020, i drugim relevantnim dokumentima. Takođe, prema najavama predstavnika državnih institucija, ubrzo se očekuje početak rada na novoj strategiji razvoja socijalnog preduzetništva, koja će obezbijediti veći sinergetski efekat različitih zainteresovanih strana, uključujući predstavnike više NVO, eksperata i predstavnika privrednog sektora, pored predstavnika nadležnih državnih institucija.
Osim javnih politika i pravnog okvira koji se tiče osoba sa invaliditetom15, koji poznaju određene elemente i oblike soc. preduzetništva, najčešće kroz zapošljavanje teže zapošljivih lica (uključujući i određene pravne forme, kao što su zaštitne radionice, radni centri, i sl.), zakonodavni okvir Crne Gore još uvijek ne poznaje druge konkretne oblike formalnog organizovanja, a koje bi mogle biti okarakterisane kao SP. Ipak, u praksi su zaživjeli određeni oblici socijalnog preduzetništva, u okviru postojećih zakonskih rješenja i ograničenja, a najčešće u formi pojedinih privrednih društava (uglavnom društva sa ograničenom odgovornošću) i nevladinih organizacija (uglavnom NVO, rjeđe fondacije).
Osnivanje i rad PRIVREDNIH DRUŠTAVA u Crnoj Gori regulisani su mnogobrojnim zakonima i podzakonskim aktima, od kojih su najvažniji Zakon o privrednim društvima CG, Zakon o preduzetništvu, različiti zakonski i podzakonski propisi koji detaljnije uređuju pojedine vrste privrednih društava, kao i mnogobrojni zakoni kojima se uređuje finansijski okvir za njihovo funkcionisanje (Zakon o PDV-u, Zakon o porezu na dobit pravnih lica, Zakon o klasifikaciji djelatnosti, Zakon o zaštiti konkurencije, kao i drugi zakonski i podzakonski akti). Ipak, pozitivni propisi ne predviđaju konkretna privredna društva sa primarno socijalnom osnovom, već isključivo profitna društva, što automatski znači
13 U isto vrijeme, Ministarstvo finansija je smatralo da se predviđenim konceptom predloženog propisa teško mogu proizvesti pozitivni krajnji efekti u okviru socijalne politike, kao i cjelokupnog ekonomskog ambijenta, kao i da fokus mjera nije usmjeren prema kategorijama teško zapošljivih lica., dok je Unija poslodavaca Crne Gore, u konsultaciji sa poslodavcima, smatrala da predloženi zakon nema svoj „položaj“ u pravnom poretku Crne Gore, te da isti treba povući iz procedure.14 Podmjera 2.5.2.9. izričito navodi: Razvijati socijalno poduzetništvo, a djelimično se prožimaju pojedini segmenti soc. preduzetništva i u drugim djelovima dokumenta.15 Npr. Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju lica sa invaliditetom, Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti, Strategija za integraciju osoba sa invaliditetom...
26
da nije moguće osnovati SP kao takvo u nekom od postojećih formi privrednih društava. Takođe, važećim zakonima nijesu predviđene direktne olakšice, subvencije ili drugi oblici podrške privrednim društvima koja ulažu veći dio svog profita/prihoda u društvo16.
Zakon o NEVLADINIM ORGANIZACIJAMA predviđa mogućnost privrednih djelatnosti nevladinih organizacija17, one su limitirane na 4000 EUR, ili 20% ukupnog prošlogodišnjeg budžeta organizacije, što je veoma ograničavajući faktor za razvoj privrednih djelatnosti NVO-a, a naročito zbog činjenice da NVO po Zakonu mora prestati sa svojom privrednom djelatnošću kada pređe navedeni iznos do kraja godine, a ukoliko, pak, prihoduje sredstva mimo zakonskog maksimuma, sav višak mora uplatiti u državni budžet.
I) Socijalna preduzeća u praksi:
Rijetki oblici socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori, kada su u pitanju PRIVREDNA DRUŠTVA su ona čiji su osnivači nevladine organizacije, a koje takav vid poslovanja koriste najčešće kao jedan od oblika samoodrživosti. Ipak, određeni broj preduzeća, kao i predstavnika pojedinih vrsta privrednih društava (Unija poslodavaca Crne Gore, Direkcija za mala i srednja preduzeća, Privredna komora CG, Zanatska komora CG...) iskazali su veliko interesovanje za otvaranje nekog vida SP-a, zavisno od predloženog zakonskog rješenja i stepena olakšica, a posebno svoju ulogu vide u saradnji sa NVO-ima, bilo kroz prenošenje svojih iskustava u osnivanju i vođenju preduzeća NVO-ima, bilo kroz zajedničku poslovnu saradnju sa nevladinim organizacijama koje imaju svoju specifičnu ciljnu grupu i korisnike, kao i otvaranje posebnih SP-a.
Kada su u pitanju NEVLADINE ORGANIZACIJE, veliki broj njih se već na neki način koristi elementima socijalnog preduzetništva, a za potrebe ove studije sprovedeno je istraživanje putem intervjua sa jednim brojem organizacija koje su prepoznate kao NVO, koje po svojim elementima spadaju u definiciju socijalnog preduzetništva, iz svih regija Crne Gore. Tokom projekta ukupno je kontaktirano 14 organizacija, od kojih većina nudi servise podrške svojim korisnicima/ama, ili se bavi proizvodnjom suvenira i drugih proizvoda u cilju upošljavanja teže zapošljivih lica (OSI, žene žrtve nasilja, stara lica...). Za pokretanje većine ovih programa, većina NVO-a je u startu dobila podršku određenih donatora, najčešće za nabavku osnovnih sredstava i zakup kancelarijskog prostora. Međutim, pitanje je da li su sve NVO koje se bave privrednim djelatnostima upisane u registar privrednih subjekata, te da li stvarno i realno prikazuju sve prihode od privrednih djelatnosti, jer je sa jedne strane vrlo teško kontrolisati ukupne prihode svake NVO po tom osnovu, zbog nepostojanja obaveze izdavanja fiskalnih računa, a sa druge strane nerijetko se takve vrste prihoda uplaćuju na račun NVO i kao donacije, jer iznos donacija nije ograničen zakonom. Neke NVO sa kojima smo razgovarali tokom istraživanja su se odlučile da osnuju privredno društvo (sa ograničenom odgovornošću), kako bi na taj način izbjegle navedeno finansijsko ograničenje i doprinijele održivosti svojih privrednih djelatnosti. Međutim, mnoge od njih su se suočile sa mnogobrojnim problemima nakon osnivanja preduzeća (nedostatak iskustva u vođenju biznisa, neadekvatni ljudski resursi i kapaciteti, visoki troškovi poslovanja, visoki doprinosi za zapošljene, i sl.), dok druge organizacije odlažu da na drugačiji način riješe pitanje svog privrednog djelovanja, iščekujući usvajanje Zakona o socijalnom preduzetništvu. Na taj način, a ponajviše zbog neadekvatnog pravnog okvira, na gubitku su i NVO i država, a najviše oni kojima je socijalna ekonomija najpotrebnija − krajnji korisnici, marginalizovane društvene grupe, pa na kraju i cijelo društvo.
Iz navedenih razgovora sa NVO-ima i njihovih primjera, jasno se može zaključiti da određeni stepen socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori već postoji, te da postojeći oblici socijalnih preduzeća doprinose rješavanju pojedinih društveno-socijalnih problema, odnosno da pomažu mnogim socijalno ugroženim grupama građana. Ipak, soc. preduzetništvo je tek u svom početnom stadijumu razvoja u Crnoj Gori, a za budući razvoj soc. preduzetništva neophodna je sinergija cjelokupnog društva, formalna podrška države, kvalitetan pravni okvir, uz adekvatnu strategiju razvoja socijalnog preduzetništva, kao i regionalna saradnja i umrežavanje.
16 Osim mogućnosti da ograničeni iznos sredstava (maksimumm 3,5%) datih kao donacija od strane privrednog društva za zakonom određene društvene svrhe može biti prikazan kao rashod. Član 14 Zakona o porezu na dobit pravnih lica (“Sl. list RCG”, br. 65/01 od 31.12.2001, 12/02 od 15.03.2002, 80/04 od 29.12.2004, 40/08 od 27.06.2008, 86/09 od 25.12.2009, 40/11 od 08.08.2011, 14/12 od 07.03.2012, 61/13 od 30.12.2013.) i povremene subvencije države za određene vrste pravnih lica.17 Uz uslov da NVO svoju eventualnu privrednu djelatnost, utvrđenu statutom, mora upisati u registar privrednih subjekata. Član 29, stav 1 Zakona o nevladinim organizacijama (Sl. list Crne Gore, broj 39/2011. od 4.8.2011. god.).
27
Razlozi zbog kojih je stepen razvoja socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori još uvijek veoma nizak, a posebno u odnosu na druge zemlje, članice EU su višestruki:
»» neadekvatan pravni okvir za osnivanje i funkcionisanje socijalnih preduzeća;»» nizak stepen poznavanja i razumijevanja termina socijalne ekonomije i socijalnog preduzetništva od strane društva;»» nedovoljno razvijena svijest ključnih donosioca odluka u CG o značaju socijalnih preduzeća za društvo i marginalizovane društvene grupe;»» nizak stepen znanja donosioca odluka o svim prednostima međusobne saradnje javnih institucija i socijalnih preduzeća u cilju rješavanja velikog broja
problema u oblasti javnih politika (socijalnih, ekoloških, obrazovnih, itd.);»» Nevladine organizacije često nemaju dovoljno kapaciteta za izradu biznis planova, marketniških i drugih strateških dokumenata koji bi bili polazna osnova
za obezbjeđivanje finansijskih sredstava, kao i za organizaciju rada, podjele odgovornosti, planirani rast i razvoj preduzeća, kreiranja proizvoda i usluga, izlaska na tržište i utvrđivanja kanala prodaje;
»» nedovoljno stimulativan okvir za razvoj SP-a, odnosno nepostojanje beneficija kojima bi se povećala zainteresovanost privrednih društava, NVO-a, ali i građana za osnivanje i/ili rad u socijalnim preduzećima.
Iako su navedeni problemi koji utiču na nizak stepen razvoja SP u Crnoj Gori brojni, ipak ih je moguće prevazići, međutim, za tako nešto potrebna je iskrena želja i saradnja svih društvenih aktera, kako donosioca odluka i državnih organa sa jedne strane, tako i civilnog društva, privrednih društava i cjelokupne zainteresovane javnosti sa druge strane, uz podršku EU i razmjenu iskustava sa drugim zemljama i organizacijama. Naime, pored kontinuiranog jačanja svijesti i podizanja nivoa znanja svih društvenih aktera o značaju i karakteristikama SP-a, a posebno donosioca odluka, Crnoj Gori je hitno potreban adekvatniji pravni i stimulišući okvir za razvoj socijalnog preduzetništva, a prema iskustvima drugih zemalja, kako bi se unaprijedilo postojeće stanje moguća su tri načina rješavanja ovog pitanja:
1. Izmjena zakona koji se tiču funkcionisanja, finansiranja i organizacije privrednih društava, uz eventualno svrstavanje socijalnog preduzeća kao novog oblika privrednog društva;
2. Izmjena postojećeg zakona o nevladinim organizacijama, kako bi se SP svrstalo kao nova kategorija organizacija civilnog, neprofitnog sektora.
3. Donošenje posebnog zakona o socijalnom preduzetništvu, kojim bi se definisali svi bitni elementi za osnivanje i funkcionisanje socijalnih preduzeća;
28
SCENARIO 1 − SOCIJALNO PREDUZEĆE KAO NOVI OBLIK PRIVREDNOG DRUŠTVADa bi se SP uvrstilo u Zakon o privrednim društvima kao takvo, bilo bi potrebno izmijeniti odredbe, ne samo ovog zakona, već i mnogih drugih, povezanih zakonskih propisa i podzakonskih akata. S obzirom na to da bi izmjena tolikog seta zakonskih tekstova iziskivala visoke troškove, angažovanje više eksperata iz različitih oblasti i duži vremenski period, kao i na činjenicu da se klasifikacija socijalnog preduzeća kao privrednog društva nije najbolje pokazala u praksi drugih zemalja (visok stepen manipulacija, kreiranje velikog broja ,,hibridnih socijalnih preduzeća“, nelojalna konkurencija, otežan pristup javnim fondovima i donacijama, i mnogi drugi problemi), ovaj scenario bi trebalo razmatrati samo kao iznuđeno rješenje, ukoliko drugačiji pristupi ne ostvare željene rezultate i ne ispune zadata očekivanja. Ipak, određenim, manjim izmjenama zakona (npr.: Zakona o o porezu na dobit pravnih lica, Zakona o PDV-u, i sl.) mogla bi se, na određeni način motivisati i stimulisati privredna društva da dio svojih prihoda/profita konstantno usmjeravaju u određene društvene svrhe (u skladu sa prioritetima države), makar do adekvatnijeg zakonskog regulisanja pitanja socijalnih preduzeća. Alternativno, sličan efekat bi se mogao postići i kroz jaču podršku države i svih zainteresovanih aktera kroz razvoj filantropije i društveno odgovornog poslovanja.
SCENARIO 2 − SOCIJALNO PREDUZEĆE KAO NOVI OBLIK ORGANIZACIJE CIVILNOG DRUŠTVA
Definisanje SP-a kao nove forme organizacije civilnog društva predstavlja najjednostavniji, a i najefikasniji način početnog pravnog regulisanja socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori. Iako ova solucija dugoročno možda i nije najbolje rješenje, jer značajno sužava prostor za budući razvoj socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori, za početak bi (s obzirom na to da se SP po prvi put pravno i formalno reguliše) manje izmjene i dopune Zakona o nevladinim organizacijama CG18 predstavljale dovoljan osnov za pravno regulisanje socijalnog preduzetništva. Naravno, ovakav vid pravnog definisanja SP-a, kao novog oblika organizacije civilnog društva, značio bi i definitivno određenje da socijalna preduzeća u Crnoj Gori moraju biti neprofitna, odnosno da svi prihodi SP-a od sopstvenih privrednih djelatnosti moraju biti utrošeni za socijalne ciljeve samog preduzeća (definisanih statutom), ili na razvoj samog preduzeća, bez prava ,,vlasnika“/osnivača, članova i drugih lica na ličnu korist i učešće u njihovoj raspodjeli.
Treba napomenuti da postojeći Zakon o NVO Crne Gore definiše status i broj osnivača, a ne predviđa njihova konkretna prava, ali ni obaveze prema organizaciji koju su osnovali, dok isti Zakon definiše i metode gašenja/likvidacije NVO-a, koji se mogu primijeniti i na SP, na način da sva preostala imovina NVO ne smije pripasti pojedincima, povezanim sa tom NVO, već mora biti prenijeta u vlasništvo druge NVO, države (odnosno konkretne javne ustanove), ali i lokalne samouprave, na čijoj je teritoriji bilo sjedište organizacije, isključivo za ostvarivanje ciljeva radi kojih je organizacija bila osnovana19. Ono što bi svakako trebalo izmijeniti u ovom zakonu, kako bi socijalna preduzeća mogla funkcionisati na tržištu, jeste ograničenje prava na prihode mimo donacija i članarina, odnosno socijalnim preduzećima bi trebalo dozvoliti neograničene poslovne prihode20, uz napomenu da sav višak iz poslovnih prihoda u odnosu na poslovne rashode mora biti utrošen na razvoj preduzeća ili njegovu socijalnu misiju u određenom vremenskom roku.
18 Eventualno bi se sličan efekat mogao postići i donošenjem Zakona o finansiranju nevladinih organizacija (organizacija civilnog društva), a kojim bi se ne samo ostavio prostor za funkcionisanje postojećih NVO kao SP-a, već i riješili mnogobrojni nedostaci postojećih zakonskih riješenja za funkcionisanje nevladinih organizacija i fondacija.19 Ukoliko nadležni organ nevlаdine organizacije ne donese odluku o dodjeli preostale imovine u skladu sa statutom, prije okončanja postupka brisanja iste iz registra.20 Uz eventualno uvođenje obavezne registracije za PDV broj i korišćenje registar kasa, kako bi se SP razlikovalo od NVO, a državni organi imali mogućnost kontrole i regularnosti poslovanja istih.
29
SCENARIO 3 − SOCIJALNO PREDUZEĆE KAO POSEBNA PRAVNA FORMA (USVAJANJE ZAKONA O SOCIJALNOM PREDUZETNIŠTVU)
Navedeni scenario, kojim bi se formalno-pravno definisao status i funkcionisanje socijalnih preduzeća, na trajan i efikasan način, svakako predstavlja idealno rješenje za budući razvoj socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori. Međutim, poučeni prethodnim iskustvima u Crnoj Gori i uporednim iskustvima drugih zemalja, za kvalitetan zakon o socijalnom preduzetništvu potrebni su adekvatni resursi, opšta društvena sinergija, kao i visok stepen političke volje. Takođe, za izradu kvalitetnog zakonskog rješenja je potrebno i vrijeme, kako bi se na što adekvatniji i opšte prihvatljiv način, dugoročno regulisao pravni status SP-a, ali i svi principi njihovog funkcionisanja. Prilikom izrade nacrta Zakona, neophodno je obratiti posebnu pažnju na sve osnovne karakteristike socijalnog preduzeća i preduzetništva, kao i na željene efekte samog zakona na razvoj SP-a, odnosno njihov doprinos u rješavanju mnogobrojnih društvenih anomalija, socijalnih nejednakosti, efikasnosti javnih politika i drugih problema. S tim u vezi, potrebno je obratiti pažnju na specifičnosti socijalnih preduzeća u odnosu na druga privredna društva i organizacije civilnog društva, a pri tom ne ugrožavajući njihov rad i funkcionisanje, kao i na osnovne i fakultativne karakteristike SP-a.
U odnosu na prethodno opisana scenarija za pravno regulisanje socijalnih preduzeća, autori ove studije smatraju da bi najbolje rješenje za budući razvoj socijalnog preduzeništva u Crnoj Gori bio treći scenario, odnosno usvajanje posebnog Zakona o socijalnom preduzetništvu (ili Zakona o socijalnim preduzećima), kojim bi se na dugotrajan, kvalitetan i sistematski način regulisao status i specifičnost budućih socijalnih preduzeća, a u skladu sa praksom EU i težnjom ka opšteprihvaćenom modelu i pojmu SP-a. Međutim, ovo rješenje predstavlja dugoročnu strategiju rješavanja pitanja socijalnog preduzetništva (5 do 10 godina), jer se najčešće proces donošenja jednog ovakvog, sveobuhvatnog zakona oduži, uglavnom zbog nepostojanja adekvatne političke volje i dugotrajnog procesa osmišljavanja opšteprihvaćenog modela. Stoga, kako bi se na neki način ozakonile i unaprijedile trenutne aktivnosti nevladinih organizacija na polju njihovih privrednih aktivnosti, država bi mogla pristupiti kratkoročnijoj strategiji, odnosno realizaciji scenarija 2, gdje bi se manjim izmjenama Zakona o nevladinim organizacijama omogućilo NVO-ima koje se bave određenim oblicima socijalnog preduzetništva da efikasnije i organizovanije pomažu svojim ciljnim grupama, a ujedno i obezbijedilo da se postojeća energija i sredstva dostupna iz različitih fondova za pokretanje i razvoj SP-a adekvatno usmjere i iskoriste, u iščekivanju konkretnog pravnog okvira. Takođe, ukoliko se država ne odluči za scenario 3, a koji je svakako najkomplikovaniji i najzahtjevniji, paralelno sa scenariom 1 moguće je i koristiti određene elemente ovog scenarija, bilo kroz jačanje svijesti profitnih preduzeća o potrebi većeg društvenog angažovanja i/ili uvođenje određenih vidova društveno odgovornog poslovanja kao obavezne, bilo kroz različite načine subvencioniranja, ili pomoći onim preduzećima koja posluju po principima socijalnog preduzetništva. Ovakav vid podrške je naročito važan za tzv. ,,start-up“ projekte, odnosno nova, a inovativna socijalna preduzeća, koja najčešće osnivaju mladi ljudi u skladu sa posljednjim tehnološkim trendovima i u saradnji sa drugim zainteresovanim pojedincima i/ili preduzećima iz drugih zemalja, a čiji cilj osnivanja ne bi bio isključivo profitni, već i doprinos društvu. Pojedini vidovi podrške privrednim društvima su mogući i bez izmjena zakonodavnog okvira, a u skladu sa relevantnim strategijama Vlade, naravno, ukoliko nisu u suprotnosti sa drugim važećim propisima i ne ugrožavaju konkurentnost privrede. Drugim riječima, sva 3 navedena scenarija mogu biti i komplementarna, ukoliko se koriste u određenim segmentima i eventualno različitim vremenskim periodima, a zavisno od potreba samog društva i interesa/strategije države da se pitanje socijalnog preduzetništva riješi na odgovarajući način.
30
I) Ključni elementi regulisanja rada budućih socijalnih preduzeća u Crnoj Gori:Bez obzira na odabrani scenario, potrebno je regulisati i jasno definisati set ključnih elemenata rada budućih socijalnih preduzeća u Crnoj Gori, a prije svega u odnosu na obavezne karakteristike SP-a, kao i njihov odnos prema drugim privrednim i neprivrednim subjektima. Od osnovnih pitanja na koje treba posebno obratiti pažnju prilikom definisanja i regulisanja rada budućih Socijalnih preduzeća, a u odnosu na prethodno navedene obavezne/osnovne karakteristike SP-a, izdvajamo 10 ključnih specifičnih elemenata SP-a:
1. Način OSNIVANJA soc. preduzeća. Naime, ovom pitanju je potrebno posvetiti posebnu pažnju, kako bi se izbjegle moguće manipulacije i eventualna lična korist pojedinaca u odnosu na ciljne grupe i javni interes, zbog kojih se socijalno preduzeće prvobitno osnovalo. Sa tim u vezi, posebno je važno odrediti minimalni broj osnivača, kao i njihova prava i obaveze. Pored fizičkih lica kao osnivača, neophodno je razmisliti i o pravima i ograničenjima pravnih lica u osnivanju SP-a, odnosno da li dozvoliti javnim institucijama, nevladinim organizacijama i privrednim subjektima da osnivaju SP. Bilo koja odabrana opcija ima svojih prednosti i mana, ali svakako treba uzeti u obzir eventualne vidove ograničenja eventualnog prava javnih institucija prema SP-ima osnovanim od strane istih, u vidu limitiranja međusobnog poslovanja i/ili drugih vidova finansiranja i pomoći, kako materijalne, tako i nematerijalne, kako bi se izbjegle eventualne zloupotrebe i favrorizovanje pojedinih SP-a. Takođe, svako SP, bez obzira na osnivače, mora imati visok stepen autonomije i biti potpuno nezavisno u svom radu od bilo kojeg drugog pravnog lica, a posebno u odnosu na državne organe.
2. ORGANI UPRAVLJANJA SP-a i način upravljanja. Iako u praksi drugih zemalja postoji nekoliko načina na koje je moguće organizovati upravljanje soc. preduzećem (bilo da se radi o donošenju odluka ili menadžmentu), ono što je preporuka i karakteristika većine modela jeste da bi upravljanje preduzećem moralo biti inkluzivno i demokratsko. To znači da bez obzira na odabrani model i vrstu organa (da li će to biti skupština, upravni odbor, ili neko drugo rješenje), princip funkcionisanja SP-a pretpostavlja uključivanje svojih zapošljenih, članova, korisnika i drugih zainteresovanih lica u svoje upravljačke organe (najčešće u organe donošenja odluka), sa istim i jednakim pravima glasa, a koji bi zajedno bili zaduženi za ukupno funkcionisanje preduzeća, od izbora odgovornog lica, do svih onih odluka neophodnih za budući razvoj SP-a i doprinosa socijalnom problemu zbog kojeg je i osnovano.
3. Takođe, posebnu pažnju treba obratiti na STATUT SP-a i druge interne akte, kao obavezne dokumente prilikom osnivanja SP-a, a kojima bi se na nedvosmislen način utvrdila socijalna misija i ciljevi samog preduzeća, kao i ostala bitna pitanja njegovog funkcionisanja (privredne djelatnosti, raspodjela prihoda, uz obaveznu socijalnu komponentu rashoda, gašenje preduzeća i prenos kapitala, članstvo i upravljanje preduzećem, sjedište preduzeća i mnoga druga pitanja). Npr. pojedine zemlje čak zahtijevaju biznis plan, kao obavezan dokument za registraciju SP-a;
31
§ REGISTRACIJA Socijalnih preduzeća. Rješenje ovog, jako bitnog pitanja zavisi od odabranog scenarija regulisanja SP-a. Naime, u slučaju da se zakonodavac odluči za scenario 1, odnosno status SP-a kao novog privrednog društva, onda bi bilo neminovno da se registrovana SP-a nađu u Centralnom registru privrednih subjekata Crne Gore. U slučaju drugog scenarija, tj. registracije SP-a kao novog oblika organizacije civilnog društva/nevladine organizacije, logično bi bilo da se ista registruju kod MUP-a Crne Gore i nađu u Registru nevladinih organizacija. Međutim, s obzirom na činjenicu da Zakon o NVO nalaže obaveznu registraciju eventualnih privrednih djelatnosti NVO-a u registar privrednih subjekata (član 29. Zakona o NVO), postoji mogućnost i dvojne registracije budućih SP-a, odnosno da se njihova socijalna, neprofitna osnova nalazi u registru NVO, a njihova privredna komponenta u CRPS-u. Treći scenario, odnosno definisanje statusa SP-a kao novog oblika pravnog lica u Crnoj Gori, daje dosta prostora za razmišljanje i odabir adekvatnog rješenja. Pored opcije da se registruju u nekoj od postojećih baza, u ovom scenariju bi trebalo razmisliti i o uvođenju zasebnog registra soc. preduzeća, kao i o nadležnosti određenog državnog organa za registraciju i vođenje evidencije SP-a (npr. Ministarstvo rada i socijalnog staranja). Takođe, kod trećeg scenarija, važno je obratiti pažnju i na koncept pre-registracije postojećih subjekata. Naime, eventualnim novim Zakonom o socijalnom preduzetništvu vrlo je važno regulisati status trenutnih organizacija, ili privrednih subjekata, koji se na određeni način već bave socijalnim preduzetništvom, ili žele da postanu SP-a. Novi zakon ne bi trebalo da podrazumijeva osnivanje isključivo novih SP-a, već bi trebalo da omogući neki vid pre-registracije postojećih NVO/preduzeća u SP, s obzirom na iskustvo, imidž i prepoznatljivost koju su sticali godinama kod ciljane populacije, ukoliko ona to žele.
4. PRIVREDNE DJELATNOSTI SP-a. Činjenica je, ali i praksa svih zemalja EU i drugih država, da bavljenje privrednim djelatnostima SP-a predstavlja osnov njihovog funkcionisanja, održivosti i izvora prihoda. Jedine nedoumice, odnosno moguća zakonska rješenja za rad budućih SP-a, vezane za njihovu privrednu djelatnost, mogu se javiti u smislu eventualnih ograničenja u broju i/ili vrsti dozvoljenih privrednih djelatnosti, kao i u pogledu eventualnih maksimalnih iznosa prihoda SP-a. Neka zakonodavstva taksativno nabrajaju privredne djelatnosti kojima se SP-a mogu baviti, a pojedine teorije čak predlažu ograničavanje privrednog poslovanja SP-a na samo jednu djelatnost. Ipak, posljednje preporuke EU i praksa njenih članica uglavnom ne predviđaju nikakva posebna ograničenja za privredno djelovanje SP-a u odnosu na druga privredna društva, osim, naravno, zabrane SP-ima da se bave nelegalnim aktivnostima.
5. Pravo na ,,PROFIT“, odnosno da li, i u kojem procentu SP može zadržati dio prihoda nastalih privrednom djelatnošću soc. preduzeća, nakon isplate svih neophodnim poslovnih rashoda (uključujući zarade zapošljenih, poreza, dažbina, amortizacije...), kao i ko bi imao pravo da učestvuje u raspodjeli eventualne dobiti/profita, ukoliko se dozvoli SP-ima ovo pravo. Ovo pitanje je i dalje regulisano na različite načine širom svijeta, a predstavlja jedno od najbitnijih segmenata budućeg pravca razvoja socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori. Naravno, regulisanje pitanja eventualnog prava na ,,profit“ SP-a i sa njima povezanih lica direktno zavisi od odabira jednog od predloženih scenarija, odnosno, ukoliko se Crna Gora odluči za drugi scenario i status SP-a kao jedne vrste ,,nevladine organizacije“, onda bi svakako SP spadalo u kategoriju neprofitnih društava, te bi na taj način ovo pitanje bilo riješeno. Međutim, to ne znači da je ,,neprofitnost“ SP-a idelan koncept, naprotiv, većina zemalja dozvoljava pravo SP-a, odnosno sa njima povezanih lica (osnivača, menadžmenta, članova...) na određeni udio u raspodjeli viška dobiti, najčešće ne više od 50%, u cilju stimulisanja osnivanja novih SP-a i razvoja socijalne ekonomije u cjelini. Stoga, ukoliko se Crna Gora odluči za neki od druga dva scenarija (donošenje Zakona o SP, ili SP kao novo privredno društvo), potrebno je adekvatno analizirati trenutno stanje, ali i željeni stepen razvoja socijalnog preduzetništva u CG, uzevši u obzir sve prednosti i mane koncepta ,,profitabilnosti“ SP-a, te naći pravu mjeru, kako bi se postigao opšti društveni konsenzus o ovom pitanju, te ne bi ugrozila ukupna privreda i drugi sektori crnogorskog društva.
6. Pravo na DONACIJE, i druge, tzv. neprivredne prihode SP-a. U početnoj fazi razvoja socijalnog preduzetništva, a za stimulišući razvoj SP-a neophodna je podrška svih, posebno države, donatora i drugih zainteresovanih lica. Iako stepen profitabilnosti, odnosno odabrani scenario regulisanja SP-a bitno utiče na ovaj segment prava SP-a na neprivredne prihode (odnosno, što je veće pravo SP-a na eventualni ,,profit“ od sopstvenih privrednih djelatnosti, to je i stepen subvencija ili donacija manji), smatramo da bi bila šteta ne iskoristiti zainteresovanost trenutnih donatora, ali i postojeće fondove (a naročito EU fondove) namijenjene upravo razvoju socijalne ekonomije i SP-a, te bi stoga trebalo razmisliti o pravima SP-a na ovakav vid finansiranja, makar u određenoj mjeri. Ono što je jako važno prilikom kreiranja zakonodavnog okvira jeste da se adekvatnim formularima i
32
podzakonskim aktima jasno podijele privredni prihodi SP-a i prihodi od donacija, kako se ne bi dešavalo da se prihodi od donacija računaju kao dobit na kraju finansijske godine, prilikom obračuna eventualnog poreza na dobit pravnih lica od strane nadležnih organa.
7. ZAPOŠLJAVANJE u SP. Zapošljavanje u socijalnim preduzećima bilo je predmet velikog broja polemika, kako među teoretičarima, tako i u samoj praksi. Naime, jedno od ključnih pitanja bilo je zapošljavanje osoba sa invaliditetom i drugih, teže zapošljivih lica, odnosno, u mnogim zemljama SP su mogla isključivo zapošljavati pojedine kategorije marginalizovanih grupa građana, bez obzira na to kojom privrednom djelatnošću se bave. Dugo se smatralo u pojedinim zemljama da je to prvenstvena uloga SP-a, te da svi ostali građani koji žele pomoći određeno SP mogu isključivo da volontiraju. Međutim, ta teza je u posljednje vrijeme odbačena od većine zemalja u kojima je regulisan rad SP-a, kojima je ostavljena mogućnost zapošljavanja bilo kojeg građanina, iako neke zemlje imaju i određeni minimalan procenat zapošljenih iz kategorije marginalizovanih, teže zapošljivih ili socijalno ugroženih lica u odnosu na ukupan broj zapošljenih nekog SP-a, dok su pojedini modeli SP-a predviđali i potpunu zabranu zapošljavanja bilo kojeg lica u SP po ugovoru o radu. Svakako, bez obzira na model za koji se odluči Crna Gora, neophodno je prilagoditi zapošljavanje u SP-ima Zakonu o radu i drugim propisima CG, kako bi prava radnika/zapošljenih bila zaštićena, a sa druge strane, moguće je i odrediti maksimalni iznos zarada u SP-ima, ukoliko u praksi bude bilo zloupotreba na ovom polju.
8. TRANSPARENTNOST SP-a. Kako bi se spriječile moguće zloupotrebe, ali i kreiralo povjerenje svih društvenih aktera u SP, gotovo cjelokupan rad soc. preduzeća mora biti javan. To znači da osnovni podaci o socijalnom problemu i misiji kojim se SP bavi, finansijski izvještaji (o prihodima iz privrednog poslovanja i donacijama, rashodima, iznosima zarada, bilansima i dr.), i drugi važni segmenti rada SP-a moraju biti dostupni javnosti, odnosno transparentni, makar kroz objavljivanje istih na web stranicama SP-a;
9. Način GAŠENJA SP-a i imovina SP-a, tj. šta se dešava sa kapitalom/imovinom SP-a nakon gašenja preduzeća? Ukoliko je SP registrovano na određeni period, najčešće je njegovim statutom jasno definisano šta se dešava sa imovinom tog SP-a, nakon isteka planiranog roka. Međutim, u praksi drugih zemalja se dešavalo da tako nešto ne bude određeno internim aktima SP-a, ali ni uređeno zakonski, što je dovodilo do raznih komplikacija, ali i nedoumica u praksi. Rješenje u Zakonu o NVO Crne Gore (koje je ranije opisano, a po kome imovina nakon likvidacije/stečaja NVO može biti prenijeta na drugu organizaciju, na državni organ, ili lokalnu samoupravu u kojoj je ta organizacija bila registrovana) jedan je od načina regulacije ovog pitanja, a sasvim je prihvatljivo rješenje i za eventualno buduće regulisanje SP-a u Crnoj Gori, posebno jer je usklađeno sa rješenjima većine zemalja, članica EU, koje su u posljednje vrijeme na sličan način definisale ovo pitanje unutar svojih zakonskih rješenja. Eventualno, a shodno praksi pojedinih zemalja članica EU, osnivačima se može dozvoliti određeno, ali ograničeno (npr. do 50%) pravo na učešće u raspodjeli preostale imovine/kapitala, posebno u slučajevima kada su osnivači ulagali sopstveni kapital prilikom osnivanja SP-a, ili tokom njegovog rada.
II) Opšte preporuke za razvoj socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori:Pored obaveznih kriterijuma, ali i elemenata koji definišu SP, ne treba isključiti značaj prethodno navedenih fakultativnih karakteristika SP-a na budući razvoj socijalnog preduzetništva u Crnoj Gori. Takođe, pojedine preporuke nastale u razgovorima sa organizacijama/privrednim subjektima tokom pripreme ove studije treba uvažiti i uzeti u obzir prilikom definisanja budućeg formalno-pravnog statusa SP-a u Crnoj Gori, ali i u eventualnim strateškim dokumentima za razvoj socijlanog preduzetništva:
» fomiranje nacionalnog Savjeta za socijalno preduzetništvo, koji bi bio zadužen za praćenje implementacije budućeg Zakona i strategija o socijalnom preduzetništvu, a čiji bi članovi bili predstavnici državnih organa nadležnih za realizaciju javnih socijalanih politika, ali i predstavnici socijalnih preduzeća, korisnika i druga zainteresovana lica. Takođe, moguće je i osnivanje tzv. Resursnog centra/Kancelarije za socijalna
33
preduzeća, koje bi bilo zaduženo za podršku socijalnim preduzećima u vidu savjeta, treninga, izrade biznis planova i sličnih aktivnosti. Takođe, ovo tijelo bi bilo zaduženo i za implementaciju eventualne Strategije/akcionog plana, jačanje saradnje i zmeđu državnih institucija i SP-a, povećanje transparentnosti, podršku zajedničim projektima i promociju relevantnih fondova...;
» kontinuirano povećanje informisanosti svih društvenih aktera o pojmu i značaju socijalnog preduzetništva i SP-a za društvo;
» jačanje regionalne i međunarodne saradnje sa institucijama i asocijacijama koje se bave socijalnim preduzetništvom, kao i osmišljavanje zajedničkih inicijativa i aktivnosti;
» subvencije, beneficije i drugi vidovi podrške iz javnih sredstava: prakse drugih zemalja poznaju veliki broj subvencija i načina podrške razvoju SP-a (smanjenje poreza i doprinosa, prednost na javnim tenderima − tzv. ,,rezervisani tenderi“, besplatne prostorije i oprema za rad, itd.), pa bi država trebalo da pažljivo razmotri sve opcije za stimulisanje razvoja socijalnog preduzetništva i SP-a, uzevši u obzir pozitivne propise, njihov uticaj na konkurentnost privrede i eventualne zloupotrebe, pri tom ne ugrožavajući konkurentnost, finansiranje i egzistenciju drugih (ne)privrednih subjekata;
» brendiranje SP-a. U svijetu već neko vrijeme postoji praksa da se usluge, ili proizvodi nastali privrednom djelatnošću SP-a na nekin način brendiraju, odnosno da budu vidljivi i prepoznatljivi krajnjim korisnicima/kupcima i široj javnosti. Ovakvom vrstom brendiranja se, na neki način pomaže rad SP-a u cilju veće održivosti istih i efikasnijeg doprinosa društvu, ali i podiže svijest svih društvenih aktera o značaju i ulozi socijalnog preduzetništva danas;
» svi posebni zakonski uslovi i propisi koji važe za sva ostala, ili određene vrste preduzeća (turistička, ugostiteljska, trgovačka, zanatska, proizvodna...), kao i standardi kvaliteta za pojedine proizvode i usluge, moraju biti ispunjeni i od strane SP-a, tokom njihovih bavljenja odabranom privrednom djelatnošću;
» redovna obuka i edukacija budućih rukovodilaca i zapošljenih u SP-u o poslovnom menadžmentu, strateškom planiranju, marketingu i drugim temama, bitnim za razvoj i održivost soc. preduzeća;
» podrška države u vidu materijalne i nematerijalne podrške tzv. ,,start up“ preduzećima, makar u početku njihovog razvoja, a posebno onim koja su osnovana od strane marginalizovanih kategorija građana ili onih koja veći dio, odnosno cjelokupan svoj profit, koriste za socijalnu misiju zbog koje su i osnovana.
» Usaglašavanje načina izvještavanja prema državi, zajednici i zainteresovanim stranama, kroz izradu posebnih finansijskih izvještaja, koji posebno prikazuju sredstva koja su socijalna preduzeća prihodovala od privredne djelatnosti i uložila u društvenu misiju ili razvoj SP-a, od onih koja predstavljaju donaciju;
» Umrežavanje socijalnih preduzeća, koja bi kroz prezentaciju primjera dobre prakse, svojih misija i rezultata radila na razvoju klime i kulture socijalnog preduzetništva, kako u Crnoj Gori tako i u drugim zemljama.
34
CIRIEC (International Centre of Research and Information on the Public, Social and Cooperative Economy), ,,The Social economy in the European Union“, 2005.
EURICSE (European Research Institute on Cooperative and Social Enterprises) i Evropska komisija, ,,Social economy and social entrepreneurship“, Social Europe guide, Vol. 4, mart 2013.
Glomazić, R. i Raičević, V., ,,Značenje i oblici socijalnog preduzetništva“, 2012.
Martin, R. i Osberg, S., ,,Social Entrepreneurship: The Case for Definitions“, 2007.
Mijatović, B., Paunović, M. i Kovačević, V., ,,Socijalno preduzetništvo u Srbiji“, februar 2012.
Nacrt Nacionalne strategije održivog razvoja do 2030. godine: http://www.mrt.gov.me/vijesti/158055/Javna-rasprava-o-Nacrtu-nacionalne-strategije-odrzivog-razvoja-do-2030-godine-NSOR.html
Nicholls, A., ,,Social Entrepreneurship: New Models of Sustainable Social Change“, 2008.
Parun, dr Kolin, M., Petrušić, prof. dr N., ,,Socijalna preduzeća i uloga alternativne ekonomije u procesima evropskih integracija“, jun 2008.
Paunović, Ž. i Kolin, dr M., ,,Neprofitni sektor i socijalna preduzeća − Socijalna preduzeća između kooperativa i neprofitnog sektora“, 2007.
Seelos, C. i Mair, J., ,,Social entrepreneurship the contribution of individual entrepreneurs to sustainable development”, Working paper, 2004.
Stešević, B. ,,Socijalna ekonomija u Crnoj Gori“, oktobar 2014.
Wilkinson, C. and ICF Consulting Services, ,,A map of social enterprises and their eco-systems in Europe“, decembar 2014.
Zakon o nevladinim organizacijama, Sl. list Crne Gore, broj 39/2011, od 4. 8. 2011. god.
35
Zakon o porezu na dobit pravnih lica, Sl. list RCG, br. 65/01 od 31. 12. 2001, br. 12/02 od 15. 3. 2002, br. 80/04 od 29. 12. 2004, br. 40/08 od 27. 6. 2008, br. 86/09 od 25. 12. 2009, br. 40/11 od 08. 8. 2011, br. 14/12 od 7. 3. 2012, br. 61/13 od 30. 12. 2013.
Zakon o privrednim društvima, Sl. list Republike Crne Gore, br. 006/02 od 8. 2. 2002, br. 017/07 od 31. 12. 2007, br. 080/08 od 26. 12. 2008, br. 040/10 od 22. 7. 2010, br. 036/11 od 27. 7. 2011, br. 040/11 od 8. 8. 2011.
Zavod za zapošljavanje Crne Gore, ,,Socijalna ekonomija u Crnoj Gori“, decembar 2006.
38
Related Documents
