144 Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi Electronic Journal of Social Sciences ISSN: 2602 – 4306 Yıl: 2, Sayı: 3, Aralık 2018, s. 144 - 169 TAHSİN NÂHİD’İN TİYATROLARI Kazım ÇANDIR Öğretim Görevlisi Doktor, Çankırı Karatekin Üniversitesi Türk Dili Bölümü, [email protected]Özet Tahsin Nâhid, Fecr-i Âti Edebiyatı’nın önemli temsilcilerinden biridir. Biz bu makalemizde onun tiyatrolarını inceledik. Yazara ait toplam sekiz adet tiyatro metni ele alınmış, bunlar telif ve adapteler olarak iki farklı başlık altında incelenmiştir. Yıllardır Ruhsar Nevvare Hanımla birlikte yazdıkları söylenen ve kitap olarak basılan “Jöntürk” adlı eserin aslında Ruhsan Nevvare, gerçek adıyla Ebuzziya Hadiye Hanım tarafından yazıldığı kesinleşmiştir. Bu makalenin yazılma amaçlarından birisi de bu yanlışlığın düzeltilmesidir. Tahsin Nâhid, İkinci Meşrutiyet’in ilânından sonra yazmaya başladığı tiyatrolarında iyi bir başarı yakalamış, döneminde sevilen ve defalarca oynanan eserler kaleme almıştır. Bu eserlerden adapte olan “Rakibe, Bir Çiçek İki Böcek” ile Şahabeddin Süleyman’la bir likte kaleme aldıkları “Kösem Sultan” diğer eserlerine nazaran daha çok dikkatleri üzerlerine çekmişlerdir. Yazarın adapte eserlerinin daha başarılı olduğu görülmüştür. Bizim de hemfikir olduğumuz ve araştırmacıların ortak görüşü olan, onun tiyatro yazarlığının, şairliğinden daha başarılı olduğu yönündedir. Şüphesiz onun 32 yaşında çok genç vefatı, daha sonraki yıllarda vermesi beklenen önemli eserlerinden bizi mahrum bırakmıştır. Anahtar Kelimeler: Fecr-i Ati, Ruhsar Nevvare, Jöntürk, Şahabeddin Süleyman, Kösem Sultan. THEATERS OF TAHSİN NAHİD Abstract Tahsin Nâhid is one of the important representatives of Fecr -i Âti Literature. In this article we examined his theaters. A total of eight theater texts of the author were discussed and examined under two different headings as royalties and adaptations. It has become clear that the work called san Young-man in, written with Ruhsar Nevvare Hanım and written by Ruhsar Nevvare for years, was originally written by Ruhsan Nevvare, its real name Ebuzziya Hadiye Hanım. One of the purposes of this article is to correct this error. Tahsin Nâhid had a good success in the theaters where he started to write after the proclamation of the Second Constitutional Monarchy and wrote penned and repeated works. Leri Rakibe, One Flower Two Insects works adapted from these works and Kösem Sultan, which they wrote together with Şahabeddin Süleyman, attracted more attention than other works. It was seen that the adapted works of the author were more successful. We also agree that the common opinion of the researchers is that his drama writing is more successful than his poetry. Certainly his very young death at the age of 32 deprives us of his important works, which he expects to give in later years. Key Words: Fecr-i Ati, Ruhsar Nevvare, Jöntürk, Şahabeddin Süleyman, Kösem Sultan.
26
Embed
Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi Electronic Journal of ...sbedergi.com/files/d58d917f-03c0-45b6-9c82-2e1d051bd5f5.pdfÖğretim Görevlisi Doktor, Çankırı Karatekin Üniversitesi
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
144
Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi Electronic Journal of Social Sciences
ISSN: 2602 – 4306 Yıl: 2, Sayı: 3, Aralık 2018, s. 144 - 169
TAHSİN NÂHİD’İN TİYATROLARI
Kazım ÇANDIR Öğretim Görevlisi Doktor, Çankırı Karatekin Üniversitesi Türk Dili Bölümü, [email protected]
Özet Tahsin Nâhid, Fecr-i Âti Edebiyatı’nın önemli temsilcilerinden biridir. Biz bu
makalemizde onun tiyatrolarını inceledik. Yazara ait toplam sekiz adet tiyatro metni ele
alınmış, bunlar telif ve adapteler olarak iki farklı başlık altında incelenmiştir. Yıllardır Ruhsar
Nevvare Hanımla birlikte yazdıkları söylenen ve kitap olarak basılan “Jöntürk” adlı eserin
aslında Ruhsan Nevvare, gerçek adıyla Ebuzziya Hadiye Hanım tarafından yazıldığı
kesinleşmiştir. Bu makalenin yazılma amaçlarından birisi de bu yanlışlığın düzeltilmesidir.
Tahsin Nâhid, İkinci Meşrutiyet’in ilânından sonra yazmaya başladığı tiyatrolarında iyi bir başarı yakalamış, döneminde sevilen ve defalarca oynanan eserler kaleme almıştır. Bu
eserlerden adapte olan “Rakibe, Bir Çiçek İki Böcek” ile Şahabeddin Süleyman’la birlikte
kaleme aldıkları “Kösem Sultan” diğer eserlerine nazaran daha çok dikkatleri üzerlerine
çekmişlerdir. Yazarın adapte eserlerinin daha başarılı olduğu görülmüştür. Bizim de hemfikir
olduğumuz ve araştırmacıların ortak görüşü olan, onun tiyatro yazarlığının, şairliğinden daha
başarılı olduğu yönündedir. Şüphesiz onun 32 yaşında çok genç vefatı, daha sonraki yıllarda
vermesi beklenen önemli eserlerinden bizi mahrum bırakmıştır.
Tahsin Nâhid is one of the important representatives of Fecr-i Âti Literature. In this
article we examined his theaters. A total of eight theater texts of the author were discussed
and examined under two different headings as royalties and adaptations. It has become clear
that the work called san Young-man in, written with Ruhsar Nevvare Hanım and written by
Ruhsar Nevvare for years, was originally written by Ruhsan Nevvare, its real name Ebuzziya
Hadiye Hanım. One of the purposes of this article is to correct this error. Tahsin Nâhid had a
good success in the theaters where he started to write after the proclamation of the Second
Constitutional Monarchy and wrote penned and repeated works. Leri Rakibe, One Flower
Two Insects works adapted from these works and Kösem Sultan, which they wrote together with Şahabeddin Süleyman, attracted more attention than other works. It was seen that the
adapted works of the author were more successful. We also agree that the common opinion
of the researchers is that his drama writing is more successful than his poetry. Certainly his
very young death at the age of 32 deprives us of his important works, which he expects to
Yazarın ilk telif eseri, “Hicranlar”dır.1 Yazar, bunu takiben iki perdelik “Firar”
isimli oyununu 1910 yılında yayınlamıştır. Daha sonra yazdığı tiyatrolarını Şahabeddin
Süleyman’la müşterek kaleme alan Tahsin Nâhid’in, 1912’de “Kösem Sultan” ve
1913’de “Ben... Başka” isimli iki telif eseri daha vardır. Yine Şahabeddin Süleyman’la
birlikte yazdığı söylenilen “Osman-ı Sâni, Talâk, Sanatkâr ve Bir Mücadele-i Hissiye”2
adlı dört eserin varlığı henüz ispatlanamamıştır. Tahsin Nâhid’in adapte olarak kaleme
aldığı eser sayısı dörttür. Bunlar: Marie Thiery’nin “L’Accordeur” isimli bir perdelik
komedisini “Akortacı” adıyla 1909’da; Robert de Flers, Gaston de Caillavet, Etienne
Rene’nin “La Belle Aventure” adlı eserini “Bir Çiçek İki Böcek” adıyla 1916’da; Henry
Kistemackers ve Eugene Delard’ın “La Rivale” adlı eserini “Rakibe” adıyla 1918’de ve
son olarak da “La Tante de Honflour” adlı oyunu “Bursalı Hala” adıyla 1919 yılında
uyarlamıştır. Yazarın adaptelerinin telif eserlerinden daha başarılı olduğu bir gerçektir.
Özellikle “Rakibe” kendi döneminin en çok sevilen ve izlenen oyunu olmuştur. Biz bu
yazımızda onun tiyatrolarının genel bir tahlilini yapacağız.
A-TİYATRO ESERLERİNİN TAHLİLİ
1 İlk telif eseri olduğu söylenilen ve 1908’de Ruhsan Nevvare ile birlikte kaleme aldığı iddia edilen “Jön Türk” adlı eserin,
Ruhsan Nevvare takma adını kullanan Ebüzziya Hadiye Hanıma ait olduğu kesinleşmiştir. Ziyad Ebüzziya, “Ebüzziya Hadiye (Ruhsan Nevvâre)”, Türk Dili ve Edebiyatı Aansiklopedisi, C.2, Dergâh Yayınları, İstanbul 1977, s.418. Yine aynı kaynakta, Ruhsan Nevvâre ismi ile tanınan bu kadın yazarımızın asıl isminin Hâdiye Ebüzziya Selimoğlu olduğu vurgulanır. Bu hanımefendi Ziyad Ebuzziya’nın annesidir. İSAM Kütüphanesinde Ziyad Ebuzziya tarafından bağışlanan ZE-545 numarada kayıtlı bu eserin el yazısıyla yazılmış tek nüshası bulunmuştur. Üzerinde 1907 tarihi kayıtlıdır. Muhtemeldir ki, eserin sonunda bulunan “Tiyatro Hakkında Bir Mütala’a” adlı yazıyı Tahsin Nâhid kaleme almıştır.
2Tahsin Nâhid’in tiyatro eserleri konusunda, kaynaklarda farklı ve eksik bilgiler verildiği görülmüştür. Meselâ, İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Asır Türk Şâirleri isimli eserinde, Kırık Mahfaza’nın Şahabeddin Süleyman’la birlikte yazıldığını kaydeder (s.1844). Adı geçen eser Şahabeddin Süleyman’a aittir. Yazar, herhalde “Ben… Başka!” piyesi ile bir arada olduğu için bu yanılgıya düşmüştür. Yine aynı yazar, Tahsin Nâhid’in Hicranlar adlı piyesinin manzum olduğunu ve Rahşan Nevzad’la (Ruhsan Nevvare) birlikte yazıldığını söyler. Oysaki Tahsin Nâhid hiç manzum tiyatro yazmamıştır. Hicranlar, Ruhsan Nevvare ile müşterek yazılmamış ve ona ithaf edilmiştir. Tahsin Nâhid’in Şahabeddin Süleyman’la birlikte yazdığı iddia edilen Osman-ı Sâni, Talâk, Sanatkâr ve Bir Mücadele-i Hissiye adlı eserlerine de biz rastlayamadık. Aslında bu belirtilen eserlerin isimleri Rûh-ı Bikayd isimli şiir kitabının başında Fecr-i Âti Kütüphanesi tarafından neşredileceği ilân edilen kitaplar listesinde bulunmasına rağmen kendileri ortada yoktur.
Şahabeddin Süleyman’a ait olan Kırık Mahfaza isimli eser İbnülemin Mahmut Kemal İnal’dan başka, aşağıda isimleri verilen araştırmacılar tarafından da Tahsin Nâhid’le birlikte yazılmış gibi gösterilmiştir:
-Reşat Nuri, “Tahsin Nâhid’in Piyesleri”, Reşat Nuri Güntekin’in Tiyatro İle İlgili Makaleleri, (Hazırlayan: Kemal Yavuz), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1976, s.576.
-Nihad Sami Banarlı, “Tahsin Nâhid”, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.2, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1998, s.1096.
-Kenan Akyüz, “Tahsin Nâhid”, Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1986, s.627. -Behçet Necatigil, “Tahsin Nâhid”, Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul, 1960, s.104. -Faruk Nâfiz, “Tahsin Nâhid Öldü”, Nedim Mecmuası, S.16, 15 Mayıs 1919, s.248. -Rıfat Necdet Evrimer, Fecr-i Âti Şâirleri: Mehmet Behçed ve Tahsin Nâhid, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1961, s.53. -Özdemir Nutku, Darülbedayi’nin Elli Yılı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1969,
s.14. -Şevket Beysanoğlu, Ziya Gökalp- Makaleler IX, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1980, s.294.
Sûfî: 45 yaşında; Bir hizmet çavuşu; Bir hizmetçi kız. İki perde, on dört meclis (7-7) ve
yirmi sayfadan oluşan eserin kısaca konusu şöyledir:
4 Firar, Temâşa İki Perde, Ahmet İhsan ve Şürekâsı, Matbaacılık Osmanlı Şirketi, İstanbul, 1326/1910, 20 s.
5 Basım tarihi esas alındığında Firar, yazarın ikinci telif eseridir. Fakat yazarla aynı dönemde yaşayan Reşad Nuri, Firar’ın Kösem Sultan’dan sonra yazıldığını ve temsil edildiğini; Tahsin Nahid’in bu piyesten memnun olmadığı için bir süre millî piyes yazmaya ara vererek garp sanatını etraflıca incelemek istediğini kaydeder. (Reşad Nuri, “Tahsin Nahid’in Piyesleri”, Nedim Mecmuası, s.266; Yavuz, Reşad Nuri Güntekin’in Tiyatro İle İlgili Makaleleri, s.577).
Seksen bir sayfalık eserin konusu kısaca şöyledir:
6 Kösem Sultan piyesinin bir kısmı yayınlanmıştır. Rübab, S.12-13, 12 Nisan 1328/25 Nisan 1912, s.133-136, (Birinci perde, birinci meclis); Rübab, S.24-25, 28 Haziran 1328/ 11 Temmuz 1912, s.270-277, (İkinci perde, birinci, ikinci ve üçüncü meclis). Tahsin Nahid-Şahabeddin Süleyman, Kösem Sultan, (Hazırlayan: İnci Enginün), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
7 İnci Enginün ise, oyunun iki defa oynandığını söylemektedir.
sarayında oynarsa pek iyi tecrübe olur” der. (Yahya Kemal 1990: 223). Reşad Nuri
Güntekin de eseri beğenenler arasındadır. “‘Kösem Sultan’ bizde yazılmış târihî
piyeslerin en güzellerindendir. Bu nevi piyeslerin aranılan bütün evsâfı haiz bulunduğunu
iddia edemeyiz. Fakat Selim-i Sâlis bir dereceye kadar müstesna olmak üzere bizde
şimdiye kadar yazılmış tarihî piyeslerdeki eblehâne tatsızlık, çocukça perişanlık onda
yoktu. ‘Kösem Sultan’da en ziyade lisan nazar-ı dikkati celbediyordu. Muharrirler
eşhasın konuşmasına bir mazi çeşnisi vermeğe çalışmışlar ve bunda muvaffak da
olmuşlardı. O suretle ki bu sâyede eşhasın çehreleri bununla bir ‘röliyef’ alıyordu.”
(Reşat Nuri 1919: 266-267; Yavuz 1976: 577). Hülâsa, Kösem Sultan konunun anlatılışı,
kişilerin canlı ve aktif oluşları, dramatik oyun kurgusu, kusursuz sahne diline sahip olması
sebebiyle yazıldığı dönemde ses getirmiş önemli eserlerden biri olmuştur.
d-Ben... Başka!
Tahsin Nâhid’in Şahabeddin Süleyman’la birlikte yazdığı ikinci eser 1913
yılında İstanbul’da basılan “Ben... Başka”dır.8 Bu eser aynı zamanda yazarın yazdığı son
telif eserdir. Tek perdelik bir komedi olan piyes, 24 Temmuz 1327/6 Ağustos 1911
tarihinde Büyükada’da tamamlanmıştır. Eserin altıncı sayfasında Eşhas-ı vakıa ile
beraber: “Vakıa 1327/1911 senesi baharında Nişantaşı’nda bir konakta cereyan
etmektedir” bilgileri vardır.
“Oyunun nüvesi, Şahabeddin Süleyman’ın 1910’da yazdığı ‘Dostlukları’ adlı
tekellümî hikâyesidir. Kadınların kültür dünyası içinde yer almaya başlamaları, fakat
yine de edebî münakaşaları kadınca hislerle yürütmeleri, her iki eserin de ortak
konusudur. Vakanın kuruluşu da hemen hemen aynıdır. İkisinde de kadınlar önce
edebiyattan bahsederler. Ama çok geçmeden, konu dedikoduya döner. Bir başka kadının
ahlâksızlığından, sevgilisinden bahsedilir. Dedikodusu edilen kadın gelir gelmez, onun
lehine konuşulur. Dostlukları adlı kalem tecrübesi burada biterken, ‘Ben... Başka’ya
bundan sonra ikinci bir metin halkası (ahlâkî edebiyat taraftarı görünen Beria’nın bu
görüşe zıt şeyler yazan şairi elde etme gayretleri) daha eklenmiştir. İki eser arasındaki
benzerliklerden biri de şahıs kadrosundaki ortak isimlerdir (Güzin, Fahire). İki eserin
8 Tahsin Nahid ve Şahabeddin Süleyman, Ben... Başka, Millî Mudhike Bir Perde, Tab ve Nâşiri: Muhtar Halid Kitaphanesi, İstanbul, 1329/1913, 71s. Not: Aynı eserin devamında Şahabeddin Süleyman’ın Kırık Mahfaza isimli eseri de yer almaktadır. (s.73-132).
Hanım), Teranedil-(Şaziye Hanım). Reşad Nuri, Tahsin Nâhid’in bu adaptasyonu
hakkında şu değerlendirmelerde bulunur:
“Tahsin artık tiyatronun ne demek olduğunu iyi anlamış seri ve hafif bir piyes
vücuda getirmenin ne kadar büyük emek sarfına ne kadar vâsi sanat bilgi ve mümarislere
mütevakkıf olduğunu takdir etmişti. Darülbedayi repertuarının en güzel bir eserini teşkil
eden ‘İki Böcek Bir Çiçek’ piyesi ile yakında Darülbedayi tarafından temsil edilecek
‘Rakibe’ piyesini bu maksatla Fransızca’dan adapte etmişti. Bu kıymetli meslektaş ile
anlaşamadığımız yegâne nokta bu adaptasyon meselesiydi. Ona fazla ehemmiyet
verdiğini gördükçe itiraz ederdim... ‘Bursalı Hala’ son adaptasyonum olacak, bundan
sonra millî eser yazacağım. Zaten biliyorsunuz ki adaptasyonu ben daima Avrupa
9 M.K. adlı yazar bu eser hakkında şu değerlendirmelerde bulunur: “Tahsin Nâhid” merhum, bu eseri evvela Fransızcasındaki isminin mukabili olarak “Hoş bir macera” diye lisanımıza nakletmişti. Merhum, bu zarif komediyi muvaffakiyetle adapte edebilmek için büyük bir gayret göstermiş, hatta bir sahne maketi yaptırarak yazıhanesine yerleştirmiş, meclisler değiştikçe küçük kâğıtlar üzerine yazmış olduğu piyesinin eşhasını o sahneciğe sokup çıkarmış, bu suretle kaçgöç hususunda falso yapmamağa çalışmıştı. Yıllarca evvel Darülbedayide büyük bir ihtimamla oynanan bu komedi daima güzelliğini, tazeliğini muhafaza etmiştir. “Bir çiçek iki böcek” cidden nefis ve ince bir komedidir. Harbi umumiden sonra bu gibi muvaffakiyetli ve maksatsız olmıyan komedilere artık rastlıyamaz olduk. Ve bu cins eserlere hiç şüphe yok ki hasretiz. Fransa’da hiç kuvvetini kaybetmiyen bilakis “Komedi fransez” repertuvarına alınmakla büsbütün kıymet bulan bu güzel eserin bu seyahatımız esnasında tekrarı, bizim için edebi bir kazançtır. “Bir çiçek iki böcek” i aktörler çok sever, umarım ki, seyirciler de sevecektir. (M.K., “Bir Çiçek İki Böcek”, Darülbedayi, Sene:5, No:48, 1 Nisan 1934, s.18.)
Nâhid, 12 Mayıs 1919 tarihinde henüz otuz iki yaşında vefat ettiği için, bu başarısını
görememiştir. Hülâsa “Rakibe”, Türk tiyatrosunun önemli adaptelerinden biri olarak
edebiyat tarihimizdeki yerini almıştır.
d- Bursalı Hala
Bu piyes, sadece Reşad Nuri ve Metin And tarafından Tahsin Nâhid’e isnat
edilmiştir. Başka bir kaynakta bilgi yoktur. “Son görüştüğümüz zaman ‘La Tante
d’Honleur’ ismindeki meşhur piyesi ‘Bursalı Hala’ ismiyle adapte etmekte olduğunu
söylüyordu. Yine dayanamadım. Müsted bir sanatkârın çabuk muvaffakiyet getiren
yolu istihfaf etmesi, kendinden eser yazmağa çalışması daha doğru olacağını
söyledim. O vakit gülerek: ‘Bursalı Hala’ son adaptasyonum olacak, bundan sonra
millî eser yazacağım.” (Reşat Nuri 1919: 265-267). “Ayrıca uyarlamaları arasında...
La Tante d’Honfleur adlı oyunu Bursalı Hala adıyla uyarlamıştır.” (And 1971: 107).11
Bütün bu bilgilerin ışığı altında, bu adapte oyunun, 1335/1919’da yazılmış olduğunu
söyleyebiliriz. Tahsin Nâhid’in Reşad Nuri’ye verdiği cevapta, son eserim dediği bu
piyes, yazarının genç yaşında vefatı sebebiyle, gerçekten de son eseri olmuştur.
11 Bursalı Hala adlı eser bazı kaynaklarda Bursalı Hâle diye geçmiştir. Bu yanlıştır; çünkü Fransızca bir eser olan ‘La Tante d’Honleur’da geçen Tante kelimesi teyze/hala anlamına gelmektedir.