MS-ritgerð í stjórnun og stefnumótun Starfsumhverfi og líðan hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala Jana Katrín Knútsdóttir Leiðbeinendur: Dr. Kári Kristinsson, lektor og Dr. Sigrún Gunnarsdóttir, dósent
MS-ritgerð
í stjórnun og stefnumótun
Starfsumhverfi og líðan hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á
Landspítala
Jana Katrín Knútsdóttir
Leiðbeinendur:
Dr. Kári Kristinsson, lektor og Dr. Sigrún Gunnarsdóttir, dósent
StarfsumhverfioglíðanhjúkrunarfræðingaogljósmæðraáLandspítala
JanaKatrínKnútsdóttir
LokaverkefnitilMS-gráðuístjórnunogstefnumótun
Leiðbeinendur:Dr.KáriKristinssonogDr.SigrúnGunnarsdóttir
Viðskiptafræðideild
FélagsvísindasviðHáskólaÍslands
Október2016
3
StarfsumhverfioglíðanhjúkrunarfræðingaogljósmæðraáLandspítalaRitgerðþessier30einingalokaverkefnitilMSprófsviðViðskiptafræðideild,FélagsvísindasviðHáskólaÍslands.©2016JanaKatrínKnútsdóttirRitgerðinamáekkiafritanemameðleyfihöfundar.Prentun:Háskólaprentehf.Reykjavík,2016
4
Formáli
Þessi rannsókn er lokaverkefni til meistaragráðu í stjórnun og stefnumótun við
Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands. Vægi verkefnisins er 30 ECTS einingar. Verkefnið
var unnið undir handleiðslu Kára Kristinssonar lektors viðHáskóla Íslands og Sigrúnar
GunnarsdótturdósentsviðHáskólaÍslandsogHáskólannáBifröstogfæriégþeimmínar
bestuþakkirfyrirgottsamstarfoguppbyggilegaleiðsögn.
Hagdeild fjármálasviðs á Landspítala þakka ég fyrir aðstoð við útsendingu
könnunarinnartilþátttakenda.ViktoriOrraValgarðssynifæriégmínarbestuþakkirfyrir
aðstoðogleiðbeiningarviðúrvinnslugagnaogeinstakaþolinmæðiogEddusysturþakka
ég fyrir yfirlestur. Þá vil ég þakka fjölskyldu minni og sérstaklega móður minni og
eiginmanni,fyrirstuðning,þolinmæðiogáhugasemþauhafasýntmérígegnumnámið.
Síðastenekkisístvilégþakkaþeimfjölmörguhjúkrunarfræðingumogljósmæðrumsem
lögðusittafmörkummeðþátttökusinniírannsókninni.
Höfundur er starfandi hjúkrunarfræðingur á Landspítala og liggur áhugasvið í
málefnum tengdumheilbrigðisþjónustu. Eigin reynsla afþví að starfa á spítalanumog
umræðaogviðhorfsamstarfsfólkstilspítalaumhverfisinsvaktilönguntilaðkannahver
raunveruleg líðanogánægjaer í starfiámeðal starfsmanna.Viðnánarieftirgrennslan
komu í ljósþaustórvægleguáhrif semþessirþættirhafaáþáþjónstusemnotendum
heilbrigðiskerfisinserveittoghöfundurkomaugaátækifæri tilúrbótasemgætuekki
einungis bætt líðan starfsmanna heldur einnig aukið öryggi og gæði
heilbrigðisþjónustunnar og til langs tíma dregið úr kostnaði. Það er von höfundar að
stjórnendurspítalansogstjórnvöldkomieinnigaugaáþessitækifæriogaðniðurstöður
rannsóknarinnar veiti innblástur til framkvæmda og geri fagfólki þannig fært að veita
framúrskarandiþjónustu.
5
Útdráttur
Nýlegarrannsóknirgefahlutverkihjúkrunarfræðingaaukiðvægiþegarkemuraðgæðum
þjónustu, öryggi sjúklinga og dánartíðni. Hjúkrunarfræðingar eru lykilstarfsmenn í
árangursríku heilbrigðiskerfi en á Landspítala eru þeir jafnframt fjölmennasta
starfsstéttin. Þættir í starfsumhverfi eins og viðeigandimönnun og styðjandi stjórnun
eru forsenda starfsánægju og að hjúkrunarfræðingar getimætt þörfum skjólstæðinga
sinna.Rannsóknirbenda tilaðvinnuálaghjúkrunarfræðingasésífelltaðaukastogum
leið aðeinkenni kulnunar í starfi séuað verðaalgengari. Rannsóknirhafa sýnt framá
tengslákveðinnaþáttaístarfsumhverfiviðeinkennikulnunaroggæðiþjónustu.
Viðfangsefniritgerðarinnarvaraðkannahvernighjúkrunarfræðingarogljósmæðurá
LSHmetastarfsumhverfisitt,starfsánægju,einkennikulnunaroggæðiþeirrarþjónustu
semerveittogkannahvorthugsanlegtengslværuþarámilli.Notastvarviðmegindlegt
rannsóknarsniðografrænspurningakönnunsendtilallraklínískrahjúkrunarfræðingaog
ljósmæðra á Landspítala í nóvember 2015. Niðurstöðurnar voru bornar saman við
sambærilegarannsóknfráárinu2002meðsamanburðigagna.
Helstu niðurstöður sýna að einkenni kulnunar eru algengari og alvarlegri í
samanburði við fyrri rannsókn enmeira en helmingur þátttakenda nú hefur einkenni
kulnunar.Niðurstöðurbendatilaðhjúkrunarfræðingarogljósmæðurteljimönnunvera
ábótavant þó aðmat á gæðumþjónustuhafi lítið breystmilli rannsókna.Mönnunog
stuðningurádeildhafðimarktækafylgniviðbæðistarfsánægjuogeinkennikulnunarog
hefur hlutfall þeirra sem ætla að hætta í núverandi starfi á næstu 12 mánuðum
tvöfaldast frá fyrri rannsókn. Niðurstöður benda til afturfarar á tengslum almennra
starfsmanna við stjórnendur Landspítala og fannst marktæk fylgni stjórnunar á
spítalanumviðlíðan,starfsánægjuoggæðiþjónustu.
Rannsókninermikilvægtframlagtilþekkingarogveitirstarfsmönnum,stjórnendum
og stjórnvöldum innsýn í starfsumhverfi á Landspítala. Hún beinir sjónum að
mikilvægumþáttumsemmábæta í starfsumhverfiheilbrigðisstéttaáLSHogþarmeð
gæðiþjónustunnarsemmundragaúrkostnaðitillengritíma.
6
Abstract
Nursesplayan importantrole inasuccessfulhealthcaresystemandforpatientsafety
and quality of care. Recent studies have shown that nursing is evenmore important
thanpreviouslyconsideredwithregardtopatientsafetyandmortality.Previousstudies
show that factors in nurses´ working environment such as adequate staffing and
managerial support are strongly linked to symptoms of burnout, job satisfaction and
quality of patient care. With increased demands on health care services, nurses´
workloadhasenhancedandsymptomsofburnoutaremorecommon.
The objective of this studywas to examine nurseswork environment and nursing
outcomesatLandspítaliUniversityhospitalandto investigatehow it relates tonurse-
assessedqualityofpatientcare.
Quantitative research method was used and a cross-sectional, online survey was
conducted among all clinical nurses and midwifes working in Landspítali University
Hospital in november 2015. The data was compered to data from previous study in
Landspítalifrom2002,usingthesameinstrument.
Findings shows that symptoms of burnout among nurses and midwifes at the
hospital have increased significantly compared to previous study and reported job
satisfaction has decreased. However, nurse-assessed quality of patient care remains
similar to pervious study. The most important work environment factors for better
nurseandpatientoutcomesremaintobeadequatestaffingandmanagerialsupportat
theunitlevel.Thefindingsalsosuggestthatstaffingandrelationstomanagementhave
declinedcomparedtopreviosstudy.
Thestudyisanimportantcontributiontoknowledgeandunderstandingofworking
environment for nurses and midwifes at Landspítali. The study provides important
messagestoguideimplementationofpreventivemeasurestosupportthewell-beingof
personnelandqualityofpatientcare.
7
Efnisyfirlit
Myndaskrá......................................................................................................................9Töfluskrá.........................................................................................................................91 Inngangur................................................................................................................112 Fræðilegumfjöllun..................................................................................................14
2.1 HugmyndafræðiMagnet..................................................................................142.2 Landspítali........................................................................................................17
2.2.1 Hlutverk................................................................................................172.2.2 Stefna....................................................................................................17
2.2.2.1MannauðsstefnaLandspítala.........................................................182.3 StarfsumhverfiLandspítala...............................................................................18
2.3.1 Fjárframlögogviðhorfstjórnvalda.......................................................192.3.2 Yfirvofandiskorturáhjúkrunarfræðingumogálag..............................20
2.4 Líðanhjúkrunarfræðingaístarfi.......................................................................212.4.1 Starfsánægja.........................................................................................212.4.2 Kulnunístarfi........................................................................................23
2.4.2.1Einkennikulnunar..........................................................................242.4.2.2Orsakavaldarkulnunar...................................................................242.4.2.3Afleiðingarkulnunar......................................................................25
2.5 Gæðiþjónustu..................................................................................................262.6 Starfsumhverfihjúkrunarfræðinga...................................................................28
2.6.1 Þættirstarfsumhverfissemsnúaaðeinstaklingnum............................292.6.2 Þættirstarfsumhverfissemsnúaaðskipulagsheildinni........................30
2.6.2.1Valdeflingogfaglegtsjálfræði.......................................................312.6.3 Þættirstarfsumhverfissemsnúaaðytraumhverfi..............................312.6.4 Íslenskarrannsóknirástarfsumhverfihjúkrunarfræðinga...................32
3 Aðferð......................................................................................................................34
3.1 Markmið...........................................................................................................343.2 Rannsóknaraðferð............................................................................................343.3 Þátttakendur.....................................................................................................353.4 Mælitæki..........................................................................................................353.5 Framkvæmd......................................................................................................373.6 Úrvinnslagagna................................................................................................383.7 Siðfræðirannsóknar.........................................................................................40
4 Niðurstöður.............................................................................................................41
4.1 Markmið...........................................................................................................414.2 Lýðfræðilegarupplýsingarogeinkenniþátttakenda........................................41
8
4.3 Starfsánægja.....................................................................................................434.4 Einkennikulnunar.............................................................................................454.5 Gæðiþjónustu..................................................................................................484.6 Starfsumhverfi..................................................................................................494.7 Tengslstarfsumhverfisviðstarfsánægju,líðanoggæðiþjónustu....................514.8 Áreiðanleikiogréttmæti..................................................................................524.9 Samantektáhelstuniðurstöðum.....................................................................53
5 Umræður.................................................................................................................54
5.1.1 Starfsánægja.........................................................................................545.1.2 Líðan.....................................................................................................555.1.3 Matágæðumþjónustu........................................................................565.1.4 Matágæðumstarfsumhverfis..............................................................575.1.5 Tengslstarfsumhverfisviðstarfsánægju,líðanogmatágæðum
þjónustu................................................................................................575.1.5.1Líkanáhrifaþátta............................................................................58
5.2 Takmarkanirogannmarkarrannsóknar...........................................................595.3 Ályktun-horfttilframtíðar..............................................................................60
5.3.1 Framtíðarrannsóknir.............................................................................62
6 Lokaorð....................................................................................................................64Viðauki1–Yfirlitþátttakenda......................................................................................74Viðauki2–Spurningalistar...........................................................................................75Viðauki3–StaðfestingátilkynningutilPersónuverndar.............................................84Viðauki4–LeyfisiðanefndarstjórnsýslurannsóknaLSH..............................................85Viðauki5–LeyfistarfsmannastjóraLSH.......................................................................86Viðauki6–Kynningarbréftilframkvæmdastjórnar.....................................................87Viðauki7–Kynningarbréfogleiðbeiningartilþátttakenda.........................................88Viðauki8–Ítrekuntilþátttakenda...............................................................................89Viðauki9–BréftilframkvæmdastjórnaroghjúkrunardeildarstjóraklínískrasviðaLSH90Viðauki10–Fylgnimillifylgibreyta..............................................................................91Viðauki11–ViðhorfstarfsmannatilstjórnendaLSH...................................................92Viðauki12–ValdeflingogfaglegtsjálfræðiáLSH........................................................93
9
Myndaskrá
Mynd1.StefnaLandspítala(Heimild:Landspítali,2016).................................................18
Mynd2.Starfsumhverfihjúkrunarfræðinga.(Heimild:RNAO,2008)..............................29
Mynd3.Líkanáhrifaþáttastarfsumhverfisogtengslviðlíðanþátttakenda,
starfsánægjuogmatágæðumþjónustusamkvæmtniðurstöðum
rannsóknar...........................................................................................................59
Töfluskrá
Tafla1.Upplýsingarumbakgrunnþátttakenda...............................................................42
Tafla2.Menntunogstarfsreynslaþátttakenda...............................................................43
Tafla3.Vinnalengurenumsaminnvinnutíma................................................................43
Tafla4.Starfsánægja........................................................................................................44
Tafla5.Starfsánægjaeftirsviðum....................................................................................45
Tafla6.Fjöldioghlutfallþeirrasemætlaséraðhættaístarfiánæstu12
mánuðum.............................................................................................................45
Tafla7.Munurámeðaltalikulnunarámillirannsóknaárin2002og2015......................46
Tafla8.Alvarleikieinkennakulnunar,samanburðurniðurstaðnarannsókna2002
og2015................................................................................................................46
Tafla9.Meðaltalkulnunareftirsviðum...........................................................................47
Tafla10.Fjöldioghlutfallmeðalvarlegeinkennikulnunareftirsviðum.........................48
Tafla11.Gæðihjúkrunarásíðustuunnuvakt,samanburðurniðurstaðna
rannsókna2002og2015......................................................................................48
Tafla12.Matágæðumhjúkrunarásíðustuunnuvakteftirsviðum...............................49
Tafla13.MeðaltalundirþáttaNWI-R2002og2015........................................................50
Tafla14.HlutfallsammálafullyrðingumúrNWI-R2002og2015....................................51
10
Tafla15.TengslundirþáttaNWI-R(starfsumhverfis)viðstarfsánægju,einkenni
kulnunarogmatágæðumþjónustusamkvæmtaðhvarfsgreiningu...................52
11
1 Inngangur
Starfsumhverfiásjúkrahúsumhefuráhrifástarfsmannaveltuhjúkrunarfræðinga,líðaní
starfioggæðiþeirrarþjónustusemþarerveitt (Aiken,Sermeus,VandenHeedeo.fl.,
2012; McHugh, Kutney-Lee, Cimiotti, Sloane og Aiken 2011; Maslach, Schaufeli og
Leiter,2001;Aiken,Clarke,Sloane,LakeogCheney,2008;Vahey,Aiken,Sloane,Clarke
ogVargas,2004).Íkjölfarhækkandilífaldursogaukinnarþarfarfyrirheilbrigðisþjónustu
hefurálagístörfumhjúkrunarfræðingaumallanheimaukistjafntogþétt(International
Council of Nurses, 2007). Nýlegar rannsóknir hafa sýnt fram á þyngra vægi
hjúkrunarfræðingaoghæfilegrarmönnunarþeirraþegarkemuraðöryggi sjúklingaog
dánartíðnienáðurvartalið(Rafferty,Clarke,Coleso.fl.,2007;VandenHeede,Lesaffre,
Diyao.fl., 2009;Zander,Aiken,Busse,Rafferty, SermeusogBruyneel,2016). Íslenskar
rannsóknir benda til að vinnuálag og einkenni kulnunar í starfi hjúkrunarfræðinga á
Landspítalaséaðaukastumleiðogfaglegtsjálfræði(e.autonomy)þeirrafariminnkandi
(Anna Guðbjörg Gunnarsdóttir, Ása Guðbjörg Ásgeirsdóttir og Sigrún Gunnarsdóttir,
2011).
Hjúkrunarfræðingar gegna lykilhlutverki í árangursríku heilbrigðiskerfi. Þeir eru
fjölmennasta heilbrigðisstéttin og ein afmeginstoðum heilbrigðiskerfa um allan heim
(Buchan og Aiken, 2008; Félag íslenskra hjúkrunarfræðinga, 2011).Meðal fjölbreyttra
viðfangsefna hjúkrunarfræðinga eru þættir eins og skipulagning og framkvæmd
hjúkrunarmeðferða, heilsuefling og heilsuvernd, forvarnir, fræðsla og ráðgjöf, hjúkrun
viðlífslok,endurhæfing,kennslaogstjórnun(Félagíslenskrahjúkrunarfræðinga,2011).
Hjúkrunereinstaklingsmiðuðoggæðihennarhafaáhrifáheilsuogvellíðannotenda
áöllumstigumheilbrigðisþjónustu (Félag íslenskrahjúkrunarfræðinga,2011).Embætti
Landlæknisskilgreinirkjarnahjúkrunarsemumhyggjufyrirskjólstæðingumogvirðingu
fyrir lífi þeirra og mannhelgi. Ennfremur skilgreinir Embættið hlutverk
hjúkrunarfræðinga á þann hátt að þeim beri að sinna líkamlegum, andlegum,
félagslegumog trúarlegumþörfum skjólstæðinga sinnaog aðþeim sé ekki heimilt að
fara í manngreinarálit byggt á fordómum (Embætti Landlæknis, 2014a). Þá hefur
12
Alþjóðaráðhjúkrunarfræðinga (e. International Council ofNurses) skilgreint hjúkrun á
eftirfarandihátt:
Hjúkrunarfræðingar starfa sjálfstætt og í samvinnu við aðra að hjúkruneinstaklinga á öllum aldri, fjölskyldna, hópa og samfélaga, sjúkra semheilbrigðra og á hvaða vettvangi sem er. Í hjúkrun felst heilsuefling,heilsuverndogumönnunsjúkra,fatlaðraogdauðvonaeinstaklinga.Aukþesseru hjúkrunarfræðingar málsvarar skjólstæðinga sinna, stuðla að örugguumhverfi,stundarannsóknir,takaþáttístefnumótunheilbrigðisyfirvaldaogstarfaviðstjórnunogkennslu.(InternationalCouncilofNurses,e.d.)1
Líkur er til að skortur verði á hæfum hjúkrunarfræðingum á næstu árum
(InternationalCouncilofNurses,2007;Alþjóðaheilbrigðisstofnunin,e.d.a;b).Hjúkrunáí
harðri samkeppni við aðrar fræðigreinar sem eru líklegri til að leiða af sér meiri
starfsframaog tekjuraukþess semhjúkrunarfræðingar leita í auknummæli í störfog
nám utan hjúkrunar (Alþjóðaheilbrigðisstofnunin, e.d.a;b; Ólafur G. Skúlason, 2015).
Fækkun þeirra sem velja hjúkrun sem ævistarf, ásamt hækkandi meðalaldri
hjúkrunarfræðinga, er staðreynd sem blasir við á Íslandi líkt og um allan heim (Félag
íslenskrahjúkrunarfræðinga,2011;Alþjóðaheilbrigðisstofnunin,e.d.a;b).Áætlaðeraðaf
þeimtæplega2900hjúkrunarfræðingumsemerustarfandiá Íslandi ídageruum17%
yfir 60 ára aldri og munu því hefja töku lífeyris á næstu árum (Félag íslenskra
hjúkrunarfræðinga, 2016a). Á sama tíma fer lífaldur hækkandi, þörf fyrir
heilbrigðisþjónustu verður bæði meiri og flóknari og hröð framþróun á sér stað í
heilbrigðisþjónustu og heilbrigðistækni (International Council of Nurses, 2007).
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (e.d.a;b) telurþvímikilvægtaðgripið sé til ráðstafana svo
að hjúkrunarfræði verði álitlegur og raunverulegur kostur fyrir ungt fólk við val á
framtíðarstarfiogtilaðspornaviðatgervisflóttaúrstéttinni.Þessiumræðahefureinnig
áttsérstaðhérálandiogereittafviðfangsefnumFélagsíslenskrahjúkrunarfræðingaí
tengslumviðkjarabaráttufélagsins(ÓlafurG.Skúlason,2015).
1 Nursing encompasses autonomous and collaborative care of individuals of all ages, families, groups and
communities,sickorwellandinallsettings.Nursingincludesthepromotionofhealth,preventionofillness,andthe
careofill,disabledanddyingpeople.Advocacy,promotionofasafeenvironment,research,participationinshaping
healthpolicyandinpatientandhealthsystemsmanagement,andeducationarealsokeynursingroles
13
Víða um heim hafa sjúkrahús tekið upp hjúkrunarmiðaða stefnu sem nefnd hefur
verið Magnet og kom fyrst fram í Bandaríkjunum á níunda áratug síðustu aldar.
RannsóknirsemkannaðhafamunmilliMagnet-sjúkrahúsaogannarrahafaendurtekið
gefið vísbendingar um meiri starfsánægju og betri líðan hjúkrunarfræðinga Magnet-
sjúkrahúsaog jákvæðarihorfurskjólstæðinga.Jafnframthefurveriðsýntframátengsl
milli þessara þátta (McHugh, Kelly, Smith, Vanak og Aiken, 2013; ANCC, e.d.a; Aiken
o.fl.,2008).InnraumhverfiMagnet-sjúkrahúsaeinkennistafstyðjandistjórnun,faglegu
sjálfræði starfsmanna, góðum samskiptum fagstétta, starfsánægju hjúkrunarfræðinga,
lágri tíðnikulnunar í starfiog loksauknumgæðumþjónustuog lágri starfsmannaveltu
(Aikeno.fl.,2012).MagneteralþjóðleggæðavottunhjúkrunarogvíðaíBandaríkjunum
oginnanEvrópuerusjúkrahúsaðvinnaaðþvíaðinnleiðaMagnetístefnusínameðþví
að bæta starfsumhverfi sitt, tryggja viðeigandi mönnun hæfra hjúkrunarfræðinga og
leggjaauknaáhersluámannauðsstefnu(Aikeno.fl.,2012).
ÞóalmennstarfsánægjukönnunséreglulegalögðfyrirstarfsmennLandspítalahefur
líðanhjúkrunarfræðingaogljósmæðraogmatþeirraástarfsumhverfiogþjónustuverið
lítið íbrennidepli. Íþessarirannsóknerskoðaðhvernigklínískirhjúkrunarfræðingarog
ljósmæður á Landspítala meta starfsumhverfi sitt, starfsánægju og líðan í starfi og
hvernig þeirmeta gæði þjónustunnar. Þá eru skoðuðhugsanleg tengsl ámilli þessara
þátta. Á Íslandi hefur BS-próf í hjúkrun verið ein af forsendum inntöku nema í
ljósmóðurfræði frá árinu 1996 og eru flestar ljósmæður á Landspítala einnig
hjúkrunarfræðingar(LjósmæðrafélagÍslands,e.d.)ogþvíhlutiafþýðinu.Niðurstöðurnar
erubornar samanviðgögnúr sambærilegri rannsóknsemvar liður ídoktorsrannsókn
SigrúnarGunnarsdóttir (2006) sem lögðvar fyrir samaþýðiárið2002ogvarætlaðað
kannavægiþáttaístarfsumhverfiLandspítalasemeinkennaMagnet-sjúkrahús.
14
2 Fræðilegumfjöllun
Eftirfarandi kafli ritgerðarinnar inniheldur umfjöllun um hugmyndafræði Magnet-
sjúkrahúsa og starfsumhverfi á Landspítala. Fjallað verður almennt um starfsumhverfi
hjúkrunarfræðinga,líðanþeirraístarfiogeinkennikulnunar,ástæðurogafleiðingar.Að
lokumverðurfjallaðumtengslþessaraþáttaviðgæðiþeirrarþjónustusemerveittog
áhrifáhorfurogafdrifsjúklinga.
2.1 HugmyndafræðiMagnetÞaðskipulagsemsýnthefurhvaðmestanárangurhvaðvarðarhjúkrunásjúkrahúsumer
líkanið um Magnet-sjúkrahús (e. Magnet hospital). Hugtakið Magnet-sjúkrahús kom
upphaflegaframhjáAmericanAcademyofNursing[AAN]íBandaríkjunumuppúr1980.
Upprunalegur tilgangur verkefnisins var að bera kennsl á þá þætti sem einkenna
sjúkrahússemnáaðlaðaaðoghaldaístarfsfólksitt.Þannigáttihugtakiðogverkefnið
Magnet-sjúkrahús að fela í sér fjárfestingu í starfsþróun (e. staff development),
gæðastjórnun (e. quality control), hæfni stjórnenda (e. frontline management
supervisoryability)oggott samstarf viðaðrar fagstéttir svo sem lækna (e.physicians)
(ANCC,e.d.a).
Magnet-sjúkrahúsineruþekkt fyrir framúrskarandi starfsumhverfiogárangur í laða
að hæfa hjúkrunarfræðinga sem eru ánægðir og haldast í starfi. Einnig hafaMagnet-
sjúkrahúsinveriðtengdviðjákvæðariafdrifsjúklingasinnasvosemlægritíðnibyltaog
spítalasýkingaenekkisístfyrirlægridánartíðni(McHugho.fl.,2013).EiginleikarMagnet-
sjúkrahúsahafaveriðflokkaðiríþrjáflokka;stjórnun(e.administration),semfelurísér
stjórnarhætti (e. management style), samskipti (e. communication), forystu (e.
leadership), skipulag skipulagsheildar (e.organizational structure), stefnu í
mannauðsmálum (e. personnel policies) og fagleg tækifæri (e. professional
opportunities); fagmennsku (e. professional practice) sem felur í sér gæði þjónustu,
kennsluogímyndhjúkrunarogþáloksfaglegþróun(e.professionaldevelopment)semí
felstaðlögunarferlinýrrastarfsmanna,almennstarfsþróun,stuðningurviðstarfsfólktil
frekaranámsogþróunstarfsferils(ChenogJohantgen,2010).
Magnetereinskonargæðavottunhjúkrunarsemþausjúkrahúshljótasemberaþessi
svokölluðumagnet-einkenniogveitaþannigáberandi góðaþjónustu, styðjanýsköpun
15
innan hjúkrunar og viðhafa styðjandi stjórnun leiðtoga (Chen og Johantgen, 2010;
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin,2010;ANCC,e.d.a).Fjöldimagnet-sjúkrahúsaerbreytilegur
envottuninergefintilfjögurraáraísenn.ÍdageruMagnet-sjúkrahúsinum420talsins,
flest í Bandaríkjunum en einnig í Kanada, Ástralíu, Nýja Sjálandi, Lebanon og Saudi
Arabíu(ANCC,e.d.b).HelstukostirþessaðhljótagæðavottunMagnetfelastíaðlaðaað
hæft og metnaðarfullt starfsfólk og hámarka á þann hátt gæði þjónustu og um leið
ánægjuogöryggisjúklinga(ANCC,e.d.a).
RannsóknirbendatilaðinnanMagnet-sjúkrahúsaséstarfsumhverfibetraenþekkist
innanannarrasjúkrahúsa(McHugho.fl.,2013;Aikeno.fl.,2008).SvovirðistsemMagnet
viðurkenningberi kennsláþaugæði semeru til staðar innanskipulagsheildarinnarog
örvar í senn frekari jákvæðaþróun innanhennar sembætir horfur og afdrif sjúklinga
(McHugho.fl.2013).Aikeno.fl.(2008)bendaáaðþráttfyriraðsjúkrahúsbúieinungis
yfirhlutaafeiginleikumMagnet-sjúkrahúsaséstarfsánægjahjúkrunarfræðingameiriog
afdrifsjúklingabetri(e.betternurseandpatientoutcomes).
Tilþessaðhámarkagæðihjúkrunarogsem leiðarvísir fyrirþausjúkrahússemhafa
hugáaðhljótaMagnetgæðavottunhefurveriðsettframMagnetlíkan.Íþvífelastfimm
þættir; 1. umbreytingaforysta (e. transformational leadership), 2. valdeflandi
starfsumhverfi (e. structuralempowerment),3. fyrirmyndar starfshættir (e.exemplary
professional practice), 4. ný þekking, nýsköpun og framfarir (e. new knowledge,
innovationsandimprovements)og5.gagnreyndarniðurstöður(e.empiricaloutcomes)
(ANCC, e.d.c). Þessir þættir varpa ljósi á nauðsyn styðjandi starfsumhverfis
hjúkrunarfræðinga.Hvaðfelstíhverjumþættimásjáhéraðneðan:
Ø 1. Umbreytingaforysta: Leiðtogar hjúkrunar tala máli starfsfólks síns ogstyðja það og skjólstæðinga sína til að umbreyta gildum, viðhorfum oghegðun.
Ø 2. Valdeflandi starfsumhverfi: Hjúkrunarfræðingar ættu að taka þátt íákvörðunartökuogíaðbætaumhverfisittogstarfshætti.Hjúkrunarfræðingarogleiðtogarinnanhjúkrunarþróameðsérsamvinnuviðskipulagsheildinatilaðbætaafdrif skjólstæðingaogheilsu samfélagsins.Þessuernáð í gegnumstefnuskipulagsheildarinnar.
Ø 3. Fyrirmyndar starfshættir: Áhrifa- og árangursríkar meðferðir, samstarffagstétta og bestu mögulegu horfur sjúklinga. Til að ná markmiðinu umfyrirmyndarstarfshættiþarfmenninginaðeinkennastaföryggi,gæðaeftirlitiogstöðugumendurbótum.
16
Ø 4. Ný þekking, nýsköpun og framfarir: Skipulagsheildin stuðlar að því aðstarf innanhennarbyggistárannsóknarniðurstöðumaukþesssemætlastertil rannsóknarvinnu af hálfu starfsfólks. Hugað er að því aðhjúkrunarfræðingar séu meðvitaðir um nýjustu rannsóknir og niðurstöðurþeirrasemgerirþeimmögulegtaðveitasjúklingumsínumöruggustuogbestuþjónustusemvöleráhverjusinni.Sífellterleitasteftirnýjustuupplýsingumogtæknitilaðbætaþjónustunaoghámarkaafköstoggæði.
Ø 5. Gagnreyndar niðurstöður: Grundvallaratriði er að meta gæði forystuinnan hjúkrunar og klínískrar þjónustu innan magnet-sjúkrahúsa meðrannsóknum.Niðurstöðureruflokkaðareftirárangrihjúkrunar,starfsánægjuog líðan starfsfólks, horfum og afdrifum skjólstæðinga og árangriskipulagsheildar.
Þeir eiginleikar sem einkenna Magnet-sjúkrahús auka starfsánægja
hjúkrunarfræðinga marktækt í samanburði við sjúkrahús sem búa ekki yfir
sambærilegum eiginleikum (Chen og Johantgen, 2010; McHugh o.fl., 2013). McHugh
o.fl. (2013)bárusaman56Magnet-sjúkrahúsvið508sjúkrahússemekkibáruMagnet
vottun í fjórum ríkjum Bandaríkjanna. Ætlunin var að bera saman einkenni
skipulagsheildannaogtengslþeirraviðdánartíðni.Niðurstöðurrannsóknarinnargáfutil
kynna að innan Magnet-sjúkrahúsanna var starfsumhverfi marktækt betra en hinna
sjúkrahúsanna. Jafnframt störfuðu þar betur menntaðir hjúkrunarfræðingar (með BS
gráðu og fleirimeð framhaldsnám að baki). Nokkurmunur var á dánartíðni sjúklinga
innan skipulagsheildannaen íheildina sýnduniðurstöðurað innanManget-sjúkrahúsa
væri 14% lægri dánartíðni og 12%minni líkur á að ekki takist að snúa við lífsógnandi
aðstæðum(e. failure-to-rescue) í samanburðiviðalmennsjúkrahús. Innanskurðdeilda
létust1,5%sjúklinga innan30dagaáMagnet-sjúkrahúsunumísamanburðivið1,8%á
almennum sjúkrahúsum. 3,8% skurðsjúklinga þar sem upp komu vandamál létust á
Magnet-sjúkrahúsumámeðanþaðlétust4,6%áalmennumsjúkrahúsum(McHugho.fl.
2013).
Eitt af einkennum Magnet-sjúkrahúsa er góð og styðjandi stjórnun (McHugh o.fl.
2013; ANCC, e.d.a). Rannsókn Chen og Johantgen (2010) sýndi fram á að þeir
hjúkrunarfræðingar semeru ánægðir í starfi segja sína yfirmenn veita þeim stuðning,
faglegtsjálfræðiogtækifæritilstarfsþróunar,sýnavirðingu,búayfirskipulagshæfniog
hæfnitilaðleysaúrágreiningi.
17
Á síðustu árum hafa Bandaríkin gripið til aðgerða til þess að bæta starfsumhverfi
innan sjúkrahúsa og tryggja mönnun hæfra hjúkrunarfræðinga. Til þess að ná þeim
markmiðumhafayfir20ríkitekiðuppeðaíhugaaðgeraráðstafanirívonumaðhljóta
Magnetviðurkenninguna.SamskonaráherslurhafaekkiveriðuppiáteningnumíEvrópu
enþráttfyriraðMagnetséalþjóðlegvottunerekkertsjúkrahúsinnanEvrópuMagnet-
sjúkrahúsnéhefurhlotiðsamskonargæðavottunhjúkrunar(Aikeno.fl.,2012).
2.2 LandspítaliLandspítali er fjölmennasti vinnustaður landsins. Hann er aðalsjúkrahús landsins og
jafnframt háskólasjúkrahús. Starfsemi Landspítala mótast af því hlutverki sem
sjúkrahúsinu er ætlað samkvæmt lögum og því fjármagni sem honum er úthlutað á
fjárlögum(Landspítali,e.d.a).Starfseminmótasteinnigafviðhorfumstjórnvalda,þeirri
stefnu sem sjúkrahúsið setur sér og stjórnhans.Hér verður fjallaðum starfsumhverfi
Landspítalaogmannauðsstefnusjúkrahússins.
2.2.1 Hlutverk
Samkvæmt lögum um heilbrigðisþjónustu, nr. 40/2007 er Landspítali hornsteinn í
heilbrigðis- og velferðarkerfi þjóðarinnar. Hann er aðalsjúkrahús landsins og
háskólasjúkrahús. Hann veitir sérhæfða sjúkrahúsþjónustu,meðal annars á göngu- og
dagdeildum, fyrir alla landsmenn og almenna sjúkrahúsþjónustu fyrir íbúa
heilbrigðisumdæmis höfuðborgarsvæðisins. Samkvæmt reglugerð (nr. 40/2007) er
hlutverkhansaðveitaheilbrigðisþjónustusemáhverjumtímasamræmistskylduslíks
sjúkrahúss,m.a. sérfræðiþjónustu í nær öllum viðurkenndum greinum læknisfræði og
hjúkrunarfræði og annast starfsnám háskólanema og framhaldsskólanema í
heilbrigðisgreinumígrunn-ogframhaldsnámi.
2.2.2 Stefna
ÍstefnuLandspítala(sjámynd2)erlögðáherslaáaðsjúklingurinnséíöndvegi.Þarsegir
aðtryggjaskuliöryggisjúklingaogstarfsfólksogáherslalögðáöflugtogsamhentteymi
starfsfólks og nema í hvetjandi umhverfi þar sem samhæft verklag og nýsköpun auki
virðiþjónustunnar(Landspítali,2016).ÍtrekaðhefurveriðbentáaðLandspítalaséekki
áætlaðviðeigandifjármagní fjárlögumíslenskaríkisinstilaðframfylgjastefnusinniog
uppfyllaofangreindarskyldursínar.
18
Mynd1.StefnaLandspítala(Heimild:Landspítali,2016)
2.2.2.1 MannauðsstefnaLandspítala
Á vef Landspítala kemur fram að mannauðsstefna spítalans byggi á gildum hans,
umhyggju,fagmennsku,öryggiogframþróun.Markmiðhennarséaðkunnátta,færniog
frumkvæði starfsmanna nýtist sem best og stuðli að því að gera spítalann að
samkeppnishæfumogeftirsóttumvinnustað.Áhersla sé áhvetjandi starfsumhverfi og
góðanstarfsandaogaðhelstumálaflokkarséukjaramál, starfsþróun,öryggi,heilsaog
starfsumhverfi. Rík áhersla er lögð á heilsuvernd og öryggi starfsmanna svo
starfsumhverfiðfullnægikröfumumvinnuvernd(Landspítali,e.d.b).
2.3 StarfsumhverfiLandspítalaÍslenskusamfélagihefurorðiðtíðrættumástandheilbrigðiskerfisinsogþáekkisístum
aðstæður og álag innan þjóðarsjúkrahússins Landspítala. Umræða um spítalann hefur
síðustuárgjarnansnúiðaðófullnægjanditækjabúnaðiogniðurskurði,plássleysi,lélegu
viðhaldihúsnæðisogmyglu,álagi,mannekluogjafnvelmistakaheilbrigðisstarfsfólks.
StarfsemiLandspítala fer ídag framánærri tuttugustöðumáhöfuðborgarsvæðinu
sem er bæði óhagkvæmt og óskilvirkt (Nýr Landspítali, e.d.). Úttektir Embættis
19
landlæknis á völdum þáttum gæða og öryggis þjónustu á völdum sviðum Landspítala
leiddu í ljós að ástand þess húsnæðis sem starfsemin fer fram í sé ófullnægjandi og
standist ekki kröfur nútímans (Embætti landlæknis, 2014b; Embætti landslæknis,
2014c).Fjölbýlieruofmörgogeinbýliof fá, rúmafjöldiekkinægjanlegursem leiðir til
þess að sjúklingar liggja ítrekað á gangi auk þess sem tækjabúnaður er óviðunandi
(Embættilandlæknis,2014b).
Kröfurnarerumiklar,breytingarörarogþörffyrirheilbrigðisþjónustuermikilogoft
afar flókin.Nýlegar íslenskarrannsóknirhafagefiðvísbendingarumaðannirogálagá
Landspítala sé sífellt að aukast (Anna Guðbjörg Gunnarsdóttir o.fl., 2011; Sigrún
Gunnarsdóttir, 2009) en mönnun á spítalanum er víða í og jafnvel undir lágmarki
(Embætti landlæknis, 2014b). Eftirspurn eftir þjónustu á spítalanum hefur aukist um
1,7%árlegaenþáaukningumáekkisístrekjatilvaxandifjöldaaldraðrasemfylgiraukin
þörffyrirheilbrigðisþjónustu(PállMatthíasson,20.nóvember2015;Landspítali,e.d.c).
Þessu til stuðnings má benda á að íbúum yfir áttræðu á höfuðborgarsvæðinu hefur
fjölgað um 19,4% frá árinu 2008 (Hagstofan, 2016; Páll Matthíasson, 20. nóvember
2015).
Í þeim tilgangi að bæta starfsumhverfi Landspítala hafa ýmis verkefni verið sett af
stað.Þarmánefna samgöngustyrk fyrir starfsfólk, frítt kaffi ímatsölumogaðgangað
samskiptamiðlinumFacebooksemáðurhafðiveriðlokaðurinnanspítalans(Landspítali,
2014). Í því skyni að tryggjaöryggi sjúklingaog gæðiþjónustu var ákvörðun tekinum
byggingunýs Landspítala viðHringbrautog var fyrsta skóflustunganaðhonum tekin í
nóvember2015.Jafnframterfyrirhuguðeflingheilsugæslu,heimahjúkrunarogþjónustu
við aldraða en þau inngrip gætu létt á starfsemi og álagi á Landspítala og bætt
þjónustuna.
2.3.1 Fjárframlögogviðhorfstjórnvalda
Landspítali er ríkisrekin stofnun semerháður fjárframlögumumallan rekstur. Líkt og
kunnugt er, er fjármála- og efnahagsráðuneytið árlega í forsvari fyrir fjárlagafrumvarp
sem lagt er fyrir Alþingi þar sem lokaákvörðun er tekin (Fjármála- og
efnahagsráðuneytið,e.d.).
20
Samkvæmtvefvelferðarráðuneytisinshefurhlutdeildmálaflokkaheilbrigðisráðherra
verið um og yfir 7% af vergri landsframleiðslu á árunum 2006-2015
(Velferðarráðuneytið,2015). Samkvæmtnýrri skýrsluOECDvarði Ísland8,7%af vergri
landsframleiðslu til heilbrigðismála en til samanburðar vörðu Danir 10,4%, Svíar og
Þjóðverjar 11% og Norðmenn 8,9%. Að meðaltali vörðu OECD ríki 8,9% af vergri
landsframleiðslu til heilbrigðismála. Ísland var í 14. sæti OECD ríkja á þennan
mælikvarðaárið2005envermirídag23.sætið(OECD,2005;OECD,2015).
Sjónarmið og viðhorf ríkisstjórnar hefur óhjákvæmilega áhrif á ákvarðanir sem
teknareruvarðandi fjárframlögogþvímikilvægtaðhlutaðeigandi aðilar séuupplýstir
um stöðu mála. Heilbrigðisráðherra var nýverið spurður um horfur mönnunar innan
heilbrigðiskerfisinsogsagðihannhorfurveragóðar(þingskjalnr.281/2015-2016).Þessi
sýnráðherrastangaðistþóáviðmatframkvæmdarstjórnarLandspítalasemsérframá
skort hjúkrunarfræðinga sem og annarra heilbrigðisstarfsmanna í nánustu framtíð
(SvavarHávarðsson,2015).
2.3.2 Yfirvofandiskorturáhjúkrunarfræðingumogálag
Hækkandi lífaldur og aukin krafa um heilbrigðisþjónustu eykur þörf á
hjúkrunarfræðingum en skortur á þeim er yfirvofandi um allan heim (OECD, 2015;
InternationalCouncilofNurses,2007).
Veturinn 2015-2016 reyndist óvenju þungur á Landspítala (PállMatthíasson, 2016;
ViðarGuðjónsson,2016;KristínSigurðardóttir,2016).Fjölmiðlarhafaendurtekiðfjallað
um mikið álag á spítalanum, uppgefið starfsfólk, plássleysi og fregnir af óánægðum
skjólstæðingumvegnalangsbiðtímaeftirþjónustu(ViðarGuðjónsson,2016;TryggviPáll
Tryggvason,2016;KristínSigurðardóttir,2016).Ummiðjan febrúar2016bárust fréttir
frá fundi læknaráðssemskorarástjórnvöldaðgrípatilaðgerðaáðurenLandspítalinn
ogheilbrigðiskerfiðíheildsinniverðióstarfhæft.Ráðiðlýstiyfiráhyggjumsínummeðal
annars vegna viðvarandi álags og atgervisflótta á spítalanum (Anna Lilja Þórisdóttir,
2016).
Ólafur G. Skúlason, fyrrum formaður Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga segir
kvartanirfráhjúkrunarfræðingumvegnaálagshafaveriðóvenjutíðarsíðustumisserien
þeir telja sig ekki geta sinnt þeirri þjónustu sem þarf að sinna vegna anna (Viðar
21
Guðjónsson,2016).Ólafurtelurvandannveraþríþættanenskortáhjúkrunarfræðingum
vera rótina. Stór hópur hjúkrunarfræðinga nálgast eftirlaunaaldur, of fáir velja að
menntasigíhjúkrunarfræðiogstórhópurþeirrasemkláraðhafanámíhjúkrunveljaað
starfa utan sviðsins eða jafnvel hefja annaðnám.Á næstuþremur til fjórumárumer
áætlaðaðum900hjúkrunarfræðingaröðlistrétttiltökulífeyrisenaðásamatímamá
áætlaaðeinungis400einstaklingarútskrifistmeðBSprófíhjúkrun(SvavarHávarðsson,
2015).EinsogÓlafurbendiráerekkivístaðallirþeirsemljúkanámiveljiaðstarfavið
hjúkrunenárið2014völdutilaðmynda20%nýútskrifaðrahjúkrunarfræðingaaðstarfa
við flugfreyjustörf (Viðar Guðjónsson, 2016). Telur Ólafur að fjölga þyrfti starfandi
hjúkrunarfræðingum á Landspítala um allt að tvö hundruð svo að gott mætti teljast
(ViðarGuðjónsson,2016).
2.4 LíðanhjúkrunarfræðingaístarfiMeðlíðanhjúkrunarfræðingaístarfierannarsvegaráttviðstarfsánægjuoghinsvegar
einkenni kulnunar (e. burnout) í starfi. Rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl milli
starfsánægjuogkulnunarenþessirþættirstjórnastmeðalannarsafstarfsumhverfiog
hafa báðir áhrif á velferð og ánægju sjúklinga (Aiken o.fl., 2012). Ýmsir samverkandi
þættir á borð við mönnun, stjórnarhætti, samskipti og samstarf við samstarfsfólk og
aðrar fagstéttir hafa áhrif á líðan hjúkrunarfræðinga og starfsánægju þeirra (Chen og
Johantgen,2010).
2.4.1 Starfsánægja
Ein þekktasta skilgreining hugtaksins starfsánægja er skilgreining Locke frá 1976 sem
skilgreindi hana sem ánægjulegt og jákvætt andlegt ástand, tilkomið af starfi
einstaklingsins eða upplifun hans af því (Saari og Judge, 2004). Á liðnum árum og
áratugum hefur áhersla á mikilvægi starfsánægju aukist. Almennt eyðir hver
einstaklingurstórumhlutaævinnarístarfisínuogskilgreinirsigjafnvelútfráþví(Judge
og Klinger, 2007; Saari og Judge, 2004). Fjölmargar rannsóknir hafa sýnt fram á
mikilvægi starfsánægju en óánægja á meðal starfsmanna eykur fjarvistir,
starfsmannaveltu og þar með kostnað skipulagsheildarinnar (Saari og Judge, 2004;
McHugh o.fl., 2011). Þá kemur óánægja í starfi niður á gæðum þeirrar þjónustu sem
22
heilbrigðisstarfsfólk veitir skjólstæðingum sínum (McHugh o.fl., 2011; Bhatnagar og
Srivastava,2012).
Óánægjaístarfihefurreynstmestámeðalþeirrahjúkrunarfræðingasemstarfavið
umönnun sjúklinga á sjúkrahúsum og á hjúkrunarheimilum (McHugh o.fl., 2011) og
bendarannsóknir tilaðstórhlutistarfandihjúkrunarfræðingaásjúkrahúsumumallan
heimsé í raunóánægður í starfi (Aikeno.fl.,2001;Aiken,Clarke,Sloane,Sochalskiog
Silber,2002;Aikeno.fl.,2012;McHugho.fl.,2011).RannsóknAikeno.fl.(2001)sýndiað
yfir40%hjúkrunarfræðingaværuóánægðirístarfisínuáspítalaenmeðalannarrastétta
eru að jafnaði um 15% óánægðir. Hjúkrunarfræðingar eru því um þrisvar til fjórum
sinnum líklegri til að vera óánægðir í starfi en almennir starfsmenn í Bandaríkjunum
(Aikeno.fl.,2001).
Víðaumheimáætla2-3afhverjumtíuaðsegjauppstarfisínuinnanárs(Aikeno.fl.,
2001; Aiken o.fl. 2012). Niðurstöður stórrar rannsóknar sem tók meðal annars til 12
evrópskralanda,sýnduaðyfirfjórðungurhjúkrunarfræðingaværióánægðurístarfiog
að allt að helmingur hafði í hyggju að segja upp núverandi starfi sínu innan árs. Þá
ætluðu á bilinu 5-17% þeirra að leita nýs starfs utan hjúkrunar vegna óánægju með
þætti í starfsumhverfi svo sem samskipti fagstétta, forystu og ónógra tækifæra til
þátttökuíákvörðunartöku(Aiken,Sloane,Bruyneel,VandenHeedeogSermeus,2013).
Einnmikilvægastiáhrifaþátturíáætlunumstarfsfólksumaðhættastörfumerulaun
(Chen og Johantgen, 2010; Hoffman og Scott, 2003). Aðrir þættir eru stjórnarhættir
innanskipulagsheildarinnar,eiginleikarnæstayfirmannsoggæðiforystuhans,sjálfræði
hjúkrunarfræðinga (e. nurse autonomy), fjöldi sjúklinga á hvern hjúkrunarfræðing,
mönnunogstuðningurístarfi(ChenogJohantgen,2010;Aikeno.fl.,2012;Griffiths,Ball,
Murrells, Jones og Rafferty, 2016). Jafnframt eru þeir hjúkrunarfræðingar sem hafa
tækifæritilaðnýtahæfnisínaogsérfræðiþekkinguístarfiogdragalærdómafhæfilega
krefjandiverkefnumlíklegritilaðveraánægðirístarfi(ChenogJohantgen,2010).Sænsk
rannsóknsýndieinnigeftiraðhafatekiðtillittilpersónulegraþátta,aðhelstuástæður
þessaðhjúkrunarfræðingarhættastörfumeróánægjameðlaun,skorturátækifærum
til framþróunar (e.professionalopportunities)ogskorturá faglegusjálfræði (Fochsen,
Sjögren,JosephsonogLagerström,2005).
23
Þær rannsóknir sem framkvæmdar hafa verið á starfsánægju hjúkrunarfræðinga á
Landspítala hafa gefið þær niðurstöður að þeir séu almennt ánægðir í störfum sínum
(SigrúnGunnarsdóttir,2006;HerdísSveinsdóttiro.fl.2003,BieringogFlygenring,2000).
2.4.2 Kulnunístarfi
Kulnun (e. burnout) er jafnan skilgreind sem tilfinningaleg og líkamleg örmögnun en
einnig sem ástríðumissir sem afleiðing af langvarandi streituvöldum í starfi (McHugh
o.fl., 2011;Maslach o.fl., 2001;Maslach, 2003). Hugtakið kulnun er notað yfir tengsl
fólks við starf sitt og þau vandamál sem geta komið upp þegar þau tengsl fara úr
skorðum (Maslacho.fl., 2001).Hugtakið ermyndlíking við þaðþegar kerti brennurút
eða þegar eldur kulnar og slokknar að lokum nema viðeigandi bjargráð séu veitt
(Schaufeli,LeiterogMaslach,2009).Hugtakiðkomfyrstframárið1961enþaðvarekki
fyrr en upp úr árinu 1970 sem það fór að birtast endurtekið í Bandaríkjunum.
Sérstaklegakomþaðframíumræðuumstörfþeirrasemstörfuðuásviðiþjónustuþar
sem reyndi á hliðarmannlegra samskipta. Enn fyrr höfðu samskonar einkennum, svo
semörmögnunogáhugaleysifyrirstarfiveriðlýstþóhugtakiðsjálfthafiekkikomiðfram
fyrr(Maslacho.fl.,2001).
Upphaflegavarálitiðaðkulnunværiástandsemgættieinungishjáþeimsemstarfa
við krefjandi félagsleg samskipti og þjónustu svo sem á meðal heilbrigðisstarfsfólks,
kennara, lögreglumanna og þeirra sem starfa við félagsþjónustu. Í dag er vitað að
kulnunargetureinnigorðiðvartutanþessarasviðaþókrefjandimannlegsamskiptiauki
líkurákulnun(Schaufeli,SalanovaogGonzález-Romá,2002;Schaufelio.fl.,2009).Þrátt
fyriraðhugtakiðumkulnunséfyrirbærisemþekkistumallanheimermerkingþessekki
allsstaðar sú sama.Hugtakið hefur til aðmyndahlotið læknisfræðilegamerkingu víða
innanEvrópuámeðan litiðeráþaðsemólæknisfræðilegtensamfélagslegasamþykkt
fyrirbæriannarsstaðaríheiminum(Schaufelio.fl.,2009).
Afleiðingarkulnunargetaveriðmargvíslegar.Meðalannarshefurverið sýnt framá
að kulnun í starfi geti valdið ófullnægjandi meðferð sjúklinga, hafi áhrif á
sjúklingaánægju,aukilíkuráspítalasýkingumoghækkidánartíðni(Cimiottio.fl,2012).
24
2.4.2.1 EinkennikulnunarLykileinkennikulnunarístarfiertilfinningalegörmögnunþarsemeinstaklingurgerirsig
fjarlæganstarfisínusemeinskonarbjargráðviðyfirþyrmandikröfum(Maslach,2003).
Einstaklingursemþettaupplifirmissirgetunatilaðsinnastarfisínuáfullnægjandihátt
og afköst hans skerðast (Schaufeli o.fl., 2009). Þrátt fyrir að vísindamenn og
heilbrigðisstarfsfólk leggi örlítið misjafna merkingu í hugtakið kulnun er algengast að
skilgreina það í þremur víddum einkenna. Þessar þrjár víddir eru örmögnun (e.
exhaustion), neikvæðni (e. cynicism) ogminnkuð starfsgeta (e. ineffiacacy) (Schaufeli
o.fl.,2009).
Líta má á kulnun sem andstæðu þess að hafa brennandi áhuga á starfi (e. job
engagement)(Schaufelio.fl.2009).Brennandiáhugiástarfilýsirséríorku,afköstumog
fullriþátttökustarfsmannaístarfiogávinnustað.Þessirstarfsmennupplifaaðþeirgeti
staðiðundirkröfumstarfssínsogerutilbúniraðleggjasigframviðaðnáárangri.Þegar
starfsmaðurupplifirkulnunístarfibreytistorkahansíörmögnun,afköstíafkastaleysiog
þátttakaíneikvæðni(Schaufelio.fl.,2009).
2.4.2.2 OrsakavaldarkulnunarÞeir þættir sem hafa áhrif á og valda einkennum kulnunar á meðal
heilbrigðisstarfsmannaerumargþættir.Ójafnvægiámilliþeirrakrafnasemstarfiðsetur
og þeirra bjargráða semeru til staðar innan skipulagsheildarinnar er lykilþáttur þegar
kemuraðorsakavöldumkulnunar(Schaufelio.fl.,2009;HallaHarðardóttir,2016).Aðrir
þættir sem hafa áhrif á líðan og einkenni kulnunar á meðal hjúkrunarfræðinga eru
starfsumhverfi,mönnun,stuðningurstjórnendaogsamskiptiámillifagstétta(Maslach,
Schaufeli og Leiter, 2001; Vahey o.fl., 2004; Sigrún Gunnarsdóttir, Clarke, Rafferty og
Nutbeam, 2009; Chen og Johantgen, 2010). Þá getur mismunur á milli eigin gilda
einstaklings og gilda skipulagsheildar valdið togstreitu sem til lengdar getur leitt til
einkennakulnunar(Schaufelio.fl.,2009).
Bent hefur verið á að þegar orsakir kulnunar eru skoðaðar sémikilvægt að rýna í
stjórnarhætti,umhverfiogskipulag(HallaHarðardóttir,2016).Aðdragandikulnunarsé
langurogfyrstogfremstséumaðkennaójafnvægimillikrafnatilstarfsmannsoggetu
hans til að mæta þeim kröfum. Enn fremur bendir Halla á að við streituvaldandi
aðstæðurlíktogíhröðuumhverfiLandspítalanssemogáöðrumsjúkrahúsumséhætta
25
á að afköst og frammistaða starfsfólks verði lakari og mistökin fleiri. Schaufeli o.fl.
(2009) benda á að nú séu uppi hugmyndir um að skipulagsheildir einblíni um of á
fjárhag,stefnuogaðrarekstrarlegaþættiákostnaðnauðsynlegsstuðningsviðstarfsfólk
sitt.Meðauknumstuðningimákomaívegfyrireðaaðminnstakostidragaúralgengi
kulnunar(Maslach,SchaufeliogLeiter,2001;Schaufelio.fl.,2009).
Í Evrópu sem og víðar um heiminn er hlutfall hjúkrunarfræðinga sem þjáist af
einkennumkulnunarístarfiámilli30og40%(Aikeno.fl.,2012;Aikeno.fl.,2013).Líktog
óánægja í starfi hefur kulnun verið algengust á meðal þeirra hjúkrunarfræðinga sem
starfa á sjúkrahúsum í beinum samskiptum við sjúklinga og sinna fjölþættum
vandamálumþeirra(McHugho.fl.,2011).Hátthlutfallhjúkrunarfræðingameðeinkenni
kulnunar gefur vísbendingu um að stéttin reyni sitt besta við aðstæður sem oft eru
erfiðar (Aiken, Rafferty og Sermeus, 2014). Á Íslandi hefur hlutfall hjúkrunarfræðinga
meðeinkennikulnunarhingaðtilveriðmunlægra(SigrúnGunnarsdóttir,2006).
Ófullnægjandi starfsaðstæður í ýmissibirtingarmynd,getaþví leittaf sérmistökog
valdiðstreitu.Efekkerteraðgertogstreitanverðuralvarlegeðaviðvarandi leiðirþað
ástand af sér bæði andlega og líkamlega kvilla og loks kulnun í starfi
(Alþjóðaheilbrigðisstofnunin,2010).Evrópskarrannsóknarsýnaaðalltað60%forfallaá
vinnumarkaðimegirekjatilstreitu(HallaHarðardóttir,2016).
Einnig hefur því verið velt upp aðhnatt- og einkavæðing í heiminummeðhröðum
breytingum í atvinnulífi og kröfumum tileinkunnýrrar færni, aukin afköst, hraðaog í
senngæði,getiveriðvaldureinkennakulnunar(Schaufelio.fl.,2009;Kulkarni,2006).
2.4.2.3 AfleiðingarkulnunarAlmennóánægjaogkulnunístarfihjúkrunarfræðingahefuráhrifáþaðhvernigstarfier
sinnt,hvaðaþjónustaerveittogekkisístáafdrifsjúklinga(Schaufelio.fl.,2009;McHugh
o.fl.,2011;Aikeno.fl.,2012).Afleiðingarkulnunargetafaliðíséraðmeðtímanumgetur
sá einstaklingur sem hana upplifir ekki lengur sinnt starfi sínu á fullnægjandi hátt né
gefiðaf séraukþess sem líkamlegraeinkennasvosemsvefnleysi,höfuðverk, truflana
frámeltingarvegioghásblóðþrýstingsgeturorðiðvart(Schaufelio.fl.,2009).Efekkert
breytist til lengri tíma skerðastbæðiafköstoggæðiþeirrarþjónustu semviðkomandi
veitir(Schaufelio.fl.,2009)ogsjúklingaánægjaverðurminni(Vaheyo.fl.,2004).Þannig
hefur tíðni mistaka, spítalasýkinga og dánartíðni verið tengd við hlutfall starfsmanna
26
sem finna fyrir einkennum kulnunar í starfi (Aiken o.fl., 2002; McHugh o.fl., 2011;
Cimiotti o.fl., 2012). Hátt hlutfall heilbrigðisstarfsmanna sem finna fyrir einkennum
kulnunar í starfi er dýrkeypt því líkt og fyrr greinir hefur kulnun jafnt sem óánægja í
starfi verið tengd við lakari gæði á þjónustu, sjúklingaánægju og afdrif sjúklinga og
horfur(McHugho.fl.,2011).
2.5 GæðiþjónustuMikilvægt er að líta til gæða þjónustu í heilbrigðiskerfinu og hvernig starfsumhverfi
hjúkrunarfræðinga hefur áhrif á horfur og afdrif sjúklinga. Á sama tíma og aukinn
árangur hefur náðst innan heilbrigðisþjónustu hefur þörf fyrir þjónustu aukist og hún
orðið flóknari. Jafnframt hefur notkun nýrrar tækni, lyfja og meðferða aukist
(Alþjóðaheilbrigðisstofnunin, 2014). Hjúkrunarfræðingar um allan heim kvarta ítrekað
yfiraðstarfsumhverfiogálagkomiívegfyriraðþeirgetitryggtöryggisjúklingasinnaog
veittþeimbestumöguleguþjónustusemvölerá(Aikeno.fl.,2001;McHugho.fl.,2011;
SigrúnGunnarsdóttir,2006).
Nýjarrannsóknirsýnaframámikilvægthlutverkhjúkrunarfræðingaíöryggisjúklinga
(Zander o.fl., 2016). Fram til þessa hefur sá þáttur hjúkrunarfræðinga aðallega verið
rannsakaður í Bandaríkjunum en evrópskar rannsóknir staðfest það síðan með
niðurstöðumsemsýnamarktækt lægridánartíðniþarsemmönnunhjúkrunarfræðinga
er betri (Rafferty, Clarke, Coles o.fl., 2007; Van denHeede, Lesaffre, Diya o.fl., 2009;
Aikeno.fl.,2008;Aikeno.fl.,2013;Zandero.fl.,2016;McHugho.fl.,2011;Cimiottio.fl.,
2012; Griffiths o.fl., 2016). Aiken o.fl. (2008) áætla varlega að með því að bæta
vinnuumhverfi, mönnun og menntun hjúkrunarfræðinga mætti koma í veg fyrir um
40.000 dauðsföll árlega í Bandaríkjunum einum saman. Áætlað er að allt að 10%
skjólstæðingaásjúkrahúsumíEvrópuverði fyrirmistökumafeinhverjutagi ímeðferð
sinni (Alþjóðaheilbrigðisstofnunin, 2014) og að í Bandaríkjunum látist allt að 440.000
einstaklingarárlegavegnamistakasemmögulegtværiaðkomaívegfyrir(James,2013).
Þar með eru mistök í heilbrigðisþjónustu orðin að þriðju algengustu dánarorsök í
Bandaríkjunum (Hospital Safety Score, 2013). Alþjóðaheilbrigðisstofnunin áætlar að
innanEvrópusambandsins,íNoregiogáÍslandisýkist5-12%sjúklingaafspítalasýkingum
afeinhverjutagiámeðanáinnlögnþeirrastendur.Geramáráðfyriraðalltað400.000
sjúklingar þessara landa sýkist árlega af ónæmum bakteríum og að af þeim deyi um
27
25.000 aðmeðaltali eða um 1 af hverjum 17 sjúklingum (Alþjóðaheilbrigðisstofnunin,
e.d.c;Cimiottio.fl.,2012).
Endurtekið hefur verið sýnt fram á tengsl mönnunar og fjölda sjúklinga á hvern
hjúkrunarfræðing við gæðiþjónustu,mistök í heilbrigðisþjónustuogdánartíðni (Aiken
o.fl., 2002; 2014; McHugh o.fl., 2011; Cimiotti o.fl., 2012; Griffiths o.fl., 2016). Með
hverjumsjúklingisembætistviðverkefnihjúkrunarfræðings,aukastlíkurádauðsföllum
sjúklinga hans um 7% (Aiken o.fl., 2013). Niðurstöður Aiken o.fl. (2008) sýndu að
dauðsföll tengd skurðaðgerðum voru yfir 60% algengari þar sem mönnun og
vinnuumhverfivarábótavantísamanburðiviðbeturbúinsjúkrahús.
Rannsóknir benda til að mönnun hafi ekki einungis mikilvæg áhrif á þjónustu og
öryggi heldur einnig á starfsánægju og líðan hjúkrunarfræðinga í starfi. Óánægja og
einkennikulnunarístarfieykursvoafturlíkuráverriafkomusjúklinga,spítalasýkingum
og dauðsföllum og því er nauðsynlegt að beina athygli að samspili þessara þátta í
starfsumhverfihjúkrunarfræðinga(Aikeno.fl.,2002;Aikeno.fl.,2012;Aikeno.fl.,2014;
McHugho.fl.,2011;Cimiottio.fl.,2012;Griffithso.fl.,2016;Kane,Shamliyan,Mueller,
Duval,Wilt;2007).
Sjúklingaánægja(e.patients´satisfaction)helstjafnaníhendurviðgæðiþjónustuen
rannsóknir sýna að sjúklingaánægja ermarktækt lægri innan skipulagsheilda þar sem
hátthlutfallhjúkrunarfræðingaeruóánægðireðafinnafyrireinkennumkulnunarístarfi
en innan annarra skipulagsheilda (Cimiotti o.fl, 2012; Vahey o.fl., 2004;McHugh o.fl.,
2011;Aikeno.fl.,2014).Umhyggjaognærverahefurveriðhlutiafhjúkrunumlangatíð
og verið haldið fram tengslum þeirra þátta við ánægju, velferð og heilsu sjúklinga
(Kutney-Lee,McHugh,Sloane,Cimiotti,Flynn,NeffogAiken,2009).Hjúkrunarfræðingar
eru þó jafnan ofhlaðnir verkefnum og það sem helst ýtir undir vellíðan og ánægju
sjúklinga svo sem samræður, stuðningur og sjúklingafræðsla eru gjarnan þau verkefni
semekkigefsttímitilaðsinna(Aikeno.fl.,2014).
Öryggisjúklingaogsjúklingaánægjaogsvostarfsánægjaog líðanhjúkrunarfræðinga
erþví samofin (McHugho.fl., 2011;Maslacho.fl., 2001;Aikeno.fl., 2008;Vaheyo.fl.,
2004;Aikeno.fl.,2012;Griffithso.fl.,2016;Kutney-Leeo.fl.,2009).
28
2.6 StarfsumhverfihjúkrunarfræðingaÞættir í starfsumhverfi áborð viðmönnun, fjölda sjúklinga áhvernhjúkrunarfræðing,
þátttakaíákvarðanatökuogsamskiptifagstéttahafamarktæktengslviðafdrifoghorfur
sjúklinga svo sem dánartíðni og sjúklingaánægju (Aiken o.fl., 2012; Kutney-Lee o.fl.,
2009;Aikeno.fl.,2002;Kaneo.fl.,2007;Aiken,Cimiotti, Sloane,Smith,FlynnogNeff,
2011). Viðeigandi mönnun og styðjandi starfsumhverfi sem stuðlar að starfsánægju
hjúkrunarfræðinga eru ámeðal lykilþátta þegar kemur að öryggi sjúklinga og horfum
þeirra og er ef til vill tiltölulega kostnaðarlítil aðferð til að bæta gæði þjónustunnar
(Aikeno.fl.2008;Aiken,o.fl.,2012).
Starfsumhverfihjúkrunarfræðingaerþríþætt.Meðþvíeráttviðþáþættisemsnúa
aðeinstaklingnumsjálfum,skipulagsheildinniogsvoþvíumhverfisemskipulagsheildin
starfarí(SigrúnGunnarsdóttir,2006;RegisteredNursesAssociationofOntario[RNAO],
2008). Áhrifaþættir í starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga og þar með á líðan þeirra og
gæði þjónustu má því flokka í ytri og innri þætti og svo þá þætti sem snúa að
einstaklingnumsjálfumlíktogmynd2sýnir.Undirytriþættifallaþaulögogreglugerðir
sem snúa að heilbrigðisþjónustu og móta það starf sem fer fram innan
skipulagsheildarinnar.Jafnframthefurþaðfjármagnsemskipulagsheildinbýryfiráhrifá
starfsemi hennar og fyrirkomulag. Innri þættir eru svo þeir sem snúa að
skipulagsheildinni sjálfri svo sem stefna og ákvarðanir stjórnar, starfsumhverfi innan
deilda og samskipti fagstétta. Því næst eru það þættir sem snúa að einstaklingum
sjálfum svo sem fagleg færni og þekking, fagmennska og samskipti við einstaklinga
(RNAO,2008).
Þeirþættirsemmeðalannarsfelastígóðustarfsumhverfierustuðningurstjórnenda,
viðeigandi mönnun og hæfilegt álag, góð samskipti milli fagstétta, þátttaka
hjúkrunarfræðinga í ákvörðunartöku og rétt forgangsröðun skipulagsheildar. Allt eru
þettaþættirsemleiðatilgæðaíþjónustu(Aikeno.fl.2012).
29
Mynd2.Starfsumhverfihjúkrunarfræðinga.(Heimild:RNAO,2008)
2.6.1 Þættirstarfsumhverfissemsnúaaðeinstaklingnum
Þeirþættirístarfsumhverfinusemsnúaaðeinstaklingnumsjálfumerufaglegkunnátta,
mönnun og vinnuálag auk faglegs sjálfræðis í starfi (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006).
Hjúkrun er krefjandi starf (Malloy, Fahey-McCarthy, Murakami, Lee, Choi, Hirose og
Hadjistavropoulos,2015)enfjöldisjúklingainniásjúkrahúsumermikill,vandamálþeirra
fjölþætt og veikindi jafnan alvarleg. Slíkar vinnuaðstæður krefjast þess af
hjúkrunarfræðingumaðþeirvinnihrattenumleiðnákvæmlega,tryggiskjólstæðingum
sínumöryggiogsýniþeimogaðstandendumþeirra,umhyggjuogstuðning(Aikeno.fl.,
2014). Heilbrigðiskerfi um allan heim glíma við það vandamál að ekki er nægjanlegur
fjöldi hjúkrunarfræðinga til að sinna auknum kröfum og aukinni þörf fyrir
heilbrigðisþjónustu(Alþjóðaheilbrigðisstofnunin,e.d.d).
Einstaklingar geta átt erfitt með að fóta sig í flóknu umhverfi skipulagsheilda. Í
nútímasamfélagiþarsemumhverfiðbreytisthrattogþörferfyriraðlögunarhæfnibæði
skipulagheildaogstarfsmannaþeirra,hefuráherslaámannauðaukist.Tilþessaðlifaaf
þessar hröðu breytingar og þær kröfur sem samfélagið setur, þurfa skipulagsheildir á
starfsmönnum að halda sem eru tilbúnir til að helga sig starfi sínu, eru áhugasamir,
ábyrgirogvirkirþátttakenduríþvístarfisemferþarfram(Schaufelio.fl.,2009).
30
2.6.2 Þættirstarfsumhverfissemsnúaaðskipulagsheildinni
Starfsumhverfiinnansjúkrahúsahefurmikilvægáhrifástarfsánægju,einkennikulnunar
í starfi og gæði þjónustu (Aiken o.fl., 2012; McHugh o.fl., 2011; Maslach o.fl., 2001;
Aikeno.fl.,2008;Vaheyo.fl.,2004).Þeirþættirístarfsumhverfinusemhafamestáhrifá
líðanerusamskiptiogsamstarfviðaðrahjúkrunarfræðingaogstarfsstéttir,ákvarðanir
stjórnenda og valdeflandi (e. empowering) þættir eins og stuðningur stjórnenda og
faglegtsjálfræði(Kanter,1977;SigrúnGunnarsdóttir,2006).
Líkt og fjallað var um í kaflanum um orsakavalda kulnunar (2.4.2.2) liggja
meginorsakir kulnunar í starfsumhverfi (Maslach, Schaufeli og Leiter, 2001). Því er
mikilvægtfyrirskipulagsheildinaaðstuðlaaðvellíðanstarfsmannasinna,ánægjuþeirra
oghelgunístarfimeðþvíaðveitaþeimstuðning,hrósa,veitauppbyggilegagagnrýniog
faglegtsjálfræði(Maslacho.fl.,2001;Schaufelio.fl.,2009).
Endurtekiðhafarannsóknirsýntframátengslstjórnarháttaviðstarfsánægjuoggæði
þjónustu(Aikeno.fl.2012;ChenogJohantgen,2010).Viðkrefjandiaðstæðureinsogá
sjúkrahúsumerþörfásterkumogsýnilegumleiðtogumsemstuðlaaðeininguámeðal
starfsmanna og jákvæðum samskiptum (Lenthall, Wakerman, Opie, Dunn, MacLeod,
Dollard, Rickard og Knight, 2011). Jafnframt þurfa stjórnendur að stuðla að jákvæðu
umhverfi á vinnustað, skapa aðstæður þar sem hjúkrunarfræðingar eru virtir af
samstarfsstéttumogfátækifæritilsjálfræðisogþátttökuíákvarðanatöku(Rocheo.fl.,
2011;ChenogJohantgen,2010;Rafferty,BallogAiken,2001).
Álagogmönnunhjúkrunarfræðingahefurmikilvægáhrifáafdrifoghorfursjúklinga.
Vinnuálag hjúkrunarfræðinga ermikið og verkefninmörg og tími þeirrameðhverjum
sjúklingier takmarkaður (Aikeno.fl., 2002;Aikeno.fl., 2013).Rannsóknirhafa sýntað
ófullnægjandi mönnun hjúkrunarfræðinga auki bæði tíðni kulnunar og spítalasýkinga
sem virðast haldast í hendur líkt og fjallað var um í kafla 2.5 um gæði þjónustu
(Hugonnet,ChevroletogPittet,2007;Cimiottio.fl.,2012).Cimiottio.fl.(2012)dróguþá
ályktun út frá rannsókn sinni í Pennsylvania ríki í Bandaríkjunum að með bættu
starfsumhverfi, semmeðal annars felst í aukinnimönnun,mætti koma í veg fyrir að
lágmarki 4000 spítalasýkingar á ári þar í ríki og lækka kostnað um 41 milljón
bandaríkjadala með því að lækka hlutfall hjúkrunarfræðinga með alvarleg einkenni
kulnunarúr30%ogniðurí10%.
31
2.6.2.1 Valdeflingogfaglegtsjálfræði
Valdeflandi (e. empowering) starfsumhverfi hefur endurtekið verið tengt við
starfsánægjuoglíðanhjúkrunarfræðinga(Laschinger,Leiter,DayogGilin,2009;Cicolini,
ComparciniogSimonetti,2014).Þaðaðhafastjórnáeiginstarfiogstuðningstjórnenda
sinna hefur jákvæð áhrif á starfsánægju og líðan hjúkrunarfræðinga og bætir horfur
sjúklinga(SigrúnGunnarsdóttir,2006).
Valdeflandi starfsumhverfi var upphaflega skilgreint af Kanter (1977) sem
vinnustaður sem veitir starfsmönnum aðgang að fjórum valdeflandi þáttum; 1.
upplýsingum,2.aðföngum,3.stuðningiog4.faglegusjálfræði.Meðupplýsingumerátt
viðnauðsynleggögn,tæknilegakunnáttuogþásérfræðiþekkingusemþarftilaðsinna
starfi. Í aðföngum felast efnisleg gögn, fjárveitingar, tími og nauðsynlegur
tækjabúnaður. Ístuðningi felststuðningurog leiðsögnstjórnendaogsamstarfsfólksog
aðlokumfelstífaglegusjálfræðisjálfsákvörðunarréttur,hæfilegáskorunogtækifæritil
aðlæraogvaxaístarfienþaðhefurítrekaðveriðtengtviðauknastarfsánægjuoggæði
þjónustu(ChenogJohantgen,2010;Rafferty,BallogAiken,2001).HugmyndirKanters
voru yfirfærðar á starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga á níunda áratug síðustu aldar
(Cicolini o.fl., 2014). Síðan þá hafa þær mikið verið rannsakaðar af Laschinger og
samstarfsaðilum hennar sem endurtekið hafa sýnt fram á mikilvægi valdeflingar í
störfum hjúkrunarfræðinga og tengsl við aukna starfsánægju, betri líðan og gæði
þjónustu(Laschingero.fl.,2009;Cicolinio.fl.,2014).
2.6.3 Þættirstarfsumhverfissemsnúaaðytraumhverfi
Undir ytri þætti starfsumhverfis falla þeir þættir sem snúa að því umhverfi sem
skipulagsheildinstarfar í.Alþjóðlegarog innlendarstefnur, lögogreglugerðirsem lúta
aðheilbrigðisþjónustu,viðhorfstjórnvaldaogþaðfjármagnsemskipulagsheildinbýryfir
mótarstarfsemiheilbrigðisstofnana(RNAO,2008).
Landspítalierríkisrekinstofnunogfjármögnunhansákveðinmeðfjárlögumeittárí
sennlíktogfjallaðvarumíkafla2.3.1umfjárframlögogviðhorfstjórnvalda(Fjármála-
ogefnahagsráðuneytið,e.d.).Undirytriþættifallaeinnigsamfélagslegirþættireinsog
hækkandi líf- og meðalaldur þjóðar (RNAO, 2008). Ekki verður farið nánar í ytra
umhverfihér.
32
2.6.4 Íslenskarrannsóknirástarfsumhverfihjúkrunarfræðinga
Árið2002vargerðkönnunáLandspítalatilaðkannavægiþáttasemeinkennaMagnet
sjúkrahús (SigrúnGunnarsdóttir, 2006). Það var gertmeð samanburði viðniðurstöður
erlendra rannsókna sem notuðust við samamælitæki. Íslensku niðurstöðurnar sýndu
nokkuð jákvæðamynd í þessu ljósi miðað við niðurstöður sambærilegra rannsókna í
fimm löndum. Til að mynda var vægi styðjandi stjórnunarhátta deildarstjóra allhátt,
samstarf stétta var gott, hjúkrunarfræðingar reyndust ánægðir í starfi og höfðu lítil
einkenni kulnunar (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006) og voru allir þessir þættir jákvæðari
hérlendisenísamanburðarlöndunum.Aðrarognýlegriíslenskarrannsóknirbendatilað
einkenni kulnunar í starfi hjúkrunarfræðinga á LSH sé að aukast (Anna Guðbjörg
Gunnarsdóttir o.fl., 2011) samhliða auknu álagi innan heilbrigðiskerfisins (Sigrún
Gunnarsdóttir o.fl., 2009;AnnaGuðbjörgGunnarsdóttir o.fl., 2011; Landspítali, 2015).
Hjúkrunarmeðferðum á borð við hreyfingu, hreinlæti, fræðslu og stuðning sé seinkað
eða sleppt vegna ónógs fjölda starfsfólks (Helga Bragadóttir, Björk Sigurjónsdóttir og
HeiðurHrund Jónsdóttir, 2014). Enn fremurvirðist stórhlutihjúkrunarfræðingaá LSH
upplifa að þeir hafi ekki stjórn á vinnuhraða sínum og verkefnum vegna álags og
tímaskorts(SigrúnGunnarsdóttir,2006).Fleiriíslenskarrannsóknirstyðjamikilvægiþess
að vinna að úrbótum á starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga sem og annars
heilbrigðisstarfsfólks, sér í lagi innan sjúkrahúsa þar sem hraðinn og álagið er mikið
(Sigrún Gunnarsdóttir o.fl., 2009; Herdís Sveinsdóttir, Hólmfríður K. Gunnarsdóttir og
HildurFriðriksdóttir,2003).
Í ljósi þess sem að framan greinir ermikilvægt að auka þekkingu á starfsumhverfi
hjúkrunarfræðinga hérlendis. Ákveðið var að gera könnun á starfsumhverfi
hjúkrunarfræðingaogljósmæðraáLandspítala,kannalíðanþeirra ístarfiogviðhorftil
gæða þjónustunnar og bera niðurstöðurnar saman við niðurstöður sambærilegrar
rannsóknar sem framkvæmd var árið 2002 (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006). Settar voru
frameftirfaranditilgátur:
(T1) Starfsánægja hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala er minni í
samanburðiviðniðurstöðurfyrrirannsóknar.
33
(T2)Einkennikulnunarerualgengariámeðalhjúkrunarfræðingaogljósmæðraá
Landspítalaísamanburðiviðniðurstöðurfyrrirannsóknar.
(T3)GæðiþjónustuáLandspítalaaðmatihjúkrunarfræðingaogljósmæðrasem
þarstarfaerlakariísamanburðiviðniðurstöðurfyrrirannsóknar.
(T4)HjúkrunarfræðingarogljósmæðuráLandspítalametagæðistarfsumhverfis
áLandspítalalakarienþeirgerðusamkvæmtniðurstöðumfyrrirannsóknar.
(T5) Mat hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á gæðum starfsumhverfis á
Landspítalahefurtengslviðstarfsánægjuþeirra,einkennikulnunarístarfiogmat
þeirraágæðumþjónustu.
34
3 Aðferð
Í kaflanum verður aðferðafræði rannsóknar gerð skil. Fjallað verður um markmið
rannsóknarinnar og greint frá rannsóknaraðferð, framkvæmd rannsóknar og skýrt frá
vali á þátttakendum og þeim mælitækjum sem notast var við. Auk þess verður
gagnaöflunogúrvinnslugerðskil.Aðlokumverðurfjallaðumsiðfræðirannsóknar.
3.1 MarkmiðEins og áður hefur komið fram er rannsóknin samanburðarrannsókn við
doktorsrannsókn Sigrúnar Gunnarsdóttur (2006). Markmið rannsóknarinnar var að
kanna starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala, kanna
starfsánægjuþeirraog líðan ístarfiogviðhorf tilgæðaþjónustunnarsemþarerveitt.
Jafnframt var markmiðið að kanna hvort breyting hafi átt sér stað síðan sambærileg
könnunvar lögðfyrirafSigrúnuGunnarsdóttur(2006)árið2002oghvortogþáhvaða
tengsl væru til staðar á milli starfsumhverfis og líðan í starfi, starfsánægju og gæða
þjónustu.
3.2 RannsóknaraðferðRannsóknin er framhaldsrannsókn (e. follow up) á doktorsrannsókn Sigrúnar
Gunnarsdóttur (2006). Því var litið til aðferðafræðiþeirrar rannsóknar viðútfærsluog
sömumælitækinýtt.
Notast var við megindlega aðferðafræði (e. quantitative research method) sem
útskýrir fyrirbæri með greiningu tölulegra gagna (Polit og Beck, 2010). Megindleg
aðferðafræði gefur kost á að ná til mikils fjölda þátttakenda og spyrjamargra atriða
(Cooper og Schindler, 2011). Rannsóknin var lýsandi þversniðsrannsókn (e. cross-
sectional design) þar sem tekin er eins konar skjámynd af stöðunni eins og hún er á
þeimtímapunktisemrannsókninerlögðfyrir(CooperogSchindler,2011).Jafnframter
þó um samanburð við gögn úr sambærilegri eldri rannsókn að ræða sem gefur betri
myndafrannsóknarefninu.
Lögðvarfyrirrafrænspurningakönnunsemásamtbakgrunnsupplýsinguminniheldur
tvö mælitæki. Annars vegar The Nursing Work Index [NWI] og hins vegar
Starfskulnunarkvarða Maslach (Maslach Burnout Inventory, [MBI]). Auk þess var
35
starfsánægjamældogviðhorftilgæðaþjónustu.Meðspurningakönnunumsemþessum
másafnafjölbreyttumgögnumáskömmumtímaáhagkvæmanogtiltölulegaeinfaldan
hátt(ÞorlákurKarlsson,2003).
3.3 ÞátttakendurRannsóknin tók til klínískra hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala og náði
rannsóknin til alls þýðisins. Þátttakendur voru því allir starfandi klínískir
hjúkrunarfræðingar og ljósmæður á Landspítala háskólasjúkrahúsi í nóvember 2015.
Jafnframt fengu þeir stjórnendur og verkefnisstjórar á spítalanum sem eru
hjúkrunarfræðingaraðmenntkönnuninasenda.Hjúkrunarfræðingarogljósmæðursem
ekki störfuðu klínískt á þessum tímapunkti voru undanskildir þátttöku.Með klínískum
hjúkrunarfræðingumeráttviðallaþáhjúkrunarfræðingasemstarfaviðbeinsamskipti
og þjónustu við sjúklinga. Þar sem ljósmæður á LSH eru flestar einnig menntaðir
hjúkrunarfræðingar og starfa við sömu aðstæður og almennir hjúkrunarfræðingar á
spítalanum, fengu þær einnig spurningalistann sendann. Óskað var eftir aðgangi að
tölvupóstföngumþátttakendafrástarfsmannastjóraLandspítalaogvarþaðsamkvæmt
starfsreglum, í höndum hagdeildar spítalans að senda út spurningalistann ásamt
kynningarbréfitilþátttakenda.
Á Íslandi eru starfandi 2546 hjúkrunarfræðingar og ljósmæður (Félag íslenskra
hjúkrunarfræðinga,e.d.).MeðalfjöldistarfandihjúkrunarfræðingaáLandspítalaáárinu
2015 var 1405 og ljósmæðra 139 (Landspítali, e.d.c). Samkvæmt upplýsingum frá
hagdeild var spurningalistinn sendur til 1502 einstaklinga. Alls tóku 867 einstaklingar
þáttírannsókninnieneftiraðgögnhöfðuveriðyfirfarinoghreinsuðvorugildsvör735.
Af þeim störfuðu flestir á Lyflækningasviði eða alls 172 einstaklingar (26,8%) og 130
(20,2%) á Kvenna- og barnasviði. Fæstir, eða alls 49 (7,6%) störfuðu innan Geðsviðs.
Aðrirþátttakendurdreifðustnokkuðjafntyfirsviðineinsogsjámáíviðauka1.
3.4 MælitækiFyrsti hluti spurningalistans innihélt þrjátíu fullyrðingar úr NWI-R, sem snúa að
aðstæðumog stjórnarháttumskipulagsheildarinnar semhjúkrunarfræðingumerætlað
að taka afstöðu til (Aiken og Patrician, 2000). Spurningakvarðinn var upphaflega
hannaður í Bandaríkjunum af Kramer og Hafner á níunda áratug síðustu aldar út frá
36
niðurstöðum fyrstu rannsókna umMagnet-sjúkrahús (Aiken og Patrician, 2000) og er
honumíraunætlaðaðmælaeinkenniogeiginleikaskipulagsheildar(AikenogPatrician,
2000; Aiken o.fl., 2002). Spurningalistinn hefur verið þróaður með endurteknum
rannsóknumsemleidditilþessaðúrvarðendurskoðuðútgáfalistans,NWI-R(Aikenog
Patrician, 2000). Spurningalistinn í heild sinni inniheldur alls 52 fullyrðingar en þær
þrjátíu sem notast er við hér voru valdar út frá niðurstöðu þáttagreiningar Sigrúnar
Gunnarsdóttur (2006). NWI-R er settur fram á fjögurra stiga Likert kvarða þar sem
þátttakendurmerkja við tölu eftir því sem við á þar sem1=mjög ósammála, 2=frekar
ósammála,3=frekarsammálaog4=mjögsammála.NWI-Rmælitækiðhefurveriðþýttá
íslenskuogreynstáreiðanlegt(SigrúnGunnarsdóttir,2006).
Síðarihluti spurningalistans inniheldur StarfskulnunarkvarðaMaslach [MBI], semer
mestnotaðistarfskulnunarkvarði íheiminum(Schaufelio.fl.,2009).Þrátt fyriraðaðrir
kvarðarhafilitiðdagsinsljóshafalangflestirrannsakendurnotastviðMBIígegnumárin
og hann margsannað gildi sitt (Schaufeli o.fl., 2009). Til eru þrjár útgáfur
Starfskulnunarkvarða Maslach, MBI-HSS, MBI-GS og MBI-ES. Í þessari rannsókn var
notast við MBI-HSS þar sem hann tekur sérstaklega mið af heilbrigðisstarfsfólki og
starfsfólki í þjónustustörfum. MBI inniheldur alls 27 spurningar en þáttagreining
Sigrúnar Gunnarsdóttur (2006) leiddi í ljós þrjá undirþætti kvarðans. Þeir eru
tilfinningalegörmögnun(e.emotionalexhaustion),hlutgerving(e.depersonalisation)og
minnkuðstarfsgeta(e.personalaccomplishment).Hérverðurstuðstviðeinnundirþátt
um,tilfinningalegaörmögnun,alls9spurningarendahefursáþátturreynstgefaskýra
mynd af einkennum kulnunar (Aiken o.fl., 2002; Sigrún Gunnarsdóttir, 2006; Sigrún
Gunnarsdóttir o.fl., 2009). Áreiðanleiki spurninganna níu varmældurmeð cronbach´s
alpha (α) og mældist α=0,891. Svarmöguleikar eru á sjö stiga Likert kvarða þar sem
svörunerháttaðásamaháttog íNWI-R.Þaðer,merkterviðsvarmöguleikaeftirþví
semviðáþarsem0=aldrei,1=nokkrumsinnumáárieðasjaldnar,2=einusinniímánuði,
3=nokkrumsinnumímánuði,4=einusinniíviku,5=nokkrumsinnumívikuog6=daglega.
Lægstamögulegaskorákvarðanumvarþví0enhæsta54.Mælitækiðhefurveriðþýttá
íslenskuogreynstáreiðanlegt(SigrúnGunnarsdóttir,2006).
SpurningakvarðarnirNWI-RogMBIvoruþýddir,bakþýddirogstaðfærðirísamvinnu
við hlutaðeigandi rannsakendur í Bandaríkjunum og í Bretlandi á undirbúningstíma
37
rannsóknar Sigrúnar Gunnarsdóttur (2006). Í framhaldinu voru spurningalistarnir
forprófaðirámeðal starfandihjúkrunarfræðingaáSjúkrahúsinuáAkureyri (áðurFSA).
Þátttakendumforprófunarinnarvarsíðanboðiðaðtakaþáttírýnihópíþeimtilgangiað
ræðaspurningalistanaogupplifunþeirraáþeimogaðþvíloknuvorugerðarlagfæringar
áspurningalistunumísamræmiviðniðurstöður.
Aðaukivoru fjórarspurningarersneruaðstarfsánægjuoggæðumþjónustuásamt
ákveðnum bakgrunnsspurningum. Þeim var þó haldið í lágmarki til að tryggja að
niðurstöður yrðu ekki persónugreinanlegar. Spurt var um framhaldsmenntun, líf- og
starfsaldur, starfssvið innanLSH, starfshlutfall, starfsheiti, lengdvinnudagsog tilhögun
vakta.Spurningalistanníheildsinnimásjáíviðauka2.
3.5 FramkvæmdÞegar ákveðið hafði verið endanlegt útlit og innihald spurningalistans í samráði við
leiðbeinendur var spurningalistinn settur upp í spurningalistaforritinu Questionpro
(www.questionpro.com). Rannsakandi taldi rafræna könnun bæði hagkvæma og
heppilegaleiðtilaðnátilsemflestraþátttakandaþarsemekkierkrafistneinsafþeim
annað en að svara við tölvu. Rafræn spurningakönnun einfaldar einnig og flýtir fyrir
úrvinnslu gagna (Cooper og Schindler, 2011). Þýði rannsóknarinnar var allir klínískir
hjúkrunarfræðingarogljósmæðursemstarfandivoruáLandspítalaínóvember2015.
Rannsóknin var tilkynnt til Persónuverndar (viðauki 3) en auk þess fékkst leyfi
siðanefndar stjórnsýslurannsókna á Landspítala háskólasjúkrahúsi fyrir framkvæmd
rannsóknarinnar (viðauki 4). Starfsmannastjóri LSH gaf einnig leyfi fyrir fyrirlögn
rannsóknarinnar (viðauki 5) og var hún tilkynnt með þar til gerðu kynningabréfi til
framkvæmdastjórnarspítalans(viðauki6).
Eftiraðtilskilinleyfifyrirframkvæmdrannsóknarhöfðuboristvarhaftsambandvið
hagdeild fjármálasviðs Landspítala sem sáumað senda tölvupóst til þátttakenda sem
innihélt kynningarbréf rannsóknar (viðauki 7) og vefslóð með rafrænni útgáfu
spurningalistans.Tölvupósturvarsendurtilþátttakendaíþrígang,dagana3.,18.og27.
nóvemberásamtítrekunarbréfi(viðauki8).Opiðvarfyrirsvörunfrá3.nóvemberogtil
ogmeð7.desember2015.
38
Sömu daga og könnunin var send til þátttakanda var send tilkynning á tvo lokaða
hópahjúkrunarfræðinga innansamfélagsmiðilsinsFacebookogstarfsmennLandspítala
og þeir hvattir til að svara könnuninni. Legudeildir bæði í Fossvogi og við Hringbraut
voruheimsóttarogþar rættviðdeildarstjóraogóskaðeftirhvatningutil svörunar.Þá
var bréf sent með tölvupósti til framkvæmdastjóra klínískra sviða spítalans auk
hjúkrunardeildarstjóra (viðauki 9) þar sem óskað var eftir þeirra stuðningi í formi
hvatningartilþátttakenda.
Rannsakandi fékk ábendingu tveggja ljósmæðra sem snéru að því að eingöngu var
notast við starfsheitið hjúkrunarfræðingur í spurningum kannanarinnar en ekki
ljósmóðir.Þráttfyriraðíupphafikönnunarværitekiðframaðþarsemkæmiframorðið
„hjúkrunarfræðingur“ væri einnig átt við ljósmæður var í ljósi þessara ábendinga
ákveðiðísamráðiviðleiðbeinenduraðbætavið/ljósmóðiraftanviðhjúkrunarfræðingur
þarsemþaðkomfyriríspurninguþegarkönnuninhafðiveriðopinítvodaga.
3.6 ÚrvinnslagagnaEftiraðlokaðvarfyrirsvörunkönnunarvorugögninfluttafvefsíðunniQuestionproyfirí
Microsoft Excel og svo SPSS til nánari úrvinnslu. ForritQuestionpro vefsíðunnar setur
gögnin inn í Excel samkvæmt beiðni sem auðveldar úrvinnslu þeirra. Byrjað var á að
hreinsagögnintilþessaðauðveldaúrvinnslunameðþvíaðeyðaþeimsvörumsemekki
reyndust fullnægjandi. Því næst voru gögn fyrri rannsóknar Sigrúnar Gunnarsdóttur
(2006)sameinuðviðnýjagagnasafniðtilaðgerasamanburðmöguleganogtókugömlu
gögningildið1ognýjugögningildið0ísameinaðagagnasafninu.Ífyrstuvarnotastvið
lýsandi tölfræði og svo framkvæmd nánari tölfræðileg úrvinnsla. Notast var við 5%
marktektarmörk(95%öryggisbil)tilaðkannahvortmunurámillihópaværitölfræðilega
marktækur.Þarsemumstefnutilgátur(e.directionalhypothesis)eraðræðaítilgátum
1,2,3og4vardeiltíp-gildimeðtveimurtilþessaðkannamarktækni.
Fyrstu skref í úrvinnslu hófust á að búa til nýjar breytur fyrir alla fimmundirþætti
NWI-R spurningalistans.Meðaltal hvers og eins þeirra í nýju gögnunum var svo borið
saman viðmeðaltal þeirra úr gömlu gögnunummeð t-prófum ogmarktækni skoðuð.
Enn fremur voru gerðar krosstöflur og kí-kvaðrat fyrir valdar spurningar úr NWI-R
kvarðanum svo bera mætti saman hlutfall þátttakenda sem voru sammála þeim
39
fullyrðingum („mjög sammála“ eða „frekar sammála“) og hvort um marktækan mun
væri að ræða á milli rannsókna. Áreiðanleikapróf var framkvæmt fyrir alla fimm
undirþættiNWI-Rmeðchronbach´salpha.
Til að svara tilgátu um ánægju í starfi voru gerðar krosstöflur fyrir annars vegar
spurningu sem snéri að ánægju í núverandi starfi og hins vegar ánægjumeð að vera
hjúkrunarfræðingureðaljósmóðirburtséðfránúverandistarfi.Notastvarviðkí-kvaðrat
próftilaðskoðamarktækniámilligömlugagnannaogþeirranýju.Jafnframtvaránægja
ínúverandistarfiogáætlanirumaðhættaístarfiánæstu6-12mánuðumskoðaðarmeð
krosstöfluútfráþvíáhvaðasviðiáLandspítalaþátttakendurstarfa.
Þarsemumsamanburðámillirannsóknavaraðræðavarnauðsynlegtaðnotasömu
aðferð við undirbúning gagna fyrir samanburðinn. Í þeim tilgangi var notast við vegið
meðaltal í stað „missing values“ (e. replacemissing valueswithmean) í útreikningum
semsnéruaðkulnun.Fyrstuskrefiníaðsvaratilgátuumkulnunfólustíaðleggjasaman
þær spurningar sem segja til um andlega örmögnun (kulnun) og búa þannig til nýja
breytu.T-prófvarnotað til aðbera samanmeðaltal svaraámilli gagnasafnaaukþess
sem ANOVA dreifigreining var notuð til að skoða meðaltal kulnunar eftir sviðum
Landspítala.Þvínæstvorusvörfyrirkulnunflokkuðíþrjáflokkaeftirþvíhvortumvæg,
miðlungs eða alvarleg einkenni kulnunar var að ræða þar sem 16 stig eða færri
endurspegluðuvægeinkennikulnunar,17-26stigmiðlungseinkenniog27stigeðafleiri
alvarleg einkenni kulnunar (Maslach, Jackson og Leiter, 1996). Nýja breytan fyrir
samanlögð einkenni kulnunar var því endurkóðuð og búin til flokkabreyta sem
samanstóðafþeimsemsýnduvægeinkenni (gildið1),miðlungseinkenni (gildið2)og
alvarleg einkenni (gildið 3). Fjöldi svara í hverjum flokki var svo borinn saman ámilli
gagnasafnameðkrosstöfluogkí-kvaðratprófi.Krosstaflavareinnignotuðtilaðskoða
flokkuð svör (væg, meðal og alvarleg einkenni kulnunar) eftir sviðum spítalans.
Áreiðanleikapróffyrirkulnunvarframkvæmtmeðchronbach´salpha.
Til að svara tilgátuumgæðiþjónustuvar gerðkrosstaflaogkí-kvaðrat til að skoða
munmilli gagnasafna. Jafnframt var meðaltal og skipting svarmöguleika skoðuð eftir
sviðumspítalansmeðANOVAdreifigreininguogkrosstöflu.
Til að svara tilgátu um tengsl breyta var notast við fjölbreytuaðhvarfsgreiningu og
fylgnimeginbreyta (ánægja í núverandi starfi,mat á gæðum þjónustu og kulnun) við
40
undirþættiNWI-R skoðuð. Til viðbótar var skoðuð fylgni ámilli fylgibreytaog var það
gertmeðfylgnistuðlinumPearsonsr.
3.7 SiðfræðirannsóknarMikilvægt er að allar rannsóknir uppfylli siðferðilegar kröfur til jafns við
aðferðafræðilegar (Sigurður Kristinsson, 2003). Þessar siðferðilegu kröfur byggja á
fjórum höfuðreglum sem kenndar eru við sjálfræði, skaðleysi, velgjörðir og réttlæti.
Sjálfræðisreglanfelurísérkröfuumupplýstsamþykkiþátttakenda.Ískaðleysisreglunni
felst að með þátttöku í rannsókninni fylgi ekki ónauðsynleg áhætta og að ekki megi
valdaþátttakendumskaða.Velgjörðarreglangengurút frá að rannsakendur skulu láta
gott af sér leiða með rannsóknum sínum með sem minnstum fórnarkostnaði.
Réttlætisreglan kveður á um að tryggja þurfi réttláta meðferð þátttakenda, tryggja
öryggiogávinningsemogaðlágmarkaáhættu.Rannsakandihafðiþessarsiðferðislegu
regluraðleiðarljósiviðskipulagninguogútfærslurannsóknarinnaroglagðisigframum
aðfylgjaþeimíhvívetna.Samviskusamlegavarunniðúrgögnumoghlutleysisgættvið
túlkunogúrvinnslu.
Samkvæmt reglum um rannsóknir innan Landspítala var, eins og fram kom hér að
framan, formlega óskað eftir leyfi Siðanefndar stjórnsýslurannsókna á spítalanum.
RannsókninvarjafnframttilkynnttilPersónuverndaraukþesssemsóttvarumleyfifyrir
fyrirlögn spurningakönnunarinnar hjá starfsmannastjóra LSH. Þá var rannsóknin kynnt
framkvæmdastjórnogforstjórameðþartilgerðukynningarbréfi.Einsogfyrrgreinirvar
haftsambandviðhagdeildfjármálasviðsspítalanssemtókaðséraðsendatölvupósttil
þátttakendaogupplýsingarumþátttakendurþvíaldreiíhöndumrannsakanda.
Litið var á þátttöku spurningakönnunar sem samþykki fyrir þátttöku og það skýrt í
kynningarbréfi til þátttakenda.Gögn voru á engan hátt persónugreinanleg og öll svör
órekjanleg. Farið varmeð allar upplýsingar sem trúnaðarmál sem aðeins rannsakandi
hafðiaðgangað.
41
4 Niðurstöður
Íþessumkaflaerurifjuðuppmarkmiðrannsóknarogsettarframniðurstöður.Fyrster
skoðuðlýsanditölfræðiogloksniðurstöðurtölfræðiprófahverrartilgátusettarfram.
4.1 MarkmiðMarkmiðrannsóknarinnarvaraðkannastarfsumhverfihjúkrunarfræðingaogljósmæðra
á Landspítala, kanna starfsánægju þeirra og líðan í starfi og viðhorf til gæða
þjónustunnarsemþarerveitt.Jafnframtvarmarkmiðiðaðkannahvortbreytinghafiátt
sérstaðsíðansambærilegkönnunvarlögðfyrirárið2002(SigrúnGunnarsdóttir,2006)
og hvort og þá hvaða tengsl væru til staðar á milli starfsumhverfis, líðan í starfi,
starfsánægjuoggæðaþjónustu.
4.2 LýðfræðilegarupplýsingarogeinkenniþátttakendaHeildarfjöldi þátttakenda var 735 (N=735), allt klínískir hjúkrunarfræðingar og
ljósmæður starfandi á Landspítala í nóvember 2015. Questionpro
spurningakönnunarforritiðskráðiþátttakendursem867talsinseneftirhreinsungagna
stóðu 735 svör eftir. Samkvæmt Hagdeild Landspítala sem hélt utan um og sá um
útsendingu spurningalistans var tölvupóstur, sem innihélt boð um þátttöku auk
spurningalistans, sendur til 1502 einstaklinga. Spurningakönnunarforritið Questionpro
skráðiað1062höfðuopnaðkönnunina.Svarhlutfallvarþóreiknaðútfráheildarfjölda
þeirrasemfengukönnuninasendaogerþví49%.
Stærsturhlutiþátttakendavaráaldursbilinu51-60áraeða29%einsogsjámáítöflu
1.Alls voru40,1%þátttakendaeldri en51ársogþaraf11,1%eldri en61árs. Fæstir
þátttakendurtilheyrðuyngstaaldurshópnum,20-30áraeða11,1%.Flestirþátttakendur
eða 85,5% starfa í 70% starfshlutfalli eða hærra og starfa flestir (26,8%) innan
Lyflækningasviðsspítalans.
42
Tafla1.Upplýsingarumbakgrunnþátttakenda
Meirihluti þátttakenda (81,4%) voru almennir hjúkrunarfræðingarog ljósmæðuren
18,6%deildarstjórar,verkefnisstjórar,klínískir sérfræðingareðameðönnurstarfsheiti.
Aðeins37,4%þátttakendastörfuðuáþrískiptumvöktum.
Einsogsjámáítöflu2höfðutæp20%lokiðfrekaranámitilmeistaragráðuogríflega
þriðjungur öðru framhaldsnámi. Þannig hafði helmingur þátttakenda (50,4%) lokið
framhaldsnámiafeinhverjutagiaðloknugrunnnámiíhjúkrun.Starfsaldurþátttakenda
varhárenríflegahelmingur(52%)hafðistarfaðsemhjúkrunarfræðingureðaljósmóðirí
16 ár eða lengur. Aðeins færri, eða um 40% höfðu starfað á spítalanum í 16 ár eða
lengur.
43
Tafla2.Menntunogstarfsreynslaþátttakenda
Tafla 3 sýnir að ríflega helmingur þátttakenda (54%) starfar umfram umsaminn
vinnutímaaðminnstakostieinusinniívikueðaoftar.Fjórðungursegistþurfaaðvinna
lengurnokkrumsinnumíviku.
Tafla3.Vinnalengurenumsaminnvinnutíma
4.3 StarfsánægjaFyrstatilgátasnériaðlakaristarfsánægjuhjúkrunarfræðingaogljósmæðraáLandspítala
ísamanburðiviðniðurstöðurfyrrirannsóknarsemframkvæmdvarárið2002.
Starfsánægja var metin út frá tveimur þáttum. Annars vegar út frá ánægju í
núverandi starfi og hins vegar ánægju með að vera hjúkrunarfræðingur/ljósmóðir
burtséðfránúverandistarfi.Niðurstöðurþessaratveggjaspurningamásjáítöflu4hér
aðneðan.
44
Eins og sjámá ermikillmeirihluti þátttakenda (80,1%) ýmist nokkuð ánægður eða
mjögánægðurístarfi.Þágætirsamræmisíhlutfalliþátttakendanúogífyrrirannsókn
sem eru mjög ánægðir með menntun sína og starfsheiti en um 60% völdu þann
möguleika í báðum rannsóknum. Hins vegar hefur þeim sem eru mjög ánægðir í
núverandistarfi sínuáspítalanumfækkaðúr34,5%niður í26,4%ámilli rannsókna.Á
samatímahefurþeimsemerumjögóánægðirínúverandistarfifækkaðúr6,6%í4,5%.
Þegarmeðaltalsvarafyrirspurningunaumánægjuínúverandistarfierboriðsamaná
milli rannsóknamásjáaðum lítinnenþómarktækanmunerþaraðræða, t(1292)= -
1737;p=0,04enmeðaltalfyrirstarfsánægjuernú3,02envar3,1áður.Fyrstatilgátaer
þvístudd.
Tafla4.Starfsánægja
Tafla5sýnirstarfsánægjueftirsviðum.Heiltálitiðerekkimikillnémarktækurmunur
á starfsánægju á milli sviða en um það bil fimmtungur hvers sviðs segist nokkuð
óánægðureðamjögóánægðurínúverandistarfi(17-26,6%).Hæstahlutfallóánægðraer
áGeðsviði(26,6%)oglægstahlutfalláLyflækningasviði(17%).Aðgerðarsviðvarþaðsvið
sem hlutfallslega flestir svöruðu „mjög óánægður“ en alls 8,5% merktu við þann
svarmöguleika.ÞaráeftirkomGeðsviðiðþarsem8,2%sögðustmjögóánægðir.Ekkivar
mögulegt að bera niðurstöður einstakra sviða við fyrri rannsókn vegnabreytinga sem
orðiðhafaáskipulagiáLandspítala.
45
Tafla5.Starfsánægjaeftirsviðum
Í framhaldi af spurningumum starfsánægju voru þátttakendur beðnir um að svara
hvortþeirhefðuíhyggjuaðlátaafnúverandistarfisínuáspítalanum.Tafla6sýniryfirlit
yfirþásemáætlaaðsegjauppstörfumánæstu6–12mánuðumísamanburðiviðfyrri
rannsókn frá 2002 (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006) en alls 17,2% þátttakenda í þessari
rannsókn sögðust ætla að hætta á næstu 6 – 12 mánuðum. Alls 7,8% þátttakenda
áætluðuaðhættastörfuminnanársþegarrannsókninvarsíðastlögðfyrir.Munurinná
millirannsóknavarmarktækurmeðkí-kvaðratprófi(x2(2)=25,566,p<0,001).
Tafla6.Fjöldioghlutfallþeirrasemætlaséraðhættaístarfiánæstu12mánuðum
4.4 EinkennikulnunarÖnnur tilgáta snéri að aukningu einkenna kulnunar á meðal hjúkrunarfræðinga og
ljósmæðraáLandspítalaísamanburðiviðniðurstöðurfyrrirannsóknar.
Tilaðkannaalgengiogalvarleikaeinkennakulnunarámeðalþátttakendavarnotast
viðvaldarspurningarúr íslenskriþýðinguMBIspurningakvarðans.Þærspurningarsem
notast var við eru þær níu spurningar sem saman mynda undirþáttinn tilfinningaleg
46
örmögnun líkt og fjallað var um í kafla 3.4 um mælitæki rannsóknar. Áreiðanleiki
spurningannavarmældurmeðcronbach´salpha(α)ogmældistα=0,891.Efmeðaltalið
erboriðsamanviðniðurstöðurSigrúnarGunnarsdóttur(2006)frárannsóknhennarfrá
árinu 2002 (sjá töflu 7), má sjá marktæka aukningu en samkvæmt t-prófi er
t(1390)=9.379;p<0.01.Tilgátatvöumaukiðalgengieinkennakulnunarerþvístudd.
Tafla7.Munurámeðaltalikulnunarámillirannsóknaárin2002og2015
Tilnánarigreiningarvarákveðiðaðflokkasvöreftirþvíhvortumvæg,miðlungseða
alvarlegeinkennikulnunarvaraðræðaogskoðasvörunmeðkrosstöfluogberasaman
viðfyrrirannsóknmeðkí-kvaðratprófi.NotastvarviðviðmiðMaslach,JacksonogLeiter
(1996) þar sem 16 stig eða færri endurspegla væg einkenni kulnunar, 17-26 stig
miðlungseinkenniog27stigeðafleirialvarlegeinkennikulnunar.Einsogsjámáítöflu8
héraðneðanhefurþeimhjúkrunarfræðingumogljósmæðrumáLandspítalasemfinna
fyrir alvarlegum einkennum kulnunar fjölgað úr 6,4% upp í 20,8% og er sá munur
marktækursamkvæmtkí-kvaðrat,(x2(2)=54,219,p<0,001).Þegarkönnuninvarlögðfyrir
árið2002voruríflega70%þátttakendameðvægogþvíeðlilegeinkennikulnunar.Ídag
hefur þessum hópi fækkað niður í 48,8%. Þátttakendur með alvarleg eða miðlungs
einkennikulnunareru51,2%.Einkennikulnunareruþvíekkieinungisalgengari líktog
önnurtilgátaspáðifyrirumheldureinnigalvarlegri.
Tafla8.Alvarleikieinkennakulnunar,samanburðurniðurstaðnarannsókna2002og2015
47
Ákveðið var að kannahvortmunur væri ámilli sviða spítalans hvað varðar algengi
alvarlegraeinkennakulnunar.ANOVAdreifigreiningsýndiaðhæstameðaltalkulnunar
væri að finna á Aðgerðarsviði (M=19,27), því næst á Flæðissviði (M=19,21) og þá
Kvenna- og barnasvið (M=18,81). Lægsta meðaltal einkenna kulnunar reyndist á
Geðsviði (M=15,93).Tafla9 innihelduryfirlit yfir klínísk sviðá Landspítalaogmeðaltal
skorunar fyrir einkenni kulnunar, auk fjölda svarenda og staðalfráviks. Munur á
meðaltalimillisviðareyndistekkimarktækur,F(7,585)=1,091,p=0,367.
Tafla9.Meðaltalkulnunareftirsviðum
Þávarskoðaðhvortmunurværiámillisviðaspítalanshvaðvarðaralgengialvarlegra
einkenna.Tafla10sýnirfjöldaoghlutfallþeirraþátttakendasemreyndustmeðalvarleg
einkennikulnunareftirþvíáhvaðasviðiþeirstarfa.Alls125einstaklingar(20,8%)finna
fyrir alvarlegum einkennum kulnunar en tveir þeirra svöruðu ekki spurningu um
starfssvið og eru því svör 123 þátttakenda að finna í töflunni. Af þeim sem starfa á
Aðgerðarsviði og svöruðu könnuninni eru ríflega fjórðungur (25,6%) með alvarleg
einkenni kulnunar. Svipaða sögu er að segja á Kvenna- og barnasviði þar sem 22,4%
svarendasemþarstarfaerumeðalvarlegeinkennikulnunar.Þaðsviðsemreyndisthafa
lægstahlutfallstarfsmannameðalvarlegeinkennikulnunarvarLyflækningasvið.
48
Tafla10.Fjöldioghlutfallmeðalvarlegeinkennikulnunareftirsviðum
4.5 GæðiþjónustuÞriðja tilgáta rannsóknarinnar snéri að lakari gæðum þjónustu á Landspítala að mati
hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra sem þar starfa í samanburði við niðurstöður fyrri
rannsóknar.
Þátttakendurvoruspurðirumgæðihjúkrunarsemveittvarásíðustuunnuvaktog
sýnduniðurstöðuraðmikillmeirihlutiþátttakendameturgæðiþeirrarþjónustusemer
veittáþeirradeildgóðaeðamjöggóðaeinsogsjámáítöflu11.Ekkireyndistmunurá
meðaltalisvaraámilli rannsóknaenþaðreyndist1,85 íþeimbáðum,t(1247)=-0,217;
p>0.05. Þó mátu alls 10 einstaklingar (1,6%) þjónustuna lélega nú en enginn í fyrri
rannsókn.Alls14,7%þátttakendamátuþjónustuna sæmilegaeða léleganúenaðeins
7,1%áðuroghefurþaðhlutfallþví ríflega tvöfaldast.Þeir semmátuþjónustunamjög
góðaeruþófleirinú(31,6%)enífyrrirannsóknfráárinu2002(21,7%).Tilgátuþrjúum
lakarigæðiþjónustuerþvíhafnað.
Tafla11.Gæðihjúkrunarásíðustuunnuvakt,samanburðurniðurstaðnarannsókna2002og2015
49
Tafla 12 sýnir mat á gæðum hjúkrunar eftir sviðum spítalans. Aðgerðarsvið auk
Kvenna-ogbarnasviðsskerasigúrþarsemyfir90%þátttakendateljaaðgóðeðamjög
góð þjónusta sé veitt innan þeirra sviða. Þátttakendur af Skurðlækningasviði mátu
þjónustuna lakasta en alls 20,4%mátu hana „sæmilega“ eða „lélega“. Þar afmat þó
aðeins einn þátttakandi hana lélega. Þar á eftir kom Flæðissvið þar sem 19,7%mátu
þjónustuna„sæmilega“.
Tafla12.Matágæðumhjúkrunarásíðustuunnuvakteftirsviðum
4.6 StarfsumhverfiFjórða tilgátasnériað lakaramatihjúkrunarfræðingaog ljósmæðraástarfsumhverfiá
Landspítalaísamanburðiviðniðurstöðurfyrrirannsóknar.
Fyrstihluti spurningalistans innihélt30 spurningarúrNWI-Rsemvaldarvoruút frá
þátttagreiningu Sigrúnar Gunnarsdóttur (2006) sem greint verður frá hér á eftir.
Þátttakendurtókuafstöðuumaðverasammálaeðaósammálaþeimfullyrðingumsem
þarvorusettar framvarðandistarfsumhverfiþeirra.Svörinvoruá fjögurrastigaLikert
kvarða þar sem þátttakendur merktu við tölu eftir því sem við á þar sem 1=mjög
ósammála,2=frekarósammála,3=frekarsammálaog4=mjögsammála.
ÞáttagreiningSigrúnarGunnarsdóttur(2006)áNWI-Rgafafsérfimmundirþætti(e.
subscales). Þeir eru samband hjúkrunarfræðinga og lækna (e. nurse-doctor
relationships), stuðningur innan deildar (e. unit level support), mönnun (e. staffing),
hugmyndafræði hjúkrunar (e. philosophy of nursing practie) og stuðningur
50
skipulagsheildar(e.hospital levelsupport).Áreiðanleikiþessaraundirþáttavarmældur
meðcronbach´salpha(α)ogmældistáreiðanleiki fyrirsambandhjúkrunarfræðingaog
lækna(4spurningar)α=0,768,stuðning innandeildar (8spurningar)α=0,839,mönnun
(4 spurningar) α=0,753, hugmyndafræði hjúkrunar (5 spurningar) α=0,598 og fyrir
stuðningskipulagsheildar(9spurningar)α=0,762.
TilþessaðsvaratilgátunnivoruniðurstöðurspurningannaúrNWI-Rlagðarsamanog
meðaltölog staðalfrávik skoðuð fyrirhvernundirþátt. Tafla13 sýnirþannútreikning í
samanburði við rannsókn Sigrúnar Gunnarsdóttir (2006). Niðurstöðurnar sýna að lítil
breytingvirðistáþvíhvernighjúkrunarfræðingarogljósmæðurmetaþessaþættiámilli
rannsókna.Mestabreytingineráþættimönnunarenmeðaltalhennarferúr2,6í2,2og
er um marktækan mun þar að ræða, t(1390)= -10.567; p<0,01. Jafnframt reyndist
marktækurmunur á stuðningi innan deildar en sámunur var þó lítill, t(1390)=-4.645;
p<0,01.Tilgáta4varþvíekkistuddnemaaðþeimhlutaersnýraðmönnunogstuðningi
innandeildar.
Tafla13.MeðaltalundirþáttaNWI-R2002og2015
Þó lítil breyting sé ámeðaltali undirþátta NWI-R eins og sjámá hér fyrir ofan var
þónokkurbreytingáþvíhvernigþátttakendurmátueinstökatriði.Tilnánariskýringará
breyttu starfsumhverfi á Landspítala sýnir tafla 14 hér að neðan hlutfall þátttakenda
sem voru sammála (mjög eða frekar sammála) völdum fullyrðingum sem snerta
samskipti og mönnun. Það gefur enn betri innsýn í breytingar á þeim þáttum
starfsumhverfisins í samanburði við niðurstöður rannsóknar Sigrúnar Gunnarsdóttur
(2006).Mesturmunur reyndistáþeim fullyrðingumsemsnúaaðmönnunogálagien
jafnframt benda niðurstöðurnar til afturfarar á tengslum almennra starfsmanna við
51
stjórnendur spítalans eins og síðustu tvær fullyrðingarnar gefa til kynna. Sjá nánar í
viðauka11.
Tafla14.HlutfallsammálafullyrðingumúrNWI-R2002og2015
4.7 Tengslstarfsumhverfisviðstarfsánægju,líðanoggæðiþjónustuFimmtaogsíðastatilgátansnériaðhugsanlegumtengslummatshjúkrunarfræðingaog
ljósmæðra á gæðum starfsumhverfis á Landspítala við starfsánægju þeirra, einkenni
kulnunar í starfi og mat þeirra á gæðum þjónustu. Tilgátan samræmist einu af
markmiðum rannsóknarinnar um hvort og þá hvaða tengsl séu til staðar á milli
starfsumhverfis,líðanístarfi,starfsánægjuoggæðaþjónustu.
Notastvarviðniðurstöðurmatsþátttakendaástarfsumhverfisínusemmæltvarmeð
NWI-R skalanum og aðhvarfsgreining notuð til að kanna mögulegt samband við
starfsánægju, líðanogmatþátttakendaágæðumþjónustu.Fjölbreytuaðhvarfsgreining
var notuð til að kanna hugsanleg tengsl á milli frumbreytunnar starfsumhverfi
(undirþættir NWI-R spurningakvarðans) og þessara meginbreyta. Fyrst var skoðuð
fylgibreytan starfsánægja. Einsog sjámáámynd15 reyndist einungismarktæk fylgni
52
starfsánægjuviðundirþættinastuðningurádeildogmönnun.Þvínæstvarfylgibreytan
kulnunskoðuðogreyndistmarktækfylgnistuðningsádeildogmönnunarviðeinkenni
kulnunarístarfilíktogmynd15sýnir.Fylgniviðaðraundirþættivarvægogómarktæk.
Aðsíðustuvarskoðuðfylgniviðfylgibreytunagæðihjúkrunarogreyndistmarktækfylgni
vera við undirþættina samband hjúkrunarfræðinga og lækna aukmönnunar. Tafla 15
sýnireinungismarktækafylgniámillibreyta.
Þeir þættir í starfsumhverfinu sem reyndust hafa marktæk tengsl við líðan,
starfsánægjuogmatágæðumþjónustuvorumönnunsemhafðitengslviðallaþættina,
stuðningurinnandeildarsemhafðitengslviðstarfsánægjuogeinkennikulnunarogsvo
samband hjúkrunarfræðinga og lækna sem hafði marktæk tengsl við mat á gæðum
þjónustu.Fimmtatilgátaerþvístudd.
Tafla15.TengslundirþáttaNWI-R(starfsumhverfis)viðstarfsánægju,einkennikulnunarogmatágæðumþjónustusamkvæmtaðhvarfsgreiningu
Einnigvaráhugavertaðfrekarigreiningágögnumleiddiíljósmarktækafylgniámilli
starfsánægju og einkenna kulnunar og svo gæða þjónustu við bæði starfsánægju og
einkenni kulnunar. Sjá töflu í viðauka 10. Einnig var áhugavert að marktæk fylgni
stjórnunar á Landspítala fannst við líðan þátttakenda, starfsánægju og mat þeirra á
gæðum þjónustu og var vægi stjórnunar á deildmeira en vægi yfirstjórnar spítalans,
p<0,05.Stjórnunhafðiminnsttengslviðmatágæðumþjónustuogmesttengslviðmat
ástarfsánægju.
4.8 ÁreiðanleikiogréttmætiÁreiðanleikiundirþáttaNWI-RogþærspurningarsemnotaðarvoruúrMBItilaðmæla
einkenni kulnunnar varmældurmeð cronbach´s alpha (α). Áreiðanleiki fyrir samband
hjúkrunarfræðinga og lækna (4 atriði) var α=0,768, stuðning innan deildar (8 atriði)
53
α=0,839, mönnun (4 atriði) α=0,753 og stuðning skipulagsheildar (9 atriði) α=0,762.
Áreiðanleiki fyrir einkenni kulnunar (9 atriði) var α=0,891. Þetta er í samræmi við
niðurstöður fyrri rannsókna þar sem áreiðanleiki kvarðanna hefur endurtekið hlotið
stuðning(SigrúnGunnarsdóttir,2006;Aikeno.fl.2002;Schaufelio.fl.,2009).
Líktogáreiðanleiki,hefurendurtekiðveriðsýntframáréttmætibæðiNWI-RogMBI
mælitækjanna með rannsóknum (Aiken og Patrician, 2000; Schaufeli og Van
Dierendonck,1995;SigrúnGunnarsdóttir,2006).
4.9 SamantektáhelstuniðurstöðumNiðurstöður gefa vísbendingar um lakari starfsánægju á meðal hjúkrunarfræðinga og
ljósmæðraáLandspítalaenóánægjaístarfireyndistmestinnanGeðsviðs(26,6%)ogþví
næstAðgerðarsviðs(21,3%).Jafnframthefurþeimsemætlaséraðhættaístarfiinnan
ársfjölgaðúr7,8%í17,2%ámillirannsókna.Einkennikulnunarerualgengari(51,2%)og
alvarlegri nú en áður en þrátt fyrir það er lítil breyting ámati þátttakenda á gæðum
þjónustu.
Mat hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á starfsumhverfi hefur einungis breyst hvað
varðarmatámönnunogstuðningiinnandeildar.Mesturmunurreyndistáþvíhvernig
þátttakendurmátu fullyrðingarer snéruaðmönnunogálagi en jafnframtbenda svör
þeirra og niðurstöður til afturfarar á tengslum almennra starfsmanna við stjórnendur
Landspítala.Marktæk fylgni starfsánægju reyndist vera við undirþættina stuðningur á
deild ogmönnun en jafnframt varmarktæk fylgni einkenna kulnunar viðmönnun og
stuðning á deild. Þá fannst marktæk fylgni stjórnunar á Landspítala við líðan,
starfsánægjuoggæðiþjónustuogvarvægistjórnunarádeildmeiraenyfirstjórnar.
54
5 Umræður
Markmið rannsóknarinnar var að kanna mat hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á
Landspítalaá starfsumhverfi sínu, líðanþeirraogánægju í starfi,matþeirraágæðum
þjónustu og hugsanleg tengsl milli þessara þátta. Jafnframt var markmiðið að kanna
hvortbreytinghafiáttsérstaðsíðansambærilegrannsóknvarframkvæmdárið2002og
varþaðgertmeðsamanburðigagna(SigrúnGunnarsdóttir,2006).
Helstu niðurstöður rannsóknarinnar eru þær að einkenni kulnunar hafa aukist
umtalsvert á milli rannsókna en ríflega helmingur (51,2%) þátttakenda telur sig bera
einhvereinkennikulnunarístarfi.Þáhefurtíðnialvarlegraeinkennakulnunaraukistúr
6,4% í20,8%.Vísbendingareruumaðstarfsánægja séminnienáðurogvarmarktæk
fylgni milli starfsánægju og kulnunar. Jafnframt reyndust marktæk tengsl milli
starfsánægju, kulnunar og mats á gæðum þjónustu. Mönnun og stuðningur innan
deildar reyndust þeir þættir starfsumhverfis sem helst höfðu tengsl við líðan
þátttakenda og starfsánægju sem einnig kom í ljós í fyrri rannsókn. Mönnun og
samskipti hjúkrunarfræðinga og lækna höfðu tengsl við mat þátttakenda á gæðum
þeirrarþjónustusemerveittinnanþeirrastarfssviðs.
5.1.1 Starfsánægja
Mikillmeirihlutiþátttakendateljasigánægðaístarfi(80%)ogvarlítillenþómarktækur
munuráþeimþættifráþvíaðsambærilegrannsóknvarlögðfyrirárið2002afSigrúnu
Gunnarsdóttur (2006). Starfsánægja er því heilt á litið í samræmi við fyrri rannsóknir
semframkvæmdarhafaveriðáLandspítalasemsýnthafaframáalmennastarfsánægju
ámeðalhjúkrunarfræðinga(SigrúnGunnarsdóttir,2009;HerdísSveinsdóttiro.fl.2003;
BieringogFlygenring,2000).
Þóstarfsánægjahafialmenntveriðmikiloglítiðbreystámillirannsóknahefurþeim
semerumjögánægðir ínúverandistarfiáspítalanumfækkaðúr34,5%niður í26,4%.
Það gefur ákveðnar vísbendingar um að starfsánægja hjúkrunarfræðinga séminni en
áður.Ásamatímahefurþóþeimsemerumjögóánægðirfækkaðúr6,6%í4,5%.Velta
má fyrir sér hvort þær niðurstöður tengist því að þeir hjúkrunarfræðingar sem voru
55
óánægðastirhafihugsanlegasagtuppíkjarabaráttustéttarinnar2015oghafiþvíþegar
veriðhættirstörfumþegarrannsókninfórfram.
Fleirihjúkrunarfræðingarogljósmæðureruánægðarimeðstarfsheitisittogmenntun
og það sem það stendur fyrir heldur en í starfi sínu á LSH. Það er í samræmi við
niðurstöður annarra sambærilegra rannsókna (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006; Duffield,
Roche,O´Brien-Pallas,Catling-PaullogKing,2009)oggefurvísbendingarumástandog
líðan starfsfólks á spítalanum. Þetta má líta á sem aðvörunarmerki fyrir stjórnendur
spítalans og stjórnvöld og sem hvatningu til að bæta starfsumhverfi
heilbrigðisstarfsfólks.
Þónokkurhlutiþátttakenda(17%)hefurhugáaðsegjauppnúverandistarfisínuá
næstu6-12mánuðumsamkvæmtniðurstöðumrannsóknarinnarenaðeins7,7%höfðu
áformað að gera slíkt hið sama þegar rannsóknin var lögð fyrir árið 2002 (Sigrún
Gunnarsdóttir, 2006). Reikna má því með að Landspítalinn sé á næstu misserum að
missaúrstarfihjúkrunarfræðingameðdýrmætareynslusemgeturveriðdýrkeyptbæði
hvað varðar öryggi og þjónustu við sjúklinga og kostnað við ráðningu og þjálfun nýs
starfsfólks.Fjölgunþeirrasemhafaíhyggjuaðhættaínúverandistarfierísamræmivið
niðurstöðurerlendrarannsóknasemsýnthafasvipaðeðajafnvelhærrahlutfall (Aiken
o.fl., 2013; Aiken o.fl., 2012). Niðurstöðurnar styðja vísbendingar þess efnis að þetta
hlutfall farialmennthækkandi innanEvrópu (Li,Galatsch,Siegrist,Müller,Hasselhorn,
2011)enerásamatímatöluvertlægraíBandaríkjunumeðaum14%(Aikeno.fl.,2012).
5.1.2 Líðan
Töluverð aukning reyndist vera á einkennum kulnunar í starfi á meðal
hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala en ríflega helmingur (51,2%) hefur
einkennikulnunarístarfi.NýlegarrannsókniráLandspítalaogerlendishafagefiðsömu
vísbendingar (AnnaGuðbjörgGunnarsdóttiro.fl.,2011;McHugho.fl.,2011)enþóeru
þessar tölur háar. Einkenni kulnunar reyndust ekki einungis algengari en áður heldur
einnig alvarlegri. Einn af hverjum fimm (20,8%) hjúkrunarfræðingum og ljósmæðrum
skoruðu27stigeðafleiriáMBIogteljastþvímeðalvarlegeinkennikulnunarámeðan
hlutfallþeirravaraðeins6,4%ífyrrirannsókn.
56
Greinamámunmilli sviðaspítalansogvorualvarlegeinkennikulnunaralgengustá
Aðgerðarsviði og Kvenna- og barnasviði og gefur tilefni til að rýna sérstaklega í
starfsaðstæður þar. Líkt ogMaslach o.fl. (2001) bentu á, er kulnun afleiðing þess að
starfa undir viðvarandi álagi og í tímahraki og má því leiða líkum að því að þessar
neikvæðubreytingarálíðanhjúkrunarfræðingaístarfiáLandspítalamegirekjatilsífellt
aukinnakrafna,álagsogundirmönnunar(AnnaGuðbjörgGunnarsdóttiro.fl.,2011).
Áhugaverteraðsjáaðþráttfyrirverrilíðanhjúkrunarfræðingaogljósmæðrafráþví
aðrannsókninvarsíðastlögðfyrir,hefurhlutfallþeirrasemteljasigánægðaínúverandi
starfiáspítalanumsáralítiðlækkað.Löngumhefurþvíveriðfleygtframaðþeirsemvelja
hjúkrun og ljósmóðurfræði sem sín ævistörf geri það af ástríðu og jafnvel köllun.
Eigindleg rannsókn Sigrúnar Gunnarsdóttir (2006) benti eindregið til að gildi starfsins
sjálfsoginnristarfshvöthjúkrunarfræðingaogljósmæðraáLandspítalaværimikilvægur
þáttur í starfsánægju þeirra. Leiða má hugann að því hvort það auk velvildar í garð
Landspítalaséeinmittástæðaþessararmiklustarfsánægjuámeðalstéttannatveggjaog
aðþrátt fyrir að vera jafnvel á fremstubrún vegna álags vegi sú ánægja semhlýst af
starfinu upp á móti vanlíðaninni. Gæðaúttektir Embættis landslæknis hafa gefið þær
upplýsingar að flest starfsfólk spítalans telur starf sitt gefandi þrátt fyrir erfið
starfsskilyrði (Embætti Landlæknis, 2014b; 2014c). Einnig getur það haft áhrif að
spurningumstarfsánægjuerstök(e.singleitem)ámeðanmargarspurningarsegjafyrir
umeinkennikulnunar.
5.1.3 Matágæðumþjónustu
Þrátt fyrir vísbendingar um verri líðan og minni ánægju í starfi nú miðað við fyrri
rannsókn var meðaltal mats þátttakenda á gæðum þjónustu á sama stigi í báðum
rannsóknum. Alls 94 einstaklingar eða 14,7% þátttakenda mátu þó þjónustuna
„sæmilega“eða„lélega“ámeðanþaðvoruaðeins43(7,1%)ífyrrirannsókn.Efhorfter
tilaukningareinkennakulnunarkemurekkiáóvartþófleirimetiþáþjónustusemveitt
er innan spítalans lakari nú en í fyrri rannsókn en mat hjúkrunarfræðinga á gæðum
þjónustuhefurveriðtengtviðstarfsánægjuoglíðan(McHugho.fl.,2011;Maslacho.fl.,
2001;Aikeno.fl.,2008;Vaheyo.fl.,2004;Aikeno.fl.,2012;Griffithso.fl.,2016;Kutney-
Leeo.fl.,2009).
57
ÍljósiumræðuundanfarinnamisseraumaðgæðumþjónustuáLandspítalaséógnað
(Kristín Sigurðardóttir, 2016; Þórhildur Þorkelsdóttir, 2014) er athyglisvert að örlítil
hækkun var frá fyrri rannsókn á hlutfalli þeirra sem mátu þjónustuna „mjög góða“.
Hugsanlegamáleiðaaðþvílíkumaðstarfsmennsemupplifasterkeinkennikulnunarnái
ekki að fullu að leggjamat á verk sín og annarra.Við samanburð á niðurstöðum fyrri
rannsóknarberaðhafa íhugaaðorðalagspurningarinnarnúerekkinákvæmlegaþað
samaogvarárið2002.Þegarunniðvaraðþýðingumælitækisinsárið2002varíensku
útgáfu mælitækisins notað orðið „excellent“ sem þá var þýtt „framúrskarandi“. Við
túlkunniðurstaðnaárið2002komuíljósvísbendingarumaðþessiþýðinghafiekkiverið
nógunákvæmogekkiítaktviðmálvenjuhérálandi.Í ljósiþessavarþýðinginlagfærð
ogvalmöguleikinn„mjöggóð“settístaðinnfyrir„framúrskarandi“semþýðingáenska
orðinu„excellent“(SigrúnGunnarsdóttir,2006).Þessimunuráorðalagigeturhaftáhrif
ásamanburðniðurstaðnaþessararspurningarámilliára.
5.1.4 Matágæðumstarfsumhverfis
Eftirtektarverðurmunureráþeimþáttumersnúaaðmönnunsemmarktæktermetin
lakarinúenáðurogerþátturmönnunarrauðurþráðuríniðurstöðumrannsóknarinnar
nú. Ljóst er á svörumþátttakendaaðþeir telja ekki næganmannskap til staðar til að
sinna þeim fjölmörgu verkefnum sem eru fyrir hendi á spítalanum. Mikilvægt er að
bendaáaðviðeigandimönnuner forsendavellíðanar,getu til að sinna starfiogveita
góða þjónustu (Vahey o.fl., 2004; Aiken o.fl., 2012). Að öðru leyti virðast
hjúkrunarfræðingarmeta starfsumhverfi sitt heilt á litið á sambærilegan hátt og þeir
gerðuífyrrirannsókn.
5.1.5 Tengslstarfsumhverfisviðstarfsánægju,líðanogmatágæðumþjónustu
Mönnun virðist vera áhrifamesti þátturinn fyrir líðan og ánægju í starfi
hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala. Allir undirþættir starfsumhverfis voru
skoðaðirmeðtillititilhugsanlegratengslaviðstarfsánægju,líðanogmatþátttakendaá
gæðumþjónustuogsýnduniðurstöðuraðmönnunhafðimarktæktengslviðallaþessa
þætti.Jafnframtsýnduniðurstöðurframámikilvægistuðningsinnandeildar.Varþarátt
við hrós og viðurkenningu, sveigjanlegt vaktafyrirkomulag og stjórnun og forystu
deildarstjórafyriránægjuístarfioglíðan.Niðurstöðurnarsýndueinnigaðgóðsamskipti
58
ogsamvinnaámillihjúkrunarfræðingaoglæknatengjastauknumgæðumíþjónustuvið
skjólstæðinga. Má því segja að þeir þættir sem teljast til Magnet eiginleika svo sem
stuðningur stjórnenda, samskipti fagstétta og fleira, höfðu marktæk tengsl við
starfsánægju, líðan og mat þátttakenda á gæðum þjónustu á Landspítala. Þessar
niðurstöður eru í samræmi við aðrar rannsóknir sem kannað hafa áhrif Magnet á
starfsumhverfi (Aikeno.fl., 2012;Chenog Johantgen,2010;Griffithso.fl., 2016).Þessi
sömu tengsl komu einnig fram í fyrri rannsókn á Landspítala þar sem mikilvægustu
þættirniríþessusambandivorustuðningurstjórnenda,mönnunogsamskiptilæknaog
hjúkrunarfræðinga (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006). Marktæk fylgni var til staðar milli
kulnunar og starfsánægju og samræmist það rannsóknum Maslach o.fl. (2001).
Ennfremurvorumarktæktengslkulnunarviðgæðiþjónustuogsamræmistþaðmeðal
annarsrannsóknumSchaufelio.fl.(2009).
Sigrún Gunnarsdóttir (2006; 2009) dró fram ákveðin viðvörunarmerki á grunni
niðurstaðna rannsóknar sinnar sem framkvæmdvar árið 2002. Þaumerki vorumeðal
annars vaxandi álag á starfsfólk og breikkandi bil milli efstu stjórnenda spítalans og
almennrastarfsmanna.Þaðbilvirðisthafahaldiðáframaðbreikkaþvíniðurstöðurnar
núsýnaaðstarfsmennálítalítiltengslþarámilli,teljayfirmennlíttsjáanlegaogteljasig
hafalítiláhrifáákvarðanatökuogskipulagáspítalanum(sjáviðauka11og12).Líktog
fjallað var um í kafla 2.6 um starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga (mynd 2) eru margir
samverkandiþættirsemhafaáhrifá líðanstarfsmanna.Einnafþeimþáttumerstjórn
skipulagsheildarinnarogþærákvarðanirsemhúntekur.
5.1.5.1 LíkanáhrifaþáttaMynd3hér fyrirneðansýnir tillöguað líkaniáhrifaþáttastarfsumhverfisLandspítalaá
líðan þátttakenda, starfsánægju þeirra og mat á gæðum þjónustu innan spítalans.
Líkanið er sett fram samkvæmt niðurstöðum rannsóknarinnar og er líka í takt við
hugmyndafræði RNAO (2008) um starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga. Þrír hringir sem
tákna ólíka þætti í starfsumhverfi hjúkrunarfræðinga sem saman hafa áhrif á líðan
þeirra,starfsánægjuogmatágæðumþjónustumyndalíkanið.Ystihringurinn,ságræni,
táknarytraumhverfi Landspítalanssemfjallaðvarum íupphafi ritgerðarinnarenekki
metiðaðöðruleytiírannsókninni.Þarundirfallaytriaðstæðurspítalans,íslensklögog
reglugerðirsemspítalinnstarfareftir,þarmeðtalinfjárlögogfjárveitingartilspítalans.
59
Hringurinn í miðjunni, sá blái, snýr að skipulagsheildinni sjálfri, Landspítalanum, og
endurspeglar þá þætti sem í þessari rannsókn reyndust marktækt tengd líðan,
starfsánægju og mati þátttakenda á gæðum þjónustu. Rauði hringurinn táknar
einstaklingsbundna þætti svo sem faglega færni, kunnáttu og samskipti. Í þessari
rannsóknkomuframmarktæktengslmillisamskiptaviðsamstarfsfólkogmatságæðum
þjónustu. Innst í líkaninu, í ljósgrænum hring, eru síðan útkomubreytur semmældar
voruírannsókninni,þ.e.líðan,starfsánægjaogmatágæðumþjónustunnar.
Niðurstöður rannsóknarinnar og tillaga að líkani sem hér er kynnt endurspegla
áhersluþætti starfsumhverfis hjúkrunarfræðinga samkvæmtRNAO (2008) (mynd2) og
erueinnigítaktviðrannsóknirsembyggjaáhugmyndafræðiMagnetþarsemáherslaer
á mikilvægi styðjandi stjórnunar, viðeigandi mönnunar og góðra samskipta fagstétta
(ANCC,e.d.a;Aikeno.fl.,2008).
Mynd3.Líkanáhrifaþáttastarfsumhverfisogtengslviðlíðanþátttakenda,starfsánægjuogmatágæðumþjónustusamkvæmtniðurstöðumrannsóknar
5.2 TakmarkanirogannmarkarrannsóknarHelstu takmarkanir rannsóknarinnar felast í að umþversniðsrannsókn er að ræða. Til
þessað fánákvæmariniðurstöðurog til að sjá raunveruleg tengsl ámilli breytahefði
rannsóknin þurft að ná yfir lengri tíma og jafnvel vera lögð fyrir í nokkur skipti með
60
reglulegumillibili.Sústaðreyndaðumsamanburðarrannsókneraðræðageturþóvegið
uppámótiveikleikumþversniðsrannsóknar.
Svarhlutfallvarum50%semtelstalmenntgottírannsóknsemnærtilþýðisíheild,
þó skiptar skoðanir séu á því hvað teljist ásættanlegt svarhlutfall (Grady ogWallston,
1988; Cummings, Savitz og Konrad, 2001). Reynt var eftir fremsta megni að auka
svarhlutfall rannsóknar en það var gert með því að senda rafræna áminningu með
tölvupósti til þátttakenda í tvígang. Þá voru jafnframt settar tilkynningar inn á lokaða
hópa hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á samfélagsmiðlinum Facebook og flestar
klínískardeildirLandspítalaheimsóttaríþeimtilgangiaðminnaáþátttöku.
Ekkivarmögulegtaðsjániðurstöðurfyrirhverjadeildfyrirsigenþaðhefðigefiðenn
nákvæmarayfirlityfirstöðudeildaspítalans.Ákveðiðvaraðspyrjaekkiumstarfsdeildtil
að styrkjapersónuverndogeinnigálitiðaðef spurtyrðiumdeildmyndiþaðef til vill
dragaúrsvörun.
Við fyrirlögn könnunarinnar var notast við spurningakönnunarforritið Questionpro.
Eiginleikar forritsins fela í sér möguleika fyrir sama einstakling á að svara listanum
endurtekið með því að opna vefslóðina oftar en einu sinni sem gæti haft áhrif á
niðurstöður.
Notastvarviðvegiðmeðaltalþarsemsvörvantaðiíúrvinnslugagnalíktoggertvarí
samanburðarrannsókn.Slíktgeturskekktniðurstöður íáttaðmeðaltali.Þvívarprófað
aðreiknaútfrágögnunumánveginsmeðaltalsogreyndistmunurinnsáralítillogþessi
aðferðhefurþvíekkihaftáhrifániðurstöður.
Eflitiðertilstyrkleikarannsóknarinnarmánefnaaðrannsókninnáðitilallraklínískra
hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á LSH og þar með til alls þýðisins. Einnig telst sú
staðreyndaðumsamanburðarrannsóknerað ræðasemnotastviðsömumælitæki til
styrkleika og gefur betri hugmynd um breytingar innan spítalans. Mælitækin hafa
jafnframtveriðmargreyndogmargsannaðáreiðanleikasinnogréttmæti.
5.3 Ályktun-horfttilframtíðarRannsókninnáðitilallrahjúkrunarfræðingaogljósmæðraáLandspítalaogkannaðimat
þeirra á starfsumhverfi sínu, starfsánægju og líðan og gæðum þjónustu. Hugsanleg
61
tengslmilliþessaraþáttavorukönnuðaukþesssemniðurstöðurnarvorubornarsaman
viðsambærilegarannsóknsemframkvæmdvarárið2002(SigrúnGunnarsdóttir,2006).
MikilvægterfyrirLandspítalaaðtakaniðurstöðurþessararrannsóknaralvarlega.Þær
sýnaaðstórhlutifjölmennustustarfstéttarspítalansglímirviðvanlíðanístarfiogmargir
viðalvarlegeinkennikulnunarsemhefuráhrifápersónulegalíðanoghagieinstaklings
eneinnigáöryggi sjúklingaoggæðiþjónustu.Hafaþessirþættir versnað tilmuna frá
rannsókninni 2002. Niðurstöður sýna ennfremur að hjúkrunarfræðingar telja sig ekki
hafatímatilaðsinnaverkefnumsínumvegnamanneklu.Þærniðurstöðureruákaflega
skýrarþarsemalltað70%svarendatölduaðfaglegtsamráð,daglegtstarfádeildumog
persónulegur stuðningur viðmikið veika sjúklinga liðu fyrir lélegamönnun. Þá virðist
hjúkrunarfræðingumskortafaglegtsjálfræðiogtengslviðstjórnendurminnkaðfráfyrri
rannsókn.
Miklarbreytingarhafaáttsérstaðí íslenskuheilbrigðiskerfisíðanfyrrirannsóknvar
gerð og nýjar upplýsingar um starfsumhverfi, líðan starfsfólks og gæði þjónustu á
þjóðarsjúkrahúsinu Landspítala, sem jafnframt er stærsti vinnustaður landsins, mjög
mikilvægar.Samanburðursemþessihefurekkiverið framkvæmduráður,svovitaðsé.
Notastvarviðalþjóðlegmælitækiviðframkvæmdrannsóknarinnarsemgefurtilefniog
tækifæritilsamanburðarviðerlendarrannsóknirsemnotasthafaviðsömumælitækien
slíkursamanburðurhefurekkiveriðgerðursíðan2002(SigrúnGunnarsdóttir,2006)svo
vitaðsé.
Hjúkrunarfræðingar gegna stóru hlutverki í öryggi sjúklinga og gæðum þeirrar
þjónustusemerveittinnansjúkrahúsa.Viðvarandivinnuálaghefurveriðlangtumfram
það sem eðlilegt getur talist og hjúkrunarfræðinga skortir til að takast á við þau
fjölmörgu verkefni sem til staðar eru (Ólafur Skúlason, 2016; McKinsey & Company,
2016). Sífellt fleiri hjúkrunarfræðingar hafa snúið eða íhuga að snúa sér að öðrum
störfum eða námi og enn aðrir flytja erlendis og koma seint eða ekki aftur heim.
Vísbendingarumalvarleikamálsinsmálesaúrþvíaðengarumsóknirbárustumnýlega
auglýstarstöðurhjúkrunarfræðingaáLandspítala(BergljótBaldursdóttir,2016)ogþeim
semætla sér að hætta í starfi innan árs fjölgaði úr 7,8% í 17,2% frá því að rannsókn
SigrúnarGunnarsdótturvarframkvæmdárið2002.
62
Ekkierhægtaðhorfaframhjáþvíaðstétthjúkrunarfræðingaeraðeldastogánæstu
árum munu margir hjúkrunarfræðingar komast á eftirlaunaaldur
(Alþjóðaheilbrigðisstofnunin,e.d.a;b;McHugho.fl., 2011).Mikilvægterað fjölgaþeim
semljúkanámiíhjúkrunarfræðioggerahjúkrunarfræðinámsamkeppnishæftviðaðrar
fræðigreinarsvoaðungtfólksemstenduráþeimkrossgötumaðveljasittævistarfgeti
litiðáhjúkrunsemraunhæfankost.Tilþessaðsvomegiverðaermikilvægtaðleiðrétta
launstéttarinnarsemkomineruafarnálægt lágmarkslaunumá Íslandi (VR,e.d.;Félag
íslenskra hjúkrunarfræðinga, 2016b) og telja hjúkrunarfræðingar að laun þeirra
samræmist ekki menntun, álagi og þeirri ábyrgð sem þeir gegna í störfum sínum né
launum annarra sambærilegra menntastétta (Ólafur Skúlason, 2015; Fjármála- og
efnahagsráðuneytið,2016).
HúsnæðiLandspítala,aðstæðurogtækjabúnaðureittogsérereittafþvísemgerir
kerfið óöruggt og jafnvel hættulegt bæði skjólstæðingum og starfsfólki. Bygging nýs
Landspítalaerfyrir löngutímabærogerhagsmuna-ogöryggismálfyrirallaþjóðinaen
ekki síst fyrir starfsmenn hans og skjólstæðinga. Það er mikilvægt að ráðamenn
þjóðarinnarfestistekki í fortíðinnimeðþvíaðhorfatilþessað íslensktheilbrigðiskerfi
hafieittsinnstaðistsamanburðviðþaulöndsemviðkjósumaðberaokkursamanvið
þvístaðreyndinersúaðviðhöfumdregistafturúr(OECD,2005;OECD,2015).Horfast
þarf í augu við að íslenskt heilbrigðiskerfi hefur staðið í stað án framþróunar of lengi
(McKinsey & Company, 2016). Nauðsynlegt er að auka fjárveitingar til
heilbrigðiskerfisins svo við getum mætt þeim kröfum sem eru til staðar í
heilbrigðisþjónustuánþessaðþaðbitniáheilsuoglíðanþeirrasemhanaveitaeðaógni
öryggiþeirrasemhennarþarfnast.Meðþvíaðbætaytriskilyrðioginnrastarfsumhverfi
á Landspítala væri hægt að auka starfsánægju og bæta líðan starfsmanna sem aftur
myndi skila sér í auknu öryggi og gæðum þjónustu og betri horfum sjúklinga. Ánægt
starfsfólkhéldistfrekarístörfumsínumogþaðmyndidragaúrþeimkostnaðisemfylgir
þjálfunnýrrastarfsmanna.
5.3.1 Framtíðarrannsóknir
Íljósiniðurstaðnaermikilvægtaðgerafrekarirannsóknirtilaðgerasérbeturgreinfyrir
stöðu mismunandi deilda spítalans. Þetta mætti gjarnan gera með blönduðu
rannsóknarsniðisemgætifærtfleiri litbrigðiinníþekkingarmyndina.Þannigmættit.d.
63
fá dýpri þekkingu á því hvers vegna einkenni kulnunar eru algengari og alvarlegri á
sviðum eins og Aðgerðarsviði og Kvenna- og barnasviði. Jafnframt væri áhugavert að
kannahvaðaástæður liggja aðbaki fyrirætlanaumaðhætta störfumog vægi launa í
slíkri ákvarðanatöku. Þá væri æskilegt að skoða betur þætti stjórnunar og hlutverk
skipulagsheildarinnar og flókin tengsl við starfsánægju og kulnun í starfi. Einnig væri
áhugavert að skoða stöðu og líðan annarra starfsstétta spítalans eins og sjúkraliða,
lækna,stjórnendaogstoðstétta.
64
6 Lokaorð
Niðurstöður rannsóknarinnar gefa til kynna minnkandi starfsánægju á meðal
hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala og vaxandi einkenni kulnunar í starfi.
Þær beina einnig sjónum að fjarlægð milli stjórnenda og starfsfólks spítalans og að
áhyggjumaf þáttum í ytra umhverfi hans semgeta haft hvaðmest áhrif ámöguleika
spítalanstilaðveitaþágæðaheilbrigðisþjónustusemhonumerætlaðveita.
Þegarhorftertilinnraumhverfisspítalansgætieinafleiðumtilúrbótaveriðaðhorfa
til einkenna og eiginleika Magnet-sjúkrahúsa. Leggja þarf aukna áherslu á
starfsmannastefnu, auka tækifæri starfsmanna til starfsþróunar og starfsframa innan
stofnunarinnar,eflasjálfræðiþeirraogaðildaðákvarðanatöku.Mikilvægteraðkomatil
mótsviðstarfsfólkmeðþvíaðstuðlaaðjafnvægiámillivinnuogeinkalífssvosemmeð
sveigjanlegumvinnutímaogmetamenntunenumleiðreynslutil launa.Þannigmætti
aukadýrmætatryggðmannauðsinsviðstofnunina.
Íheilbrigðiskerfi semmiðaraðþvíaðveitabestumöguleguþjónustu tilþeirra sem
þurfaáhenniaðhaldahljótumviðaðleiðahugannaðþvíhvortekkisémögulegtaðefla
öryggioggæðiþjónustunnarmeðþvíaðhlúabeturaðheilbrigðisstarfsfólkiokkar.
Höfundur er starfandi hjúkrunarfræðingur á Landspítala og liggur áhugasvið í
málefnum tengdumheilbrigðisþjónustu. Eigin reynsla afþví að starfa á spítalanumog
umræðaogviðhorfsamstarfsfólkstilspítalaumhverfisinsvaktilönguntilaðkannahver
raunveruleg líðanogánægjaer í starfiámeðal starfsmanna.Viðnánarieftirgrennslan
komuíljósþaustórvægleguáhrifsemþessirþættirhafaáþáþjónustusemnotendum
heilbrigðiskerfisins er veitt og með rannsókninni kom höfundur auga á tækifæri til
úrbóta sem gætu ekki einungis bætt líðan starfsmanna heldur einnig aukið öryggi og
gæðiheilbrigðisþjónustunnarogtil langstímadregiðúrkostnaði.Þaðervonhöfundar
að stjórnendur spítalans og stjórnvöld komi einnig auga á þessi tækifæri og að
niðurstöðurrannsóknarinnarveitiinnblásturtilframkvæmdaoggerifagfólkiþannigfært
aðveitaframúrskarandiþjónustu.
65
Heimildaskrá
Aiken,L.H.ogPatrician,P.A.(2000).Measuringorganizationaltraitsofhospitals:TheRevisedNursingWorkIndex.NursingResearch,49(3),146-153.
Aiken,L.H.,Clarke,S.P.,Sloane,D.M.,Sochalski,J.A.,Busse,R.,Clarke,H., Giovannetti,P.,Hunt,J.Rafferty,A.M.ogShamain,J.(2001).Nurses´reportsonhospitalcareinfivecountries.HealthAffairs,20(3),43-53.doi:10.1377/hlthaff.20.3.43
Aiken,L.H.,Clarke,S.P.,Sloane,D.M.,Sochalski,J.A.ogSilber,J.H.(2002).Hospitalnursestaffingandpatientmortality,nurseburnoutandjobdissatisfaction.JournaloftheAmericanMedicalAssociation,16(288),1987-1993.
Aiken,L.H.,Clarke,S.P.,Sloane,D.M.,Lake,E.T.ogCheney,T.(2008).Effectsofhospitalcareenvironmentonpatientmortalityandnurseoutcomes.JournalofNursingAdministration,38(5),223-229.doi:10.1097/01.NNA.0000312773.42352.d7
Aiken,L.H.,Sermeus,W.,VandenHeede,K.,Sloane,D.M.,Busse,R.,McKee,M.,...Kutney-Lee,A.(2012).Patientsafety,satisfaction,andqualityofhospitalcare:crosssectionalsurveysofnursesandpatientsin12countriesinEuropeandtheUnitedStates.BritishMedicalJournal,344:e1717.Sóttafhttp://www.bmj.com/content/344/bmj.e1717
Aiken,L.H.,Sloane,D.M.,Bruyneel,L.,VandenHeede,K.,Sermeus,W.(2013).RN4CASTConsortium.Nurses’reportsofworkingconditionsandhospitalqualityofcarein12countriesinEurope.InternationalJournalofNursingStudies,50(2),143–53.
Aiken,L.H.,Rafferty,A.M.,&Sermeus,W.(2014).Caringnurseshitbyaquality storm.NursingStandard,28(35),22-25.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin.(e.d.a).Nursingandmidwifery.Sóttafhttp://www.euro.who.int/en/health-topics/Health-systems/nursing-and-midwifery/nursing-and-midwifery
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin.(e.d.b).Dataandstatistics:Shortageofnursesandmidwives.Sóttafhttp://www.euro.who.int/en/health-topics/Health-systems/nursing-and-midwifery/data-and-statistics
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin.(e.d.c).Dataandstatistics.Sóttaf http://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/antimicrobial- resistance/data-and-statistics
66
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin.(e.d.d.).Dataandstatistics:Shortageofnursesandmidwifes.Sóttafhttp://www.euro.who.int/en/health-topics/Health-systems/nursing-and-midwifery/data-and-statistics
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin.(2014,júní).10factsonpatientsafety.Sóttafhttp://www.who.int/features/factfiles/patient_safety/en/
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin.(2010).Howtocreateanattractiveandsupportiveworkingenvironmentforhealthprofessionals.Kaupmannahöfn:Wiskow,C.,Albreht,T.ogPietro,C.Sóttafhttp://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0018/124416/e94293.pdf
AmericanNursesCredentialingCenter[ANCC].(e.d.a).Magnetrecognitionprogramoverview.Sóttafhttp://www.nursecredentialing.org/Magnet/ProgramOverview
AmericanNursesCredentialingCenter[ANCC].(e.d.b).CountrieswithdesignatedMagnetfacilities.Sóttafhttp://www.nursecredentialing.org/FindaMagnetFacility.aspx
AmericanNursesCredentialingCenter[ANCC].(e.d.c).Magnetmodel.Sóttafhttp://www.nursecredentialing.org/Magnet/ProgramOverview/New-Magnet-Model
AnnaGuðbjörgGunnarsdóttir,ÁsaGuðbjörgÁsgeirsdóttirogSigrúnGunnarsdóttir. (2011).StarfstengdviðhorfoglíðanhjúkrunarfræðingaáLandspítala.Tímarit hjúkrunarfræðinga,87(4),17-22.
AnnaLiljaÞórisdóttir.(2016,19.febrúar).Landspítalinnaflífaðurákvalafullanhátt.Mbl.is.Sóttafhttp://www.mbl.is/frettir/innlent/2013/02/19/erum_komin_fram_af_bjargbruninni
Bhatnagar,K.ogSrivastava,K.(2012).Jobsatisfactioninhealth-careorganizations. IndustrialPsychiatryJournal,21(1),75-78
BergljótBaldursdóttir.(2016,14.júlí).Enginnsóttiumstöðurhjúkrunarfræðinga.Rúv.Sóttafhttp://www.ruv.is/frett/enginn-sotti-um-stodur-hjukrunarfraedinga
Biering,P.,ogFlygenring,B.(2000).Könnunávinnuálagiogstarfsánægjuíslenskrahjúkrunarfræðinga.Reykjavík:Rannsóknastofnuníhjúkrunarfræði,HáskólaÍslands.
Buchan,J.ogAiken,L.(2008).Solvingnursingshortages:acommonpriority.JournalofClinicalNursing,17(24),3262-3268.
Chen,Y.M.ogJohantgen,M.E.(2010).MagnethospitalattributesinEuropeanhospitals:amultilevelmodelofjobsatisfaction.InternationalJournalofNursingStudies,47,1001-1012.doi:10.1016/j.ijnurstu.2009.12.016
ChristerMagnusson.(2013).HvaðeraðgerastáLandspítalanum?Tímarithjúkrunarfræðinga,89(1),36-41.
67
Cicolini,G.,Comparcini,D.ogSimonetti,V.(2014).Workplaceempowermentandnurses´jobsatisfaction:asystematicliteraturereview.JournalofNursingManagement,22(7),855-871.
Cimiotti,J.P.,Aiken,L.H.,Sloane,D.M.ogWu,E.S.(2012).Nursestaffing,burnout,andhealthcare-associatedinfection.AmericanJournalofInfectionControl,40(6),486-490.doi:10.1016/j.ajic.2012.02.029
Cooper,D.R.ogSchindler,P.S.(2011).Businessresearchmethods.(11.útg.).NewYork:McGraw-HillEducation.
Cummings,S.M.,Savitz,L.A.ogKonrad,T.R.(2001).Reportedresponseratestomailedphysicianquestionnaires.HealthServicesResearch,35(5),1347-1355.
Duffield,C.,Roche,M.,O´Brien-Pallas,L.,Catling-Paull,C.ogKing,M.(2009).Staffsatisfactionandretentionandtheroleofthenursingunitmanager.Collegian–JournalofRoyalCollegeofNursing,Australia,16(1),1-18.
EmbættiLandlæknis.(2014a).Hjúkrunarfræðingar.Sóttafhttp://www.landlaeknir.is/gaedi-og-eftirlit/heilbrigdisstarfsfolk/starfsleyfi/heilbrigdisstett/item13341/Hjukrunarfraedingar
Embættilandlæknis.(2014b,ágúst).Úttekt-LyflæknigasviðLandspítala:Matágæðumogöryggiþjónustulyflækningadeilda.Reykjavík:Embættilandlæknis.Sóttafhttp://www.landlaeknir.is/um-embaettid/greinar/grein/item16414/Uttektir-a-heilbrigdisstofnunum
Embættilandlæknis.(2014c,febrúar).ÚttektágæðumogöryggiþjónustuágeðsviðiLandspítala.Reykjavík:Embættilandlæknis.
Félagíslenskrahjúkrunarfræðinga.(2011).Þekkingíþínaþágu:StefnaFélagsíslenskrahjúkrunarfræðingaíhjúkrunar-ogheilbrigðismálum2011-2020.Sóttafhttp://hjukrun.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=70fc7079-adca-4670-a462-a8bb64e93425
Félagíslenskrahjúkrunarfræðinga.(2016a,7.september).Manneklaíhjúkrun.Sóttafhttp://hjukrun.is/frettir/frett/2016/09/07/Mannekla-i-hjukrun/
Félagíslenskrahjúkrunarfræðinga.(2016b,1.júní).Launatafla.Sóttafhttp://hjukrun.is/library/Skrar/Kjarasvid/kjarasamningar-2015/Launatafla%20Riki%202016.pdf
Fjármála-ogefnahagsráðuneytið.(e.d.).Kynningástarfsemifjármála-ogefnahagsráðuneytis.Sóttafhttps://www.fjarmalaraduneyti.is/media/frettatengt2016/Kynning-a-FJR.pdf
68
Fjármála-ogefnahagsráðuneytið.(2016).Meðallaunstarfsmannaríkisins.Sóttafhttps://www.fjarmalaraduneyti.is/verkefni/starfsmenn_rikisins/kjarasamningar/medallaun/
Fochsen,G.,Sjögren,K.,Josephson,M.ogLagerström,M.(2005).Factorscontriburingtothedecisiontoleavenursingcare:astudyamongSwedishnursingpersonnel.JournalofNursingManagement,13(4),338-344.
Grady,K.E.ogWallston,B.S.(1988).ResearchinHealthCareSettings.NewburyPark,CA:Sage.
GriffithsP.,Ball,J.,Murrells,T.,Jones,S.ogRafferty,A.M.(2016).Registerednurse,healthcaresupportworker,medicalstaffinglevelsandmortalityinEnglishhospitaltrust:across-sectionalstudy.BritishMedicalJournal,6(2),e008751.doi:10.1136/bmjopen-2015-008751
Hagstofan.(2016).Mannfjöldaþróun2015.Sóttafhttp://skrif.hi.is/ritver/skraning-heimilda/skyrslur-samantektir-og-smarit/
HallaHarðardóttir.(2016,26.febrúar).Erumaðbrennaútafstreitu.Frettatiminn.is.Sóttafhttp://www.frettatiminn.is/thad-er-ekki-toff-ad-vinna-of-mikid/
HelgaBragadóttir,BjörkSigurjónsdóttirogHeiðurHrundJónsdóttir.(2014).ÓframkvæmdhjúkrunásjúkrahúsumáÍslandi:Lýsandirannsókn.Tímarithjúkrunarfræðinga,90(4),40-49.
HerdísSveinsdóttir,HólmfríðurK.GunnarsdóttirogHildurFriðriksdóttir.(2003).Könnunáheilsufari,líðanogvinnuumhverfihjúkrunarfræðinga.Sóttafhttp://www.vinnueftirlit.is/media/greinar-og-skyrslur/2003_hjukrunarfr_sk.pdf
Hoffman,A.J.ogScott,L.D.(2003).Rolestressandcareersatisfactionamongregisterednursesbyworkshiftpatterns.JournalofNursingAdministration,33(6),337-342.
HospitalSafetyScore.(2013,23.október).HospitalerrorsarethethirdleadingcauseofdeathinU.S.andnewhospitalscoresshowimprovementsaretooslow.Sóttafhttp://www.hospitalsafetyscore.org/newsroom/display/hospitalerrors-thirdleading-causeofdeathinus-improvementstooslow
Hugonnet,S.,Chevrolet,J.C.ogPittet,D.(2007).Theeffectofworkloadoninfectionsincriticallyillpatients.CriticalCareMedicine,35(1),76-81.
InternationalCouncilofNurses.(2007).Factsheets:Anageingnursingworkforce.Sóttafhttp://www.icn.ch/images/stories/documents/pillars/sew/ICHRN/Facts_Sheets/An_Ageing_Nursing_Workforce.pdf
InternationalCouncilofNurses.(e.d.).Definitionofnursing.Sóttafhttp://www.icn.ch/who-we-are/icn-definition-of-nursing/
69
James,J.(2013).Anew,evidence-basedestimateofpatientharmsassociatedwithhospitalcare.JournalofPatientSafety,9(3),122-128.
Judge,T.ogKlinger,R.(2007).JobSatisfaction;subjectivewell-beingatwork.ÍM.EidogR.Larsen(ritstjórar),Thescienceofsubjectivewell-being(bls.393- 413).NewYork:GuilfordPublications.
Kane,R.L.,Shamliyan,T.A.,Mueller,C.,Duval,S.ogWilt,T.J.(2007).Theassociationofregisterednursestaffingandlevelsandpatientoutcomes:Systematicreviewandmeta-analysis.MedicalCare,45(12),1195-1204.
Kanter,R.M.(1977).MenandWomenoftheCorporation.NewYork:BasicBooks.
KristínSigurðardóttir.(2016,10.janúar).MikiðálagáLHS–EkkiplássáLandspítalanum.Rúv.Sóttafhttp://www.ruv.is/frett/mikid-alag-a-lhs-ekki-plass-a-landspitalanum
Kulkarni,G.K.(2006).Burnout.IndianJournalofOccupationalandEnvironmentalMedicine,10(1),3-4.
Kutney-Lee,A.,McHugh,M.D.,Sloane,D.M.,Cimiotti,J.P.,Flynn,F.,Neff,D.F.ogAiken,L.H.(2009).Nursing:akeytopatientsatisfaction.HealthAffair,28(4),669-677.
Landspítali.(2014,maí).ÁrsskýrslaLSH2013.Sóttafhttp://www.landspitali.is/library/Sameiginlegar-skrar/Gagnasafn/Rit-og-skyrslur/arsskyrslur/arskyrsla-LSH/arsskyrsla_LSH_2013.pdf
Landspítali.(2016).StefnaLandspítala.Sóttafhttp://www.landspitali.is/um-landspitala/spitalinn/stefna/
Landspítali.(2015,31.júní).Hjúkrunardeildarstjórarályktaumuppsagnirhjúkrunarfræðinga.Sóttafhttp://www.landspitali.is/um-landspitala/frettir-og-vidburdir/frett/2015/07/31/Hjukrunardeildarstjorar-alykta-um-uppsagnir-hjukrunarfraedinga/
Landspítali.(e.d.a).Skipulagogstjórnun.Sóttafhttp://www.landspitali.is/default.aspx?pageid=7fea17c7-d186-4d7f-a362-d086888e6894
Landspítali.(e.d.b).Mannauðsdeild.Sóttafhttp://www.landspitali.is/um-landspitala/spitalinn/skipulag/forstjori/mannaudsdeild/
Landspítali.(e.d.c).Spítalinnítölum.Sóttafhttp://www.landspitali.is/library/Sameiginlegar-skrar/Gagnasafn/Um-Landspitala/Spitalinn-i-tolum/5-ara-tolfraedileg-yfirlit/lykiltolur_lsh_2011-2015_2.pdf).
Laschinger,H.K.,Leiter,M.,Day,A.ogGildin,D.(2009).Workplaceempowerment,incivility,andburnout:impactonstaffnurserecruitmentandretentionoutcomes.JournalofNursingManagement,17(3),302-311.
70
Lenthall,S.,Wakerman,J.,Opie,T.,Dunn,S.,MacLeod,M.,Dollard,M.,Rickard,G.ogKnight,S.(2011).NursingworkforceinveryremoteAustralia,characteristicsandkeyissues.TheAustralianJournalofRuralHealth,19(1),32-37.
Li,J.,Galatsch,M.,Siegrist,J.,Müller,B.H.Hasselhorn,H.M.(2011).Rewardfrustrationatworkandintentiontoleavethenursingprofession–ProspectiveresultsfromtheEuropeanlongitudinalNEXTstudy.InternationalJournalofNursingStudies,48(5),628-635.
Ljósmæðrafélagið.(e.d.).Ljósmæðranámið.Sóttafhttp://www.ljosmaedrafelag.is/ljosmodir/ljosmaedranamid
Lögumheilbrigðisþjónustunr.40/2007.
MagnúsHalldórsson.(2015,30.júní).UppsagnirhaldaáframáLandspítala–Alvarlegstaða.Kjarninn.Sóttafhttp://kjarninn.is/frettir/uppsagnir-halda-afram-a-landspitala-alvarleg-stada/
Malloy,D.C.,Fahey-McCarthy,E.,Murakami,M.,Lee,Y.,Choi,E.,Hirose,E.ogHadjistavropoulos,T.(2015).Findingmeaningintheworkofnursing:aninternationalstudy.TheOnlineJournalofIssuesinNursing,20(3).
Maslach,C.,Jackson,S.E.ogLeiter,M.P.(1996).MaslachBurnoutInventoryManual.(3.útg.).PaloAlto:ConsultingPsychologistsPress.
Maslach,C.,Schaufeli,W.B.ogLeiter,M.P.(2001).Jobburnout.AnnualReviewofPsychology,52,394-422.doi:10.1146/annurev.psych.52.1.397
Maslach,C.(2003).Jobburnout:newdirectionsinresearchandintervention.Current DirectionsinPsychologicalScience,12(5).189-192.
McHugh,M.D.,Kutney-Lee,A.,Cimiotti,J.P.,Sloane,D.M.ogAiken,L.H.(2011).Nurses´widespreadjobdissatisfaction,burnout,andfrustrationwithhealthbenefitssignalproblemsforpatientcare.HealthAffairs,30(2),202-210.doi:10.1377/hlthaff.2010.0100.
McHugh,M.D.,Kelly,L.A.ogSmith,H.L.,Vanak,J.M.ogAiken,L.H.(2013).LowermortalityinMagnethospitals.MedicalCare,51(5),382-388.doi:10.1097/MLR.0b013e3182726cc5
McKinsey&Company.(2016).LykillaðfullnýtingutækifæraLandspítalans.Íslenskaheilbrigsðiskerfiðákrossgötum.Sóttafhttps://www.velferdarraduneyti.is/media/skyrslur2016/Lykill-ad-fullnytingu-taekifaera-Landspitalans.pdf
NýrLandspítali.(e.d.)Hversvegnaþarfnýttsjúkrahús?Sóttafhttp://www.nyrlandspitali.is/hvers-vegna-þarf-nýtt-sjúkrahús.html
OECD.(2005).Healthataglance2005:OECDindicators,OECDPublishing,Paris.
71
OECD.(2015).Healthataglance2015:OECDindicators,OECDPublishing,Paris.Sóttafhttp://dx.doi.org/10.1787/health_glance-2015-en
ÓlafurG.Skúlason.(2015,27.febrúar).Útsölunnierlokið!Sóttafhttp://hjukrun.is/um-felagid/fra-formanni/pistill-formanns/2015/02/27/Utsolunni-er-lokid/
PállMatthíasson.(20.nóvember2015).Forstjórapistill:Fjárlagafrumvarpið.Sóttafhttp://www.landspitali.is/umlandspitala/stofnunin/skipulag/stjornendur/forstjori/forstjorapistlar/frett/2015/11/20/Forstjorapistill-Fjarlagafrumvarpid
PállMatthíasson.(26.febrúar2016).Forstjórapistill:Óvenjuþungirtveirmánuðirogrúmanýtingvelyfir100%.Sóttafhttp://www.landspitali.is/umlandspitala/spitalinn/skipulag/forstjori/forstjorapistlar/frett/2016/02/26/Forstjorapistill-Ovenjuthungir-tveir-manudir-og-rumanyting-vel-yfir-100/
Polit,D.F.ogBeck,C.T.(2010).Essentialsofnursingresearch:Appraisingevidence fornursingpractice.(7.útg.).WoltersKluwerHealthogLippincottWilliams& Wilkins.
Rafferty,A.M.,Ball,J.ogAiken,L.H.(2001).Areteamworkandprofessionalautonomycompatible,anddotheyresultinimprovedhospitalcare?QualityinHealthCare,10(2),32-37.
Rafferty,A.M.,Clarke,S.P.,Coles,J.,Ball,J.,James,P.,McKee,M.ogAiken,L.H.(2007).OutcomesofvariationinhospitalnursestaffinginEnglishhospitals:Cross-sectionalanalysisofsurveydataanddischargerecords.InternationalJournalofNursingStudies,44(2),175-182.
RegisteredNursesAssociationofOntario[RNAO].(2008).Healthyworkenvironmentsbestpracticeguidelines:Workplacehealth,safetyandwell-beingofthenurse.Sóttafhttp://rnao.ca/bpg/guidelines/workplace-health-safety-and-wellbeing-nurse-guideline
Saari,L.M.ogJudge,T.A.(2004).Employeeattitudesandjobsatisfaction.HumanResourceManagement,43(4),395-407.Sóttafhttps://www.utm.edu/staff/mikem/documents/jobsatisfaction.pdf
Schaufeli,W.ogVanDierendonck,D.(1995).Acautionarynoteaboutthecross-nationalandclinicalvalidityofcut-offpointsfortheMaslachburnoutinventory.PsychologicalReports,76(3),1083-1090.
Schaufeli,W.B.,Salanova,M.ogGonzález-Romá,V.(2002).Themeasurementofengagementandburnout:atwosampleconfirmatoryfactoranalyticapproach.JournalofHappinessStudies,3(1),71-92.DOI:10.1023/A:1015630930326
Schaufeli,W.B.,Leiter,M.P.ogMaslach,C.(2009).Burnout:35yearsofresearch andpractice.CareerDevelopmentInternational,14(3),204-220
72
SigrúnGunnarsdóttir.(2006).QualityofworkinglifeandqualityofcareinIcelandichospitalnursing(doktorsritgerð).LondonSchoolofHygiene&TropicalMedicine,London.Reykjavík:RannsóknarstofnuníhjúkrunarfræðiviðHáskólaÍslands.
SigrúnGunnarsdóttir,Clarke,S.P.,Rafferty,A.M.ogNutbeam,D.(2009).Front-line management,starffingandnurse-doctorrelationshipsaspredictorsofnurseandpatientoutcomes.AsurveyofIcelandichospitalnurses.InternationalJournalofNursingStudies,46(7),920-927.doi:10.1016/j.ijnurstu.2006.11.007
SigurðurKristinsson.(2003).Siðfræðirannsóknaogsiðanefndir.ÍSigríðurHalldórsdóttirogKristjánHalldórsson(ritstjórar),Handbókíaðferðafræðiogrannsóknumíheilbrigðisvísindum(bls.161-179).Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
SvavarHávarðsson.(2015,3.nóvember).Gætiráðið100hjúkrunarfræðingaídag,Fréttablaðið,15(257),10.
TryggviPállTryggvason.(2016,18.febrúar).MikiðálagáLandspítalavegnainflúensufaraldurs.Vísir.Sóttafhttp://www.visir.is/mikid-alag-a-landspitala-vegna-influensufaraldurs/article/2016160218736
Vahey,D.C.,Aiken,L.H.,Sloane,D.M.,Clarke,S.P.ogVargas,D.(2004).Nurseburnoutandpatientsatisfaction.MedicalCare,42(2),57-66.doi:10.1097/01.mlr.0000109126.50398.5a
VandenHeede,K.,Lesaffre,E.,Diya,L.,Vleugels,A.,Clarke,S.P.,Aiken,L.H.ogSermeus,W.(2009).Therelationshipbetweeninpatientcardiacsurgerymortalityandnursenumbersandeducationallevel:analysisofadministrativedata.InternationalJournalofNursingStudies,46(6),796-803.
Velferðarráðuneytið.(2015,júní).Yfirlitútgjaldavelferðarráðuneytisins2008-2015.Sóttafhttps://www.velferdarraduneyti.is/media/tolfraediHeilb/2015-juni-yfirlit-rekstrarutgjalda---loka.pdf
ViðarGuðjónsson.(2016,15.febrúar).Munaekkieftiröðrueinsálagi.Morgunblaðið,,104(37),6.
VR.(e.d.).Lágmarkslaunfyrirfulltstarf.Sóttafhttp://www.vr.is/kjaramal/laun/
Zander,B.,Aiken,L.H.,Busse,R.,Rafferty,A.M.,Sermeus,W.ogBruyneel,L.(2016).ThestateofnursingintheEuropeanUnion.Eurohealth:IncorporatingEuroObserver,22(1),3-6.
Þingskjalnr.281/2015-2016.SvarheilbrigðisráðherraviðfyrirspurnfráSteingrímiJ.Sigfússyniumhorfurímönnunheilbrigðisþjónustunnar.
ÞorlákurKarlsson.(2003).Spurningakannanir:Uppbygging,orðalagoghættur.ÍSigríðurHalldórsdóttirogKristjánHalldórsson(ritstjórar),Handbókí aðferðafræðiogrannsóknumíheilbrigðisvísindum(bls.331-355).Akureyri:HáskólinnáAkureyri.
73
ÞórhildurÞorkelsdóttir.(2014,21.maí).„Húngeturekkiveriðeinábyrg“.Vísir.Sóttafhttp://www.visir.is/-hun-getur-ekki-verid-ein-abyrg-/article/201414052971
74
Viðauki1–Yfirlitþátttakenda
Starfssviðþátttakenda
Svið Fjöldi Hlutfall(%)
Flæðissviði 79
12.3%Lyflækningasviði 172
26.8%
Skurðlækningasviði 114
17.8%Kvenna-ogbarnasviði 130
20.2%
Geðsviði 49
7.6%Aðgerðarsviði 95
14.8%
Rannsóknarsvið/annað 3
0.5%Total 642 100.0
Aldurþátttakenda
Aldur Fjöldi Hlutfall(%)
20-30ára 70
11.1%31-40ára 145
22.9%
41-50ára 164
25.9%51-60ára 183
29.0%
61árseðaeldri 70
11.1%Samtals 632 100.0%
75
Viðauki2–Spurningalistar
6XUYH\��6WDUIVXPKYHUIL�RJ�OtèDQ�KM~NUXQDUIU èLQJD
6WDUIVXPKYHUIL�RJ�OtçDQ�KM~NUXQDUIU�çLQJD�i�/DQGVStWDOD
�
��. UL�KM~NUXQDUIU èLQJXU
. UDU�ìDNNLU�I\ULU�Dè�JHID�ìpU�WtPD�WLO�Dè�VYDUD�N|QQXQQLQQL�
5DQQVyNQLQ�KHIXU�YHULè�VHQG�WLO�DOOUD�VWDUIDQGL�KM~NUXQDUIU èLQJD�i�/DQGVStWDOD�t�RNWyEHU������eJ�ELè�ìLJ�Dè�PHUNMD�YLè�VSXUQLQJDUQDU�HIWLU�ìYt�VHP�EHVW�i�YLè�XP�Q~YHUDQGL�VWDUI�ìLWW��DèVW èXU�RJ�OtèDQ��ëiWWWDND�ìtQHU�OLèXU�t�Dè�YDUSD�OMyVL�i�WHQJVO�VWDUIVXPKYHUILV��VWDUIViQ JMX�RJ�J èL�ìHLUUDU�ìMyQXVWX�VHP�VM~NOLQJXP�HU�YHLWW�VHPVNDSDU�XP�OHLè�W NLI UL�WLO�~UEyWD��
eJ�PLQQL�i�Dè�ìiWWWDND�ìtQ�HU�YDOIUMiOV�RJ�HU�ìpU�IUMiOVW�Dè�K WWD�ìiWWW|NX�HèD�VYDUD�HNNL�HLQVWDND�VSXUQLQJXP�NMyVLU�ì~VYR��(QJXP�SHUVyQXJUHLQDQOHJXP�J|JQXP�YHUèXU�DIODè�RJ�HU�HQJLQ�OHLè�WLO�Dè�UHNMD�VY|U�WLO�ìiWWWDNHQGD��/LWLè�HU�i�VY|UXQìtQD�YLè�N|QQXQLQQL�VHP�XSSOêVW�VDPì\NNL�XP�ìiWWW|NX��(I�ì~�KHIXU�VSXUQLQJDU�YDUèDQGL�UpWW�ìLQQ�VHP�ìiWWWDNDQGL�t�UDQQVyNQLQQL�JHWXU�ì~�VQ~Lè�ìpU�WLO�UDQQVDNDQGDHèD�VLèDQHIQGDU�VWMyUQVêVOXUDQQVyNQD�/6+�PHè�ìYt�Dè�VHQGD�W|OYXSyVW�i�QHWIDQJLè�KHOWKRUG#ODQGVSLWDOL�LV�HèD�t�VtPD���������
eJ�PLQQL�i�Dè�Jyè�VY|UXQ�H\NXU�J èL�UDQQVyNQDULQQDU�RJ�PHè�KiX�VYDUKOXWIDOOL�DXNDVW�P|JXOHLNDU�WLO�Dè�QêWDQLèXUVW|èXUQDU��VWDUIVP|QQXP�RJ�VM~NOLQJXP�WLO�KDJVEyWD�RJ�HU�IUDPODJ�ìLWW�RJ�UH\QVOD�ìYt�PLNLOV�YLUèL��
ëDè�WHNXU�XP�ìDè�ELO����PtQ~WXU�Dè�VYDUD�|OOXP�VSXUQLQJXQXP��)\UVW�HU�VSXUW�XP�VWDUIVXPKYHUIL��ìYt�Q VW�YLèKRUI�RJOtèDQ�t�VWDUIL�RJ�Dè�ORNXP�HUX�QRNNUDU�EDNJUXQQVVSXUQLQJDU�
(I�ì~�KHIXU�HLQKYHUMDU�VSXUQLQJDU�YDUèDQGL�UDQQVyNQLQD�JHWXUèX�KDIW�VDPEDQG�RJ�pJ�PXQ�VYDUD�HLQV�IOMyWW�RJ�DXèLè�HU�
0Hè�I\ULUIUDP�ì|NN�I\ULU�IUDPODJ�ìLWW-DQD�.DWUtQ�.Q~WVGyWWLU��KM~NUXQDUIU èLQJXU�/6+�RJ�PHLVWDUDQHPL�+Ë
MNN�#KL�LV
7LO�ìHVV�Dè�KHIMD�ìiWWW|NX�YLQVDPOHJDVW�êWWX�i��ÈIUDP��KQDSSLQQ�KpU�I\ULU�QHèDQ
�
�
�
�6WDUIVXPKYHUIL+pU�i�HIWLU�HUX�VSXUQLQJDU�HU�VQ~D�Dè�VWDUIVXPKYHUIL�ìtQX��9LQVDPOHJD�VYDUDèX�PHè�ìYt�Dè�PHUNMD�YLè�HLQV�RJ�ìpU�ILQQVWEHVW�HLJD�YLè�XP�Q~YHUDQGL�VWDUI�ìLWW��$WKXJDèX�Dè�ìDU�VHP�VWHQGXU�KM~NUXQDUIU èLQJXU�HU�HLQQLJ�iWW�YLè�OMyVP èXU��
(IWLUIDUDQGL�i�YLè�XP�Q~YHUDQGL�VWDUI�ìLWW�
*yè�P|QQXQ�VDPVWDUIVVWpWWD�JHULU�PpU�NOHLIW�Dè�YHUMD�Q JXP�WtPD�PHè�VM~NOLQJXP�PtQXP0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��/ NQDU�RJ�KM~NUXQDUIU èLQJDU�YLQQD�YHO�VDPDQ
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��*RWW�DèO|JXQDUIHUOL�HU�I\ULU�QêUièQD�KM~NUXQDUIU èLQJD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD
�
76
0M|J�VDPPiOD
�
�
��6WMyUQXQDUPiWL�i�GHLOGLQQL�HU�XSE\JJLOHJXU�I\ULU�KM~NUXQDUIU èLQJD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��+M~NUXQDUIU èLQJDU�HUX�KYDWWLU�WLO�VWDUIVìUyXQDU��Vt��RJ�HQGXUPHQQWXQDU
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��6WXèQLQJXU�HU�YLè�QêMXQJDU�t�XP|QQXQ�VM~NOLQJD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��1 JXU�WtPL�RJ�W NLI UL�HUX�WLO�Dè�U èD�YDQGDPiO�YDUèDQGL�XP|QQXQ�VM~NOLQJD�YLè�DèUD�KM~NUXQDUIU èLQJD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��1 JXU�IM|OGL�KM~NUXQDUIU èLQJD�HU�t�VWDUIL�WLO�Dè�YHLWD�VM~NOLQJXP�JyèD�XP|QQXQ
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��'HLOGDUVWMyULQQ�HU�JyèXU�VWMyUQDQGL�RJ�YHLWLU�JyèD�IRU\VWX
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��)UDPNY PGDVWMyUL�KM~NUXQDU��KM~NUXQDUIRUVWMyUL��HU�PM|J�VêQLOHJXU�RJ�DèJHQJLOHJXU�I\ULU�VWDUIVPHQQ
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD
�
77
0M|J�VDPPiOD
�
�
��6YHLJMDQOHJW�YDNWDI\ULUNRPXODJ�HU�I\ULU�KHQGL
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��1 JXU�IM|OGL�VWDUIVPDQQD�HU�WLO�Dè�YLQQD�YHUNLQ
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��+UyV�RJ�YLèXUNHQQLQJ�HU�YHLWW�I\ULU�YHO�XQQLQ�VW|UI
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��0LNLO�WH\PLVYLQQD�HU�i�PLOOL�O NQD�RJ�KM~NUXQDUIU èLQJD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��/ NQDU�YHLWD�KiJ èD�O NQLVìMyQXVWX
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��+M~NUXQDUIU èLQJDU�HUX�VWXGGLU�WLO�IUDPKDOGVQiPV�t�KM~NUXQ
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��6NêU�KXJP\QGDIU èL�KM~NUXQDU�EêU�Dè�EDNL�DOOUL�XP|QQXQ�VM~NOLQJD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD
�
78
0M|J�VDPPiOD
�
�
��+M~NUXQDUIU èLQJDU�WDND�YLUNDQ�ìiWW�t�Dè�I\OJMDVW�PHè�NRVWQDèL
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��+M~NUXQDUIU èLQJDU�WDND�ìiWW�t�YDOL�i�QêMXP�E~QDèL
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��'HLOGDUVWMyUL�VW\èXU�KM~NUXQDUIU èLQJD�t�iNYDUèDQDW|NX��MDIQYHO�ìy�GHLOW�Vp�YLè�O NQL
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��)UDPNY PGDVWMyUDU�KOXVWD�i�RJ�EUHJèDVW�YLè�iK\JJMXP�VWDUIVPDQQD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��6NLSXODJW�PDW�RJ�HQGXUVNRèXQ�HU�i�J èXP�ìMyQXVWXQQDU
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��$OPHQQLU�KM~NUXQDUIU èLQJDU�WDND�ìiWW�t�LQQUD�VWMyUQVNLSXODJL�VStWDODQV��W�G��t�QHIQGXP�XP�YHUNODJ�RJ�VWHIQXPyWXQ�
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��6DPVWDUI�HU�i�PLOOL�O NQD�RJ�KM~NUXQDUIU èLQJD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD
�
79
0M|J�VDPPiOD
�
�
��+M~NUXQ�JUXQGYDOODVW�i�KXJP\QGDIU èL�KM~NUXQDU�IUHPXU�HQ�O NQLVIU èLOHJX�OtNDQL
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��$OPHQQLU�KM~NUXQDUIU èLQJDU�KDID�W NLI UL�WLO�Dè�VWDUID�t�QHIQGXP�i�YHJXP�VWMyUQDU�VStWDODQV
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��+M~NUXQDUGHLOGDUVWMyUL�UièI ULU�VLJ�YLè�VDPVWDUIVPHQQ�XP�GDJOHJ�YLèIDQJVHIQL�RJ�YLQQXDèIHUèLU
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��7 NLI UL�HUX�WLO�Dè�YLQQD�i�VM~NUDGHLOGXP�ìDU�VHP�VWXQGXè�HU�PM|J�VpUK Iè�XP|QQXQ
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��6NUièDU�RJ�XSSI UèDU�KM~NUXQDUi WODQLU�HUX�I\ULU�DOOD�VM~NOLQJD
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
�
�
��+M~NUXQDUJUHLQLQJDU�HUX�QRWDèDU
0M|J�yVDPPiOD)UHNDU�yVDPPiOD)UHNDU�VDPPiOD0M|J�VDPPiOD
�
��9LèKRUI�WLO�YLQQX�RJ�OtèDQ+pU�i�HIWLU�HUX�VSXUQLQJDU�XP�YLèKRUI�ìtQ�WLO�YLQQXQQDU�RJ�OtèDQ�ìtQD�t�VWDUIL��9LQVDPOHJD�PHUNWX�YLè��DOGUHL��HI�ì~�KHIXUDOGUHL�XSSOLIDè�ìDè�VHP�XP�HU�VSXUW��DQQDUV�KYHUVX�RIW�HIWLU�ìYt�VHP�YLè�i�PLèDè�YLè�Q~YHUDQGL�VWDUI�ìLWW
0pU�ILQQVW�pJ�YHUD�WLOILQQLQJDOHJD�~UYLQGD�YHJQD�YLQQX�PLQQDU
80
� $OGUHL1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
�
�
��0pU�ILQQVW�pJ�~WNH\U�XU��t�ORN�YLQQXGDJV
$OGUHL1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL1RNNUXP�VLQQXP�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
�
�
��eJ�YHUè�ìUH\WW��XU��i�PRUJQDQD�DI�WLOKXJVXQLQQL�XP�Dè�ìXUID�Dè�IDUD�t�YLQQXQD�HQQ�HLQQ�GDJLQQ�
$OGUHL1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL1RNNUXP�VLQQXP�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
�
�
��ëDè�HU�YHUXOHJW�iODJ�i�PLJ�Dè�YLQQD�PHè�IyONL�DOODQ�GDJLQQ
$OGUHL1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL1RNNUXP�VLQQXP�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
�
�
��0pU�ILQQVW�pJ�YHUD�NXOQXè�NXOQDèXU�YHJQD�YLQQX�PLQQDU
$OGUHL1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL1RNNUXP�VLQQXP�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
���0pU�ILQQVW�pJ�YHUD�VYHNNW��XU��i�YLQQXQQL
$OGUHL
81
�1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL1RNNUXP�VLQQXP�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
�
�
��0pU�ILQQVW�iODJLè�RI�PLNLè�i�PLJ�t�YLQQXQQL
$OGUHL1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL1RNNUXP�VLQQXP�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
�
�
��ëDè�YHOGXU�PpU�RI�PLNLOOL�VWUHLWX�Dè�YLQQD�t�QiYtJL�YLè�IyON
$OGUHL1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL1RNNUXP�VLQQXP�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
�
�
��0pU�ILQQVW�pJ�YHUD�NRPLQ��Q��i�\VWX�Q|I
$OGUHL1RNNUXP�VLQQXP�i�iUL�HèD�VMDOGQDU(LQX�VLQQL�t�PiQXèL1RNNUXP�VLQQXP�t�PiQXèL(LQX�VLQQL�t�YLNX1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNXÈ�KYHUMXP�GHJL
�
�
�
��$OPHQQW�Vp�KYHUVX�iQ J�XU��HUWX�t�Q~YHUDQGL�VWDUIL"
0M|J�yiQ Jè���XU�1RNNXè�yiQ Jè���XU�1RNNXè�iQ Jè���XU�0M|J�iQ Jè���XU�
�
�
�
��%XUW�Vpè�IUi�ìtQX�Q~YHUDQGL�VWDUIL��KYHUVX�iQ Jè���XU��HUW�ì~�PHè�Dè�YHUD�KM~NUXQDUIU èLQJXU���OMyVPyèLU"
0M|J�yiQ Jè���XU�1RNNXè�yiQ Jè���XU�1RNNXè�iQ Jè���XU�
�
82
0M|J�iQ J��XU�
�
�
��+HIXU�ì~�t�K\JJMX�Dè�OiWD�DI�Q~YHUDQGL�KM~NUXQDUVWDUIL���OMyVPyèXUVWDUIL"
-i��i�Q VWX���PiQXèXP-i��i�Q VWX����PiQXèXP1HL��HNNL�Q VWD�iULè
�
�
�
��+YHUQLJ�P\QGLU�ì~�OêVD�J èXP�ìHLUUDU�KM~NUXQDU�VHP�YDU�YHLWW�i�VtèXVWX�YDNW�VHP�ì~�YDQQVW"
0M|J�Jyè*yè6 PLOHJ/pOHJ
�
�
�
�$è�ORNXP�HUX�KpU�QRNNDU�VSXUQLQJDU�XP�EDNJUXQQ�ìLQQ�V�V��DOGXU��PHQQWXQ��VWDUIVKOXWIDOO�RJ�IOHLUD�
+YHUW�HU�VWDUIVKOXWIDOO�ìLWW�i�VM~NUDK~VLQX"�����������������������������HèD�PLQQD
�
�
�
��È�KYDèD�VYLèL�VWDUIDU�ì~"
)O èLVVYLèL/\IO NQLQJDVYLèL6NXUèO NQLQJDVYLèL.YHQQD��RJ�EDUQDVYLèL*HèVYLèL$èJHUèDUVYLèL��JM|UJ VOD��Y|NQXQ��VNXUèVWRIXU��EOyèEDQNLQQ�R�IO��5DQQVyNQDUVYLèL$QQDè
�
�
�
��+YHUW�HU�VWDUIVKHLWL�ìLWW"
$OPHQQXU�KM~NUXQDUIU èLQJXU���OMyVPyèLU'HLOGDUVWMyUL��YHUNHIQLVVWMyUL��NOtQtVNXU�VpUIU èLQJXU�HèD�DQQDè
�
�
�
��+YHUVX�OHQJL�KHIXU�ì~�VWDUIDè�VHP�KM~NUXQDUIU èLQJXU���OMyVPyèLU"
������iU�������iU���iU�HèD�OHQJXU
�
�
�
��+YHUVX�OHQJL�KHIXU�ì~�VWDUIDè�VHP�KM~NUXQDUIU èLQJXU���OMyVPyèLU�i�/DQGVStWDOD"
������iU�������iU
�
83
���iU�HèD�OHQJXU
�
�
��+YHUVX�RIW�YLQQXU�ì~�OHQJXU�HQ�XPVDPLQQ�YLQQXWtPD"
�KYHUMXP�YLQQXGHJL1RNNUXP�VLQQXP�t�YLNX(LQX�VLQQL�t�YLNX6MDOGQDU�HQ�HLQX�VLQQL�t�YLNX$OGUHL
�
�
�
��9LQQXU�ì~�ìUtVNLSWDU�YDNWLU��PRUJXQ���NY|OG��RJ�Q WXUYDNWLU�"
-i1HL
�
�
�
��$OGXU"
��������iUD��������iUD��������iUD��������iUD���iUV�HèD�HOGUL
�
�
�
��0HQQWXQ�
+M~NUXQDUIU èLQJXU���OMyVPyèLU)UDPKDOGVQiP���YLèEyWDUQiP�Dè�ORNQX�SUyIL�t�KM~NUXQDUIU èL��W�G��t�VWMyUQXQ��VY ILQJDKM~NUXQ��OMyVPyèXUIU èL��NHQQVOXIU èLRJ�VYR�IUDPYHJLV�)UHNDUD�QiP�WLO�KiVNyODJUièX�t�KM~NUXQDUIU èL�HèD�|èUXP�JUHLQXP��W�G��06��0$�JUièD�
�
�
��� � �6KDUH�7KLV�6XUYH\� ��� ��� ��� 2QOLQH�6XUYH\�6RIWZDUH 3RZHUHG�E\
84
Viðauki3–StaðfestingátilkynningutilPersónuverndar
85
Viðauki4–LeyfisiðanefndarstjórnsýslurannsóknaLSH
86
Viðauki5–LeyfistarfsmannastjóraLSH
Mannauðssvið Eiríksgata 5 • 101 Reykjavík • Sími 543 1330 • Bréfasími 543 1365
Reykjavík 26.september2015
SælJanaKatrínKnútsdóttirÉgsemsetturstarfsmannastjórisamþykkiaðrannsóknþínumtengslstarfsumhvefisáLandspítalaoglíðanhjúkrunarfræðinga,starfsánægjuogstarfsgetuverðigerðmeðalhjúkrunarfræðingaáLandspítala.Éghlakkatilaðsjániðurstöðurnarþínarþarsemégtelaðþærgetihjálpaðokkurviðaðvarpaljósiáhvaðviðgetumgertbetur.
Virðingarfyllst,BáraHildurJóhannsdóttirSetturstarfsmannastjóri
87
Viðauki6–Kynningarbréftilframkvæmdastjórnar
Reykjavík 24. september 2015
Efni: Kynning rannsóknar til framkvæmdastjórnar LSH Undirrituð vinnur að undirbúningi rannsóknar um tengsl starfsumhverfis á Landspítala háskólasjúkrahúsi og líðan hjúkrunarfræðinga, starfsánægju og starfsgetu. Þátttakendur í rannsókninni verða starfandi hjúkrunarfræðingar á Landspítala í októbermánuði 2015. Rannsóknin er fræðilega og aðferðafræðilega byggð á hugmyndafræði um ,,Magnet-sjúkrahús” sem þróað hefur verið í Bandaríkjunum, Kanada og víðar um heim frá 1980. Hugmyndafræði Magnet byggir á því hvernig auka megi gæði þjónustu og efla starfsánægju og þar með starfsgetu með áherslu á eflandi stjórnun, markvisst upplýsingaflæði og góð samskipti. Um er að ræða spurningalistakönnun, alls um 40 spurningar. Samskonar rannsókn var framkvæmd á Landspítala árið 2002 sem liður í doktorsrannsókn Sigrúnar Gunnarsdóttur og mun þessi rannsókn vera framhald af þeirri vinnu. Niðurstöður slíkrar framhaldsrannsóknar nýtast stjórnendum spítalans með því að varpa ljósi á stöðu áhrifaþátta starfsánægju hjúkrunarfræðinga á spítalanum og þjónustunnar sem er veitt. Niðurstöður veita tækifæri til úrbóta, sjúklingum og starfsmönnum til hagsbóta. Rannsóknin sem hér um ræðir er unnin til meistaraprófs (MSc) við Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands undir handleiðslu Sigrúnar Gunnarsdóttur hjúkrunarfræðings og dósents við Háskóla Íslands og Háskólann á Bifröst (PhD) og Kára Kristinssonar lektors (PhD) við Háskóla Íslands. Miðað er við að söfnun gagna hefjist í október 2015 með rafrænni spurningakönnun og að úrvinnslu verði lokið í desember sama ár. Við rannsóknina er fylgt ítrustu kröfum um visindaleg vinnubrögð og reglum um trúnað við meðferð gagna. Óskað hefur verið eftir leyfi fyrir framkvæmd rannsóknarinnar til starfsmannastjóra LSH auk þess sem umsókn hefur verið send til Siðanefndar stjórnsýslurannsókna. Nánari upplýsingar um stöðu þekkingar og aðferðafræði rannsóknar má finna á meðfylgjandi rannsóknaráætlun. Virðingarfyllst, Jana Katrín Knútsdóttir, hjúkrunarfræðingur LSH og meistaranemi við Háskóla Íslands Fylgiskjal: Rannsóknaráætlun
88
Viðauki7–Kynningarbréfogleiðbeiningartilþátttakenda
Kæri viðtakandi. Siðanefnd stjórnsýslurannsókna hefur veitt leyfi fyrir því að rannsóknin Starfsumhverfi og líðan hjúkrunarfræðinga á Landspítala verði framkvæmd á Landspítala. Boð um þátttöku í rannsókninni er sent frá hagdeild fjármálasviðs fyrir hönd rannsakanda á alla starfandi hjúkrunarfræðinga og ljósmæður á LSH. Um er að ræða spurningalistakönnun sem byggir á hugmyndafræði um svokölluð ,,Magnet-sjúkrahús” og tekur um það bil 15 mínútur að svara öllum spurningunum. Markmið rannsóknarinnar er að kanna tengsl starfsumhverfis við líðan hjúkrunarfræðinga í starfi, starfsánægju og gæði þjónustu. Meðfylgjandi er kynningarbréf rannsóknar og vefslóð sem inniheldur spurningalistann sem óskað er eftir að þú svarir. Spurningalistinn er nafnlaus og ekki er unnt að rekja neinar upplýsingar til þátttakenda. Framkvæmdaraðili rannsóknar er Jana Katrín Knútsdóttir hjúkrunarfræðingur en ábyrgðarmenn eru Sigrún Gunnarsdóttir hjúkrunarfræðingur og dósent við Háskóla Íslands og Háskólann á Bifröst og Kári Kristinsson lektor við Háskóla Íslands. Athygli skal vakin á að engum upplýsingum um þig verður miðlað til rannsakanda og að með því að svara spurningalistanum hefur þú veitt upplýst samþykki fyrir þátttöku í rannsókninni. http://www.questionpro.co/t/ALliFZS6g1 Þátttaka þín er liður í að varpa ljósi á tengsl stjórnunar, starfsánægju og gæði þjónustunnar og skapar um leið tækifæri til úrbóta. Með fyrirfram þakklæti fyrir samstarfið. Jana Katrín Knútsdóttir, hjúkrunarfræðingur BSc, Landspítala háskólasjúkrahúsi –[email protected] Sími: 6951004
89
Viðauki8–Ítrekuntilþátttakenda
Starfsumhverfioglíðanhjúkrunarfræðingaogljósmæðra á Landspítala ÞakkirfyrirþátttökuírannsóknKæri hjúkrunarfræðingur / ljósmóðir
Með bréfi þessu vil ég þakka þér og samstarfsfólki þínu fyrir góðar viðtökur vegna rannsóknar minnar um starfsumhverfi og líðan hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala.
Spurningalisti rannsóknarinnar var sendur af hagdeild LSH þann 3. nóvember sl. á landspitali.is tölvupóstföng allra klínískt starfandi hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra í október 2015.
Góð svörun eykur gæði rannsóknarinnar og með háu svarhlutfalli aukast möguleikarnir sem við höfum til að nýta niðurstöðurnar í þágu starfsmanna og skjólstæðinga.
Ef þú hefur þegar svarað spurningalistanum þakka ég þér kærlega fyrir þátttökuna en hafir þú ekki svarað bið ég þig vinsamlegast um að gera svo eins fljótt og kostur er.
Það tekur einungis um 10 mínútur að svara öllum spurningunum rafrænt og engin leið er til að rekja svör aftur til þátttakenda.
Ég þakka þér kærlega fyrir stuðning þinn við rannsóknina og ánægjulegt samstarf.
Meðbestukveðjum,
JanaKatrínKnútsdóttir,hjúkrunarfræðingur
S:6951004–[email protected]
90
Viðauki9–BréftilframkvæmdastjórnaroghjúkrunardeildarstjóraklínískrasviðaLSH
Kæri framkvæmdastjóri/deildarstjóri,
Með bréfi þessu vil ég þakka þér og samstarfsfólki þínu fyrir góðar viðtökur vegna rannsóknar minnar um starfsumhverfi og líðan hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra á Landspítala.
Spurningalisti rannsóknarinnar var sendur af hagdeild LSH þann 3. nóvember sl. á landspitali.is tölvupóstföng allra klínískt starfandi hjúkrunarfræðinga og ljósmæðra í október 2015.
Góð svörun eykur gæði rannsóknarinnar og möguleika á að nýta niðurstöðurnar í þágu starfsmanna og þeirrar þjónustu sem spítalinn veitir.
Má ég vinsamlega leita til þín og óska eftir hvatningu til hjúkrunarfræðinga/ljósmæðra á þínu sviði/deild um að svara könnuninni?
Svörunin fer fram rafrænt og tekur einungis um 10 mínútur að svara öllum spurningunum.
Meðfylgjandi er rannsóknaráætlun mín hafir þú áhuga á að kynna þér hana nánar.
Ég þakka þér kærlega fyrir stuðning þinn við rannsóknina og ánægjulegt samstarf.
Bestu kveðjur,
Jana Katrín Knútsdóttir, hjúkrunarfræðingur og meistaranemi
S: 695 1004 – [email protected]
91
Viðauki10–Fylgnimillifylgibreyta
92
Viðauki11–ViðhorfstarfsmannatilstjórnendaLSH
93
Viðauki12–ValdeflingogfaglegtsjálfræðiáLSH
94
95