Stroke. Research of the degree of awareness of young people about the knowledge of stroke.. Undersökning av graden av medvetenhet om ungdomar om kunskapen om stroke.

AKADEMIA HUMANISTYCZNO-EKONOMICZNA

W ŁODZI

WYDZIAŁ ZAMIEJSCOWY W WARSZAWIE KIERUNEK PIELĘGNIARSTWO

Monika Świątek

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

(IMIĘ I NAZWISKO STUDENTA)

102189

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

(NR ALBUMU)

BADANIE POZIOMU ŚWIADOMOŚCI LUDZI MŁODYCH NA TEMAT WIEDZY

O UDARACH MÓZGU

Przyjmuję pracę jako licencjacką

podpis promotora ..............................................................

data ....................................................................................................

PRACA NAPISANA POD KIERUNKIEM

dr n. med. Jacek Kabziński

………………………………………………………………………………………………………………………………………….

(tytuł naukowy, imię i nazwisko promotora

WARSZAWA 2014

2

SPIS TREŚCI:

1.Wstęp ................................................................................................................................................... 3

2.Udary mózgu i ich rodzaje, przyczyny występowania, czynniki ryzyka, objawy i diagnostyka. ..... 5

2.1. DEFINICJA UDARU MÓZGU ..................................................................................................................................... 5

2.2. PODZIAŁ UDARÓW MÓZGU ..................................................................................................................................... 6

2.2.1. Podział udarów w zależności od mechanizmu patogenetycznego ........................................................... 7

2.2.2. Podział udarów ze wzglądu na długość utrzymywania się objawów i dynamikę ..................................... 8

2.3. EPIDEMIOLOGIA ................................................................................................................................................. 10

2.3.1. Niemodyfikowalne czynniki udarów mózgu ............................................................................................. 10

2.3.2. Modyfikalne czynniki udarów mózgu ....................................................................................................... 10

2.4. OBJAWY I DIAGNOSTYKA W UDARACH MÓZGU ......................................................................................................... 13

3.Leczenie w udarach mózgu, rehabilitacja i profilaktyka ............................................................... 15

3.1. POSTĘPOWANIE W OSTREJ FAZIE UDARU ................................................................................................................ 15

3.2. POSTĘPOWANIE W PRZEWLEKŁEJ FAZIE UDARU ....................................................................................................... 15

3.3. REHABILITACJA I LECZENIE PACJENTÓW PO UDARZE MÓZGU ...................................................................................... 17

3.3.1.Leczenie w udarach mózgu ....................................................................................................................... 17

3.4. POWIKŁANIA U CHORYCH Z PRZEBYTYM UDAREM MÓZGU ......................................................................................... 20

3.5. REHABILITACJA CHORYCH PO UDARACH MÓZGU ...................................................................................................... 22

3.5.1. Funkcja rehabilitacyjna pielęgniarki na oddziale neurologicznym......................................................... 22

3.6. DZIAŁALNOŚĆ PROFILAKTYCZNA ........................................................................................................................... 24

4. Metodologia badań .......................................................................................................................... 26

4.1. ZAŁOŻENIA I CELE PRACY ..................................................................................................................................... 26

4.2. TEREN I ZAKRES BADAŃ ...................................................................................................................................... 27

4.2.1. BADANIA NAUKOWE ........................................................................................................................................ 27

4.2.2. METODY I TECHNIKI ZASTOSOWANE W PRACY ...................................................................................................... 28

5.Analiza ankiety.................................................................................................................................. 30

6.Dyskusje i wnioski ............................................................................................................................ 41

6.1. DYSKUSJE ........................................................................................................................................................ 41

6.2. WNIOSKI .......................................................................................................................................................... 44

7.1.Streszczenie ................................................................................................................................... 46

8.Bibliografia: ....................................................................................................................................... 48

9.Aneks: ................................................................................................................................................ 50

3

1.WSTĘP

Udar mózgu stanowi drugą, co do częstości przyczynę występowania zgonów w

krajach wysoce uprzemysłowionych na całym świecie. Pomimo upływu lat

środowisko medyczne wciąż zostaje podzielone, co do kwestii metod leczenia oraz

wyboru najodpowiedniejszego postępowania medycznego. Ciągłe badania

kliniczne porównują korzyści, jakie wynikają z różnorodnych metod leczenia oraz

zagrożenia i ryzyka wynikające z zastosowanych metod terapeutycznych. Badania

te stały się podstawą do opracowywania nowych standardów w leczeniu udarów

mózgu, oraz wytycznych mających na celu ułatwienie właściwego postępowania

leczniczego. Pomimo różnorodności metod leczniczych zasługuje fakt, że

nadrzędną rolę w leczeniu udaru jest nie tylko sam fakt zapobiegania skutkom

udaru i ograniczenie jego rozległości, ale szeroko pojęta profilaktyka, która może

być znacznie tańsza i nie powoduje objawów ubocznych, poza tym pozwala na

skuteczne zapobieganie wystąpieniom udarów oraz ich zminimalizowanie. Udary

mózgu na całym świecie stanowią bardzo duży problem nie tylko medyczny, ale

także społeczny, stąd też od kilku lat podejmowane są próby ustalenia optymalnej

metody postępowania w przypadku wystąpienia udaru mózgu. Postepowanie to

powinno odbywać się zgodnie z współczesną wiedzą medyczną i wprowadzeniem

zmian organizacyjnych w systemach leczenia, oraz profilaktyki pierwotnej i wtórnej.

Istotną rolę w leczeniu i zapobieganiu nawrotom choroby stanowi rzetelna wiedza

na temat udarów mózgu, która powinna być bardziej dostępna dla ludzi młodych.

Ponieważ udary stanowią nie tylko dość duży odsetek śmiertelności, ale także

prowadzą do trwałego kalectwa, ważnym jest tutaj informowanie społeczeństwa o

przyczynach powstawania chorób związanych z udarem mózgu, możliwości ich

zapobiegania i leczenia, a także zminimalizowanie czynników modyfikalnych, które

mogą mieć bezpośredni związek z występowaniem i rozległością udarów mózgu.

W rozdziale drugim zostały opisane udary mózgu z podziałem na rodzaje i

przyczyny występowania, czynniki ryzyka, a także diagnostyka stosowana w

udarach mózgu. Rozdział trzeci zawiera informacje o leczeniu, rehabilitacji i

profilaktyce w udarach mózgu. W kolejnym rozdziale możemy przeczytać o

metodologii badań zastosowanej w pracy licencjackiej, celu i zakresie badań.

4

Rozdział piąty zajmuje analizę badań z ankiety. Rozdział szósty zawiera dyskusje

i wnioski. W rozdziale siódmym znajduje się podsumowanie.

5

2.UDARY MÓZGU I ICH RODZAJE, PRZYCZYNY

WYSTĘPOWANIA, CZYNNIKI RYZYKA, OBJAWY I

DIAGNOSTYKA.

2.1. DEFINICJA UDARU MÓZGU

Udar mózgu (ang. Stroke) jest to nagle ogniskowe lub uogólnione zaburzenie

czynności mózgu, utrzymujące się powyżej 24 godzin i powodujące bardzo duże

ryzyko zgonu chorego. Podobną definicję udaru mózgu podaje też Wikipedia [1].

Jak wyjaśniają autorzy pracy zbiorowej [16], Udar mózgu to zjawisko złożone

klinicznie i nie łatwe do zdiagnozowania, ze względu na różnorodność udarów oraz

mnogość czynników jego występowania, a także ilość współistniejących chorób,

które mogą mieć bezpośrednie przyczyny wystąpienia ryzyka udaru mózgu. W

kompendium o leczeniu w neurologii [9] można także przeczytać, iż określenie

pojęcia udaru mózgu przez autorów określa stan wystąpienia nagłych ogniskowych

objawów neurologicznych, występujących w wyniku zaburzeń krążenia

mózgowego, takich jak niedokrwienie lub krwotok. Jak podają autorzy, objawy

kliniczne udaru mózgu mogą wystąpić na innym tle niż zaburzenia w krążeniu

mózgowym, a ich bezpośrednią przyczyną może być wystąpienie udaru w wyniku

przebiegu migreny, guza mózgu, napadu padaczkowego, lub krwiaka

podtwardówkowego. Chorzy z objawami udaru mózgu powinni być bardzo

dokładnie zdiagnozowani i zbadani. Zgodnie z definicją WHO [1] nagle pojawienie

się ogniskowego deficytu neurologicznego lub globalnych czynności mózgu, które

jeśli wcześniej nie powodują zgonu i utrzymują się dłużej niż 24 godziny, oraz nie

maja innej przyczyny niż naczyniowa, upoważnia do rozpoznania udaru mózgu.

Rozpoznanie takie jest jednak wyłącznie kliniczne, ponieważ nie uwzględnia ono

patomechanizmu zaburzeń naczyniowych, braku lub obecności zmian

strukturalnych w mózgu, lokalizacji oraz ich rozległości. Jak podaje też

Amerykański Instytut Narodowy Chorób Układu Nerwowego i Udaru Mózgu ”zespół

objawów wynikłych z czasowego lub stałego upośledzenia funkcji ośrodkowego

układu nerwowego przez proces niedokrwienny lub krwotoczny, w którym doszło

do pierwotnego uszkodzenia jednego lub wielu naczyń mózgu przez proces

patologiczny” świadczy o wystąpieniu objawów udaru mózgu. Jak podaje literatura

„Udar mózgu” wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, w definicji uwzględniono

6

także dwa z możliwych mechanizmów powodujących wystąpienie udaru mózgu

(u.m.), to jest niedokrwienie tkanki nerwowej ośrodkowego układu nerwowego

(o.u.n.), lub wynaczynienie w jej obrębie. W wielu przypadkach udar jest stanem

zagrażającym życiu, często prowadząc także do kalectwa lub zejścia śmiertelnego,

dlatego też jako zaburzenie neurologiczne wymaga bezwzględnej hospitalizacji,

najlepiej na wyspecjalizowanym oddziale udarowym.

2.2. PODZIAŁ UDARÓW MÓZGU

Ze względu na patomorfologię [4], udary możemy podzielić na krwotoczne i

niedokrwienne, przy czym udar niedokrwienny może być także wtórnie

ukrwotoczniony. Niedokrwienne udary mózgu stanowią około 80% wszystkich

przypadków udarów, a udary krwotoczne (krwotoki śródczaszkowe i śródmózgowe)

-15%, ostatnie ok 5% zajmują krwotoki podpajęczynówkowe. Objawy udaru zależą

od umiejscowienia obszaru uszkodzenia mózgu oraz jego rozległości. W

zależności od mechanizmu patogenetycznego u.m. można podzielić na:

-zakrzepowo-zatorowe

-zatorowości tętniczo-tętnicze

-wytworzenie się zakrzepów

Ze względu na długość utrzymywania się objawów i dynamikę udaru możemy

zastosować podział na:

-przemijające napady niedokrwienne(ang. TIA)

-odwracalne udary niedokrwienne, których objawy cofają się do około trzech

tygodni

-udar postępujący, powodujący stopniowe pogorszenie stanu neurologicznego,

gdzie objawy mają zmienny charakter

-udar dokonany, gdzie objawy ubytkowe utrzymują się powyżej trzech tygodni,

określany, jako zawał mózgu

7

2.2.1. PODZIAŁ UDARÓW W ZALEŻNOŚCI OD MECHANIZMU PATOGENETYCZNEGO

Udary zakrzepowo-zatorowe, to najczęściej zawał mózgu, który stanowi około 14-

40% wszystkich udarów niedokrwiennych [3,4,16]. Może on wynikać z zatorowości

tętniczo-żylnej, lub wytworzenia się zakrzepu. Przemieszczanie się materiału

zatorowego z niżej położonego odcinka tętnicy do wyższych partii naczynia jest

zatorowością zakrzepowo-zatorową. Zamknięcie światła naczynia przez

wytworzenie się zakrzepu lub hemodynamiczne zwężenie tętnic szyjnych lub

śródczaszkowych może być także przyczyną zatorowości zakrzepowej.

Zatorowości takie można podzielić także na kilka odmian, ze względu na przyczyny

ich powstawania. Do najczęściej spotykanych można zaliczyć zatorowe, zatokowe

i hemodynamiczne. 15-30% wszystkich udarów stanowią zatorowości. Mianem

udaru zatorowego określa się niedokrwienie powstałe w mechanizmie zatorowości,

gdy źródło zatoru leży poza naczyniami mózgowymi, lub bezpośrednio

doprowadzającymi krew do mózgu. Do najczęściej spotykanych możemy zaliczyć

zatorowość mózgową sercowopochodną. Migotanie przedsionków oraz obecność

wad zastawkowych sprzyja tworzeniu zakrzepów krwi w sercu, podobna sytuację

możemy zauważyć w przypadku zawału mięśnia sercowego i zapalenia wsierdzia,

przeciekami pomiędzy komorami serca lub przedsionkami. Choroby serca i układu

krążenia mogą mieć tutaj bezpośrednią przyczynę powodującą udar mózgu

zatorowy.

Zatorowości lakunarne tzw. zatokowe występują z podobną częstotliwością jak

udary zatorowe, jednakże są one skutkiem choroby małych naczyń krwionośnych.

Udary tego typu dotyczą najczęściej struktur podkorowych, jak pień mózgu,

wzgórze, jądro podstawy mózgu, czy torebka wewnętrzna. W takim mechanizmie

powstają zazwyczaj małe ogniska o średnicy kilku milimetrów, rzadziej większe i

powodują one powstawanie zatok lub lakun [4].

Zatorowości hemodynamiczne wynikają z nagłej, uogólnionej niedostateczności

krążenia w o.u.n. na skutek nagłego, czasowego zatrzymania krążenia lub np. w

wyniku wstrząsu hipowolemicznego. Podobnie wygląda mechanizm zamknięcia

dużych, zewnątrzczaszkowych tętnic w odcinkach proksymalnych. W takich

przypadkach wytworzenie się zawału mózgu na pograniczu dorzecza unaczynienia

dużych pni tętniczych.

8

2.2.2. PODZIAŁ UDARÓW ZE WZGLĄDU NA DŁUGOŚĆ UTRZYMYWANIA SIĘ OBJAWÓW I

DYNAMIKĘ

Przemijający napad niedokrwienny (ang. TIA) jest także zaliczany do objawów

udarów mózgu. Charakterystyką jego jest to, że objawy trwają zazwyczaj do 24

godzin, a epizody ogniskowe ubytku czynności ograniczonego obszaru mózgowia,

lub siatkówki jest spowodowane niedokrwieniem o.u.n. jak w przypadku udaru

mózgu. Jak można zauważyć [2,16], epizody takie trwaj najczęściej od kilku do

kilkunastu minut i rzadko przekraczają czas 1 godziny.

Odwracalny niedokrwienny ubytek neurologiczny (ang. Reversible ischaemic

neurologic deficit-RIND) to wystąpienie objawów klinicznych udaru, które ustępują

w ciągu 21 dni.

Rysunek1. Udar mózgu niedokrwienny- rozległy zawał mózgu w obszarze tętnicy środkowej mózgu z masywnym obrzękiem

półkuli i towarzyszącym przemieszczeniem struktur środkowych (strzałka) -źródło Wikipedia

9

Zawał mózgu, czyli udar mózgu dokonany, występuje wtedy, gdy można już

zauważyć ustabilizowanie kliniczne, niemające tendencji do regresji-objawy udaru

(kliniczne).

Kolejnym rodzajem udaru mózgu ze względu na dynamikę jest udar postępujący

(ang. progressive stroke), charakteryzujący się progresją objawów ogniskowych w

1 dobie, często w okresie 6 godzin od wystąpienia udaru, ze stabilizacją objawów i

utrwaleniem stanu klinicznego w okresie do trzeciej doby [4].

10

2.3. EPIDEMIOLOGIA

Ryzyko udarów wzrasta wraz z wiekiem, występują one głównie u ludzi starszych

ok. 70 roku życia, ale mogą także występować u osób młodych i czasem dzieci. Ze

względu na częstotliwość występowania udary znajdują się na trzecim miejscu w

Polsce, jako choroby powodujące zgony, kalectwo i brak samodzielności osób

dorosłych.

Czynniki udaru mózgu można podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowalne. Do

czynników modyfikowalnym możemy zaliczyć takie czynniki, na które możemy

mieć w jakiś sposób wpływ np. nawyki żywieniowe, stosowane używki, aktywność

fizyczna, oraz choroby, które można leczyć (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca,

choroby wieńcowe, choroby naczyniowe).

2.3.1. NIEMODYFIKOWALNE CZYNNIKI UDARÓW MÓZGU

Czynniki niemodyfikowalne to wiek, płeć, rasa oraz choroby uwarunkowane

genetycznie. Jeśli chodzi o wiek to ryzyko udaru mózgu zwiększa się 2-krotnie, co

10 lat, począwszy od 55 roku życia. Biorąc pod uwagę płeć to częstsze ryzyko

wystąpienia udaru występuje u mężczyzn, a biorąc pod uwagę rasę, najczęściej

występuje on u rasy czarnej, być może ze względu na życie w złych warunkach

ekonomicznych i częstsze występowanie nadciśnienia tętniczego [3].

2.3.2. MODYFIKALNE CZYNNIKI UDARÓW MÓZGU

Czynniki modyfikalne możemy podzielić na występowanie chorób i zaburzeń

metabolicznych, styl życia i wpływ środowiska, oraz czynniki biochemiczne,

potwierdzone badaniami laboratoryjnymi. Choroby mające wpływ na ryzyko

wystąpienia udaru mózgu można leczyć, zmniejszając tym samym ryzyko jego

wystąpienia. Do najczęstszych czynników możemy zaliczyć nadciśnienie tętnicze.

Podwyższone wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego przyspieszają

procesy miażdżycowe i zmiany chorobowe w małych naczyniach. Ryzyko udaru

związanego z nadciśnieniem maleje wraz z wiekiem, ale zawsze ma istotne

znaczenie w etiologii. Nadciśnienie tętnicze utrwalone powoduje 3-6 krotnie

większe ryzyko udaru [17].

11

Cukrzyca jest kolejnym niezależnym czynnikiem ryzyka udaru. Zwiększa ona nie

tylko ryzyko jego wystąpienia, ale także ma wpływ na jego rozległość, ciężkość oraz

zwiększa znacznie ryzyko zgonu pacjenta, ryzyko wystąpienia udaru w związku z

cukrzycą jest o 1,8-2,2 krotnie wyższe.

Choroby serca powodują powstawanie skrzeplin, które mogą być potencjalnym

źródłem zatorów. Choroby naczyniowe jak np. zwężenie tętnicy szyjnej powoduje

ok. 20% większe ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Zwężenia na skutek

wystąpienia blaszek miażdżycowych można leczyć operacyjnie. Istotny wpływ mają

też choroby serca jak: migotanie przedsionków, zawał mięśnia sercowego. [4] Do

kolejnych chorób i stanów patologicznych możemy zaliczyć: dyslipidemie, choroby

krwi, zespoły zaburzeń metabolicznych w chorobach nerek, niedoczynność

tarczycy, przewlekły stres powodujący zaburzenia behawioralne i metaboliczne,

migrena w populacji kobiet pomiędzy 24 a 45 rokiem życia, dna moczanowa u

mężczyzn, zespół bezdechu nocnego. Kolejnymi przyczynami mogącymi mieć

znaczący wpływ na wystąpienie ryzyka udaru mózgu są: zakażenia bakteryjne i

wirusowe jak np. Helicobacter pyloryi, C. Pneumoniae, cytomegaliowirus, choroby

bakteryjne przyzębia [9,17]. Niemiażdżycowe choroby tętnic szyjnych i

mózgowych, zwyrodnienia, rozwarstwienia, zwężenia tętnic szyjnych i skrzeplin w

światłach naczyń są także bardzo istotnymi czynnikami ryzyka wystąpienia udaru.

Czynniki biochemiczne i hematologiczne, które można zauważyć w badaniach

laboratoryjnych to stężenie białka i fibrynogenu w osoczu krwi, podwyższone

wartości hematokrytu u mężczyzn, podwyższone stężenie homocysteiny w

surowicy krwi, przy której ryzyko udaru wzrasta proporcjonalnie do poziomu

wzrostu homocysteiny [18].

Czynniki modyfikowalne i zależne od stylu życia i wpływów środowiskowych to

używki, alkohol, nieodpowiednia dieta, mała aktywność fizyczna i złe warunki

socjoekonomiczne i niski poziom edukacji.

Palenie tytoniu podwyższa ciśnienie krwi, powoduje zwężenie naczyń, szczególnie

w tętnicach szyjnych i powstawania zmian miażdżycowych, co niezaprzeczalnie

także ma wpływ na ryzyko udaru mózgu. Używki bardzo często podwyższają

ciśnienie tętnicze. Alkohol bardzo często może prowadzić do odwodnienia,

zwiększenia hematokrytu we krwi i powodować zwiększoną lepkość krwi. U osób

12

spożywających alkohol w dużych ilościach bardzo często występuje tez zespół

bezdechu sennego, kardiomiopatia i migotanie przedsionków. Alkohol i zależność

alkoholowa powodują 2-3 krotnie wyższe ryzyko wystąpienia udaru, podobnie jak

nikotynizm [3,15].

Kolejnym ryzykiem powodującym ryzyko udaru jest otyłość, szczególnie, kiedy

towarzyszy jej nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i mała aktywność fizyczna. Osoby

otyłe są bardziej narażone na ryzyko udaru powodującego bardzo często zgon lub

ciężki przebieg choroby. Niewłaściwy sposób odżywiania powoduje 1,5 krotnie

większe ryzyko wystąpienia udaru. Najsilniej efekt ten jest widoczny w grupie kobiet

po 50 r.ż. i mężczyzn pomiędzy 35-65 r.ż. Dieta jest kolejnym czynnikiem, jaki

możemy wziąć pod uwagę oceniając ryzyka udaru mózgu. Trudno określić

jednoznacznie wpływ diety na ryzyka wystąpienia udaru, jednak może mieć ona

bardzo ważne pośrednie znaczenie np. w chorobach wieńcowych, niedoborach

witamin, potasu, wapnia i magnezu.

Modyfikowalne czynniki udaru mózgu mogą w znaczący sposób zapobiegać

udarom lub tez zmniejszać ryzyko jego wystąpienia. Jednym z takich czynników

jest aktywność fizyczna, która obniża ciśnienie tętnicze krwi, reguluje masę ciała,

stężenie cholesterolu i fibrynogenu w organizmie człowieka. Mała aktywność

fizyczna zwiększa ryzyko wystąpienia udaru a także cukrzycy typu 2.

Innymi czynnikami mającymi wpływ na ryzyka wystąpienia udaru może być status

społeczny. Stres, bezrobocie, niski status społeczny, powiązany najczęściej ze

złym odżywianiem się, paleniem tytoniu i nadużywaniem alkoholu powoduje

znaczne ryzyko chorób naczyniowych i zwiększa ryzyko udaru mózgu poprzez

nieodpowiedni i szkodzący zdrowiu styl życia.

Infekcje mogą przyczyniać się do rozwoju miażdżycy, a szczególnie tworzenia

niestabilnych blaszek miażdżycowych. Do potencjalnych czynników udarów mózgu

możemy tez zaliczyć migrenę, przyjmowanie doustnych środków

antykoncepcyjnych i hormonalnej terapii zastępczej. Do nich możemy zaliczyć

także zaburzenia hematologiczne.

Współistnienie kilku czynników ryzyka znacznie zwiększa wystąpienie zagrożenia

udarem.

13

2.4. OBJAWY I DIAGNOSTYKA W UDARACH MÓZGU

Rozpoznanie udaru mózgu jest rozpoznaniem klinicznym. Ważnym czynnikiem jest

odróżnienie udaru mózgu od przemijających napadów niedokrwienia. Kryterium

ułatwiającym rozpoznanie jest tutaj czas, jeśli objawy nie ustępują w ciągu 24

godzin od czasu wystąpienia możemy mówić o wystąpieniu udaru mózgu,

natomiast ustąpienie objawów chorobowych świadczy o wystąpieniu napadów

niedokrwiennych. Udar mózgu jest stanem nagłym i zagrażającym życiu, dlatego

powinien być jak najszybciej zdiagnozowany, zlokalizowany i powinno być podjęte

możliwie jak najszybsze leczenie [11,14]. Niejednokrotnie można stwierdzić, ze

przemijające objawy niedokrwienia tzw. TIA mogą poprzedzać wystąpienie udaru.

Od chwili wystąpienia udaru bardzo ważny jest czas, który ma tutaj decydujące

znaczenie, stracony czas to stracona szansa na przeżycie lub całkowite

wyleczenie. Ważne jest tutaj wiec bardzo szybkie rozpoznanie objawów udaru

mózgu i jak najszybsze podjęcie leczenia. Pacjent powinien jak najszybciej zostać

hospitalizowany, najlepiej na wyspecjalizowanych pododdziałach udarowych, lub

oddziale neurologicznym.

Do objawów udaru mózgu możemy zaliczyć

-nagle odrętwienie lub osłabienie mięśni twarzy, kończyn, szczególnie połowicze

-uczucie zmieszania i zaburzenia mowy

-zaburzenia widzenia

-trudności z chodzeniem, zawroty głowy, utrata równowagi i brak koordynacji

ruchowej

-nagle silne bole głowy

-zaburzenia przytomności

W ocenie i rozpoznaniu udaru mózgu musimy wziąć pod uwagę kilka czynników

składających się na badanie pacjenta, należą do nich wywiad, badanie

przedmiotowe, rutynowe i specjalistyczne badania diagnostyczne.

Wywiad powinien być przeprowadzony bardzo szczegółowo, szczególnie powinien

dotyczyć współistniejących chorób tkanki łącznej, nowotworów, schorzeń

14

kardiologicznych, cukrzycy, stosowanych używek, trybu życia, obecności

wcześniejszych napadów niedokrwiennych np. TIA.

Badanie przedmiotowe powinno być ukierunkowane na wystąpienie potencjalnych

przyczyn zatoru, jak np. migotanie przedsionków, szmery nad tętnica szyjna,

choroby zastawkowe i nadciśnienie tętnicze.

Rutynowe badania diagnostyczne, jakie należy wykonać choremu z podejrzeniem

udaru mózgu to morfologia z rozmazem, ob., stężenie białka w surowicy, stężenie

glukozy, badanie ogólne moczu, profil lipidowy. U osób młodych należy wykonać

badanie układu krzepnięcia i stężenie autoprzeciwciał. Kolejnym badaniem jest

EKG oraz RTG klatki piersiowej w celu ustalenia chorób mięśnia sercowego i

niewydolności układu krążenia oraz nowotworów.

Specjalistyczne badania diagnostyczne. Zgodnie z najnowszymi zaleceniami u

pacjentów z podejrzeniem udaru mózgu należy przeprowadzić je w ciągu

pierwszych 24 godzin. Do badan takich zaliczany badanie TK. Ma ono na celu

zróżnicowanie udaru mózgu, co do jego rodzaju: niedokrwienny,

krwotoczny(lokalizacji, rozległości oraz może pomóc w ustaleniu przyczyny udaru.

Badanie takie może mieć decydujący wpływ na zastosowane leczenie.

Kolejnym badaniem jest badanie dopplerowskie tętnic szyjnych. USG tętnic

szyjnych powinno być wykonane w przypadku podejrzenia zaburzenia

zakrzepowo-zatorowego pochodzenia szyjnego. Badanie to jest nieinwazyjne i

niezwykle skuteczne, jeśli chodzi o diagnostykę zwężenia np. tętnic szyjnych.

Badanie to pozwala także na analizę morfologiczną ściany naczyń i echogenności

blaszki miażdżycowej. Obecnie zaleca się wykonanie badania dopplerowskiego u

wszystkich pacjentów z wystąpieniem incydentów mózgowych z zaburzeniami

naczyniowymi [16].

Angiografia to kolejne badanie występujące w diagnostyce specjalistycznej.

Wykonuje się je obecnie rzadziej, ponieważ istnieją inne metody badania

diagnostycznego równie skuteczne a dodatkowo nieinwazyjne. Wykonuje się ja

jednak w przypadku lokalizacji tętniaków i zapaleń tętnic, natomiast u pacjentów po

udarach mózgu nie należy jej wykonywać wcześniej niż po 1-2 tygodniach od

wystąpienia udaru [17].

15

3.LECZENIE W UDARACH MÓZGU, REHABILITACJA I

PROFILAKTYKA

3.1. POSTĘPOWANIE W OSTREJ FAZIE UDARU

Postępowanie w dokonanym udarze niedokrwiennym ma charakter podtrzymujący.

Zastosowanie terapii fibrynolitycznej powoduje poprawę rokowania poprzez

zmniejszenie deficytu neurologicznego po upływie 3-6 miesięcy od wystąpienia

udaru. Warunkiem jest jednak zastosowanie jej w pierwszych 3 godzinach od

wystąpienia udaru, dlatego tak decydujące znaczenie ma czas natychmiastowa

hospitalizacja pacjenta i szybkie zdiagnozowanie [18].

Postępowanie z chorym obejmuje potwierdzenie rozpoznania badaniem

przedmiotowym, podmiotowym i badaniami laboratoryjnymi, zapobieganie

postępowaniu choroby, zapobieganie powikłaniom, rehabilitację, kontrolę ciśnienia

i leczenie nadciśnienia tętniczego, zachęcanie do profilaktyki, zaprzestania palenia

tytoniu i spożywania alkoholu. U pacjentów w udarach mózgu ważne jest także

uregulowanie gospodarki lipidowej oraz kontrola glikemii w przypadku

współistniejącej cukrzycy. Istotne znaczenie ma tutaj usunięcie przyczyny zatoru i

leczenie źródeł przy zastosowaniu leków przeciwzakrzepowych, antybiotyków w

przypadku infekcji wsierdzia, leczenie innych chorób zapalnych i chorób tkanki

łącznej [19].

3.2. POSTĘPOWANIE W PRZEWLEKŁEJ FAZIE UDARU

Przewlekła faza udaru mózgu, to faza leczenia poszpitalnego. Jest ona długotrwała

i w zasadzie obejmuje ona ciągłą rehabilitację, oraz dążenie do przywrócenia

utraconych funkcji poprzez specjalne terapie. Terapie te mają za zadanie

nauczenie chorego poprawnego poruszania się, w tym chodzenia, które powinno

zapobiegać urazom i upadkom. Aby stymulować ocalałe komórki nerwowe,

ćwiczenia powinny być specjalnie opracowane i wykonywane przez pacjenta

systematycznie. Powrót utraconych funkcji powstaje dzięki stymulacji komórek

16

nerwowych i utorowaniu nowych połączeń. Rehabilitacja jest bardzo ważnym

czynnikiem w leczeniu chorych po udarach mózgu. Powinna być prowadzona już

od pierwszych dni po udarze, jako rehabilitacja bierna i przyłóżkowa. W przewlekłej

fazie udaru powinna ona zapobiegać skutkom unieruchomienia, oraz powikłaniom

ze strony innych układów i narządów. Rehabilitacja taka powinna uwzględniać

ćwiczenia kończyn- zapobieganie zmianom zakrzepowo-zapalnym, przykurczom z

powodu unieruchomienia, stymulowanie krążenia obwodowego, ćwiczenia

oddechowe i oklepywanie, usprawniające pracę układu oddechowego, mające na

celu zapobieganie zapaleniom płuc oraz profilaktykę przeciwodleżynową i higienę

osobistą. Szczegółowo opisana rehabilitacja u pacjentów po udarach mózgu

zostanie wyjaśniona w kolejnym rozdziale o leczeniu i rehabilitacji chorych po

udarach mózgu.

17

3.3. REHABILITACJA I LECZENIE PACJENTÓW PO UDARZE MÓZGU

3.3.1. LECZENIE W UDARACH MÓZGU

Pacjenci chorujący na udar mózgu powinni być leczeni na wyspecjalizowanych

oddziałach udarowych, w związku z tym bardzo istotną rolę w leczeniu chorych po

udarach mózgu odgrywa organizacja systemu opieki medycznej. Ideą powstania

oddziałów lub pododdziałów udarowych, oraz wyspecjalizowanej kadry medycznej

jest wielospecjalistyczna opieka nad chorym. Liczne badania kliniczne wykazały

także, że leczenie chorych z udarami mózgu przez wyspecjalizowane zespoły, w

których w skład wchodzą: neurolog, internista, kardiolog, pielęgniarka,

fizjoterapeuta oraz logopeda, ma istotny zmniejsza na zmniejszenie liczby zgonów,

skraca czas pobytu w szpitalu chorych oraz zwiększa liczbę pacjentów

wypisywanych do domu w stanie ogólnym dobrym, którzy mogą prowadzić

samodzielny tryb życia. Istotnym czynnikiem w leczeniu udarów mózgu jest

diagnoza, szybkie i dokładne rozpoznanie udaru, które nie zawsze jest możliwe.

Powinno być ono potwierdzone dostępnymi badaniami diagnostycznymi

rutynowymi i specjalistycznymi. Leczenie w udarach mózgu zależy od szybkości i

jasności rozpoznania, a im szybciej podjęte tym większe szanse chory ma na

szybki powrót do zdrowia i uzyskania samodzielności. Ustalenie dokładnego

rozpoznania pozwala na możliwe szybkie zapobieganie wystąpieniu późniejszych

powikłań udaru mózgu, oraz zmniejszenie rozległości zniszczeń w o.u.n. Leczenie

w udarach mózgu można podzielić na zachowawcze, chirurgiczne i

farmakologiczne [9]. Nie należy także zapomnieć o wczesnej rehabilitacji, najlepiej

przyłóżkowej i zaplanowaniu dalszej rehabilitacji.

W rozpoznaniu należy wziąć pod uwagę, że wraz z wiekiem wzrasta nie tylko liczba

udarów, ale także współistniejących chorób, które mogą utrudniać rozpoznanie.

Zgodnie z zasadami współczesnego postępowania każdy chory z udarem mózgu

powinien być natychmiast, w trybie pilnym, skierowany do szpitala. Czas

rozpoczęcia leczenia jest jednym z podstawowych czynników wpływających na

rokowanie. Leczenie udaru ma na celu jak najszybsze przywrócenie przepływu krwi

w obszarze objętym niedokrwieniem (leczenie antyagregacyjne, leczenie

trombolityczne), przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom biochemicznym

18

powstającym w wyniku niedokrwienia (leczenie neuroprotekcyjne) oraz wczesne

wykrywanie i leczenie powikłań pozamózgowych. Jak podaje większość literatury

leczenie udarów można podzielić na kilka etapów prowadzonych jednocześnie i

wspomagających się wzajemnie. Leczenie zachowawcze, farmakologiczne, oraz

rehabilitacja muszą być prowadzone jednocześnie i wzajemnie się uzupełniać już

od początkowego okresu udaru mózgu. Jedynie leczenie chirurgiczne może być

zastosowane w okresie późniejszym, kiedy inne metody nie dają zadowalających

efektów leczenia, lub wymaga tego stan pacjenta i jest ono stosowane w

szczególnych przypadkach udarów mózgu np. w udarach krwotocznych.

3.3.1.1. LECZENIE ZACHOWAWCZE

Polega ono na podtrzymywaniu podstawowych funkcji życiowych pacjenta i

zapobieganiu powikłaniom nie tylko z powodu udaru, ale także z powodu

współistniejących chorób. Ważnym procesem w leczeniu udarów jest usunięcie ich

przyczyny i od tego też zależy leczenie udarów. Jeżeli czynnik wywołujący udar

nie zostanie usunięty, powoduje on ryzyko zwiększające powikłania i nawroty

choroby. Istotnym działaniem jest tutaj wyeliminowanie jak największej liczby

czynników ryzyka już w początkowej fazie udaru.

3.3.1.2. LECZENIE CHIRURGICZNE

Leczenie chirurgiczne ma najczęściej zastosowanie w udarach mózgu z

przebiegiem krwotocznym. Udary krwotoczne i krwotoki podpajęczynówkowe

stanowią około 20% wszystkich przypadków udarów mózgu. Zabieg chirurgiczny

może być postępowaniem ratującym życie, szczególnie, gdy krwotoki mózgowe

osiągają duże rozmiary ok. 7 cm średnicy, oraz w przypadku narastających szybko

objawów wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Do takich zabiegów można

zaliczyć aspirację lub ewakuację krwi. Krwotoki móżdżku kwalifikują do leczenia

chirurgicznego, jako leczenie z wyboru [9]. Przeciwskazaniami do leczenia

chirurgicznego są śpiączki przebiegające z objawami sztywności źrenic. W

19

leczeniu udarów niedokrwiennych leczenie chirurgiczne jest zazwyczaj stosowane

w plastyce tętnic szyjnych.

3.3.1.3. LECZENIE FARMAKOLOGICZNE

Leczeni farmakologiczne we wczesnym okresie udaru niedokrwiennego mózgu

można podzielić na kilka nurtów. Odwołując się do literatury [4, 2, 3], autorzy

podają, iż w leczeniu farmakologicznym można zastosować podział na leczenie

antyagregacyjne, trombolityczne oraz leczenie przeciwzakrzepowe. Jak można

zauważyć, standardy leczenia farmakologicznego we wczesnym okresie udarów

mózgu są sklasyfikowane w podobny sposób i mają za zadanie jak najszybsze

przywrócenie funkcji zamkniętego lub zwężonego naczynia w celu przywrócenia

perfuzji mózgowej. Jest to tak zwana terapia reprefuzyjna [20].

Leczenie antyagregacyjne(przeciwpłytkowe) stosowane jest we wczesnej fazie

udaru mózgu, z reguły do 48 godzin od wystąpienia klinicznych objawów udaru

mózgu. Powinno być ono kontynuowane podczas hospitalizacji pacjenta, a także,

jako prewencja wtórna. Lekiem najczęściej stosowanym jest tutaj ASA (kwas

acetylosalicylowy), który wspomaga leczenie udarów, jednak jego wpływ jest

umiarkowany [20].

Leczenie trombolityczne zmierza do reinkarnacji upośledzonych funkcji naczyń

krwionośnych w wyniku ich zamknięcia lub zwężenia, a także przywrócenia

prawidłowej persfuzji mózgowej. Takie leczenie powinno być zastosowane w

najwcześniejszym okresie udaru, do około 3 godzin od wystąpienia objawów

niedokrwiennych. Efektywność zastosowania leczenia trombolitycznego zależy od

czasu, w jakim leczenie zostanie podjęte [4], im szybciej lek zostanie podany, tym

szybciej możemy uzyskać poprawę w funkcjonowaniu naczyń krwionośnych, a

także większe szanse na lepsze rokowanie w przebiegu udaru mózgu

niedokrwiennego. Główne zastosowanie w takim leczeniu mają leki, które

zawierają rekombinowany tkankowy aktywator plazminogenu (rtPA), powodują one

rozpuszczenie zakrzepu, dzięki przejściu plazminogenu w plazminę, a tym samym

udrożnienie zamkniętego naczynia krwionośnego [20].

Leczenie przeciwzakrzepowe stosowane jest najczęściej u pacjentów z

zatorowością sercowopochodną. W leczeniu takim stosujemy zazwyczaj leki z

20

grupy heparyn. Leczenie heparyną może zmniejszać ryzyko zmian zakrzepowych

w kończynach dolnych oraz tętnicy płucnej, jednak zastosowanie jej w ostrej fazie

udaru przyczynia się do poważnych powikłań np. jest ukrwotocznienie udaru [20].

Leki z grupy heparyn, które można stosować w leczeniu przeciwzakrzepowym to

heparyny niefrakcjonowane, drobnocząsteczkowe i heparynoidy.

3.4. POWIKŁANIA U CHORYCH Z PRZEBYTYM UDAREM MÓZGU

Udar mózgu stanowi nadal bardzo duże ryzyko śmiertelności w Polsce, a

powikłania u pacjentów po przebytym udarze mózgu powodują różnego rodzaju

deficyty neurologiczne, związanie nie tylko z zaburzeniami procesów

poznawczych, emocjonalnych i intelektualnych, ale także prowadzą bardzo często

do niedowładów połowiczych i niepełnosprawności [21]. Niepełnosprawność ta jest

przyczyną częściowej lub całkowitej zależności w codziennej aktywności, a

dodatkowe powikłania w połączeniu z już istniejącymi deficytami neurologicznymi

stanowią istotne problemy obniżające nie tylko, jakość życia chorych po udarach

mózgu, ale też nastręczające problemy w rehabilitacji. 50-70% osób, które

przeżyły udar wymaga stałego leczenia i rehabilitacji, a częstotliwość

występowania powikłań jest wysoka i dotyczy około 40-90% pacjentów leczonych

na oddziałach neurologicznych, oraz rehabilitacji pourazowo/neurologicznej [21].

Niektóre powikłania mogą rozwijać się w późnym okresie poudarowym, dlatego

bardzo ważne jest ich wczesne wykrycie, rozpoznanie i odpowiednie leczenie. Do

bardzo groźnych powikłań możemy zaliczyć np. zatorowości płucne, zakrzepice żył

głębokich, różnego rodzaju zakażenia oraz ponowne wystąpienie udaru. Pacjenci

tacy powinni być niezwłocznie hospitalizowani, a wystąpienie tego typu powikłań

jest bardzo dużym zagrożeniem dla życia.

Zaburzenia procesów poznawczych i percepcji dotyczą pamięci, poznania

(percepcja), aspraksji-dyspraksji, zespołu zaniedbywania połowiczego i mowy. Do

bardzo częstych zaburzeń percepcyjno-poznawczych możemy zaliczyć afazję.

Jest ona przyczyną dysfazji ekspresyjnej i niemożnością wypowiadania się za

pomocą mowy albo rozumienia wyrazów. Dotyczy ona często języka pisanego i

jest przyczyną uszkodzenia pola, w którym zachodzą procesy powstawania mowy

i jest ściśle związana z półkulą dominująca. Zazwyczaj problemy z afazją mają

21

osoby po przebytym udarze z prawostronnym niedowładem połowiczym, ale może

też występować u osób leworęcznych z niedowładami lewostronnymi [13]. Zespół

połowiczej negacji [4] (ang. Hemineglect syndrome), nazywany także zespołem

zaniedbywania, to zwyczajne niespostrzeganie połowiczo porażonej połowy ciała,

a tym samym także niedostrzeganie połowy otoczenia. Upośledzenie widzenia

może mieć także znaczący wpływ na procesy poznawcze i percepcji. Może ono

występować jako niedowidzenie połowicze [3,5], lub jako ślepota spowodowana

niedokrwieniem siatkówki oka (ślepota jednooczna). Zaburzenia spojrzenia mogą

występować w różnych postaciach objawowych, głównie jako przymusowe

ustawienie gałek ocznych o typie półkulowym (ang. Deviation conjuge’e) - patrzenie

w stronę uszkodzonej półkuli mózgowej.

Porażenia i niedowłady połowicze wiążą się z uszkodzeniem dróg długich korowo-

jądrowych lub piramidowych. Obrzęki i zespoły bólowe porażonych kończyn,

upadki i urazy narządów ruchu oraz głowy spowodowane brakiem

skoordynowanych ruchów, niemożnością poruszania się, przykurcze z powodu złej

pielęgnacji lub jej braku, to tylko niektóre z powikłań, które mogą wystąpić po

udarze mózgu. Do powikłań związanych z układem ruchu możemy też zaliczyć

spastyczność mięśni szkieletowych, które powoduje wygórowanie odruchów [5], a

wzmożone napięcie mięśni utrudnia, lub wręcz uniemożliwia wykonywanie ćwiczeń

i zabiegów rehabilitacyjnych. W takich przypadkach warto zastosować różnego

rodzaju ćwiczenia i zabiegi wytłumiające oraz zmierzać do przeprogramowania

mechanizmów autoinhibicji [13], które można wspomagać leczeniem

farmakologicznym. Sposoby rehabilitacji i leczenia pacjentów po przebytych

udarach mózgu zostaną przedstawione w kolejnym rozdziale. Zaburzenia czucia

zależą od lokalizacji zmiany niedokrwiennej i mogą być bardzo zróżnicowane.

Mogą być one połowicze lub zlateralizowane. Zaburzenia takie mogą występować

jako zaburzenia wszystkich rodzajów czucia, szczególnie w zakresie ruchu,

ułożenia i stereotaksji [3,5]. Bardzo częstymi przypadkami mogą być tutaj

zaburzenia czucia bólu oraz temperatury. Kolejnymi powikłaniami mogą być

ślinotok i nietrzymanie moczu, które powodują dosyć duże problemy pielęgnacyjne

i zwiększają możliwość wystąpienia dodatkowych problemów, które pogarszają

jakość życia. Szczególne nietrzymanie moczu spowodowane jest zaburzeniem

zwieraczy i zazwyczaj występuje w początkowym okresie po udarze mózgu. Do

22

bardzo częstych powikłań możemy zaliczyć także depresję oraz padaczkę

poudarową, które także mają negatywny wpływ na jakość życia osób po udarze

mózgu i powrót do samodzielności.

3.5. REHABILITACJA CHORYCH PO UDARACH MÓZGU

Rehabilitacja po udarze mózgu powinna być prowadzona już od pierwszych dni od

zachorowania pacjenta. Jest ona niezbędnym elementem postępowania

terapeutycznego. Jak podają autorzy [3], rehabilitacja pacjentów we wczesnym

okresie zachorowania powinna być dostosowana do stanu i możliwości chorego, a

zabiegi rehabilitacyjne i pielęgnacyjne powinny obejmować właściwe ułożenie

chorego, które mają za zadanie zapobiegać wystąpieniu przykurczów i zaników

mięśniowych i wszelkiemu rodzaju powikłaniom. Rehabilitacja w udarach

mózgowych powinna obejmować zabiegi rehabilitacyjne takie jak rehabilitacja

czynna i bierna, ćwiczenia oddechowe, oklepywanie klatki piersiowej i masaże

kończyn. Istotnym znaczeniem jest tutaj wczesne uruchamianie chorych w

pierwszym etapie obejmujące pionizację pacjenta, jak siadanie, a w późniejszym

okresie nauka chodzenia- rehabilitacja motoryczna.

W rehabilitacji pacjentów po udarach mózgu stosujemy zabiegi takie: jak

kinezyterapia, fizjoterapia, psychoterapia, ergoterapia, terapia zaburzeń czynności

krokowych, nauczanie codziennych sprawności. Do rehabilitacji chorych po

udarach mózgu należy włączyć także rehabilitację społeczną i zawodową [12].

3.5.1. FUNKCJA REHABILITACYJNA PIELĘGNIARKI NA ODDZIALE NEUROLOGICZNYM

Ograniczona sprawność pacjentów po udarach mózgu, oraz utrata przez nich

funkcji motorycznej sprawia, ze potrzebują oni pomocy pielęgniarskiej. Funkcja

rehabilitacyjna pielęgniarki jest nazywana przez teoretyków pielęgniarstwa funkcją

współzależną. Realizowanie jej opiera się na diagnozie pielęgniarskiej, ocenie

stopnia upośledzenia sprawności ruchowej i czynności motorycznych, wyborze

metody rehabilitacji przyłóżkowej oraz usprawnianie kompensacyjne. Wszystkie

czynności powinny być zaplanowane i poddane ocenie skuteczności. Zadania

rehabilitacyjne realizowane przez pielęgniarki powinny być ustalane z innymi

członkami zespołu medycznego lub terapeutycznego z uwzględnieniem specyfiki

23

oddziału neurologicznego [10]. Podmiotem kompleksowej rehabilitacji z udziałem

pielęgniarek jest pacjent, który z powodu choroby utracił czynności lokomocyjne i

motoryczne narządu ruchu, zdolność porozumiewania się lub zaburzenia mowy i

powinien w jak największym stopniu i w jak najkrótszym czasie uzyskać

niezależność i samodzielność. Diagnoza pielęgniarska powinna oceniać stopień

niepełnosprawności pacjenta odnośnie zaburzeń narządu ruchu, zaspokojenia

potrzeby ruchu, odżywiania, wydalania, a także sposobu porozumiewania się z

pacjentem i sposobie nawiązania kontaktu o ile pacjenta ma duże trudności w

wymowie, lub też zaburzenia świadomości, czy pacjent jest przytomny czy nie, oraz

w zależności od stanu pacjenta. Po zdiagnozowaniu potrzeb pacjenta w kierunku

rehabilitacji na oddziale neurologicznym należy zaplanować, w jaki sposób te

czynności będą wykonywane i w jakim czasie, oraz powinny być poddane także

ocenie skuteczności. Wspomniane wcześniej potrzeby biologiczne, jakie należy

zapewnić pacjentowi mają nie tylko realizować pielęgniarki. Ważnym czynnikiem

jest tutaj zachęta pacjenta do współpracy i aby stawał się on coraz bardziej

samodzielny. W pierwszej fazie udaru wszystkie czynności w większości

realizowane są przez pielęgniarki i należy dążyć do tego, aby zostały one przejęte

przez pacjenta w miarę poprawy jego stanu zdrowia, odzyskiwania świadomości, a

funkcja pielęgniarki powinna coraz bardziej ograniczać się do pomocy i kontroli czy

pacjent wykonuje poprawnie wszystkie czynności z założonymi celami. Diagnoza

pielęgniarska i planowanie działań powinna odnosić się do konkretnego pacjenta

oraz jego stanu zdrowia. Inna będzie w pierwszej fazie udaru, gdzie pacjent nie

wykonuje żadnych czynności i może być nieprzytomny. U pacjenta nieprzytomnego

należy skupić się nie tylko na potrzebie wydalania i ruchu, ale wziąć pod uwagę

możliwość wystąpienia odleżyn i innych powikłań np. zapalenia płuc, którym trzeba

niezwłocznie zapobiegać. Planowanie działań w dłuższym okresie od wystąpienia

udaru powinno skupiać się przede wszystkim na dążeniu do uzyskania przez

pacjenta samodzielności i sprawności ruchowej.

Ocena działań pielęgniarskich ma istotne znaczenie, pielęgniarka powinna

podsumować wyniki swojej pracy. Na tej podstawie można stwierdzić czy działania

rehabilitacyjne zostały prawidłowo zaplanowane i zrealizowane zarówno przez

personel pielęgniarski jak i pacjenta.

24

Funkcja rehabilitacyjna pielęgniarki na oddziale neurologicznym jest rzeczą bardzo

ważną, ale należy podkreślić, że umiejętności takie zostały nabyte w ramach

kształcenia i pracy zawodowej oraz mogą być wykonywane w ramach

samodzielności zawodowej pielęgniarki, nie naruszając kompetencji innych

członków zespołu medycznego, a nawet powinny być przez nią konsultowane z

lekarzem leczącym i rehabilitantem.

3.6. DZIAŁALNOŚĆ PROFILAKTYCZNA

Profilaktyka jest najbardziej efektywnym leczeniem każdego schorzenia. Działania

profilaktyczne można sklasyfikować na pierwotne i wtórne. Ważnym czynnikiem w

działalności profilaktycznej jest nie tylko wyeliminowanie czynników udarów

(profilaktyka pierwotna), ale także zapobieganie powikłaniom pozamózgowym.

Stan kliniczny pacjentów chorujących na udar mózgu zależy nie tylko od lokalnych

zaburzeń krążenia. Istotny wpływ na przebieg choroby mają też zaburzenia ogólno-

ustrojowe. W działalności profilaktycznej należy uwzględnić pierwotną i wtórną

profilaktykę udaru. Jak podają autorzy [9], zmniejszenie rozpowszechniania

czynników udarów mózgu, szczególnie tych, które podlegają modyfikacji, może

przyczynić się do całkowitemu zapobiegnięciu wystąpienia udaru mózgu, lub

powtórnym zachorowaniom. Dalej można także zauważyć [9], że ryzyko

wystąpienia powtórnego udaru niedokrwiennego w ciągu pierwszego roku od

zachorowania wynosi 10-12%, jednak w ciągu kolejnych lat wzrasta aż

pięciokrotnie. Ryzyko udaru krwotocznego w pierwszym roku jest niższe i wynosi

ok. 3-7%, ale w kolejnych latach wzrasta do ok. 19%, co w porównaniu do udarów

niedokrwiennych świadczy o tym, że zagrożenie wystąpieniem udaru

krwotocznego jest bardzo duże. W profilaktyce udarów mózgu ważne jest

kompleksowe postępowanie zmierzające nie tylko do usunięcia skutków i przyczyn

udarów, oraz zapobieganie ponownym ich wystąpieniom.

W profilaktyce pierwotnej bardzo ważne jest rozpoznanie i leczenie schorzeń

uznanych za przyczyny ryzyka wystąpienia udaru mózgu. Duże znaczenie ma tutaj

zmiana trybu życia, leczenie współistniejących chorób, redukcja czynników

modyfikowalnych i informacja społeczeństwa o tym jak zapobiegać udarom mózgu.

Profilaktyka wtórna obejmuje wszystkie elementy, jakie zostały uwzględnione w

profilaktyce pierwotnej, czyli diagnoza leczenie współistniejących chorób, redukcja

25

czynników uznanych za przyczyny ryzyka, które szczegółowo zostały one opisane

w rozdziale trzecim. Do profilaktyki wtórnej należy także zaliczyć leczenie

antyagregacyjne, przeciwzakrzepowe i chirurgiczne. Leczenie w udarach mózgu

zostało szczegółowo opisane w rozdziale piątym o leczeniu i rehabilitacji w udarach

mózgu. Jak podają autorzy [24], chorzy po przebytych udarach mózgu mają

znacznie utrudniony dostęp do specjalistycznej opieki medycznej i neurologicznej,

co powoduje, że istotne znaczenie ma tutaj stosowana w szerokim zakresie

profilaktyka wtórna. Utrudniony dostęp do rehabilitacji powoduje, iż koniecznym jest

powstawanie nowych ośrodków rehabilitacyjnych i rozszerzenie dostępu do

rehabilitacji osobom, które do tej pory miały taki dostęp utrudniony, lub nie miały

takiej możliwości w ogóle. Praca zbiorowa autorów [24] także to podkreśla, a

ponadto występuje tutaj potrzeba dalszych badań oceniających pacjentów po

udarach w opiece długoterminowej, co wiąże się z konsekwencjami społeczno-

ekonomicznymi. Bardzo istotnym czynnikiem jest tutaj zmiana przekonania, aby

pacjenci po udarach mózgu nie pozostali izolowani w domach i nie zostawali

odsunięci od życia w społeczeństwie.

26

4. METODOLOGIA BADAŃ

4.1. ZAŁOŻENIA I CELE PRACY

Udar mózgu jest jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności i trwałego

kalectwa nie tylko u ludzi starszych. Badania naukowe wskazują, że coraz częściej

mamy do czynienia z udarami mózgu wstępującymi u ludzi młodych, do których

przyczyniają się takie czynniki jak: zażywanie narkotyków, alkohol, palenie tytoniu,

migreny, nadciśnienie tętnicze, choroby serca i układu krążenia oraz stres. Celem

pracy jest zbadanie poziomu świadomości ludzi młodych na temat wiedzy o

udarach mózgu, przyczynach i zagrożeniach, a także profilaktyce. Wiedza zdobyta

w trakcie badań pozwoli na ustalenie, w jakim stopniu występuje zapotrzebowanie

na informowanie społeczeństwa o przyczynach udarów mózgu i szeroko pojętej

profilaktyce. Założeniem pracy jest określenie w jakim stopniu informacja dociera

do środowiska ludzi młodych i jakie występuje na nią zapotrzebowanie. Badania

pozwolą także określić jaka informacja i sposoby jej przekazywania będzie

najbardziej skuteczna i w największym stopniu będzie docierała do grupy

zainteresowanych.

Ponieważ udary mózgu stanowią trzecią, co do częstości występowania chorób w

Polsce, powodujących nieodwracalne kalectwo, a dosyć często odnotowujemy

przypadki zgonów, istnieje duże prawdopodobieństwo, że występuje duże

zapotrzebowanie na wiedzę i informację w tym zakresie w środowisku ludzi

młodych.

Większa świadomość społeczeństwa na temat profilaktyki i czynników ryzyka

udarów mózgu, może pozwolić w przyszłości na zmniejszenie częstotliwości

występowania tej choroby społecznej i ograniczenie jej wysokiej śmiertelności.

Profilaktyka jest także bardzo tania w porównaniu z kosztami leczenia szpitalnego

i pracy wyspecjalizowanych zespołów leczniczych, oraz urządzeń i badań

specjalistycznych.

27

4.2. TEREN I ZAKRES BADAŃ

Badania zostały przeprowadzone we wrześniu 2010 roku w jednym z lubuskich

szpitali na oddziale rehabilitacji pourazowej i neurologicznej. Objęto nimi grupę 30

osób w różnym wieku. Trudności w dobraniu grupy ludzi uczestniczących w

badaniu sprawiało to, że udar mózgu nie jest zjawiskiem powszechnym w grupie

ludzi młodych i dlatego też sprawdzono poziom wiedzy ludzi młodych w grupie

kontrolnej, czyli u osób, które nie przeszły udaru mózgu i u których w rodzinie nie

występowały przypadki zachorowań na udar mózgu. Grupę kontrolną wybrano

poza środowiskiem szpitalnym, u osób, które w trakcie badania nie miały wcześniej

do czynienia z udarem mózgu. Na podstawie badań została sprawdzona

świadomość wiedzy respondentów i to, w jaki sposób zareagowaliby oni w

przypadku gdyby się w takiej sytuacji znaleźli oni sami, lub ktoś z najbliższej

rodziny. Celowe było także wybranie badanych spośród ludzi młodych. Jak wynika

z celów pracy udowodnienie tezy, iż występuje duże zapotrzebowanie środowiska

na temat wiedzy o udarach mózgu, sposobach ich zapobiegania i profilaktyce,

pozwoli w przyszłości na ustalenie, w jaki sposób informacja dociera do

respondentów najbardziej skutecznie oraz w jaki sposób taką wiedzę przekazywać.

Szeroko pojęta świadomość społeczeństwa ma w przyszłości wpłynąć na

zmniejszenie częstotliwości występowania przyczyn tej choroby, ograniczenie

powikłań i zmian nieodwracalnych prowadzących bardzo często do kalectwa, a

także ograniczenie przyczyny zgonów.

4.2.1. BADANIA NAUKOWE

Badania naukowe są procesem wieloetapowym, który za pomocą różnorodnych

działań ma zapewnić obiektywne i dokładne, oraz wyczerpujące wyniki na

interesujący nas temat, lub wycinek jakiejkolwiek rzeczywistości w danej dziedzinie

naukowej. Terminem badania naukowe możemy określić wszelką działalność

naukową, na którą mogą składać się eksperymenty, gromadzenie danych,

studiowanie i analiza zebranych danych, porównanie danych z literaturą źródłową,

jeśli taka istnieje i mamy do niej dostęp, analiza i ocena wniosków. Badania

28

naukowe zmierzają do określenia problemu, do opracowania materiałów

naukowych, zapoznaniu się z dostępną literaturą, stosowanie metod roboczych,

gromadzenie materiału naukowego i opracowane go, oraz posługiwanie się

wybranymi metodami roboczymi w celu uzyskania materiału naukowego.

4.2.2. METODY I TECHNIKI ZASTOSOWANE W PRACY

Jednym z podstawowych narzędzi badawczych jest ankieta i kwestionariusz,

służące do realizacji wywiadów. Ankieta jest to technika gromadzenia informacji,

polegająca na gromadzeniu materiału badawczego za pomocą wypełniania

specjalnych kwestionariuszy. Czynnikami, które są istotne w formułowaniu ankiety

to są: temat badania, czyli jakie zjawiska będą przedmiotem badania, cel badania,

pozwalający wyjaśnić po co chcemy badać dane zjawisko, określenie społeczno-

demograficzne, czyli populacja badana, geograficzny zakres badań i sposób

doboru prób badawczej. W konstruowaniu ankiet należy wziąć pod uwagę skalę i

mierniki, czyli, w jaki sposób będziemy mierzyć wyniki(badane zjawiska i ich

poziom). W tworzeniu ankiety powinniśmy mieć także na uwadze hipotezy

dotyczące badanego zjawiska i dostępną literaturę.

Ankieta powinna stanowić całościową strukturę i powinna zawierać wstęp, w

którego skład wchodzą:

-temat badania

-informacje o instytucji przeprowadzającej badania

-wyjaśnienie celu badania respondentom

-zachęta do wypełnienia ankiety, oraz udzielenie prawdziwych(lub najbardziej

zbliżonych) i wyczerpujących odpowiedzi

-pytania rekrutacyjne (nieobowiązkowe), pomagające na dobranie właściwej grupy

badanej, populacji

Kolejnym elementem ankiety powinna być część merytoryczna zawierająca pytania

wprowadzające, filtrujące, otwarte i zamknięte. Pytania otwarte (wolne) dają

osobom badanym całkowitą dowolność wypowiedzi. Pytania zamknięte zawierają

gotowe odpowiedzi, wyczerpujące wszystkie możliwości i odpowiednio

przemyślane przez osobę przeprowadzającą badania. Respondent powinien

29

dokonać jedynie wyboru najprawdziwszej lub najbardziej zbliżonej prawdzie

odpowiedzi. W pytaniach zamkniętych możemy wybrać także pytania alternatywne,

które zawierają tylko odpowiedź „tak lub nie”. Innym przykładem pytań zamkniętych

są pytania wkluczające. Wymagają one od osoby badanej, aby wybrała kilka

odpowiedzi, zgodnie z poleceniem ankietera np. dwie lub trzy.

Możemy także zastosować pytania filtrujące i kontrolne, dzięki którym można

potwierdzić czy odpowiedzi są udzielane prawidłowo przez respondenta, oraz są

prawdziwe, oraz czy grupa respondentów do badania została odpowiednio

dobrana.

Ostatnim elementem ankiety jest metryczka respondenta. W konstruowaniu ankiet

należy wziąć pod uwagę takie rzeczy jak: pytania sugerujące, pytania wzajemnie

sprzeczne i fałszywe założenia, które niejednokrotnie powodują najczęstsze błędy

w badaniach ankietowych, a także powodują sfałszowanie wyników i

bezsensowność przeprowadzonych badań.

W swojej pracy badawczej wykorzystałam ankietę, jako narzędzie do

przeprowadzenia badań będących założeniem pracy licencjackiej. Jej wyniki i

analiza zostaną szczegółowo przedstawione w kolejnym rozdziale.

30

5.ANALIZA ANKIETY

Badaniem objęto 30 osób w różnym wieku, które przeszły udar mózgu, oraz w

grupie kontrolnej ludzi młodych, które nie miały kontaktu z osobami chorymi na udar

mózgu i same nie zachorowały nigdy wcześniej. Jeśli chodzi o grupę docelową, to

osoby, które przeszły zachorowanie na udar mózgu, były osobami, u których

zachorowanie wystąpiło w ostatnich trzech latach i były także hospitalizowane.

Z badań wynika, że respondenci, to głównie ludzie młodzi w przedziale wiekowym

pomiędzy 20-40 lat, co przedstawiono na wykresie poniżej.

Wykres.1. Wiek respondentów

Wykres.2. Płeć respondentów

Wiek respondentów

34%

33%

22%

0%11%

20-30

31-40

41-50

51-60

60 i więcej

kobiety i mężczyźni uczestniczący w badaniu

67%

33%

kobiety

mężczźni

31

Znaczną część osób uczestniczących w badaniu stanowiły kobiety-67% osób

badanych, co przedstawiono na wykresie poniżej.

Ze względu na miejsce zamieszkania największa ilość osób badanych pochodziła

z miejscowości małych do 50 tyś. mieszkańców, badania były przeprowadzone na

takim terenie.

Wykres.3. Podział respondentów ze względu na miejsce zamieszkania

Poziom wykształcenia u osób badanych przedstawia się następująco.

Wykres.4. Wykształcenie respondentów

Miejsce zamieszkania

44%

56%

0%

powżej 50 tyś.

do 50 tyś.

wieś

wykształcenie

22%

45%

33%

0%

zawodowe

śednie

wyższe

bez wykształcenia

32

Status społeczny osób badanych przedstawia wykres poniżej. Część osób

badanych zatrudniona była na umowę o pracę, jako osoby niepełnosprawne, a

część zadeklarowała, że pracuje, ale nielegalnie. Dlatego wykres przedstawia dużą

ilość osób w grupie pracujących.

Wykres.5. Status społeczny osób badanych

Ze względu na trudności w dobraniu próby badawczej, badania przeprowadzono w

grupie kontrolnej, co przedstawia następujący wykres.

Wykres.6. Zachorowanie na udar mózgu w ostatnich trzech latach poprzedzających badanie

Status społeczny

22%

67%

11%

bezrobotny

os.pracująca

emeryt/rencista

Zachorowane w ostatnich trzech latach

47%

53%

tak

nie

33

Wykres.7. Źródło pierwszego zetknięcia się z pojęciem udaru mózgu

Z ankiety wynika, że osoby badane po raz pierwszy spotkały się z pojęciem udaru

mózgu z opowiadań znajomych, część osób badanych nie słyszała o nim w ogóle,

znaczna część dowiedziała się pierwszy raz o tej chorobie z telewizji.

Wykres.8. Czy respondenci wiedzieli jaka była przyczyna wystąpienia zachorowania na udar mózgu.

Większość respondentów nie wiedziała jakie są przyczyny udaru mózgu i dlaczego

zachorowali-67% osób badanych.

Źródło pierwszego kontaktu z pojęciem udaru

mózgu

45%

0%0%

44%

0% 11% telewizja

internet

radio

znajomi

gab. Lekarski

nie spotkałem się

Czy respondenci wiedzieli jaka była przyczna

udaru mózgu u nich samych

33%

67%

tak

nie

34

Wykres.9. Trzy najczęściej wybierane przez respondentów przyczyny udaru mózgu

Jako trzy najczęściej wybierane przyczyny udaru mózgu osoby badane wybrały

nadciśnienie tętnicze-15%, alkoholizm-15% i miażdżyca oraz stres po 11%. Z

ankiety wynika także, że część osób myliła udar mózgu z udarem słonecznym i

dość duża ilość osób wybrała odpowiedź długotrwałe przebywanie na słońcu-11%.

Wykres.10. Choroby układu krążenia i przypadki udarów mózgu u członków rodziny pacjenta

Trzy najczęściej wybierane przez respondentów

przyczyny udaru mózgu

15%

15%

11%7%15%

11%

4%4%0%

11%7%

nadciśnienie tetn.

zła dieta

stress

palenie tyt.

alkoholizm

miażdżyca

cukrzca

otyłość

osiadły tryb życia

słońce

czynniki genet

Choroby układu krążenia i udary mózgu

występujące w rodzinie pacjenta

67%

33%

tak

nie

35

67% ankietowanych odpowiedziało, że występowały u nich przypadki zachorowań

w rodzinie na choroby układu krążenia oraz udary.

Wykres.11. Ryzyko udaru mózgu ze względu na wiek

Zdecydowana większość ankietowanych 89% zadeklarowała, że ryzyko udaru

mózgu rośnie wraz z wiekiem. 11% odpowiedziało, że u ludzi młodych istnieje

ryzyko udaru mózgu, ponieważ były to właśnie osoby młodsze, u których wystąpił

udar mózgu w okresie ostatnich 3 lat.

Wykres.12. Czy udar mózgu jest to stan nagłego zagrożenia życia

Ryzyka udaru mózgu

0% 11%

89%

0%o.starsze

o.młode

ryzyko rośnie z wiekiem

ryzyko maleje z wiekiem

Czy udar mózgu to stan nagłego zagrożenia

życia

78%

0%

22%

tak

nie

nie wiem

36

Znaczna część badanych-78% uważała, że udar mózgu, to ryzyko nagłego

zagrożenia życia, natomiast 22% odpowiedziało, że nie wie czy udar mózgu

stanowi nagłe zagrożenie dla życia człowieka.

Wykres.13. Czy człowiek z udarem mózgu powinien zostać niezwłocznie hospitalizowany

Pomimo, że spora część osób odpowiedziała, że nie wie czy udar mózgu stanowi

nagłe zagrożenie dla życia człowieka, to jednak 100% badanych odpowiedziało, że

człowiek z podejrzeniem udaru mózgu powinien być niezwłocznie hospitalizowany.

Wykres.14. Objawy świadczące o udarze mózgu, odpowiedzi-3 najczęściej wybierane przyczyny

Czy człowiek z udarem mózgu powinien być

niezwłocznie hospitalizowany

100%

0%0%

tak

nie

nie wiem

Objawy świadczące o udarze mózgu

24%

20%

10%17%

0%3%

17%

3%0%0%0%3%0%3%

utrata przytomnosci

ból głowy

niedowład

zaburz. Mowy, słuchu,

wzroku

zaburz.czucia

zaburz.równowagi

nudności, wmioty

zanik pamięci

tachykardia

37

Najwięcej, aż 24% uważało, że najczęstszym objawem udaru mózgu jest utrata

przytomności, zaraz po tym ankietowani uważali, że są to bóle głowy, 20% tak

odpowiedziało, oraz kolejne 17% uważało, że są to zaburzenia mowy, słuchu i

wzroku.

Wykres.15. Jak respondenci postąpiliby w przypadku podejrzenia udaru mózgu u siebie

Największa ilość osób odpowiedziała, że w przypadku udaru mózgu wezwaliby karetkę

pogotowia-89%, 11% badanych udałoby się do lekarza rodzinnego, nikt nie czekałby aż

objawy same ustąpią i nikt nie uważał, że po krótkiej drzemce objawy udaru zanikną.

Świadczy to o tym, że większość osób boi się udaru mózgu i zgłosiłaby się na pomoc

doraźną lub do lekarza rodzinnego.

Wykres.16. Czy społeczeństwo powinno być informowane o udarach mózgu

Co by zrobił człowiek w przypadku podejrzenia

udaru mózgu u siebie

89%

11% 0%0%karetka pogotowia

lekarz rodzinny

drzemka

objawy ustąpią

następnego dnia

Czy warto jest o udarze informować

społeczeństwo

44%

0%

56%

tak

nie

jak najbardziej

38

Jak widać na powyższym wykresie, wszyscy badani odpowiedzieli na pytanie czy

warto jest informować społeczeństwo o udarze mózgu tak-44% lub jak najbardziej-

56%. Z tego wynika, że zainteresowanie wiedzą na temat udarów mózgu i chorób

układu krążenia jest dość duże.

Wykres.17. Czy informacja o udaru mózgu może znacznie podnieść świadomość społeczeństwa w tym zakresie

100% badanych odpowiedziało, że informowanie społeczeństwa na temat udarów

mózgu może znacznie podnieść jego świadomość.

Wykres.18. Czy profilaktyka może przynieść korzyści w zapobieganiu zachorowaniom na udaru mózgu

Czy informowanie społeczeństwa o udarze

mózgu może znacznie podnieść jego

świadomość

100%

0%

tak

nie

Czy profilaktyka może prznieść duże korzyści w

zapobieganiu uradowi mózgu

99%

0%1%

tak

nie

nie wiem

39

99% uważało, że profilaktyka może przynieść znaczące korzyści w zapobieganiu

udarom mózgu, a tylko 1% odpowiedziało, że nie wie.

Wykres.19. Jakie sposoby informowania społeczeństwa są najbardziej skuteczne

38% uważało, że najbardziej przemawia do nich kampania w mediach, jako

najlepszy sposób informowania społeczeństwa, duża ilość osób-31%

odpowiedziała, że najlepszym sposobem jest informacja od lekarza rodzinnego,

spora część badanych 23% odpowiedziała, że profilaktyka i badania przesiewowe

określonych grup ludności.

Wykres.20. Dostęp do rehabilitacji w miejscowościach zamieszkania przez respondentów

Jakie sposoby informowania społeczeństwa są

najlepsze

38%

8%31%

23%0%

kampania w mediach

ulotki i plakaty

informacja lek.

Rodzinnego

profilaktyka i

bad.przesiewowe

nie wiem

Dostęp do rehabilitacji

45%

11%

44% utrudniony

znacznie utrudniony

nie ma problemów

40

Mieszkańcy mniejszych miejscowości odpowiadali na pytanie o dostępie do

rehabilitacji, że dostęp do niej jest znacznie utrudniony 11%, 45% odpowiedziało, że

mieli utrudniony dostęp, natomiast 44% odpowiedziało, że nie było problemów w

dostępie do rehabilitacji.

Wykres.21. Sposoby dostępu do rehabilitacji znane przez respondentów

Najwięcej osób wykazało się znajomością rehabilitacji w szpitalu-38%. Kolejne

28% odpowiedziało, że zna rehabilitację w ośrodku. Po 17% badanych

odpowiedziało, że zna rehabilitację w domu i przy pomocy bliskich oraz

rehabilitacje indywidualną.

Jakie znasz sposoby rehabilitacji

38%

28%

17%

17%

rehabilitacja w szpit.

rehab.w ośrodku

rehab.w domu

rehab. Indywidualna lub

przy pomocy bliskich

41

6.DYSKUSJE I WNIOSKI

6.1. DYSKUSJE

Udar mózgu można obecnie uznać za chorobę społeczną. Co roku odnotowuje się

około 70 tysięcy przypadków zachorowań na udar mózgu. W ciągu miesiąca od

zachorowania umiera około 30% pacjentów z rozpoznanym udarem mózgu.

Choroba ta jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności u ludzi po 40-tym roku

życia. Przypadki zachorowań można zaobserwować już u ludzi młodych, poniżej

czterdziestego roku życia. Występowanie u.m. u ludzi młodych wiąże się raczej z

nadużywaniem leków, narkotyków, szybkiego i nieodpowiedniego trybu życia, a

także długotrwałego stresu i napięcia nerwowego. Wiele przypadków zachorowań

ma swój początek w nieleczonych chorobach serca i układu nerwowego [15,16,

22]. Badania wykazały, że u respondentów występowały przypadki zachorowań na

choroby układu krążenia- 67% tak odpowiedziało.

Większość badań przeprowadzonych w Polsce i na całym świecie potwierdza tezę,

że udar mózgu powinien zostać jak najszybciej rozpoznany i zdiagnozowany.

Jedynie szybkie podjęcie działania i hospitalizowanie pacjenta daje bardzo duże

szanse na wyleczenie, złagodzenie skutków udaru i w wielu przypadkach

zapobieganie zgonom [5, 21, 22].

W przeprowadzonych na podstawie ankiety badaniach, wyszło mi, że nie wszyscy

ankietowani wiedzieli, jakie są właściwie objawy i przyczyny udaru, jednak dość

duża liczba, bo aż 89% odpowiedziała, że w przypadku podejrzenia udaru

wezwaliby karetkę pogotowia lub zgłosiliby się na pomoc doraźną. W związku z

zagrożeniami, jakie niesie ryzyko udaru mózgu, chory powinien być niezwłocznie

hospitalizowany [11], a szybkie rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia

pozwala na ograniczenie negatywnych skutków choroby, co może decydować o

życiu pacjenta i zminimalizowaniu powikłań poudarowych [22]. Pogorszenie stanu

klinicznego pacjenta i możliwość ewolucji ogniska udarowego jest zawsze trudna

do przewidzenia, podobnie jak szybkie rozpoznanie udaru [5,6].

Nawiązując do celu pracy, jakim było badanie poziomu wiedzy społeczeństwa ludzi

młodych na temat udarów, można stwierdzić, że społeczeństwo nie jest dobrze

poinformowane na temat objawów udaru mózgu, duża ilość badanych myliła

42

pojęcie udaru mózgu z udarem słonecznym. Dlatego też bardzo istotnym

czynnikiem jest informacja społeczeństwa o udarach mózgu, zagrożeniach i

profilaktyce [22]. W badaniach wyszło mi, że informacja, która trafia do

społeczeństwa ma największy wpływ za pomocą mediów- 38% tak odpowiedziało,

31% badanych chciałoby taką informację uzyskać od lekarza rodzinnego, 23%

badanych to profilaktyka i badania przesiewowe określonych grup ludności,

natomiast tylko 8% nie miało zdania na ten temat.

Duża ilość osób 45% miała utrudniony dostęp do rehabilitacji w ośrodkach, a 11%

miało dostęp znacznie utrudniony. Z tego wynika, że jeśli odnotowujemy coraz

więcej przypadków zachorowań na udar mózgu, to zapotrzebowanie na

rehabilitację osób po udarach jest także znacznie podwyższone. O konieczności

rozbudowy bazy rehabilitacyjnej dla chorych po udarach mózgu [24] świadczą

także przeprowadzane badania na temat profilaktyki wtórnej i rehabilitacji

pacjentów po udarach mózgu. Rehabilitacja pacjentów to jedyna szansa na powrót

do zdrowia oraz uniknięcia kalectwa i niepełnosprawności. Odpowiednio podjęta

rehabilitacja i ułatwienie dostępu do niej osobom w okresie poudarowym umożliwia

pacjentom powrót do samodzielności i niezależności od innych osób. Ponadto

wiele osób ma szansę na czerpanie satysfakcji z życia, powrót do czynności

zawodowych lub przekwalifikowanie się, o ile ich stan zdrowia na to pozwala.

Dzisiaj bardzo wiele osób zatrudnia osoby niepełnosprawne, gdzie mogą one

czerpać satysfakcję z życia, dzięki byciu aktywnym zawodowo i wykonywaniu

lekkich prac.

Szczególnie duże znaczenie ma to u ludzi młodych, gdzie choroba powoduje

wycofanie się ze społeczeństwa i aktywności zawodowej. Osoby starsze to

zazwyczaj renciści i emeryci, jednak u ludzi młodych powinno się stosować

szczególną profilaktykę w szerokim zakresie, a także na rehabilitację zmierzającą

do zminimalizowania skutków udarów i pozwalającą na powrót do aktywności

zawodowej. Aktywność zawodowa, liczne kontakty z ludźmi zapobiegają wycofaniu

się ze społeczeństwa ludzi młodych po udarach, zapobiegają depresji i zmniejszają

ryzyko nawrotu choroby. Jak pokazują badania 67% respondentów było osobami

aktywnymi zawodowo i pracującymi, duża grupa, bo aż 54% stanowiła osoby ze

średnim wykształceniem i 33% z wyższym, a tylko niewielka grupa respondentów

miała wykształcenie zawodowe-22%. Ze względu na duże konsekwencje

43

społeczno-ekonomiczne [24], pacjenci nie powinni być izolowani w domach i należy

dążyć do tego, aby zmienić takie przeświadczenie w społeczeństwie.

Na pytanie czy warto jest informować społeczeństwo o udarze mózgu, respondenci

odpowiedzieli tak-44% i jak najbardziej- 56% badanych. 100% badanych

potwierdziło także, że warto jest informować społeczeństwo, co może znacznie

podnieść jego świadomość. Badania potwierdzają, iż zapotrzebowanie na

informację o chorobach układu krążenia, oraz zainteresowanie profilaktyką ludzi

młodych jest bardzo duże. Podobne stanowisko zajmuje fundacja ” Udar mózgu”

[22].

44

6.2. WNIOSKI

Z badań wynika, że poziom wiedzy społeczeństwa na temat udarów mózgu,

przyczyn ich występowania oraz profilaktyki jest niewystarczający. Brakuje

rzetelnych informacji od lekarza pierwszego kontaktu i pielęgniarki rodzinnej na

temat tej choroby. Respondenci nie tylko mieli utrudniony dostęp do rehabilitacji,

szczególnie osoby z mniejszych miejscowości poniżej 50 tyś. mieszkańców, a

także mieszkańcy wsi, ale także ich wiedza na temat profilaktyki udarów mózgu i

postępowaniu w przypadku wystąpienia udaru mózgu u siebie lub najbliższych

członków rodziny była niewielka. W związku tym powinno się ułatwić dostęp do

profilaktyki osobom pochodzącym ze wsi i małych miejscowości, propagować

badania przesiewowe i kontrolne. Akcje profilaktyczne przynoszą nieocenione

korzyści we wczesnym wykrywaniu chorób serca oraz układu krążenia, co wiąże

się z minimalizacją podwyższonego ryzyka wystąpienia udaru mózgu. Większość

osób badanych stwierdziła, że istnieje zapotrzebowanie na wiedzę o udarach

mózgu i sposobach ich zapobiegania oraz profilaktykę i chętnie taką informację

otrzymałaby nie tylko u lekarza rodzinnego, ale także w mediach oraz jako akcje

profilaktyczne połączone np. z badaniami przesiewowymi i innymi możliwościami

wykonania badań profilaktycznych.

Inwestycje w profilaktykę udarów mózgu, propagowanie zdrowego stylu życia,

konieczność badań kontrolnych np. ciśnienia i poziomu glukozy, może znacząco

obniżyć ilość zachorowań w społeczeństwie. Aktywny tryb życia i unikanie przyczyn

udarów, może złagodzić powikłania udaru mózgu, a czasem zapobiegać w dużym

stopniu wystąpieniu zachorowania lub kolejnym zachorowaniom. Badania

pokazały, że większa część osób badanych była osobami pracującymi i aktywnymi

zawodowo, w związku z tym szczególnie ważna jest tutaj informacja o

zapobieganiu chorobom, profilaktyce, sposobom postępowania w przypadku

nagłego zachorowania. Ułatwienie dostępu do rehabilitacji, szczególnie

mieszkańcom małych miejscowości pomoże uniknąć chorym wycofania się ze

społeczeństwa oraz uniezależnić się od osób trzecich, a także złagodzić powikłania

występujące po udarach mózgu.

Istotnym czynnikiem jest także potrzeba dalszych badań w kierunku oceny chorych

po przebytym udarze mózgu w opiece długoterminowej. Obserwacje takie

45

pozwoliłyby na ocenę skuteczności profilaktyki wtórnej u chorych po przebytych już

udarach mózgu.

46

7.1.STRESZCZENIE

Wstęp i cel pracy: Udar mózgu, jako choroba społeczna jest najczęstszym powikłaniem

chorób układu krążenia oraz nieleczonych chorób serca. W pierwszej części zostały

opisane objawy, czynniki, rodzaje udaru mózgu. Dalej zostały opisane rodzaje

postępowania w przypadku wystąpienia udaru mózgu, metody leczenia, zagrożenia

wynikające z choroby, oraz powikłania. W dalszej części pracy przedstawiono

rehabilitację po udarach mózgu z uwzględnieniem funkcji pielęgniarki na oddziale

neurologicznym oraz profilaktyką udarów mózgu.

Celem pracy było przeprowadzenie badania świadomości ludzi młodych o wiedzy na

temat zapobiegania udarom mózgu, postepowaniu w przypadku wystąpienia udaru

oraz szeroko pojętej profilaktyki. Bardzo istotnym czynnikiem badania było także

poznanie, w jaki sposób informacja dociera do społeczeństwa i jakie sposoby

przekazywania tej informacji będą najbardziej skuteczne, szczególnie u ludzi młodych,

którzy nie mieli styczności z chorymi po przebytych udarach mózgu i nie wiedzą, jakie

powikłania oraz zagrożenia mogą występować z powodu tych chorób.

Materiał i metody: Badaniem zostało objętych 30 osób, u których rozpoznano udar

mózgu w ostatnich trzech latach, oraz 30 osób w grupie kontrolnej, ludzi młodych,

którzy do tej pory nie mieli żadnej styczności z pojęciem udaru mózgu ani chorobą.

Badaniem objęto pacjentów przebywających na oddziale neurologicznym z

pododdziałem udarowym oraz oddziale rehabilitacji pourazowej i neurologicznej w

jednym z lubuskich szpitali. Grupę kontrolna została wybrana ze środowiska poza

szpitalnego.

Wyniki: Badania pokazały, że większość respondentów pierwszy raz spotkała się z

pojęciem udaru mózgu z relacji znajomych-aż 45% tak odpowiedziało, natomiast 44%

z telewizji. Niewielka grupa 12% otrzymała taka informacje od lekarza pierwszego

kontaktu. Większa część badanych zaznaczyła, że nie wie, jakie są przyczyny udaru,

jednak dość duża grupa określiła udar mózgu jak ryzyko zagrożenia życia, i zgłosiłoby

się do oddziału pomocy doraźnej, pogotowia-89% tak odpowiedziało. Z kolejnych

badań wynika, że respondenci mieli w dużym stopniu utrudniony dostęp do rehabilitacji

lub znacznie utrudniony.

47

Wnioski: Badania potwierdziły, że wiedza społeczeństwa na temat udarów mózgu, a

szczególnie ludzi młodych jest niewystarczająca i występuje dość duże

zainteresowanie tematyką profilaktyki tych chorób w społeczeństwie. Na podstawie

badań możemy także ustalić metody i sposoby skutecznej informacji społeczeństwa o

udarach mózgu i profilaktyce.

Słowa kluczowe: udar mózgu, profilaktyka i leczenie w udarach mózgu, rehabilitacja

pacjentów po udarach mózgowych.

48

8.BIBLIOGRAFIA:

1. Wikipedia-licencja GNU free na korzystanie z tekstów i materiałów, oraz plików

źródłowych

2. Adamczyk K. „Pielęgniarstwo neurologiczne” wyd. Czelej, Lublin 2000r.

3. Szczudlik A., Członkowska A., Kwieciński H. „Udar mózgu” wyd. Uniwersytet

Jagieloński, Kraków 2007

4. Jaracz K., Kozubski W. „Pielęgniarstwo neurologiczne”, Podręcznik dla studiów

medycznych PZWL Warszawa 2008

5. Kózka M., Płaszewska-Żywko L. „Modele opieki pielęgniarskiej nad chorym dorosłym”,

PZWL, Warszawa 2010

6. Rosińczuk-Tonderys J., Uchmanowicz I. „Choroby przewlekłe- aspekty pielęgnacyjne,

rehabilitacyjne, terapeutyczne”, MedPharm, Wrocław 2011

7. Adamczyk K. „Pielęgnowanie chorych po udarach mózgowych”, wyd. Czelej, Lublin

2003

8. Cieślar Korfel „Usprawnianie po udarach mózgu” wyd. Elipsa-Jaim Kraków 2007r.

9. Członkowscy A. A. „Leczenie w neurologii, kompendium” wyd. PZWL 2005r.

10. Kozłowska D., Wojciechowska M. „Realizowanie zadań funkcji rehabilitacyjnej przez

pielęgniarki w opinii pacjentów niepełnosprawnych ruchowo” Zakład Teorii

Pielęgniarstwa WSHE 2007r.

11. Krzyszkowska R. ”Udar mózgu nie może czekać” Przewodnik katolicki 19/2009

12. Kwolek R. „Rehabilitacja medyczna” wyd. Urban&Partner Wrocław 2013

13. Laider P. „Rehabilitacje po udarze mózgu” wyd. PZWL, Warszawa 2014, wyd.2,

poprawione

14. Ripley M. „Przeżyć udar” wyd. Edit Sp. Z.o.o. 2006r.

15. Rożnowska K. „Udar Mózgu” wyd. PZWL 2006r.

16. Siebert J., Nyka W. ”Udar Mózgu”, Postępowanie diagnostyczne i terapia w ostrym

okresie udaru wyd. Via Medica Gdańsk 2007r.

17. J. Gajkowska „Neurologia kliniczna, podręcznik dla studentów i lekarzy medycyny” wyd.

Via medica Gdańsk 2005

49

18. Turner B, A. Bahra, K. Cikurel ”Neurologia” wyd. Elsevier Wrocław 2006r

19. Lehman-Horn F. „Neurologia diagnostyczna i leczenie (ang. Neurologic Therapie) ”,

wyd. Urban & Fisher Verlag, Munhen 2004

20. Farmakologia chorób układu nerwowego ze szczególnym uwzględnieniem udaru

mózgu, Warszawa 2014

21. Brola W., Fudala M., Przybylski W., Czernicki J. „Profilaktyka późnych powikłań udaru

mózgu”, Praca zbiorowa, studia medyczne 2008, Oddział neurologii z pododdziałem

udarowym, Końskie

22. Nyka W., Jankowska B. „Zasady wczesnej rehabilitacji chorych z udarem

niedokrwiennym mózgu”, Katedra rehabilitacji Akademii Medycznej w Gdańsku, Via

Medica, Gdańsk 2009

23. Fundacja udar mózgu, Łódź http://www.fum.info.pl/, stan na dzień 07.07.2014

24. Brola W., Fudala M., Przybylski W., Czernicki J. „Secondary prevention of stroke- a five

years follow-up”, Praca zbiorowa Studia Medyczne 2008, Oddział neurologii z

pododdziałem udarowym, Końskie

50

9.ANEKS:

Załącznik 1. Spis wykresów i zdjęć:

Wykres.1. Wiek respondentów

Wykres.2. Płeć respondentów

Wykres.3. Podział respondentów ze względu na miejsce zamieszkania

Wykres.4. Wykształcenie respondentów

Wykres.5. Status społeczny osób badanych

Wykres.6. Zachorowanie na udar mózgu w ostatnich trzech latach poprzedzających badanie

Wykres.7. Źródło pierwszego zetknięcia się z pojęciem udaru mózgu

Wykres.8. Czy respondenci wiedzieli, jaka była przyczyna wystąpienia zachorowania na udar

mózgu

Wykres.9. Trzy najczęściej wybierane przez respondentów przyczyny udaru mózgu

Wykres.10. Choroby układu krążenia i przypadki udarów mózgu u członków rodziny pacjenta

Wykres.11. Ryzyko udaru mózgu ze względu na wiek

Wykres.12. Czy udar mózgu jest to stan nagłego zagrożenia życia

Wykres.13. Czy człowiek z udarem mózgu powinien zostać niezwłocznie hospitalizowany

Wykres.14. Objawy świadczące o udarze mózgu, odpowiedzi-3 najczęściej wybierane przyczyny

Wykres.15. Jak respondenci postąpiliby w przypadku podejrzenia udaru mózgu u siebie

Wykres.16. Czy społeczeństwo powinno być informowane o udarach mózgu

Wykres.17. Czy informacja o udaru mózgu może znacznie podnieść świadomość społeczeństwa w

tym zakresie

Wykres.18. Czy profilaktyka może przynieść korzyści w zapobieganiu zachorowaniu na udaru

mózgu

Wykres.19. Jakie sposoby informowania społeczeństwa są najbardziej skuteczne

Wykres.20. Dostęp do rehabilitacji w miejscowościach zamieszkania przez respondentów

Wykres.21. Sposoby dostępu do rehabilitacji znane przez respondentów

Rysunek1. Udar mózgu niedokrwienny z opisem-źródło Wikipedia

51

Załącznik 2. Ankieta.

Nazywam się Monika Świątek. Jestem studentką AHE w Łodzi na wydziale pielęgniarstwa i

zbieram materiał badawczy do pracy licencjackiej. Materiał dotyczy wiedzy pacjentów na temat

udarów mózgu, którzy chorowali na udar mózgu w ostatnich trzech latach. Wyniki ankiety

zostaną przedstawione w mojej pracy badawczej.

Przy wybranej odpowiedzi proszę postawić krzyżyk.

1. Czy w ostatnich trzech latach chorował Pan/Pani na udar mózgu?

o tak

o nie

2. Gdzie spotkał się Pan/Pani pierwszy raz z pojęciem udaru mózgu?

o w telewizji

o w Internecie

o w radiu

o usłyszałem od znajomych

o w gabinecie lekarskim

o nie spotkałem/am się z tym pojęciem nigdy wcześniej

3.Czy wie Pan/Pani, jakie są czynniki ryzyka udaru mózgu?

o tak

o nie

4.Czy potrafi Pan/Pani określić objawy udaru mózgu?

o tak

o nie

o nie wiem

5.Czy wie Pan/Pani, jaka była przyczyna powstania udaru mózgu u Pana/Pani?

o tak

o nie

6.Jak sadzi Pan/Pani, które z wymienionych przyczyn ma największy wpływ na ryzyko udaru

mózgu(wybierz trzy twoim zdaniem największe przyczyny?

o nadciśnienie tętnicze i choroby układu krążenia

o nieodpowiednia dieta i zły tryb życia

52

o stres

o palenie tytoniu

o alkoholizm

o miażdżyca

o cukrzyca

o otyłość

o osiadły tryb życia

o długotrwałe przebywanie na słońcu

o czynniki genetyczne

7.Czy ktoś z Pana/Pani rodziny chorował na udar mózgu lub choroby układu krążenia?

o tak

o nie

8.Kto Pana/Pani zdaniem choruje najczęściej na udar mózgu?

o osoby starsze

o osoby młode

o ryzyko udaru mózgu rośnie wraz z wiekiem

o ryzyko udaru mózgu maleje wraz z wiekiem

9.Czy według Pana/Pani udar mózgu to stan nagłego zagrożenia życia?

o tak

o nie

o nie wiem

10.Czy uważa Pan/Pani, ze pacjent z udarem mózgu powinien być niezwłocznie przewieziony

do szpitala?

o tak

o nie

o nie wiem

11.Jak sadzi Pan/Pani, które z wymienionych objawów mogą świadczyć o wystąpieniu udaru?

o utrata przytomności

o silny ból głowy

o niedowład

o zaburzenia mowy, słuch lub wzroku

o zaburzenia czucia

o zaburzenia równowagi

53

o nudności i wymioty

o zanik pamięci

o tachykardia

o nadciśnienie tętnicze

o dreszcze

o wysoka gorączka

o wysypka i zaczerwienie skory

o zaburzenia świadomości

12.Jeśli podejrzewa Pan/Pani udar mózgu to w pierwszej kolejności:

o wezwie Pan/Pani karetkę pogotowia

o uda się do swojego lekarza rodzinnego następnego dnia

o odpocznie ucinając sobie krótką drzemkę i kiedy objawy nie mina wezwie karetkę

pogotowia

o poczekam do następnego dnia z nadzieja, ze objawy same ustąpią

13. Czy według Pana/Pani warto jest informować o udarze mózgu społeczeństwo?

o tak

o nie

o jak najbardziej jestem za tym

14.Czy sadzi Pan/Pani ze informowanie społeczeństwa o udarze mózgu może znacznie

podnieść jego świadomość?

o tak

o nie

o jak najbardziej

15.Czy uważa Pan/Pani ze profilaktyka może przynieść duże korzyści w zapobieganiu udarowi

mózgu?

o tak

o nie

o nie wiem

16. Jak sądzi Pan/Pani, jakie sposoby informowania społeczeństwa o udarach mózgu są

najlepsze?

o kampania społeczna w mediach(prasa, telewizja, radio)

o ulotki reklamowe i plakaty na ulicach

o rzetelna informacja u lekarza rodzinnego

54

o profilaktyka i badania przesiewowe określonych grup ludzi

o nie wiem

17.Czy sądzi Pan/Pani ze badania przesiewowe określonych grup ludzi może mieć znaczący

wpływ na zapobieganie udarom mózgu?

o tak

o nie

o nie wiem

18.Czy uważa Pan/Pani ze rehabilitacja ma znaczący wpływ na poprawę jakości życia osób

po udarach?

o tak

o nie

o nie wiem

19.Jakie zna Pan/Pani sposoby rehabilitacji?

o rehabilitacja w szpitalu przyłóżkowa

o rehabilitacja w ośrodku

o rehabilitacja w domu

o rehabilitacja indywidualna lub przy pomocy osoby bliskiej

20.Jaki Pana/Pani zdaniem jest w Polsce dostęp do rehabilitacji pacjentów po udarach?

o utrudniony

o znacznie utrudniony

o nie miałem z tym żadnych problemów

21.Czy w Pana/Pani miejscowości istnieje ośrodek rehabilitacyjny?

o tak

o nie

o nie wiem

Dane osoby wypełniającej ankietę

Płeć:

o k

o m

55

Wiek:

o 20-30 lat

o 31-40 lat

o 41-50 lat

o 51-60 lat

o 60 i więcej

Miejscowość zamieszkania:

o miasto powyżej 50000 mieszkańców

o miasto do 50000 mieszkańców

o wieś

Wykształcenie:

o zawodowe

o średnie

o wyższe

o bez wykształcenia

Status społeczny:

o bezrobotny

o osoba pracująca

o emeryt/rencista

Dziękuję za rzetelne wypełnienie ankiety.

Monika Świątek