ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ VE …marmarapediatri.org/3.pediatri/serap_emir.pdf · Üstün Zeka ve Yeteneklilerin Eğitimi •Tüm alanlarda insan çabasıyla topluma

ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ VE İSTANBUL

ÜNİVERSİTESİ DENEYİMİ

Doç.Dr.Serap EMİR

İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bölümü Üstün Zekalıların Eğitimi Anabilimdalı E-mail: [email protected]

Üstün Zeka ve Yeteneklilerin Eğitimi

• Tüm alanlarda insan çabasıyla topluma yapılan katkılarda üstün zekâlı ve yetenekli olarak nitelediğimiz kesimin payı büyüktür. Bu nedenle, üstün zekâlı ve yetenekli bireylerin eğitimi tüm dünyada önemli bir konudur.

Üstün Zeka ve Yeteneklilerin Eğitimi

• Demokrasi ile yönetilen ülkelerde, her bireye eşit eğitim olanaklarının sunulması büyük önem taşır. Bu, aynı zamanda temel insan haklarından da biridir.

• Bu noktada, eşit eğitim olanaklarının aynı eğitim fırsatları olmadığı konusuna da açıklık getirmekte yarar vardır, çünkü üstün zekâlı öğrenciler eğitim ve öğrenim açısından farklı özelliklere sahip oldukları için, farklılaştırılmış bir eğitim programı gereksinimi içindedirler.

• Bu nedenle, farklı özellikler gösteren üstün zekâlı öğrencilere farklılaştırılmış eğitim olanaklarını sunulmaması, ne demokrasi ile ne de insan haklarıyla bağdaşmaktadır

Üstün Zeka ve Yeteneklilerin Eğitimi

• Bireylerin gereksinmelerine uygun eğitim almalarının bir insanlık görevidir. Üstün zekâlı ve yetenekli bireylere böyle bir imkân tanınmadığı zaman yok olma tehlikesi içinde oldukları ve üstün bireylerin bir ülkenin kalkınmasında büyük önem taşıdıkları hususlarındaki gerçeklerin bilincinden yola çıkılarak İstanbul Üniversitesi, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi, Özel Eğitim Bölümü’nde Türkiye’de ilk kez,Üstün Zekalıların Eğitimi Ana Bilim Dalı kurulmuştur.

Anabilim Dalımız

• Ekim 2002’de bu Ana Bilim Dalı, Üstün Zekâlılar Öğretmenliği Lisans Programı başlamıştır, öğrencilerimiz fakültenin bütün bölümlerinde yan dal ve çift dal yapabilmektedirler.

• 2003 yılında Yüksek Lisans Programına,

• 2006 yılından itibaren de doktora programına öğrenci alınmaya başlanmıştır.

• Lisans ve lisans üstü programlarımızdan mezunlarımız Milli Eğitim ve Özel okullarda, üniversitelerde görev Yapmaktadırlar

Üstün Zekalıların Eğitiminde Amacımız • Ortak özelliklerimiz bizi insan olma noktasında birleştirir, farklılıklarımız ise

bizlerin birer birey olmamızı sağlar ve farklılıklarımıza göre farklılaştırılmış bir programı zaruri kılar. Farklı özellikler gösteren üstün yetenekli bireyler,

• olağanüstü miktarda bilgiye,

• sıra dışı güçlü bir belleğe,

• bilgi işlemde olağanüstü kapasiteye

• ileri düzeyde kavramaya,

• hızlı düşünme süreçlerine,

• Sahip olmaları sonucunda, onları ortalama zekâ düzeyi ne sahip yaşıtlarının öğrenme hız ve düzeyini temel alarak eğitmek haksızlıktır.

Üstün Zekalıların Eğitiminde Amacımız

• Farklı özellikler gösteren yüksek yetenek düzeylerine sahip öğrencilere

de eşit eğitim olanakları sunulmalıdır. Ancak, eşit eğitim olanaklarının

sunulması aynı eğitim fırsatlarının sunulması anlamına gelmez.

• Çağdaş eğitimin genel prensibi de bireysel öğrenme özelliklerini

dikkate almaktır. Bu nedenle, yüksek zekâ düzeyine sahip öğrencilere

de eşit eğitim fırsatları sunulması için, eğitim programının

farklılaştırılması bir zarurettir.

Farklılaştırma

• Farklılaştırılmış öğretimin amacı, öğrencinin gelişimini ve bireysel başarısını

en üst düzeye çıkarmaktır. Geleneksel öğretimin amacı ise, tüm öğrencileri

aynı düzeye getirmektir. Geleneksel okulda eğitim programının içeriği,

verilme hızı ve yöntemi ortalama düzeydeki öğrenciye göre önceden

belirlenmiştir. Böyle bir geleneksel okulda, gerektiğinde zaman ve destek

açısından gerekli ayarlamalar yapılmazsa, her iki uçtaki öğrencilerin eğitim

ihtiyaçlarının karşılanması mümkün olmaz.

• Farklılaştırılmış eğitim programının uygulandığı sınıfta ise, öğrencinin

bulunduğu düzeyden başlanır ve öğrencinin öğrenme hızı ve düzeyi temel

alınarak öğretim sürdürülür.

Farklılaştırmada Temel Alınan Öğrenci Nitelikleri

• Bu tür önlemlerin alınmaması durumunda ise, yüksek zekâ düzeyine sahip öğrencilerin öğrenmeye karşı ilgilerinin azalma tehlikesi vardır.

• Farklılaştırmada temel alınan 3 öğrenci niteliği :

- hazırbulunuşluk düzeyi

- ilgi alanı

– öğrenme profili

Farklılaştırmada Temel Alınan Öğrenci Nitelikleri

• Öğrencinin hazırbulunuşluk düzeyine göre farklılaştırmayı gerçekleştirmek için farklı güçlük düzeylerinde görevler oluşturulur. Farklılaştırmayı öğrenci ilgisine göre gerçekleştirmek de mümkün dür. ör. İlgi alanı müzik olabilir, Matematik olabilir öğrecinin yetenek ve ilgisine göre farklılaştırma yapılır.

• Öğrencinin öğrenme stilini temel alarak da farklılaştırma yapılabilir. Örneğin, işitsel, görsel ve kinestetik kanallar aracılığıyla bilgi sunma veya öğrencilere tek başlarına veya arkadaşlarıyla çalışmaya teşvik etme vb. gibi

Farklılaştırmada Eğitim Programının 3 Ögesi

• eğitim programının

• içerik,

• süreç ve

• ürün ögeleri farklılaştırılır.

Etkin bir öğretimi gerçekleştirmek için, eğitim programının 3 ögesini

(içerik, süreç ve ürünü) hazırbulunuşluk, ilgi ve öğrenme stili gibi

öğrenci niteliklerine göre farklılaştırmamız gerekir.

Farklılaştırma yapılmamasının sonuçları

• Böyle bir farklılaştırmanın yapılmaması durumunda ise, öğretim üstün

öğrencinin hız ve düzeyine uygun olmaz. Bu durumda öğrencinin sınıfta sürekli sıkılması söz konusu olabilir.

• Farklılaştırma yapılmamasının sonuçları sonuç olarak, üstün öğrencilerin bazıları uyum gösteriyormuş gibi bir tablo çizebilirler. Başlangıçta çaba göstermeden başarı elde ede bilirler, ama ne yazık ki çalışma alışkanlığı kazanmayabilirler, potansiyellerini tam olarak gerçekleştiremeyebilirler. Sınıflar yükseldikçe başarısızlık da görülebilir.

• Öğrencilerin bazıları ise, içedönük bir şekilde uyumsuz davranabilirler. Sınıftaki derslerle hiç ilgilenmeyip kendilerini sınıftan soyutlayabilirler.

• Bazı öğrenciler ise, tepki göstererek işleyişini bozabilirler.

ÜSTÜN ZEKÂ DÜZEYİNE SAHİP ÖĞRENCİLERİN EĞİTİMİNDE MÜDAHALE ŞEKİLLERİ

• Yüksek zekâ düzeyine sahip öğrencilerin eğitiminde müdahale şekilleri bu uygulamalar arasında pull out programı. Bu tür programlar, üstün ve yetenekli çocukların genelde haftada bir öğleden sonra iki üç saatliğine normal sınıflarından çekilerek uzman bir öğretmenin veya bölge koordinatörü bir eğitimcinin denetiminde zenginleştirme etkinliklerine tâbi tutulmaları şeklinde işlerlik gösterir.

• Bu tür uygulama Türkiye’deki bilim ve sanat merkezlerine benzemektedir. Bu tür müdahale şekli örgün eğitimde öğrenciye uygun farklılaştırmalarla desteklenmediği sürece yeterli olmaz, çünkü sınıftaki can sıkıntılarının önlenmesi mümkün değildir.

ÜSTÜN ZEKÂ DÜZEYİNE SAHİP ÖĞRENCİLERİN EĞİTİMİNDE MÜDAHALE ŞEKİLLERİ

• Özel okullar ve özel sınıflarda bu bağlamda farklı uygulamalar olarak sayılabilir. Zekâ düzeyi çok yüksek olanlar için bu tür uygulamalar yararlı olabilir. Ancak zekâ düzeyi olağanüstü yüksek olmayan öğrenciler için normal yaşamdan, normal yaşıtlarından soyutlayıcı bir durum yaratabilir. Bu nedenle bu durum da rağbet edilmemesi gereken bir müdahale şeklidir.

• İşte bu gibi durumlarda öğrencileri normal yaşıtlarından tamamen soyutlamadan onların eğitim ihtiyaçlarını normal sınıflarda karşılama yoluna gidilebilir. Ancak sınıfında tek üstün çocuk olması durumunda akademik açıdan gereksinimleri karşılansa da, duygusal ve sosyal açıdan kendini yalnız hissetmesi olasıdır.

Üstün Zekalıların Eğitimi Modelinde Çıkış Noktamız

• Bu nedenle, 20 kişilik bir sınıfta bu tür bir müdahale söz konusu

olduğunda yalnızlık duygusunun yok edilmesi için 5-6 üstün

öğrencinin aynı sınıfta üstün çocukların eğitimi konusunda eğitim

almış bir öğretmenin başkanlığında, normal yaşıtlarıyla birlikte

öğrenim görmesi uygun olur. Bu tür sakıncalar dikkate alınarak

İstanbul Üniversitesi’de Prof.Dr.Ümit Davaslıgil tarafından geliştirilmiş

bir model üzerinde durulacaktır.

Üstün Zekalıların Eğitimi Modeli

• Öğretmen adaylarının eğitim ve öğretiminde kurama olduğu kadar uygulamaya da önem verdiğimiz ve üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerimizin gereksinmelerine duyarlı olduğumuz için, bir uygulama okulu arayışı içine de girişilmiştir.

• Hem öğrencilerimize hem de ihtiyacı olan üstün zekalı ve yetenekli öğrencilere destek ver için bu model ortaya konulmuş ve 30 Temmuz, 2002’de Milli Eğitim Bakanlığı ve İstanbul Üniversitesi arasında imzalanan protokol gereğince, o zamanki ismiyle Beyazıt İlk Öğretim Okulu projemiz için uygulama okulu olarak tahsis edilmiştir. Sonra Beyazıt Ford Otosan İlköğretim Okulu olmuştur.

Üstün Zekalıların Eğitimi Modeli

• Bu modelde, her sınıfta 12’si üstün 12’si normal zekâ sınırları içinde olmak üzere 24 öğrenci kabul edilmiştir. Üstün Çocukların Eğitimi Projesi’nde üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerimize normal zekâ bölümü sınırları içinde olan yaşıtlarından tamamen soyutlamadan, onların zihinsel, duyuşsal ve sosyal gereksinmelerini karşılayacak farklılaştırılmış bir program uygulanmıştır.

Öğrencilerin Seçimi

• İki aşamalı seçme sınavı ile öğrenci alınmaktadır.

• MEB Rehberlik ve Araştırma Merkezlerince öğrenci seçimleri gerçekleştirilmektedir.

• Birinci Aşamada Grup testi uygulanmakta grup testinde performans gösteren çocuklar

• bireysel teste tabi tutulmaktadır.

Üstün Zekalıların Eğitimi Modeli

Bu modelin en önemli amaçlarından biri, yüksek zekâ potansiyeline ve yeteneğe sahip öğrencileri normal zekâ düzeyi sınırları içinde olan yaşıtlarından soyutlamadan eğitim ve öğretim ihtiyaçlarını karşılamaktır.

Diğer amacı ise, normal zekâ sınırları içinde olan öğrencilere de, onların öğren me düzeyi ve hızını dikkate alarak, eşit eğitim - öğretim imkânları sağlamak ve başarılarını yukarıya çekmektir.

Bu modelde farklılaştırmanın yanı sıra,

• hızlandırma,

• Zenginleştirme ve

• gruplama

gibi üç önlem türüne de duruma göre yer verilmektedir

Modelde Hızlandırma

Matematik, fen bilgisi, yabancı dil gibi öğrenme hızının öne çıktığı derslerde, yüksek zekâ düzeyindeki öğrencilerin kendi hızlarına göre ilerlemelerine, potansiyelleri oranında daha kapsamlı ve derinleştirilmiş bir program izlemelerine fırsat yaratmak için, normal yaşıtlarından ayrılarak farklı sınıflarda öğrenim görmelerine fırsat verilmektedir. örneğin matematikte üç seviye grubu oluşturulmuştur. ileri seviye gruplarında hızlandırmaya yer verilmektedir. Diğer öğrenciler de kendi hız ve düzeylerinde ilerlemekteler

Modelde Gruplama

• Benzer özellikler gösteren çocuklara birlikte çalışma imkânı elde etmeleri için uzun veya kısa süreli düzenlemeler sağlamaktır.

• Modelde, örneğin matematikte üç farklı seviye grubu, diğer derslerde, üstün öğrenciler normal yaşıtlarıyla birlikte öğrenim görüyorlar. Sadece birinci sınıfın güz yarıyılında Türkçe derslerinde de gruplara ayrılmaktadır.

Modelde Gruplama

• Grup düzeyleri arasındaki geçişler esnektir. Bu geçişler öğrencilerin zekâ düzeylerine dayandırarak değil, her öğrencinin söz konusu dersteki başarısına göre gerçekleştirilmektedir.

• Sosyal Bilgiler dersinde, Türkçe derslerinde, müzik, resim, drama, beden eğitimi gibi derslerde yüksek ve normal zekâ düzeyindeki öğrencilerin birlikte öğretim gördükleri karma sınıflar şeklindeki heterojen gruplamalara yer verilmektedir.

• Grupların oluşturulduğu derslerde ise, türdeş yetenek grupları şeklinde homojen gruplamalar söz konusudur. Heterojen gruplamaların olduğu sınıflarda derse göre esneklik kazanan bir gruplama şekli söz konusudur.

Modeldeki Farklılaştırma

• Bu modelde, milli eğitim bakanlığımızın temel eğitim programı

kullanılmaktadır, fakat öğrenci gereksinmelerine göre

farklılaştırmaktır. Genel farklılaştırma prensiplerini destekleyen teori

ve modeller temel alınarak farklılaştırmanın çerçevesi kültürümüze

özgü bir şekilde gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.

Modeldeki içeriğin ve sürecin farklılaştırılması

• içeriğin ve sürecin farklılaştırılmasında Sternberg’in başarılı zekâ kuramından, Kaplan’ın ızgara modelinden, Paralel eğitim programından ve Barbara Clark’ın öğrenmeyi en üst düzeye çıkarmanın 3. Adımını oluşturan bütünleştirici eğitim modelinden esinlenen bir senteze gidilmiştir.

MODELDEKİ İ Ç E R İ K VE S Ü R E C İ N BELİRLİ MODEL VE KURAMLARIN SENTEZİNE GÖRE FARKLILAŞTIRILMASI

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞININ

EĞİTİM PROGRAMI

İÇERİĞİ

EK PROGRAMLAR: ZENGİNLEŞTİRMELER

DÜŞÜNCE BEC., DUYGUSAL VE SOSYAL

GEL. PROG. YARATICIILIK, BAĞLAN-TILAR, KİMLİK FARKIN-

DALIĞI SÜREÇ

İÇERİK

FARKLILAŞTIRMA FARKLILAŞTIRMA IZGARA M.

PARALEL EĞ. PR. M.

IZGARA M. BÜTÜNLEŞTİRİLMİŞ EĞ. M. BAŞARILI ZEKÂ

BİL

İŞSE

L SÜ

REÇ

LER

DU

YU

ŞSA

L SÜ

R.

FİZİ

KSE

L SÜ

REÇ

LER

SEZG

İSEL

SÜ

R.

AN

ALİ

TİK

DÜ

Ş.

YAR

ATI

CI

DÜ

Ş.

PR

ATİ

K D

ÜŞ.

ÜR

ETK

EN D

ÜŞ.

BEC

.

AR

AŞT

IRM

A B

EC.

TEM

EL B

EC.

DER

İNLİ

K

KA

RM

AŞI

KLI

K

YEN

İLİK

HIZ

TEM

EL P

RO

GR

AM

BA

ĞLA

NTI

LAR

KİM

LİK

FA

RK

IN.

İçerik Farklılaştırılması

• Bunun için öğretmenler bireylerin veya öğrenci gruplarının ihtiyaçlarını karşılamak için farklı metaryaller , öğrencilere bilgiyi öğrenmeleri için çoklu seçenekler sunmuşlardır.

• Faklı yetenek düzeylerindeki öğrenciler için içerikteki derinliğin ve karmaşıklığının çeşitlendirilmesini yapmaları sağlanmıştır.

Modelde Zenginleştirme

Öğrencilere haftada birer saat, düşünme becerileri, yaratıcılık ve sosyal-duygusal gelişim dersleri öğrencilerin üst düzey düşünme süreçleri uyarılarak, onlarda sistematik düşünme becerilerinin kazandırılmasını, zekânın tüm yönlerinin ve yaratıcılığın geliştirilmesi, duygusal ve sosyal yönlerden gelişmeleri için verilmiştir.

Aynı zamanda bu derslerdeki etkinlikler eğitim programıyla bütünleştirilerek eğitim almışlardır. Zekâca normal sınırlar arasındaki öğrencilere de aynı çağdaş teknik ve stratejiler uygulanarak, onların da yaratıcı ve sistemli düşünme becerileri geliştirilmektedir.

Öğrenci eğitiminin yanı sıra

• Modelde,

Öğretmenlere, farklı konu alanlarında üstün zekalı ve yetenekli öğrenciler için eğitim programlarının farklılaştırılması ve bu öğrencilerin öğrenim gereksinimlerine cevap verebilecek öğretim yöntem ve stratejileri hakkında eğitimler verilmiştir.

Öğrencilerin ailelerinin eğitim gereksinmelerini karşılamaya yönelik çalışmalar yapılmıştır.

Son söz

Zihinsel açıdan da daha hızlı, kapsamlı ve derinlemesine düşünme süreçlerine sahip olan üstün zekâlı ve yetenekli bireyleri normal zekâ düzeyine sahip yaşıtlarının öğrenme hız ve düzeyini temel alarak eğitmek onlara yapılan bir haksızlıktır.

Onların potansiyellerini tamamen gerçekleştirmeleri için, özelliklerine uygun bir eğitim almaları gerekir.

Bu nedenle, öğrencilerin ihtiyaç verecek şekilde eğitim programının farklılaştırılması ya da onların potansiyellerini ortaya koymalarına fırsat verecek eğitim programlarının hazırlanması ve uygulanması gerekir.

Tüm çocuklarımıza ulaşabilmek dileğiyle

TEŞEKKÜR EDERİM