OA vika 2012 OA vika 2013 openaccessweek.org Málþing um opinn aðgang 25. október 2013 Staðan á Íslandi Þetta efni er birt með Creative Commons Attribution leyfinu (CC BY: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ ). Það þýðir að leyfilegt er að afrita efnið, fjölfalda, dreifa og aðlaga að vild, svo fremi sem vitnað er í á viðeigandi hátt og höfundar & uppruna er getið. Guðmundur Á. Þórisson <[email protected]> Reiknistofnun Háskóla Íslands og ORCID - Open Researcher & Contributor ID Initiative @gthorisson | http://gthorisson.name | http://orcid.org/0000-0001-5635-1860
Erindi á málþingi um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík 25. október 2013. http://opinnadgangur.is/vidburdir/oa-island-malthing-2013/
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
OA vika 2012OA vika2013
open
acce
ssw
eek.
org
Málþing um opinn aðgang 25. október 2013
Staðan á Íslandi
Þetta efni er birt með Creative Commons Attribution leyfinu (CC BY: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/). Það þýðir að leyfilegt er að afrita efnið, fjölfalda, dreifa og aðlaga að vild, svo fremi sem vitnað er í á viðeigandi hátt og höfundar & uppruna er getið.
Guðmundur Á. Þórisson <[email protected]>Reiknistofnun Háskóla Íslands og ORCID - Open Researcher & Contributor ID Initiative@gthorisson | http://gthorisson.name | http://orcid.org/0000-0001-5635-1860
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Útgáfa fræðiefnis sem sértilfelli
• Greinar í fræðiritum eru hugverk, skrifuð af höfundum ekki fyrir peninga, sem hluti af þeirra vinnu sem fræðimenn– Peter Suber: “works which authors give to the world”
• Þetta er í grundvallaratriðum frábrugðið skáldrita-höfundum, fréttamönnum, tónlistarmönnum og öðrum sem treysta á sölu hugverka sinna til að fá tekjur
• Annars konar fræðiefni einnig gefið út (bækur, ráðstefnurit o.fl.) - ritrýndar tímaritsgreinar eru megin birtingarform fræðasamskipta í flestum sviðum vísindanna– Gjaldmiðll eða “academic currency” í fræðigeiranum - Publish or Perish kúltur
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Ávinningur fyrir höfunda
Aukinn sýnileiki og áhrif – Vísindaframlög í opnum aðgangi eru aðgengileg breiðari lesendahópi, eru lesin af fleirum og það er oftar vitnað í þau. Þetta leiðir af sér aukinn áhrif eða “slagkraft” framlagsins (e.impact) fyrir höfunda og rannsóknarstofnanir sem þeir vinna fyrir, og sjóðir sem fjárfesta í rannsóknunum fá meira fyrir peningana.
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Aukinn sýnileiki og áhrif – Vísindaframlög í opnum aðgangi eru aðgengileg breiðari lesendahópi, eru lesin af fleirum og það er oftar vitnað í þau. Þetta leiðir af sér aukinn áhrif eða “slagkraft” framlagsins (e.impact) fyrir höfunda og rannsóknarstofnanir sem þeir vinna fyrir, og sjóðir sem fjárfesta í rannsóknunum fá meira fyrir peningana.
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Ávinningur fyrir lesendur
• Frjáls aðgengi að upplýsingum og þekkingu – Óhindrað aðgengi eflir og hraðar á rannsóknar- og uppgötvunarferlinu fyrir alla þáttakendur í vísinda- og fræðastarfsemi, ekki bara fyrir þá sem hafa efni á að kaupa áskrift að lokuðum fræðiritum. Til dæmis hafa vísindamenn í þróunarlöndunum aðeins aðgang að litlum hluta alls útgefins fræðiefnis, samanborið við kollega sína í vestrænum ríkjum.
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Ávinningur fyrir lesendur
• Frjáls aðgengi að upplýsingum og þekkingu – Óhindrað aðgengi eflir og hraðar á rannsóknar- og uppgötvunarferlinu fyrir alla þáttakendur í vísinda- og fræðastarfsemi, ekki bara fyrir þá sem hafa efni á að kaupa áskrift að lokuðum fræðiritum. Til dæmis hafa vísindamenn í þróunarlöndunum aðeins aðgang að litlum hluta alls útgefins fræðiefnis, samanborið við kollega sína í vestrænum ríkjum.
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Réttlætismál
• Aðgengi almennings – Meirihluti rannsóknastarfsemi er fjármagnaður gegnum rannsóknarsjóði á vegum hins opinbera (t.d. Rannís á Íslandi). Almennir skattborgarar hafa skýlausan rétt á að nálgast niðurstöður rannsókna sem þeir hafa sjálfir borgað fyrir.
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Réttlætismál
• Aðgengi almennings – Meirihluti rannsóknastarfsemi er fjármagnaður gegnum rannsóknarsjóði á vegum hins opinbera (t.d. Rannís á Íslandi). Almennir skattborgarar hafa skýlausan rétt á að nálgast niðurstöður rannsókna sem þeir hafa sjálfir borgað fyrir.
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
• ~1.66M greinar gefnar út samtals árið 2011, þar af~17% OA• Laakso og Björk:
– “Approximately 17% of the 1.66 million articles published during 2011 [indexed in] Scopus are available OA through publishers”
– “most articles immediately (12%).. some within 12 months of publication (5%)”– “It no longer seems to be a question whether OA is a viable alternative to the
traditional subscription model for scholarly journal publishing; the question is rather when OA publishing will become the mainstream model”
• “Hybrid” OA - áskriftarrit bjóða upp á að opna stakar greinar– yfirleitt mjög hátt gjald, algengt $3000/grein– “double-dipping” - útgefandi fær áskriftartekjur OG tekur af þessum gjöldum– löglegt athæfi en siðlaust– ruglar höfunda: margir halda að allt OA sé hybrid OA
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
• Samtals 51 tímarit fræðilegs eðlis– ~1/3 birt rafrænt og opin strax við birtingu (open access)– ~1/3 birt rafrænt <=2 árum eftir birtingu á pappír (delayed access)– ~1/3 lengri birtingartöf en 2 ár eða bara til á prenti
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Af hverju þarf annars reglur og stefnur?
• Uppástungur, vinsamleg tilmæli og svipað hafa ekki virkað– Stefna NIH náði ekki fótfestu fyrr en þeir komu með ákvæði (+viðurlög síðar)– “Hörðustu” OA stefnur eru tendar við rannsóknarmat f. akademíska starfsmenn
• Þetta eru heldur ekki reglur “að ofan” heldur vinnulag sem starfsfólk sammælist um og “codify”-ar í formi regla– “við ætlum að vinna hlutina svona hér”– Langflestar stefnur stofnana erlendis hafa verið fyrst ræddar og svo samþykktar
nær einróma af akademískum starfsmönnum– Hvernig útfært: eftirlit og eftirfylgni mikilvægt, fylgst með hvað starfsmenn
stofnunar birta og hvar, viðurlög ef starfsreglum er ekki fylgt
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Ísland vantar upplýsingakerfi fyrir rannsóknir
• Halda utan um lykilupplýsingar eins og ..– hvaða rannsóknarverkefni unnin af akademískum starfsmönnum í landinu– hvaða styrkir (frá Rannís eða öðrum) fara í að fjármagna verkefnin– hvaða fræðimenn eru að fá styrkina og framkvæma verkefnin, og– hvaða greinar, gagnasöfn og aðrar “afurðir” verða til við þessa starfsemi
• Líka aðstoða höfunda við aðhalda utan um birtingar + komaverkum sínum í varðveislusafn
• CRIS - Current Research Information System
– Háskólar erlendis með ýmist keyptar CRIS lausnir eða hafa “heimaræktað”
– CRIS ráðstefnur í Evrópu og víðar, hug-búnaðariðnaður, rannsóknarverkefni o.fl.
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Vantar stoðþjónustu + fræðslu
• Þarf að fræða, styðja við og aðstoða starfandi fræðimenn • Þarf að fræða nemendur í rannsóknarnámi• Þarf að samhæfa aðgerðir aðila í rannsóknum á landinu
• Á sérstaklega við um grænu leiðina og varðveislusöfn– Hirslan þjónar heilbrigðisvísindum - getur hún / á hún að anna öllu landinu?– Skemman orðin mjög sérhæfð og hugbúnaður komin í “tæknilegan botnlanga”
• Hver/hverjir eiga að sjá um þetta?• Hvernig á að borga fyrir þetta?
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Umræða á villigötum
• Dæmi: umræður á hi-starf póstlista sl. vor, gagnrýni á útfærslu í stefnudrögum HÍ:– “stenst ekki íslensk lög því verið er að þvinga höfunda til að láta eign sína af hendi”– Svar: ókei, kannske það. En hvernig mætti útfæra stefnuna á annan hátt?
• Dæmi: gagnrýni á reglur Rannís– “verð að birta í OA riti - skerðing á
akademískt frelsi mín til að birta þar semég vil”
– “það er rándýrt að setja greinar í OA, viðþurfum miklu meira fjármagn”
– Svar: nei, það er hægt að birta íáskriftarriti og setja svo postprint í varðveislusafn - grænt OA