SPECIJALNA TOKSIKOLOGIJA_PREDAVANJA

SPECIJALNA TOKSIKOLOGIJASPECIJALNA TOKSIKOLOGIJA

- - neke biljke, rodenticidi, bojni otrovineke biljke, rodenticidi, bojni otrovi- jedan od najbrže djelujućih otrova- protoplazmatski otrovi.MEHANIZAM TOKSIČNOG DJELOVANJA:- dobra i brza resorpcija preko sluzokože probavnog i respiratornog sistema.- CNCN jon reaguje sa jonom Fe na citohrom oksidazi, nastaje cijanin – citohrom oksidaza koji je jako stabilan. - dolazi do inhibicije intracelularnog disanja (citotoksična anoksija). - osim citohrom oksidaze, cijanidi u organizmu inhibiraju još 40-tak enzima.

OTROVANJA CIJANIDIMAOTROVANJA CIJANIDIMA

BIOTRANSFORMACIJA (DETOKSIKACIJA) CIJANIDA:- rodenaza katalizuje prenos S sa tiosulfata na cijanid tiocijanat- methemoglobin (Fe + + +) cijanhemoglobin

KLINIČKA SLIKA:- varira ovisno o unijetoj količini, blijedo - crvena sluznica, glad za kiseonikom

PATOANATOMSKI NALAZ:- midrijaza, egzoftalmus (munjeviti oblik)- miris gorkih badema.

DIJAGNOZA:- anamneza, klinička slika, toksikološki pregled, biološki pregled

TERAPIJA:- 1 ml 20 % K- nitrita + 3 ml 20% K - tiosulfata, pomješati i aplicirati i.v. 4 ml/45 kg t.m.- nerazrijeđeno vinsko sirće p.o.- tečni parafin.

- neke biljke (najviše lišće i sjeme, najčešće goveda i ovce)MEHANIZAM DJELOVANJA:K ili Na - oksalat se u organizmu vežu sa kalcijem, nastaje netopivi Ca-oksalat. Nastala hipokalcemija može dovesti do: tetanije, osteomalacije, sustezanja mlijeka.Dolazi i do oštećenja bubrega usljed stvaranja kristala oksalne kiseline.

KLINIČKA SLIKA:- slična kao kod mliječne groznice.- dolazi do smanjenja mokrenja ili potpune anurije ukoliko je došlo do oštećenja bubrega.

TROVANJE OKSALATIMATROVANJE OKSALATIMA

PATOANATOMSKI NALAZ:- usta, ezofagus, pa i pluća mogu biti puni krvave pjene.- u bubrezima se često nalaze kristali Ca-oksalata sa proširenjem renalnih tubula.

TERAPIJA:obično je bezuspješna.- etiološka, nespecifična terapija- davanje diuretika.

- tanin - tanin (Acidum tanicum) u lišću (goveda,ovce, koze)

KLINIČKA SLIKA:- gubitak apetita, atonija rumena, opstipacija, dijareja, ikterus, hematurija, koma.

PATOANATOMSKI NALAZ:- gastroenteritis, edemi, uvećani bubrezi.

TERAPIJA:- nespecifična antidotna terapija.

TROVANJA HRASTOMTROVANJA HRASTOM

MEHANIZAM DJELOVANJA:

- hidrolizom ureje i NPN u organizmu nastaje amonijak (inhibira ciklus limunske kiseline: hipoglikemija, acidoza)- najviše stradaju preživari (ureaza)- mogućnost jetre da detoksicira amonijak je ograničena (do 2 mg/dcl)

TROVANJE UREJOM I TROVANJE UREJOM I NNPN (NEPROTEINSKIM PN (NEPROTEINSKIM AZOTOM)AZOTOM)

KLINIČKA SLIKA:

- ovisi o količini amonijaka.Simptomi: - jaka salivacija, škripanje zubima - jake kolike, poliurija - tremor, nekoordinisani pokreti- forsirano i ubrzano disanje, tetanični grč- hipertermija i anemija (pred smrt).

PATOANATOMSKI NALAZ:- nadutost leša,- miris amonijaka,- pH urina 7,5 i viši.

TERAPIJA:- p.o. voda kojoj se doda 2-3 l vinskog sirćeta.- fenobarbiton (konvulzije).

TROVANJE ARSENOMTROVANJE ARSENOM

- elementaran, trovalentna i petovalentna jedinjenja.

- trovanja anorganskim, alifatskim i trovalentnim organskim jedinjenjima arsena

TROVANJE METALIMA I METALOIDIMA

IZVORI OTROVANJA: - pesticidi, herbicidi, rodenticidi, defolijanti

TOKSOKINETIKA: - najviše ga nalazimo u jetri i bubrezima- klinička slika je različita- kratko se zadržava u organizmu

MEHANIZAM DJELOVANJA:- inaktiviraju odgovarajuće enzime reagujući sa njihovim SH-grupama.- najviše su oštećene ćelije kapilara, dolazi do vazodilatacije i povećanja kapilarne propustljivosti, transudacija plazme.- kolaps, edem gastrointestinalnog trakta.

KLINIČKA SLIKA:- perakutni, akutni, subakutni i hronični tok.

Akutna forma: jake kolike, salivacija, povraćanje, teturanje, dijareja sa mogućim primjesama krvi, slab i ubrzan puls, kolaps, obično za 2-3 dana životinja ugiba, velika smrtnost.

Hronični tok: rijedak, životinje su slabe, stalno žedne, sluznice su cigla crvene boje, a puls slab i iregularan.

TERAPIJA: - najvažnija je eliminacija otrova,- BAL (British Antiluisith),- vitamini B-kompleksa,- preventivno antibiotici.

TROVANJE OLOVOMTROVANJE OLOVOM

- jedno od najčešćih trovanja- izvori: boje, tečnosti i mast za podmazivanje i sl.

TOKSOKINETIKA:- uneseno p.o. resorbuje se 1-2%- akumulira se u masnom tkivu, kostima- 70-80% resorbovanog olova veže se za opnu eritrocita, a ostatak za serum albumine- izlučuje se putem žuči i preko bubrega- prodire hematoencefalnu barijeru i placentu

MEHANIZAM DJELOVANJA:- mnogostruk i dosta nepoznat- štetno djeluje na skoro sva tkiva i organe - oštećuje hematoencefalnu barijeru i endotel kapilara - remeti provodljivost nervnih vlakana i neuromuskularnu transmisiju- degeneracija i nekroza gastrointestinalnog trakta- anemija- oštećuje bubrege i jetru- abortus i sterilitet

KLINIČKA SLIKADominiraju dvije grupe simptoma:1. od strane CNS-a2. od strane probavnog traktaOd drugih simptoma se javlja: gubitak težine, abortusi, anemija, uskraćivanje mlijeka.

PATOANATOMSKI NALAZ:Kod akutnog trovanja nalaz može biti negativan.

TERAPIJA:- specifični antidot Ca-EDTA (etilen diamin tetra acetatna (sirćetna) kiselina)- simptomatsko liječenje, - antibiotici preventivno.

- metil i etil – hidrargirum

IZVORI OTROVANJA:- široko rasprostranjenja u različitim granama industrije (neke boje, lijekovi, dentalni preparati i sl.)- akumulira se u organizmu pa se redovno nalazi u ribi, jajima, nekim tkivima, pa i u mlijeku.

OTROVANJE ŽIVOMOTROVANJE ŽIVOM

TOKSOKINETIKA :

- lako se resorbuju preko probavnog i respiratornog sistema,

- najviše ih nalazimo u jetri i bubrezima,

- sva jedinjenja se u organizmu mogu transformisati u metil-hidrargirum,- prodire hematoencefalnu barijeru i placentu.

MEHANIZAM TOKSIČNOG DJELOVANJA:

- upliće se u celularni mehanizam i metabolizam,- alkil jedinjenja razaraju moždane neurone, - pretpostavlja se da remeti transportni mehanizam hematoencefalne barijere inhibirajući SH-grupe odgovarajućih enzima.

KLINIČKA SLIKA:

- različita kod različitih vrsta životinja i dobnih kategorija

- depresija (odrasla goveda, svinje, perad)

- kod ovaca dominiraju simptomi sa strane gastrointestinalnog trakta.

- sljepilo, konvulzije, nevoljni pokreti žvakanja (psi)

- slabost u stražnjem dijelu tijela, ataksija, rigiditet stražnjih nogu (mačke)

- ataksija, preosjetljivost na vanjske podražaje, opistotonus, koma, smrt (telad)- stomatitis, bronhopneumonija, promjene na koži i opadanje dlake, prvo u blizini repa - kolike i depresija (goveda)- depresija, tremor, paraliza, salivacija, crvene pjege po koži, cijanoza ventralnog dijela tijela (svinje)

KLINIČKA SLIKA - nastavak

PATOANATOMSKI NALAZ :

PSI: degenerativne promjene na neuronima. MAČKE: oštećenja vidnih, slušnih i dr. senzornih neurona TELAD: edem cerebralnog korteksa, nefroza GOVEDA: nefritis, bronhitis, povećanje limfnih čvorova i slezene, hiperemija i krvarenja u CNS-u, fokalna nekroza jetre. SVINJE: degeneracije na bubrezima i jetri, ulceracije i nekroze u kolonu, hemoragije u mokraćnom mjehuru. OVCE: ulceracije crijeva, kongestije bubrega i jetre, kao i edem pluća.

TERAPIJA

- nema specifičnog antidota- BAL (samo u početku)- opšta nespecifična terapija

- izvori – neke biljke, aditiv, u medicini, insekticid- poznato kod svih vrsta domaćih životinja - organski vezan je toksičniji od neorganskih soli ili elementarnog selena.

MEHANIZAM DJELOVANJA: - malo poznat, smatra se da selen inhibira oksido-reduktivne procese. - teratogeni efekat

TROVANJE SELENOMTROVANJE SELENOM

KLINIČKA SLIKA:

Akutni tok bolesti: promjene u držanju, dijareja, kolike

Subakutni i hronični tok bolesti: - životinje se ponašaju kao da su slijepe, kasnije mogu stvarno oslijepiti, ne mogu na prednje noge, jezik paraliziran, gutanje otežano- u hroničnoj formi se javi opadanje dlake, deformacija i ispadanje papaka, rogova i kopita.

TERAPIJA :

- nema specifičnog antidota.- vitamin E je kontraindiciran

TROVANJE PESTICIDIMA• INSEKTICIDI• AKARICIDI• NEMATOCIDI• RODENTICIDI• FUNGICIDI

Trovanja najčešće kod radnika u proizvodnji,

poljoprivrednika i u domaćinstvu, slobodno držane životinje

INSEKTICIDI• ORGANOHLORNI• ORGANOFOSFORNI• KARBAMATI• PIRETRINI (ORGANSKOG PORIJEKLA)• FUMIGANTI• NEORGANSKI INSEKTICIDI (As i jedinjenja)• REPELENTI• ATRAKANTI

ORGANOHLORNI INSEKTICIDI• Derivati hlorbenzena (DDT, DDD, DDE)• Derivati cikloheksana (HCH, lindan)• Derivati indana (aldrin, dieldrin, endrin,

heptahlor)

ORGANOFOSFORNI INSEKTICIDI

• Estri tionofosforne kiseline (paration, fention, diazinon, bromofos, kumafos)

• Estri fosforne kiseline (dihlorvos, mevinfos)• Estri ditiofosforne kiseline (disulfoton,

malation)

TOKSOKINETIKA PESTICIDA

• Put ulaska – kontaktni, ingestija i inhalacija• Kočenja procesa u ćeliji vezivanjem za enzime

i proteine• Djelovanje na nervni sistem • Sprečavanje diobe ćelija• Za neke djelovanje još uvjek nepoznato

ORGANOHLORNI INSEKTICIDI• Veliki broj predstavnika (nekoliko stotina)• Najpoznatiji i među najtoksičnijim je DDT –

dihlordifeniltrihloretan• Tačno djelovanje nepoznato• Djelovanje uglavnom na mali mozak i motorne

centre kore velikog mozga – hiperekscitabilnost, tremor, mišićna slabost i konvulzije, karakterističan nalaz kod svih jedinjenja ove grupe – oštećenja jetre.

KLINIČKA SLIKA• Akutno trovanje (samo kod peroralnog unosa) –

5 ili više grama DDT-a u prahu – jako povraćanje, slabost, obamrlost ekstremiteta.

• Veće doze – tremor mišića lica i glave, zatim cijelog tijela, kasnije teški klonični grčevi.

• Hronično trovanje – deponovanje organohlornih insekticida u masnom tkivu, oštećenja jetre nisu sa sigurnošću potvrđena.

TERAPIJA

Ispiranje želuca, aplikacija aktivnog uglja i laksansa, provociranje povraćanja.

Antikonvulzivi – fenobarbiton.

ORGANOFOSFORNI INSEKTICIDI• Inhibicija acetilholinesteraze – nagomilavanje acetilholina

(hemijski medijator nervnog sistema i transmisije nervnih impulsa)

• Efekti se dijele u tri kategorije:

1. potenciranje postganglijske parasimpatičke aktivnosti – konstrikcija zjenica, bronhalne muslukature, mokraćne bešike; stimulacija crijevne muskulature, pljuvačnih i znojnih žlijezda

2. trajna depolarizacija skeletne muskulature – neuromuskularni blok i paraliza,

3. početne stimulacija CNS-a, a kasnije depresija – inhibicija respiratornog centra i konvulzije.

KLINIČKA SLIKA

Akutno trovanje – inhalacija, preko kože, peroralno – laki, srednje teški i teški simptomi.

Laki – anoreksija, opšta slabost, strah, tremor jezika i očnih kapaka, mioza.

Srednje teški – muka, salivacija, lakrimacija, kolike, povraćanje, znojenje, bradikardija.

Teški – dijareja, ekstremna mioza (glava čiode), respiratorna insuficijencija, edem pluća, cijanoza, paraliza sfinktera, konvulzije, koma i srčani blok.

• Hronično otrovanje – rijetko, neurotoksično djelovanje i trajna mišićna slabost.

TERAPIJA

• Oksigenacija• Antidoti – atropin, reaktivatori holinesteraze

(Pralidoksim)

HERBICIDI• Za sprečavanje rasta korova (u ratu kao bojni

otrovi).• Sterilizanti - sprečavaju rast bilo kakve vegetacije• Desikanti – sasušivanje biljaka• Defolijanti – uzrokuju opadanje lišća• Ima ih velik broj – esteri hlorfenoksil sirćetne i

kakodilne kiseline, piridilijumska jedinjenja (parakvat, dikvat)

• Otrovanje inhalacijom i peroralnim unosom

KLINIČKA SLIKAPeckanje u ustima, grlu i jednjaku. Muka, gađenje i povraćanje (često krvavog sadržaja).

Crvenilo kože, znojenje, nemir, tahipneja, dispneja, cijanoza i kolaps.

Teža otrovanja – kašalj, tahikardija i ikterus.

Hemoragije unutrašnjih organa, proliferacija fibroblasta pluća i oštećenje bubrega.

TERAPIJA• Ispiranje želuca, aplikacija aktivnog uglja• Hemodijaliza• Kortizonski preparati• i.v. aplikacija tečnosti (korekcija volumena

tjelesnih tečnosti, elektrolitskog i acido-baznog statusa).

TROVANJE KRVNIM I TKIVNIM OTROVIMA

• Trovanje ugljenmonoksidom (CO)• Trovanje ugljendioksidom (CO2)

TROVANJE UGLJENMONOKSIDOM (CO)

• Bezbojan plin, nastaje nepotpunim sagorjevanjem ugljikovih jedinjenja

• Krvni otrov, trovanje inhalacijom• Inhalacijom ulazi u krv, iz krvne plazme u eritrocite• Veže se reverzibilno za hemoglobin – karboksihemoglobin• Afinitet hemoglobina prema CO veći oko 210 puta nego

prema kisiku• Stvaranje karboksihemoglobina ometa transport kisika u

tkiva, izaziva hipoksiju u CNS-u i miokardu

KLINIČKA SLIKA• Akutno i hronično trovanje• Akutno trovanje – zavisi od koncentracije CO, dužine

ekspozicije i fizičke aktivnosti• Glavobolja, bljedilo do rumenila, cijanoza, teškoće pri

disanju, smetnje vida, gubitak orijentacije u vremenu, mučnina, razdražljivost, otežano disanje, bol u prsima

• Edem mozga, tromboza i krvarenje krvnih sudova mozga, nekrotična žarišta u miokardu

• Koma i smrt nastaju nakon duže ekspozicije koncentaciji od 1000 ppm. 80-90% hemoglobina zasićeno sa CO

• CO u organizmu stabilan, ne oksidira u CO2

• Krv i tkiva otrovanih sa CO je svijetlo crvene boje

• Hronično trovanje – kod dužeg izlaganja manjim količinama, dijagnoza se teško postavlja, profesionalna ekspozicija.

• Simptomi: bljedilo, pa crvenilo lica, vrtoglavica, povišena koncentracija CO u hemoglobinu

KLINIČKA SLIKA (nastavak)

TERAPIJA

Prekid ekspozicije

Oksigenacija

Potporna terapija: kortikosteroidi, sedativi

TROVANJE UGLJENDIOKSIDOM (CO2)

• Anhidrid ugljene kiseline• Rudnici, željezare, kotlovnice itd.• Bezbojan plin, teži od zraka (nalazi se u nižim slojevima)• Rijetko trovanje samim CO2 (stovarišta voća i povrća i

silosi), često u kombinaciji sa drugim gasovima (CO, azotni gasovi, amonijak, sumporvodonik)

• U većim koncentracijama iz krvi istiskuje kisik iz hemoglobina – hipoksija i anoksija tkiva i organa

KLINIČKA SLIKA

Glavobolja, zujanje u ušima, lupanje srca, uznemirenost i povećanje krvnog pritiska.

Više koncentracije – depresija centra za disanje, mučnina, povraćanje, uznemirenost, gubitak svijesti i prestanak disanja. Lice plavo-crvene boje, sluznice cijanotične

TERAPIJA

• Prekid ekspozicije• Oksigenacija• Vitamin B12

TROVANJE KISELINAMA

• Otrovanja slučajna i namjerna, često kod slobodno držanih životinja

• Kiseline razaraju tkiva direktnim hemijskim djelovanjem• Denaturacija proteina i precipitacija hemoglobina• Uzrokuju korozivne i iritativne promjene• Nakon p.o. unosa na jednjaku i želucu izazivaju

korozivne penetracije

KLINIČKA SLIKA• Akutno i hronično trovanje• Akutno trovanje – peroralni unos – oštar bol u

ustima, jednjaku i želucu praćen povraćanjem, proljevom sa tamnom istaloženom krvi. Asfiksija usljed edema glotisa. Peritonitis zbog perforacije jednjak i želuca.

• Inhalacija – kisele pare i gasovi – kašalj, zagušenje, glavobolja, vrtoglavica, slabost, plućni edem, cijanoza.

• Koža i oči – opekotine, konjuktivitis i sl.

Hronično trovanje (inhalacija) – duža ekspozicija kiselim parama izaziva eroziju zuba, nekrozu vilice, iritacija bronhija sa hroničnim kašljem, bronhopneumonija, GI smetnje.

TERAPIJA

Otrovanje peroralnim putem: razblaživanje kiseline davanjem većih količina vode ili mlijeka, analgetici, antidot – magnezijevo mlijeko

Otrovanje inhalacijom: liječenje edema glotisa i pluća, potporna terapija (analgetici, antibiotici, nadoknada elektrolita)

Kontakt sa kožom i očima – pranje i čišćenje

TROVANJE BAZAMA (ALKALIJAMA, LUŽINAMA)

• Koriste se za izradu sapuna, sredstava za čišćenje i hemijskoj sintezi

• U kontaktu sa tkivom stvaraju nekrotična mjesta sa dubokom penetracijom

• Djeluju korozivno na sluznice• Svojim jakim nadražajem izazivaju gubitak

vaskularnog tonusa i srčanu inhibiciju

KLINIČKA SLIKA• Akutno trovanje (peroralni unos) – oštar bol,

povraćanje, proljev i kolaps. Perforacija jednjaka i želuca

• Kontakt sa očima – edem konjuktiva i razaranje rožnjače

• Alkalije sporo prodiru u kožu

TERAPIJA

Peroralni unos – razblaživanje baze davanjem velike količine vode

Potporna terapija – antibiotici, kortikosteroidi

Kontakt sa okom i kožom – pranje i čišćenje

• grupa strukturno različitih jedinjenja koja stvaraju gljivice

• izazivaju bolesti - mikotoksikoze ljudi i životinja

• utvrđena hemijska struktura više od 250 mikotoksina

• Aspergillus, Claviceps, Fusararium, Rhizopus, Penicillinum, Stachybotrys, Mucor, Alternaria i Trichothecenum

MIKOTOKSINI I MIKOTOKSIKOZE

• Aspergillus flavus, Aspergillus parasiticus - aflatoksini

• Fusarium moniliforme, Fusarium proliferatum - fumonizini

• Aspergillus ochraceus, Penicillium viridicatum - ohratoksini

• Fusarium sporotrichioides, Fusarium poae, Fusarium graminarum - trihoteceni

• Fusarium roseum, Fusarium moniliforme - zearalenoni

• Claviceps purpurea – ergot alkaloidi

• “mikotoksin” - od grčke riječi “mykes” što znači gljivica i latinske “toxicum” što znači otrov

Mikotoksikoze karakterišu sljedeće osobine: • nisu kontagiozne tj. ne prenose se među ljudima, niti

među životinjama, a nisu ni zoonoze,• uvijek su u vezi s hranom (unos kontaminirane

hrane, silaže, sijena),• ne liječe se antibioticima, niti farmakoterapija

mijenja tok bolesti,• po kliničkim znacima slične su avitaminozama • pojava bolesti može imati sezonski karakter zbog

uticaja vremenskih uslova

• alimentarna otrovanja ljudi i životinja toksičnim proizvodima gljivica, odnosno mikotoksinima

• dokazana su otrovanja nakon inhalacije i perkutanog kontakta s aflatoksinom i trihotecenima

BIOSINTEZA MIKOTOKSINA - PRIMARNI

I SEKUNDARNI METABOLIZAM

• Primarni metabolizam gljivica je skup međusobno povezanih serija hemijskih reakcija koje su katalizovane enzimima, a koje organizmu daju energiju i primarne

metabolite: proteine i nukleinske kiseline. • Sekundarni metabolizam gljivica je vezan za procese

sinteze čiji su krajnji produkti sekundarni metaboliti koji

ne igraju značajnu ulogu za organizam – antibiotici i mikotoksini.

USLOVI RASTA GLJIVICA

• vlažnost (relativna vlažnost od 70 % i sadržaj vlage u zrnu između 14-24 %),

• optimalna temperatura (razlikuje se s vrstom gljivice, a proizvodnja toksina se može javiti na temperaturama koje su različite od optimalnih temperatura za rast gljivice)

• oštećenje omotača sjemenke (može biti izazvano insektima, parazitima, sušom, mehaničkom žetvom i sušenjem na vrelom zraku)

IZVORI OTROVANJA MIKOTOKSINIMA • žitarice (kukuruz, pšenica, ječam, raž, zob) i proizvodi

od žitarica (brašno, tjestenina)• orašasti plodovi i začini (kikiriki, pistacije, lješnici,

bademi, biber, čili)• svježe i suho voće (suhe smokve, jabuke i proizvodi od

jabuka, datule, kakao u prahu)• grahorice (grah, grašak, soja)• mlijeko i mliječni proizvodi• suhomesnati proizvodi, konzervirana hrana• stočne smjese, peletirana hrana itd.

MIKOTOKSIKOZE

• Bolesti uzrokovane mikotoksinima• Aflatoksikoza – “bolesti X” ćurki 1960. godine, javljaju se promjene

na jetri najčešće kod peradi i riba, preživari znatno otporniji, najčešće se javlja

• Zearalenon – najčešće kod svinja, kontaminirana hrana (žitarice), sindrom hiperestogenizma, edem vulve, mamarnog kompleksa, prolaps vagine i rektuma, nimfomanija

• Trihoteceni – ima ih veliki broj, T-2 toksin i dioksinivalenol (vomitox ili DON), kontaminirana hrana (žitarice), mutageni i imunosupresori, uzrokuju gastroenteritis i odbijanje hrane, svinje i perad

MIKOTOKSIKOZE - nastavak

• Ergotizam – ražena glavica (žitarice), kontrakcija glatke muskilature krvnih sudova (ishemija, gangrena,nekroza stopala, ušiju i repa)

• Ohratoksikoza – najpoznatiji ohratoksin A (žitarice),

imunosupresija, teratogeneza, karcinogeneza i krvarenja (svinje i perad)

- Aflatoksini su potentni hepatotoksini, karcinogeni,

mutageni i teratogeni.

- Proizvod su sekundarnog metabolizma najčešće

gljivica iz roda Aspergillus - A. flavus i A. parasiticus

(različite vrste stočne hrane)

- Aspergillus flavus proizvodi aflatoksine B1 i B2

- Aspergillus parasiticus proizvodi aflatoksine G1 i G2

- Oznake B i G označavaju njihovu sposobnost da

fluoresciraju pod uticajem UV svjetlosti.

AFLATOKSINI

Izvori aflatoksina u stočnoj hrani - različite vrste

sjemenki i žitarica (kukuruz, kikiriki, sjeme pamuka)

Hrana kontaminirana aflatoksinom B1 nakon

metaboličke transformacije u jetri, dovodi do pojave

aflatoksina M1 u životinjskim proizvodima, naročito u

mlijeku i mliječnim proizvodima.

BOJNI OTROVI (BOT)

Vrlo toksične hemijske supstance

U posebnim uslovima primjene izazivaju trovanje ljudi i životinja

Dovode do onesposobljavanja, kliničkog oboljevanja ili smrti

PODJELA BOT-ova (toksikološka)

Svrstavaju se u 6 grupa:

1. nadražljivci

2. zagušljivci

3. plikavci

4. nervni bojni otrovi

5. psihohemijski bojni otrovi i

6. bojni otrovi opšteg toksičnog djelovanja (krvni bojni otrovi)

PODJELA BOT-ova (taktička)

Podjela prema fizikalno-hemijskim osobinama:

1. kratkotrajne

2. dugotrajne

3. polupostojane bojne otrove i

4. otrovne dimove

KRATKOTRAJNI BOJNI OTROVI

• Zadržavaju se kratko vrijeme (do pola sata od momenta primjene)

• Vrlo lako isparljiva hemijska jedinjenja, prije upotrebe se drže u tečnom stanju

• Fozgen (gas koji se drži u čeličnim bocama), hlorcijan (lako isparljiva tečnost) i cijanovodonična kiselina

DUGOTRAJNI BOJNI OTROVI

• Bojni otrovi koji se mogu duže vremena (od nekoliko sati do nekoliko dana) zadržati na zemljištu i za to vrijeme zadržavaju toksično djelovanje

• Obično tečni bojni otrovi • Plikavci (najkarakterističniji je iperit), ovdje

spadaju i nervni VX otrovi

POLUPOSTOJANI BOJNI OTROVI

• Između kratkotrajnih i dugotrajnih, dužina zadržavanja zavisi od vremeskih uslova (ljeti kraće, zimi duže)

• Sarin

OTROVNI DIMOVI

• Većinom čvrsti otrovi, ali se u momentu primjene kod visoke temperature nalaze u obliku dima.

• Uglavnom nadražljivci, kao što je hlor-acetofenon i adamsit.

NADRAŽLJIVCI (suzavci i kihavci)

Suzavci • Lakrimogeno djelovanje, tj. izazivaju jaku

lakrimaciju • Za privremeno onesposobljavanje ili izbacivanje

iz funkcije žive sile. • Hlor-acetofenon, zatim brom-acetofenon i hlor-

pikrin.

Hlor-acetofenonBezbojna, kristalna supstancija ugodnog mirisa na voće (divlja višnja)

Kao i drugi halogeni suzavci, inhibira -SH grupe odgovarajućih enzima, pri čemu se oslobađa kiselina koja draži nervne završetke, naročito u konjuktivi i rožnjači, što rezultira u jakoj lakrimaciji.

KLINIČKA SLIKA

Dominira lakrimacija, praćena nemirom, mahanjem glavom, a očna regija je osjetljiva na dodir. Kasnije se razvija gnojni konjuktivitis i keratitis. Sem toga suzavci draže i respiratorni sistem, pa dolazi do kašljanja.

TERAPIJA

U početku oči ispirati 2% kolirijom sode bikabone. Ako je bol u očima izražena, onda treba ukapavati lokalne anestetike. Primjenu masti treba izbjegavati, jer nije preporučljivo trljati oko. Gnojni konjuktivitis i keratitis liječe se simptomatski.

Kihavci• Draže naročito sluznicu gornjih disajnih

puteva, što izaziva jako kihanje • Aromatski arsenski spojevi kao što je fenarsin-

hlorid (adamsit), zatim difenil arsin hlorid (klark I), difenil arsin cijanid (klark II)

• Čvrste supstance, neznatno isparljive, pa se primjenjuju u čvrstom stanju

• Dim je žućkasto zelene boje

MEHANIZAM DJELOVANJA• Tačan mehanizam toksičnog djelovanja nepoznat.• Efekat ispoljavaju u dodiru sa ćelijama. • Inhalacijom mogu prodrijeti i do alveola. • Draže i oči, pa i kožu. Podražaj bolan i nastaje naglo

(nekoliko sekundi).KLINIČKA SLIKAKihanje i kašalj, iscjedak iz nosa, uznemirenost, često se

zna razviti i edem pluća.TERAPIJA Simptomatska, za ublažavanje bolova, naročito u očima,

upotrebljavaju se lokalni anestetici, a može i 1o/oo

otopina adrenalina.

ZAGUŠLJIVCI• Otrovi koji djeluju na organe za disanje i

izazivaju refleksne promjene i oštećenja pluća, što dovodi do edema pluća i ugušenja.

• Fozgen, difozgen, trifozgen i hlor-pikrin, svi djeluju na sličan način i svi su lako isparljivi.

• Fozgen je bezbojni gas, miriše po truhlom sijenu ili truhlom lišću.

• Difozgen je bezbojna uljasta tečnost sličnog mirisa kao fozgen.

• Hlor-pikrin miriše na hren.

MEHANIZAM DJELOVANJA

Djeluju na sluznicu disajnih puteva, a naročito na epitel alveola, zatim na kapilarni sistem pluća i glatkih mišića.

Kod udisanja većih koncentracija naglo dolazi do smrti, zbog refleksnog laringospazma i akutnog edema glotisa.

KLINIČKA SLIKA• Perakutni, akutni i subakutni tok• Perakutni i akutni tok - nagli prestanak disanja ili

kratkotrajno grčevito disanje • U perakutnom toku završava naglom smrću, a u akutnom

traje nekoliko desetaka minuta• Subakutni tok trovanja nastaje nakon udisanja manjih

koncentracija • U početku kašalj, znaci gušenja. Latentni period, traje 4-6

sati, naglo pogoršanje sa svim znacima edema pluća (teško i naporno disanje, tih i slab kašalj, a iz nosa se cijedi žućkast, nekad crvenkast sekret). U tom slučaju prognoza je nepovoljna

TERAPIJA

Spriječavanje razvoja edema pluća.

Od lijekova davati preparate kalcija, kardiotonike.

Preventivno dati antibiotike.

PLIKAVCI

• Bojni otrovi čije se djelovanje očituje stvaranjem plikova na koži, a može se razviti i resorptivno toksično djelovanje.

• Tekući, slabo isparljivi bojni otrovi, djeluju u obliku kapljica, magle ili pare.

• Iperit, azotni iperit i luizit.

IPERIT

• Belgijski grad Ipr (I Svjetski rat)• Mustard Agent• Hemijski čist iperit je bez mirisa, a tehnički miriše na bijeli luk. • Slabo isparljiva uljasta tekućina, koja lako prodire kroz porozne

materije, kao što je koža, tkanina, drvo, cigla i sl. • Vrlo lako se tope u mastima, pa se lako perkutano resorbuju • Iperit je u prirodi vrlo stabilan, tako da u vodi aktivnost zadržava i

po nekoliko mjeseci • Azotni iperit dobio je ime po sličnosti s iperitom, bezbojna uljna

tekućina, bez mirisa. Manje je isparljiv i manje aktivan od iperita.

MEHANIZAM DJELOVANJA• Djelovanje iperita - lokalno i resorptivno • U malim količinama i u vidu kapljica djeluje samo na kožu i

izaziva lokalne promjene• Većim koncentracije – dolazi do resorptivnog djelovanja• Mehanizam djelovanja - brza penetraciji u tkiva i ćelije, gdje se

hidrolizira na hlor i vodonik, što oštećuje ćeliju i manifestira se u obliku teške upale endotela, nekrozom tkiva i blokadom cirkulacije

• Na koži se razvija prvenstveno jaka upala koja kod ljudi prelazi u mjehure ili plikove (plikavci)

• Nakon ovoga slijedi proces nekroze. Resorptivno toksično djelovanje iperita rezultira u leukopeniji s involucijom limfnih čvorova i aplazijom koštane srži

KLINIČKA SLIKA

• Djelovanje na kožu, oči i respiratorni sistem

Djelovanje na kožu i oči• Pojava plikova koji se spajaju, otok bolan i

temperiran, gnojne infekcije plikova, dug oporavak.

• Žmirkanje, otok kapaka i bol. Rožnjača postaje zamućena, javi se prvo bistar, a zatim gnojan iscjedak. Može doći i do zahvatanja dubljih dijelova oka što uzrokuje sljepilo.

Djelovanje na respiratorni sistem

• Iscjedak iz nosa prvo bistar, a zatim gnojan, te kašalj kojim se u kasnijem stadiju izbacuju gnojne mase, disanje je otežano

• U težim slučajevima gnojna upala pluća

TERAPIJA

Tretman kože halamidom ili nekim drugim blagim hlornim jedinjenjem, ispiranje sapunom ili 70% alkoholom, preporučljivo takva mjesta natopiti 0,3% otopinom srebro nitrata

Oči ispirati najmanje 15 do 20 minuta 2% natrij-hidrogenkarbonatom

Ako je došlo do promjena na plućima, apliciraju se spojevi kalcija

LUIZIT

Naziv po američkom naučniku Luisu (Lewis – lewisite)

Teška, uljasta tekućina, specifičnog mirisa

Arsenov spoj sa posebno izraženim toksičnim djelovanjem na kožu i oči

MEHANIZAM TOKSIČNOG DJELOVANJA

Izrazit afinitet prema -SH grupama.

Jak inhibitor enzima koji sadrže ovu grupu.

Inhibicija ovih enzima se najviše ogleda u blokadi bioloških oksidativnih tkiva, gdje je najviše pogođen mozak i mišići.

On je plikavac, ali ima i osobine zagušljivca, jer djeluje i na respiratorni sistem. Nisu pošteđene ni oči. Često i probavni sistem (unos hranom i vodom).

KLINIČKA SLIKA

Promjene na koži• Slične su onima koje nalazimo kod

kontaminacije iperitom, uz napomenu da je kod luizita period latencije daleko kraći.

• Promjene koje iza toga slijede također se brže razvjaju nego kod iperita, uz napomenu da je i proces zarastanja također brži.

Promjene na respiratornom sistemu

• Ovisno o koncentraciji udahnutih para, promjene mogu zahvatiti ili samo gornje partije ili bronhije, a kod još većih koncentracija i sama pluća.

• Kod lakših trovanja simptomi su slični onim opisanim kod suzavaca i kihavaca.

• Kod težih trovanja dolazi do bolnog kašlja i primjećuje se opšta malaksalost. Kada su zahvaćena i pluća, razvija se edem i nekrotična pneumonija, uz jako pogoršanje općeg stanja.

Promjene na očima

• Jako suzenje, bleferospazam, otok i crvenilom konjuktiva.

• U težim slučajevima razvija se teški otok konjuktiva s krvarenjem i zamućenjem rožnjače, ako luizit dođe u oko u obliku kapljica, može doći do perforacije rožnjače.

TERAPIJA• Specifičan antidot, dimerkaprol (BAL - British

AntiLuisit) koji svojim slobodnim -SH grupama veže, i tako inaktivira uizit (arsen u luizitu)

• Antidot s uspjehom primjenjuje i lokalno i resorptivno

• U resorptivne svrhe aplicira se parenteralno, intramuskularno ili subkutano

• Lokalno se aplicira najčešće u obliku masti • Antibiotici preventivno, kod jačeg oštećenja očiju

pomaže ispiranje 1o/oo otopine adrenalina

NERVNI BOJNI OTROVI

• Organosfosforna jedinjenja najjače toksičnosti• Inače se upotrebljavaju kao insekticidi, ekto i

endoantiparazitici i sl. • Klasični nervni bojni otrovi su tabun, soman i

sarin• Posebna grupa - nervni bojni otrovi tipa VX

(često nazvani samo V otrovi ) i otrovi tipa F.

• Tabun je tečnost mirisa na voće, dok su soman i sarin bez mirisa. Sarin je lako isparljiva tečnost, a soman nije. Sva tri djeluju u obliku kapljica ili para

• Sarin je oko tri puta toksičniji od tabuna • Bojni otrovi tipa F zovu se i tamelinovi esteri

Vrlo nestabilni, vrlo visokog toksiciteta, smatraju se neprikladnim za upotrebu. Bez mirisa

Bojni otrovi tipa VX su do danas najtoksičniji bojni otrovi koji se upotrebljavaju

Toksičnost oko 100 puta veća od somana, karakteriše ih postojanost i slabo isparavanje

Na zemljištu mogu ostati, a da ne gube toksična svojstva i po nekoliko mjeseci

Bez mirisa ili neznatno mirišu na spojeve sumpora

MEHANIZAM TOKSIČNOG DJELOVANJA• Sve tri grupe nervnih bojnih otrova su organofosforna jedinjenja

poznata kao ireverzibilni inhibitori holinesteraze • Njihovim djelovanjem inhibirana holinesteraza ne razgrađuje

acetilholin, koji se u organizmu akumulira, doseže toksičnu koncentraciju na svojim mjestima djelovanja (neurotransmisija na različitim mjestima)

• Kompleks organosfosforno jedinjenje - holinesteraza lijekovima se može rastaviti i na taj način reaktivira se holinesteraza

• Kod nervnih bojnih otrova to uspijeva samo u početku, dolazi do tzv. starenja ovog kompleksa.

KLINIČKA SLIKA

• Trovanje se može uočiti već u prvom minutu• Uznemirenost, ubrzano disanje, jako slinjenje, cijedi se

čist iscjedak iz nosa i pojedini mišići drhte. Iza ovoga disanje postaje izrazito teško, nesiguran hod i izrazita mioza

• Gdje su koncentracije veće, smrt nastupa brzo tako da se simptomi uopšte ne mogu razviti tzv. munjeviti oblik trovanja

TERAPIJA

• Diskutabilna, zbog jačine otrova • Specifični antidoti su oksimi (PAM ili

pralidoksim) - odcjepljuje organofosforno jedinjenje od holinesteraze.

• Atropin kao simptomatski terapeutik, koji djeluje blokirajući holinergične veze muskarinskog tipa.

PSIHOHEMIJSKI BOJNI OTROVI

Psihomimetici (halucinogeni), koji izazivaju psihozu sličnu šizofreniji, praćenu halucinacijama

Fizikalno-hemijska grupa izaziva poremećaj fizičkog stanja, mišićnu slabost što dovodi do paralize, a mogu izazvati i gluhoću i sljepoću

Psihomimetici

• Psihomimetici mogu biti biljnog i životinjskog porijekla, kao što je LSD (dietilamid lizergična kiselina) i psilocidin, oba su alkaloidi gljiva

• Meskalin i harmin • Sintetička jedinjenja ditran i fenciklidinO mehanizmu njihovog djelovanja postoji nekoliko

pretpostavki:1. djeluju antiserotoninski (kao kompetitivni antagonist

serotonina) 2. smatra se da remete metabolizam adrenalina

3. remete holinergične funkcije

KLINIČKA SLIKA • 20-30 minuta nakon peroralnog unošenja, a traje i do 15 sati • Izmjena percepcija vanjskog svijeta. Okolina ima fantastične boje

i oblike, gubi se vremenska i prostorna orijentacija, vizuelne i slušne halucinacije

• Otrovana osoba osjeća strah i nemir• Emocionalni poremećaji - euforija ili depresija, osjećaj

nepovjerenja, mržnje, plač, smijeh, neprijateljstva i sl.• Motorički poremećaji - nekoordinisani pokreti, tremor mišića i

motorički nemir • Vegetativni poremećaji - šum u ušima, lupanje srca, znojenje,

bljedilo lica

TERAPIJA

Pošto je njihova priroda malo poznata, terapija je složena i teška, uglavnom simptomatska.

FIZIKALNO-HEMIJSKA GRUPA• Tremorin, oksotremorin itd. • Blokiraju sinapse u kičmenoj moždini, pretežno one sa

holinergičnom transmisijom

KLINIČKA SLIKA• U malim dozama izazivaju slabljenje poprečno-prugaste

muskulature, a u velikim paralizu. Kod tremorina javi se tremor mišića i laki grčevi, kao i jaka salivacija

TERAPIJA• Teška i složena. Atropin, trankvilajzeri i antihistaminici

KRVNI BOJNI OTROVI• Hlorcijan, cijanovodonična kiselina i arseno-

vodonik. • Po mehanizmu djelovanja spadaju u kratkotrajne,

jer su sva tri isparljiva, pa se primjenjuju kao plin.

Cijanovodonična kiselina

• Na temperaturi 20 °C je plin bez boje i mirisa. Ima okus gorkog badema

• Reverzibilno inhibira enzime disanja. Kompleks citohrom oksidaza - cijanin može se rastaviti u organizmu

• Krvni bojni otrovi jako nadražuju CNS, uzrokuju grčenje i smrt, zbog paralize vitalnih centara u produženoj moždini

KLINIČKA SLIKA• Lako, srednje, teško i munjevito trovanje.• Laki stepena - dublje disanje i slabost • Srednji stepena - izrazita slabost mišića, sluznice svijetlo ružičaste. • Teški stepen - grčevi u vidu fibrilacija mišića lica, jak nemir, strah,

ataksija, sluznice izrazito svijetlo crvene, jaka midrijaza i očne jabučice su ispupčene. Ako se u ovom momentu ne pristupi terapiji nastaje stadij opšte paralize. Nestaju refleksi, disanje postaje rjeđe i otrovani umire.

• Munjeviti oblik - nagli gubitak svijesti, grčenje i smrt sa izbuljenim očnim jabučicama.

TERAPIJA

Identična je onoj kod trovanja cijanidima

Hlorcijan • Hlorcijan je isparljiviji od cijanovodonične

kiseline, ali je manje postojan. Simptomi trovanja slični su onim kod trovanja sa cijanovodoničnom kiselinom, uz podražaj konjuktiva i dišnih puteva (suzenje, kašalj i fotofobija)

TERAPIJA• Kao kod trovanja cijanovodoničnom kiselinom

Arseno-vodonik

• Hemijske nestabilan - rijetka upotreba. Ako se veže s metalima, npr. s aluminijem, dobije se aluminij-arsenid, koji je mnogo stabilniji.

• Nakon eksplozije raspada se i oslobađa plinoviti arseno-vodonik, bezbojan plin, mirisa na bijeli luk. On prodire u eritrocite, a djeluje na -SH grupe, koči aktivnost katalaze i denaturiše bjelančevine, što dovodi do hemolize.

KLINIČKA SLIKA• Nemir, podrhtavanje, zbog hemolize mokraća je

prvo crvena, a kasnije žućkasta. Isto tako i sluznice, kasnije dolazi do oštećenja bubrega i nastaje uremija

TERAPIJA• Moguća je samo simptomatska terapija, kao što je

suzbijanje anemije ili davanje diuretika