Sosyokültürel Yaklaşım ve Vygotsky

SOSYOKÜLTÜREL YAKLAŞIM

VE VYGOTSKY

Manolya ÖZTÜRK

SOSYOKÜLTÜREL YAKLAŞIMIN DAVRANIŞÇILARDAN VE PİAGET’DEN AYRILAN YÖNLERİ

Piaget daha çok bilginin içsel olduğuna ve özel deneyimlere dayandığını ileri sürer ve bu düşünce okulunda çocuk dünyayı inceleyen, kendi bilgisini kendi başına yapılandıran bir bilim adamı olarak görülür.

Bilişsel yapılandırmacılık, bireylerin nesnelerle ve diğer bireylerle birlikte problem çözme yoluyla dünya hakkındaki kendi anlayışlarını nasıl yapılandıracaklarını inceler.

Davranışçılar ise bilimsel olduğunu düşündükleri için sadece gözlenebilir davranışlara odaklanıp zihin ve sosyal çevre arasındaki etkileşimi gözardı etmiştir.

Vygotsky ise yüksek düzey zihinsel işlevler olarak nitelendirdiği bellek, irade ve problem çözmeyi kuramının merkezine yerleştirmiştir.

Davranışçı

Yaklaşım

• Öğrenme Davranıştır

Bilişsel

Yapılandırmacılık• Gelişim Öğrenmeyi Mümkün Kılar So

syokültürel

Yaklaşım

• Öğrenme Gelişimi Mümkün Kılar

Davranışçılar, öğrenme ve gelişimi aynı tutarken, Piaget gelişimin öğrenmeyi mümkün kıldığını söyler. Vygotsky ise öğrenmenin gelişimi ilerlettiğini belirtir.

ZİHNİN SOSYOKÜLTÜREL OLUŞUMU Bireyi çevreleyen bilgi ve ilişkiler ağı, bireyin zihinsel gelişiminin ve düşünce yapısının oluşumunu etkiler.

Her zaman sözel iletişime gerek yoktur.

İÇSELLEŞTİRME Vygotsky’e göre bir çocuğun kültürel gelişimindeki her işlev, önce kişiler arasında, daha sonra çocuğun kendi içinde olmak üzere iki kez görülür.

İçselleştirme süreci bir dizi dönüştürme sürecidir.

DENETİM ÖZ-DENETİM

YÜKSEK DÜZEY PSİKOLOJİK/ZİHİNSEL İŞLEVLERİN İÇSELLEŞTİRİLMESİ

Vygotsky’ye göre öğrenme, çocukların kendilerinden daha bilgili ve deneyimli olan toplum üyeleri tarafından kendilerine verilen belirli kültürel araçları edindiği bir süreçtir (Vygotsky, 1978’den akt. Bodrova & Leong, 2001). Bu kültürel araçlar da, bilinçli ve sembol aracılığı ile ortaya çıkan yüksek zihinsel işlevlerin edinilmesini kolaylaştırır.

Çocuklar bu kültürel araçları edindikten sonra yüksek zihinsel işlevleri bağımsız olarak kullanmaya başlarlar.

Vygotsky, «Paylaşılan Etkinliklerin», «Bireysel Durumlara» dönüşme sürecine «yüksek düzey zihinsel işlevlerin gelişimi kanunu» adını vermiştir (Vygotsky, 1978)

ARABULUCULAR BİLGİNİN İÇSELLEŞTİRİLMESİNİ SAĞLAR

SOMUT ARAÇLAR (doğaya hakim olma)

Bilgisayar kullanma

Parmağa ip bağlama

Boya fırçası

DÜŞÜNME VE DİL Sosyokültürel yaklaşımda, bir toplumun kullandığı dil, o toplumun bireye sunduğu en önemli araçtır.

Avusturalya’nın Kuzey Queensland bölgesinde konuşulan Guugu Yimithirr adlı dilinde, sağ-sol ve ön-arka gibi sözcükler yoktur. Bu dili konuşanlar, konumlandırma ve yönlendirmeyi daima kuzey-güney ve doğu-batı sözcükleriyle yapmaktadırlar.

Eskimo dilinde, Türkçe’deki «kar» anlamına karşılık gelen pek çok farklı sözcük vardır.

Present Perfect Tense’in Türkçe karşılığı yoktur.

BEN MERKEZCİ KONUŞMA İÇSEL KONUŞMA

Ben merkezci konuşma çocuğun sıkıntılarını ifade etmesine, sorun çözüp plan yapmasına da yardımcı olur.

Düşünce sözcükler yoluyla somutlaşır.

Dışsal konuşma, kişiler arası süreçlerin dönüştürülerek bireyin kendi zihinsel yapısının bir parçası haline gelmesidir (Mahn, 1999).

TOOLS OF THE MIND PROJECT (Bodrova & Leong, 2001)

Amerika’daki okul öncesi çocukları üzerinde uygulanan bu projede Vygotsky’nin öğrenme ve gelişim kuramına yönelik uygulamalar yapılmıştır. Çalışmada «Oyun Planları» aracı olarak kullanılmış ve çocukların hem sosyal hem de bilişsel olarak öz-denetimlerini artırması amaçlanmıştır. Yazılı olarak yapılan oyun planında çocuklar oyun rollerini belirlemiş ve bu plan doğrultusunda hareket etmiştir. Ayrıca plan sayesinde, çocukların çok daha az kavga ettiği, kelime haznesi ve sembolik ifade becerilerinin geliştiği gözlemlenmiştir. Bunun yanında, bu planların çocukların sembolik temsil ve okur yazarlık becerilerine büyük katkıda bulunduğu belirtilmiştir. Bu oyun planları, bir sonraki aşamada SCAFFOLDED WRITING tekniğinin uygulanmasına yardımcı olmuştur.

OYUN PLANLARI- JENNIFER EYLÜL-ARALIK

GREGORY 4 YAŞ (ARALIK-MAYIS)

ÇOCUKLAR YAZININ BİR MESAJ VERDİĞİNİ KAVRAR.

ÖĞRENME VE YAKINSAK GELİŞİM ALANI Öğrenme bilgilerin aktarılmasından ibaret değildir.

Öğrenme etkileşimden kazanılan deneyimin içselleştirilmesi yoluyla gerçekleşir.

Çocuk soru sorarak, cevap alarak, başkalarını örnek alarak, doğru ve yanlışları konusunda çeşitli dönütler alarak öğrenmeye başlar.

«İYİ ÖĞRENME GELİŞİMİ İLERİ GÖTÜREN ÖĞRENMEDİR»

MEVCUT GELİŞİM DÜZEYİ: çocuğun

tek başına yapabildiği şeyler

YGA: çocuğun tek başına

yapabileceği şeyler + yetişkin

rehberliği

Örneğin tek başına toplama işlemi yapamadığı için sinirlenen bir çocuk, yetişkin yardımı ile başarılı olabilir.

ÖĞRETMENİN ROLÜ VE İSKELE KURMA Bir yetişkinin, çocuğun tek başına çözemediği bir problemi tek başına çözebilir düzeye gelene kadar çeşitli şekillerde yardımcı olmasıdır.

Eğitsel görev ya da hedef değişmez, sadece çözüm için gereken adımlar azaltılır ya da basitleştirilir.

Çocuk öğrendikçe performans sorumluluğu çocuğa aktarılır.

EĞİTİMSEL DİYALOG

TOOLS OF THE MIND: SCAFFOLDED WRİTİNG

Bu teknikte, çocuklar önce ne yazmak istediklerini planlar, çizer ve ardından sözcükleri temsil eden çizgiler, harf haritaları gibi pek çok aracı yardımıyla yazmaya başlar. Yazının formu (karalama, çizgi, sözcüklerin sadece baş harfi, tahmini/uydurma (estimated/invented) imla, sözcük örüntüleri), çocukların yazma konusundaki gelişimlerine göre değişim gösterebilir.

VYGOTSKY VE OYUN Vygotsky, oyunun sadece bilişsel gelişimi yansıtmakla kalmayıp ayrıca bilişsel gelişimi destekleyen ve vazgeçilmez bir sosyal aktivite olduğunu belirtmiştir (Nicolopoulou, 1993).

Ayrıca haz ilkesinin tüm oyun durumlarının bir parçası olmadığını ileri sürmüştür ve çocukların oyun sırasında günlük davranışlarının üzerine çıktıklarını gözlemlemiştir (Vygotsky, 1978).

Okul öncesi dönemdeki dramatik oyunlar kuralsızmış gibi görünse de çocuklar aslında belli kurallara ve sosyal rollere göre hareket ederler.hayal

kural

dramatik oyun

OYUNUN FAYDALARI Oyun, hayal gücü yoluyla, gerçekte erişilmesi mümkün olmayan durumların yaşanmasını, isteklerin bir bakıma gerçekleştirilmesini mümkün kılar (Nicolopolou, 1993; Bodrova & Leong, 2001).

Oyun sırasında çocuklar belli rolleri üstlenip ona göre davranarak içgüdülerine karşı irade göstermeyi, yani ÖZ-DENETİMİ öğrenirler (Vygotsky, 1933/1967).

Oyun sayesinde çocuklar ilk zamanlardan birbirinden ayırt edemedikleri nesnelerin anlamları ve somut hallerini birbirinden ayırıp SEMBOLLERİ KULLANMAYI öğrenir ve bu da soyut «içselleştirilmiş» düşünce için bir hazırlıktır (Nicolopolou, 1993; Bodrova & Leong, 2001).

Bebeklerle oynanan ilk oyunların dilin erken iletişimsel rolünün, konuşmanın karşılıklı ve sırayla yapılan bir şey olduğunun anlaşılmasında ve iletişimle ilgili diğer sosyal becerilerin kazanılmasında etkili olduğu çeşitli araştırmalarda görülmüştür (Bruner, 1975, 1977; Cohen, 1987, Sachs, 1980, vs.).

OKUL ÖNCESİNDE SOSYOKÜLTÜREL YAKLAŞIM UYGULAMALARI

Son dönemde yapılan araştırmalarda, kültürün, özellikle çok kültürlü olan toplumlarda, öğrenme için ne kadar büyük önem taşıdığı giderek vurgulanmaktadır (NAEYC, 1995; Ponciano&Shabazian, 2012; Walton ve ark., 2013; Husband; 2012). Bu nedenle çocuğun ev ve içinde yaşadığı kültür zihinsel gelişiminden bağımsız ele alınmamalıdır.

ÖĞRETMENLERE DÜŞEN GÖREVLER Çocuk öğrenme sürecine etkin biçimde katılmalı,

Bireysel farklılıklara önem verilmeli, Öğretmenler, öğrenme sürecini çeşitli stratejiler kullanarak yönlendirmeli,

Öğrenme süreci YGA’na göre düzenlenmeli, Öğretmen-çocuk-akran diyalogları ve etkileşimi teşvik edilmeli,

Sembolik ve dramatik oyunlara yer verilmelidir.

SOSYOKÜLTÜREL YAKLAŞIMA YÖNELİK ELEŞTİRİLER

Zihinsel gelişim konusunda dil ve konuşmayı çok fazla ön plana çıkarıp diğer sembolik araçlara pek değinmediği,

Yetişkin ve akranların öğrenme sürecindeki rollerini açıklarken çocuğun etkin katılımcı olarak neler yapması gerektiğini açıklamadığı,

Daha geniş kapsamlı olan kültür ve gelişim ilişkisini açıklamak yerine sadece sosyal ilişkiler bazında kaldığı için eleştirilmiştir.

KAYNAKÇA Bodrova, E.; Leong, D.J. (2001). Tools of the Mind: A Case Study of Implementing the Vygotskian Approach

in American Early Childhood and Primary Classrooms. Switzerland. International Bureau of Education Husband T. Jr. (2012). «I Don’t See Color»: Challenging Assumptions about Discussing Race with Young

Children. Early Childhood Education Journal, 39: 365-371. Mahn, H. (1999). Vygotsky’s Methodological Contribution to Sociocultural Theory. Remedial and Speacial

Education, 20, 341-350. National Association for the Education of Young Children Report for Responding to Linguistic

and Cultural Diversity Recommendations for Effective Early Childhood Education. November 1995. Nicolopoulou, A. (1993). Play, Cognitive Development, and the Social World: Piaget, Vygotsky, and Beyond.

Human Development.36, 10-23. Ponciano, L. & Shabazian, A. (2012). Interculturalism: Addressing Diversity in Early Childhood.

Dimensions of Early Childhood ,Vol 40, No 1, 2012. Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Cambridge,

MA: Harvard University Press. Walton, J., Priest, N. & Paradies. Y., (2013). Identifying and developing effective approaches to

foster intercultural understanding in schools. Intercultural Education, 2013.

http://www.toolsofthemind.org/ www.wikipedia.org http://www.youtube.com/watch?v=7H5BjLW7Jck