STOSUNKI DZIECKO RODZIC TRENER dr hab. Edward Wlazło, profesor nadzwyczajny KIEROWNIK ZAKŁADU PSYCHOLOGII AWF WROCŁAW, AUTOR WIELU PUBLIKACJI Z ZAKRESU PSYCHOLOGII SPORTU. Katarzyna Prasek, Dariusz Parzelski, WYDZIAŁ PSYCHOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
STOSUNKI DZIECKO -‐ RODZIC -‐ TRENER dr hab. Edward Wlazło, profesor nadzwyczajny KIEROWNIK ZAKŁADU PSYCHOLOGII AWF WROCŁAW, AUTOR WIELU PUBLIKACJI Z ZAKRESU PSYCHOLOGII SPORTU.
Katarzyna Prasek, Dariusz Parzelski, WYDZIAŁ PSYCHOLOGII, UNIWERSYTET WARSZAWSKI
Postawy rodziców młodych zawodników wobec sportu
Wstęp
Mali sportowcy budzą w nas podziw i uznanie ze względu na swą
wytrwałość oraz zdolność do pokonywania własnych ograniczeń i barier
zewnętrznych. Na karierę młodego człowieka patrzy się zwykle pod kątem
jego wyników w zawodach, a źródeł sukcesów szuka w jego osobistych
predyspozycjach oraz w umiejętnościach trenera. Natomiast zapomina
się o jeszcze jednym ważnym czynniku, mającym ogromny wpływ nie
tylko na małego sportowca, ale na każde dziecko. Tym czynnikiem są
rodzice. Ich rola w karierze maluchów jest często niedoceniana, a to
właśnie oni, wychowując swoją pociechę, „zaszczepiają" w niej pewne
wartości, uczą właściwych postaw i motywują do podejmowania
kolejnych wyzwań. Dzięki temu dziecko chętnie rozpoczyna aktywność
sportową, która jest dla niego przede wszystkim zabawą ale również
pozwała poznać nowych przyjaciół i rozwijać określone umiejętności.
Niestety, rodzice mogą wywierać nie tylko pozytywny wpływ na swoje
pociechy. Zdarza się, że poprzez własne zachowanie niekorzystnie
oddziałują na osobowość dziecka, a to z kolei wpływa na rezultaty w
każdej sferze aktywności malucha.
Celem niniejszej pracy jest wykazanie, że pewne charakterystyczne
zachowania niektórych rodziców młodych sportowców mają swoje
podłoże w sposobie, komunikowania się w rodzinie, co pozwoli
przewidzieć najbardziej prawdopodobne skutki wpływu rodziców na ich
pociechy.
Podstawowy cel uczestnictwa dzieci w sporcie
Wielu z nas niejednokrotnie na widok małego sportowca zastanawiało
się, co takiego sprawia, że bez reszty oddaje się on jakiejś dyscyplinie.
Poświęca jej większość swego czasu, często kosztem innych form
aktywności. Aby odpowiedzieć na to pytanie, warto odnieść się do
wyników badania przeprowadzonego w stanie Michigan w 1978 r.
(Universities Study Committee, 1978). Ponad 100 tysięcy młodych
chłopców i dziewcząt, jako główny powód swego uczestnictwa w sporcie
wymieniło zabawę. Dopiero nadalszych pozycjach pojawiły się
zdobywanie nowych umiejętności, dreszczyk emocji, przebywanie z
przyjaciółmi i poznawanie nowych ludzi. To, co dla wielu dorosłych jest
nieodłączną częścią sportu,^ więc sukces i wygrana, u młodych pojawia
się dopiero na piątej pozycji. Warto mieć tę różnicę na uwadze, gdy
organizuje się dzieciom programy sportowe.
Zarówno trenerzy, jak i rodzice młodych sportowców często traktują ich
jak dorosłych, narzucając im sposób rywalizacji przypisany sportowi
dorosłych. Zapominają, że dla młodego człowieka większym sukcesem
niż wygrane zawody jest poznawanie rówieśników, zdobywanie
doświadczenia, nowych umiejętności, zyskiwanie pewności siebie i
wiary we własne siły, a także polepszanie sprawności fizycznej. Dopóki
mały sportowiec osiąga te cele, dopóty nie jest przegranym w swojej
dyscyplinie. Sukcesem nie jest pokonywanie konkurentów, są nim
starania i wysiłek włożony w doskonalenie siebie. A wszystko to osiąga
się poprzez rodzaj aktywności będący nieodłącznym elementem
dzieciństwa, a mianowicie zabawę. Powinno się, więc uszanować
prawo młodych podopiecznych do przeżywania sportu na ich własny
sposób, do identyfikowania go z zabawą z kolegami. Tylko wtedy
aktywność będzie dla dziecka pozytywnym doświadczeniem i umożliwi
dalszy rozwój w sporcie.
Przyjemność, jaką czerpie początkujący sportowiec z uprawiania swojej
dyscypliny nie jest jednak odizolowana od wpływów dorosłych. Sport,
jak każda zabawa, może być
źródłem odczuć zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, m.in.
smutku, zatroskania, żalu czy irytacji. Mimo iż zabawa ta podejmowana
jest dobrowolnie, radość, jakiej dostarcza, zależy od stosunku rodziców
do dziecka i jego zainteresowań. Badania przeprowadzone wśród
zapaśników w wieku od 9 do 14 lat wykazały, że przyjemność, jaką
odczuwa młody zawodnik ze swojej aktywności, ściśle łączy się z
poziomem satysfakcji rodziców z jego występu, ich pozytywnym
zaangażowaniem w działalność sportową dziecka oraz z postrzeganym
przez niego poziomem własnych umiejętności (Scanlan, Lewthwaite
1986). Są to jednocześnie predyktory przyszłego zaangażowania dziecka
w sport. Wyniki innych badań (dotyczących zawodników oraz
zawodniczek koszykówki) wskazują, że brak presji rodziców oraz wrodzona
preferencja dla zadań będących wyzwaniem to czynniki podwyższające
poziom odbieranej przez sportowca przyjemności. Co ważne, wyniki
zawodów nie wpływają istotnie na poczucie zadowolenia z gry (Brustad
1988). Rodzice nie są, więc biernymi obserwatorami aktywności własnego
dziecka -‐ poprzez swoje zachowanie i stosunek do sportu stale oddziałują
na to, jaka forma zabawy wydaje się mu atrakcyjna.
Wpływ rodziców na zaangażowanie dzieci w sport
Na rozwój psychiczny, a przede wszystkim społeczny, dziecka silny wpływ
ma ideologia rodzinna, czyli -‐wkład wyobrażeń o świecie, postaw i
oczekiwań członków rodziny (Tyszkowa 1985). Rodzina dostarcza, więc
wielu wzorców zachowania, przeżywania i wartościowania wydarzeń,
dzięki którym dziecko opracowuje i porządkuje swoje doświadczenia,
również te spoza środowiska rodzinnego. To w domu rodzinnym
przekazuje się wartości i kształtuje postawy wobec życia. Bliskie i
intymne interakcje między członkami rodziny są niezwykle istotne,
ponieważ w procesie komunikacji z rodzicami dziecko uczy się
interpretowania swoich doświadczeń. Rodzice, jako najważniejsze, bo
pierwsze w kolejności, środowisko rozwojowe i wychowawcze, zarówno
poprzez świadomą pracę wychowawczą, jak i oddziaływanie
niezamierzone (wydarzenia mające miejsce w domu, stosunek rodziców
do tych wydarzeń oraz wzajemne stosunki w rodzinie) wpływają na
fizyczny, psychiczny i społeczny rozwój pociechy. Rodzina, kształtując
osobowość i system wartości dziecka, decyduje o jego dążeniach
życiowych i preferowanych wzorach sukcesu życiowego. Rodzice mają,
więc również przemożny wpływ na podjęcie lub ewentualne
zaniechanie przez syna lub córkę uczestnictwa w sporcie. Przekazywane
przez nich wartości i wzorce przeżywania doświadczeń decydują o tym, jak
dziecko postrzega i interpretuje swoją aktywność sportową. Rodzice, gdy
stworzą dziecku możliwość zetknięcia się ze sportem, stają się
odpowiedzialni nie tylko za to, jak bardzo ich pociecha angażuje się w tę
aktywność, ale nawet za same wyniki małego sportowca.
Postrzeganie samego siebie w sporcie pozostaje pod ciągłym wpływem
rodziców, gdyż dzieci traktują dorosłych, jako źródło informacji zwrotnej o
swoich umiejętnościach. Rodzic zainteresowany aktywnością swojej
pociechy, wspierający ją, choć niestresujący, pomagający w czerpaniu
nauki nawet z porażek, wierzący w jego zdolności sprawia, że młody
sportowiec odczuwa większą przyjemność ze swojej aktywności, chętnie
kontynuuje przygodę ze sportem i odnosi na tym polu większe sukcesy.
Sport umożliwia wykształcenie pożądanych cech fizycznych i
psychicznych, lecz to właśnie dorośli mogą tę okazję zaprzepaścić,
zniechęcając syna lub córkę do kontynuowania kariery sportowej.
Jeśli jednak dziecko postanowi nadal trenować, pozostaje pod
nieustannym wpływem rodziców, rzutującym na jego postrzeganie
samego siebie, motywację oraz na odczucia związane z doświadczeniami
w sporcie. Badania wykazały, że 80% małych sportowców ma rodziców,
którzy są obecni przynajmniej na trzech czwartych ich zawodów, przy czym
25% rodziców zjawia się na treningach pociechy minimum 2-‐3 razy w
miesiącu (McPherson, Davidson 1980 za: Sm). Rodzice mają, oli 2001więc
okazję, jedni z pierwszych ocenić grę dziecka, poinformować go o jego
umiejętnościach i postępach. Jeśli dodamy, że stanowisko dziecka w
sprawie własnych zdolności, a także poziomu trudności na zawodach
ściśle wiąże się z oceną tychże dokonaną przez rodziców, to zrozumiemy, jak
bardzo aktywność małego sportowca poddana jest wpływom
najbliższych.
Podstawwe pytania
Zgoda na uprawianie przez pociechę sportu może nieść wiele
konsekwencji. Warto, więc, aby każdy z rodziców przed podjęciem decyzji
zastanowił się nad następującymi kwestiami (za: Smoli 2001).
1. Czy rodzice są w stanie dzielić się swoim dzieckiem?
Każdy sportowiec ćwiczy pod okiem swojego trenera, którego się słucha i
którego darzy szacunkiem. Dziecko, dotychczas podziwiające tylko
rodziców, teraz w ten sam sposób patrzy na trenera i widzi w nim
autorytet. Rodzic nie tylko musi się z tym pogodzić, ale także sam obdarzyć
trenera zaufaniem niezbędnym dla osoby, której powierza własne
dziecko. Z dużą ostrożnością rodzic powinien podchodzić do podważania
kompetencji trenera i słuszności jego decyzji, gdyż zrodzić to może jedynie
niepotrzebne konflikty.
2. Czy rodzic potrafi zaakceptować porażki swojego dziecka?
Każde zawody sportowe niosą możliwość zarówno wygranej, jak i
porażki.Ta druga jednak może być bardzo dotkliwa dla małego zawodnika.
W takiej sytuacji rodzic powinien podtrzymać na duchu swoje dziecko i
pomóc dostrzec w tym doświadczeniu pozytywne aspekty. Dzięki temu
zawód zmienia się w samoakceptację. Także sam rodzic powinien umieć
zaakceptować to, że jego dziecku tym razem się nie udało. Pokazując swoje
zakłopotanie, wstyd lub złość, może tylko spotęgować smutek dziecka.
3. Czy rodzice potrafią nauczyć dziecko samokontroli?
Rodzice są ważnymi modelami dla zachowań dziecka. Jeśli ojciec lub
matka często traci nad sobą kontrolę, ich dziecko również będzie skłonne
do wybuchów złości, a także ubogiej samodyscypliny. Te cechy są w
sporcie bardzo ważne, jeśli zawodnik nie „odziedziczy" ich po rodzicach, to
trenerowi bardzo trudno będzie je wpoić dziecku.
4. Czy rodzice są w stanie poświęcić swojemu dziecku trochę czasu?
Obecność rodziców na zawodach dziecka jest bardzo ważna, jednak nie
zawsze możliwa. Każdy rodzic powinien mu uczciwie powiedzieć, jak często
może się na nich zjawiać. Jeśli matka lub ojciec są bardzo zapracowani,
jednak chcą wspierać swoją pociechę w aktywności sportowej, to zamiast
dawać niemożliwe do spełnienia obietnice, że przyjadą na zawody, mogą
po prostu rozmawiać ze swym dzieckiem na temat jego postępów i
doświadczeń z gry.
5. Czy rodzice umieją pozwolić dziecku podejmować własne decyzje?
Dziecko -‐ przez udział w sporcie uczy się radzenia sobie z trudnymi
sytuacjami oraz odpowiedzialności za własne czyny, coraz częściej
również wyraża swoje zdanie, niejednokrotnie odmienne od zdania
rodziców. Tym z kolei trudno jest się pogodzić z dorastaniem pociechy.
Jednak w sprawach dotyczących sportu warto dać dziecku więcej
swobody w podejmowaniu decyzji, dzięki czemu będzie ono bardziej
dojrzałe i samodzielne.
Postawy rodzicielskie
Modele postaw rodzicielskich tworzyło wielu psychologów, m.in. Anna