Soloch Dryblak Żurawski Organizacje Proobronne PDF

Organizacje prOObrOnne w systemie bezpieczestwa pastwa.

charakterystyki wybranych armii pastw eurOpejskich na tle armii pOlskiej

Pawe Soloch PrzemySaw urawSki vel GrajewSki

ukaSz Dryblak

RAPORT

Instytut Sobieskiegoul. Nowy wiat 2700-029 Warszawatel./fax: 22 826 67 47

[email protected]

Pawe SolochPrzemysaw urawski vel Grajewskiukasz Dryblak

Organizacje prOObrOnne w systemie bezpieczestwa pastwa.charakterystyki wybranych armii pastw eurOpejskich na tle armii pOlskiej

opracowanie redakcyjne: Pawe Solochskad i projekt: Piotr Perzyna

Copyright by Instytut Sobieskiego 2015

ISBN 978-83-942126-0-5

Okadka, projekt, skad: ALC Marketing & Media Projects

Organizacje prOObrOnne w systemie bezpieczestwa pastwa.

charakterystyki wybranych armii pastw eurOpejskich na tle armii pOlskiej

Pawe Soloch PrzemySaw urawSki vel GrajewSki

ukaSz Dryblak

Raport powsta dziki wsparciu

w ramach Kongresu Polska Wielki Projekt 2015

Parlament Europejski nie ponosi odpowiedzialnoci za treci zawarte w niniejszym raporcie.

Wyczn odpowiedzialno za ww. materia ponosz autorzy i Grupa Europejskich

Konserwatystw i Reformatorw.

4INSTYTUT SOBIESKIEGOwww.sobieski.org.pl

Spis treci

Pawe SolochWstp. Organizacje proobronne w systemie bezpieczestwa pastwa sabo wykorzystany potencja 7

ukasz DryblakDefinicja i typologia organizacji proobronnej 10

Pawe SolochOrganizacje proobronne w systemie ochrony ludnoci i zarzdzania kryzysowego. Krajowy system ratowniczy i obrona cywilna (OC) jako elementy systemu bezpieczestwa narodowego 12

1. Krajowy System Ratowniczo-Ganiczy (KSRG) realnie dziaajcy system o ograniczonych moliwociach 12

1.1. Ochotnicze Strae Poarne 131.1.1. Finansowanie 131.1.2. Ograniczenia systemu opartego na OSP 14

2. Obrona Cywilna system, ktry istnieje tylko teoretycznie 15

2.2.1. Uwid formacji OC 162.2.2. Za organizacja struktur i saba pozycja Szefa OC 172.2.3. Obrona Cywilna zarzdzanie kryzysowe:

szkodliwy dualizm rozwiza efektem oglnej saboci systemu kierowania bezpieczestwem narodowym 17

ukasz Dryblak Organizacje proobronne a pastwo polskie, 19892015 20

1. Pocztki polskich organizacji paramilitarnych oraz proobronnych 20

2. II Rzeczpospolita 203. Polska Ludowa 214. III Rzeczpospolita 225. Prba zestawienia oddziaw terenowych

organizacji paramilitarnych w Polsce 265.1. Analiza przedstawionego zestawienia oddziaw

terenowych organizacji paramilitarnych oraz porwnanie jej z wynikami sondy IBRIS 27

6. Zakoczenie 30

5IDEE DLA POLSKI

Przemysaw urawski vel GrajewskiCharakterystyki wybranych armii pastw europejskich na tle armii polskiej 33

1. Wojsko Polskie (ochotnicza armia zawodowa) 332. Inne armie europejskie 332.1. Armia Szwajcarska (milicyjna) 342.2. Estoskie Siy Obronne (armia poborowa) 352.3 Fiskie Siy Obrony (armia poborowa) 352.4. Bundeswehra (ochotnicza zawodowa) 362.5 Armia Brytyjska (ochotnicza, zawodowa) 37

Zaczniki 39Zacznik nr.1 Lista oparta na organizacjach obecnych na Kongresie Organizacji Proobronnych 40

Zacznik.2 Wykaz organizacji pozarzdowych, ktre wykonyway w 2013 roku zadania publiczne zlecone przez Ministerstwo Obrony Narodowej 42

Zacznik 3 Rejestr porozumie o wsppracy midzy Ministerstwem Obrony Narodowej i partnerami spoecznymi wg stanu na dzie 31.12.2013 r. 46

7IDEE DLA POLSKI

wstp. Organizacje prOObrOnne w systemie bezpieczestwa pastwa sabO wykOrzystany pOtencja

Pawe Soloch

W naszym raporcie w lad za oficjalnie przyjmowan nomenklatur1 uznalimy, e pojcie organizacji prooobronnych odnosi si do szerszego spektrum ni organizacje paramilitarne. Oprcz nich za proobronne uznaje si organizacje byych wojskowych i kombatantw, zwiza-ne z ochron ludnoci (organizacje ratownicze), edukacyjno-kulturalno-wychowawcze i spor-towe2.

Spord nich do wczenia w system bezpieczestwa pastwa w naturalny sposb kwalifiku-j si dwa typy organizacji:

ratownicze, zajmujce si ochron ludnoci; dziaajce w ramach zarzdzania kryzyso-wego i obrony cywilnej;

paramilitarne, ktre potencjalnie mog by wczone w system rezerw mobilizacyj-nych pastwa, a take tworzy obron terytorialn.

Tylko cz organizacji proobronnych rzeczywicie zostaa wczona do systemu bezpie-czestwa pastwa. S to organizacje ratownicze. Jednak i w ich wypadku mamy do czynie-nia z ograniczeniami. Jedyna w peni zintegrowana z systemem organizacja to ochotnicze strae poarne (OSP). Niemniej mimo imponujcych, w porwnaniu z innymi, struktur, systemu finansowania i uregulowa prawnych dziaalno OSP jest ograniczona syste-mowo, podobnie jak ograniczone s obszary, na ktrych znajduj si zorganizowane struk-tury tej organizacji.

Jeli chodzi o ograniczenie systemowe, to OSP wczone s tylko do krajowego systemu ratowniczego, opartego jedynie na strukturach stray poarnej. Natomiast s sabo lub wca-le nie s zintegrowane z innymi systemami i podmiotami realizujcymi zadania ratownicze (np. Pogotowiem Ratunkowym). Ta sabo wynika z braku zintegrowanego krajowego syste-mu ratowniczego.

System OSP jest take ograniczony, jeli chodzi o zasig terytorialny. Obejmuje gwnie ob-szary wiejskie, maych miejscowoci, natomiast jest praktycznie nieobecny w duych mia-stach, z wyjtkiem ich dalszych przedmie.

W duych miastach i aglomeracjach miejskich system bezpieczestwa opiera si wycznie na profesjonalnych subach. Brakuje struktur opartych na wolontariacie, ktre stanowiy-by integraln cz systemu. Ich brak stanowi powane niebezpieczestwo w wypadku zda-rze nioscych zagroenie o charakterze masowym, ktre ze wzgldu na ich rozmiar trud-no bdzie opanowa wycznie profesjonalnymi siami. Chodzi tu o takie zdarzenia jak kata-strofa lub atak, wymagajce natychmiastowego udzielenia pierwszej pomocy wielu osobom jednoczenie, sytuacje wymagajce sprawnego przeprowadzenia ewakuacji czy organizowa-

1. Patrz: . Dryblak, Definicja i typolo-gia organizacji proobronnej, [w:] Organizacje proobronne w sys-temie bezpieczestwa pastwa. Ra-port, Warszawa 2015, s. 10.

2. Takie szerokie ujcie odzwierciedla Rejestr porozumie o wsppracy midzy Ministrem Obrony Narodo-wej i partnerami spoecznymi

wg stanu na dzie 31.12.2013 r., patrz: zacznik nr 3, [w:] Organiza-cje proobronne, s. 46.

8INSTYTUT SOBIESKIEGOwww.sobieski.org.pl

nie pomocy w sytuacjach dugotrwaego paraliu komunikacyjnego, braku ywnoci, prdu, wody, lub ogrzewania.

W orodkach miejskich rol podobn do OSP mogyby potencjalnie peni formacje Obrony Cywilnej. Wczeniej organizowane byy na bazie zakadw przemysowych, dzi ju nieist-niejcych. Formacje OC tworzono te z poborowych odbywajcych w ramach OC tzw. su-b zastpcz, one rwnie ulegy likwidacji wraz likwidacj powszechnego obowizku su-by wojskowej.

Zapa obrony cywilnej jest wynikiem utrzymywania si anachronicznych regulacji, ktre w praktyce nie s wykonywane. Std postulat wprowadzenia nowoczesnego, jednolitego systemu ochrony ludnoci i obrony cywilnej (obejmujcych rwnie systemy ratownicze), ktre odpowiadayby wspczesnym zagroeniom.

Rwnie istotne jest zbudowanie nowej formuy umoliwiajcej wczenie w system tych mieszkacw miast, ktrzy chcieliby w nim uczestniczy na zasadzie wolontariatu.

Poza systemem bezpieczestwa znajduj si organizacje paramilitarne. Ich powstanie jest efektem oddolnych inicjatyw obywatelskich, w wikszoci wynikajcych z gbokich pobu-dek ideowych, czsto wprost nawizujcych do wielkich tradycji patriotycznych, tak jak w wypadku odbudowy druyn strzeleckich. Organizacje te wraz z uczniami z klas mundu-rowych skupiaj okoo 60 tysicy ludzi, a ich liczebno najprawdopodobniej ulegaby istot-nemu zwikszeniu, gdyby stay si przedmiotem rzeczywistego zainteresowania ze stro-ny pastwa. Do tej pory dziaania wadz miay gwnie wymiar propagandowy. Organiza-cje paramilitarne maj w relacjach z Ministerstwem Obrony formalnie taki sam status jak pozostae organizacje pozarzdowe i inni partnerzy spoeczni wsppracujce z minister-stwem. MON wszystkim tym organizacjom udziela wsparcia w wysokoci 8,5 miliona zotych. Dla porwnania ochotnicze strae poarne otrzymuj ze rodkw budetowych okoo 100 milionw plus idce w dziesitkach milionw zotych wsparcie ze strony samorzdw.

Brakuje natomiast istotnych propozycji rozwiza systemowych, ich przeprowadzenie bdzie moliwe tylko w wypadku przeprowadzenia reform w samym wojsku.

Najwaniejszym problemem jest powizanie organizacji paramilitarnych z systemem mo-bilizacyjnym wojska i obrony terytorialnej. Nie uda si tego dokona bez zbudowania sys-temu szkolenia rezerw mobilizacyjnych na masow skal, do czego obecne struktury pa-stwa nie s przygotowane.

Odrbnym problemem pozostaje zapewnienie waciwego nadzoru nad organizacjami ze strony pastwa i zapewnienie im odpowiednich rodkw finansowych umoliwiajcych ich realne funkcjonowanie w systemie bezpieczestwa kraju.

Brak rzeczywistego wczenia w system bezpieczestwa organizacji paramilitarnych oraz niewykorzystany w peni potencja organizacji zwizanych z ochron ludnoci s konse-kwencj braku systemu i struktur, ktre na poziomie pastwa ogarniayby cao systemu bezpieczestwa narodowego.

9IDEE DLA POLSKI

Jakie to niesie skutki dla rzeczywistych moliwoci militarnych naszego pastwa moemy oceni porwnujc organizacj i moliwoci Wojska Polskiego z armiami innych narodw na-szego kontynentu. Dlatego te w naszym raporcie zdecydowalimy si na zamieszczenie charakterystyki wybranych armii pastw europejskich na tle armii polskiej.

10

INSTYTUT SOBIESKIEGOwww.sobieski.org.pl

Definicja i typOlOgia Organizacji prOObrOnnej

ukaSz Dryblak

Zanim przejdziemy do opisania pocztkw organizacji proobronnych w III Rzeczypospoli-tej, chcielibymy przybliy znaczenie tego terminu. Jeszcze do niedawna, zgodnie z de-finicj Leksykonu Wiedzy Wojskowej z 1979 roku, stosowano termin organizacje spo-eczne obronne. Definiowane s one jako typ zrzesze, stowarzysze, zwizkw, orga-nizacji rodowiskowych, ktre w swych programach uwzgldniaj przysposobienie ludno-ci do obrony kraju3. Do 1983 roku organizacje te wchodziy w skad Frontu Jednoci Na-rodu, podporzdkowanego PZPR, bdc, jak to okrelono, mechanizmem wizi wadzy pastwowej ze spoeczestwem [], odgrywajc istotn rol w dziedzinie polityczno-wy-chowawczej, ksztatowania wiadomoci obronnej, patriotycznego wychowania modzie-y, rozwijania dziaalnoci popularyzacyjno-uwiadamiajcej i przysposobienia obronne-go w zakresie obrony cywilnej i suby wojskowej. Obowizki o.s.o. na rzecz obrony kraju normuje ustawa z 1967 o powszechnym obowizku obrony PRL4. Wrd podanych przy-kadowych organizacji znalazy si funkcjonujce do dzi Liga Obrony Kraju, Polski Czer-wony Krzy, Zwizek Ochotniczych Stray Poarnych, Zwizek Harcerstwa Polskiego, Pol-ski Zwizek Krtkofalowcw i Towarzystwo Wiedzy Obronnej.

Warto rwnie doda, e w rozumieniu twrcw Leksykonu, organizacje spoeczne obron-ne, jak rwnie militarystyczne, byy organizacjami paramilitarnymi, gdy [] wsp-uczestnicz w przysposabianiu obywateli do rzemiosa wojskowego5. Aktualizacja owej definicji znalaza si na stronie MON w 2004 roku. Nawizujc do definicji z leksykonu, stwierdzono, e organizacja obronna jest zatem pojciem szerszym ni organizacja pa-ramilitarna. [] W literaturze przedmiotu mona spotka typowy podzia organizacji pro-obronnych na: organizacje modzieowe, organizacje o charakterze paramilitarnym, or-ganizacje byych onierzy zawodowych i onierzy rezerwy, organizacje kombatanckie, organizacje rodowiskowe, regionalne, twrcze6.

Uwzgldniajc powysze ujcie, postanowilimy wprowadzi wasn klasyfikacj organi-zacji7 oraz przeprowadzi ich krtk, zbiorow charakterystyk.

Organizacje proobronne s dobrowolnymi zrzeszeniami obywateli polskich, dziaajcymi w ramach zakrelonych norm prawnych ustawami: z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o sto-warzyszeniach, z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia-alnoci poytku publicznego i o wolontariacie oraz wielokrotnie nowelizowanej ustawie z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowizku obrony RP8. W Polsce dziaaj rw-nie grupy nieformalne, praktycznie wyczone z kontroli pastwowej, ktrych nie zali-czamy do organizacji proobronnych, ze wzgldu na zupen dowolno ich dziaalnoci, a czasami nawet szkodliwo przekazywanej wiedzy i wzorcw9. Celem proobronnych or-ganizacji pozarzdowych nie jest dziaalno zarobkowa, czy je realizacja statutowego

3. Organizacje spoeczne obronne, [w:] Leksykon wiedzy wojskowej, red. M. Laprus, Warszawa 1979, s. 289.

4. Tame, s. 289.5. Organizacja paramilitarna [w:] Leksy-

kon, s. 288.6. Na zakoczenie naley wysun kil-

ka postulatw dotyczcych dalszej wsppracy resortu z organizacjami. Mona je zawrze w nastpujcych punktach: 1) upowszechnia idee wspdziaania si zbrojnych z organi-zacjami w sferach cywilnych i wojsko-wych; 2) opracowa ramy programo-we wspdziaania jednostek i insty-tucji wojskowych (zwaszcza WSzW i WKU oraz jednostek OT) z organi-zacjami pozarzdowymi; 3) udroni kana przepywu informacji pomi-dzy wojskiem a organizacjami poza-rzdowymi w zakresie potrzeb i mo-liwoci; 4) okreli strukturalne miej-sce organizacji pozarzdowych w systemie obrony narodowej, Orga-nizacje pozarzdowe w obronnoci III RP moliwoci i perspektywy, http://www.wojsko-polskie.pl/pl/wspolpra-ca-wojska-ze-spoleczenstwem/forum-organizacji-pozarzadowych/1582,organizacje-pozarzadowe-w-obronnosci-iii-rp-mozliwosci-i-perspektywy.html [do-stp: 17.04.2014]; alternatywna kla-syfikacja organizacji obronnych: Obrona narodowa w tworzeniu bez-pieczestwa III RP. Podrcznik dla studentek i studentw, red. R. Jakub-czak, Warszawa 2003, s. 377379.

7. Patrz zacznik nr 1. Lista oparta na organizacjach obecnych na Kongresie Organizacji Proobronnych. Nie wszyst-kie organizacje wsppracujce z MON byy obecne na kongresie, std te w celu uzupenienia publikujemy zacz-nik nr 2 Zacznik do Sprawozda-nia z realizacji zada publicznych w zakresie obronnoci zleconych przez Ministra Obrony Narodowej organi-zacjom pozarzdowym w 2013 roku oraz zacznik nr 3 Rejestr porozu-mie o wsppracy...

11

IDEE DLA POLSKI

zadania odnoszcego si do wzmacniania obronnoci pastwa. Ze wzgldu na dominu-jcy charakter dziaalnoci danego stowarzyszenia wyrnilimy cztery typy organizacji proobronnych:

a. ratownicze organizacje spoeczne prowadzce dziaalno ratunkow, zapobie-gaj skutkom klsk ywioowych, ekologicznych, prowadz szkolenia z zakresu ratownictwa, pierwszej pomocy oraz specjalistyczne; wiele z nich wsppracuje z Krajowym Systemem Ratowniczo-Ganiczym;

b. edukacyjno-kulturalno-wychowawczo-sportowe najwiksza, a zarazem najbar-dziej rnorodna grupa organizacji, ktrych dziaalno w duej mierze adresowa-na jest do modziey; ich dziaania koncentruj si na wychowywaniu patriotycz-nym, obywatelskim, nierzadko rwnie w duchu wartoci chrzecijaskich, propa-gowaniu wiedzy obronnej, historycznej, tradycji ora polskiego, kultury polskiej, szacunku dla kombatantw, zdrowego trybu ycia, rozwoju tyzny fizycznej oraz strzelectwa; s to przykadowo harcerze, grupy rekonstrukcyjne, kluby strzelec-kie, kolekcjonerskie, sportowe, kulturalne, edukacyjne, organizacje szkolce spe-cjalistw z wskich dziedzin, np. lotnikw, skoczkw, kandydatw na komando-sw;

c. byych wojskowych i kombatantw zrzeszaj weteranw, byych onierzy, in-walidw, rezerwistw, ktrzy stanowi trzon tych organizacji; czasami nale do nich rodziny wojskowych, czsto wsppracuj oni z jednostkami Wojska Polskie-go, miejscowymi spoecznociami, uczelniami, modzie; dziaaj na rzecz kulty-wowania tradycji wojskowych (np. danej jednostki), jak rwnie prowadz szkole-nia militarne, promuj dobry wizerunek Wojska Polskiego oraz wspieraj rodziny, ktrych czonkowie zginli lub zostali trwale okaleczeni podczas suby wojskowej;

d. paramilitarne dziaanie oraz struktura wzorowana jest na wojskowej, posiada-j wewntrzn hierarchi dowodzenia oraz stopnie, kad duy nacisk na szkole-nie wojskowe; mona do nich zaliczy czsto wsppracujce z nimi stowarzysze-nia zajmujce si szkoleniem militarnym, lecz nieposiadajce struktury oraz hie-rarchii dowodzenia; organizacje te nie wchodz w skad wojska, ale nieraz z nim wsppracuj; czasami czonkowie danych grup d do indywidualnego uzyski-wania pozwole na bro w celu uatwienia szkole strzeleckich.

Cz organizacji, takich jak strzelcy czy harcerze, prowadz dziaalno na styku r-nych typw organizacji. Przykadowo gwn sfer dziaalnoci harcerstwa jest wychowy-wanie modziey, lecz istniej rwnie harcerskie grupy ratownicze, a take paramilitar-ne; w przypadku organizacji strzeleckich kadziony jest wikszy nacisk na dziaalno pa-ramilitarn, ale maj one rwnie cechy organizacji wychowawczej. Podobnie bywa z in-nymi organizacjami, ktre czasami ciko przyporzdkowa do jednej grupy.

8. Dz.U. 1989 nr 20 poz. 104, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServle-t?id=WDU19890200104; Dz.U. 1984 nr 21 poz. 97, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=W-DU19840210097; Dz.U. 2003 Nr 96 poz. 873; Dz.U. 1967 nr 44 poz. 220, http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServle-t?id=WDU19670440220 [dostp: 27.04.2015].

9. Przykadem takiej organizacji moe by Ochotnicza Milicja im. gen. Bu-ak-Baachowicza, https://www.face-book.com/pages/Ochotnicza-Milicja-im-gen-Bu%C5%82ak-Ba%C5%82a-chowicza/412211608905501 [do-stp: 28.04.2015].

12


Organizacje prOObrOnne w systemie OchrOny luDnOci i zarzDzania kryzysOwegO. krajOwy system ratOwniczy i ObrOna cywilna (Oc) jakO elementy systemu bezpieczestwa narODOwegO

Pawe Soloch

1. Krajowy System Ratowniczo-Ganiczy (KSRG) realnie dziaajcy system o ograniczonych moliwociach

Jak powiedziano na wstpie, tylko organizacje zajmujce si ochron ludnoci znajduj si strukturach stanowicych integraln cz systemu bezpieczestwa.

Najwiksz tak struktur jest oparty o organizacj Pastwowej Stray Poarnej Krajowy System Ratowniczo-Ganiczy (KSRG). KSRG zapewnia organizacj dziaa o charakte-rze ratowniczym, podejmowanych w sytuacjach zagroe ycia, zdrowia, mienia lub rodo-wiska. Dziaania te podejmuje Pastwowa Stra Poarna i inne podmioty ratownicze, przede wszystkim Ochotnicza Stra Poarna. Centralnym organem administracji rzdowej w spra-wach organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego jest Komendant Gwny Pa-stwowej Stray Poarnej. Swoje zadania KSRG realizuje przez koordynacj walki z poarami i innymi klskami ywioowymi oraz ratownictwa technicznego, ekologicznego i medycznego na wszystkich szczeblach administracji. Krajowy System Ratowniczo-Ganiczy stanowi inte-graln cz systemu bezpieczestwa pastwa i zorganizowany jest na trzech poziomach: centralnym, wojewdzkim i powiatowym10.

Wedug stanu na dzie 31 grudnia 2013 roku, w strukturach Krajowego Systemu Ratowni-czo-Ganiczego znajdoway si:

Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej, 16 komend wojewdzkich Pastwowej Stray Poarnej, 335 komend powiatowych/miejskich Pastwowej Stray Poarnej, 500 (w tym 5 szkolnych) jednostek ratowniczo-ganiczych Pastwowej Stray Poarnej, 3993 jednostek ochotniczych stray poarnych, 4 zakadowe strae poarne.

System wspomagaj take, na zasadzie zawartych porozumie, suby, inspekcje i strae, midzy innymi: Policja, Stra Graniczna, Pastwowa Inspekcja Ochrony rodowiska, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Pastwowa Agencja Atomistyki, Stacje Ratownictwa Gr-niczego, Morska Suba Poszukiwania i Ratownictwa (SAR), Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, a take organizacje pozarzdowe: GOPR, WOPR, TOPR, Aeroklub Polski, ZHP, PCK, Polski Zwizek Alpinizmu11.

10. Wykaz aktw prawnych reguluj-cych funkcjonowanie KSRG na stro-nie Komendy Gwnej PSP, http://www.straz.gov.pl/page/index.php?str=947 [dostp: 28.04.2015].

11. Strona Komendy Gwnej PSP, http://straz.gov.pl/page/index.php?str=944; organizacja KSRG, http://straz.gov.pl/data/other/nowy_2.pdf [dostp: 19.04.2015].

13

IDEE DLA POLSKI

1.1. Ochotnicze Strae Poarne

Ochotnicze Strae Poarne (OSP)12, zgodnie z klasyfikacj, jak przyjto w raporcie, miesz-cz si w kategoriach zarwno organizacji ratowniczych, jak i organizacji edukacyjno-kultu-ralno-wychowawczo-sportowych. To najwiksza organizacja proobronna skupiajca od 400 do 680 tysicy czonkw13. W ramach modzieowych druyn poarniczych szkolonych i edu-kowanych jest prawie 90 tysicy dziewczt i chopcw14.

Cz Ochotniczych Stray Poarnych jest integraln czci Krajowego Systemu Ratowni-czo-Ganiczego. czna liczba straakw OSP wczonych do KSRG wynosi ponad 155 tysi-cy osb, z czego ponad 125 tysicy to straacy w wieku 18-65 lat, ktrzy mog uczestniczy w akcjach ratowniczych.

Podstawowym parametrem pozwalajcym oceni rzeczywiste znaczenie OSP w systemie bezpieczestwa pastwa jest liczba straakw-ochotnikw bdcych w gotowoci operacyj-nej, czyli speniajcych wszystkie warunki umoliwiajce im bezporedni udzia w dziaaniach ratowniczych. Chodzi tu o spenianie takich warunkw jak zamieszkanie i praca w miejsco-woci, w ktrej znajduje si jednostka OSP, posiadanie aktualnych bada lekarskich, aktual-ne szkolenie z zakresu bhp oraz szkolenie poarnicze, co najmniej podstawowe. Liczba takich straakw wynosi ponad 62 tysice15.

Ochotnicze strae poarne mog by wczane do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gani-czego wtedy, gdy posiadaj:

1. co najmniej dwa rednie lub cikie samochody poarnicze,2. wyszkolonych ratownikw w liczbie zapewniajcej pen obsad co najmniej dwch

samochodw poarniczych,3. skuteczny system cznoci powiadamiania i alarmowania,4. urzdzenia cznoci w sieci radiowej systemu na potrzeby dziaa ratowniczych oraz

pozostajcej w staej gotowoci do podejmowania dziaa ratowniczych.

Do systemu moe by wczona take jednostka, ktra nie spenia powyszych wymogw, jeli jej dziaalno ma zastosowanie w warunkach przewidzianych w planie dziaa ratowni-czych. Oceny tych warunkw dokonuje waciwy miejscowo komendant powiatowy Pastwo-wej Stray Poarnej.

Ponadto wczenie jednostki do Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego jest poprzedzo-ne zawarciem porozumienia midzy waciwym miejscowo komendantem powiatowym PSP, podmiotem tworzcym jednostk a przedmiotow jednostk16.

1.1.1. Finansowanie

Jednostki OSP wchodzce w skad KSRG otrzymuj coroczn dotacj ze rodkw finansowych ujtych w budecie pastwa i rozdzielanych przez Komendanta Gwnego Pastwo-wej Stray Poarnej. W roku 2014 byo to prawie 71 mln zotych17. rodki te wykorzystywane s na zakup urzdze i sprztu przeciwpoarowego, specjalistycznej odziey ochronnej oraz

12. OSP dziaaj midzy innymi na pod-stawie aktw: Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciw-poarowej, Ustawa z dnia 24 kwiet-nia 2003 r. Przepisy wprowadzaj-ce ustaw o dziaalnoci poytku pu-blicznego i o wolontariacie, Usta-wa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Peen zestaw ak-tw prawnych na stronie ZOSP RP, http://www.zosprp.pl/?q=node/385 [dostp: 28.04.2015].

13. Wedug danych Komendy Gwnej Pastwowej Stray Poarnej z 31 grudnia 2009, roku liczba czonkw zrzeszonych w 16 300 OSP wynosi-a 396 000, Analiza potencjau ra-towniczego ochotniczych stray po-arnych wczonych w do krajowe-go systemu ratowniczo-ganiczego, Warszawa, marzec 2011, s. 7. Z ko-lei na stronie Zarzdu Ochotniczych Stray Poarnych podano liczb 678 tysicy czonkw OSP, http://www.zosprp.pl/files/news/430/OSPwlicz-bach.pdf [dostp: 23.04.2015].

14. Szczegowe dane: http://www.zo-sprp.pl/files/news/430/OSPwlicz-bach.pdf [dostp: 23.04.2015].

15. Komenda Gwna Pastwowej Stra-y Poarnej: Analiza potencjau ra-towniczego ochotniczych stray po-arnych wczonych w do krajowe-go systemu ratowniczo-ganicze-go, Warszawa, marzec 2011, s. 53, http://www.kppsp-belchatow.pl/pliki/osp_szkolenia/analiza_osp_ksrg.pdf [dostp: 28.04.2015].

16, Rozporzdzenie Ministra Spraw We-wntrznych z dnia 15 wrzenia 2014 r. w sprawie zakresu, szczegowych warunkw i trybu wczania jedno-stek ochrony przeciwpoarowej do krajowego systemu ratowniczo-ga-niczego, Dz.U. 2014 poz. 1317, par.23.

17. Rozporzdzenie Ministra Spraw We-wntrznych z dnia 2 wrzenia 2014 r. w sprawie wysokoci rodkw fi-nansowych w 2014 r. i ich podziau midzy jednostki ochrony przeciw-poarowej dziaajce w ramach kra-jowego systemu ratowniczo-gani-czego, Dz.U. 2014 poz. 1226.

14


chemicznych rodkw ganiczych, pokrywanie kosztw zakupu paliwa, olejw i smarw oraz na remonty generalne rodkw transportu, budow i modernizacj obiektw stranic.

Oprcz tego Zarzd Gwny Zwizku Ochotniczych Stray Poarnych RP otrzymuje dotacje od Ministra Spraw Wewntrznych na podstawie corocznie zawieranej umowy. W 2014 roku wyniosa ona 32,5 miliona zotych18. Obok wydatkw na zakup sprztu i remont stranic rodki te przeznaczono midzy innymi na szkolenia z zakresu ochrony przeciwpoa-rowej i ratownictwa (kwalifikowanej pierwszej pomocy medycznej), a take na organizacj obozw Modzieowych Druyn Poarniczych i zawodw sportowo-poarniczych.

W finansowaniu OSP rwnie istotn rol odgrywaj rodki przekazywane przez samorz-dy terytorialne. W skali caego kraju s to dziesitki milionw zotych.

Oprcz tego OSP otrzymuj: rodki pochodzce z Narodowego Funduszu Ochrony rodowi-ska i Gospodarki Wodnej, rodki przekazywane przez zakady ubezpiecze oraz rodki rze-czowe, czyli technicznie sprawny, zbdny sprzt i urzdzenia nieodpatnie przekazywane OSP przez Pastwow Stra Poarn.

Ponadto straacy-ochotnicy otrzymuj ekwiwalent pieniny za udzia w dziaaniu ratowni-czym lub szkoleniu poarniczym organizowanym przez Pastwow Stra Poarn lub gmin.

1.1.2. Ograniczenia systemu opartego na OSP

W opublikowanej w 2011 roku przez Komend Gwn PSP analizie potencjau ratowniczego OSP nalecych do KSRG sabe strony systemu wymienione zostay w omiu punktach i zaj-y tylko jedn stron spord 73 stron analizy19. Wrd wymienionych hasowo problemw zna-lazy si jednak takie, ktre maj charakter systemowy i nie zostay rozwizane od momentu publikacji raportu do dzi, a w niektrych aspektach wystpuj ze zwikszon intensywnoci.

Kluczowy jest spadek liczby ochotnikw, zwaszcza tych z wyszymi kwalifikacjami. Autorzy analizy stwierdzaj, e cho poprawia si stan wyposaenia jednostek, nie koreluje to z wy-szkoleniem jednostek OSP wczonych do ksrg. Ponadto dua fluktuacja w szeregach OSP oraz mniejsze zainteresowanie modych ludzi prac spoeczn prowadz do tego, i mo-liwa jest sytuacja, e bdzie dua ilo dobrego i nowoczesnego sprztu, ale nie bdzie lu-dzi do jego obsugi.

Powodem jest silna migracja ze wsi i maych miejscowoci, a take brak wystarczajcych roz-wiza prawno-finansowych, ktre motywowayby nowych kandydatw do suby w jednost-kach OSP, a zarazem skaniaaby pracodawcw do popierania zaangaowania w OSP swoich pracownikw. Chodzi tu zwaszcza o refundacj kosztw zwizanych ze szkoleniami bd dy-urami i uczestnictwem w akcjach ratowniczych wykonywanych w czasie pracy.

Te kwestie podnosz autorzy analizy, wymieniajc jako gwne przyczyny brakw kadrowych migracj zarobkow powodujc brak dyspozycyjnoci w dni robocze oraz niemoliwo uczestnictwa druhw OSP w dziaaniach ratowniczych ze wzgldu na brak zrozumienia pra-codawcw w zwalnianiu ze wiadczenia pracy na czas akcji, wicze i szkole.

18. Ustawa budetowa na 2014 rok, Wielko budetu pastwa w czci 42 Sprawy Wewntrz-ne http://bip.msw.gov.pl/down-load/4/20529/Wielkoswydatkow-budzetupanstwawczesci42-Sprawywewnetrznewpodzialenadzialyrozdzial.pdf [dostp: 20.04.2015].

19. Komenda Gwna Pastwowej Stray Poarnej: Analiza potencjau ratow-niczego ochotniczych stray poar-nych wczonych do krajowego sys-temu ratowniczo-ganiczego, War-szawa, marzec 2011, s. 69, silnych punktw zostao wymienionych 20, zajo to dwie strony.

15

IDEE DLA POLSKI

Powysze czynniki oraz niepena opieka lekarska w stosunku do straakw OSP powoduj, e mniej ni poowa straakw (spord ok. 150 tysicy) wczonych do KSRG spenia kryte-ria udziau w bezporednich dziaaniach ratowniczych.

System osabia dodatkowo problem wczania do KSRG jednostek OSP, ktre nie speniaj zaoonych standardw. Jest moliwe wskutek istnienia niespjnych zapisw rozporzdzenia w sprawie szczegowych zasad, zakresu i trybu wczania jednostek ochrony przeciwpoa-rowej do Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego.

Drugim, obok malejcej liczby przeszkolonych straakw, czynnikiem ograniczajcym mo-liwoci rozwoju OSP w systemie bezpieczestwa kraju jest oparcie jednostek ochotniczych wycznie na bazie jednostek ochrony przeciwpoarowej dziaajcych w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego. Jest on de facto oparty tylko na dwch filarach: Pastwo-wej Stray Poarnej i Ochotniczych Straach Poarnych.

Brakuje penej integracji KSRG, a co zatem idzie i OSP, z innymi systemami oraz podmiotami realizujcymi zadania ratownicze, takimi jak Pastwowe Pogotowie Ratunkowe, Lotnicze Pogo-towie Ratunkowe czy inne organizacje ratownicze, np. Grskie Pogotowie Ratunkowe20 bd organizacje Wodnego Pogotowia Ratunkowego. Brak integracji jest wynikiem braku spjnego krajowego systemu ratunkowego; zastpuje si go porozumieniami o zasigu lokalnym.

Trzeci czynnik, istotnie ograniczajcy znaczenie OSP dla systemu bezpieczestwa pastwa, wynika z faktu, i jednostki ochotnicze s organizowane gwnie na terenach wiejskich i pod-miejskich. W duych miastach i aglomeracjach miejskich system bezpieczestwa opiera si wycznie na profesjonalnych subach. Brakuje struktur opartych na wolontariacie, ktre stanowiyby integraln cz systemu. Ich brak stanowi powane zagroenie w wypadku zdarze nioscych zagroenie o charakterze masowym, ktre ze wzgldu na ich rozmiar (za-groenie dla tysicy ludzi, brak prdu, wody, ogrzewania, trudnoci komunikacyjne) trudno bdzie opanowa wycznie profesjonalnymi siami.

1.2. Obrona Cywilna system, ktry istnieje tylko teoretycznie

Okrelenie obrona cywilna (OC) oznacza wypenianie zada humanitarnych, majcych na celu ochron ludnoci cywilnej przed niebezpieczestwami wynikajcymi z dziaa zbrojnych lub klsk ywioowych i przezwycianie ich bezporednich nastpstw, jak te zapewnienie warunkw koniecznych do przetrwania21. Zgodnie z treci ustawy o powszechnym obowiz-ku obrony RP, obrona cywilna ma na celu:

ochron ludnoci, ochron zakadw pracy i urzdze uytecznoci publicznej, ochron dbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny, wspdziaanie w zwalczaniu klsk ywioowych i zagroe rodowiska oraz usuwaniu

ich skutkw22.

Centralnym organem administracji rzdowej w sprawach obrony cywilnej jest Szef OC, a te-renowymi organami obrony cywilnej s, zgodnie z podziaem administracyjnym kraju, woje-

20. GOPR liczy ok. 1300 ochotnikw i 100 ratownikw zawodowych, TOPR liczy ok. 250 ratownikw.

21. Pierwszy Protok Dodatkowy do Konwencji Genewskich z 12 sierp-nia 1949 r., dotyczcy ochrony ofiar midzynarodowych konfliktw zbroj-nych, sporzdzony w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. (Dz.U. 1992, Nr 41, poz. 175), ktry Rzeczpospolita Polska przyja 19 wrzenia 1991 r.

22. Art. 137 ustawy z dnia 21 listopa-da 1967 r. o powszechnym obowiz-ku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity, Dz.U. 2004, Nr 241, poz. 2416 z pn. zm.).

16


wodowie, starostowie, wjtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast).W zaoeniach obrona cywilna powinna tworzy jednolity system ochrony ludnoci, przygoto-wany na dziaania zarwno podczas wojny, jak i wobec zagroe w czasie pokoju.

1.2.1. Uwid formacji OC

Obecnie moemy uzna, e poza obszarami, na ktrych funkcjonuj jednostki OSP, obrona cywilna praktycznie nie istnieje.

Potwierdza to odnotowywany katastrofalny spadek liczby formacji obrony cywilnej. Midzy ro-kiem 2009 a 2011 liczba formacji OC spada z 19 618 do 14 492. Oznacza to zmniejszenie si stanu osobowego z 272 275 osb w 2009 roku do 188 513 w roku 201123. Ten dramatyczny spa-dek zwizany jest w pierwszym rzdzie z likwidacj formacji zakadowych OC. Z jednej strony, likwidacji ulegy due zakady pracy; z drugiej za zlikwidowany zosta obowizek utrzymy-wania formacji obrony cywilnej przez pracodawcw zatrudniajcych ponad 50 osb lub, nieza-lenie od zatrudnienia, produkujcych lub przechowujcych materiay i rodki niebezpieczne.

Zanikanie formacji OC przyspiesza brak przepisw dotyczcych refundacji utraconych wy-nagrodze za udzia w dziaaniach formacji obronnych, nie stworzono te regulacji okre-lajcych minimalne zaopatrzenie materiaowo-techniczne dla formacji, co w konsekwencji prowadzi do sytuacji, w ktrej na ten cel nie przewiduje si adnych rodkw finansowych. W efekcie przeznaczane na funkcjonowanie OC skromne rodki nie pozwalaj na biece uzupenianie brakw i wymiany wyeksploatowanego sprztu.

Wszystko to sprawia, e formacje OC w znacznej mierze pozostaj biurokratyczn fikcj, uj-t w papierowych danych niemajcych wiele wsplnego z rzeczywistoci24.

Jedynymi realnie istniejcymi strukturami zaliczonymi do obrony cywilnej pozostaj ochotni-cze strae poarne. Jednak druhowie OSP s uwzgldniani jednoczenie w planowaniu zwi-zanym z Krajowym Systemem Ratowniczo-Ganiczym (KSRG). Czyli liczeni s podwjnie: raz w ramach KSRG a drugi raz jako formacje OC. Przy czym w tym drugim wypadku nie s w rze-czywistoci siami, ktrymi mgby swobodnie dysponowa Szef OC.

Ponadto ochotnicze strae poarne s gwnie zorganizowane w wioskach, maych miejsco-wociach, a praktycznie nie wystpuj w duych aglomeracjach miejskich (cho czsto funk-cjonuj w miejscowociach wok duych miast).

Do tego ochotnicze strae poarne, sztucznie uznawane za formacje OC, w wielu czciach Polski odnotowuj odpyw czonkw. Jak ju powiedziano, jest to spowodowane migracj mo-dych ludzi do miast w kraju lub za granic oraz brakiem dostatecznie satysfakcjonujcych me-chanizmw refundacji kosztw, jakie wynikaj z faktu przechodzenia szkole i penienia dyu-rw przez straakw-ochotnikw, bdcych jednoczenie pracownikami najemnymi.

1.2.2. Za organizacja struktur i saba pozycja Szefa OC

Odzwierciedleniem niskiej sprawnoci systemu ochrony ludnoci i obrony cywilnej jest ze

23. NIK, informacja o wynikach kontro-li: Przygotowanie systemu ochro-ny ludnoci przed klskami ywioo-wymi oraz sytuacjami kryzysowymi, 20.06.2013, s. 15.

24. Tame, s. 15-16 (przytoczona opinia wojewody dzkiego).

17

IDEE DLA POLSKI

systemowe umocowanie oraz saba pozycja Szefa Obrony Cywilnej Kraju (OCK). Jedynym aktem prawnym regulujcym szczegowo zakres dziaania Szefa Obrony Cywil-nej Kraju pozostaje rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 25 czerwca 2002 roku25. Akt ten nie przystaje do innych regulacji, zwaszcza do ustawy o zarzdzaniu kryzysowym. Rozpo-rzdzenie to nie uwzgldnia rnic w zakresie dziaania szefw obrony cywilnej poszczegl-nych poziomw podziau administracyjnego kraju: wojewdztwa, powiatu i gminy, i przypi-suje im te same zadania.

Tymczasem inne akty, zarwno rangi ustawowej, jak i towarzyszce im rozporzdzenia wy-konawcze, zadania te uszczegowiaj oraz rnicuj.

Prowadzi to do sytuacji, w ktrej jednakowe zadania naoone na szefw obrony cywilnej wo-jewdztw, powiatw i gmin w drodze wspomnianego wyej rozporzdzenia s faktycznie nie do zrealizowania z powodu braku zgodnoci z innymi aktami bd z powodu braku odpowied-nich narzdzi prawnych26.

Niska skuteczno w kierowaniu dziaaniami OC i koordynowaniu ich jest konsekwencj zych rozwiza przyjtych dla struktury OC.

Szef OC podlega nadzorowi ministra spraw wewntrznych. Z kolei szefowie obrony cywilnej wojewdztw, ktrymi s wojewodowie, podlegaj nadzorowi ministra administracji i cyfry-zacji, ktrego urzd powsta po podziale Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji. Rne przyporzdkowanie Szefa OCK (MSW) i podlegych jego nadzorowi wojewdzkich sze-fw OC (MAiC) w oczywisty sposb utrudnia koordynacj dziaa.

Dodatkowo sytuacj komplikuje fakt, e po 2007 roku Szefem OCK jest Komendant Gwny Pastwowej Stray Poarnej. Peni on jednoczenie funkcj koordynatora Krajowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego (KSRG). Si rzeczy jego dziaania w wikszym stopniu s skoncen-trowane na sprawach zwizane z realizacj zada wasnej formacji (PSP) i koordynacji funk-cjonowania KSRG.

Podsumowujc, mona powiedzie, e saba pozycja Szefa OC spowodowana jest chaosem kompetencyjnym i organizacyjnym wynikajcym midzy innymi z podziau MSWiA na MSW i MAiC27, brakiem kompletnych regulacji prawnych oraz rodkw finansowych28. To ostanie powoduje, e np. Szef OCK nie dysponuje wasnym aparatem wykonawczym. Funkcje te w sposb nieformalny wypenia Komenda Gwna PSP.

1.2.3. Obrona Cywilna zarzdzanie kryzysowe, szkodliwy dualizm rozwiza efektem oglnej saboci systemu kierowania bezpieczestwem narodowym

Gwn przyczyn niesprawnoci systemu jest brak caociowej regulacji prawnej ade-kwatnej do aktualnych wyzwa zwizanych z ochron ludnoci i spjnej z pozostaymi akta-mi prawnymi zwizanymi z tym tematem.

Zadania obrony cywilnej, opisane w ustawie o powszechnym obowizku obrony RP, s zbie-ne z zdaniami okrelonymi w innych ustawach: o stanie klski ywioowej, o zarzdzaniu

25. Dz.U. Nr 96, poz. 850.26. Opinia NIK, Przygotowanie syste-

mu27. Szerzej: Pawe Soloch, komentarz

104 IS, http://www.sobieski.org.pl/podzial-mswia-oznacza-drozsze-i-mniej-skuteczne-panstwo/ [dostp: 28.04.2015].

28. W ustawie budetowej w 2014 roku na obron cywiln przeznaczono za-ledwie 110 tysicy zotych.

18


kryzysowym, o ochronie przeciwpoarowej i o Pastwowej Stray Poarnej. Problem polega na tym, e wszystkie te regulacje nie s ze sob w dostateczny sposb skorelowane. Powo-duje to brak jednoznacznego wskazania, kto i w jakim zakresie odpowiada za wykonywanie okrelonych zada, a co za tym idzie rodzi trudnoci w ustaleniu zakresu odpowiedzialno-ci poszczeglnych podmiotw odpowiadajcych za ochron ludnoci. Wynika to z faktu, e nierzadko do wykonywania tych samych zada powoano w rnych aktach prawnych r-nych wykonawcw.

Analiza istniejcych przepisw odnoszcych si do ochrony ludnoci pozwala stwierdzi du-alizm przyjtych rozwiza. Z jednej strony, istnieje system zarzdzania kryzysowego wraz z przypisanymi mu organizacj i strukturami, z drugiej za formalnie utrzymywane s na wypadek wojny i klsk ywioowych formacje obrony cywilnej z zadaniami faktycznie zbie-nymi w stosunku do systemu zarzdzania kryzysowego.

Dualizm ten prowadzi do podwjnych, odrbnych dziaa dotyczcych de facto tych samych zada zakresu ochrony ludnoci. W ten sposb powstaj odrbne plany zarzdzania kryzy-sowego i odrbne plany obrony cywilnej w odniesieniu do tej samej kwestii, jak jest za-pewnienie koordynacji dziaa organw administracji publicznej (rzdowej i samorzdowej) w celu zapobiegania i reagowania w sytuacji zagraajcej yciu, zdrowiu lub mieniu obywateli.

Brak ustalenia jednoznacznych kompetencji i wzajemnych relacji midzy systemem za-rzdzania kryzysowego a obron cywiln rodzi wtpliwoci dotyczce odpowiedzialnoci za wykonywanie poszczeglnych zada, a w konsekwencji powoduje nawet ich zaniecha-nie, co w razie powstania zagroenia moe prowadzi do strat, rwnie tych najtragicz-niejszych: w postaci ofiar miertelnych, ktrych mona by unikn dziki waciwym roz-wizaniom systemowym29.

Za gwny powd istnienia podwjnych, dublujcych si rozwiza w zakresie ochrony ludno-ci naley uzna czciowy demonta i osabienie spjnoci systemu zarzdzania kryzysowego.

Tre ustawy o zarzdzaniu kryzysowym, w swojej pierwotnej wersji z 2007 roku30, zawieraa przepisy dotyczce budowy jednolitego systemu ochrony ludnoci zarwno dla sytuacji kry-zysowych, jak i na wypadek wojny czy wprowadzenia stanw nadzwyczajnych. Kluczowy ele-ment tego jednolitego systemu miay stanowi plany i procedury cile okrelajce zasady wspdziaania sektora cywilnego i wojskowego pastwa na wypadek zagroe.

Jednak nowelizacja ustawy w 2009 roku31 dokonaa demontau powyszych koncepcji jesz-cze przed ich wprowadzeniem w ycie.

Z ustawy znikny zapisy o tym, e dziaania przygotowujce struktury pastwa na wypadek zaistnienia sytuacji kryzysowej s zarazem dziaaniami podejmowanymi na wypadek wojny i stanw nadzwyczajnych32. W konsekwencji wykrelono rwnie z zada z zakresu tzw. pla-nowania cywilnego gromadzenie i przetwarzanie rodkw, ktre mogyby zosta uyte rw-nie w czasie stanw nadzwyczajnych i wojny. Na miejsce to wprowadzono przepis, e pierw-szym zadaniem z zakresu planowania cywilnego jest tylko przygotowanie planw zarzdza-nia kryzysowego33.

29. Tak opini wyrazia midzy innymi Najwysza Izba Kontroli, Opinia NIK, Przygotowanie systemu

30. Dz.U. z dnia 21 maja 2007 r.31. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 o zmia-

nie ustawy o zarzdzaniu kryzyso-wym, Dz.U. z dnia 19 sierpnia 2009.

32. Art.3.4a ustawy o zarzdzaniu kry-zysowym w wersji z 2007 roku.

33. Art.4.1,ppkt.1 znowelizowanej usta-wy o zarzdzaniu kryzysowym.

19

IDEE DLA POLSKI

Usunito take przepisy dotyczce wsppracy cywilno-wojskowej w ramach Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego (NSPK). Chodzio tu o realizowane przez organy admi-nistracji rzdowej oraz Siy Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej zadania i procedury majce na celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym, przygotowanie do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych dziaa oraz reagowanie w przypadku wystpienia sytu-acji kryzysowych34. Wykaz zada i procedur NSPK, tzw. wykaz przedsiwzi NSPK, mia by okrelany w niejawnym zarzdzeniu Prezesa Rady Ministrw.

Likwidacja NSPK i ograniczenie zada z zakresu gotowoci cywilnej w ustawie o zarzdza-niu kryzysowym spowodoway brak spjnoci midzy dwoma zasadniczymi elementami sys-temu bezpieczestwa narodowego: systemem zarzdzania kryzysowego (ZK) i systemem obrony pastwa (SOP). SOP ma suy zapewnieniu bezpieczestwa wojskowego, czyli za-bezpieczeniu pastwu zdolnoci do efektywnego reagowania na zewntrzne kryzysy poli-tyczno-militarne, w tym zdolnoci do odparcia agresji w razie wojny35.

Jako element kierowania bezpieczestwem narodowym zarzdzanie kryzysowe jest uregulo-wane odrbnymi przepisami ni kierowanie obronnoci pastwa w ramach SOP. Brak nato-miast regulacji prawnych, ktre umoliwiayby prawidow koordynacj dziaa w obu obsza-rach SOP i zarzdzania kryzysowego.

Problem zosta zauwaony w Strategii rozwoju systemu Bezpieczestwa Narodowego Rze-czypospolitej Polskiej 2022 (SRSBN RP), przyjtej uchwa Rady Ministrw z dnia 9 kwietnia 2013 roku. Zawarte w niej stwierdzenie, i Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym nie rozwi-zaa jednoznacznie istotnych problemw kierowania bezpieczestwem narodowym36, jest w gruncie rzeczy przyznaniem, e zintegrowanego systemu kierowania bezpieczestwem narodowym Polska nie ma.

34. Ustawa o zarzdzaniu kryzysowym z dnia 21 maja 2007, art.3.5.

35. Strategia rozwoju systemu Bezpie-czestwa Narodowego Rzeczypo-spolitej Polskiej 2022 (SRSBN RP), przyjta uchwa Rady Ministrw z dnia 9 kwietnia 2013 roku, s. 14.

36. SRSBN RP, s. 16.

20


1. Pocztki polskich organizacji paramilitarnych oraz proobronnych

Historia polskich organizacji paramilitarnych siga pocztku XX wieku, a zacza si w Ga-licji, od dobrze wszystkim znanego konspiracyjnego Zwizku Walki Czynnej (Lww 1908), a take Zwizku Strzeleckiego (Lww 1908), Druyn Bartoszowych (Lww 1908), Polskich Druyn Strzeleckich (19081911), Druyn Polowych Sokoa (1910). Organizacje te w wik-szoci powstay za przyzwoleniem wadz austriackich ze wzgldu na nasilajcy si kryzys eu-ropejski oraz moliwo wybuchu wojny, w ktrej poza przeszkoleniem paramilitarnym lud-noci mogy odegra rol wywiadowcz oraz dywersyjn. Taka bya optyka wadz zaborczych. Natomiast, wedug polskich dziaaczy niepodlegociowych, by to krok w kierunku zamanife-stowania kwestii polskiej na arenie wiatowej, a zarazem w kierunku zjednoczenia ziem pol-skich oraz ewentualnej niepodlegoci37. Zakonspirowane odpowiedniki tyche organizacji powstay rwnie w Krlestwie Polskim. Po wybuchu I wojny wiatowej wymienione organi-zacje stay si trzonem Legionw Polskich, ktre w czasie dziaa wojennych wystawiy cz-nie trzy Brygady. Jeszcze w sierpniu 1914 roku, z inicjatywy Jzefa Pisudskiego, powoano w Warszawie tajn Polsk Organizacj Wojskow, ktra do 1918 roku obja swoj dziaalnoci wszystkie zabory, od Warty po Dniepr i od Batyku do Karpat. Liczni dziaacze polskich organi-zacji paramilitarnych, po odzyskaniu niepodlegoci w 1918 roku, wstpili do Wojska Polskie-go; z nich rwnie wywodzia si najliczniejsza grupa w Korpusie Oficerw.

2. II Rzeczpospolita

Po ugruntowaniu polskiej niepodlegoci, w latach 19181921, dziaalno zasuonych or-ganizacji bya kontynuowana w celu podtrzymania tradycji oraz przysposobienia modziey do suby w wojsku. Od 1921 roku zainteresowanie wadz i spoeczestwa edukacj patrio-tyczn i obronn zaczo spada, wadze nie koordynoway dziaalnoci organizacji parami-litarnych i spoecznych, ktre samodzielnie staray si promowa postawy patriotyczne oraz obronne (Zwizek Towarzystw Gimnastycznych Sok, Zwizek Strzelecki, Zwizek Harcer-stwa Polskiego)38.

Przewrt majowy 1926 roku przynis diametralne zmiany. Marszaek Jzef Pisudski by wiel-kim zwolennikiem rozwoju wychowania fizycznego oraz przysposobienia obronnego wrd modziey. Od 1926 roku Zwizek Harcerstwa Rzeczypospolitej zacz prowadzi szkolenia przygotowawcze do suby wojskowej. W 1927 roku utworzono Pastwowy Urzd Wychowa-nia Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego koordynujcy prac organizacji paramilitarnych i sportowych. Rok pniej powoano do ycia Federacj Polskich Zwizkw Obrocw Ojczy-zny oraz Lig Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, organizacj masow (w 1939 r. liczya 2 mln czonkw) odpowiedzialn za upowszechnianie wrd spoeczestwa wiedzy na temat obrony oraz ochrony przed atakami powietrznymi i gazowymi, prowadzc szkolenia oraz

Organizacje prOObrOnne a pastwO pOlskie, 19892015

ukaSz Dryblak

37. J. Gaul, Na tajnym froncie. Dziaal-no informacyjno-wywiadowcza pol-skich organizacji niepodlegociowych w latach 19141918, Warszawa 2001, s. 6062.

38. A. Ignatowicz, Przygotowanie obronne spoeczestwa w Polsce (19211939), Warszawa 2010, s. 296.

21

IDEE DLA POLSKI

zbirki pienine, ktre wydatnie przyczyniy si do wzmocnienia obronnoci kraju. Podobne dziaanie, lecz dotyczce problematyki morskiej oraz obrony wybrzea, prowadzia Liga Mor-ska i Kolonialna, zaoona w 1930 roku. Kolejna wana decyzja zapada w 1931 roku dotyczy-a ona obowizkowego przysposobienia wojskowego modziey mskiej szk rednich mo-nopol w tej kwestii uzyska Zwizek Strzelecki (liczebno: 1926 120 000, 1932 200 000, 1934 310 000)39. Jednoczenie osabo zainteresowanie Sokoa prowadzeniem przysposo-bienia wojskowego wrd modziey, co byo spowodowane wzajemn niechci wadz pa-stwowych oraz zwizku, lecz i tak na najniszym szczeblu organizacji w 1927 roku wiczyo 14 303 osb, na ogln liczb 85 000 czonkw40. Oprcz pastwa wan rol w wychowa-niu spoeczestwa peniy organizacje katolickie, takie jak Katolickie Stowarzyszenie Modzie-y Mskiej (1938 r. 151 000 czonkw) oraz Katolickie Stowarzyszenie Modziey eskiej (1938 r. 180 000 czonki)41. Swoj rol odegray rwnie organizacje zrzeszajce modzie wiejsk: Centralny Zwizek Modej Wsi (1938 r. 170 000 czonkw) oraz Zwizek Modej Wsi RP Wici (1938 r. 92 000 czonkw)42.

Due zmiany, w kierunku jeszcze wikszej militaryzacji spoeczestwa, zaszy w 1935 roku, kiedy wprowadzono obowizek przygotowania wojskowego dla caej modziey przedpobo-rowej, rwnie akademickiej; ustawowe prawo do uczestniczenia w pomocniczej subie woj-skowej przyznano rwnie kobietom, o co ubiegay si od pocztku niepodlegoci43.

Obronno kraju w II Rzeczypospolitej bya traktowana zarwno przez wadz, jak i przez spoeczestwo niezwykle powanie; budowano j kosztem wielu wyrzecze. Pozostawanie w nieustannym niebezpieczestwie ze strony Niemiec i ZSRS, pastw o wielokrotnie wy-szych potencjaach gospodarczych, wikszych terytoriach oraz rezerwach ludzkich, powodo-wao zaangaowanie caego spoeczestwa polskiego, ktre by przeciwstawi si potencjal-nym agresorom, musiao zmobilizowa wszystkie siy. Mimo i w 1939 roku, w obliczu agre-sji obu tych pastw, II Rzeczpospolita ulega, nie ulego spoeczestwo, wychowane w duchu pastwowym. Ide pastwa przeniesiono do konspiracji, prowadzc walk z okupantem pod dowdztwem kadr przedwojennego pastwa polskiego, ktre czciowo rwnie przeszy do konspiracji, tworzc Zwizek Walki Zbrojnej, przemianowany w 1942 roku a samym kocu podtrzymywany przez zwykych onierzy, czego symbolem sta si Jzef Franczak Lalek, ostatni onierz konspiracji antykomunistycznej, zamordowany w 1963 roku.

3. Polska Ludowa

Idea organizacji paramilitarnych oraz proobronnych zostaa przejta przez polskich komu-nistw ju w 1944 roku, kiedy utworzyli oni Towarzystwo Przyjaci onierza, w 1963 roku przemianowane na Lig Obrony Kraju, masow organizacj (2 mln czonkw w koach wiej-skich, przyzakadowych, szkolnych, klubach oficerw rezerwy), ktra w myl hasa ency-klopedycznego z 1970 roku rozwija wielokierunkow dziaalno zwizan z wychowa-niem patriotycznym i przygotowaniem obronnym spoeczestwa, upowszechnia idee lu-dowej obronnoci i popularyzuje postpowe i rewolucyjne tradycje ora polskiego, inicju-je i prowadzi masowe szkolenia obronne z zakresu powszechnej samoobrony, m.in. zapo-znaje ludno z elementarnymi zasadami obrony przed broni masowego raenia44. Liga bya wsporganizatorem Terenowych Oddziaw Samoobrony. W tym samym roku, nieza-lenie od struktur podziemnych (Szare Szeregi), powoano Harcersk Sub Polsce, w roku

39. Tame.40. Tame, s. 297.41. Tame, s. 296.42. Tame, s. 298.43. Tame.44. Liga Obrony Kraju, [w:] Maa encyklo-

pedia wojskowa, t. II, red. J. Urbano-wicz i in., Warszawa 1970, s. 183.

22


1956 przemianowan na Zwizek Harcerstwa Polskiego. Do zada zwizku naleao socja-listyczne wychowanie dzieci i modziey oraz wsppraca z wojskiem w zakresie obronno-ci45. Do jednej z pierwszych organizacji proobronnych nalea rwnie Zwizek Inwalidw Wojennych, ktrego Zarzd Gwny ukonstytuowa si w grudniu 1944 roku w Lublinie. Po-dobnego typu organizacj by Zwizek Bojownikw o Wolno i Demokracj, utworzony w 1949 roku. Nie mona rwnie zapomnie o najwikszej organizacji modzieowej (w 1955 roku liczya ona 2 mln czonkw), powoanej w 1948 roku Zwizku Modziey Polskiej, kt-ry stawia sobie za cel wychowanie modziey na zasadach marksizmu-leninizmu, w duchu patriotycznym i internacjonalistycznym. [] czonkowie ZMP byli przodownikami wyszkole-nia boj. i polit., przyczyniali si do gotowoci boj. wojska46. Najwiksz organizacj zajmu-jc si ratownictwem by powstay w 1956 roku Zwizek Ochotniczych Stray Poarnych, liczcy okoo miliona czonkw47. Poza wymienionymi funkcjonoway rwnie Polski Czer-wony Krzy, Aeroklub Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Ochotnicza Rezerwa Milicji Oby-watelskiej, Polski Zwizek Krtkofalowcw oraz inne. W 1967 roku zostaa uchwalona usta-wa o powszechnym obowizku obrony PRL, ktra normowaa obowizki organizacji spoecz-no-obronnych, majcych cile wspdziaa z Siami Zbrojnymi PRL48.

Wszystkie organizacje obronnociowe i paramilitarne byy podporzdkowane ideowemu kierownictwu PZPR oraz w rnym stopniu podejmoway wspprac z ludowym Woj-skiem Polskim, ktre stanowio drug armi Ukadu Warszawskiego (pod wzgldem li-czebnoci), zaraz po Zwizku Sowieckim, i odgrywao niebagateln rol w planowanej in-wazji na Zachd. Odgrne kreowanie zwizkw oraz przymusowe czenie przedwojen-nych organizacji w nowe zwizki podporzdkowane politycznie utworzonej w 1948 roku Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej nie musiao budzi entuzjazmu wszystkich Pola-kw. Mimo to ze wzgldu na rne przywileje, jak rwnie inne czynniki (czasami auto-matycznie wpisywano zaogi caych zakadw jako czonkw LOK), oficjalna liczba zaan-gaowanych osb sigaa kilku milionw. By to czas zerwania z tradycj pierwszych or-ganizacji paramilitarnych, utworzonych na pocztku dwudziestego wieku i kontynuowa-n w II Rzeczypospolitej.

Wprowadzenie 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego przynioso jeszcze wiksz przymuso-w militaryzacj spoeczestwa oraz wzmocnienie kontroli wojska, w szczeglnoci Wojsko-wej Suby Wewntrznej oraz Zarzdu II Sztabu Generalnego WP, nad organami partyjnymi, urzdami centralnymi, rnego typu instytucjami, zwizkami, zakadami pracy i opozycj49. Oficerowie sub speniali bardzo wan rol w sprawowaniu kontroli ZSRS nad Polsk50 i do dzi zachowali swoje wpywy w wojsku, subach specjalnych, strukturach pastwa, sektorze prywatnym, biznesie, a take w niektrych organizacjach proobronnych.

4. III Rzeczpospolita

Wraz z transformacj ustrojow nastpi proces prywatyzacji majtku pastwowego oraz uspoecznienia (wprowadzenia faktycznej wolnoci zrzesze) dotychczasowych zwizkw i stowarzysze w myl Ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach51. W ni-niejszym podrozdziale zajmiemy si skrtowym omwieniem rozwoju ruchu organizacji pro-obronnych, z naciskiem na organizacje wychowawcze, paramilitarne oraz na problemy sys-temowe dotyczce caoci ruchu.

45. Zwizek Harcerstwa Polskiego, [w:] Maa encyklopedia wojskowa, t. III, red. J. Urbanowicz i in., Warszawa 1971, s. 623624.

46. Zwizek Modziey Polskiej, [w:] Maa encyklopedia, t. III, s. 624.

47. Zwizek Ochotniczych Stray Poar-nych, [w:] Maa encyklopedia, t. III, s. 624625.

48. Organizacje Paramilitarne Obron-ne, [w:] Maa encyklopedia, t. II, s. 537538.

49. S. Cenckiewicz, Dugie rami Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 19431991, Pozna 2011, s. 259262, 321, 430.

50. Tame, s. 433.51. Dz.U. 1989 Nr 20 poz. 104, Usta-

wa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, file:///C:/Users/admin/Downloads/D19890104Lj.pdf [dostp: 15.04.2015].

23

IDEE DLA POLSKI

Organizacje proobronne zarejestrowane w III Rzeczypospolitej moemy podzieli na te, kt-re kontynuoway dziaalno z czasw PRL, oraz zupenie nowe, nawizujce do przedwojen-nych wzorcw. Spord organizacji majcych swoje pocztki w Polsce Ludowej wymiemy kilka najwikszych: Zwizek onierzy Wojska Polskiego (zaoony w 1981 r.)52, Lig Obrony Kraju53, Zwizek Ochotniczych Stray Poarnych54 czy Zwizek Harcerstwa Polskiego, ktry na pocztku lat dziewidziesitych przechodzi powan reform. Nie wszyscy harcerze wie-rzyli w moliwo reformy ZHP, dlatego te ruch rozbi si na kilka organizacji, z ktrych dru-g liczebnie po ZHP sta si Zwizek Harcerstwa Rzeczypospolitej, a trzeci Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego Zawisza55. W stosunku do oglnej liczby organizacji stowarzysze-nia, ktre zachoway cigo sprzed 1989 roku, stanowi mniejszo, lecz gruj nad pozo-staymi liczb czonkw. Elementy, ktre odrniaj je od nowo powstaych po 1989 roku or-ganizacji, to masowo ich struktur (ZWP: stan prawdopodobnie na 2011 r. 18 000 czon-kw56; LOK: stan na 31.12.2009 r. 53 437 czonkw57; OSP RP: stan na 2010 r. 678 214 czon-kw58, ZHP: stan na 2013 r. 90 030 czonkw59), dobre zaplecze infrastrukturalne, zachowane po dziaalnoci w PRL, wysze od innych zasoby finansowe.

Ruchem, ktry odwoywa si bezporednio do tradycji przedwojennych, byy nowo powsta-jce organizacje strzeleckie. Jako pierwsze zarejestroway si: w 1990 roku dziaajcy nie-formalnie od 1989 roku, bazujcy wtedy na czonkach Konfederacji Polski Niepodlegej, Zwi-zek Strzelecki Strzelec60, na czele z Komendantem Gwnym Leszkiem Moczulskim, oraz w 1991 roku Zwizek Strzelecki Strzelec Organizacja Spoeczno-Wychowawcza (obecnie okoo 3000 strzelcw)61. Zanim jednak doszo do rejestracji tych organizacji, od 1986 roku pro-wadzi dziaalno Zwizek Strzelecki Strzelec z Wgrowca, obecnie liczcy ok. 200 czon-kw62. Kolejna reaktywacja Zwizku Strzeleckiego miaa miejsce w 1994 roku w Radomiu63. W pierwszej poowie lat dziewidziesitych coraz popularniejszy stawa si survival, w tym cza-sie stojcy na bardzo zaawansowanym poziomie w Stanach Zjednoczonych, skd trafi do Eu-ropy. Warto wymieni jedne z prniejszych stowarzysze tego typu, jak Ranger Survival Club (1992), od 1995 roku wsppracujcy z MON64, dziki czemu korzysta z pomocy instruktorw wojskowych, baz oraz sprztu, mogc m.in. efektywniej prowadzi przysposobienie obronne modziey, podobnie jak Stowarzyszenie Proobronne Military Survival Team, ktre oferuje daleko idc pomoc w staraniach o odbycie suby wojskowej w elitarnych jednostkach WP i o rozpoczcie nauki w uczelni wojskowej osobom, ktre przeszy jej kursy65. W 2004 roku na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim postaa Legia Akademicka, nawizujca do analo-gicznej organizacji z II Rzeczypospolitej, ktra zajmowaa si ochotniczym przysposobieniem wojskowym studentw. Obecnie instruktorzy Legii szkol rwnie czonkw rnych grup pa-ramilitarnych oraz prowadz wspprac z licznymi jednostkami wojskowymi, zapewniajc swoim kursantom profesjonalne szkolenie wojskowe i stajc si wzorem dla pozostaych Le-gii Akademickich66. W pierwszej dekadzie XXI wieku coraz silniej zacz si rozwija ruch Air Soft Gun67, ktry w pewnych przypadkach zacz si przeradza z zabawy w coraz wiksze zainteresowanie obronnoci kraju oraz wiczeniami z zakresu realizowanego przez organi-zacje paramilitarne przykady tych organizacji znajduj si w zaczniku nr 1.

W pierwszych latach XXI wieku nastpi rwnie boom na organizacje rekonstrukcyjne. Nie-may wpyw miaa na to pierwsza rekonstrukcja bitwy nad Bzur (2002 r.) oraz 60. rocznica powstania warszawskiego z du inscenizacj Paacyk Michla, ytnia, Wola, ktr obejrzao tysice widzw, w tym weterani powstania warszawskiego68. Ukoronowaniem dziaa ruchu

52. http://www.zzwp.pl/biblioteka-zzwp/zwiazek-zolnierzy-wojska-polskiego-w-zaganiu-aa98aa-2-aa4/ [dostp: 15.04.2015].

53. http://lok.org.pl/zarzad-glowny [do-stp: 15.04.2015]; na pocztku lat dziewidziesitych MON cofn po-zwolenia dla LOK do prowadzenia szkole dla przedpoborowych, http://www.mazowszelok.pl/rodowod-139 [dostp: 16.042015], od tego czasu stracia ona wikszo cech organiza-cji paramilitarnej.

54. http://www.zosprp.pl/?q=node/336 [dostp: 15.04.2015].

55. http://zhp.pl/ozhp/historia-harcer-stwa/; http://www.zhr.pl/poczatki/; http://skauci-europy.pl/o-nas/kim-je-stesmy/historia [dostp: 15.04.2015].

56. http://www.fssm.pl/stowarzysze-nia/2/informacja-o-zzwp/ [dostp: 15.04.2015].

57. LOK posiada bardzo silne struktu-ry terenowe oraz zaplecze infrastruk-turalne z Zarzdami Wojewdzki-mi we wszystkich wojewdztwach, ktrym podlegaj Zarzdy powiato-we i rejonowe, a take specjalistycz-ne kluby i koa, http://lok.org.pl/za-rzad-glowny/jednostki-terenowe [do-stp: 15.04.2015]. http://www.ma-zowszelok.pl/rodowod-139 [dostp: 15.04.2015].

58. http://www.zosprp.pl/files/news/430/OSPwliczbach.pdf [dostp: 15.04.2015].

59. http://sprawozdania.zhp.pl/id-2013-r.651.html [dostp: 15.04.2015].

60. Wedug Czesawa Buksiskiego, po-cztki ruchu nie byy atwe: Jak wy-nika z aneksu do raportu o likwida-cji WSI wadze PRL i III RP uwaay fer-ment w wojsku i utworzenie struk-tur Strzelca za realne zagroenie dla zbrojnego przejcia wadzy przez Nurt Niepodlegociowy. [] W konsekwen-cji majtek przedwojenny Strzelca po-zostawiono bezprawnie w rekach ko-munistycznego LOK-u. Wspomina on rwnie o nieprzychylnym nastawie-niu do Strzelca wczesnego ministra obrony narodowej, Janusza Onyszkie-wicza, i wiceministra, Bronisawa Ko-morowskiego. Cz. Buksiski, Ruch Strzelecki i tradycja Marszu szlakiem I kompanii Kadrowej Jzefa Pisud-skiego, http://www.zsstrzelec.com.pl/o-nas1/historia-zs-strzelec [dostp: 17.04.2015].

61. http://zs.mil.pl/historia/; http://zs.mil.pl/o-nas/ [dostp: 15.04.2015].

62. http://zss-wrc.manifo.com/strzelec [dostp: 15.04.2015].

63. http://zwiazek-strzelecki.pl/index.php/2014-01-20-22-41-59 [dostp: 16.04.2015].

64. http://ranger.org.pl/ [dostp: 16.04.2015]; Survivalem zajmuj si rwnie preppersi, czyli ludzie przy-gotowujcy si, czsto w skrytoci

24


rekonstruktorskiego byo dopuszczenie jego oddziaw do obchodw wita Niepodlegoci (2009 r.) oraz dokonanie ich przegldu przez p. Prezydenta Lecha Kaczyskiego. By to prze-omowy okres, w ktrym Polacy z powrotem zaczli manifestowa swj patriotyzm, z niespo-tykan wczeniej si. Obecnie rodowisko rekonstruktorw naleaoby szacowa na kilkana-cie tysicy osb zaangaowanych lub sympatyzujcych z ruchem, ktry wszake straci na swej dynamice i spontanicznoci. Niemniej s to jedne z najskuteczniejszych i najbardziej za-suonych organizacji proobronnych dla promowania historii oraz dziejw ora polskiego, nowoczesnego patriotyzmu, jego manifestowania, jak rwnie szacunku dla weteranw i po-legych w obronie ojczyzny. Tym samym powstanie i apogeum rozwoju tych organizacji mo-na nazwa drugim etapem w historii ruchw okooparamilitarnych w III Rzeczypospolitej69.

Trzeci etap rozwoju rozpocz si w 2010 roku; swoje moliwoci ujawniy wtedy rwnie or-ganizacje strzeleckie, uczestniczce w zabezpieczaniu masowych zgromadze zwizanych z aob po katastrofie w Smolesku w kwietniu 2010 roku. W tym samym roku, w cieniu ledz-twa smoleskiego, obchodzono w Polsce 90. rocznic wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku, ktra odbywaa si w specyficznych warunkach resetu polsko-rosyjskiego. Rok zamyka te-mat podtrzymania inicjatywy ustawodawczej podjtej przez p. Lecha Kaczyskiego doty-czcej uchwalenia Narodowego Dnia Pamici onierzy Wykltych. Tym wydarzeniom to-warzyszy proces profesjonalizacji polskiej armii, utworzenie Narodowych Si Rezerwowych (2010 r.) oraz symptomy wiadczce o niespjnoci NATO.

W 2010 roku uaktywnio si rodowisko dziaajce wok portalu ObronaNarodowa.pl Ruch na Rzecz Obrony Terytorialnej (od 2011 r. zarejestrowane jako stowarzyszenie), odwoujce si do koncepcji z lat 90. autorstwa Romualda Szeremietiewa oraz Jzefa Marczaka (sporo uwagi powici jej rwnie Ryszard Jakubczak)70. W 2012 roku powstay stowarzyszenia FIA Wierni w gotowoci pod broni, Polska Organizacja Wojskowa oraz Zwizek Strzelecki Rze-czypospolitej. Rok pniej powsta, na bazie jednostek terenowych innych organizacji strze-leckich, Zwizek Strzelecki Strzelec im. Jzefa Pisudskiego (obecnie deklaruje, e posiada 1700 strzelcw i 160 Orlt dzieci do 15. roku ycia)71 oraz Krakowska Legia Akademicka; podjto rwnie prby powoania Legii Akademickiej na Uniwersytecie Warszawskim. Kolejny rok stan pod znakiem konfliktu wewntrznego na Ukrainie, ktry przerodzi si w dziwn wojn rosyjsko-ukraisk, ten rok by rwnie rekordowy pod wzgldem nowo powstaych or-ganizacji oraz zainteresowania nimi przez rzd i media.

Skutkiem tych wydarze by wzrost zainteresowania Polakw stanem wojska, skutecznoci sojuszu pnocnoatlantyckiego72, oglnie sfer obronn kraju, w szczeglnoci wrd mode-go pokolenia, na co wskazuje sonda IBRIS podajcy, e najwyszy odsetek deklaracji pro-obronnych wystpuje wrd mczyzn w przedziale wiekowym od 18. do 24. roku ycia (34. z zastrzeeniem dotyczcym posiadania rodziny i odpowiedniego statusu materialnego)73. Za-angaowanie Polakw wyraao si m.in. w zintensyfikowaniu rozwoju organizacji proobron-nych, w tym paramilitarnych. W 2014 roku powstay Gwardia Narodowa (Szczecin), Zwizek Walki Zbrojnej Oddzia Warszawa, Stowarzyszenie Pluton Warszawa, Polowe Druyny Soko-a, a na pocztku 2015 roku Grupa Reagowania i Wsparcia Obrony Narodowej z Gniezna. Na siedemnacie omawianych przez nas stowarzysze paramilitarnych a jedenacie powsta-o po 2010 roku. Organizacje pozarzdowe zaczy rwnie samodzielnie rozwija koncep-cje obrony terytorialnej, czego przykadem jest tworzenie przez stowarzyszenie obronanaro-

przed innymi, do przetrwania wszel-kich kryzysw, grup t naley uwa-a za hobbystw. Wedug szefa Prep-pers Poland, ruch w Polsce liczy ok. 30 000 ludzi, co wydaje si mao praw-dopodobne. Istotnym elementem ich dziaalnoci z punktu widzenia bezpie-czestwa pastwa jest strzelectwo, wielu czonkw dy do zdobycia po-zwolenia na bro, dysponuj oni rw-nie wasnymi strzelnicami, https://www.youtube.com/watch?v=5k3Ch-kaSi7s [dostp: 17.04.15].

65. http://opomst.wix.com/opo-m-s-t [do-stp: 16.04.2015].

66. http://legiaakademicka.pl/bieza-ce-dzialania/ [dostp: 16.04.2015].

67. http://www.kolo.pomoc.info/index.php/historia-broni-i-hobby/6-historia-asg [dostp: 16.04.2015].

68. Stowarzyszenia rekonstrukcyjne zwy-kle wsppracuj z lokalnymi samo-rzdami, placwkami muzealnymi, w niektrych przypadkach rwnie jed-nostkami wojskowymi, urzdami cen-tralnymi, szkoami, oraz Kocioem ka-tolickim.

69. Wedug bada IBRIS: Im wiksza de-klarowana wiedza na temat histo-rii Polski i wiata, tym wiksza de-klarowana ch udziau w dziaa-niach obronnych, https://prezi.com/2-ohb7cj-pai/copy-of-polacy-o-obronnosci-obowiazku-wojskowym-i-postawy-wobec-zag/ [dostp: 16.04.2015].

70. http://www.obronanarodowa.pl/arty-kuly/display/koncepcja-utworzenia-wojsk-obrony-terytorialnej-w-silach-zbrojnych-rp-wedlug-dr-ha-b-romualda-szeremietiewa [dostp: 16.04.2015]; R. Jakubczak, J. Marczak, Obrona terytorialna nowy element systemu militarnego RP, Warszawa 1996.

71. Stan organizacji na 2014 r. wynosi 1700 strzelcw oraz 160 orlt (dzie-ci do 15. roku ycia), http://www.strze-lec.erzeszow.pl/old/O_nas.html [do-stp: 17.04.2015].

72. Zgodnie z wynikami sondau z mar-ca 2015 r., przeprowadzonego przez Millward Brown dla TVN24, a 49% re-spondentw uwaa, e sojusznicy nie wywizaliby si ze swoich obowiz-kw, http://www.tvn24.pl/wiadomo-sci-z-kraju,3/sondaz-ws-sojuszniczych-zobowiazan-wobec-polski,520358.html [dostp: 18.04.2015].

73. https://prezi.com/2-ohb7cj-pai/cop-y-of-polacy-o-obronnosci-obowiazku-wojskowym-i-postawy-wobec-zag/ [dostp: 16.04.2015]. Prezentacja wy-nikw powyszego badania przepro-wadzonego przez Instytut Bada Ryn-kowych i Spoecznych odbya si 18 marca 2015 r. w Centrum Prasowym PAP w Warszawie.

25

IDEE DLA POLSKI

dowa.pl oddziaw Lekkiej Piechoty Obrony Terytorialnej74 oraz powoanie Obrony Terytorial-nej Wojewdztwa Lubelskiego, przy udziale Legii Akademickiej KUL, OSP w widniku Duym (jednostka w Krajowym Systemie Ratowniczo-Ganiczym), Stowarzyszenia Instruktorw Le-gia Akademicka, Ochotniczej Suby Ratowniczej w Lublinie, Legii Akademickiej Szkoy Orlt w Dblinie, Jednostki Strzeleckiej 2063 widnik, Federacji Obrony Terytorialnej Wojewdztwa Lubelskiego w porozumieniu z burmistrzem widnika75. Nie jest to jedyny tego typu projekt. W Jarosawiu Jednostka Strzelecka 2025 Jarosaw ZS Strzelec OSW zostaa wpisana do Kra-jowego Systemu Ratowniczo-Ganiczego, realizujc tym samym program Strzeleckich Pod-oddziaw Obrony Narodowej76. Naley zaznaczy, i jest to przykad oddolnego wpisania r-nego typu organizacji proobronnych w system bezpieczestwa wojewdztwa i pokazuje on potrzeb koordynacji dziaa organizacji, ktrych czonkowie maj wiadomo braku przy-nalenoci do systemu, takiego jak Krajowy System Ratowniczo-Ganiczy, a chcieliby spe-nia rol nie tylko szkoleniow, lecz rwnie interwencyjn77.

Podsumowujc, scharakteryzujmy, czym zajmuj si polskie organizacje paramilitarne oraz na jakich podstawach opiera si ich dziaalno. Wszystkie organizacje dziaaj na mocy ustawy o stowarzyszeniach z 1989 roku. Zgodnie z Rejestrem porozumie o wsppracy mi-dzy Ministrem Obrony Narodowej i partnerami spoecznymi, wg stanu na dzie 31.12.2013 r. (zacznik nr 3), tylko trzy organizacje paramilitarne, na siedemnacie uwzgldnionych przez nas na poniszej mapce, posiadao podpisane porozumienia (obecnie jest ich co najmniej osiem, jako e siedem z nich weszo w skad Federacji Organizacji Proobronnych). Na podsta-wie decyzji Nr 187/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 czerwca 2009 r. w sprawie okre-lania zasad i trybu wsppracy resortu obrony narodowej z organizacjami pozarzdowymi i innymi partnerami spoecznymi78 oraz naniesionych do niej zmian w decyzjach Nr 146/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 11 kwietnia 2011 r.79 oraz Nr 187/MON Ministra Obrony Na-rodowej z dnia 18 grudnia 2013 r.80, organizacje pozarzdowe mog zawiera porozumienia z jednostkami wojskowymi. W decyzjach tych nie zostay wyrnione organizacje paramili-tarne, ktre mog nawizywa wspprac z wojskiem na takich samych warunkach jak po-zostae organizacje pozarzdowe.

Efektywno wsppracy stowarzysze z jednostkami oraz jej charakter jest zaley od podej-cia obu stron czasami moe to by wsplne uczestnictwo w wicie narodowym, a czasa-mi uyczenie sprztu, instruktorw oraz infrastruktury wojskowej do wicze czonkw sto-warzyszenia81. Ministerstwo Obrony Narodowej w ramach ju V Forum Organizacji Pozarz-dowych prowadzi ranking organizacji pozarzdowych najlepiej wsppracujcych z wojskiem oraz jednostek wojskowych z organizacjami82. Stowarzyszenia poza oglnym upowszech-nianiem wiedzy i umiejtnoci w zakresie obronnoci pastwa, dziaalnoci paramilitarn, jak szkolenia obejmujce podstawy kursu unitarnego, taktyki zielonej, czarnej, strzelectwa itp. skupiaj si zazwyczaj na szkoleniach z zakresu ratownictwa i ochrony ludnoci, przy-czyniaj si do rozwoju fizycznego czonkw, ksztatuj w nich poczucie obowizku wobec pastwa, kultywuj tradycje ora polskiego, a take prowadz inne dziaania w zalenoci od zapisw statutowych. Niektre jednostki terenowe wsppracuj rwnie z samorzda-mi, klasami mundurowymi i organizacjami ratowniczymi. Wedug penomocnika ds. inicja-tyw proobronnych, gen. Bogusawa Packa, ruch ten mona szacowa na nie wicej ni 30 000 czonkw, co wydaje si liczb zawyon (drugie tyle maj liczy uczniowie klas mun-durowych) .

74. http://www.obronanarodowa.pl/con-tent/lekka-piechota-obrony-terytorial-nej.html [dostp: 16.04.15].

75. http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20141022/NEWS01/141029934 [dostp: 16.04.2015].

76. http://zs.mil.pl/inne/ogolnopo-lska-inauguracja-projektu-s-p-o-n-strzeleckich-pododdzialow-obrony-narodowejt/ [dostp: 16.04.2015].

77. Oddziay Strzeleckie, mimo bra-ku systemu koordynujcego ich dzia-ania, w porozumieniu z samorzda-mi bray udzia np. w akcjach zabez-pieczajcych przed powodzi i usuwa-jcych skutki zniszcze, http://www.js0401.dbv.pl/news.php?rowstart=11, http://www.portalstrzelecki.info/in-dex.php?module=News&func=di-splay&sid=1792&lang=en [dostp: 17.04.2015].

78. Dz. Urz. MON Nr 12, poz. 131, http://www.wojsko-polskie.pl/pl/wspol-praca-wojska-ze-spoleczenstwem/wspolpraca-ze-szkolami/przepisy-i-wzory-dokumentow/15654,decyzja-nr-187-mon-ministra-obrony-narodowej-z-dnia-9-czerwca-2009-r-w-sprawie-wprowadzenia-zasad-wspolpracy-reso-rtu-obrony-narodowej-z-organizacjami-pozarzadowymi-i-innymi-partnerami-spolecznymi.html [dostp: 11.03.15].

79. http://www.klubdgw.wp.mil.pl/plik/file/decyzja_146MON.pdf [dostp: 16.04.2015].

80. Dz. Urz. MON, poz. 347, http://www.dz.urz.mon.gov.pl/zasoby/dziennik/pozycje/tresc-aktow/pdf/2013/12/Poz._347_dec._Nr_396.pdf [dostp: 28.04.2015].

81. Przykadowe porozumienie: http://www.10blog.wp.mil.pl/plik/file/wspol_ze_spol/Porozumienie_STRZEL-CY.pdf [dostp: 16.04.2015].

82. Wykaz organizacji pozarzdowych naj-lepiej wsppracujcych z wojskiem (2011 r.):

83. http://www.defence24.pl/wywiad_obr-ona-terytorialna-skuteczna-na-hybrydowe-zagrozenia-gen-pacek-dla-defence24-min-o-konsolidacji-formacji-proobronnych-i-reformie-nsr [dostp: 16.04.2014].

26


5. Prba zestawienia oddziaw terenowych organizacji paramilitarnych w Polsce

Rys. 1. Oddziay terenowe organizacji paramilitarnych w Polsce

FEDERACJA ORGANIZACJI PROOBRONNYCH

Zwizek Strzelecki Strzelec Organizacja Spoeczno-Wychowawcza (1990)Zwizek Strzelecki Strzelec (1990)Zwizek Strzelecki Strzelec im. J. Pisudskiego (2013)Zwizek Strzelecki (Radom) (1990)Stowarzyszenie Instruktorw Legia Akademicka w Lublinie (2004)FIA - Fideles et Instructi Armis - Wierni w Gotowoci pod Broni (12.2012)

WOJ. MAZOWIECKIE

WOJ. WARMISKO-MAZURSKIE

WOJ. PODLASKIE

WOJ. LUBELSKIE

WOJ. PODKARPACKIE

WOJ. MAOPOLSKIE

WOJ. WITOKRZYSKIE

WOJ. LSKIEWOJ. OPOLSKIE

WOJ. DOLNOLSKIE

WOJ. LUBUSKIE

WOJ. DZKIE

WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE

WOJ. POMORSKIE

WOJ. ZACHODNIO-POMORSKIE

WOJ. WIELKOPOLSKIE

POZOSTAE

Zwizek Strzelecki Rzeczypospolitej (10.2012)Polska Organizacja Wojskowa (07.2012)Stowarzyszenie ObronaNarodowa.pl - plutony lekkiej piechoty OT (08.2010)Towarzystwo Gimnastyczne Sok (2014) - Polowe Druyny Sokoa*Stowarzyszenie Pluton Warszawa (2014)Zwizek Walki Zbrojnej Oddzia Warszawa (11.2014)Gwardia Narodowa (Szczecin) (09.2013)Krakowska Legia Akademicka (2013)Legia Akademicka Szkoy Orlt w DblinieGrupa Reagowania i Wsparcia Obrony Narodowej (Gniezno) (01.2015)

DUBLIN

LWW

* Polowe Druyny Sokoa zaczy powstawa od 2014 r. w ramach Towarzystwa Gimnastycznego Sok. Obecenie funkcjonuj dwie druyny w wojewdztwie lubelskim oraz po jednej w wielkopolskim i mazowieckim.

rdo: Opracowanie autora na podstawie oficjalnych stron internetowych uwzgldnionych organizacji oraz ich fanpagew na portalu Facebook (podajemy adresy wyjcio-we, przez ktre mona dotrze do profilw pozostaych oddziaw terenowych). Federacja Organizacji Proobronnych: http://portal.zs.mil.pl/jednostki; http://zwiazek-strze-lecki.pl/index.php/wladze; http://strzelcykielce.w.pw/; http://www.zsstrzelec.com.pl/kontakty/22-wladze-naczelne/3-krzysztof-wojewodzki; http://zwiazek-strzelecki.pl/; http://legiaakademicka.pl/page/2/; http://fia.com.pl/ [dostp: 13.04.2015]; pozostae: http://www.zsrstrzelec.pl/o-nas/wladze-zwiazku/komenda-glowna; http://polska-organiza-cja-wojskowa.pl/o-nas/; http://obronanarodowa.pl/content/kontakt.html; http://ztgsokol.org/?page_id=114; https://www.facebook.com/PDSLeszno?fref=ts; https://www.face-book.com/PDSLublin; https://www.facebook.com/PDSPulawy; https://www.facebook.com/PDSKrasnik; https://www.facebook.com/plutonwarszawa/timeline; http://www.gwar-dianarodowa.org/szczecin/; https://www.facebook.com/Zwiazek.Strzelecki.Rzeczypospolitej; https://www.facebook.com/js.3366; https://www.facebook.com/pages/Zwi%C-4%85zek-Strzelecki-Rzeczypospolitej-podobw%C3%B3d-Dzier%C5%BConi%C3%B3w-%C5%9Awidnica/685411408169635; https://www.facebook.com/zsr.js2230.rzeszow; https://www.facebook.com/POW.Suwalki/info?tab=page_info; https://www.facebook.com/pages/POW-Polska-; https://www.facebook.com/PowAlx?fref=ts; https://www.fa-cebook.com/PolskaOrganizacjaWojskowaOddzialPionki?fref=ts; https://www.facebook.com/PowOddzialMalbork?fref=ts; https://www.facebook.com/pow.oddzial.radom?fre-f=ts Organizacja-Wojskowa-Oddzia%C5%82-w-%C5%81%C4%99czycy/589387304475733?fref=ts; https://www.facebook.com/legiaakademickahomepage; https://www.fa-cebook.com/legiaakademickawsosp; http://www.griwon.pl/index.php/about/kim-jestesmy.html; https://www.facebook.com/pages/Zwi%C4%85zek-Walki-Zbrojnej-Oddzia-%C5%82-Warszawa/560629297404385?sk=info&tab=page_info [dostp: 13.04.2015].

27

IDEE DLA POLSKI

Rys. 2. Skonno do dziaa obronnych kraju. Grupa - mczyni w wieku 18-60 lat

woj. podkarpackie

woj. lubelskie

woj. podlaskie

woj. warmisko-mazurskie

woj. pomorskie

woj. mazowieckie

woj. maopolskie

woj. dzkie

woj. witokrzyskie

woj. lskie

woj. opolskie

woj. dolnolskie

woj. lubuskie

woj. zachodnio-pomorskie

woj. kujawsko

-pomorskie

woj. wielkopolskie

PROOBRONNOCIOWE

ZRNICOWANE (WYSOKI ODSETEK DE-KLARACJI PROOBRON-NOCIOWYCH)

ZRNICOWANE

ZRNICOWANE (WYSOKI ODSETEK DE-KLARACJI BIERNYCH)

SCHRONIENIA W KRAJU LUB POZA GRANICAMI

rdo: Opracowanie Instytutu Bada Rynkowych i Spoecznych Polacy o obronnoci, obowizku wojskowym i postawy wobec zagroenia wojennego (badania przedstawio-ne na prezentacji w Centrum Prasowym PAP w Warszawie 18 marca 2015 r.).

5.1. Analiza przedstawionego zestawienia oddziaw terenowych organizacji pa-ramilitarnych oraz porwnanie jej z wynikami sondy IBRIS Zestawienie zawiera wszystkie zarejestrowane oraz prowadzce aktywn dziaalno organi-zacje paramilitarne (wyjtkiem jest Towarzystwo Gimnastyczne Sok majce gwnie cha-rakter sportowy; od 2014 r. zaczy jednak powstawa jego paramilitarne oddziay Polo-we Druyny Sokoa, std te zdecydowalimy si je uwzgldni); zostao ono opracowane na podstawie oficjalnych informacji zamieszczonych na stronach tych stowarzysze oraz na ich fanpageach na portalu Facebook. Ze wzgldu na dynamiczn sytuacj w czasie opracowy-wania mapy mogo doj do nieznacznych zmian w liczbie oddziaw terenowych, jednak nie moe mie to znaczcego wpywu na ogln tendencj, ktra wykazuje w czci wojewdztw wiksze, a w innych mniejsze zainteresowanie stowarzyszeniami paramilitarnymi. Naley podkreli, e oddziay terenowe maj rn liczebno; obecnie okrelenie jej dla kadego z tych oddziaw przekraczao nasze moliwoci, std te wnioskowanie oparlimy na iloci oddziaw zaoonych w danym wojewdztwie. Na mapie uwzgldniono siedemnacie orga-nizacji paramilitarnych, ktre posiadaj cznie 196 zidentyfikowanych, aktywnie funkcjonu-jcych oddziaw terenowych; a 151 wchodzi w skad Federacji Organizacji Proobronnych (FOP), natomiast 45 pozostaje poza ni84. Rozmieszczenie organizacji postanowilimy porw-na z sondaem przeprowadzonym przez IBRIS, dotyczcym deklarowanych skonnoci do obrony kraju w grupie mczyzn od 18. do 60. roku ycia w poszczeglnych wojewdztwach.

84. Podobne zestawienie, jednak dotycz-ce tylko oddziaw strzeleckich, jest zamieszczone na portalu: http://www.portalstrzelecki.info/index.php?modu-le=Oddzialy [dostp: 17.04.2015].

28


Pozwolio nam to w pewnym stopniu zweryfikowa deklaracje respondentw IBRIS na pod-stawie liczby organizacji w danym wojewdztwie. Dane naniesione na map administracyj-n Polski odzwierciedlaj ogln tendencj do angaowania si obywateli w dziaalno jed-nego z typw organizacji proobronnej stowarzysze paramilitarnych.

Wedug zestawienia oddziaw terenowych, na pierwszym miejscu (34 oddziay) znalazo si wojewdztwo mazowieckie, za nim podkarpackie (28), dzkie (20), ex aequo lskie i mao-polskie (po 15), witokrzyskie (14), lubelskie (12), dolnolskie (10), wielkopolskie i kujaw-sko-pomorskie (po 9), pomorskie (8), lubuskie i zachodniopomorskie (po 6), podlaskie i war-misko-mazurskie (po 5), opolskie (2). Stosunek jednostek strzeleckich (dalej: j.s.) do pozo-staych organizacji wynosi 147:49. Najliczniejsz organizacj pozostaje ZS Strzelec OSW li-czcy a 85 oddziaw terenowych. Warto wspomnie, e istniej przynajmniej dwa zagra-niczne oddziay strzeleckie: jeden w Dublinie85, a drugi we Lwowie86.

Najmniej oddziaw terenowych znajduje si na ziemiach, ktre zostay przyznane Polsce w 1945 roku, w dzisiejszych wojewdztwach opolskim, warmisko-mazurskim, zachodniopo-morskim, lubuskim, dolnolskim (z najwysz spord nich liczb organizacji), znacznej cz-ci pomorskiego87. Cigo pokoleniowa oraz stosunki wasnociowe na tych ziemiach zosta-y przerwane przez masowe wysiedlenia i ucieczki wikszoci niemieckiej, w ktrej miejsce przybyli wysiedleni z Kresw Wschodnich Polacy oraz w wyniku akcji Wisa Ukraicy. Dru-gim najbardziej dotknitym wywzkami i migracjami ludnoci obszarem byy tereny wcielone do ZSRS we wrzeniu 1939 roku, w tym wikszo obecnego wojewdztwa podlaskiego (bez Suwak), ktre, podobnie jak wyej wymienione wojewdztwa, charakteryzuje si niewiel-k iloci organizacji, lecz wysokim odsetkiem deklaracji proobronnociowych. Szczeglnie niewiele organizacji dziaa w powiatach, ktre przed 1914 rokiem wchodziy bezporednio w skad Rosji (jedna w Biaymstoku). Wikszo (cztery) dziaaj na terenach wchodzcych nie-gdy w skad Krlestwa Polskiego, w tym dwa w Suwakach. Dodatkowym czynnikiem mogcym mie wpyw na nisk liczb organizacji paramilitarnych s mniejszoci etniczne oraz wyznanio-we. W Podlaskiem jest to prawie 5 proc., gwnie Biaorusinw skupionych we wschodnio-pou-dniowych powiatach, w ktrych yje od 20 proc. do 70 proc. osb wyznania prawosawnego88 (brak na tych terenach organizacji paramilitarnych, poza Biaymstokiem jako duym orod-kiem miejskim); w opolskim ponad 10 proc., gwnie lzakw i Niemcw oraz duy odsetek o nieustalonej narodowoci (w tym przypadku najliczniejsza mniejszo w Polsce zbiega si z najnisz liczb organizacji paramilitarnych)89.

Kolejne wojewdztwa plasujce si w rodku listy, takie jak wielkopolskie, kujawsko-pomor-skie i lubelskie, musz by rozpatrywane kade z osobna. W przypadku wielkopolskiego sa-by rozwj organizacji strzeleckich, kojarzonych z pisudczykami (na og dominujcych w in-nych wojewdztwach), mg by zwizany z brakiem tradycji strzeleckich w tym wojewdz-twie, w ktrym dominowao zwizane z Narodow Demokracj Towarzystwo Gimnastycz-ne Sok, po dzi dzie majce na tym obszarze najwicej swoich oddziaw (od 2014 r. zaczy powstawa Polowe Druyny Sokoa)90. Wynik wojewdztwa kujawsko-pomorskiego, zwaywszy, e jest ono jednym z mniejszych wojewdztw, zarwno jeli chodzi o obszar, jak i liczb ludnoci (ponad trzykrotnie mniejsza liczba mieszkacw ni w wielkopolskim), jest cakiem dobry91. Porwnywalny wynik osigno, zblione ludnociowo do kujawskiego, lu-belskie (najsabiej wypada Chemszczyzna). Prawdziwym centrum dziaalnoci organizacji

85. https://www.facebook.com/pages/Strzelec-Dubli-n/318963464977828?fref=pb&hc_lo-cation=profile_browser [dostp: 17.04.2015].

86. Samodzielny Pluton Strzelecki Lww (Ukraina) w skadzie JS 2021, http://www.strzelecjp.pl/jednostki-strzelec-kie.html [dostp: 17.04.2015].

87. Ciekawe, e wedug danych z 2011 r., oprcz wojewdztwa opolskiego, s one wraz z mazowieckim najbar-dziej nasycone organizacjami poza-rzdowymi (bez uwzgldniania OSP), http://www.ngo.pl/x/666758 [dostp: 17.04.2015].

88. http://kamunikat.fontel.net/www/cza-sopisy/czasopis/2004-01/15.htm [do-stp: 17.04.2015].

89. Ludno wedug deklarowanej naro-dowoci oraz wojewdztw w 2002 r., http://stat.gov.pl/spisy-powszechne/narodowe-spisy-powszechne/naro-dowy-spis-powszechny-2002/wyniki-narodowego-spisu-powszechnego-2002-narodowosci-oraz-jezyka/ [do-stp: 17.04.2015].

90. Nie znalelimy w wielkopolskim od-dziale odwoa do dzisiejszych ruchw narodowych, czego nie mona powie-dzie o PDS z Kranika, Puaw i TG So-k z Lublina, patrz: fanpage tych or-ganizacji (polubione strony Ruchu Na-rodowego, ONR, obecno ich sym-boliki): https://www.facebook.com/PDSKrasnik?fref=ts, https://www.fa-cebook.com/PDSKrasnik?fref=ts, https://www.facebook.com/TGSokolw-Lublinie [dostp: 16.04.2015].

91. http://stat.gov.pl/statystyka-regional-na/rankingi-statystyczne/ludnosc-we-dlug-wojewodztw/; http://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/rankingi-sta-tystyczne/powierzchnia-wedlug-wo-jewodztw/ [dostp: 17.04.2015].

29

IDEE DLA POLSKI

paramilitarnych s wojewdztwa mazowieckie, podkarpackie, dzkie, lskie, maopolskie i witokrzyskie, gdzie znajduje si ich 126 (100 strzeleckich). W tych szeciu wojewdz-twach dziaaj organizacje stanowice 64,3 proc. wszystkich uwzgldnionych na mapie. Je-eli na map III RP naniesiemy granice rozbiorowe, atwo dostrzeemy, e w wikszoci s to tereny byego zaboru austriackiego oraz Krlestwa Kongresowego, z naciskiem na jego cz centraln i poudniow (poza czci wojewdztwa lskiego wchodzcego w skad Rzeszy). Galicja bya kolebk polskich ruchw paramilitarnych; due znaczenie w ich ksztatowaniu miao rwnie Krlestwo Polskie. By moe swoj rol w formowaniu tych oddziaw odegra-a rwnie pami historyczna, tradycje rodzinne przez wikszo tych wojewdztw prze-chodzi szlak bojowy legionistw w czasie I wojny wiatowej, historia lska za zwizana jest z trzema powstaniami. Z pozostaych wojewdztw do tego centrum mona zaliczy za-chodnie powiaty Lubelszczyzny oraz omyskie, zasuone w wojnie 1920 roku, a take Su-walszczyzn, ktra rwnie musiaa militarnie zamanifestowa swoj przynaleno do Pol-ski (wci pozostajemy w granicach Krlestwa Kongresowego). Ponadto, w przypadku Ma-zowsza, wpyw maj dwa dodatkowe czynniki jest to najludniejsze wojewdztwo, a w jego granicach znajduje si stolica pastwa, co naturalnie sprzyja powstawaniu nowych stowa-rzysze i oddziaw organizacji ju istniejcych. W przypadku terenw pogalicyjskich ta-kim dodatkowym czynnikiem jest lepiej rozwinita (poza Warszaw) dziaalno organizacji pozarzdowych (szczeglnie na Podkarpaciu)92. Obszarami, ktre s najsabiej zorganizowa-ne proobronnie w wojewdztwach maopolskim oraz podkarpackim, s Gorce, Tatry, Beskid Sdecki, Beskid Niski i Bieszczady. Z przyczyn natury geograficznej poudniowe pasma gr-skie stanowi naturaln granic Polski, ktra poza niewielkimi korektami nie ulega wikszym zmianom przez tysic lat. Ze wzgldu na swj charakter by to te zawsze obszar, w ktrym prowadzono ograniczone dziaania wojenne, std te by moe jego mieszkacy maj wik-sze poczucie bezpieczestwa. Istotn form organizacji na tych terenach s Ochotnicze Stra-e Poarne, a take specjalistyczne organizacje, jak TOPR i GOPR. Naley podkreli, e rejon grski jest pozbawiony silniejszych orodkw miejskich, poza Zakopanem, ktre jednak ma specyficzny charakter kurortu. Pod tym wzgldem region ten mona porwna z obszarem na styku wojewdztw kujawsko-pomorskiego, warmisko-mazurskiego i mazowieckiego, po-udniowo-wschodnim Podlasiem i innymi rejonami oddalonymi od duych centrw miejskich, sabo zurbanizowanymi, z du powierzchni lasw oraz o niskim zaludnieniu (dominujc form zrzesze na tych obszarach s Ochotnicze Strae Poarne)93.

Z sondy przeprowadzonej przez IBRIS wynika, e zachodzi rwnie korelacja midzy posta-wami proobronymi a praktyk religijn94. Postanowilimy zestawi dane statystyczne doty-czce odsetka dominicantes w diecezjach katolickich95 z liczebnoci organizacji paramilitar-nych w danym wojewdztwie, co na og potwierdzio zaleno, na ktr zwracano uwag w badaniach IBRIS. Im wikszy odsetek dominicantes, tym wiksza liczba organizacji. S jed-nak wyjtki od tej reguy. Pierwszy z nich stanowi diecezja opolska i podlaska, gdzie mimo duego odsetka praktykujcych dziaa najmniej oddziaw. Odwrotna sytuacja dotyczy die-cezji dzkiej, ktra ma jeden z najniszych wskanikw dominicantes, a jednoczenie posia-da duo oddziaw proobronnych. Najwicej organizacji w stosunku do liczby ludnoci dane-go wojewdztwa znajduje si jednak w wojewdztwach podkarpackim i maopolskim (rednia dominicantes w diecezjach pokrywajcych si z tymi wojewdztwami wykracza o 1020% ponad redni kraju 39,1%), nastpnie lubelskim, witokrzyskim i lskim, pokrywajcy-mi si z diecezjami o najwyszym wskaniku dominicantes.

92. http://www.ngo.pl/x/666758 [do-stp:17.04.2015].

93. Ochotnicze Strae Poarne w Polsce, raport z badania 2012, Stowarzysze-nie Klon/Jawor, Warszawa 2013, s. 10, http://www.ngo.pl/OSP_2012_ra-port/#/11 [dostp: 29.04.2015].

94. Wrd osb w wieku 1860 lat, ktre w przypadku zagroenia kraju same zgosiyby si do formacji ochotni-czych, zdecydowanie dominuj re-gularni praktycy religijni (58% de-klarujcych ch wstpienia do for-macji ochotniczych spord regular-nych praktykw religijnych; 28% spo-rd nieregularnych; 11% spord nieuczestniczcych, https://prezi.com/2-ohb7cj-pai/copy-of-polacy-o-obronnosci-obowiazku-wojskowym-i-postawy-wobec-zag/ [dostp: 17.04.2015].

95. http://episkopat.pl/kosciol/koscio-l_w_polsce/statystyki/6013.1,Zesta-wienie_dominicantes_i_communican-tes_2013.html [dostp: 17.04.2015].

30


Porwnujc rozmieszczenie organizacji z sond IBRIS, szybko dostrzeemy, e najmniejsza liczba organizacji proobronnych pokrywa si tylko czciowo z wojewdztwami, w ktrych dominoway deklaracje o szukaniu schronienia w kraju lub poza granicami (opolskie, lubu-skie, zachodniopomorskie i dolnolskie posiada wyranie wicej organizacji ni trzy po-przednie; by moe jest to spowodowane wpywem Wrocawia jako duego orodka miejskie-go). Poza nimi najnisza liczba organizacji proobronnych wystpuje w wojewdztwach war-misko-mazurskim i podlaskim, w ktrych dominoway deklaracje proobronne. Rwnie po-morskie i lubelskie, mimo dominacji deklaracji proobronnych, pod wzgldem liczby oddzia-w plasuj si niej ni wojewdztwa, gdzie dominuj odpowiedzi zrnicowane z wyso-kim odsetkiem deklaracji biernych zachowa. Tymi wojewdztwami s dzkie oraz wi-tokrzyskie, ktre mimo przewagi deklaracji zrnicowanych z przewag biernych zacho-wa znajduj si na trzecim i pitym miejscu pod wzgldem liczby oddziaw. W przypadku wojewdztw mazowieckiego oraz maopolskiego, ktrych deklaracje zostay okrelone jako zrnicowane, mamy do czynienia z pierwszym (efekt stolicy) oraz czwartym (wyrana roz-bieno) wojewdztwem pod wzgldem liczby organizacji. Deklaracje zrnicowane z wyso-kim odsetkiem proobronnociowych zdominoway wielkopolskie, kujawsko-pomorskie i l-skie. Najsabiej z nich pod wzgldem liczby organizacji wypada Wielkopolska, natomiast naj-lepiej lskie, stojce na czwartym miejscu pod wzgldem iloci stowarzysze. W obu przy-padkach znaczc rol odgrywa czynnik historyczny. Zupena zgodno deklaracji proobron-nociowych z wysok liczb oddziaw wystpia w wojewdztwie podkarpackim, drugim pod wzgldem liczby oddziaw przypadajcych na osob, a drugim po mazowieckim posiadaj-cym jednak ponad 2 miliony wicej ludnoci96.

5. Zakoczenie

W ostatnich miesicach organizacje proobronne, a w szczeglnoci paramilitarne spotkay si z rzadkim wczeniej w III Rzeczypospolitej zainteresowaniem, zarwno ze strony mediw, jak i przede wszystkim Ministerstwa Obrony Narodowej97. Zostay utworzone nowe stanowi-ska szefa Biura Inicjatyw Obronnych w AON, ktrym zosta Romuald Szeremietiew, oraz pe-nomocnika ds. spoecznych inicjatyw proobronnych, ktre obj gen. dyw. Bogusaw Pacek98. Zadaniem gen. Packa byo zbadanie moliwoci organizacji paramilitarnych oraz klas mun-durowych w Polsce. Kilkumiesiczna praca generaa zostaa zwieczona Kongresem organi-zacji proobronnych i szk/klas mundurowych w dniach 2021 marca 2015 roku. W kongre-sie wzio udzia okoo 120 rnego typu organizacji proobronnych, lecz tylko siedem z nich (wszystkie o charakterze paramilitarnym, w tym pi strzeleckich) weszo w skad powoanej Fe

Soloch Dryblak Żurawski Organizacje Proobronne PDF

Documents