Struchtúr an Chill

Struchtúr an Chill

Tá gach orgánach déanta as cealla. Tá micreascóip ag tástáil chun iad a fheiceáil.

Úsáideann na heolaithe micreascóip chun staidéar a dhéanamh ar chealla.

2 cineál (a) micreascóip sholais (b) leictreon mhicreascóp

Orgánach aoncheallach - aon chill amháin iontu

Orgánach ilcheallach - bíonn an chuid cealla acu

Teoiric na gcealla – Deir an teoiric seo

go bhfuil gach rud beo déanta as cealla.

Cruth & feidhm éagsúla ag cealla difriúla.

Gnáth chill bíonn craiceann tanaí (cill scannán) thart ar shubstaint a bhíonn mar a bheadh glóthach ann (an cíteplasma).

Bíonn corp cruinn (an núicléas) istigh sa chíteplasma. Bíonn iliomad gráinníní agus struchtúir bheaga ar a dtugtar orgánáidí sa chíteaplasma freisin.

An bun struchtúr a bhíonn ar chill

Chill ainmhithe

Cill scannán

Núicléas

Citeaplasma

Chill Plandaí

Núicléas

Folúisín

Clóroplast

Cill Scannán

Cill bhalla

Citeaplasma

Cealla na n-ainmhithe

Cealla na bplandaí

Níl aon chill bhalla acu.

Bíonn cill bhalla ceallalós thart ar an gcill scánnán plasma.

Bíonn folúisíní an beag nó ní bhíonn aon folúisíní acu.

Bíonn folúisíní i gcealla na bplandaí (spásanna móra ina mbíonn sreabhán.

Níl aon clóraplastí acu.

Glas a bhíonn cealla plandaí mar go mbíonn clóraifi ll iontu. Bíonn an chlóraifi ll laistigh den chill i struchtúir ar a dtugtar clóraplastí

Mion struchtúr na cille

Pór núicleasach

Cromatin (DNA)

Scannán núicleasach

Miteacoindre

Cill bhalla

Cill scannán

citeaplasma

Folúisín

Ribeasóim

Clóraplast

Bíonn an chill scannán an thanaí (ní féidir é a fheiceáil ach le leictreon mhicreascóp).

Cill scannán: déanta as lipidí (saillte) & phróitéiní

Lipidí: Sraith dhúbailte fosfailipide (déchiseal lipidí) Próitéiní: baint leis an gcóras imdhíonach & is

próitéin iompair iad.

Bíonn móilíní in ann gluaiseacht taobh istigh den chillscannán féin.

Cill scannán (Scannán Plasma)

Feidhmeanna Cuireann an cillscannán cruth ar an gcill agus

bíonn sé mar thaca aici

Is é an cillscannán a rialaíonn gabháil substaintí isteach is amach tríd an gcill trí fheidhmiú mar bhac tréscaoilteach roghnaíoch. (i.e. is é is ciall leis sin go scaoileann an cillscannán substaintí áirithe isteach agus amach as an gcill agus go mbacann sé substaintí áirithe eile.)

Próitéin

Dé –chiseal lipídí

An Cillbhalla Cillbhalla thart ar chealla plandaí. Tálann an

cíteplasma an cillbhalla

Feidhm: neart a chur sa phlanda agus tacú leis.

Bíonn an cillbhalla lán-tréscaoilteach agus ligeann sé do na móilíní dul tríd.

Is é an núicléas a rialaíonn an chill.

Coinníonn an núicléas gníomhaíoachtaí na cille ar siúl agus go mbíonn baint mhór aige leis an gcilldeighilt

An Núicléas

Struchtúr - scannán núicleach thart air an núicléas. Póireanna sa núicléas (ligeann said d’ábhar taisteal idir an núicléas agus an cíteplasma.)

Bíonn substaint leath sreabhach (núicléaplasma) sa núicléas.

Núiclín & chrómaitin sa núicleaplasma.

Núiclín: Sféar beag a dhéanann aigéad ribeanúicléasach(RNA). Déantar ribeasóim as an aigéad ribeanúicléasach taobh amuigh sa cíteplasma. Fágann an mRNA an núicléas & téann sé go dtí na ribeasóim.

Stóráiltear ábhair géiniteach/oidhreachtúil sna crómasóim. (aigéad dí-oscai-ribeanúicléasach (DNA) & próitéin atá sa crómasóim.)

Orgánach ilcheallach DNA céanna i ngach uile ceall.

CíteplasmaGlóthach uisciúil ar a dtugtar bonn

substaint é an cíteplasma. Orgánáidí ar fuaidreamh sa bhonn

substaint. Orgánáidí m.sh. miteacoindre, ribeasóim,

núicléas etc.

Miteacoindre Miteacoindre ag gach cill ach amháin baictéar. 2 scannán - mín seachtrach & fillte in-

mheánach. Criostae a thugtar ar na fillteacha sa scannán

inmheánach. Bíonn go leor einsímí ar a dromchla. Feidhm an mhitecoindre –Riospráid na gceall

sa mhitecoindre. Rialú scaoileadh an fhuinnimh.

Go leor miteacoindre i gcealla a mbíonn go leor fuinnimh ag teastáil uathu m.sh. cealla an ae, matán, barr an péacán, bun na bhfréamhacha i bplandaí.

Tá a bhfoinse DNA féin ag miteachoindre.

Scannán mín seachtrach

Scannán inmheánach

Miteacoindre

Bíonn lí clóraifill iontu a chuireann an dath glas ar phlandaí.

Struchtúr - Cruth dioscaí. Scannán seachtrach & scannán inmheánach sa

chlóraplast. Bonn substaint uisciúil (stróma) ann. Lannóga sa ghránam atá neadaithe sa stroma. Feidhm an chlóraplast - Déanann na chlóraplastaí

carbaihiodráití ó sholas na gréine. Fótaisintéis.

Clóraplastaí

Gráinne stáirseDNA Clóraplast

Scannán inmheánach

Scannán eismheánach

Clóraplast

Bíonn ribeasóim i ngach cill. Is struchtúr beaga & cruth uilleach orthu.

Aigéad ribeanúicleasach (RNA) a dhéantar sna ribeasóim

Feidhm: próitéiní a dhéanamh.

Ribeasóim

Aicmítear cealla i 2 príomh saghas - Prócarótacha agus Eocarótacha.

Bíonn scannán timpeall DNA cealla eocarótacha. Tá núicléas acu.

(Tagann an tainm eocarótacha ón Ghréigis a chiallaíonn “fíor núicléas”)

Tá orgánáid sa chill le scannán timpeall orthu.

Cealla Prócarótacha agus Eocarótacha

Cealla prócarótacha – ciallaíonn an téarma seo “riamh núicléas” Níl aon núicléas acu.

Tá DNA a dhéanann fáinne (crómasóim). Níl aon scannán timpeall an DNA & níl aon orgánáid

sa chill.

Prócarótacha Eocarótacha

Gan NúicléasGan Orgánáidí m.sh.chlóraplastaí,mitecoindreCealla beaga m.sh.bactéir

NúicléasOrgánáidí m.sh.chlóraplastaí,miteacoindreCealla móra m.sh.fungais, plandaí, ainmhí

Codanna Struchtúr Feidhm

Cillscannán Lipidí & Próitéiní. Níl aon chruth cinnte

rialaíonn gabháil substaintí

Núicléas Scannán timpeall crómasóim

Rialaíonn sé an chill

Núiclín DNA, RNA, próitéin Déantar RNA anseo

Scannán Núicléach

Scannán plasma dúbailte

Coinníonn sé an núicléas

Póireanna Núicléach

Coimpléascach - próitéin

rialaíonn gabháil substaintí sa núicléas

Folúisín Spás sa cíteplasma Stór uisce & salann

Miteacoindre Orgánáid le 2 scannán

Tarlaíonn riospráid anseo

Ribeasóim RNA & próitéin Déanann siad próitéiní

Cillbhalla Ceallalós -polaisiúicrid

Neart a chur sa planda & tacú leis

Chlóraplaist Scannán dúbailte le clóraifi ll

Tarlaíonn fótaisintéis anseo.

Achoimre den chillstruchtúr