Veel aandacht voor de wijnen van Puglia Verslag van een 6-daags bezoek aan de Italiaanse wijnstreek Puglia. Door Paul Op ten Berg. Onder de naam Apulia Wine Identity werd eind november 2011 een festival voor de pers georganiseerd rond de wijnen van Puglia, de Italiaanse streek aan de Adriatische Zee die bekend is als de hak van de laars. Zes dagen van wijnreizen, proeverijen, lunches, diners en presentaties. Puglia of Apulia Puglia is het meest langgerekte wijngebied van Italië. De hedendaagse benaming voor de streek is Puglia. Maar om aan te geven dat hier sprake is van 2.000 jaar wijnbouw, werd de oude naam Apulia gekozen voor de eerste editie van deze promotionele manifestatie, die volgens plan ieder jaar herhaald moet worden. Luigi Rubino van Tenute Rubino, voorzitter van Puglia Best Wine Consortium Puglia Best Wine Consortium Het Puglia Best Wine Consortium, organisator van het evenement, werd opgericht in 2009 door vijf producenten, Tenute Rubino, Conti Zecca, Candido, Consorzio Produttori di Manduria en Cantine Due Palme. Luigi Rubino is zeer actief als voorzitter. Na diverse buitenlandse promoties van de wijnen van Puglia, was nu ter plekke te zien en te proeven hoe ver de wijnsector zich ontwikkeld heeft. Sponsors waren de regionale raad voor de landbouw, Unicredit Bank en Gambero Rosso, de bekende maar controversiële Italiaanse wijngids. Trips naar de vijf wijngebieden De 48 journalisten en Masters of Wine werden na aankomst in vijf groepen verdeeld en ondergebracht in de plaatsen Brindisi, Lecce, Trani en Barletta, van waaruit elke groep een tweedaagse tocht maakte naar een van de 5 historische wijngebieden:
Articolo dedicato alla kermesse apulia wine identity, postato sul blog sommeliers.nl il 5 gennaio 2012.
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Veel aandacht voor de wijnen van Puglia
Verslag van een 6-daags bezoek aan de Italiaanse wijnstreek Puglia.
Door Paul Op ten Berg.
Onder de naam Apulia Wine Identity werd eind november 2011 een festival voor de pers
georganiseerd rond de wijnen van Puglia, de Italiaanse streek aan de Adriatische Zee die
bekend is als de hak van de laars. Zes dagen van wijnreizen, proeverijen, lunches, diners
en presentaties.
Puglia of Apulia
Puglia is het meest langgerekte wijngebied van Italië. De hedendaagse benaming voor de
streek is Puglia. Maar om aan te geven dat hier sprake is van 2.000 jaar wijnbouw, werd
de oude naam Apulia gekozen voor de eerste editie van deze promotionele manifestatie,
die volgens plan ieder jaar herhaald moet worden.
Luigi Rubino van Tenute Rubino, voorzitter van Puglia Best Wine Consortium
Puglia Best Wine Consortium
Het Puglia Best Wine Consortium, organisator van het evenement, werd opgericht in
2009 door vijf producenten, Tenute Rubino, Conti Zecca, Candido, Consorzio Produttori di
Manduria en Cantine Due Palme. Luigi Rubino is zeer actief als voorzitter. Na diverse
buitenlandse promoties van de wijnen van Puglia, was nu ter plekke te zien en te
proeven hoe ver de wijnsector zich ontwikkeld heeft. Sponsors waren de regionale raad
voor de landbouw, Unicredit Bank en Gambero Rosso, de bekende maar controversiële
Italiaanse wijngids.
Trips naar de vijf wijngebieden
De 48 journalisten en Masters of Wine werden na aankomst in vijf groepen verdeeld en
ondergebracht in de plaatsen Brindisi, Lecce, Trani en Barletta, van waaruit elke groep
een tweedaagse tocht maakte naar een van de 5 historische wijngebieden:
1. Het territorium van nero di troia in het noorden van de provincie Bari, met
bezoek aan de wijnproducenten Torrevento, Conte Spagnoletti Zeuli,
Rasciatano en Rivera;
2. De wijnen van Puglia, van de zee tot in de heuvels tussen Bari en
Brindisi, met bezoek aan de wijnproducenten Tenute Rubino, Tenute Girolamo,
Giuliani en Polvanera;
3. De wijnen van het achterland van Salento in het zuiden van de provincie
Brindisi, met bezoek aan de wijnproducenten Candido, Cantine Due Palme,
PaoloLeo en Agricole Vallone
4. Barokland, wijn en cultuur in de provincie Lecce, met bezoek aan de
wijnproducenten Schola Sermenti, Conti Zecca, Cupertinum - Cantina sociale
cooperativa di Copertino, Tenuta Materdomini en Castello Monaci;
5. Het oude land van Messapia, beschaving van wijnstok en wijn in
Manduria en Taranto, met bezoek aan de wijnproducenten Feudi San Marzano,
Mille Una, Gianfranco Fino en het Consorzio Produttori Vini of Manduria.
Historie
Puglia is voornamelijk vlak, met uitgestrekte plateaus en lage heuvels tot aan de zee. De
wijngaarden nemen een flink stuk in beslag van het bouwland. Er is hier al heel lang
sprake van wijnbouw. Deze begon in de Griekse en Romeinse tijd en ging verder tijdens
de periode van de Lombarden, de Byzantijnen, de Noormannen, het volk van Anjou en
dat van Aragon.
De kathedraal van Brindisi
Productie
Tegenwoordig is Puglia met 5.800 hectare aan wijngaarden een van de meest
productieve wijnstreken van Italië. In 2010 werden 22,5 miljoen flessen wijn
geproduceerd. Het gemiddelde rendement bedraagt momenteel 29 hl/ha. De export
bedroeg in 2007 circa 45 miljoen euro en in 2011 naar schatting 100 miljoen. Doel voor
2018 is een exportwaarde van 200 miljoen euro.
Bewustwording
Hoogteligging, samenstelling van de bodem, oriëntatie en ligging ten opzichte van de
zon, temperaturen en ventilatie variëren sterk in deze streek, maar bieden ideale
condities voor wijnbouw. Vooral de laatste 30 jaar zijn zowel traditionele producenten als
nieuwe ondernemers zich steeds meer bewust geworden van de rijkdom aan terroir en
de bijzondere klimatologische omstandigheden. Als gevolg hiervan werd het oenologische
profiel van Puglia opnieuw gedefinieerd, met als uitgangspunt de waardevolle traditionele
druivenrassen van de streek. De juiste druivenrassen op het juiste perceel. Een aantal
DOC’s kan worden samengevoegd, er zijn er simpelweg te veel die op elkaar lijken. Ze
ontstonden door plaatselijke politiek en door de rivaliteit tussen dorpen en gemeentes
(vergelijk de hoogte van kerktorens). Maar er is nog een lange weg te gaan: van de in
Puglia geproduceerde wijn wordt slechts 30% in de streek zelf gebotteld. En het woord
Puglia mag vreemd genoeg volgens de wet niet op het etiket staan. Wellicht is Apulia een
alternatief?
Troeven
Wat maakt wijn van Puglia zo bijzonder? Om te beginnen de drie voornaamste rode
druivenrassen, Negroamaro, Primitivo en Nero di Troia. Stuk voor stuk autochtoon
en volkomen ingeburgerd. Qua klimaat is Puglia in het voordeel ten opzichte van Noord
Italië. De wijnstokken hebben hier minder last van ziektes, want door de ligging tussen
Adriatische en Ionische zee waait het altijd.
Brindisi –zuil bij het einde van de Via Appia
Kennis van eigen druiven
Door de eeuwen heen werden de plaatselijke druivenrassen – 13 rode en 14 witte - door
natuurlijke en menselijke selectie vermeerderd. In Puglia tellen we momenteel 25 DOC’s
en talrijke sub-appellaties. Puglia is vooral een streek voor rode wijn, volgens sommigen
een van de meest veelbelovende van Italië. Door het gevarieerde heuvellandschap is er
sprake van een veelheid aan microklimaten, soms op een paar kilometer afstand.
In de provincies Foggia en Bari vinden we vooral kalkbodems en het klimaat is er ideaal
voor rode druivenrassen. Dit is het gebied van de nero di troia, waarvan de wijnen hier
complex en streng zijn met een goede, maar niet overdreven zuurgraad. Ook bombino
bianco en bombino nero komen hier veel voor, terwijl de witte druivenrassen vooral te
vinden zijn tussen Brindisi en Taranto. Negroamaro is het belangrijkste druivenras in
Salento. Op de klei-kalkbodem met het warme, droge weer komt deze druif tot volle
glorie, voor zowel rood als rosé.
Ook andere autochtone rassen worden hier verbouwd, zoals susumaniello, malvasia nero
di brindisi, malvasia bianca en verdeca. De provincie Taranto, ook wel bekend als het
land van Messapia, is het gebied bij uitstek voor de primitivo: dit veelzijdige druivenras
geeft aangename, krachtige wijnen en doet het goed op diverse bodemsoorten als kalk,
zand, rode aarde en donkere aardse klei.
Nero di troia
De oorsprong van deze wat moeilijk te begrijpen druif – ook wel uva di troia genoemd -
is in nevelen en legenden gehuld. Een ervan gaat terug naar Troje, van waaruit
Diomedes ontsnapte met enkele wijnstokken, die hij plantte op de oevers van de Ofanto
rivier in het noorden van Puglia. De druif verspreidde zich daarna in de omgeving van
Castel del Monte, Canosa en Cerignola, Barletta, San Ferdinando en Trinitanopoli – en
vervolgens rond het verder in de heuvels liggende Lucera en Benento. Er ontstonden ook
varianten: uva conosina, uva della marina, barlettana en somarello.
Alberello - De Alberello plantwijze (bush vines) – of, zoals de Romeinen zeiden,
“humilis, sine adminiculo” (laag, zonder steun) – werd eeuwen lang gebezigd. Dit geeft
sterke wijnen met krachtige tannines. Het terrein is hier erg rotsachtig met overwegend
kalksteen en klei, van tufsteen bij Canosa tot witte rots bij Trani. Dit geeft kleine
verschillen in zuurgraad en aroma’s. Zo is nero di troia van Castel del Monte en Bari
meer agressief, terwijl de wijnen elders eerder kruidig zijn.
Meer en beter - Van de 15.000 hectare nero di troia in 1970 was rond 2000 nog maar
2.000 hectare over. Na een herindeling van de wijngaarden en de introductie van nieuwe
verticale snoeiwijzen volgde een opleving, die wat werd getemperd door een imago van
te veel tannine. Nu staat in heel Puglia 5.000 ha nero di troia aangeplant. Uitsluitend
irrigeren indien strikt noodzakelijk, sterke vermindering van het rendement en
verbeterde vinificatie zorgden voor een grote kwaliteitsverbetering van nero di troia
wijnen.
Stevige wijn - Nero di troia is een druif met weinig vruchtvlees en een dikke, stevige,
paarse schil. De trossen zijn gemiddeld van afmeting (180 gr), compact en van boven
breed uitlopend. Het is een ras dat vrij laat rijp is, tussen eind september en begin
oktober.
De wijnen van nero di troia hebben door veel anthocianen een levendige, heldere en
intense kleur. De geur is fruitig, met kersen, bessen, viooltjes en specerijen. De smaak is
niet erg elegant, maar wel stevig. Moderne technieken in wijnbouw en vinificatie zorgen
voor minder fenolische wijnen met een goede zuurgraad, met optimale tannines en de
juiste hoeveelheid alcohol. Er wordt langzaam en zacht geperst met moderne persen en
verschillende producenten passen microbullage toe. Kortom, nero di troia is een
uitstekend druivenras, mits in de wijngaard getemd en goed gevinifieerd.
Primitivo
Ook van primitivo is nog niet bekend wanneer de druif in Puglia is gekomen. Maar het
wordt steeds duidelijker dat de oorsprong ligt in Centraal Europa, waarna het ras zich
heeft verspreid richting Adriatische Zee. In de eerste helft van de 19e eeuw werd
primitivo geëxporteerd naar de USA.
Zinfandel - Tegen het einde van de 18e eeuw ontdekte de priester don Filippo Francesco
Indellicati, die naar vroeg rijpende klonen zocht om tijdens de pluk de regen vóór te zijn,
bij toeval de druif die toen nog primatticcio heette. Hij noemde deze daarom primitivo en
vermeerderde hem via sélection massale. Begin jaren 90 ontdekte Professor Carole
Meredith van de Universiteit van Californië, samen met een collega uit Bari, de zeer
nauwe banden van primitivo met zinfandel. Primitivo kwam eindelijk tevoorschijn uit de
schaduw, en de belangstelling voor dit edele druivenras en de wijn ervan werd nieuw
leven in geblazen.
Naar kwaliteit - Door dit alles werd de periode van bulkwijn verlaten en concentreerden
de producenten - vooral in de DOC Primitivo di Manduria - zich op kwaliteitswijn, soms
innovatief, soms traditioneel van stijl, soms met van beide stijlen iets. Een paar jaar later
gooiden verschillende producenten in the Gioia del Colle DOC er nog een schepje
bovenop en ze verbazen momenteel met hun karakteristieke wijnen. In heel Puglia zijn
nu 40 klonen van primitivo te vinden.
Verschillende stijlen - De kenmerken van primitivo variëren naar gelang microklimaat,
snoeiwijze (tendone, espalier, alberello), leeftijd van de wijnstok en rijpingsstadium van
de druif. Van primitivo wordt behalve robuuste rode wijn ook rosé en mousserende rosé
gemaakt. Primitivo heeft aroma’s van frambozen, cassis, kersen en pruimen (vaak
jammy), gedroogde vijgen, amandelen, munt, tijm, mineralen, tabak en drop. Van
oudere wijnstokken en na houtopvoeding heeft de primitivo vaak balsemieke en
geroosterde tonen met kruidigheid. Maar nieuw hout is ongewenst voor primitivo, dan
verdwijnen de typische eigenschappen van de druif.
Manduria, Gioia del Colle en Salento - Primitivo di Manduria blinkt uit in kracht, veel
extract en karakter, vooral bij druiven van oude alberelli (bush vine) stokken op kalk-klei
bodem. Op zandbodems bij de Ionische Zee krijgt primitivo meer finesse, terwijl die van
alluviale bodems ronder en vetter zijn. In Gioia del Colle en enkele naburige gemeentes
(Acquaviva delle Fonti, Adelfia, Cassano delle Murge, Sammichele di Bari, Santeramo in
Colle en Turi) is primitivo opmerkelijk elegant door speciale microklimaten en een
bovenlaag van kalk-klei op een dikke onderbodem van kalksteen. Hier bezit de wijn
frisse, sappige eigenschappen en een fraaie lengte – in het bijzonder bij de Riserva. De
rode bodem van Salento in de provincies Brindisi en Lecce geeft de primitivo finesse,
balans en een uitstekende structuur.
Alcohol - De markt wil tegenwoordig niet veel alcohol in de wijn, maar primitivo bouwt
nu eenmaal veel suikers op en de wijnen bevatten soms wel 18,5% alcohol. Maar deze is
niet branderig en de wijnen hebben toch balans, ook bij 18% alcohol. Daarentegen mist
een primitivo met minder dan 14% alcohol juist balans en karakter.
Negroamaro
Van de autochtone druivenrassen van Puglia en Salento is negroamaro zonder meer het
meest vermaard. Negroamaro is praktisch alleen hier te vinden, op dit vlakke land met
zijn hete klimaat, en is overal elders vrijwel verdwenen. De oorsprong is onbekend –
wellicht de Balkan – maar het is bijna zeker dat de aanplant begon tijdens de Griekse
kolonisatie van de 7e tot de 8e eeuw voor Christus en zich voortzette in de Romeinse tijd
tot de dag van vandaag.
Niet zwart&bitter maar dubbelzwart - De naam negroamaro duidt niet op zwart en
bitter zoals velen denken, maar komt van het Latijnse negro (zwart) en het Griekse
mavro (zwart), dus dubbelzwart is een betere vertaling. In het verleden werd
negroamaro veel verbouwd en uitsluitend gebruikt om met zijn diepe kleur en krachtige
alcoholische structuur wijnen uit Noord-Italië te verbeteren. Dit veranderde in de jaren
70, toen een groep producenten van kwantiteit overging op kwaliteit. Het ras maakte
naam dankzij uitstekende organoleptische karaktereigenschappen en de wijnen
ontvingen belangrijke prijzen in diverse Italiaanse wijnconcoursen.
Referentie van Puglia – Vroeger waren de wijnen te jammy met te weinig zuren. Maar
vandaag de dag worden de zuren tijdens de vinificatie overeind gehouden en trekt
negroamaro de kar van de moderne oenologie van Puglia. Het is de steunpilaar van
diverse topwijnen uit de streek.
Bodem - Negroamaro doet het goed op klei-kalkbodems in een warm en zonnig klimaat
zoals hier. Verschil in bodem geeft wijnen met verschillende structuur. De wijnboeren
moeten de eigenschappen van elk perceel goed onderkennen. Zo is de bodem rond
Brindisi vrij zuur en bestaat die van Leccia meer uit kalksteen en zand.
Eigenschappen - De plant kan tegen grote hitte en dankzij de zeewind is de zuurgraad
uitstekend. De traditionele Alberello snoeiwijze, die een hoge kwaliteit levert maar ook
duur is, wordt hier toegepast naast de cordon snoeiwijze met hoge plantdichtheid, die
uitstekende resultaten geeft bij lagere kosten. De trossen hebben een gemiddelde
grootte en zijn compact. De schil is dik en paars-zwart met een waas. De druiven hebben
een gemiddelde tot lange rijpingstijd, in de heuvels zijn ze soms pas eind september rijp.
De bijzonder hoge hoeveelheid aan polyfenolen (waaronder resveratrol), vooral bij laat
geoogste druiven, is gelijk aan of zelfs hoger dan die van de beroemdste druivenrassen
van Italië, zoals nebbiolo. Alle DOC’s in Puglia zijn op basis van negroamaro, behalve in
Salice Salentino, waar de primitivo de hoofdrol speelt.
Diverse wijnstijlen – Van negroamaro druiven wordt frisse en sappige rosé gemaakt,
en aangename, evenwichtige rode wijnen, maar vooral krachtige, grote wijnen met
zachte tannines, frisheid, zachte en elegante structuur, tonen van specerijen en rijp fruit.
De rode wijn heeft een diepe robijnrode kleur en een ronde, droge smaak met sterke
tonen van specerijen, koffie, gedroogde pruimen en tabak. Van laat geoogste druiven
lijkt de wijn op Amarone della Valpolicella of Sfursat della Valtellina, maar dan met een
duidelijke Mediterraan, zonnig karakter. De rosé, vaak gemaakt met wat malvasia nera,
heeft een intense, fonkelende kleur, variërend van oudroze tot koraalrood.
Alcohol – Ook bij de negroamaro speelt alcohol een grote rol. Zeker omdat er
tegenwoordig een trend is naar minder. Maar Angelo Gaia zegt dat het alcoholgehalte
verbonden is aan de rijpheid van de druif. De alcohol hoort nu eenmaal bij de natuurlijke
balans en de markt moet dit accepteren. Als de alcohol maar zacht en niet branderig is.
Deelnemende wijnproducenten (21)
Agricole Vallone, Lecce
Candido, San Donaci
Cantine Due Palme, Cellino San Marco
Castello Monaci, Salice Salentino
Conte Spagnoletti Zeuli, Andria
Conti Zecca, Leverano
Consorzio Produttori Vini Manduria, Manduria
Cupertinum, Cantina Sociale Cooperativa di Copertino, Copertino
Feudi di San Marzano, San Marzano
Gianfranco Fino, Taranto
Giuliani, Turi
Mille una, Lizzano
PaoloLeo, San Donaci
Polvanera, Acquaviva delle Fonti
Rasciatano, Barletta
Rivera, Andria
Schola Sarmenti, Nardò
Tenute Girolamo, Martina Franca
Tenute Mater Domini, Lecce
Tenute Rubino, Brindisi
Torrevento, Corato
Tijdens de 2-daagse rondreis bracht ik een bezoek aan vier bedrijven, Tenute Rubino,
Tenute Girolamo, Azienda Agricola Giuliani en Polvanera.
Tenute Rubino www.tenuterubino.it
Dit is het wijnbedrijf van Luigi Rubino, die zich wijnboer voelt maar tevens voorzitter is
van het Puglia Best Wine Consortium. Hij ontving ons samen met zijn oenoloog Luca
Petrelli. Het familiebedrijf ligt op 5 minuten rijden van het centrum van Brindisi, een stad
met 100.000 inwoners. Vader Tomaso verbouwde druiven die – zoals toen gebruikelijk
was - werden verkocht naar Noord-Italië. Luigi nam in 1991 het roer over en besloot om
de wijn zelf te gaan maken. De ondernemersfamilie Rubino bezit sinds midden jaren
tachtig 500 hectare aan grond, waarvan ruim 200 voor wijn en de rest voor olijfolie,
artisjokken en graan.
Luigi Rubino
Zand, zee en wind
De winery en de wijngaarden Jaddico en Marmorelle liggen op circa 200 meter van de
Adriatische Zee. De zeewind geeft voortdurend verkoeling en de wijnen krijgen een zilte
toon, soms zelfs iets van jodium. Door de invloed van de zee is hier ’s zomers sprake van
een groot verschil tussen dag- en nachttemperatuur. Irrigatie wordt niet elk jaar gedaan,
alleen in jaren als 2000, 2003 en 2007, als het echt nodig is omdat er teveel stress
dreigt.
Wijngaarden
De bodem bestaat voornamelijk uit een diepe, goed doorlaatbare laag zand, waardoor in
winter en voorjaar een flinke watervoorraad in de onderbodem wordt gevormd. De
wijngaarden Uggìo en Punta Aquila liggen meer landinwaarts in een heuvellandschap met
donkere steenbodems. Het is hier ’s zomers zeer heet, maar het koelt ’s nachts sterk af.
Het werk in de wijngaarden wordt hier traditioneel door vrouwen gedaan, met hun grote
kennis en toewijding. Per hectare bedraagt de plantdichtheid 6.000 stokken en het