Strepa (Strzemię) Jakub (ok. 1340 – ok. 1409), franciszkanin, arcybiskup halicki

318 STREM ZYGMUNT - STREPA JAKUB

Strepa (Strzemiň) Jakub (ok. 1340-ok. 1409), franciszkanin, arcybiskup halicki, błogosławiony.

We współczesnych mu źródłach występował tyl­ko pod imieniem; przydomek Strepa lub Strzemiň dodano mu w tradycji nowożytnej . Przebieg karie­ry kościelnej oraz analiza antropologiczna szcząt­ków S-y wskazują, że ur. ok. r. 1340. Jego narodo­wość nie jest znana. Jan Długosz w tzw. autografie swych Roczników, pod r. 1375, obok informacji o utworzeniu w Haliczu metropolii łacińskiej, do­pisał własnoręcznie, że na stolicę arcybiskupią po­wołano wówczas Polaka Jakuba, a na biskupstwo przemyskie Niemca Eryka. W rzeczywistości arcy­biskupem został wówczas Maciej, być może Polak, a na pewno kanonik w węgierskim Eger. W epoce nowożytnej przekaz Długosza odnoszono do S-y, mimo iż wiedziano, że arcybiskupem został dopie­ro w r. 1392. Kanonik lwowski Tomasz Pirawski, kreśląc w swym opisie archidiecezji z r. 1615 syl­wetki jej metropolitów, nic nie napisał o pochodze­niu S-y. Po raz pierwszy informacja o h. Strzemiň (łac. Strepa) pojawiła siň w jego epitafium z r. 1626; jako pierwszy upowszechnił ją dwa lata później kanonik lwowski i historyk Jakub Skrobiszewski. W 2. poł . XVIII w. panowało przekonanie o pocho­dzeniu S-y z gałęzi rodu Strzemieniów z woj. kra­kowskiego lub - rzadziej - z Wielkopolski, jak­kolwiek już ówcześni biografowie poddawali kry­tyce pogląd o herbie S-y, a niektórzy zastępowali go własnymi spekulacjami heraldycznymi (B. Kň-dzierski). O trwałym powiązaniu przydomka odher­bowego z osobą S-y zadecydowała monografia Wła­dysława Abrahama z r. 1908, choć jej autor nie po­parł tej kwestii żadnymi wiarygodnymi źródłami. W bulli prekonizacyjnej papieża Bonifacego IX z 27 VI 1391 znanej obecnie z trzech przekazów: edycji źródłowej z r. 1734, odpisu w aktach procesu beatyfikacyjnego oraz sporządzonych w I. 1749-72 indeksów do registrów, S. występował jako Ja­kub «Ruchem de Wladonna>> (w indeksach: «de Wo­ladonna» ). Kasper Niesiecki uważał ten zapis za re­zultat pomyłki pisarza, jednakże uznano go za wia­rygodny w procesie beatyfikacyjnym pod koniec XVIII w. W 2. poł. XVIII w. dominikanin i histo­ryk Klemens Chodkiewicz twierdził, że S. nosił nazwisko niemieckie (np. Rucheman) i pochodził

ze Śląska lub Czech, z kolei Abraham w monogra­fii S-y zaproponował emendację zapisu bulli w for­mie «Rutheni de Wladomiria», czyli «(syn) Rusina z Włodzimierza», z zaznaczeniem, że przydomek «Rusin» wskazywał jedynie na położenie Włodzi­mierza w granicach Rusi oraz, że S. był pochodze­nia rycerskiego. W późniejszych pracach Abraham skłaniał siň już do uznania S-y za mieszczanina z przybranym herbem. W r. 1873 w dziele B. P. Gamsa „Series episcoporum Ecclesiae Catho­licae" S. został umieszczony jako «Iacobus de Stra­miecz», a wersję tň można spróbować odnieść do odnotowanej już w XIII w. wsi Stradomia (obecnie Stradomka) koło Bochni. Źródłem nazwy «Strado­mia» była rzeka o takiej samej nazwie, w XIII w. zwana także Stramicą. Wieś należała do ufundowa­nej przez Strzemieniów przed r. 1326 parafii w So­bolowie i w czasach S-y otoczona była dobrami tego rodu. Ponieważ w r. 1408 wśród dziedziców Stra­domii pojawiło siň imię Roch, mogące być imie­niem dziedzicznym, można wziąć pod uwagę rekon­strukcję zapisu bulli prekonizacyjnej w formie «Ro­chonis de Stradomia», czyli «(syn) Rocha ze Stra­domii».

Późna tradycja przypisywała S-ie studia w Rzy­mie i Asyżu po wstąpieniu do zakonu franciszka­nów, chociaż jest bardziej prawdopodobne, że uczył siň w studiach generalnych zakonu np. w Pradze lub Krakowie. Wbrew opiniom części badaczy bulla prekonizacyjna z r. 1391 nie może być miarodaj­nym źródłem informacji o wysokim wykształceniu S-y, gdyż jej zdania odnoszące siň do tej kwestii mają charakter czysto formularzowy. Abraham przy­puszczał, że S. był gwardianem klasztoru francisz­kanów oraz uczestnikiem zgromadzenia przełożo­nych małopolskich konwentów zakonu w Starym SŃczu w r. 1378. Między I. 1384 a 1390 pojawił siň S. w mandacie arcybp. halickiego Bernarda, który polecił wikariuszowi dominikanów Matemie oraz S-ie, jako gwardianowi klasztoru franciszkanów we Lwowie, zarządzić uwięzienie duchownych, którzy odmawialiby zakonom żebraczym prawa słuchania spowiedzi i udzielania sakramentów. Dn. 15 XI 1385, w refektarzu swego klasztoru S. wraz z wi­kariuszem dominikańskim oświadczył przed nota­riuszem, że wedle jego wiedzy arcybp Bernard, pro­wadząc spór z rajcami lwowskimi o dom, nie do­czekał wyroku króla Władysława Jagiełły, na sąd którego sam przystał, lecz uciekł nocą z miasta, pozostawiając je obłożone interdyktem. Dn. 16 XI 1386 przyłączył siň S. do złożonej przez rajców apelacji do papieża Urbana VI od niekorzystnego dla miasta wyroku legata papieskiego kard. Dymi­tra w tej sprawie. W r. 1388 jako gwardian docho­dził dwukrotnie przed radą miejską wierzytelności konwentu u jednego z mieszczan. Przed 7 IV 1391 generał franciszkanów obediencji rzymskiej Enri­co Alfieri mianował S-ň wikariuszem na obszar Rusi mendykanckiego Stow. Braci Pielgrzymujących dla

STREPA JAKUB 319

Chrystusa (peregrynantów), prowadzącego działal­ność misyjną. Również przed t.r. S. został z nomi­nacji papieskiej inkwizytorem ds. herezji z jurys­dykcją obejmującą Ruś CzerwonŃ, Wołyń, Pokucie i Mołdawię. Do jego działalności w tej roli odnosi­ła się bulla papieża Innocentego VII z r. 1406, wspo­minająca o wieloletnim apostołowaniu S-y po tych krajach z narażeniem życia, bez jałmużny i fundu­szy. Bullą prekonizacyjną z 27 VI 1391 papież Bo­nifacy IX powołał S-ň na arcybiskupstwo halickie, a 7 VII t.r. udzielił mu zgody na dokonanie konse­kracji w kraju i przez dowolnie wybranego bisku­pa. Wg Długosza ceremonii tej dopełnił w Tarno­wie bp. przemyski Maciej w niedzielę 28 X 1392. Ponieważ dzień 28 X wypadał t.r. w poniedziałek, a S. jako arcybiskup wystąpił we Lwowie już 27 II, czyli kilka miesięcy wcześniej, należy uznać że konsekracja nastąpiła być może w niedzielę 28 I. Wybór Tarnowa służył zapewne podkreśleniu bli­skich związków nowego arcybiskupa z właścicie­lem miasta, star. generalnym Rusi Janem z Tamo­wa, który zapewne promował S-ň na dworze kró­lewskim.

W chwili konsekracji S-y w archidiecezji istnia­ło przypuszczalnie tylko pięć kościołów parafial­nych poza Lwowem i Haliczem, a rolę katedry speł­niał któryś z odebranych prawosławnym kościołów Halicza. Nie było kapit. katedralnej; spośród bis­kupstw metropolii funkcjonowała tylko diec. prze­myska, a Cheğm i Włodzimierz pozostawały de fac­to biskupstwami tytularnymi. Sytuację kompliko­wały roszczenia biskupów lubuskich do jurysdyk­cji kościelnej na obszarze metropolii oraz odziedzi­czone przez S-ň po poprzedniku arcybp. Bernardzie konflikty z diec. przemyską o granice i z mieszcza­nami lwowskimi o dom. S. zaczął rządy od ułoże­nia stosunków ze Lwowem i 6 XI 1392 wyraził zgo­dň na pobieranie z gruntów miejskich dziesięciny pieniężnej w wysokości 6 gr od łana zamiast dzie­sięciny snopowej. Będący przedmiotem sporu dom w rynku S. odstąpił 5 VI 1395 gminie w zamian za drewniany dom koło cmentarza przy klasztorze Fran­ciszkanów, w którym już wcześniej mieszkał. Za­mianę tň 15 II 1403 potwierdził dodatkowo dwoma dokumentami dyktatu własnej i miejskiej kancela­rii. W r. 1399 zadbał o uposażenie szpitala Święte­go Ducha, potwierdzając na jego rzecz fundacje rycerską i mieszczańską, oraz nadając mu dziesię­cinę ze wsi Prusy; w bliżej nieznanym czasie utwo­rzył przy szpitalu fundusz na opiekę nad pielgrzy­mującymi do Jerozolimy i innych miejsc świętych.

Wspólnota interesów arcybiskupstwa i miasta ujawniła się najpełniej w powstałym ok. r. 1390 i trwającym przez ponad dwadzieścia lat konflikcie między Lwowem a proboszczem miejskiej parafii Janem zwanym Rusinem. W sporze tym S. opowie­dział się początkowo po stronie proboszcza, naka­zując usunąć mieszczan ze spornego, należącego do parafii, lecz zarządzanego przez mieszczan młyna.

Dn. 14 XII 1395 uznał jednak w obecności rajców bezprawność tamtej decyzji i poddał młyn zarządo­wi rady miejskiej. Papież Bonifacy IX przychyla­jąc się do supliki S-y, potwierdził 7 IV 1396, wbrew wyrokowi komisarza papieskiego archidiakona lu­belskiego Jana z lutego t.r., prawa miasta w tym za­kresie. Po kolejnej skardze proboszcza zapadł 17 IV 1399 niekorzystny dla Lwowa wyrok audytora pa­pieskiego Jakuba Steube, znoszącym.in. ogranicze­nia rady miasta wobec zapisów kobiet czynionych na rzecz parafii bez zgody mężów. W wyniku ape­lacji miasta Bonifacy IX przekazał S-ie do rozsą­dzenia spór (1 VII t.r.), który rozszerzył się także na inne kwestie: powoływanie nauczyciela szkoły parafialnej i zakrystianina, prawo miasta do wybo­ru domu dla proboszcza, prawa zwierzchnie parafii wobec szpitala miejskiego, wysokość i sposób opła­cania mesznego. Dn. 5 IX nakazał S. stronom sta­wić się na rozprawę w swojej siedzibie (we Lwo­wie lub Haliczu). Do rozstrzygnięcia sporu przez S-ň nie doszło, gdyż strony, zapewne za jego namo­wą, zdały się na sprawiedliwość monarszą. Król Władysław Jagiełło wydał wyrok w obecności S-y we Lwowie I X 1400, ustalając maksymalną wyso­kość mesznego na 2 gr z łana (proboszcz chciał otrzymywać meszne w naturze). Konflikt rychło odżył, gdyż Jan Rusin odmówił rajcom prawa pre­zenty na nowo ufundowaną altarię w kościele para­fialnym i z-ażądał pełnej kontroli nad datkami miesz­czan na jego rozbudowę. Powołani do rozstrzygnię­cia sporu sędziowie polubowni, m.in. S. i star. ruski Jan z Tamowa, wydali wyrok we Lwowie 7 IV 1404, orzekając o zachowaniu przez rajców prawa prezenty na altarię oraz przyznając im prawo do de­cydowania o przeznaczeniu 2/3 ofiar, złożonych na budowę kościoła. Proboszcz wbrew danemu słowu nie uznał postanowienia i zażądał prawa apelacji do papieża, a rozjemcy złożyli skargę do króla. Dn. 18 X 1405 w Gródku S. i dwaj inni duchowni przedstawili królowi w obecności zebranych tłumów treść swego orzeczenia, ale Jan Rusin zaprzeczył, jakoby wyrok o tej treści przyjął, i zażądał odesła­nia sprawy do sądu kościelnego. Władysław Jagieł­ło, dając wiarę S-ie, podtrzymał orzeczenie arbitrów i pod groźbą więzienia zmusił proboszcza do jego uznania. Jan Rusin kontynuował jednak procesy z miastem i 23 II 1406 rada złożyła w tej sprawie kolejną apelację do papieża Innocentego VII, a S. przyłączył się do niej 9 IV t.r. Król także wystoso­wał list (znany bez daty rocznej) do papieża, w któ­rym wskazywał na fatalny wpływ żądań probosz­cza na skuteczność akcji misyjnej prowadzonej przez Kościół halicki. W odpowiedzi na przyłącze­nie się S-y do apelacji, Jan Rusin oskarżył arcy­biskupa przed papieżem o pozbawienie go dostępu do sądu duchownego, celowe wprowadzenie króla w błąd co do jego kompetencji sądowniczych oraz udział w bezprawnej ordynacji Jagiełły w sprawie mesznego. Dn. 24 V 1407 papież Grzegorz XII po-

320 STREPA JAKUB

lecił rozwiązać spór bp. krakowskiemu Piotrowi Wyszowi, który 8 XI t.r. potwierdził prawa S-y do dziesięcin w dotychczasowej formie, a plebana do zarządzania dochodami ołtarzy w kościele parafial­nym, reszta wcześniejszych postanowień została utrzymana w mocy. S. prawdopodobnie nie uczest­niczył więcej w konflikcie, który zakończył się ugo­dą zawartą w r. 1412, już po jego śmierci.

Początki rządów S-y w metropolii halickiej wią­zały się ze sporem terytorialnym z diec. przemyską, który w r. 1397 oparł się o papieża Bonifacego IX. Dn. 24 IX 1398 we Lwowie, w obecności S-y, dzia­łający z mandatu papieskiego bp krakowski Piotr Wysz wydał wyrok w tej sprawie. Będące przed­miotem sporu Sambor, Tustań, Stryj i Drohobycz z okręgami zostały przysądzone diec. przemyskiej na podstawie praw nabytych przez nią jeszcze w czasach Kazimierza Wielkiego. S. od tego wyroku już nie apelował. W tym okresie zmuszony został do przejęcia bezpośredniej opieki nad diec. chełm­ską, ponieważ tamtejszy bp Stefan nie zarządzał swoim biskupstwem. S. zaczął sprawować bezpo­średnią jurysdykcję w diec. chełmskiej zapewne zaraz po konsekracji, gdyż już w r. 1394 uiszczali mu dziesięciny kmiecie z położonej tam włości szczebrzeskiej, własności podskarbiego Królestwa Dymitra z Goraja. Na prośbę podskarbiego stan ten S. usankcjonował aktem wydanym w Szczebrzeszy­nie 16 I 1398, inkorporując całą włość (powiat) do archidiec. halickiej i wyznaczając z jej jednej części dziesięcinę pieniężną dla katedry halickiej, a z drugiej dla miejscowego kościoła. Sytuacja taka utrzymała się co najmniej do r. 1399, gdy Dymitr zastrzegał jeszcze dziesięciny dla arcybiskupów halickich przy lokacji wsi Turobin. Decyzje admi­nistracyjno-terytorialne S-y uległy zapewne prze­kreśleniu, gdy bp Grzegorz z Bukowa osadzony i uposażony przez ks. lit. Witolda we Włodzimie­rzu ok. r. 1400 rozszerzył jednostronnie granice swej jurysdykcji na prawie całe biskupstwo chełmskie, a bp Stefan podjął w r. 1403 swe obowiązki. Gdy w r. 1406 bp Stefan ponownie zaprzestał pełnienia obowiązków, S. powtórnie objął rządy w Cheğmie jako administrator diecezji; poza upoważnieniem z 18 IX t.r. dla nieznanego z imienia biskupa do kon­sekracji kościoła w Gorzkowie szczegóły tego za­rządu nie są znane. Sytuacja w metropolii stała się jeszcze bardziej złożona, gdy nominację na biskup­stwo w leżącym nieopodal Włodzimierza Łucku otrzymał karmelita Swiętosław, wg dawnej litera­tury przedmiotu faworyt polskiego dworu. Tymcza­sem w znanym od niedawna liście (bez daty rocz­nej) do papieża Władysław Jagiełło pisał, że upo­sażenie i poszerzenie diec. włodzimierskiej doko­nało się za jego zgodą, a Swiętosław jest uzurpato­rem. Rola S-y w tym sporze jest trudna do ustale­nia. Sprawą dwóch biskupstw wołyńskich zajął się w r. 1409 sobór w Pizie, ale za życia S-y nie została ona rozwiŃzana. Omawiano ją z pewnością podczas pobytu Swiętosława oraz biskupów kamienieckie-

go Aleksandra i przemyskiego Macieja we Lwowie w czerwcu 1406, podczas odbywającego się zapew­ne pierwszego synodu metropolii halickiej. Obec­ność u boku S-y biskupa i proboszcza kamieniec­kich świadczy, że diecezja w Kamieńcu Podolskim była już wówczas podporządkowana metropolii ha­lickiej.

S. zlecił duszpasterstwo zakonom żebrzącym, a w sporze kleru diecezjalnego z dominikanami i franciszkanami o prawo udzielania sakramentów stał po stronie zakonników. O wcześniejszych dzia­łaniach S-y w tej kwestii wspomina bulla papieska z 6 I 1399, nakazująca mendykanckiemu Stow. Braci Pielgrzymujących przedstawiać S-ie lub bp. prze­myskiemu Maciejowi swoich członków, uprawnio­nych do spowiadania. Bullą z 3 VII 1406 papież In­nocenty VII poleciğ S-ie ocenić słuszność zastrze­żeń proboszcza lwowskiego wobec udzielania przez mendykantów rozgrzeszeń. W związku z tą sprawą S. transumował 15 X t.r. przedstawioną mu przez dominikanów bullę Grzegorza XI z r. 1234, upraw­niającą do odpuszczania grzechów przez członków Stowarzyszenia. Lwowskim konwentom obu zako­nów żebraczych przyznał już w r. 1399 prawo bu­dowy kaplic w ich dobrach ziemskich pod Lwowem i udzielania w nich w pełnym zakresie sakramen­tów: zakonowi kaznodziejskiemu w Zaszkowie bądź Kościejowie i Krotoszynie, braciom mniejszym w Kozielnikach i Hanaczowie (26 IV). W stosow­nym dokumencie dla dominikanów usprawiedliwiał S. takie rozwiązanie mnogością wyznawców pra­wosławia, która utrudnia braciom utrzymanie się z jałmużny i datków. Kościół Dominikanów we Lwo­wie p. wezw. Bożego Ciağa zyskał przy poparciu S-y pozycję głównego ośrodka kultu w diecezji . Dn. 14 XI 13 94 nadał S. tej świątyni odpust dla wier­nych adorujących Najświętszy Sakrament w niedzie­le, soboty oraz wybrane święta. Odpust S-y dla tego kościoła z r. 140 l przeznaczony był dla modlących się pod figurą alabastrową Matki Boskiej z Drze­wem Krzyża zwanej JackowŃ. Wbrew opiniom nie­których badaczy (Dębski) nie można przypisywać S-ie sprowadzenia tej gotyckiej rzeźby do Lwowa z któregoś z ośrodków europejskich, gdyż jej kult we Lwowie poświadczony był przed r. 1390. Ostatni odpust uzyskali dominikanie od S-y w r. 1406 w związku z otrzymaniem relikwii świętych od mieszczanina Mikołaja Czecha. W r. 1402 nadał S. odpust modlącym się do NMP w farze lwowskiej lub na dźwięk jej dzwonów także poza nią oraz wprowadził w tym kościele obyczaj codziennej, ogłaszanej biciem w dzwony komplety z czytaniem o tematyce maryjnej, a w Wielkim Poście - chrys­tologicznej. Odpust otrzymał w r. 1405 także fran­ciszkański kościół p. wezw. Świętego Krzyża. We Lwowie S. jako jeden z pierwszych polskich bisku­pów wprowadził święto Nawiedzenia NMP. Z nur­tem pobożności maryjnej wiąże się pieczęć S-y z wyobrażeniem NMP z Dzieciątkiem błogosławią­cej arcybiskupa.

STREPA JAKUB 321

Nikłe uposażenie arcybiskupstwa halickiego uległo poprawie, gdy arcybiskupi otrzymali od króla por. 1387 a przed r. 1398, być może za sprawą S-y, kompleks wsi z ośrodkiem w Dunajowie. Dobra te S. powiększył, gdy w r. 1404 król zezwolił na urzą­dzenie stawu i młyna na granicy Dunajowa z do­brami królewskimi, a w r.n. nadał arcybiskupstwu sąsiednie Zboratycze. Niewielkie dochody powo­dowały, że rola S-y w rozwoju sieci parafialnej ogra­niczyła siň do formalnego erygowania parafii i wzbudzania inicjatywy wśród parafian; wyrazem tych działań był jego dokument erekcji parafii w Wyżnianiach z 25 VIII 1401, zawierający po­chwałę postępów prawdziwej wiary i radość z za­nikania wpływów Kościoła wschodniego. Za rzą­dów S-y powstały parafie w Glinianach, Żółtańcach i Sokolnikach (1397), Kulikowie i Buszczu (1399) oraz Wyżnianiach (1400); ponownie też ufundowa­no kościół w Buczaczu ( 140 l ), zapewne wzniesio­no kościół parafialny w Szczercu oraz podjęto de­cyzję o utworzeniu parafii w Brzozdowcach, ery­gowanej już po śmierci S-y. Pojawiły siň wówczas również kościoły w Trembowli i Szarańczukach . Liczba parafii w diecezji uległa za rządów S-y po­trojeniu. W historiografii przypisuje siň S-ie stara­nia o przeniesienie katedry z Halicza do Lwowa, ale przydany mu w dokumencie Jagiełły z 30 IX 1400 tytuł arcybp. lwowskiego był raczej zwrotem kurtuazyjnym kancelarii królewskiej. Z planami ta­kimi mogło być natomiast związane zakończenie budowy prezbiterium fary lwowskiej jako przyszłej katedry. Konsekrował je ·w obecności S-y 25 XII 1405 bp. przemyski Maciej. W r. 1406 przeniósł S. do tej świątyni bractwo maryjne z kościoła Matki Boskiej Śnieżnej na przedmieściu, zatwierdzając jego statut oparty na wzorcach krakowskich. Przy­gotowaniem do translacji katedry mogło być także nabycie przez S-ň latem 1403 siedliska koło już posiadanego domu w rynku Lwowa i budowa mu­rowanej rezydencji. Ostatecznie akceptację papie­ską dla przeniesienia metropolii uzyskano w r. 1412.

Wbrew powszechnej opinii trudno zaliczyć S-ň do grona wpływowych doradców królewskich, zwłaszcza w sprawach wychodzących poza zainte­resowanie Kościoła. Zgodnie z obyczajem towarzy­szył Jagielle podczas jego niemal corocznych po­bytów na Rusi Czerwonej, ale zachowało siň zaled­wie kilka wystawionych tam dokumentów królew­skich, w których S. występował na liście świadków. Poza zapiską w rachunkach królewskich z 14 III 1394 o wypłaceniu mu 2 grzywien, brak informacji mogących świadczyć o jego pobytach na dworze. Opinie o silnym oddziaływaniu S-y na rozwój du­chowy pary królewskiej, w tym królowej Jadwigi, są wyłącznie spekulacjami. Brak także uzasadnie­nia źródłowego dla poglądu, jakoby S. propagował w archidiecezji język polski. Wskazywane w tym kontekście pojawienie siň polskiego kaznodziei u franciszkanów lwowskich w r. 1399 było zapew-

ne odbiciem zmian w strukturze etnicznej miasta. Przywoływane często w historiografii występowa­nie w łacińskich dokumentach S-y polskiej nazwy Lwów, a nie powszechnie wówczas stosowanej formy niemieckiej, ogranicza siň tylko do doku­mentów wystawionych między kwietniem a wrześ­niem t.r.

Testamentem z 18 VIII 1401 wskazał S. jako miejsce pochówku lwowski kościół Franciszkanów. Mitrę, pozłacany srebrny pastorał oraz przedmioty codziennego użytku, w tym książki, polecił prze­znaczyć na suffragia, wierzytelności obrócić na jał­mużny, a inwentarz z dworu arcybiskupiego w Kon­kolnikach rozdać służbie. Z zapisem testamentowym S-y łączono w XIX w. średniowieczne pastorały ze zbiorów ordynacji przeworskiej Lubomirskich oraz z Muz. Czartoryskich w Krakowie; późniejsze ba­dania w obu przypadkach wykluczyły taką prowe­niencję. ZwiŃzek ze słabnącą aktywnością S-y w ostatnich latach życia mogło mieć pojawienie siň u jego boku, pierwszego w dziejach archidiecezji, biskupa pomocniczego, którym w r. 1405 został bp. laodycejski Zbigniew z Łapanowa. Dla zbawie­nia swej duszy, podczas przypuszczalnego synodu metropolii, 19 VI 1406 ofiarował S. franciszkanom złoty kielich z pateną. Wystosowane przez kardy­nałów 15 IX 1408 zaproszenie dla arcybiskupa ha­lickiego na sobór w Pizie nie zawierało imienia ad­resata, datň śmierci S-y zawrzeć więc należy w prze­dziale między ostatnią wzmianką o nim z 1 0 XI 1407 a wyznaczeniem przez papieża jego następcy 15 IX 141 0. Być może zgon S-y nastąpił 20 X, gdyż dzień ten, prawdopodobnie w oparciu o jakąś zapiskę ne­krologiczną, wybrano w r. 1626 na datę jego po­nownego pogrzebu; w tym też dniu w XVIII w. obchodzono jego wspomnienie u franciszkanów i w kapit. lwowskiej. Jeżeli domysł ten jest zasad­ny, to z uwagi na moment nominacji jego następcy śmierć S-y należałoby datować na 20 X 1408 lub, co bardziej prawdopodobne, r. 1409.

Nic nie wiadomo, aby za życia lub zaraz po śmierci S-y spisano w jakiejkolwiek formie świa­dectwa jego świętości. Nieliczne informacje o kul­cie S-y przed r. 1619 znane są z ustaleń procesu beatyfikacyjnego w r. 1778 i odnoszą siň najwcze­śniej do XVI w. (podania o nadprzyrodzonych in­terwencjach S-y w czasie wojny mołdawskiej w r. 1509 i podczas wielkiego pożaru Lwowa w r. 1527). Tradycja ustna o prowadzonej przez fran­ciszkanów księdze miraculów, która jakoby zagi­nęła podczas formowania rusko-litewskiej prowin­cji zakonu na początku XVII w., wydaje siň mało wiarygodna. Materialnymi świadectwami wczesne­go kultu S-y, poddanymi badaniu w toku procesu beatyfikacyjnego, byty wyłącznie trudne do zada­towania wpisy intencji mszalnych oraz znajdujący siň już wówczas w bardzo złym stanie rękopis z datą 1567, z któregoś z konwentów franciszkańskich na Litwie, wymieniający S-ň w kalendarzu nar. 1530

322 STREPA JAKUB

jako patrona miesiŃca lutego i wspomożyCiela w bólach i zawrotach głowy. W zapomnienie po­padł jednak fakt pochowania S-y w lwowskim koś­ciele Franciszkanów; Pirawski w r. 1615 lokalizo­wał ów pochówek w Haliczu. Grób S-y odkryto w ścianie chóru kościoła Swiętego Krzyża 29 XI 1619, podczas prac budowlanych; zidentyfikowa­no go na podstawie franciszkańskiego habitu, pa­liusza, szat pontyfikalnych i drewnianego pastora­łu oraz testamentu S-y, przechowywanego w archi­wum klasztoru. Zapewne dopiero od tej pory fran­ciszkanie zaczęli prowadzić rejestr cudów; w gra­duale klasztornym z t.r. umieszczono antyfonę do S-y, a w r. 1625 wydano drukiem łaciński hymn ku jego czci. Szczątki S-y i przedmioty znalezione w grobie złożono w nowej, podwójnej trumnie i po­chowano 20 X 1626 w kościele Swiętego Krzyża, odsłaniając wykonany z polecenia arcybp. lwow­skiego Jana Andrzeja Próchnickiego alabastrowy nagrobek z wyobrażeniem arcybiskupa w pozycji leżącej i łacińskim epitafium. Ok. r. 1654 w bramie miejskiej koło kościoła Jezuitów zawieszono obraz przedstawiający S-ň ze św. Franciszkiem i św. Bo­nawenturą; znajdował się on tam do rozbiórki for­tyfikacji miejskich w r. 1771. Dla XVIII w. poświad­czony jest zwyczaj noszenia do chorych przypisy­wanej S-ie infuły, która przechowywana była w za­krystii kościoła świňtego Krzyża. Inicjatorem usank­cjonowania kultu S-y był arcybp. lwowski Wacław Hieronim Sierakowski. W r. 1759, podczas remon­tu kościoła świňtego Krzyża, dokonano otwarcia trumny ze szczątkami S-y. W ramach przygotowań do procesu beatyfikacyjnego, napisania biografii S-y podjął się ok. r. 1770 dominikanin Chodkiewicz, który też jako pierwszy przystąpił do poszukiwań archiwalnych we Lwowie i listownych kwerend w klasztorach woj. ruskiego; jego rękopis pozostał nieukończony. Powoğana we Lwowie w związku z procesem beatyfikacyjnym komisja działała w okresie 10 VII 1777 - 30 VI 1779. PrzeglŃdu przypisywanych S-ie paramentów liturgicznych i re­wizji grobu dokonała 3 VI 1778 komisja urzędowa powołana przez władze świeckie; zawartość trum­ny złożono w nowym przeszklonym relikwiarzu. OpartŃ na ustaleniach komisji biografię S-y jeszcze t.r. opublikował franciszkanin Barnaba Kędzierski, a zebrane materiały historyczne, zeznania świadków i świadectwa cudów po przesłaniu do Rzymu zo­stały po 30 VII 1779 ogłoszone drukiem jako posi­tio causae. W związku z kasatą przez władze au­striackie lwowskiego konwentu franciszkanów, re­likwiarz S-y przeniesiono w r. 1786 do kaplicy p. wezw. Chrystusa Ukrzyżowanego w katedrze lwowskiej, a nagrobek z r. 1626 umieszczono w za­chodniej fasadzie kościoła świňtego Krzyża, gdzie przetrwał do rozbiórki świątyni w XIX w. Dekre­tem z 11 IX 1790 papież Pius VI zaliczył S-ň w poczet błogosławionych, ustanawiając jego świę­to na dzień 1 VI. Archidiecezjalne uroczystości

beatyfikacyjne we Lwowie wraz z procesją przez miasto z relikwiami odbyły się 15 X 1791. Obecnie wspomnienie S-y w kalendarzu liturgicznym ma miejsce 21 X.

Po przypadającym na XIX w. okresie stagnacji w rozwoju kultu S-y, na początku XX w. wrócił do jego propagowania metropolita lwowski Józef Bil­czewski; okazją była zbliżająca się 500. rocznica śmierci S-y. W programie duszpasterskim dla kle­ru, sformułowanym przez sufragana lwowskiego Władysława Bandurskiego, podkreślano historycz­ną rolę S-y jako «sztandaru, pod którym skupiała się w diecezji praca kościelna i narodowa z końcem XIV w.», krzewiciela polskości i zwolennika związ­ku ziem ruskich z PolskŃ. W r. 1907 dwukrotnie otwarto relikwiarz S-y, wykonując fotografie zna­lezionych w nim przedmiotów. Z inspiracji władz kościelnych Abraham wydał w r. 1908 poświęconą S-ie monografię, aktualną do dziś w sferze ustaleń biograficznych i źródłowych. Dn. 31 V 191 0 doko­nano ponownego otwarcia relikwiarza, w obecno­ści m.in. komisji medycznej pod przewodnictwem anatoma prof. Henryka Kadyiego; potwierdziła ona pozostałości szkieletu mężczyzny w podeszłym wie­ku, z charakterystycznymi zgrubieniami rzepek ko­lanowych, będących zapewne efektem długotrwa­łego klęczenia. Szczątki S-y przełożono wówczas do szklanego relikwiarza i zamknięto w nowej, srebrnej trumnie projektu Tadeusza Błotnickiego. Osobno zebrano pozostałości grobowych szat S-y, w celu ich konserwacji i wystawienia w przeszklo­nej ramie. PapieŨ Pius X ustanowił S-ň oraz NMr Królową Polski współpatronami archidiec. lwow­skiej; w r. 1919 ogłoszono go także współpatronem polskiej prowincji franciszkanów konwentualnych (dziś Prowincja św. Antoniego i bł. Jakuba Strepy z siedzibą w Krakowie). Po drugiej wojnie świato­wej srebrna trumna z relikwiami S-y trafiła do ka­tedry tarnowskiej, skąd w r. 1966 przeniesiono ją do katedry w Lubaczowie. Przypisywane S-ie para­menty, w pewnych partiach w istocie mogące po­chodzić z przełomu XIV i XV w., tj. infuła, kapa i ornat, przechowywane dawniej przez franciszka­nów lwowskich, znajdują się obecnie w klasztorze przy ul. Franciszkańskiej w Krakowie.

W dawnej ikonografii przedstawiano S-ęjako ar­cybiskupa w stroju pontyfikalnym, często w sce­nach przypisywanych mu zdarzeń cudownych, ta­kich jak objawienie mu się we śnie NMP lub cu­downe ocalenie, dzięki jego interwencji, konwentu franciszkanów w czasie pożaru Lwowa. Większość z tych przedstawień nie zachowała się.

Dictionnaire d'historie et de geographie ®ccl®­siastiques, Paris 1996 XXVI 747; Enc. Kośc., XII 494-5; Encyklopedia katolicka, L. 1997 VII 712; Fr o s H., Sowa F., Księga imion świętych, Kr. 1998 III; G am s B. P., Series episcoporum Ecclesiae Catho­licae, Regensburg 1873 s. 351; Hagiografia poi., I 523-35 (bibliogr.); Lexikon der christlichen Ikonographie,

STREPA JAKUB 323

Hrsg. v. E. Kirschbaum, Rom- Freiburg-Basel­Wien 1990 VII 54; N ie siec ki I 69, VIII 552; Pr ok op K. R., Polscy biskupi franciszkańscy, Kr. 2003 s. 141--4; Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac., s. 561; Hagiografia poi., I 523-35 (bi­bliogr.); - Abraham W., Jakób, arcybiskup ha­licki 1391- 1409, „Spraw. AU" T. 13 : 1908 nr 2 s. 8; te n że, Jakób Strepa, arcybiskup halicki 1391-1409, Kr. 1908; te n że, O bł. J., arcybpie halickim i jego szczególnej czci dla NMP, w: Księga pamiątkowa Mariańska ku czci pięćdziesięciolecia ogłoszenia dog­matu o Niepokalanym Poczňciu NMP, W. 1905 II z. 2 s. 181-6; te n że, Pastorağ z wieku XV w Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie, „Prace Kom. Hist. Sztuki" T. 8: 1912 z. 3--4 szp. 285 ; te n że, PoczŃt-ki arcybiskupstwa łacińskiego we Lwowie, Lw. 1909 s. 22-36; t en ż e, Powstanie organizacji Kościoła łacińskiego na Rusi, Lw. 1904 I 261 , 326, 332-3, 342; t e n ż e, Udział Polski w soborze pizańskim, „Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. AU" T. 47: 1905 s. 147-9; te n -ż e, Z dziejów dawnego biskupstwa łacińskiego w Łucku, „Kwart. Hist." T. 51 : 1937 s. 143--4; te n -ż e, Założenie biskupstwa łacińskiego w Kamieńcu Po­dolskim, w: Księga pamiątkowa ku uczczeniu 250-tej rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez króla Jana Kazimierza w r. 1661, Lw. 1912 I 25; Bar J. R., Beatyfikacja bł . Jakuba Strzemiň i moż­liwość jego kanonizacji (refleksje jubileuszowe), „W nurcie franciszkaŒskim" T. 3: 1993 s. 121-5; B i eń ko w ski L., Działalność organizacyjna bisku­pa Jana Biskupca w diecezji chełmskiej (1417-1452), „Roczniki Human." R. 7: 1958 s. 190-2, 228-9, 231 , 248-50; B r ze z i n a K., Kościół franciszka­nów pod wezwaniem Chrystusa Króla w Kozielnikach, w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, Kr. 2004 XII cz. 1; C z er ner O., Lwów na dawnej rycinie i pla­nie, Wr. 1997 (ryc. 11); Dňbiicki J., Madonna zwa­na ĂJackowŃ" z kościoła Dominikanów we Lwowie. Problem fundacji, Spraw. Pozn. Tow. Przyjaci·ğ Nauk 1987, Wydz. Nauk o Sztuce, nr 105 s. 72-9; Dzieje teologii katol., I; Fi j a ł e k J., Biskupstwa greckie na ziemiach ruskich od połowy w. XIV na podstawie źródeł greckich, „Kwart. Hist." T. 11: 1897 s. 35; te n -ż e, Biskupstwa wołyńskie Polski i Litwy w swoich początkach (w. XIV/XV), „Spraw. AU" T. 16: 1911 nr 4 s. 12, 20-1 ; Ka n tak K. , Franciszkanie pol­scy, Kr. 1937 I 279, 283-7; Km et' V., Dijal ' nist ' halyc 'kogo latyns'kogo archiepyskopa Jakuba Stre­py ( 1391-1409) (na materiałach central 'nogo der­ģavnogo istorycnogo archivu Ukraµny u L'vovi), w: L'viv: misto- suspil'stvo-kul'tura. Zbimyk na­ukovych prac', L'viv 1999 III 22-31; Kręt os z J. , Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w okre­sie józefinizmu (1772-1815), Kat. 1996; tenże, Błogosławiony Jakub Strzemiň OFM, arcybiskup ha­licki obrzŃdku łacińskiego (27 VII 1391 - 20 X 1409) jako twórca łacińskiej organizacji kościelnej na Rusi, „W nurcie franciszkaŒskim" T. 3: 1993 s. 115-25; te n że, Organizacja archidiecezji lwowskiej obrząd­ku łacińskiego od XV w. do 1772 r., L. 1986; Ku -mor B., Przeniesienie stolicy biskupiej z Chełma do Krasnegostawu (1490), „Archiwa, Biblioteki i Muzea KoŜc." T. 49: 1984 s. 370; Kurenda konsystorza me­tropolitalnego lwowskiego obrządku łacińskiego, Lw. 1909 nr 3 s. 19-31 , 1910 nr 12 s. 103-6; Lep­s z y L., Inkrustacja. Ustňp z dziejów złotnictwa i sza-

bli, „Prace Kom. Hist. Sztuki" T. 4: 1891 s. 109; Ł u -kas ze w i cz J., Historia szkół w Koronie i Wiel­kim Księstwie Litewskiem od najdawniejszych cza­sów do r. 1794, P. 1851III461-7; Mate szew S., Osadnictwo i stosunki własnościowe do końca XV wie­ku, w: Bochnia. Dzieje miasta i regionu, Red. F. Ki­ryk, Z. Ruta, Kr. 1980 s. 51, 71- 2 (wieś Stradomka); M i ą c z y ń ski R. , Nowożytne konfesje polskie. Ar­tystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i bło­gosławionych w dawnej Rzeczypospolitej , Tor. 2003; My ś I i ń ski K., Dzieje kariery politycznej w śred­niowiecznej Polsce. Dymitr z Goraja 1340-1400, L. 1981 s. 258-60; Ne u ho ff W. , Postaĺ i działal­ność bł. Jakuba Strzemiň-Strepy arcybiskupa halicko­lwowskiego, Acta Univ. Wratislaviensis 1993 nr 1471, Historia, t. 106 s. 137--45; Opiğ ł o B., Marcinkow­ski W., Lwowska Madonna Jackowa w świetle kon­serwacji 1997-1998, „Folia Historiae Artium", S. Nowa, T. 5-6: 2001 s. 68-9; Peğ eń ski J., Ha­licz w dziejach sztuki średniowiecznej na podstawie badań archeologicznych i,Ŧr·değ archiwalnych, Kr. 1914 s. 176-7; Schmid H. F. , Die rechtlichen Grundla­gen der Pfarrorganisation auf westslavischen Boden und ihre Entwicklung wiihrend des Mittelalters, Teil 2, „Zeitschr. der Savigny-Stiftung fiir Rechtsgesch." 1930 t. 50, Kanonistische Abt. 19 s. 492-3 , 499-502; S e m ko w i c z A., Krytyczny rozbiór Dziejów Pol­skich Jana Długosza (do roku 1384), Kr. 1887 s. 387; Skoczek J., Dzieje lwowskiej szkoły katedralnej, Lw. 1929 s. 30, 38-9; t en ż e, Ze studiów nad śred­niowiecznym Lwowem, Lw. 1928 s. 8-37; St a n ko -w a M., Dawny powiat szczebrzeski XIV-XVIII w. , W. 1975 s. 19, 21-3; Tr aj do s T. M., Dobroczyń­cy mendykantów średniowiecznego Lwowa, w: Spo­łeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K. Ku­czyński, W. 1999 VIII 237- 8, 249- 51 ; te n że, Kościół dominikanów lwowskich w średniowieczu jako ośrodek kultowy, „Nasza PrzeszğoŜĺ" T. 87: 1997 s. 41- 5, 50-2, 60-2; te n że, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły (1386-1434), Wr. 1983 I; t e n ż e, Kult maryjny w kościołach mendykanckich średniowiecznego Lwowa, w: Ecclesia et civitas. Koś­ciół i życie religijne w mieście średniowiecznym, Red. H. Manikowska, H. Zaremska, W. 2002 s. 418-20; t e n ż e, Kult wizerunków maryjnych na ziemiach ruskich Korony i Litwy drugiej połowy XIV i pierw­szej połowy XV w. w społecznościach katolickiej i prawosławnej, „Studia Claromontana" T. 5: 1984 s. 137- 8, 143-4; Ty Ius S. , Fundacje kościołów parafialnych w średniowiecznej archidiecezji lwow­skiej, L. 1999; Widajewicz J., Z przeszłości Buszcza. Studium historyczne, P. 1925 s. 156-67, 178-80; W o 1 ski M., Trzeciescy herbu Strzemiň. Małopolska rodzina szlachecka XIV-XVI wieku, Kr. 2005 s. 15-71 (rozsiedlenie Strzemieniów); Z a -haj kie w i cz M. T., Błogosławiony Jakub Strzemiň, w: Studia Lubaczoviensia, Lubaczów 1983 I 165- 73; Z aj ą cz ko wski S. , Z dziejów katedry lwowskiej, cz. 1, „Przegl. Teolog." T. 5: 1924 z. I s. 47- 8; Z u -brzy ck i D., Kronika miasta Lwowa, Lw. 1844 s. 62, 64-6; - Abraham W. , Jakób Strepa ... , (Dokumenty), Kr. 1908; te n że, Sprawozdanie z po­szukiwań w archiwach i bibliotekach rzymskich w latach 1896/7 i 1897/8. O materiałach do dziejów Polski w wiekach średnich, „Arch. Kom. Hist." T. 9: 1899 s. 127; Akta grodz. i ziem., II- V, VII-IX; Ar-

324 STREPA JAKUB - STRŇK WOJCIECH

t u r u s a M o n a s t e r i o, Martyrologium francisca­num, Parisis 1653; Bier n ac ki J. K., Speculum mi­norum, Cracoviae 1688 s. 265-6; Bull. Pol., III; Bul­larium Franciscanum, Ed. C. Eubei, Romae 1904 VII 8-9, 22, 174; D ług o s z, Annales, X; EI b i n g L., Relacja o wielkiej świątnicy albo Bazylice assyjskiej, Kr. 1727; Fi n k e I L., Sprawozdanie z wycieczki konserwatorskiej, „Teka Konserwatorska Koła Kon­serwatorów Starożytnych Pomników Galicji Wschod­niej" T. 2: 1900 s. 93; Hierarchia catholica medii aevi, I 271; Jaros ze w i cz F., Matka Świętych Polska, Kr. 1767 s. 177-8; Katalog pergamentnych doku­mentiv central'nogo derģavnogo istorycnogo archivu URSR u L'vovi 1233-1799, Kyµv 1972; Kędzi er -ski B., Życie B. Jakuba Ruchem z Wladonny z domu i herbu Strzemie arcybiskupa halickiego albo jak te­raz lwowskiego wyznawcy z zakonu franciszkańskie­go, Lw. 1798; KI im e ck a G., Z historii tworzenia języka dokumentu polskiego wieków średnich. For­mularz ciechanowski, W. 1997 s. 82-5; Kod. Wpoi., V, XI; Kor o n a M., Speculum Provinciae Russiae et M.D. Litvaniae Ordinis S. Francisci Fratrom Mino­rum Conventualium, Vilnae 1637 k. E4v-F3v; Księ­ga przychodów i rozchodów miasta Lwowa 1404-1414, Wyd. A. Czołowski, Lw. 1896 s. 31, 39, 50-1; Leopolien. Canonizationis Beati Jacobi Rukem [sic!] de Wladonna de Strepa archiepiscopi Kaliciensis [sic!] modo Leopoliensis Ordinis Minorum S. Francisci sum­marium super dubio, [b.m.r.w.]; Najstarsza księga miejska Lwowa 1382-1389, Wyd. A. Czołowski, Lw. 1892 nr 676; Ok o I ski S., Russia Florida, Leo­poli 1646 s. 15-16, 67-8, 77; Pa wł owski F., Premislia sacra sive series et gesta episcoporum r. L. Premisliensium, Kr. 1869; PiŃtkowski D„ Wia­domość historyczna o statui alabastrowej Najśw. Maryi Panny Jackowej łaskami słynącej ... , Lw. 1857 s. 14-16; Pi rawski T., Relatio status almae ar­chidioecesis Leopoliensis, Wyd. K. Heck, Lw. 1893; Rachunki dworu Władysława Jagiełły; Rzep n i c -ki F., Vitae praesulum Poloniae Magni Ducatus Lithvaniae res praecipuae, Posnaniae 1761 I 213; S kr ob i s z ew ski J., Vitae archiepiscoporum Ha­liciensium et Leopoliensium, Leopoli 1628 s. 18, 20, 60-75; S tar o w o I ski, Monumenta Sarmatarum; Ty Ius S., Fundacje kościołów ... , (Dokumenty), L. 1999; W ad ding L., Annales Minorum seu trium ordinum a S. Francisco institutorum, Romae 1734 IX (ed. 2 lub ed. 3., 1932) s. 101, 150, 481, 485; Z a ł u -ski J. A., Specimen historiae Polonae criticae, [b.m.w.] 1733 s. 55-60; Zbiór dok. mpol., IV nr 1136, 1140; Zim or o w i cz J. B., Leopolis Triplex czyli Kronika miasta Lwowa, w: Józefa Bartłomieja Zimo­rowicza pisma do dziejów Lwowa odnoszące się, Wyd. K. Heck, Lw. 1899; „Dod. Tyg. do Gaz. Lwow." 1851nr39 s. 155-6, 1852 nr 25 s. 100, nr 26 s. 104, nr 27 s. 108, 1854 nr 21 s. 84, nr 22 s. 88;

Arch. OO. Franciszkanów w Kr. : Mater. A. Kar­wackiego; B. Czart.: dok. perg. 249, rkp. 3063 IV; B. Narod.: rkp. akcesja 2067 (mater. K. Chodkiewi­cza, w tym niedokończona biogr. S-y); IH PAN w Kr., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowie­czu: Kartoteka (Stradomka); L'vivs'ka naukowa bi­blioteka im. V. Stefanyka we Lw.: Kolekcja Ossoliń­skich, F. 5 op. I spr. 2155 I k. 10v-11; Ośrodek Ar­chiwów, Bibliotek i Muzeów Kośc. w L.: sygn. 1053 (Arch. Congregationis SS. Rituum, processus 1346, mf.); - Informacje Marka D. Kowalskiego z Kr.

(z Archivio Segreto Vaticano, Schedario Garampi Vescovi, vol. 2 k. 152) oraz Dariusza Karczewskiego z Bydgoszczy (z Arch. OO. Franciszkanów w Kr., rkp. Hanaczów 2 s. 3-4, Hanaczów 52 s. 3).

Maciej Wilamowski