(sol yandaki gibi) olacak ....sırt yazısı bu şablona göre yazılacak. Yazılar tek satır olacak Cilt sırtı yazıların yönü yukarıdan aşağıya (sol yandaki gibi) olacak

ME

RY

EM

YIL

DIZ

İSTA

NB

UL

ÜN

İVE

RSİT

ESİ SA

Ğ. B

İL. E

NST

.

YÜ

KSE

K L

İSAN

S TE

Zİ

İST

AN

BU

L-2016

Tez kabul edildikten sonra yapılan sabit ciltte sırt

yazısı bu şablona göre yazılacak. Yazılar tek satır olacak

Cilt sırtı yazıların yönü yukarıdan aşağıya

(sol yandaki gibi) olacak .

Tez, Yüksek Lisans’sa, YÜKSEK LİSANS TEZİ;

Doktora ise DOKTORA TEZİ ifadesi kalacak

Adınızı soyadınızı giriniz

Tez Sınavının yapılacağı yılı yazınız

T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DANIŞMAN PROF. DR. NURAY ENÇ

İÇ HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI İÇ HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ PROGRAMI

İSTANBUL-2016

MERYEM YILDIZ

AKUT KORONER SENDROM YANIT İNDEKSİ GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

( YÜKSEK LİSANS TEZİ )

iv

İTHAF

Hayatıma anlam katan canım aileme ithaf ediyorum.

v

TEŞEKKÜR

Çalışmam süresince fikirleriyle önderlik eden, her zaman ilgi ve desteğini

esirgemeyen danışmanım Sayın Prof. Dr. Nuray Enç’e,

Bilgisini ve deneyimlerini bizlerle paylaşan, uzman görüşlerinde değerlendirme

ve önerileri ile katkı veren, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı’ndaki tüm

hocalarıma,

Yardımlarını ve desteğini hiçbir zaman esirgemeyen, bilgilerini herzaman

paylaşan canım arkadaşım Araş. Gör. Kübra Yeni’ye,

Tez süreci boyunca yanımda olan ve destek veren tüm asistan arkadaşlarıma,

İstatistik konusunda büyük yardımlarını gördüğüm, bilgisini ve görüşlerini

sabırla paylaşan Sayın Doç. Dr. Arif Özer’e,

Araştırmaya katılan tüm hastalara,

Veri toplama aşamasında bana destek olan İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji

Enstitüsü Kardiyoloji Anabilim Dalı çalışanlarına,

Çalışmamın her aşamasında yanımda olan, motive edici tutumlarıyla beni

destekleyen canım arkadaşım Araş. Gör. Özge Eda Karadağ’a,

Bana sonsuz güvenen, beni bugünlere getiren, uzakta olsalar bile manevi

destekleriyle her zaman yanımda olan canım aileme,

Son olarak çalışmamda emeği geçen ismini sayamadığım herkese sonsuz

teşekkürlerimi sunarım.

vi

İÇİNDEKİLER

TEZ ONAYI .................................................................................................................... İİ

BEYAN ........................................................................................................................... İİİ

İTHAF ............................................................................................................................ İV

TEŞEKKÜR ..................................................................................................................... V

İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. Vİ

TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................. Vİİİ

ŞEKİLLER LİSTESİ ..................................................................................................... İX

SEMBOLLER / KISALTMALAR LİSTESİ .................................................................. X

ÖZET ............................................................................................................................ Xİİ

ABSTRACT ................................................................................................................. Xİİİ

1. GİRİŞ VE AMAÇ ......................................................................................................... 1

2. GENEL BİLGİLER ...................................................................................................... 3

2.1. KORONER ARTER HASTALIKLARI .................................................................. 3

2.2. AKUT KORONER SENDROM .............................................................................. 3

2.2.1. Tanım ve sınıflama .............................................................................................. 3

2.2.2. Epidemiyoloji ...................................................................................................... 3

2.2.3. Etiyoloji ............................................................................................................... 4

2.2.4. Risk Faktörleri..................................................................................................... 4

2.2.4.1. Değiştirilemeyen Majör Risk Faktörleri ........................................................ 5

2.2.4.2. Değiştirilebilir Majör Risk Faktörleri ............................................................ 6

2.2.5. Fizyopatoloji ..................................................................................................... 10

2.2.6. Belirti ve Bulgular ............................................................................................. 11

2.2.7. Göğüs Ağrısında Hasta/Aile Eğitimi ................................................................ 14

2.2.8. Akut Koroner Sendromlarda Semptom Algısı ve Hastane Öncesi Gecikme .... 16

3. GEREÇ VE YÖNTEM ............................................................................................... 19

3.1. Araştırmanın Amacı ve Tipi .................................................................................. 19

3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zamanı ................................................................. 19

3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi ........................................................................ 19

3.4. Etik Konular ........................................................................................................... 20

3.5. Verilerin Toplanması ............................................................................................. 20

vii

3.6. Veri Toplama Araçları ........................................................................................... 20

3.6.1. Hasta Bilgi Formu ............................................................................................. 21

3.6.2. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi (The Acute Coronary Syndrome Response Index) .......................................................................................................... 21

3.7. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi ‘nin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması Aşamaları ...................................................................................................................... 22

3.7.1. Dil ve Kapsam Geçerliliği................................................................................. 22

3.7.2. Ölçeğin Yapı Geçerliliği ................................................................................... 24

3.7.3. Ölçeğin Güvenilirliği ........................................................................................ 25

3.8. Verilerin Değerlendirilmesi ................................................................................... 26

4. BULGULAR ............................................................................................................... 27

4.1. Hastaların Sosyodemografik Özellikleri ve Hastaların Klinik Özelliklerine ........ 27

İlişkin Bulgular ............................................................................................................. 27

4.2. Ölçeğin Geçerlilik ve Güvenilirliğine İlişkin Bulgular ......................................... 30

4.2.1. Geçerlilik Analizleri .......................................................................................... 30

4.2.1.1. Kapsam Geçerliliği....................................................................................... 30

4.2.1.2. Yapı Geçerliliği (Faktör Analizi) ................................................................. 30

4.2.2. Güvenilirlik Analizleri ...................................................................................... 38

4.2.2.1. Zamana Göre Değişmezlik ........................................................................... 38

4.2.2.2. İç Tutarlılık ................................................................................................... 38

5. TARTIŞMA ................................................................................................................ 42

KAYNAKLAR ............................................................................................................... 51

FORMLAR ..................................................................................................................... 61

ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................... 77

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 2-1. Lipid parametrelerinin sınıflandırılması ......................................................... 7

Tablo 3-1. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi ‘nin Alt Boyutları ve Boyutlardaki

Maddeler ......................................................................................................................... 22

Tablo 3-2: Çalışmada Kullanılan İstatistiksel Analizler ................................................. 26

Tablo 4-1. Hastaların sosyo-demografik özellikleri (N= 167) ....................................... 28

Tablo 4-2.Hastalık sürecine ilişkin özellikler (N= 167) ................................................. 29

Tablo 4-3.AKSYİ Bilgi Boyutu Betimsel İstatistikler .................................................... 31

Tablo 4-4. Bilgi Boyutuna İlişkin DFA Sonuçları .......................................................... 32

Tablo 4-5. AKSYİ Tutum Boyutu Betimsel İstatistikler ................................................ 34

Tablo 4-6. Tutum Boyutuna İlişkin DFA Sonuçları ....................................................... 34

Tablo 4-7. AKSYİ İnanç Boyutu Betimsel İstatistikler .................................................. 36

Tablo 4-8.İnanç Boyutuna İlişkin DFA Sonuçları .......................................................... 37

Tablo 4-9. Test Tekrar Test Korelasyon katsayıları (n= 29) .......................................... 38

Tablo 4-10.Bilgi Boyutu Madde Toplam İstatistikleri ................................................... 39

Tablo 4-11.Tutum Boyutu Madde Toplam İstatistikleri ................................................. 40

Tablo 4-12.İnanç Boyutu Madde Toplam İstatistikleri .................................................. 41

ix

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 4-1. Bilgi Boyutu Standart Ağırlıkları (Faktör Yükleri) ve Hata varyansları ....... 33

Şekil 4-2. Tutum Boyutu Standart Ağırlıkları (Faktör Yükleri) ve Hata varyansları ..... 35

Şekil 4-3. İnanç Boyutu Standart Ağırlıkları (Faktör Yükleri) ve Hata varyansları ....... 37

x

SEMBOLLER / KISALTMALAR LİSTESİ

AKS: Akut Koroner Sendrom

DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü

KAH: Koroner Arter Hastalığı

AHA: American Heart Association (Amerikan Kalp Cemiyeti)

TEKHARF: Türk Erişkinlerinde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri

AMİ: Akut Miyokard İnfarktüsü

SAP: Stabil Anjina Pektoris

USAP: Unstabil Anjina Pektoris

NSTEMİ: Non-ST Elevation Myocardial Infarction (ST yükselmesi bulunmayan

miyokard infarktüsü)

STEMİ: ST Elevation Myocardial Infarction (ST segment yükselmesi bulunan

miyokard infarktüsünü)

TK: Total Kolesterol

TG: Trigliserid

LDL: Low Density Lipoprotein (Düşük Dansiteli Lipoprotein)

HDL: High Density Lipoprotein (Yüksek Dansiteli Lipoprotein)

BKİ: Beden Kitle İndeksi

AP: Anjina Pektoris

AKSYİ: Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi

KGİ: Kapsam Geçerlik İndeksi

DFA: Doğrulayıcı Faktör Analizi

SPSS: Statistical Package for Social Science

KGİ: Kapsam Geçerlilik İndeksi

YEM: Yapısal Eşitlik Modellemesi

xi

RMSEA: Root Mean Square Approximation (Yaklaşık Hataların Ortalama

Karekökü)

SRMR: Standardized Root Mean Square Residual (Standardize Edilmiş

Hataların Ortalama Karekökü)

CFI: Comperative Fit Index (Karşılaştırmalı Uyum İyiliği İstatistiği)

xii

ÖZET

Yıldız, M. (2016). Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği ABD. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.

Bu araştırma akut koroner sendromlu hastaların, semptomlarına yönelik bilgi, tutum ve inançlarını değerlendirmek üzere Riegel ve ark. tarafından geliştirilmiş olan “Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi” (Acute Coronary Syndrome Response Index) adlı ölçeğin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliğini belirlemek amacıyla yapıldı. Çalışma Mart-Ekim 2015 tarihleri arasında İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü Kardiyoloji Anabilim Dalı servis ve polikliniğinde yüz yüze görüşme ile gerçekleştirildi. Metodolojik araştırma niteliğinde olan bu çalışmada örneklem grubunu iletişim kurmayı engelleyen herhangi bir sorunu olmayan, akut koroner sendrom tanısı olan 167 kişi oluşturdu. Ölçek, kapsam geçerliliğini değerlendirmek üzere altı uzmana sunuldu, öneriler doğrultusunda son şekli verildi. Otuz üç maddeli ölçeğin çeviri ve kapsam geçerliliği çalışmalarından sonra on beş kişilik bir gruba uygulandı ve sorun yaşanmadan uygulamalara devam edildi. Yapı geçerliliği için Doğrulayıcı Faktör Analizi yapıldı. Faktör analizi sonucunda genel uyum katsayılarında sorunlar olduğu saptandı. Hata varyansı negatif olan bir madde ve faktör yükü 0,01 olan başka bir madde saptandı. Ölçeğin güvenilirliği için yapılan iç tutarlılık analizinde ilk boyut için KR-20 güvenilirlik katsayısı 0,73; ikinci boyutta Cronbach Alfa güvenilirlik katsayısı 0,83; üçüncü boyutta ise 0,66’di. Ölçek ve alt boyutlarının zamana göre değişmezliğini değerlendirmek için test-tekrar test yapıldı, her iki uygulama arasında fark olmadığı belirlendi (p>0,05). Sonuç olarak “Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi”nin Türkçe versiyonunun Türk toplumunda kullanımı için iyileşme çalışmalarının yapılması gerektiği saptandı.

Anahtar Kelimeler : akut koroner sendrom, geçerlik, güvenirlik, tedavi gecikmesi

xiii

ABSTRACT

Yıldız, M. (2016). Validity and Reliability of the Turkish Version of the Acute Coronary Syndrome Response Index. İstanbul University, Institute of Health Science, Medical Nursing Department, Master's Thesis. Istanbul.

This research has been conducted to determine the validity and reliability of the Turkish version of the “Acute Coronary Syndrome Response Index” developed by Riegel et al. to evaluate patient’s knowledge, attitudes and beliefs about acute coronary syndrome symptoms. The study has been carried out through face to face interviews between March and October, 2015 in Institution of Cardiology, Istanbul University. As a methodological research, this study has constituted its sample a group of 167 patients with able to communicate and diagnosed acute coronary syndrome. For linguistic validation, an expert panel of six academics was formed, and the Turkish form was finalized according to their reccommendations. The thirty- three item scale was applied to a group of 15 patients and the study was continued to practice so that the scale does not have any problem in clarity. Confirmatory factor analyses was performed for construct validity. Some problems was found in general compliance factors as a result of factor analysis. It was determined item that factor loading was 0,01 and another item that has negative error variance. Internal consistency analysis was performed for reliability of the scale. KR-20 for the first factors was determined to be 0,73 and Cronbach alpha relability coefficient was 0,83 at second factors, and 0,66 at third factors. The test was repeated to evaluate the invariance of the scale and its sub-scale with respect to time, no difference between two implementations was determined (p>0,05). As a result it was determined that Turkish version of the “Acute Coronary Syndrome Response Index” needs further refinemed to be used in studies.

Key Words: acute coronary syndrome, reliabilitiy, validity, treatment delay

1. GİRİŞ VE AMAÇ

Akut koroner sendrom (AKS) akut miyokart iskemisine bağlı olarak ortaya

çıkan, semptomlar ve klinik bulgularla karakterize bir durumdur (Kim ve ark. 2014).

Akut koroner sendromların yönetiminde son yıllarda sağlanan gelişmelere rağmen, bu

durum halen tüm dünyada ve ülkemizde en önemli morbidite ve mortalite nedeni

olmaya devam etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) 2020 yılı için hazırladığı

yaşamı kısıtlayan hastalıklar listesinde; tüm dünyada koroner arter hastalığının (KAH)

birinci sırada yer alacağı bildirilmektedir (Folsom ve ark. 2011).

Amerikan Kalp Cemiyeti’nin (American Heart Association - AHA) 2012

verilerine göre ABD’ de 20 yaş üstü yaklaşık 15.5 milyon koroner arter hastası

bulunmaktadır (Mozaffarian ve ark. 2015).

Ülkemizde Türk Kardiyoloji Derneğinin öncülüğünde yapılan Türk

Erişkinlerinde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri (TEKHARF) çalışmasının 2012

verilerinden yapılan hesaplamaya göre, yılda yaklaşık 420 bin koroner olay meydana

gelmekte, buna bağlı olarak yaklaşık 95 bin kişi hayatını kaybetmektedir. Bunların 55

bininin hastane dışında aniden, 40 bininin ise hastaneden taburcu olana kadar meydana

geldiği bildirilmektedir. Koroner olayların 180 bini yeni tanı, 120 bini koroner arter

hastalığı olanlarda akut olayın tekrarı, 120 bini sessiz olay şeklinde olmaktadır (Onat

2015).

Akut koroner sendromların yönetiminde son yıllarda önemli gelişmeler

kaydedilmiş, özellikle son 20 yıl içerisinde uygulanan yeni tedavi yaklaşımları ile

AKS’ye bağlı mortalite oranları belirgin ölçüde azalmıştır. Uygulanan bu yeni

tedavilerin başarısı; hastanın semptomlarını erken zamanda fark edip, hastaneye

başvurması ve en kısa sürede tedaviye başlanmasına bağlıdır (Riegel ve ark. 2007).

Semptomların başlangıcından medikal tedaviye kadar geçen sürenin uzaması,

ani kardiyak ölüm dahil, bir çok ciddi komplikasyona neden olmaktadır. Hastaların

çoğu için semptomların başlangıcı ile tedavinin başlaması arasında geçen süre oldukça

uzundur. Ortalama gecikme süresi 60 dakika ile beş saat arasında değişmektedir

(Ottesen ve ark. 1996; Carney ve ark. 2002; Yıldız ve Durukan 2004; Banks ve Dracup

2006; Eren ve ark. 2006; Lovlien ve ark. 2007; Tokem ve ark. 2007).

2

Gecikme süreci; 3 fazdan oluşmaktadır. Bunlar; a) semptomların başlamasıyla

birlikte hastaların medikal tedavi almaya karar vermeleri arasında geçen süre, b)

hastaneye ulaşım süresi ve c) hastaneye vardıktan sonra tedaviye başlanana kadar geçen

süreyi içermektedir (Rosenfeld ve ark. 2005). İlk faz gecikme sürecinin en büyük

kısmını kapsamaktadır ve hastaneye geç başvuru; hastaların zamanında tedavi

alamamalarının en büyük nedenidir (Sevinç 2014). Dolayısıyla; semptomları fark etme

ve medikal tedavi almaya karar verme süresinin azaltılması, hasta sonuçlarının

iyileştirilmesinde çok büyük rol oynamaktadır (Riegel ve ark. 2007).

Gartner ve arkadaşları tarafından (2008) yapılan bir meta-analiz çalışması; kalp

krizi geçiren hastalarda semptomlar ortaya çıktıktan sonra hastaneye başvuru

süresindeki gecikmenin en önemli nedeninin, hastaların semptomlarını tam olarak

bilmemesi olduğunu ortaya koymuştur (Gartner ve ark. 2008).

Horne ve arkadaşları tarafından (2000) yapılan bir çalışmada gecikmenin yaşa,

cinsiyete, sosyal-eğitim duruma bağlı olmadığı saptanmış, acil yardımı aramada

yetersizliğin, deneyimlenen semptomların ve semptomları yorumlamanın gecikmeye

neden olduğu bulunmuştur (Horne ve ark. 2000).

Henriksson ve arkadaşlarının (2007) çalışmasında ise akut miyokard infarktüsü

(AMİ) semptomlarının ve yapılacakların tanımlanabilmesinin çok önemli olduğu ifade

edilmiştir. Hasta ve yakınlarının semptomlar sırasındaki tepkileri ve nasıl davrandıkları

belirlenmiş, eğer daha iyi bilgilendirilirse, akut miyokard infarktüsü geçiren hastaların

hastane öncesi gecikme oranları düşürülebilir kanısına varılmıştır (Henriksson ve ark.

2007).

Hastaların, akut koroner sendromların semptomlarına yönelik bilgi, tutum ve

inançları, medikal tedavi almalarını geciktiren en önemli belirleyicilerdir (Cao ve ark.,

2012). Bu bağlamda Riegel ve arkadaşları tarafından bir ölçek geliştirilmiş ve bu ölçek

ile akut koroner sendromlu hastaların, AKS semptomlarına yönelik bilgi, tutum ve

inançlarını değerlendirmek hedeflenmiştir. AKS semptomlarına yanıtı ölçmek için

tasarlanan bu ölçeğin geçerli ve güvenilir olduğu kanıtlanmıştır.

Bu çalışmanın amacı Riegel ve arkadaşlarının 2007 yılında geliştirdikleri ‘The

Acute Coronary Syndrome Response Index’ (Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi)

adlı ölçeğin Türkiye’de geçerlik ve güvenirlik çalışmasını yaparak, ülkemizde de

kullanılabilirliğini ortaya koymaktır.

3

2. GENEL BİLGİLER

2.1. KORONER ARTER HASTALIKLARI Koroner arter hastalığı (KAH), miyokardı besleyen koroner arterlerin daralma

veya tıkanması ile kan akımının kısmi ya da tam olarak kesilmesini ifade eder. Koroner

kalp hastalığı veya iskemik kalp hastalığı olarakta bilinmektedir (Kim ve ark. 2014)

Günümüzde koroner arter hastalıkları; akut koroner sendrom (AKS) ve kararlı

KAH olarak iki ana başlık altında incelenir. Koroner arter hastalıklarının klinik olarak

ortaya çıkış şekilleri arasında sessiz iskemi, kararlı anjina pektoris (stabil anjina

pektoris, SAP), kararsız anjina pektoris (unstabil anjina pektoris, USAP), miyokard

infarktüsü (Mİ), kalp yetersizliği ve ani ölüm vardır (Steg ve ark. 2013).

2.2. AKUT KORONER SENDROM

2.2.1. Tanım ve sınıflama AKS koroner arter kan akımının azalması sonucu miyokard iskemisinin neden

olduğu klinik tabloların tamamını ifade etmektedir. AKS’ ye bağlı iskemi genelde

aterosklerotik plağın yırtılmasıyla, erozyonuyla veya koroner arterlerde trombüs

oluşmasıyla ortaya çıkar (Kim ve ark. 2014).

AKS;

• Kararsız anjina pektoris (unstabil angina pektoris, USAP)

• ST segment yükselmesi bulunmayan miyokard infarktüsü (Non-ST Elevation

Myocardial Infarction - NSTEMI)

• ST segment yükselmesi bulunan miyokard infarktüsünü (ST Elevation

Myocardial Infarction - STEMI) kapsamaktadır (Badır ve Korkmaz 2010; Enç

ve Uysal 2014).

2.2.2. Epidemiyoloji Akut koroner sendromların tanı ve tedavisinde sağlanan gelişmelere rağmen, bu

durum dünyada ve ülkemizde en önemli morbidite ve mortalite nedeni olmaya devam

etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ nün hazırladığı 2020 yılı yaşamı kısıtlayan

hastalıklar listesinde koroner arter hastalığının birinci sırada yer alacağı bildirilmektedir

(Folsom ve ark. 2011).

4

DSÖ verilerine göre 2012 yılında 17,5 milyon insanın kalp ve damar hastalıkları

sebebiyle öldüğü ve bu rakamın küresel ölümlerin %30’unu teşkil ettiği belirtilmektedir.

Bu hastalıklar arasında KAH en yaygın görüleni olup yaklaşık 7,5 milyon insanın

ölümüne neden olmaktadır (WHO).

Amerikan Kalp Cemiyeti’nin (American Heart Association - AHA) 2012

verilerine göre ABD’ de 20 yaş üstü yaklaşık 15.5 milyon koroner arter hastası

bulunmaktadır (Mozaffarian ve ark 2015).

Ülkemizde Türk Kardiyoloji Derneğinin öncülüğünde yapılan Türk

Erişkinlerinde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri (TEKHARF) çalışmasına göre, 1990

yılında 20 yaş ve üzerindeki 29.5 milyon erişkinde 1.86 milyon kalp hastasının mevcut

olduğu ve bunların 1.05 milyonunun ise koroner arter hastası olduğu bildirilmiştir.

TEKHARF 2008 tarama verileri, KAH’ın ülkemizde 1990’dan beri yılda % 6.4’lük

hızla artmakta olduğunu ve KAH prevalansının 1990 yılına kıyasla 50 yaş üstü grupta

% 80 oranında artığını göstermektedir (Onat 2015).

2012 yılı verilerinden yapılan hesaplamaya göre ülkemizde yılda yaklaşık 420

bin koroner olay meydana gelmekte, buna bağlı olarak yaklaşık 95 bin kişi hayatını

kaybetmektedir. Bunların 55 bininin hastane dışında aniden, 40 bininin ise hastaneden

taburcu olana kadar meydana geldiği bildirilmektedir. Koroner olayların 180 bini yeni

tanı, 120 bini koroner arter hastalığı olanlarda akut olayın tekrarı, 120 bini sessiz olay

şeklinde olmaktadır (Onat 2015).

2.2.3. Etiyoloji Akut koroner sendromların en sık rastlanan sebebi aterosklerotik koroner arter

hastalığıdır. Akut koroner sendroma yol açan diğer nedenler; koroner arter anomalileri,

arteritler, sistemik lupus eritematozus, koroner arter disseksiyonu ve emboli olarak

tanımlanabilmekte ancak bu olgular çok nadir görülmektedir (Akın 2013; Kim ve ark.

2014)

2.2.4. Risk Faktörleri Koroner ateroskleroz gelişimi ile doğrudan ilişkili olduğu saptanan birçok risk

faktörü tanımlanmaktadır. AHA bu risk faktörlerini; değiştirilebilir ve değiştirilemez,

kontrol edilebilir ve kontrol edilemez, tedavi edilebilir ve tedavi edilemez şeklinde

gruplandırmıştır (AHA).

5

Değiştirilemeyen majör risk faktörleri;

• Yaş

• Cinsiyet

• Aile hikayesi

• Genetik yatkınlık

Değiştirilebilir, kontrol edilebilir ve tedavi edilebilir risk faktörleri ise;

• Yüksek kan kolesterol düzeyi,

• Hipertansiyon,

• Obezite/Fazla kilo

• Diyabetes mellitus

• Sigara içme ve

• Fiziksel inaktivitedir (AHA).

Dünya Sağlık Örgütü ise 2004 yılında yayımladığı Kalp Hastalığı ve İnme

Atlası’ nda, değiştirilebilir diğer risk faktörlerini; düşük sosyoekonomik düzey, mental

hastalık, psikososyal stres, alkol kullanımı, bazı ilaçlar (oral kontraseptifler/hormon

replasman tedavisi gibi), sol ventrikül hipertrofisi olarak belirlemiştir (WHO). Son

yıllarda yapılan çalışmalar, koroner arter hastalığının oluşumunda homosistein,

Lipoprotein (a), trombotik ve inflamatuar faktörler gibi yeni risk faktörlerini de ortaya

koymaktadır (Buğan ve Çelik 2014).

2.2.4.1. Değiştirilemeyen Majör Risk Faktörleri

Yaş

Ateroskleroz oluşumu ve akut koroner sendrom gelişimi için en güçlü bağımsız

risk belirtecinin yaş olduğu düşünülmektedir. Aterosklerozun erken lezyonlarının

çocukluk çağında ortaya çıkmasına rağmen koroner arter hastalığı görülme oranı ve

buna bağlı mortaliteler ileri yaşlarda ve her dekadda artış göstermektedir. Erkeklerde 45

yaş, kadınlarda 55 yaş üzeri olmak koroner kalp hastalığı için güçlü bir risk

oluşturmaktadır (Sönmez ve ark. 2002; Thygesen ve ark. 2012; Kim ve ark. 2014).

6

Cinsiyet

Kardiyovasküler durumlar kadınlarda erkeklere göre yaşamın geç dönemlerinde

oluşur. Premenapozal dönemdeki kadınlar ile kıyaslandığında erkekler, yaklaşık 10 yaş

erken KAH ile karşılaşmakta, buna bağlı olarak miyokard infarktüsü ve ani ölümler gibi

ciddi komplikasyonlar kadınlarda erkeklere göre daha geç görülmektedir.

Postmenapozal dönemde ise risk kadınlar için artmakta, fakat yaş grupları arası

değerlendirme yapıldığında bu risk erkeklerden daha düşük kalmaktadır. Buna rağmen

kardiyovasküler hastalıklar kadınlarda en çok ölüme neden olan hastalıkların başında

gelmektedir (Thygesen ve ark. 2012; Buğan ve Çelik 2014).

Genetik Yatkınlık ve Aile Hikayesi

Koroner arter hastalığının gelişiminde genetik yatkınlığın önemli olduğu

düşünülmektedir. Arter duvar yapısında ki bazı defektlerin plak gelişime riskini

arttırarak, genç yaşlarda koroner arter hastalığının ortaya çıkmasını kolaylaştırdığı

tahmin edilmektedir (Akın 2013).

Ailede veya birinci derecede erkek akrabalarda 55 yaşın, kadın akrabalarda ise

65 yaşın altında koroner arter hastalığı bulunması major risk faktörü olarak kabul

edilmektedir. Ailesinde erken aterosklerotik kalp hastalığı öyküsü bulunan kişilerde

erken ateroskleroz riski 12 kat artmaktadır (Badır ve Korkmaz 2010).

2.2.4.2. Değiştirilebilir Majör Risk Faktörleri

Yüksek kan kolesterol düzeyi

Lipid metabolizması koroner arter hastalığı gelişiminde önemli bir katkı sağlayıcıdır. Lipid metabolizmasının dört elementi; total kolesterol (TK), düşük

dansiteli kolesterol (LDL), yüksek dansiteli kolesterol (HDL) ve trigliseritler (TG) kalp

hastalığının gelişimini etkileyen elementler olarak bilinmektedir. Bu lipid

elementlerinin düzeyleri tablo 2-1’ de verilmiştir. (Bayram ve ark. 2015)

7

Tablo 2-1. Lipid parametrelerinin sınıflandırılması

Optimal Normal Sınırda yüksek Yüksek

TK <200 mg/dl 200-239 mg/dl >240 mg/dl

LDL <100 mg/dl <130 mg/dl 130-159 mg/dl >160 mg/dl

HDL Erkek >40mg/dl >60 mg/dl

Kadın >50mg/dl

TG <150 mg/dl 150-199 mg/dl >200 mg/dl

Lipid molekülü protein molekülü ile birleşerek (lipoprotein) taşınır.

Lipoproteinler yüksek dansiteli lipoprotein (HDL – High Density Lipoprotein), düşük

dansiteli lipoprotein (LDL - Low Density Lipoprotein) ve çok düşük dansiteli

lipoprotein (VLDL - Very Low Density Lipoprotein) olarak sınıflandırılırlar. (Scruth

ve Haynes 2014)

HDL, lipid katabolizmasını hızlandırarak arterlerde plak oluşumuna karşı

koruyucu etki göstermektedir. Bu özelliğinden dolayı kandaki HDL düzeyi yükseldikçe

koroner arter hastalıklarından koruyuculukta artmaktadır (Akın 2013, Buğan ve Çelik

2014, Scruth ve Haynes 2014). Ülkemizde erikinlerde HDL ortalama değerleri batılı

toplumlara kıyasla düşüktür. HDL düzeyinde %12 mg/dl ‘lik azalma, koroner olay

riskini bağımsız olarak %25 gibi bir oranda yükseltmektedir (Onat 2015).

LDL, yüksek düzeyde aterojen özellik gösteren bir lipoproteindir. Yapılan

çalışmalar, LDL plazma seviyelerindeki artışın ateroskleroz ile ilişkili olduğunu, bu

seviyelerin düşürülmesi ateroskleroz oranını düşürdüğünü göstermiştir. LDL

seviyesinde 40 mg/dL’ lik azalma ile kardiyovasküler olaylarda %20 oranında azalma

elde edildiği gösterilmektedir. (Baigent ve ark. 2005).

Total kan kolesterol düzeyleri 200 mg/dl’nin altında olan orta yaş yetişkinlerin

koroner arter hastalıkları riski daha azdır. Seviye 240 mg/dl’nin üzerine çıktığında ise

koroner arter hastalığı riski iki katına çıkmaktadır (Mortan ve ark 2005; Onat 2015).

Hipertansiyon

Hipertansiyon koroner arter hastalığı için çok önemli bir risk faktörüdür. Bütün

aterosklerotik kardiyovasküler olayların %35'inden hipertansiyon sorumludur (Badır ve

Korkmaz 2010; Kim ve ark. 2014). Kan basıncında yükselme endotel fonksiyonlarında

8

bozulmaya yol açarak ateroskleroz gelişimini hızlandırır. Ateroskleroz gelişiminin

hızlanmasıyla arter duvarı daha da kalınlaşarak elastikiyeti azalır ve damar lümeni

daralır (Graham ve ark. 2007; Hamm ve ark. 2009). Sistolik kan basıncında her 20

mmHg’ lık yükselme, riski erkekte %35, kadında %30 oranında arttırmaktadır. (Onat

2015)

Diyabetes mellitus

Diyabetes mellitus kalp hastalıkları gelişimini hızlandırıcı bir etkiye sahiptir

(Smeltzer ve ark. 2010). Hiperglisemi trombositlerin agregasyonunu arttırır. Ayrıca

insülin damar duvarının zedelenmesine neden olarak inflamasyon reaksiyonunu

başlatarak ateroskleroz gelişimini kolaylaştırır (Akdemir ve Birol 2003). Diyabetli

hastaların %65-75’inde ölüm sebebi olarak kardiyovasküler hastalıklar

tanımlanmaktadır (Smeltzer ve ark. 2010).

Sigara Kullanımı

Yaş, ırk ve cinsiyet farketmeksizin içilen sigara miktarı ile koroner arter

hastalığı arasında güçlü bir ilişki olduğu bilinmektedir. Sigara içiciliği miyokard

infarktüsü ve ani ölüm riskini erkeklerde 2.7, kadınlarda 4.7 kat artırmaktadır (Mortan

ve ark. 2005).

Sigara içme KAH’nın gelişimine ve şiddetine üç yolla katkıda bulunur:

1. Sigara inhalasyonu kan karbonmonoksit seviyesini yükseltir. Kanın oksijen

taşıyan komponenti olan hemoglobin, karbonmonoksitle oksijenden daha hızlı birleşir.

Düşük miktarlardaki mevcut oksijen kalbin pompalama kabiliyetini azaltabilir.

2. Tütünün içinde bulunan nikotinik asit katekolaminlerin serbest kalmasını

tetikler ve bu durum kalp hızını ve kan basıncını arttırır. Ayrıca nikotinik asit koroner

arterlerin konstrükte olmasına da sebep olur. Katekolaminlerdeki artış ani kardiyak

ölümün nedeni olabilir.

3. Sigara kullanımı vasküler endotelini kötü şekilde etkiler ve bu durum

trombosit adezyonunun artışıyla ve trombüs formasyonu olasılığının artışıyla sonuçlanır

(Smeltzer ve ark. 2010).

9

Fiziksel aktivite azlığı

Fiziksel aktivite azlığı, koroner arter hastalığı için önemli bir bağımsız risk

faktörüdür. Egzersiz azlığına bağlı, yeterli miktarda kalori harcanamadığından, obezite,

insülin direnci, kan lipid bozuklukları, hipertansiyon gibi risk faktörleri ortaya çıkmakta

ve kardiyovasküler fonksiyonel kapasite azalmaktadır. Düzenli fiziksel aktiviteyle LDL

ve trigliserid düzeyleri düşmekte, HDL düzeyleri yükselmekte, insüline duyarlık

artmakta, kan basıncı düşmekte, endotele bağlı vazodilatasyon ve fibrinolitik aktivite

artmaktadır. Tüm bunlara bağlı olarak KAH riski azalmaktadır (Akdemir ve Birol 2003,

Smeltzer ve ark. 2010; Badır ve Korkmaz 2010).

Obezite

Obezite AHA tarafından koroner arter hastalığı için majör bir risk faktörü olarak

tanımlanmıştır. Özellikle abdominal bölgede yüksek oranda yağ birikimi ile karakterize

olan santral obezite koroner arter hastalığı için önemli bir risk oluşturmaktadır.

DSÖ tarafından yapılan sınıflamada obezite değerlendirilmesinde kullanılan

beden kitle indeksi (BKİ) ölçütüyle, BKİ: 18.5-24.9 kg/m2 normal, 25-29.9 kg/m2 kilo

fazlalığı, ≥30 kg/m2, obezite, ≥40 kg/m2 ileri derecede obezite (morbid obez) olarak

tanımlanmaktadır. BKİ'deki bir birimlik artış koroner arter hastalığı mortalitesinde %4-

5 artışa neden olmaktadır. (Akdemir ve Birol 2003; Mortan ve ark. 2005; Smeltzer ve

ark. 2010; Badır ve Korkmaz 2010)

Alkol kullanımı

Aşırı miktarda alkol kullanımı diyabet ile koroner arter hastalığı riskini ve

erkeklerde ölüm oranını yükseltmektedir. Ilımlı kullanım da ise KAH riski anlamlı

biçimde düşmekte, genel mortalite oranına anlamlı etkisi bulunmamaktadır. (Onat 2015)

Psikososyal etkenler

Depresyon, kaygı durumu, düşmanlık duygusu ve sosyal yalnızlık gibi

psikososyal etkenler, sempatik sinir sistemini aktivasyonuna bağlı fizyopatolojik

mekanizmalar yoluyla koroner arter hastalığı riskini artırmaktadırlar (Mortan ve ark.

2005).

10

Akut koroner sendromların gelişmesinde etkili olduğu kanıtlanmış diğer faktörler;

• Hiperhomosisteinemi (HHS)

• Lipoprotein (a) Yüksekliği

• BNP (Beyin Natriüretik Peptit) ve ProBNP Yüksekliği

• Yüksek Sensitiviteli C-Reaktif Protein (CRP) Yüksekliği ve

• Protrombotik Faktörleri içermektedir.

Bu risk faktörleri aterosklerozun başlangıcında ve progresyonunda önemli roller

oynamaktadırlar (Hamm ve ark. 2009; Tavlı ve Pekel 2011).

2.2.5. Fizyopatoloji Akut koroner sendromun en sık görülen sebebi aterosklerotik koroner arter

hastalığıdır. Ateroskleroz; çoğunlukla orta çaplı elastik arterler olmak üzere, bütün

boyutlardaki kan damarlarını etkileyen sistemik arteriyel bir hastalıktır. Erken çocukluk

döneminde yağlı çizgilerin oluşumuyla başlayan ateroskleroz, zamanla genetik ve

çevresel faktörlerinde etkisiyle ilerlemiş plaklara dönüşür (Lahoz ve Mustaza 2007).

• Ateroskleroz süreci, arter duvarlarının intima tabakasında lipidlerin birikimi

ile başlar ve kronik düşük-düzeyli inflamasyon yanıt ortaya çıkar.

• Plak oluşumu, damar çapında daralma ve damarın beslediği bölgeye kan

akımının azalması ile sonuçlanır.

• Bu oluşan plağın etrafındaki kapsül kalın ise, içindeki lipid oluşum stabil

kalır ve plak, damar içindeki kan akımının oluşturduğu gerilime ve damar

hareketlerine dirençlidir.

• Ancak, kapsül ince ise bu hassas plak olarak isimlendirilir. Hassas plağın

%40’ından fazlasını lipid oluşturur ve kolesterol oranı yüksektir.

• Monositler endotele temas ederek yüzeye yapışırlar ve aktivite olup endotel

altına geçerler. LDL kolesterol endotel aralarından endotel altına geçerek

okside LDL kolesterole dönüşür.

• Sonraki aşama, lipidden zengin lezyon, az miktarda T lenfositleri ve damar

düz kas hücrelerini içerir. Makroskopik olarak hafif kabarık ve lipid

içeriğinden dolayı da yağ çizgileri görünümü vardır.

• Gelişmiş fibröz plak; lümene ve media tabakasına doğru bir gelişim

gösterirken endotelin altında düz kas hücreleri ve bağ dokusundan oluşan

11

kapsül, orta bölümde ise kolesterol kristalleri, ekstrasellüler lipid, nekroz

sonucu ortaya çıkmış atık maddeler ve makrofajları içerir.

• Kompleks plakta ise endotelin bütünlüğünün bozulması sonucu bölgede

trombosit kümelenmesi vardır. Plak yırtılması sonucu intramural ve

intraluminal trombüs oluşur ve AKS meydana gelir (Badır ve Korkmaz 2010;

McDonald 2015).

AKS’nin patofizyolojisinden sorumlu temel mekanizma, yukarıda da anlatıldığı

gibi stabil olmayan aterosklerotik plağın aşınması ya da rüptürü sırasında, aterojenik

plak içeriğinin kanla teması sonucu iskemiden sorumlu koroner arterde trombüs

oluşması ve koroner arterin beslediği miyokard dokusunun kaybıdır. (Badır ve Korkmaz

2010).

Trombüs, koroner arterde total oklüzyon yaptığında, EKG’de ST elevasyonları

oluşur ve etkilenen ventrikül duvarının tamamı ya da tamamına yakını nekroz sahası

içinde kalır. Bu durum ST elevasyonlu miyokard infarktüsü (STEMI) olarak anılır.

Trombüsün daha az tıkayıcı olduğu durumlarda, klinik olarak Unstabil anjina pektoris

(USAP) veya ST segment yükselmesi bulunmayan miyokard infarktüsü (NSTEMI)

gelişir. Bu durumda EKG’de görülecek değişiklikler, ST çökmesi, T dalgası

negatifleşmesi ya da 20 dakikadan kısa süren ST yükselmesi biçiminde olabilmektedir.

Plak rüptürü sonucu gelişen trombüs NSTEMİ ve USAP’ ta trombositlerden, STEMİ’de

ise fibrinden zengindir (Öngen 2008).

Miyokard hücrelerinin, kontraktilite ve normal elektiriksel iletimi

sürdürebilmeleri için oksijen ve 5b-adenozin trifosfat (ATP) gereklidir. Miyokard

hücrelerine glikojen ve oksijen girişinde yoksunluk olduğunda daha az ATP üretilir,

sodyum-potasyum ve kalsiyum pompa yetersizliği olur, hidrojen iyonları ve laktat

birikimi görülür ve bu durumlar asidoza neden olur. Bu noktada, iskemi yada

yaralanmayı önlemeye yönelik müdahaleler yapılmazsa infarktüs meydana gelir

(Overbaugh 2009; McDonald 2015).

2.2.6. Belirti ve Bulgular Akut koroner sendromların en sık rastlanan ve en tipik belirtisi göğüs ağrısıdır.

Miyokard iskemisi sonucu gelişen göğüs ağrısına anjina pektoris (AP) adı verilir. AP

koroner arterlerde tıkanma veya daralma sonucu miyokardiyal kan akımının azalması

12

sebebiyle oluşur (DeVon 2008; Moser ve Riegel 2008; Overbaugh 2009; Badır ve

Korkmaz 2010; Scruth ve Haynes 2014).

Anjina en sık sternumun arka yüzünde baskı veya ağrı olarak kendini

göstermekte, bununla birlikte, boyun, kollar veya sırt olmak üzere göğsün her

bölgesinde görülebilmektedir. Yayılımı sıklıkla sol kola olmakta, ancak bazen her iki

kola, sırta, omuzlara, çeneye ya da boyna da yayılım gösterebilmektedir (Steg ve ark.

2013; Amsterdam ve ark. 2014; Enç ve Uysal 2014; Scruth ve Haynes 2014) Anjina

belirtileri her hasta da farklılık göstermekle birlikte çoğu hasta anjina belirtilerini

ağrıdan çok, rahatsızlık ve baskı hissi olarak tariflemektedir (Scruth ve Haynes 2014).

Anjina pektoris; stabil anjina pektoris, varyant anjina pektoris ve kararsız

anjina pektoris olarak üç grup altında incelenmektedir.

Stabil anjina pektoris

Sıklıkla sol omuza, sol kolun iç yüzeyine veya her iki kola yayılan substernal

ağrı veya boyun, çene ve skapulaya da yayılım gösterebilen batıcı, yanma ya

da baskı şeklinde bir ağrıdır. Miyokardın oksijen ihtiyacını artıran egzersiz

ve hareketler (örn.; yoğun fiziksel hareket, ağır kaldırma, duygusal stres,

soğuk ortam) ile başlar. Ağrı 3-15 dakika sürmekte, dinlenmekle, dilaltı

nitrogliserin alımı ile geçmektedir. Anjinal atak sırasında dispne, anksiyete,

soğuk ve nemli bir cilt, terleme görülür.

- Varyant anjina pektoris;

Genel olarak stabil anjina pektorise benzer. Ancak dinlenme sırasında başlar,

ağrı periyodiktir, sıklıkla uyku sırasında (en sık gece yarısı ile sabah 8

arasında) ortaya çıkar. Karakteristik olarak ağrı şiddeti hızlı artar.

- Kararsız Angina Pektoris

Stabil anjina pektorise oranla, ağrı daha şiddetli, eşlik eden bulgular ise daha

belirgin görülebilmektedir. Her zamankinden daha düşük efor sarf etmeyle

gelişir, dinlenme sırasında da meydana gelebilir. Mide bulantısı olabilir,

süresi uzamıştır ve nitrogliserin alımı veya dinlenme ile azalmaz. (Enç ve

ark. 2007).

Akut koroner sendromların belirtileri tipik ve atipik olarak ayrılmaktadır.

13

Tipik belirtiler;

• Göğsün ortasından kollara, sırta, boyna, çeneye veya mideye yayılan baskı,

sıkışma, ezilme tarzında ağrı veya rahatsızlık

• Nefes darlığı

• Aşırı terleme

• Bulantı

• Sersemlik

Atipik belirtiler;

• Göğsün sağ ve sol tarafında, sağ kolda, sağ omuzda, bıçak saplanır gibi, keskin

sızlama şeklinde ağrı

• Baş dönmesi

• Halsizlik

• Aşırı yorgunluk

• Çarpıntı

• Epigastrik bölgede ağrı

• Hazımsızlık

• Hiperventilasyon

• Mide ekşimesi

• İştahsızlık (DeVon ve Ryan 2005; DeVon 2008; AHA)

Bazı araştırmacılar yorgunluk, halsizlik gibi atipik olduğu kabul edilen

semptomların, sıklıkla görüldüğünü, bu nedenle tipik belirtiler olarak kabul edilmesi

gerektiğini savunmakta, dolayısıyla tipik ve atipik belirtilerin ayrımı tam olarak

yapılamamaktadır. Ancak bu belirtilerin, üzerinde durulmaması, tam olarak

anlaşılamaması veya kardiyak tanıya direkt olarak götürmemesi sebebiyle tipik bulgular

arasında yer almadığı düşünülmektedir (DeVon 2008).

Atipik belirtiler daha çok 75 yaş üstü hastalarda ve kadınlarda, diyabet, kronik

böbrek yetersizliği veya demansı olan kişilerde sıklıkla gözlenmektedir. Diyabetik

bireylerde, diyabetik nöropati ve nosiseptif iletinin bozulması nedeniyle ve yaşlı

bireylerde yaşlanmanın nörotransmitterler üzerindeki etkileri nedeniyle göğüs ağrısı

şiddetli hissedilmeyebilir. (Badır ve Korkmaz 2010; Akın 2013).

14

Kadınlar da atipik belirtiler daha sık görülmektedir. Yapılan çalışmalar,

kadınların özellikle aşırı yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı, soğuk terleme, epigastrik

ağrı, çene ağrısı, hazımsızlık, bulantı-kusma, dispne, veya göğüste kramp şeklinde

belirtilerle başvurduklarını ortaya koymuştur. Ayrıca kadınların % 50 ‘sinden fazlası

AKS öncesi bir aylık dönemde öncü belirtiler yaşamaktadırlar. Bu öncü belirtiler, aşırı

yorgunluk, uyku düzensizlikleri, nefes darlığı ve daha az sıklıkla göğüste rahatsızlıktır.

(DeVon ve Ryan 2005; DeVon 2008; Scruth ve Haynes 2014; McDonald 2015).

Yaşadıkları atipik belirtileri, kardiyak sorunlarla ilişkilendirmemeleri nedeniyle

hastaneye başvuruları oldukça geç olmaktadır (McDonald 2015).

Göğüs ağrısı öyküsü ile gelen bir hasta da ağrı AKS’ye bağlı kardiyak nedenler

ve diğer nedenler açısından değerlendirilir. AKS dışında, aort diseksiyonu, stabil AP,

perikardit, aort stenozu, mitral kapak prolapsusu göğüs ağrısına yol açabilecek diğer

kardiyak nedenlerdir. Plörezi, peptik ülser, göğüs duvarı ağrısı ve servikal disk gibi

nedenlerle de bu bölgede ağrı ortaya çıkabileceği için göğüs ağrısının ayırıcı tanısının

yapılması önemlidir. (Badır ve Korkmaz 2010)

Plöretik göğüs ağrısı; bıçak saplanır tarzda, keskin bir ağrıyla birlikte, solunum

ve öksürükle kendini gösterir. Göğüs duvarı ağrısı iyi lokalize edilebilen, keskin bir

ağrıdır. Palpasyon ve ekstremite hareketiyle artar. Gastrointestinal sistem ilişkili göğüs

ağrılarında uzamış substernal ve epigastrik yanma, rahatsızlık görülmektedir.

Miyokard iskemisini düşündürmeyen göğüs ağrılarının özellikleri genel olarak

aşağıda gösterildiği gibi özetlenmektedir;

• Plöretik göğüs ağrısı (bıçak saplanır tarzda ağrılar)

• Primer lokalizasyonu orta-alt abdomen olan ağrılar

• Çok iyi lokalize edilen ve parmak ucu ile gösterilen ağrılar

• Göğüs duvarı palpasyonu ile provoke edilebilen ağrılar

• Saatlerce süren, şiddetli ve sabit göğüs ağrıları

• Göğüs ağrısının birkaç saniye sürüp geçmesi

• Alt ekstremitelere yayıldığı ifade edilen ağrılar (DeVon 2008,

Amsterdam ve ark. 2014)

2.2.7. Göğüs Ağrısında Hasta/Aile Eğitimi

Eğitim iskemik ağrı kontrolünden sonra hasta ve ailesine yönelik başlar ve

aşağıda belirtilen konularda hasta/aile eğitimi planlanarak uygulanır.

15

Göğüs ağrısının önlenmesi

• Ağır efor gerektiren aktivitelerden kaçınılması (izometrik/izotonik egzersizler),

• Günlük aktivitelerin göğüs ağrısı, nefes darlığı, aşırı yorgunluk oluşturmayacak

şekilde planlanması,

• Aktiviteler sırasında dinlenmek için zaman ayrılması,

• Valsalva manevrasının kullanımından kaçınılması,

• Stresli durumlardan kaçınılması,

• Yemeklerin küçük porsiyonlar halinde yenilmesi,

• Kalp hızında artışa ve göğüste ağrıya neden olan aşırı kafein (kahve, kolalı

içecekler) alımından kaçınılması,

• Yemeklerden en az 2 saat sonra fiziksel egzersiz yapılması,

• Soğuk havadan sakınılması,

• İdeal vücut ağırlığına ulaşılması ve sürdürülmesi,

• Bütün tütün ürünlerinden kaçınılması,

• Alkol alımının sınırlandırılması.

Göğüs ağrısının kontrolü

• Hastanın her tür ağrıya duyarlı olacağı ve bunun kalp ağrısı olduğu endişesi

yaşayabileceğinin söylenmesi,

• Hastanın, miyokardiyal iskemi nedeniyle oluşan göğüs ağrısını diğer ağrılardan

ayırt etmesi için eğitilmesi,

• Ağrıyı kolaylaştıran faktörleri tanımlama ve tahmin etmesinin öğretilmesi.

Birçok hastaya hekim göğüs ağrısı için nitrogliserin almasını önerir, bunun için

hastaya açıklanması gereken önemli noktalar şunlardır;

• Nitrogliserin tabletin dil altına yerleştirilmesi ve erimesi için zaman tanınması,

• Tabletin yutulmaması veya çözünürken su içilmemesi,

• Alınacak tablet sayısı ile ilgili hekimin önerilerinin dikkate alınması.

Genelde 3 ile 5 dakika içinde 1 tablet alması söylenir. Eğer göğüs ağrısı 15-20

dakika içinde 3 tablet almış olmasına rağmen geçmemiş ise hemen ambulans

çağrılmalıdır.

16

Hekime/hemşireye bildirilmesi gereken durumlar

• Nitrogliserin ile geçmeyen, 30 dakikadan uzun süren göğüs, kol, boyun, çene ve

sırt ağrısı

• Nefes darlığı

• Düzensiz nabız veya nabız hızında beklenmeyen belirgin değişiklik olması,

• Önerilen aktiviteyi tolere edememe,

• Göğüs ağrısı sıklığında ve şiddetinde artma,

• Terleme,

• Bulantı (Enç ve ark. 2007).

2.2.8. Akut Koroner Sendromlarda Semptom Algısı ve Hastane Öncesi Gecikme Akut koroner sendromların yönetiminde son yıllarda önemli gelişmeler

kaydedilmiş, özellikle son 20 yıl içerisinde uygulanan yeni tedavi yaklaşımları ile

AKS’ye bağlı mortalite oranları belirgin ölçüde azalmıştır. Uygulanan bu yeni

tedavilerin başarısı; hastanın semptomlarını erken zamanda fark edip, hastaneye

başvurması ve en kısa sürede tedaviye başlanmasına bağlıdır (Riegel ve ark. 2007;

Sevinç 2014).

Semptomların başlangıcından medikal tedaviye kadar geçen sürenin uzaması,

ani kardiyak ölüm dahil, bir çok ciddi komplikasyona neden olmaktadır. Hastaların

çoğu için semptomların başlangıcı ile tedavinin başlaması arasında geçen süre oldukça

uzundur. Ortalama gecikme süresi 60 dakika ile beş saat arasında değişmektedir

(Ottesen ve ark. 1996; Carney ve ark. 2002; Yıldız ve Durukan 2004; Banks ve Dracup

2006; Eren ve ark. 2006; Lovlien ve ark. 2007; Tokem ve ark. 2007).

Semptom başlangıcından reperfüzyon tedavisinin başlamasına kadar geçen

gecikme sürecinin üç temel öğesi vardır.

• Bunlardan ilki semptomların başlamasıyla birlikte hastaların medikal

tedavi almaya karar vermeleri arasında geçen süredir. Çoğu çalışma,

reperfüzyon tedavisi için uygun olan hastaların %50’sinin semptomlarını

üç saat içinde bildirmediğini gösterir.

• Tedavi gecikmesinin ikinci nedeni ise hastaneye ulaşım süresidir. Bu

durum bölgesel alt yapıya, en yakın hastaneye olan mesafeye ve olayın

gerçekleştiği saate bağlı olarak, 15-90 dakika arasında değişebilir.

17

• Tedavi gecikmesinin üçüncü öğesi ise, hastaneye vardıktan sonra

tedaviye başlanana kadar geçen süreyi içermektedir. Bu süreçte acil

servis hekimi tarafından ilk değerlendirme yapılır. EKG kaydı ve

yorumlanması, laboratuvar testleri, uzman kardiyolog tarafından ileri

değerlendirme ve acil servisten tedavinin yapılacağı koroner yoğun

bakım ünitesine nakil sürecini kapsamaktadır.

Gecikme sürecinin en büyük kısmını, semptomların başlamasıyla birlikte

hastaların medikal tedavi almaya karar vermeleri arasında geçen süre oluşturmaktadır

(Sevinç 2014). Literatür incelendiğinde hastaların semptomları bilmemeleri ve acil

yardım istemede yetersiz kalmalarının gecikmede en önemli faktörler olduğu

bulunmuştur (Zerwic ve ark. 2003; Banks ve Dracup 2006; Eren ve ark. 2006;

Johansson ve ark. 2007; Henriksson ve ark. 2007; Tokem ve ark. 2007)

Yapılan bir meta-analiz çalışması, kalp krizi geçiren hastalarda semptomlar

ortaya çıktıktan sonra hastaneye başvuru süresindeki gecikmenin en önemli nedeninin,

hastaların semptomlarını tam olarak bilmemesi olduğunu ortaya koymuştur (Gartner ve

ark. 2008).

Bir çalışmada gecikmenin yaşa, cinsiyete, sosyal-eğitim duruma bağlı olmadığı,

acil yardımı aramada yetersizliğin, deneyimlenen semptomların ve semptomları

yorumlamanın gecikmeye neden olduğu bulunmuştur (Horne ve ark. 2000).

Henriksson ve arkadaşlarının (2007) çalışmasında ise akut miyokard infarktüsü

(AMİ) semptomlarının ve infarktüs sırasında yapılacakların tanımlanabilmesinin çok

önemli olduğu ifade edilmiştir. Hasta ve yakınlarının semptomlar sırasındaki tepkileri

ve nasıl davrandıkları belirlenmiş, eğer daha iyi bilgilendirilirse, AMİ hastalarının

hastane öncesi gecikme oranları düşürülebilir kanısına varılmıştır (Henriksson ve ark.

2007).

Hastaların, akut koroner sendromların semptomlarına yönelik bilgi, tutum ve

inançları, medikal tedavi almalarını geciktiren en önemli belirleyicilerdir (Cao ve ark.

2012). Bu bağlamda Riegel ve arkadaşları tarafından bir ölçek geliştirilmiş ve bu ölçek

ile akut koroner sendromlu hastaların, semptomlarına yönelik bilgi, tutum ve inançlarını

değerlendirmek hedeflenmiştir. AKS semptomlarına yanıtı ölçmek için tasarlanan bu

ölçeğin geçerli ve güvenilir olduğu kanıtlanmıştır.

Bu çalışmanın amacı Riegel ve arkadaşlarının 2007 yılında geliştirdikleri ‘The

Acute Coronary Syndrome Response Index’ (Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi)

18

adlı ölçeğin Türkiye’de geçerlik ve güvenirlik çalışmasını yaparak, ülkemizde de

kullanılabilirliğini ortaya koymaktır.

19

3. GEREÇ VE YÖNTEM

3.1. Araştırmanın Amacı ve Tipi

Metodolojik araştırma olarak planlanan bu çalışmada, akut koroner sendromlu

hastaların bilgi, tutum ve inançlarının değerlendirildiği “Akut Koroner Sendrom Yanıt

İndeksi” (The Acute Coronary Syndrome Response Index) adlı ölçeğin Türkçe’ye

uyarlanması amaçlandı. Bu kapsamda ölçeğin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması

yapıldı.

Çalışmada yanıtları aranan sorular şunlardır:

1. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi yeterli güvenilirliğe sahip midir?

2. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi maddelerinin faktör yükü yeterince

yüksek ve anlamlı mı, ölçeğin uyum değerleri iyi veya kabul edilebilir

düzeyde midir?

3. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi madde puanlarının zaman içindeki

değişmezliği beklenen düzeyde midir?

3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Zamanı

Araştırma, Mart-Ekim 2015 tarihleri arasında İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji

Enstitüsü Kardiyoloji Anabilim Dalı servis ve polikliniğinde gerçekleştirildi.

3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi

Araştırmanın evrenini, İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü Kardiyoloji

Anabilim Dalı servis ve polikliniğinde takip edilen akut koroner sendromlu hastalar

oluşturdu. Bir ölçeğin başka bir kültüre uyarlanmasında, ölçek geçerlilik ve güvenilirlik

çalışmalarında, faktör analizi yapabilmek için örneklemin ölçek madde sayısının en az

beş katı olması (DeVellis 2003; Tavşancıl 2006) önerilmekte; test-tekrar test

değerlendirmesinin yapılabilmesi içinde en az 30 çift veri olması gerektiği

bildirilmektedir ( Tavşancıl 2005). Bu çalışmada ölçek madde sayısı esas alınarak 165

(33x5) hastaya ulaşılması hedeflendi. Olasılıksız yöntemlerden rastgele örnekleme

yöntemi kullanılarak gerçekleştirilen tez çalışması toplam 167 hasta ile tamamlandı.

Araştırmaya dahil edilme kriterleri:

20

a) Çalışmanın amacı ve çalışmadan beklentiler hakkında bilgilendirme yapılmış ve

çalışmaya katılmaya istekli olduklarına dair onam alınmış,

b) Akut Koroner Sendrom tanısı olan,

c) İletişim kurmayı engelleyen herhangi bir sorunu olmayan (Türkçe bilen, soruları

algılamasını etkileyecek düzeyde anlama problemi olmayan)

d) On sekiz yaş üstü hastalar çalışmaya dahil edildi.

3.4. Etik Konular

Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi kullanımı için ölçeği geliştiren Riegel’den

izin alınarak iş birliği sağlandı (EK-6). Çalışmanın yürütülebilmesi için İstanbul

Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü Kardiyoloji Anabilim Dalı’ndan yazılı onay alındı

(EK-7). Araştırmanın etik ilkelere uygunluğu İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji

Enstitüsü Klinik Araştırmalar Etik Kurulu tarafından değerlendirildi ve etik onam alındı

(EK-8). Araştırmaya dahil edilen hastalar bilgilendirilip sözlü ve yazılı onamları alındı

(EK-2).

3.5. Verilerin Toplanması

Araştırma seçim kriterlerine uyan hastalara araştırmacı tarafından yüz yüze

görüşme yöntemi ile formlar uygulandı. Görüşmeler kardiyoloji servisinde yatan

hastaların odasında, poliklinikte ise muayene odalarında uygun zamanlarda

gerçekleştirildi, görüşmelerin çoğu serviste hasta odalarında gerçekleştirildi.

Araştırmaya katılmayı kabul eden hastalara genel olarak çalışmanın amacı ve görüşme

konusunda açıklama yapıldı. Araştırmayı kabul eden hastalardan yazılı onam alındı ve

formlar uygulandı (EK-2). Aynı örneklem grubundaki 29 hasta ile 15-20 gün ara ile

test-tekrar test uygulaması için ikinci görüşme yapıldı (Gözüm ve Aksayan 2003;

Tavşancıl 2005; Polit ve Beck 2010).

3.6. Veri Toplama Araçları

Hastalara kişisel özellikleri ve hastalıkları ile ilgili bilgileri toplamak için Hasta

Bilgi Formu ve geçerlik güvenirlik çalışması yapılacak olan Akut Koroner Sendrom

Yanıt İndeksi uygulandı. Veri toplama formlarının doldurulması 10-15 dakika zaman

aldı.

21

3.6.1. Hasta Bilgi Formu

Araştırmacı tarafından literatür ışığında oluşturulan bu form sosyodemografik

özellikler ve hastalık özelliklerine ilişkin bilgiler olmak üzere iki başlıkta ele alındı.

Sosyodemografik özellikler bölümünde yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu,

çalışma durumu, meslek, sosyal güvence ve gelir düzeyi sorgulandı. Hastalığa ilişkin

bilgiler başlığı altında hastalığın tipi, tanı süresi, uygulanan girişimler, risk faktörleri vb.

sorulara yer verildi (EK-3)

3.6.2. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi (The Acute Coronary Syndrome

Response Index)

Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi, 2007 yılında Riegel ve arkadaşları

tarafından geliştirilmiştir. 33 maddeden oluşan bu indekste, akut koroner sendromlu

hastaların, hastalığın semptomlarına ilişkin bilgi, tutum ve inançlarını değerlendiren üç

alt başlık bulunmaktadır. (EK-4)

Bilgi bölümünde; akut koroner sendromların yaygın semptomları (15 madde) ve

akut koroner sendromlarla ilişkili olmayan semptomlar (6 madde) toplam 21 maddelik,

iki seçenekli ifadeler yer almaktadır.

Tutum bölümünde bulunan 5 madde, hastaların akut koroner sendromların

semptomlarına yönelik farkındalıklarını (3 madde) ve yardım isteme durumlarını (2

madde) değerlendirmektedir. Tutum bölümünde yanıtlar 4’lü likert (hiç değilim- biraz

eminim- oldukça eminim- çok eminim) biçiminde değerlendirilmektedir.

İnanç bölümünde 7 madde yer almakta ve bu maddeler, hastaların beklentilerini

(4 madde) ve eylemlerini (3 madde) değerlendirmektedir. İnanç bölümünde de cevaplar

4’lü likert (kesinlikle katılıyorum- katılıyorum- katılmıyorum- kesinlikle katılmıyorum)

biçiminde değerlendirilmekte ve her madde 1-4 arasında puanlandırılmaktadır. (Tablo

3-1).

22

Tablo 3-1. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi ‘nin Alt Boyutları ve

Boyutlardaki Maddeler

Alt Boyutlar Maddeler

Bilgi Yaygın semptomlar 2,4,5,6,8,10,11,12,13,14,16,18,20,21 İlişkili olmayan (yanlış) semptomlar 1,3,7,9,15,19

Tutum Semptomları tanıma 22,23,24 Yardım isteme 25,26

İnanç Beklentiler 28,29,30,31 Eylemler 27,32,33

3.7. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi ‘nin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Aşamaları

3.7.1. Dil ve Kapsam Geçerliliği

Ölçeğin, dil ve çeviri çalışmaları literatürde belirtildiği şekilde aşağıdaki adımlar

izlenerek yapıldı:

23

Ölçek, her iki dili de iyi bilen birbirinden bağımsız iki kişi tarafından İngilizce’den

Türkçe’ye çevrildi (Beaton 2002).

İki çeviri, İngilizce’ye hakim iki kişi tarafından üzerinde uzlaşma sağlanarak

birleştirildi ve tek araç haline getirildi (Beaton 2002).

Birleştirilen çevirinin, her iki dili çok iyi konuşan ve yazan bir çevirmen tarafından

Türkçe’den İngilizce’ye geri çevirisi yapıldı (Beaton 2002; Aksayan ve Gözüm 2002).

İngilizce’ye geri çeviri yapılan ölçek ile özgün İngilizce ölçek sahibi tarafından

karşılaştırıldı.

Ölçek 3 öğretim üyesi hekim, 3 hemşire öğretim üyesi tarafından çevirinin uygunluğu

ve kapsam yönünden incelendi.

Uzmanlardan her bir ölçek maddesinin uygunluğu ve anlaşılırlığını kapsam geçerlik

indeksine (KGİ) göre 1-4 arasında puan vererek değerlendirmeleri istendi (4: Çok

uygun, 3: Oldukça uygun ancak ufak değişiklik gerekir, 2: Biraz uygun, ifadenin

revizyonu gerekir, 1: Uygun değil). Ölçeğin KGİ değeri 0,97 olarak hesaplandı

(Grant ve Davis 1997; Erefe 2002).

Uzmanlardan gelen öneriler değerlendirilerek ölçeğe son şekli verildi (Beaton 2002,

Aksayan ve Gözüm 2002).

24

3.7.2. Ölçeğin Yapı Geçerliliği

Yapı geçerliliği ölçek içindeki maddelerin bir bütün olarak ele alındığı tek bir

kavramı ya da birkaç kavramı ölçtüğünü sayısal olarak ortaya çıkaran bir yöntemdir.

Hazırlanan soruların, belirtilen özellikleri ne derece ölçebildiği sorunun yapı geçerliliği

ile ilgilidir. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi’nin Türk kültüründeki yapısını

inceleyebilmek için Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA) yapıldı.

Doğrulayıcı faktör analizinde, yapı ile gözlenen değişkenler arasındaki ilişkinin

anlamlılığı test edilir. Doğrulayıcı faktör analizi, özellikle daha önceden geliştirilmiş

olan ölçeklerin uyarlanmasında kullanılması gereken bir yöntemdir (Eser ve Baydur

2007). Doğrulayıcı faktör analizi hesaplanmasında en çok kullanılan programlar, Linear

Structural Relations (LISREL), Analyses of Moment Structures (AMOS) programlarıdır

(Eser ve Baydur 2007).

Modeldeki tüm ilişkiler beklentiler doğrultusunda çıkmış olsa bile, doğrulayıcı

faktör analizi çalışmalarında modele ilişkin son değerlendirmeyi yapabilmek için bazı

bağımsız değerlendirme ölçütlerine başvurmak gerekmektedir. Uyum iyiliği indeksleri

(Goodness of Fit Indices) olarak adlandırılan bu değerler, her bir modelin, bir bütün

olarak data tarafından kabul edilebilir bir düzeyde desteklenip desteklenmediğine ilişkin

yargıya ulaşılmasına olanak tanır (Şimşek 2007).

Yurdagül’ün (2007) makalesinde belirttiği gibi doğrulayıcı faktör analizinde

kullanılan uyum indeksleri ve uyum eksikliği (lack of fitting) üzerine çok çeşitli

çalışmalar söz konusudur.

Yapısal eşitlik modellemesi (YEM); gözlenen ve gözlenemeyen değişkenler

arasındaki nedensel ilişkilerin sınanmasında kullanılan kapsamlı bir istatistiksel

tekniktir. Model uygunluğunun değerlendirilmesinde kullanılan birbirinden farklı uyum

iyiliği indeksleri ve bu indekslerin sahip olduğu istatistiksel fonksiyonlar

bulunmaktadır. Önerilen indeksler arasında en çok kullanılanlar; benzerlik oranı ki-kare

serbestlik derecesi istatistiği (χ2/df), RMSEA (Ortalama hata karekök yaklaşımı –Root

mean square error approximation), GFI (Uyum iyiliği indeksi- Goodness-of-fit-index)

ve CFI (Karşılaştırmalı uyum indeksi- Comperative fit indeks) ‘dir (Yılmaz ve ark.

2006; http://ericae.net/ft/tamu/Cfa.htm).

25

Ki kare testi sonucunda görülen farksızlık, model ile gözlenen değişkenlerin

maksimum uyumunu ifade eder. {χ2 /df} oranının 3:1’den küçük değer olması modelin

iyi bir model olduğunu göstermektedir (Yılmaz ve ark. 2006;

http://www.yapisalesitlik.com/yem.php?gln=ortuk).

Yaklaşık hataların karekökü (RMSEA) değerinin 0,05’ten küçük olması iyi bir

model olduğunu gösterir. Karşılaştırmalı uyum indeksi (CFI) değerinin 0.90’dan büyük

olması, kabul edilebilir bir uyum iyiliği değerini, 0,95’ten büyük olmaları ise iyi bir

uyum iyiliği değerinin göstergesi olarak kabul edilmektedir (Eser ve Baydur 2007).

3.7.3. Ölçeğin Güvenilirliği

Güvenirlik bir ölçme aracında bütün soruların birbirleriyle tutarlılığını, ele

alınan oluşumu ölçmede türdeşliğini, yeterliğini ortaya koyan bir kavramdır. Bir ölçme

aracının duyarlı, birbiriyle tutarlı ve kararlı ölçme sonuçları verebilmesi ve değişmezlik,

yeterlilik, kestirim, eşdeğerlik ve tutarlık özelliklerini sergilemesini anlatan güvenirliğin

çeşitli yöntemlerle değerlendirildiği bilinmektedir (Gözüm ve Aksayan 2003).

Bu çalışmadaki ölçme aracının güvenilirliği test-tekrar test ve iç tutarlılık

denetlemesinde kullanılan KR-20 ve Cronbach’s alfa ile sınandı. Ölçeğin alfa katsayısı

ne kadar yüksek olursa, ölçekte bulunan maddelerin o ölçüde birbirleriyle tutarlı ve aynı

özelliğin öğelerini yordayan maddelerden oluştuğu varsayılır. Cronbach’s Alfa

Katsayısının değerlendirilmesinde kullanılan değerlendirme kriteri;

0,00 ≤ α < 0,40 ise ölçek güvenilir değildir.

0,40 ≤ α < 0,60 ise ölçek düşük güvenilirliktedir.

0,60 ≤ α < 0,80 ise ölçek oldukça güvenilirdir.

0,80 ≤ α < 1,00 ise ölçek yüksek derecede güvenilir bir ölçektir (Özdamar 2002,

Akgül 2005).

Bir ölçme aracının uygulamadan uygulamaya tutarlı sonuçlar verebilme, zamana

göre değişmezlik gösterebilme gücü olan test-tekrar test değerlendirmesine, örneklem

grubu için belirlenen özelliklere sahip 29 hasta alındı. Bu hasta grubuna ölçek

uygulandı ve 15 gün sonra uygulama tekrarlandı. Spearman korelasyon tekniği

kullanılarak ilk ve son sonuçların karşılaştırılmasıyla ölçek maddelerinin anlamlarının

(ifadelerinin) zamana karşı değişmezliği sınandı.

26

3.8. Verilerin Değerlendirilmesi

Çalışmada elde edilen bulguların istatistiksel analizi için SPSS, Tap Madde

Analizi Programı ve LISREL programı kullanıldı

(http://bilgiislem.istanbul.edu.tr/?p=6787). Çalışma verilerinin değerlendirilmesinde

doğrulayıcı faktör analizi, KR-20 ve Cronbach’s alfa tekniği, Spearman korelasyon

analizi, uyum iyiliği indeksleri kullanıldı. SPSS ile sonuçlar %95’lik güven aralığında,

anlamlılık p<0,05 düzeyinde değerlendirildi.

Tablo 3-2: Çalışmada Kullanılan İstatistiksel Analizler

Akut Koroner Sendrom Yanıt

İndeksi Uyarlama Çalışması

İç Tutarlılık: KR-20, Cronbach’s Alfa Test tekrar test: Spearman Korelasyonu Yapı geçerliliği: Uyum İyiliği İndeksleri Doğrulayıcı Faktör Analizi

Tanımlayıcı istatistikler Yüzdelik, ortalama, standart sapma

Karşılaştırmalı ve İlişki Arayıcı

Analizler

Spearman Korelasyon analizi

27

4. BULGULAR

Araştırma bulguları;

1. Örneklem grubunun sosyodemografik özellikleri ve hastalığa ilişkin bulgular,

2. Ölçeğin geçerlik ve güvenirliğine ilişkin bulgular incelendi.

4.1. Hastaların Sosyodemografik Özellikleri ve Hastaların Klinik Özelliklerine

İlişkin Bulgular

Bu bölümde hastaların sosyodemografik özellikleri ve hastalığına ilişkin

bulgularına yer verildi. Araştırma kapsamındaki hastaların %70.1 ‘inin erkek (n=117),

%23.3’ünün (n=49) kadın olduğu, %78,9 ‘unun (n= 125), ortaokul ve altında öğrenim

gördüğü, %47,9 ‘unun (n=80) emekli, %19,2’ sinin (n=32) ev hanımı olduğu saptandı.

Aynı tabloda hastaların gelir düzeyi incelendiğinde %80 ‘inin (n=137) orta düzeyde

gelir durumuna sahip olduğu, %95,2 ‘sinin (n=159) sosyal güvencesi olduğu, %79

‘unun (n=132) evli olduğu saptandı. Katılımcıların yaş ortalaması 59.98, standart

sapmasının 11.50 olduğu belirlendi (Tablo 4-1).

28

Tablo 4-1. Hastaların sosyo-demografik özellikleri (N= 167)

Hastalar n (%) Yaş ( , ss) 167 59.98±11.50 Cinsiyet

Erkek 117 70.1 Kadın 49 29.3

Eğitim Okuryazar 21 12.6 İlköğretim 104 62.3 Lise 26 15.6 Üniversite 15 9

Medeni durumu Evli 132 79 Bekâr 12 7.2 Dul/Boşanmış 23 13.8

Çalışma durumu Emekli 80 47.9 Memur 7 4.2 İşçi 15 9 Serbest meslek 24 14.4 Ev hanımı 32 19.2 İşsiz 6 3.6 Diğer 3 1.8

Gelir İyi 12 7.2 Orta 137 82 Kötü 18 10.8

Sosyal güvence Var 159 95.2 Yok 8 4.8

29

Tablo 4-2.Hastalık sürecine ilişkin özellikler (N= 167)

Özellikler N % Tanı süresi

İlk 5 yıl 5 yıl üzeri

112 55

67,1 32,9

KAH tipi USAP NSTEMI STEMI

68 61 38

40,7 36,5 22,8

Uygulanan girişimler Anjio Stent By-pass

136 93 37

81,4 55,7 22,2

BKI (ort ± ss, Min-Max) 28,54±5,23 17,7-47,7 KAH risk faktörü 166 99,4 Risk faktörleri Aile hikayesi

Evet Hayır

102 65

61,1 38,9

Özgeçmişinde KAH Evet Hayır

69 98

41,3 58,7

Total Kolesterol, LDLyük. Evet Hayır

89 78

53,3 46,7

HDL Kolesterol düşüklüğü Evet Hayır

6

161

3,6

96,4 Hipertansiyon varlığı

Evet Hayır

101 66

60,5 39,5

Diyabetes mellitus varlığı Evet Hayır

66

101

39,5 60,5

Sigara Öyküsü Sigara içen Sigara içmeyi bırakmış Hiç içmemiş

46 64 57

27,5 38,3 34,1

Fiziksel hareket azlığı Evet Hayır

73 94

43,7 56,3

Obezite varlığı Evet Hayır

59

108

35,3 64,7

Aşırı alkol kullanımı Evet Hayır

11

156

6,6

93,4 Stres varlığı

Evet Hayır

137 30

82 18

Menapoz varlığı (n=49) Evet Hayır Erken menapoz

24 6

19

49,0 12,2 38,8

30

Tablo 4-2’de görüldüğü gibi hastaların büyük çoğunluğunun tanı süresinin 5 yıldan az

olduğu (% 67,1 n=112), %40,7 ‘sinin (n= 68) USAP, %36,5 ‘inin (n=61) NSTEMI,

%22,8’ inin (n=38) STEMI tanısı olduğu ve % 81,4 ‘üne (n=136) koroner anjiografi

işleminin uygulandığı saptandı. Hastaların beden kitle indeksi ortalamalarının 28,54

(±5,23) olduğu, hastaların neredeyse tamamının (% 99,4 n=166) en az bir risk faktörü

taşıdığı ve bu risk faktörlerinden en yaygın olanının %82 (n=137) ile stres olduğu

bulundu. En düşük risk faktörlerinin ise HDL düşüklüğü (% 3,6 n=6) ve aşırı alkol

kullanımı (%6,6 n=11) olduğu saptandı. Çalışmaya katılan kadınların % 87,8’ inin

(n=43) menapoza girdiği ve bunların %38,8’ inin (n=19) erken menapoz olduğu

görüldü.

4.2. Ölçeğin Geçerlilik ve Güvenilirliğine İlişkin Bulgular

4.2.1. Geçerlilik Analizleri

4.2.1.1. Kapsam Geçerliliği Kapsam geçerliliği ölçme aracı içindeki maddeler veya soruların ölçme aracının

ölçmeyi amaçladığı konuları dengeli bir şekilde temsil etmesidir (Erefe 2002). Ölçeğin

kapsam geçerliliği 0,97 bulundu.

4.2.1.2. Yapı Geçerliliği (Faktör Analizi) Yapı geçerliliği çalışmaları, ölçme aracının ölçtüğü faktörler incelenerek ya da

geçerliliği araştırılan ölçme aracının diğer ölçek ve ölçülerle olan ilşkisini araştırarak

gerçekleştirilir (Gözüm ve Aksayan 2003).

Riegel ve ark. (2007) tarafından, AKSYİ bilgi, tutum ve inanç olmak üzere üç

boyutta hazırlanmış ve her bir boyut için yapı geçerlik ve güvenirlik analizleri ayrı ayrı

yapılmıştır. Bu yaklaşıma paralel şekilde Türkçe Formdan elde edilen verilerin

psikometrik özellikleri, aşağıda her bir boyut için ayrı olarak verilmiştir. Ölçeğin

Türkçe’ye uyarlaması çalışmasında yapı geçerliliğini değerlendirmek amacıyla

doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapıldı.

Bilgi Boyutu Riegel ve ark. (2007) bilgi boyutunda 21 maddenin bulunduğunu, bu maddelerin

“yaygın semptomlar” ve “yanlış olanlar” olmak üzere iki boyutta tanımlanabileceğini

ileri sürmüşlerdir. Bu tanımlamanın, ölçeğin Türkçe formundan elde edilen veriler

arasındaki ilişkileri de yeterli düzeyde açıklayabileceği düşünüldü. Bu düşünceden

31

hareketle, önce Tablo 4-3’te Türkçe formda yer alan maddelere ilişkin betimleyici

istatistikler; daha sonra Tablo 4-4’te önerilen modele ve alternatif modellere ilişkin

genel uyum katsayıları verildi.

Tablo 4-3.AKSYİ Bilgi Boyutu Betimsel İstatistikler

Maddeler Testteki yeri ss Min Mak.

a) Yaygın Semptomlar 1. Kol veya omuz ağrısı (AKS 2) .77 .42 0 1 2. Sırt ağrısı (AKS 4) .66 .47 0 1 3. Göğüste ağrı / baskı / sıkışma (AKS 5) .93 .25 0 1 4. Göğüste rahatsızlık (ağırlık, yanma, hass.) (AKS 6) .65 .48 0 1 5. Baş dönmesi, sersemlik (AKS 8) .40 .49 0 1 6. Mide yanması / hazımsızlık / mide sorunu (AKS 10) .41 .49 0 1 7. Çene ağrısı (AKS 11) .16 .36 0 1 8. Bilinç kaybı / bayılma (AKS 12) .24 .43 0 1 9. Bulantı/ kusma (AKS 13) .44 .50 0 1 10. Boyun ağrısı (AKS 14) .40 .49 0 1 11. Soluk, kül rengi cilt, renk değişikliği/kaybı (AKS 16) .27 .45 0 1 12. Çarpıntı / kalp hızında artma (AKS 17) .60 .49 0 1 13. Nefes darlığı / nefes almada zorluk (AKS 18) .63 .48 0 1 14. Terleme (AKS 20) .81 .39 0 1 15. Güçsüzlük / yorgunluk (AKS 21) .83 .38 0 1

b) Yanlış semptomlar (AKS ile ilişkili olmayan) 16. Alt karın bölgesinde ağrı (AKS 1) .84 .36 0 1 17. Kol felci (AKS 3) .87 .33 0 1 18. Öksürük (AKS 7) .74 .44 0 1 19. Baş ağrısı (AKS 9) .74 .44 0 1 20. Kol veya elde uyuşukluk / karıncalanma (AKS 15) .35 .48 0 1 21. Konuşmada bozulma (AKS 19) .73 .36 0 1

Tablo 4-3’te madde puan ortalamaları incelendiğinde, yaygın semptomlar alt

boyutunda; göğüste ağrı / baskı / sıkışma, güçsüzlük / yorgunluk, terleme, kol veya

omuz ağrısı, nefes darlığı / nefes almada zorluk gibi maddelerin puanlarının en yüksek

olduğu saptandı. Çene ağrısı, bilinç kaybı / bayılma ve soluk, kül rengi cilt, renk

değişikliği / kaybı maddelerinden alınan puan ortalamalarının düşük olduğu görüldü.

Yanlış semptomlar (AKS ile ilişkili olmayan) alt boyutunda ise, en yüksek puanın kol

felci maddesine ve en düşük puanın kol veya elde uyuşukluk / karıncalanma maddesine

ait olduğu saptandı.

Aşağıda ölçeğin Türkçe Formu kullanılarak elde edilen veriler için doğrulayıcı

faktör analizi yapılırken, Riegel ve ark. (2007)’nın ileri sürdükleri iki boyutlu model

öncelikle test edildi; bu modele ilişkin sonuçlar tek boyutlu model sonuçlarıyla

karşılaştırıldı. Modellere ilişkin genel uyum katsayıları Tablo 4-4’te verildi.

32

Tablo 4-4. Bilgi Boyutuna İlişkin DFA Sonuçları

Model S-B sd p

CFI RMSEA SRMR AIC

1. İki Boyutlu Model 331.30 188 .00 1.76 .95 .07(.06 - .09) .18 420.00 2. Tek Boyutlu Model 264.69 189 .00 1.40 .97 .07(.06 - .09) .18 462.00 66.61(1) 3. Alternatif Model 284.61 170 .00 1.67 .95 .06(.05 - .08) .14 365.61

Tablo 4-4’te ilk olarak iki boyutlu kuramsal modele ilişkin genel uyum

katsayıları verildi. Hair ve ark. (2010)’ları bir yapısal modelin yeterliğine ilişkin genel

uyum katsayılarının büyüklüklerini tartışırken, kişi sayısı < 250 ve madde sayısı 12-30

arasında olması durumunda, elde edilen kikare değerinin istatistiksel olarak önemli,

CFI’nın .95’den büyük, Standardize Edilmiş Hataların Ortalama Karekökü

(Standardized Root Mean Square Residual - SRMR) ve RMSEA’nın da .08’den küçük

olması gerektiğini dile getirmektedirler. Buna göre, genel uyum katsayıları SRMR

dışında yeterli görünmektedir (Hooper ve ark. 2008).

Bununla birlikte, kuramsal modele ilişkin faktör yükleri ve faktörler arası

korelasyonlar incelendiğinde, madde 5’in hata varyansının negatif (Heywoodcase)

olduğu ve faktör korelasyon matrisinin pozitif tanımlanamadığı (gözlem sayısının az,

parametre sayısının fazla olmasına ve madde 5 puanlarının yaklaşık sabit olmasına bağlı

olarak) görülmektedir.

Heywoodcase faktör varyansının 1’den büyük olması ve bu nedenle hata

varyansının 0’dan küçük bulunmasıdır. Heywoodcase’in nedenleri arasında veriden

fazla faktör çıkarılması, örneklem büyüklüğünün az olması vb. sayılmaktadır. Bu

nedenler göz önünde bulundurularak tek boyutlu model test edildi, sonuçlar tablo 4-4’te

2. satırda verildi. Tablo 4-3 incelendiğinde madde 5’in ortalamasının .93 olduğu

görülmektedir. Hastaların çok az bir değişim (varyans) göstermeleri ve Heywoodcase

neden olmasından dolayı madde 5 veri setinden çıkarılarak analiz tekrarlandı ve

alternatif modele ilişkin genel uyum katsayıları tablo 4-4’te 3. satırda sunuldu.

Alternatif modele ilişkin genel uyum katsayıları önceki modellere yakın ve SRMR

dışında kabul edilebilir düzeyde olmakla birlikte, faktör korelasyon matrisinin pozitif

tanımlamaması ya da Heywoodcase sorunu içermediği saptandı. Ancak madde 5 ‘in

önemli bir gösterge olması ve ölçekten çıkarılmasının kapsam geçerliğinin azalmasına

neden olabileceğinden veri setinden çıkarılmadı.

33

2

.15

4

.02

6

.70

8

.86

10

.88

11

.95

12

.38

13

.76

14.9

316

.76

17

.88

18

.75

20

.68

21

.91

1

.61

3

.97

9

.86

7

.97

15

.61

19

.70

BİLGİ

1.00

5

-.12

Şekil 4-1. Bilgi Boyutu Standart Ağırlıkları (Faktör Yükleri) ve Hata varyansları

Bilgi boyutuna ilişkin faktör yükleri .16 ile 1.06 arasındadır. Bilgi boyutunun

açıkladığı ortalama varyansın (avarage variance extracted) .32, yapı güvenirlik

katsayısının .87 olduğu bulundu. Madde 1, 3, 7, 9, 15 ve 19 reverse madde

olduklarından, beklendiği gibi negatif yüklere sahip oldukları görüldü.

Tutum Boyutu Riegel ve ark. (2007) tutum boyutunda 5 maddenin bulunduğu, bu maddelerin

semptomları tanıma ve yardım isteme olmak üzere iki boyutta tanımlanabileceğini ileri

sürmüşlerdir. Bu yapının ölçeğin Türkçe formundan elde edilen veriler arasındaki

ilişkileride yeterli düzeyde açıklayabileceği düşünüldü. Bu düşünceden hareketle, önce

Tablo 4-5’ te Türkçe formda yer alan maddelere ilişkin betimleyici istatistikler; daha

sonra Tablo 4-6’ da önerilen modele ve alternatif modellere ilişkin genel uyum

katsayıları verildi.

34

Tablo 4-5. AKSYİ Tutum Boyutu Betimsel İstatistikler

Maddeler Testteki yeri

ss Min Mak.

a) Semptomları tanıma 1. Bir başkasının kalp krizi belirti ve bulgularını

tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz? AKS 22 2.08 .96 1 4

2. Kendinizde kalp krizi belirti ve bulgularını tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz? AKS 23 2.89 .93 1 4

3. Kalp krizi ile diğer hastalıkların belirti ve bulguları arasındaki farkları ayırt edebileceğinizden ne kadar eminsiniz?

AKS 24 2.40 .93 1 4

b) Yardım isteme 4. Kalp krizi geçirdiğini düşündüğünüz biri için

yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz? AKS 25 2.10 .86 1 4

5. Kalp krizi geçirdiğinizi düşünüyorsanız, yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz? AKS 26 2.73 .82 1 4

Tablo 4-5’te katılımcıların madde puan ortalamaları incelendiğinde, puanların

orta düzeyde olduğu görülmektedir. Semptomları tanıma alt boyutunda en düşük puan

ortalamasının “Bir başkasının kalp krizi belirti ve bulgularını tanıyabileceğinizden ne

kadar eminsiniz?” maddesinde, en yüksek puanın ise “Kendinizde kalp krizi belirti ve

bulgularını tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz?” maddesinde olduğu görüldü. İki

maddeli yardım isteme alt boyutunda ise “Kalp krizi geçirdiğinizi düşünüyorsanız,

yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz?” maddesinin puanının “Kalp krizi

geçirdiğini düşündüğünüz biri için yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz?”

maddesine kıyasla daha yüksek olduğu saptandı.

Aşağıda ölçeğin Türkçe Formu kullanılarak elde edilen veriler için doğrulayıcı

faktör analizi sonuçları verildi. Önce ileri sürdükleri iki boyutlu modele ilişkin sonuçlar

verildi, bunu tek boyutlu ve ilişkisiz faktörler modellerine ilişkin genel uyum

katsayılarının verilmesi izledi.

Tablo 4-6. Tutum Boyutuna İlişkin DFA Sonuçları

Model S-B sd p

CFI RMSEA SRMR

İki Boyutlu Model 3.37 4 .07 .84 1.00 .00(.00 - .11) .02

Tek Boyutlu Model 15.45 5 .00 3.09 .98 .11(.01 - .16) .06 12.08(1)

İlişkisiz İki Boyutlu Model 46.12 5 .00 9.22 .92 .22(.17 - .28) .30 42.75(1)

35

Tablo 4-6’da ilk olarak iki boyutlu kuramsal modele ilişkin genel uyum

katsayıları verildi. Kuramsal modelin genel uyum katsayıları kabul edilebilir

düzeydedir. Ayrıca kikare fark testi akut koroner sendromlara karşı tutumun alt

faktörlerden oluştuğunu, tek boyutlu olmadığını göstermektedir ( = 12.08 ve 42.75).

Kuramsal model testi sonucunda elde edilen faktör yük, hata varyansları ve faktörler

arası kovaryans Şekil 4-2’de sunuldu.

22

23

.29

24

.16

25

.35

26

.44

.43

Semptom

Tanım

a

1.00

Yardımİstem

e 1.00

.74

Şekil 4-2. Tutum Boyutu Standart Ağırlıkları (Faktör Yükleri) ve Hata varyansları

Tutum boyutuna ilişkin faktör yükleri .75 ile .92 arasındadır. Semptom tanıma

boyutunun açıkladığı ortalama varyans .74, yardım isteme boyutunun .57’dir. Yapı

güvenirlik katsayıları sırasıyla .89 ve .73’tür.

İnanç Boyutu

Riegel ve ark. (2007) tutum boyutunda 7 maddenin bulunduğu, bu maddelerin

beklenti ve eylem olmak üzere iki boyutta tanımlanabileceğini ileri sürmüşlerdir. Tablo

4-7’de önce Türkçe Formda yer alan maddelere ilişkin betimleyici istatistikler; daha

sonra Tablo 4-8’de önerilen modele ve alternatif modellere ilişkin genel uyum

katsayıları verildi.

36

Tablo 4-7. AKSYİ İnanç Boyutu Betimsel İstatistikler

Maddeler Testteki yeri

ss Min Mak.

a) Beklenti 1. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünüp hastaneye

gittiğimde, kalp krizi geçirmediğim ortaya çıkarsa utanırdım.

AKS 28 3.41 .76 1 4

2. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem, hastaneye gitmeden önce bundan çok emin olana kadar beklerim.

AKS 29 3.02 .84 1 4

3. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem, ambulansın evime gelmesi yerine, birinin beni hastaneye götürmesini tercih ederim.

AKS 30 2.35 .82 1 4

4. Tedavi masraflarım nedeniyle, hastaneye gitmeden önce, kalp krizi geçiriyor olduğumdan kesinlikle emin olmak isterim.

AKS 31 3.25 .75 1 4

b) Eylem 5. Eğer 15 dakikada geçmeyen bir göğüs ağrım varsa,

en kısa zamanda hastaneye gitmeliyim AKS 27 3.47 .60 2 4

6. Eğer göğüs ağrım varsa ve bunun kalp krizi olduğundan çok emin değilsem de, hastaneye gitmem gerekir.

AKS 32 3.29 .62 2 4

7. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem, hemen hastaneye giderim AKS 33 3.60 .50 2 4

Tablo 4-7’de katılımcıların 30. madde dışında, maddelerden ortalamanın

üzerinde puanlar aldıkları görülmektedir. Beklenti alt boyutunda, en yüksek puan

ortalamasının “Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünüp hastaneye gittiğimde, kalp krizi

geçirmediğim ortaya çıkarsa utanırdım.” maddesinde, en düşük puanın da “Eğer kalp

krizi geçirdiğimi düşünürsem, ambulansın evime gelmesi yerine, birinin beni hastaneye

götürmesini tercih ederim.” maddesinde olduğu saptandı.

Eylem alt boyutu incelendiğinde ise “Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem,

hemen hastaneye giderim.” madde puanının en yüksek, “Eğer göğüs ağrım varsa ve

bunun kalp krizi olduğundan çok emin değilsem de, hastaneye gitmem gerekir.” madde

puanının ise düşük olduğu görüldü.

Aşağıda ölçeğin Türkçe Formu kullanılarak elde edilen veriler için doğrulayıcı

faktör analizi sonuçları verildi. Tabloda önce iki boyutlu modele ilişkin sonuçlar verildi

ve bunu tek boyutlu modele ilişkin genel uyum katsayılarının verilmesi izledi.

37

Tablo 4-8.İnanç Boyutuna İlişkin DFA Sonuçları

Model S-B sd p

CFI RMSEA SRMR

İki Boyutlu Model 10.09 13 .69 .78 1.00 .00(.00 - .06) .05

Tek Boyutlu Model 11.14 14 .67 .80 .98 .00(.01 - .06) .05 1.05(1)

İki Boyutlu Model (M30 çıktı) 46.99 14 .00 3.36 .94 .12 (.08 - .16) .25 36.9(1)

Tablo 4-8’te iki boyutlu kuramsal modele ilişkin genel uyum katsayıları verildi.

Kuramsal model Hair ve ark. (2010)’larının ileri sürdükleri ölçütleri karşılamaktadır.

Bununla birlikte tek boyutlu modelle aralarındaki fark istatiksel bakımdan önemsizdir.

Faktörler arası korelasyon .91’dir. Bu katsayı için güven aralığı .91 ± 1.96*.06=.79 -

1.03’tür. Güven aralığının 1.00 değerini kapsaması, faktörler arasındaki korelasyonun

.80’den daha fazla olması, inanç boyutunun tek faktörlü olduğuna işaret etmektedir. Bu

doğrultuda model 2’ye ilişkin faktör yük ve hata varyansları Şekil 3’te sunuldu.

28 29

..63

30

.54

27

1.00

32

.57

.36

İnanç

1.00

31

.75

33

.10

Şekil 4-3. İnanç Boyutu Standart Ağırlıkları (Faktör Yükleri) ve Hata varyansları

İnanç boyutuna ilişkin faktör yükleri .01 ile .95 arasındadır. Şekilde madde 30’a

ilişkin faktör yükünün sıfıra yakın olduğu görülmektedir. Bu sonuç ilgili maddenin

testte ölçülmek istenen yapıdan başka bir özelliği ölçtüğü anlamına gelmektedir. 30.

madde çıkarılıp faktör analizi tekrarlandığında sonuçlar kikare= 4.27, p= .83, CFI=

1.00, RMSEA= .00 (.0-.05) ve SRMR= .03 olarak bulundu. Faktör yükleri .50 - .95

38

arasındadır. Bu boyutun maddelerde açıkladığı ortalama varyans .85 olup yapı

güvenirlik katsayısı .59’dur.

4.2.2. Güvenilirlik Analizleri

4.2.2.1. Zamana Göre Değişmezlik Test-tekrar test güvenirliğini, bir ölçme aracının uygulamadan uygulamaya

tutarlı sonuçlar verebilme, zamana göre değişmezlik gösterebilme gücü şeklinde

tanımlamak mümkündür. Bir ölçme aracının aynı bireylere, aynı koşullarda, ancak

farklı zamanlarda uygulanması esasına dayanır. Geliştirilen ya da uyarlanan ölçeğin

test-tekrar test güvenirliğini bulmak için iki uygulamadan elde edilen puanlar arasındaki

korelasyon hesaplanır (Erefe 2002).

Araştırmamızda, 29 kişilik örneklem grubunda yapılan test-tekrar test

güvenirliği için Spearman momentler çarpımı korelasyon katsayıları kullanıldı. Bu

korelasyon ile ölçekteki her bir ifadeye ilk testte verilen cevaplar (I) ile aynı ifadeye

ikinci kez verilen cevaplar (II) arasındaki ilişki ortaya koyuldu. Örneklem sayısının 29

olması sebebiyle Pearson r korelasyon katsayılarıda değerlendirildi ve parantez içinde

verildi. İki uygulamadan elde edilen puanlar arasındaki ilişki incelendiğinde, test tekrar

test güvenirlik katsayıları bilgi boyutu için .73, tutum için .83 ve inanç için .94 olarak

bulundu. Korelasyon katsayılarının .70’den yüksek olması ölçeğin zamana karşı

değişmezlik özelliği olduğunu göstermektedir (Tablo 4-9).

Tablo 4-9. Test Tekrar Test Korelasyon katsayıları (n= 29)

Boyutlar Bilgi I Tutum I İnanç I Bilgi II .73 (.82) Tutum II .83 (.87) İnanç II .94 (.93)

4.2.2.2. İç Tutarlılık Ölçme araçlarının iç tutarlılığı, ölçeğin bütün birimlerinin ilgilenilen

değişkeni ölçme yeteneğine sahip olduğunu gösteren güvenirliktir. İç tutarlılık

güvenirlik kestirimlerinde, Cronbach’s alfa ve Kuder-Richardson 20 (KR-20) yaygın

olarak kullanılan yöntemlerdendir (Barchard ve Hakstian 1997). KR-20, sadece iki

değerli ölçümlenmiş maddeler için uygunken; Cronbach alfa, hem iki değerli (0,1)

ölçümlenmiş maddelerle, hem de ağırlıklı (1,2,3,4,5) ölçümlenmiş maddelerle

39

kullanılabilir (Bademci 2007) . Ölçeğin KR-20 ve alfa katsayısı ne kadar yüksek olursa

bu ölçekte bulunan maddelerin o ölçüde birbiriyle tutarlı ve aynı özelliğin öğelerini

sınayan maddelerden oluştuğu varsayılır (Erefe 2002).

AKSYİ alt boyutları madde toplam istatistikleri, KR-20 ve Cronbach’s alfa

değerleri ayrı ayrı tablolar halinde verildi.

Bilgi boyutuna ilişkin madde- toplam istatistikleri Tablo 4-10’da verildi.

Tablo 4-10.Bilgi Boyutu Madde Toplam İstatistikleri

Maddeler Doğru

Diyenler

Madde Güçlük

(p)

Madde Ayrıcılık

(r)

Üst grup. Doğru

Alt grup. Doğru

Nok. Çift Ser.

Düz.No. Çift Ser.

1. Alt karın bölgesinde ağrı 26 .16 .16 13 (.25) 5 (.09) .23 .13 2. Kol veya omuz ağrısı 128 .77 .53 50 (.96) 24 (.43) .55 .46 3. Kol felci 21 .13 .23 13 (.25) 1 (.02) .33 .25 4. Sırt ağrısı 111 .66 .59 49 (.94) 20 (.36) .50 .39 5. Göğüste ağrı / baskı / sıkışma 156 .93 .18 52 (1.00) 46 (.82) .31 .25 6. Göğüste rahatsızlık (ağırlık,

yanma, hassas.) 109 .65 .49 47 (.90) 23 (.41) .37 .25

7. Öksürük 43 .26 .22 18 (.35) 7 (.13) .24 .12 8. Baş dönmesi, sersemlik 66 .40 .46 35 (.67) 12 (.21) .43 .31 9. Baş ağrısı 43 .26 .35 22 (.42) 4 (.07) .37 .26 10. Mide yanması / hazımsızlık /

mide sorunu 68 .41 .37 32 (.62) 14 (.25) .33 .20

11. Çene ağrısı 26 .16 .21 13 (.25) 2 (.04) .25 .15 12. Bilinç kaybı / bayılma 40 .24 .43 27 (.52) 5 (.09) .47 .37 13. Bulantı/ kusma 73 .44 .41 36 (.69) 16 (.29) .31 .18 14. Boyun ağrısı 67 .40 .51 32 (.62) 6 (.11) .46 .35 15. Kol veya elde uyuşukluk /

karıncalanma 108 .65 .60 48 (.92) 18 (.32) .56 .46

16. Soluk, kül rengi cilt, renk değişikliği / kaybı

45 .27 .26 21 (.40) 8 (.14) .36 .24

17. Çarpıntı / kalp hızında artma 100 .60 .56 47 (.90) 19 (.34) .51 .40 18. Nefes darlığı / nefes almada

zorluk 105 .63 .56 47 (.90) 19 (.34) .51 .40

19. Konuşmada bozulma 45 .27 .49 29 (.56) 4 (.07) .44 .33 20. Terleme 136 .81 .19 46 (.88) 39 (.70) .28 .18 21. Güçsüzlük / yorgunluk 138 .83 .38 52 (1.00) 35 (.63) .50 .42

Tablo 4-10’da görüldüğü gibi madde toplam korelasyonları .12 ile .46

arasındadır. Madde toplam korelasyon katsayısının .30 ile .80 arasında olması gerektiği

40

ileri sürülmektedir. İdealde bir testte yer alan maddelerin .20 ile .80 arasında güçlük (p)

indekslerine (ortalama .50); .30’dan büyük ayrıcılık (r) indekslerine sahip olması

beklenmektedir.

Bir maddenin uygunluğu değerlendirilirken madde güçlük ve ayrıcılık indeksleri

birlikte değerlendirilmektedir. Buna göre;

p<.60 ve r<.20 olan maddeler zor fakat ayırıcı olmayan madde,

p<.60 ve r>.20 zor fakat ayırıcı madde (yüksek standartlar belirlenmesi

durumunda iyi madde),

p .60-.90 arası ve r <.20 üzerinde çalışılması gereken madde,

p.60 ile .90 arası ve r> .20 tipik (iyi) maddedir.

Bilgi testinde madde 1 ve 20’nin ayrıcılık indeksleri .20’nin altındadır. Bu

bulgulardan ayrı olarak ortalama madde güçlüğünün .47, ayırıcılığının .39, madde

toplam korelasyonun 40, düzeltilmiş olanın .30 olduğu saptandı. Ölçümün güvenirliği

(KR-20) .73, üst grupta ortalama 12, alt grupta 8 puandır.

Tutum boyutuna ilişkin madde- toplam istatistikleri Tablo 4-11’de verildi

.

Tablo 4-11.Tutum Boyutu Madde Toplam İstatistikleri

Maddeler Madde

silin. ort Madde

silin. Var. Düz. Madde Toplam Kor.

Madde silin. Alfa

22. Bir başkasının kalp krizi belirti ve bulgularını tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz?

10.11 7.58 .66 .78

23. Kendinizde kalp krizi belirti ve bulgularını tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz?

9.31 7.53 .71 .77

24. Kalp krizi ile diğer hastalıkların belirti ve bulguları arasındaki farkları ayırt edebileceğinizden ne kadar eminsiniz?

9.80 7.71 .67 .78

25. Kalp krizi geçirdiğini düşündüğünüz biri için, yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz?

10.10 8.57 .54 .82

26. Kalp krizi geçirdiğinizi düşünüyorsanız, yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz?

9.47 8.67 .55 .81

Tablo 4-11’den de anlaşılacağı gibi madde toplam korelasyonları .54 ile .71 arasındadır.

Ayrıca Cronbach’ alfa katsayısı .83’tür.

İnanç boyutuna ilişkin madde- toplam istatistikleri Tablo 4-12’de verilmiştir.

41

Tablo 4-12.İnanç Boyutu Madde Toplam İstatistikleri

Maddeler Madde

silin. ort Madde

silin. Var. Düz. Madde Toplam Kor.

Madde silin. Alfa

27. Eğer 15 dakikada geçmeyen bir göğüs ağrım varsa, en kısa zamanda hastaneye gitmeliyim.

18.95 6.40 .46 .61

28. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünüp hastaneye gittiğimde, kalp krizi geçirmediğim ortaya çıkarsa utanırdım.

19.00 6.18 .37 .63

29. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem, hastaneye gitmeden önce bundan çok emin olana kadar beklerim.

19.39 5.50 .49 .59

30. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem, ambulansın evime gelmesi yerine, birinin beni hastaneye götürmesini tercih ederim.

20.06 7.42 .01 .74

31. Tedavi masraflarım nedeniyle, hastaneye gitmeden önce, kalp krizi geçiriyor olduğumdan kesinlikle emin olmak isterim

19.16 6.27 .35 .63

32. Eğer göğüs ağrım varsa ve bunun kalp krizi olduğundan çok emin değilsem de, hastaneye gitmem gerekir.

19.11 6.23 .50 .60

33. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem, hemen hastaneye giderim

18.81 6.31 .63 .58

Tablo 4-12’den de anlaşılacağı gibi madde toplam korelasyonları .01 ile .63 arasındadır.

Ayrıca Cronbach’s alfa katsayısı .66’dır. 30. Maddenin testten çıkarılması durumunda

güvenirlik katsayısı .74 olmaktadır.

Maddelerin çoğunun Cronbach’s alfa katsıyısı 0,70’den yüksek iken bazı

Cronbach’s alfa katsayıları 0,70’in altındadır. Bununla birlikte ölçeğin genelinin

güvenirlik sınırları içerisinde olduğu görülmektedir.

42

5. TARTIŞMA

Akut koroner sendrom, miyokard iskemisinin neden olduğu klinik tabloların

tamamını ifade etmektedir. Akut koroner sendromların yönetiminde son yıllarda önemli

gelişmeler kaydedilmiş, özellikle son 20 yıl içerisinde uygulanan yeni tedavi

yaklaşımları ile AKS’ye bağlı mortalite oranları belirgin ölçüde azalmıştır. Ancak bu

tedavilerin başarısı; hastanın semptomlarını erken zamanda fark edip, hastaneye

başvurması ve tedavinin en kısa sürede başlamasına bağlıdır (Riegel ve ark. 2007).

Semptomların başlangıcından medikal tedaviye kadar geçen sürenin uzaması, ani

kardiyak ölüm dahil, bir çok ciddi komplikasyona neden olmaktadır (Cao ve ark. 2012).

Çoğu hasta için semptomların başlangıcı ile tedavinin başlaması arasında geçen süre

oldukça uzundur. Hastaların, akut koroner sendromların semptomlarına yönelik bilgi,

tutum ve inançları, medikal tedavi almalarını geciktiren en önemli belirleyicilerdir (Cao

ve ark. 2012). Bu bağlamda Riegel ve arkadaşları tarafından hastaların akut koroner

sendromlara yönelik bilgi, tutum ve inançlarını değerlendiren bir ölçek geliştirilmiştir.

Bu araştırma da Riegel ve arkadaşlarının geliştirdikleri Akut Koroner Sendrom Yanıt

İndeksi (The Acute Coronary Syndrome Response Index) adlı ölçeğin Türk toplumunda

geçerlik ve güvenirlik çalışmasını yaparak, ülkemizde de kullanılabilirliğini ortaya

koymak amaçlanmıştır.

Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi, 2007 yılında Riegel ve arkadaşları

tarafından geliştirilmiştir. 33 maddeden oluşan bu indekste, akut koroner sendromlu

hastaların, hastalığın semptomlarına ilişkin bilgi, tutum ve inançlarını değerlendiren üç

alt başlık bulunmaktadır. Bilgi bölümünde yaygın semptomlar (15 madde) ve yanlış

(akut koroner sendromlarla ilişkili olmayan) semptomlar (6 madde) olmak üzere iki alt

boyut bulunmaktadır. Tutum bölümünün semptomları tanıma (3 madde) ve yardım

isteme (2 madde) olmak üzere 2 alt boyutu vardır. İnanç bölümünde ise hastaların

beklentilerini (4 madde) ve eylemlerini (3 madde) değerlendiren 2 alt boyut

bulunmaktadır (Riegel ve ark. 2007).

Çalışmaya katılan akut koroner sendromlu hastaların yaş ortalaması

59.98±11.50 olarak bulundu. Yapılan çalışmaların sonuçlarına bakıldığında; hastaların

yaş ortalamasının; 57.2±10.8 (Sönmez ve ark. 2002), 62.9±9.3 yıl (Kahyaoğlu Süt

43

2009), 64.1±10.93 yıl (Kurçer ve Özbay 2011), 52.8±5.7 yıl, (Çilingir ve ark. 2012),

olduğu görüldü. Bu sonuçlar bizim çalışmamızın sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir.

Hastaların %70.1’ini (n=117) erkekler, %29.3’ünü (n=49) kadınların

oluşturduğu saptandı. Literatürde hastalığın cinsiyete göre karşılaştırılması yapıldığında

erkeklerde kadınlara oranla daha fazla görüldüğü bildirilmiştir (Sönmez ve ark. 2002;

Riegel ve ark. 2007; Cao ve ark. 2012; Özcanlı 2012). Bilgi, tutum ve inançlarını

etkileyebilecek bir faktör olduğundan, grubun eğitim durumu incelendiğinde %

78.9’unun (n=125) okuryazar ve ilköğretim mezunu, %24.6’sının (n=41) lise ve üzeri

eğitim seviyesine sahip olduğu görüldü. Eğitim düzeyi Yardımcı ve Mert (2014)’in

çalışmasında da benzerlik göstermektedir. Ancak Riegel ve ark. (2007) yaptıkları

çalışma da, eğitim seviyelerini; %15.8 (561) lise ve altı, %84 (n=2692) lise ve üzeri

olarak bulmuşlardır. Bu durumun Türk toplumunun eğitim düzeylerinden ve örneklemin

rastgele seçimlerinden kaynaklanıyor olabileceği düşünüldü.

Hastaların %79’u (n=132) evli, %47.9’unun (n=80) emekli olduğu saptandı.

Araştırmaya katılan hastaların %40.7’sinin (n=68) tanısı USAP, %36.5’inin (n=61)

NSTEMİ ve %22.8’inin (n=38) STEMİ olarak bulundu ve %81,4’üne (136) koroner

anjiyografi işlemi uygulandığı saptandı. Bu oranların diğer çalışmalarla benzer olduğu

görüldü. Hastaların BKİ ortalamaları 28.54±5.23 olarak bulundu. Cao ve ark (2012)

çalışmasında bu ortalamanın 24.8±3.4 olduğu görüldü. Bunu farklılığın sebebinin ırk

özelliği olduğu düşünüldü. Hastaların %99.4’ünün (n=166) en az bir risk faktörü

taşıdığı ve bu risk faktörlerinden en sık görülenin % 82 (n=137) oranla stres olduğu

bulundu. En düşük risk faktörlerinin ise HDL düşüklüğü (% 3,6 n=6) ve aşırı alkol

kullanımı (%6,6 n=11) olduğu saptandı. Koroner arter hastalığının önemli risk

faktörlerinden olan HDL düşüklüğünün, hasta grubunda düşük çıkmasının sebebi,

hastalar tarafından çok bilinmemesi, lipid değerlerinin genel olarak kolesterol

yüksekliği olarak bilinmesinden kaynaklanabileceği düşünüldü. Araştırmaya katılan

kadınların % 87,8’ inin (n=43) menapoza girdiği ve bunların %38,8’ inin (n=19) erken

menapoz olduğu görüldü. Yapılan çalışmalarda menapozun KAH için ciddi bir risk

faktörü olduğu, postmenapozlu kadınlarda riskin menapoz öncesine göre arttığı

belirtilmiştir (Buğan ve Çelik 2014). Araştırmaya katılan AKS hastalarının % 61.1’inin

(n=102) ailesinde KAH olduğu ve %41.3’ünün (n=69) daha önceden KAH hikayesinin

44

bulunduğu saptandı. Riegel ve ark. (2007) ve Cao ve ark. (2012) çalışmalarında da

sonuçların benzer olduğu görüldü.

Akut koroner sendrom yanıt indeksi maddelerinin ayrı ayrı tanımlayıcı

istatistikleri belirlendi. Madde puan ortalamaları incelendiğinde, bilgi boyutunun yaygın

semptomlar alt boyutunda; göğüste ağrı / baskı / sıkışma, güçsüzlük / yorgunluk,

terleme, kol veya omuz ağrısı, nefes darlığı / nefes almada zorluk gibi maddelerin

puanlarının en yüksek olduğu saptanırken, çene ağrısı, bilinç kaybı / bayılma ve soluk,

kül rengi cilt, renk değişikliği / kaybı maddelerinden alınan puan ortalamalarının düşük

olduğu görüldü. Özcanlı’nın (2012) çalışmasında en çok puanı alan semptomların göğüs

ağrısı, nefes darlığı ve çarpıntı olduğu, en düşük maddelerin ise çene ağrısı, mide

problemleri olduğu bildirilmiştir. Riegel ve ark (2007) çalışmasında en yüksek

puanların göğüste ağrı / baskı / sıkışma, nefes darlığı / nefes almada zorluk, güçsüzlük

yorgunluk ve soluk, kül rengi cilt maddelerine ait olduğu görüldü. Cao ve ark (2012)

çalışmasında ise en yüksek puanın yine göğüste / ağrı / baskı / sıkışma maddesinde

olduğu saptandı. Bu durumun akut koroner sendromlarla ilişkili olarak toplumlarda

bilinen en yaygın belirtinin göğüs ağrısı olması düşünüldü.

Yanlış semptomlar (AKS ile ilişkili olmayan) alt boyutunda ise, en yüksek

puanın kol felci maddesine ve en düşük puanın kol veya elde uyuşukluk / karıncalanma

maddesine ait olduğu saptandı. Riegel ve ark. (2007) çalışmasında yanlış semptomlar

boyutunda en yüksek puanın kol felci maddesinde ve en düşük puanın konuşmada

bozulma ile kol veya elde uyuşukluk / karıncalanma maddelerine ait olduğunu

gösterildi. Sonuçta verilen cevapların benzerlik gösterdiği saptandı.

Tutum boyutu madde puan ortalamaları incelendiğinde, puanların orta düzeyde

olduğu görüldü. Semptomları tanıma alt boyutunda en düşük puan ortalamasının “Bir

başkasının kalp krizi belirti ve bulgularını tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz?”

maddesinde, en yüksek puan ortalamasının ise “Kendinizde kalp krizi belirti ve

bulgularını tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz?” maddesinde olduğu görülmüştür.

İki maddeli yardım isteme alt boyutunda “Kalp krizi geçirdiğinizi düşünüyorsanız,

yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz?” maddesinin puanının “Kalp krizi

geçirdiğini düşündüğünüz biri için yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz?”

maddesine kıyasla daha yüksek olduğu saptandı. Riegel ve ark. (2007) ve Cao ve ark.

(2012) çalışmalarında da sonuçların benzer olduğu görüldü.

45

İnanç boyutu madde puanları ise otuzuncu madde dışında, ortalamanın üzerinde

bulundu. Beklenti alt boyutunda yer alan otuzuncu maddedeki “Eğer kalp krizi

geçirdiğimi düşünürsem, ambulansın evime gelmesi yerine, birinin beni hastaneye

götürmesini tercih ederim.” ifadesinin Riegel ve ark. (2007) ve Cao ve ark. (2012)

çalışmalarında da düşük puanlar aldığı görüldü. Lozzi ve ark. (2005)’nın çalışmasında

hastaların çoğunun hastaneye ulaşmak için kendi araçlarını kullandıkları,

semptomlarının ambulansı arayacak kadar ciddi olmadığını düşündükleri belirtilmiştir.

Tokem ve ark. (2007)’nın ülkemizde yaptıkları çalışma da ambulans kullanım

oranlarının düşük seviyelerde olduğu gösterilmiştir.

Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi Geçerlik ve Güvenirliği

Ölçek uyarlama çalışmalarında ilk olarak orijinal ölçeğin, uyarlamanın

yapılacağı toplumun kültürüne yönelik dil çevirisinin yapılması gerekmektedir. Ölçeğin

dil geçerliğinin değerlendirilmesinde, en sık kullanılan yöntem olan geri çeviri yöntemi

kullanıldı (Aksayan ve Gözüm 2002; Çatal ve Dicle 2008; Temel ve ark. 2008).

Gözüm ve Aksayan (2002) kültürler arası ölçek uyarlaması yapılırken çeviri

sürecinde; çevirmen seçimi, çeviri tekniği ve geri çeviri gibi konulara çok dikkat

edilmesi gerektiğini belirtmektedir. Öncelikle ölçek İngilizce’den Türkçe’ye her iki dili

ve kültürü iyi bilen, anadili Türkçe olan çevirmen tarafından çevrildi. Bu çeviriler

sonucunda en uygun ifadeler seçildikten sonra ölçeğin Türkçe’den İngilizce’ye çevirisi,

daha önce ölçeğin İngilizce halini görmeyen her iki dili ve kültürü iyi bilen, anadili

Türkçe olan, bir uzman hemşire tarafından yapıldıktan sonra Akut Koroner Sendrom

Yanıt İndeksi’nin Türkçe versiyonu hazırlandı. Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi

ölçme aracının uyarlama çalışmalarının temeli olan dil geçerliği ölçütü sağlandı.

Bir ölçeğin içerik geçerliği; içindeki maddeler veya soruların ölçüm amacına

uygun olup olmadığını, her bir maddenin amaca ne derece hizmet ettiğini inceler

(Yurdagül 2005; Eser ve Baydur 2007). Bu amaçla içerik geçerliğini saptamak için,

hazırlanan ölçek uzman kişilerce incelenir ve eleştiriler doğrultusunda gözden

geçirilerek yeniden hazırlanır (Özgüven 2000; Şencan 2005). Bu çalışmada Türkçe’ye

çevrilen ölçek maddelerinin dil ve kültür uygunluğunu değerlendirmek için altı

akademisyenden görüş alındı. Akademisyenler tarafından her bir madde değerlendirildi

ve kapsam geçerliği 0,97 olarak hesaplandı.

46

Ölçeğin dil ve içerik geçerliği ölçütü sağlandıktan sonra bir odak grupta ya da

küçük bir grupta maddeleri anlama yönünden ön uygulama yapılması önerilmektedir

(Aksayan ve Gözüm 2002). Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi, İstanbul Üniversitesi

Kardiyoloji Enstitüsü kardiyoloji servislerinde yatan 15 hastaya uygulandı ve herhangi

bir değişiklik yapılmadı. Ön uygulama ile her bir maddenin anlaşılabilirliği test edildi.

Sonuç olarak dil ve kapsam geçerliği ölçütü sağlandı ve psikometrik incelemelere

geçildi.

Geçerlik, bir ölçme aracının ‘neyi’, ne denli isabetli/doğru olarak ölçtüğü ile

ilgili kavramdır (Öner 1994). Geçerlik belirleme yöntemlerinden olan yapı geçerliği ise

ölçeğin ilgili kavram veya kavramsal yapının tümünü ölçme yeteneğini belirtir.

Doğrulayıcı faktör analizi (DFA) bir faktörü oluşturan maddelerin faktörle

ilişkisinin yeterli olup olmadığını değerlendirmektir (Gözüm ve Aksayan 2002; Şencan

2005). DFA veri ile yapı arasındaki uyumu gösteren uyum indekslerinin

değerlendirilmesine dayalı bir yöntemdir (Temel ve ark. 2008). Araştırmamızda yapı

geçerliğinin değerlendirilmesinde doğrulayıcı faktör analizi ile faktör yapılarının

uygunluğu belirlendi.

DFA ile ölçeğin bilgi bölümü ve iki alt boyutu incelendi. DFA ile birlikte uyum

iyiliği indeksleri değerlendirildi. En sık kullanılan uyum iyiliği indeksleri ölçütleri olan

ki-kare, RMSEA ve SRMR açısından, iki boyutlu kuramsal modele ilişkin genel uyum

katsayılarının SRMR dışında yeterli olduğu görüldü. SRMR gözlenen ve yordanan

korelasyonlar arasındaki standartlaştırılmış fark olarak tanımlanmaktadır (Hooper ve

ark. 2008). Kenny (2015)’e göre SRMR katsayısı pozitif yanlı olup, bu yanlılık küçük N

ve düşük sd’li çalışmalarda artmaktadır. Marsh ve Balla (1994) SRMR’nin örneklem

büyüklüğüne duyarlı olduğunu, bu nedenle de kullanılmaması gerektiğini belirtmekte,

Hu ve Bentler (1998) ise SRMR’nin faktör kovaryanslarının yanlış tanımlandığı

modeller için en duyarlı indeks olduğunu belirterek kullanılması gerektiğini

savunmaktadırlar. Öte yandan, Kenny (2015) genel uyum katsayıları, tüm parametre

tahminleri yüksek bir modelin geçerli, doğru tanımlanmış bir model olmayabileceğini;

buna karşın yanlış işaretli, zayıf ayırma geçerliği olan ya da Heywoodcase’li bir

modelin yüksek uyum katsayılarına sahip olabileceğini belirtmektedir. Crowley ve Fan

(1997) model uyumunu değerlendirmenin altın bir kuralı olmadığını; her biri model

uyumunun farklı bir yönünü yansıttığından, model uyumunun bir dizi indekse dayalı

47

değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmektedirler. Bu düşünceden hareketle, indekslerin

çoğu kabul edilebilir düzeyde uyumu gösterdiğinden, kuramsal modelin uyumu

yeterince yüksek varsayıldı.

Bununla birlikte, kuramsal modele ilişkin faktörlerin yükleri ve faktörler arası

korelasyonlar incelendiğinde, beşinci maddenin hata varyansının negatif

(Heywoodcase) olduğu ve faktör korelasyon matrisinin pozitif tanımlanamadığı

(gözlem sayısının az, parametre sayısının fazla olmasına ve beşinci maddenin

puanlarının yaklaşık sabit olmasına bağlı olarak) saptandı. Heywoodcase faktör

varyansının 1’den büyük olması ve bu nedenle hata varyansının 0’dan küçük

bulunmasıdır. Heywoodcase’in nedenleri arasında veriden fazla faktör çıkarılması,

örneklem büyüklüğünün az olması gibi faktörler sayılmaktadır. Bu nedenler göz önünde

bulundurularak tek boyutlu model test edildi, sonuçlar incelendiğinde beşinci maddenin

puan ortalamasının .93 olduğu görüldü. Diğer bir deyişle, 167 hastadan sadece 11’inin

madde 5’ te hayır (0 puan) dediği ve 156’sının ise evet (1 puan) dedikleri saptandı.

Hastaların çok az bir değişim (varyans) göstermeleri ve Heywoodcase neden olması

sebebiyle beşinci madde veri setinden çıkarılarak analiz tekrarlandı ve alternatif modele

ilişkin genel uyum katsayıları değerlendirildi. Alternatif modelde genel uyum

katsayıları önceki modellere yakın ve SRMR dışında kabul edilebilir düzeyde olmakla

birlikte, faktör korelasyon matrisinin pozitif tanımlamaması ya da Heywoodcase sorunu

içermediği görüldü. Ancak madde 5’in akut koroner sendromların en önemli

göstergelerinden biri olması nedeniyle bu maddenin ölçekten çıkarılmasının kapsam

geçerliğini azaltabileceği düşünüldüğünden veri setinden elemesi yapılmadı. Bu

durumda ölçeğin mevcut haliyle iki boyutlu model yerine tek boyutlu olarak ele

alınmasının daha doğru olacağı söylenebilir. Tek boyutlu modele ilişkin doğrulayıcı

faktör analizinde kikare: 264.69; CFI: .97; RMSEA: .07; SRMR: .18 olarak bulundu.

Tutum boyutu ve iki alt boyutuna DFA uygulandı ve iki boyutlu kuramsal

modele ilişkin genel uyum katsayılarının kabul edilebilir düzeyde olduğu görüldü.

Ayrıca kikare fark testiyle akut koroner sendromlara karşı tutumun alt faktörlerden

oluştuğu, tek boyutlu olmadığı gösterildi ( = 12.08 ve 42.75).

İnanç boyutu ve iki alt boyutuna uygulanan DFA sonucunda iki boyutlu

kuramsal modele ilişkin genel uyum katsayılarının Hair ve ark. (2010)’larının ileri

sürdükleri ölçütleri karşıladıkları görüldü. Bununla birlikte tek boyutlu modelle

48

aralarındaki fark istatiksel bakımdan önemsiz bulundu. Faktörler arası korelasyon .91

olarak saptandı ve bu katsayı için güven aralığı .91 ± 1.96*.06=.79 - 1.03 olarak

görüldü. Güven aralığının 1.00 değerini kapsaması, faktörler arasındaki korelasyonun

.80’den daha fazla olması, inanç boyutunun tek faktörlü olduğuna işaret etmektedir.

Bununla birlikte inanç boyutuna ilişkin faktör yükleri incelendiğinde otuzuncu

maddeye ilişkin faktör yükünün sıfıra yakın olduğu görüldü (.01). Faktör yük değeri,

maddelerin faktörlerle olan ilişkisini açıklayan bir katsayıdır. Faktör yükü için alt sınır

değerinin genel olarak .30’un üstünde olması istenmektedir (Şencan 2005; Tavşancıl

2006). Madde 30 ‘un faktör yükünün .01 olması testte ölçülmek istenen yapıdan başka

bir özelliği ölçtüğünü göstermektedir. Otuzuncu madde çıkarılıp faktör analizi

tekrarlandığında uyum indekslerinde ciddi bozulmalar meydana geldiği görülmektedir

(kikare= 46.99; p= 00; kikare / serbestlik derecesi= 3.36; CFI=.94; RMSEA=0.12;

SRMR= .12 ve kikare farkı=36.9). Dolayısıyla otuzuncu maddenin çıkarılmadığı ve iki

boyutlu model ile arasında istatiksel bakımdan önemli fark bulunmayan tek boyutlu

modelin maddeler arasındaki ilişkileri incelemede daha iyi sonuçlar verdiği

gözlenmiştir. Modelin tek boyutlu olarak kullanılması daha doğru olacaktır.

Ölçek geliştirme ve uyarlama çalışmalarında iç tutarlılık güvenirlik katsayısı sık

başvurulan bir ölçüttür (Karasar 2000). Bir ölçeğin iç tutarlılık güvenirliğine sahip

olduğunu söyleyebilmek için ölçeğin tüm alt boyutlarının aynı özelliği ölçtüğünü

kanıtlamak gerekmektedir (Aksayan ve Gözüm 2002). Bu nedenle güvenirlik

değerlendirmesinde bu katsayının hesaplanması gerekir. Bir ölçeğin güvenilir olması

için iç tutarlılık güvenirlik katsayısı değerinin sıfır ile bir arasında olması

gerekmektedir. Değerlendirme ölçütüne göre 0,00≤α≤0,40 ölçek güvenilir değildir;

40≤α≤.60, ölçek düşük güvenirliktedir; .60≤α≤.80, ölçek oldukça güvenilirdir;

.80≤α≤1.00 ise ölçek yüksek derecede güvenilir olarak değerlendirilmektedir (Eser ve

Baydur 2007; Özdamar 2002).

Bu çalışmada ölçeğin bilgi boyutu için KR-20 iç tutarlılık güvenirlik katsayısı

.73’dür. Tutum boyutu için Cronbach’s alfa iç tutarlılık güvenilirlik katsayısı .83 ve

inanç alt boyutu için .66’dır. Riegel ve ark (2007) çalışmalarında bilgi boyutu için iç

tutarlılık güvenirlik katsayısını .82, tutum için .71 ve inanç için .74 olarak bulmuşlardır.

Sonuçta, geçerlik güvenirliği yapılan ölçekten elde ettiğimiz veriler ile orjinal ölçek

karşılaştırıldığında, güvenirlik katsayılarının benzerlik gösterdiği saptandı.

49

Ölçek maddeleri arasındaki ilişkiyi incelemek için üç boyutun ayrı ayrı madde-

toplam puan korelasyonları hesaplandı. Madde-toplam puan korelasyonu test

maddelerinden alınan puanlar ile testin toplam puanı arasındaki ilişkiyi açıklar. Madde-

toplam puan korelasyonun pozitif ve yüksek olması (+1’e yaklaştıkça), maddelerin

benzer davranışları örneklediğini ve testin iç tutarlılığının yüksek olduğunu gösterir

(Büyüköztürk 2007). Madde-toplam puan korelasyon katsayısının alt sınırı ile ilgili

literatürde farklı değerler olmakla birlikte genellikle alt seviye olarak 0,25 alınmakta,

korelasyon katsayısı 0,26-0,49 arasında olan maddelerin “zayıf”, 0,50-0,69 olan

maddelerin “orta”düzeyde ve 0,70-0,89 “güçlü” ve 0,90-1,00 “çok güçlü” ilişki olarak

bildirilmektedir (Coşansu 2014). Bu çalışmada ölçeğin bilgi boyutu için “madde-toplam

puan korelasyonu” incelendiğinde, maddelerin korelasyon katsayılarının .12 ile .46

arasında olduğu saptandı. Tutum boyutu için madde toplam korelasyonlarının .54 ile .71

arasında olduğu, inanç boyutu için madde toplam korelasyonlarının .01 ile .63 arasında

olduğu saptandı. Ölçeğin maddelerinin madde 30 dışında, ait olduğu alt gruba ve

toplam puana katkısı istatistiksel olarak kabul edilebilir düzeyde bulundu.

Test-tekrar test analizi, testin zamana karşı değişmezlik özelliğinin

değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmada 29 kişide 15 gün ara ile

yapılan test-tekrar test değerlendirmesi sonucunda Spearman korelasyon katsayılarının

.73 - .93 arasında olduğu ve istatistiksel olarak anlamlı düzeyde ilişki olduğu saptandı.

Sonuçta bu çalışmada test-tekrar test korelasyonlarının yüksek olması sebebiyle ölçeğin

tekrarlayan ölçümlerinde benzer ölçüm değerlerini sağlama özelliğine sahip ve tutarlı

olduğu söylenebilir.

50

SONUÇ ve ÖNERİLER

Akut koroner sendromlu hastaların, hastalığın semptomlarına yönelik bilgi,

tutum ve inançlarını değerlendirmek üzere Riegel ve ark. tarafından 2007 yılında

geliştirilen Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi adlı ölçeğin Türkiye’de geçerlik ve

güvenirliğini sınamak amacıyla yapılan araştırmanın sonuçları şunlardır:

Bilgi boyutunda yer alan semptomlardan göğüste ağrı / baskı / sıkışma

maddesinin doğrulayıcı faktör analizi ile yapılan değerlendirme de hata varyansının

negatif olduğu ve faktör korelasyon matrisinin pozitif tanımlanamadığı görüldü. Faktör

yükü 1.06, madde puan ortalaması .93 olarak hesaplandı. Ancak maddenin akut

koroner sendromların en önemli göstergelerinden biri olması nedeniyle ölçekten

çıkarılmasının kapsam geçerliğini azaltabileceğinden elemesi yapılmadı. Bu durumda

uyum indeksleri iki boyutlu modele göre daha iyi düzeyde olan tek boyutlu modelin

kullanılması, yanlış olan semptomların ters kodlanarak uygulanması önerilebilir.

İnanç boyutunda doğrulayıcı faktör analizi ile otuzuncu maddenin faktör

yükünün .01 olduğu (<.30) saptandı. Otuzuncu maddenin faktör yükünün .01 olması

testte ölçülmek istenen yapıdan başka bir özelliği ölçtüğünü göstermektedir. Madde

çıkarılıp faktör analizi tekrarlandığında uyum indekslerinin bozulduğu görüldü.

Dolayısıyla otuzuncu maddenin çıkarılmadığı ve iki boyutlu model ile arasında

istatiksel bakımdan önemli fark bulunmayan tek boyutlu modelin, maddeler arasındaki

ilişkileri incelemede daha iyi sonuçlar verdiğinden modelin tek boyutlu olarak

kullanılması önerilebilir.

Sonuç olarak; Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi’nin güvenilir bir araç

olduğu saptandı. Yapı geçerliliği açısından iyileştirme çalışmaları yapılarak ileriki

çalışmalarda kullanılması önerilebilir.

51

KAYNAKLAR

Akdemir, N., Birol, L. (2003). İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. İstanbul: Vehbi

Koç Vakfı SANERC Yayın No: 2. 433-445.

Akgül, A. (2005). Tıbbi Araştırmalarda İstatistiksel Analiz Teknikleri SPSS

Uygulamaları. (3. Baskı). Ankara: Emek Ofset Ltd. Şti; 440-455.

Akın, S. (2013). Kardiyovasküler Sistem Hastalıkları ve Bakım. İçinde Durna Z

(Ed.) İç Hastalıkları Hemşireliği,İstanbul: Akademi Basın ve Yayıncılık;148-230

Aksayan, S., Gözüm, S. (2002). Kültürlerarası ölçek uyarlaması için rehber: Ölçek

uyarlama aşamaları ve dil uyarlaması. Hemşirelikte araştırma geliştirme dergisi,

4(1), 9-14.

American Heart Association (2015, Ağustos). Risk Factors and Coronary Heart

Disease: AHA Scientific. Erişim:

http://www.heart.org/HEARTORG/Conditions/More/MyHeartandStrokeNews/Coro

nary-Artery-Disease---Coronary-Heart-Disease_UCM_436416_Article.jsp# Erişim

Tarihi: 30.11.2015

Amsterdam, E. A., Wenger, N. K., Brindis, R. G., Casey, D. E., Ganiats, T. G.,

Holmes, D. R., et al. (2014). 2014 AHA/ACC guideline for the management of

patients with non–ST-elevation acute coronary syndromes: a report of the American

College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice

Guidelines. Journal of the American College of Cardiology,64(24), e139-e228.

Bademci, V. (2007). Ölçme ve Araştırma Yöntembiliminde Paradigma Değişikliği:

Testler Güvenilir Değildir. Ankara: Yenyap Yayınları

Badır, A., Korkmaz, F.D. Koroner arter hastalıkları. İçinde Karadakovan A, Eti

Aslan F.(Eds.). Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım, Adana: Nobel kitapevi; 24.

Bölüm. 499- 533.

52

Baigent, C., Keech, A., Kearney, P. M., Blackwell, L., Buck, G., Pollicino, C., et al.

(2005). Efficacy and safety of cholesterol-lowering treatment: prospective meta-

analysis of data from 90,056 participants in 14 randomised trials of statins. Lancet;

366(9493):1267-78.

Banks, A. D., Dracup, K. (2006). Factors associated with prolonged prehospital

delay of African Americans with acute myocardial infarction.American Journal of

Critical Care, 15(2), 149-157.

Banks, A. D., Dracup, K. (2006). Factors associated with prolonged prehospital

delay of African Americans with acute myocardial infarction.American Journal of

Critical Care, 15(2), 149-157.

Barchard, K. A., Hakstian, A. R. (1997). The Effects of Sampling Model on

Inference with Coefficient Alpha. Educational and Psychological Measurement,

Vol.57, 893-905.

Bayram, F., Sabuncu, T., Özkan, Y., Gökçe, C., Cesur, M., Sönmez, A., ve ark.

(2015). LİPİD METABOLİZMA BOZUKLUKLARI TANI VE TEDAVİ

KILAVUZU.

Beaton, D. E., Bombardier, C., Guillemin, F., Ferraz, M. B. (2000). Guidelines for

the process of cross-cultural adaptation of self-report measures.Spine, 25(24), 3186-

3191.

Buğan, B., Çelik, T. (2014). Koroner Arter Hastalığı Risk Faktörleri. Journal of

Clinical and Analytical Medicine, 5(2): 159-63.

Büyüköztürk, Ş. (2007). Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Ak. Yayıncılık; 167-

182.

Cao, X., Cao, Y., Salamonson, Y., DiGiacomo, M., Chen, Y., Chang, S., et al.

(2012). Translation and validation of the Chinese version of the Acute Coronary

Syndrome Response Index (C-ACSRI). International journal of nursing

studies, 49(10), 1277-1290.

53

Carney, R., Fitzsimons, D., Dempster, M. (2002). Why people experiencing acute

myocardial infarction delay seeking medical assistance. European Journal of

Cardiovascular Nursing;1(4), 237-242.

Çatal, E., Dicle, A. (2008). Hasta öğrenim gereksinimleri ölçeği’nin Türkiye’de

geçerlik ve güvenirlik çalışması. DEUHYO ED (online), 1(1): 19- 32.

Çilingir, H., Kumbasar, A., Aktuğlu, M. B., Belibağlı, M. C. (2012). Yeni

Kardiyovasküler Risk Faktörleri; İstirahat Kalp Hızı, Hs-CRP, Fibrinojen ve PMNL.

J Clin Anal Med, 3(1):68-71. [Electronic Journal], http://www.jcam.com.tr.

Coşansu G (2014). Verilerin analizi ve yorumlanması. İçinde: Erdoğan S, Nahcivan

N, Esin N. (Eds): Hemşirelikte Araştırma. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi.

Crowley, S. L., Fan, X. (1997). Structural equation modeling: Basic concepts and

applications in personality assessment research. Journal of personality

assessment, 68(3), 508-531.

DeVellis, R. F. (2012). Scale development: Theory and applications (Vol. 26).

California: Sage publications.

Devon, H. A. (2008). Chest Pain. In: Moser DK, Riegel B. (Eds.) Cardiac Nursing

A Companian to Braunwald’s Heart Disease. Canada: Saunders Elsevier. 757- 773.

DeVon, H. A., & Ryan, C. J. (2005). Chest pain and associated symptoms of acute

coronary syndromes. Journal of Cardiovascular Nursing, 20(4), 232-238.

Enç, N., Uysal, H. (2014). Akut Koroner Sendromlar. İçinde Enç N (Ed.) İç

Hastalıkları Hemşireliği, İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri; 3. Bölüm. 95-108.

Enç, N., Yiğit, Z., Altıok, M., Özer, S., & Oğuz, S. (2007). Kalp Yetersizliği, Akut

Koroner Sendromlar, Hipertansiyon Hemşirelik Bakım Kılavuzu. 2. Baskı. Türk

Kardiyoloji Derneği Kılavuz Yayınları, 11-33.

Erefe, İ. (2002). Hemşirelikte Araştırma, İlke, Süreç ve Yöntemleri. HEMAR-GE

.İstanbul: Odak Ofset. 169-188.

54

Eren, Ş. H., Yılmaz, K., Korkmaz, İ., Aktaş, C., Oğuztürk, H., Alagözlü, H. (2006).

Acil Serviste akut miyokard enfarktüsü tanısı almış hastalarda trombolitik tedavi

uygulanmasını etkileyen faktörler. Fırat Tıp Dergisi, 11(3), 163-165.

ESC KILAVUZLARI (2011). Israrcı ST-segment yükselmesi belirtileri

göstermeyen hastalarda Akut Koroner Sendromların (AKS) tedavi kılavuzları.

Eser, E., Baydur, H. (2007). Sağlıkta yaşam kalitesi ölçeklerinin psikometrik

çözümlemesi: geçerlik ve güvenirlik. İzmir. 2. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Kongresi

Kongre Öncesi Kurs Notları; 3- 29.

Folsom, A. R., Yatsuya, H., Nettleton, J. A., Lutsey, P. L., Cushman, M.,

Rosamond, W. D. (2011). Community prevalence of ideal cardiovascular health, by

the American Heart Association definition, and relationship with cardiovascular

disease incidence. Journal of the American College of Cardiology, 57(16), 1690-

1696.

Gartner, C., Walz, L., Bauernschmitt, E., Ladwig, K. (2008). The causes of

prehospital delay in myocardial infarction. Deutsches Arzteblatt-Koln-,105(15), 286.

Gözüm, S., Aksayan, S. (2003). Kültürlerarası ölçek uyarlaması için rehber II:

Psikometrik özellikler ve kültürlerarası karşılaştırma. Hemşirelikte Araştırma

Geliştirme Dergisi, 5(1), 3-14.

Graham, I., Atar, D., Borch-Johnsen, K., Boysen, G., Burell, G., Cifkova, R., et al.

(2007). European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical

practice: executive summary. European heart journal, 28(19), 2375-2414.

Grant, J. S., & Davis, L. L. (1997). Selection and use of content experts for

instrument development. Research in nursing & health, 20(3), 269-274.

Hair, J. F. Jr., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E. (2010). Multivariate data

analysis. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.

Hamm, C.W., Möllmann, H., Bassand, J.P., Van de Werf, F. (2009). Acute

Coronary Syndrom. In: Camm AJ, Lücher TF, Serruys PW (Eds.). The ESC

55

Textbook of Cardiovascular Medicine. New York: Oxford Universty Press. 535-

597.

Henriksson, C., Lindahl, B., Larsson, M. (2007). Patients' and relatives' thoughts

and actions during and after symptom presentation for an acute myocardial

infarction. European Journal of Cardiovascular Nursing, 6(4), 280-286.

Hooper, D., Coughlan, J., Mullen, M. (2008). Structural equation modelling:

Guidelines for determining model fit. Articles, 2.

Horne, R., James, D., Petrie, K., Weinman, J., Vincent, R. (2000). Patients'

interpretation of symptoms as a cause of delay in reaching hospital during acute

myocardial infarction. Heart, 83(4), 388-393.

Hu, L. T., Bentler, P. M. (1998). Fit indices in covariance structure modeling:

Sensitivity to underparameterized model misspecification. Psychological

methods, 3(4), 424.

Johansson, I., Swahn, E., Strömberg, A. (2007). Manageability, vulnerability and

interaction: A qualitative analysis of acute myocardial infarction patients'

conceptions of the event. European Journal of Cardiovascular Nursing, 6(3), 184-

191.

Kahyaoğlu Süt, H. Tez Yöneticisi: Ünsar S. (2009). Akut koroner sendromlu

hastalarda yaşam kalitesi: EQ-5D ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması,

Yüksek lisans tezi. T.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü.

Karasar, N. (2000). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım

Ltd. Şti.

Kenny, D. A. (2012). Measuring model fit. http://davidakenny.net/cm/fit.htm

Erişim tarihi: 01.12.2015

Kim, M. C., Kini, A. S.ve Fuster, V. (2014). Akut Koroner Sendromların Tanımı.

İçinde Kozan Ö (Çeviri ed.) Hurt’s The Heart (cilt 2), Ankara: Güneş Tıp

Kitapevleri; 56. Bölüm. 1287-1296.

56

King, K. B., McGuire, M. A. (2007). Symptom presentation and time to seek care in

women and men with acute myocardial infarction. Heart & Lung: The Journal of

Acute and Critical Care, 36(4), 235-243.

Kurçer, M. A., Özbay, A. (2011). Koroner arter hastalarında uygulanan yaşam tarzı

eğitim ve danışmanlığının yaşam kalitesine etkisi. Anadolu Kardiyol Derg, 11, 107-

13.

Lahoz, C., Mostaza, J. M. (2007). Atherosclerosis as a systemic disease.Revista

Española de Cardiología (English Edition), 60(2), 184-195.

Lockyer, L. (2005). Women's interpretation of their coronary heart disease

symptoms. European Journal of Cardiovascular Nursing, 4(1), 29-35.

Løvlien, M., Schei, B., Hole, T. (2007). Prehospital delay, contributing aspects and

responses to symptoms among Norwegian women and men with first time acute

myocardial infarction. European Journal of Cardiovascular Nursing, 6(4), 308-313.

Lozzi, L., Carstensen, S., Rasmussen, H., Nelson, G. (2005). Why do acute

myocardial infarction patients not call an ambulance? An interview with patients

presenting to hospital with acute myocardial infarction symptoms. Internal medicine

journal, 35(11), 668-671.

Marsh, H. W., Balla, J. (1994). Goodness of fit in confirmatory factor analysis: The

effects of sample size and model parsimony. Quality and Quantity, 28(2), 185-217.

McDonald, M. (2015). Nursing Care of Patients With Occlusive Cardiovascular

Disorders In: Williams LS, Hopper PD. (Eds.) Understanding Medical Surgical

Nursing. Philadelphia: F.A. Davis Company. 462-498.

Mortan, G.M., Fontaine, D.K., Hudok, C.M., Gallo, B.M. (2005). Crtical Care

Nursing, A Holistic Aproach. Phileddelphia: Lippincott Williams&Wilkins. 422-446

Moser, D.K., Riegel, B. (2008). Care of Patients with Acute Coronary Syndrome:

ST Segment Elevation Myocardial Infarction. In: Moser DK, Riegel B. (Eds.)

Cardiac Nursing A Companian to Braunwald’s Heart Disease. Canada: Saunders

Elsevier. 811-822.

57

Mozaffarian, D., Benjamin, E. J., Go, A. S., Arnett, D. K., Blaha, M. J., Cushman,

M., et al. (2015). Heart disease and stroke statistics-2015 update: a report from the

american heart association. Circulation, 131(4), e29.

Onat, A. (2015) TEKHARF 2015 Yetişkinlerimizin Sağlığı ve Kronik Hastalıklara

Tıbbın Yaklaşımına Öncülük, İstanbul: Logos Yayıncılık

Öner, N. (1994). Türkiye’de kullanılan psikolojik testler, bir başvuru kaynağı.(3.

Baskı). İstanbul:Boğaziçi Matbaası. 3- 39.

Öngen, Z. (2008). Akut Koroner Sendromlar: Kavramı, Sınıflaması, Risk Düzeyi

Belirlemesi ve Tedavi İlkeleri. Kardiyoloji Gündemi Sempozyum Dizisi, 64;103-112.

Ottesen, M. M., Kober, L., Jorgensen. S., Torp-Pedersen, C. (1996). On behalf of

the TRACE study group: Determinants of delay between symptoms and hospital

admission in 5978 patients with acute myocardial infarction. European Heart

Journal; 17(3), 429-437.

Ôunpuu, S., Negassa, A., & Yusuf, S. (2001). INTER-HEART: A global study of

risk factors for acute myocardial infarction. American heart journal, 141(5), 711-

721.

Overbaugh, K. J. (2009). Acute coronary syndrome. AJN The American Journal of

Nursing, 109(5), 42-52.

Özcanlı, D. Tez Yöneticisi: Çınar S. (2012). Akut koroner sendromlar sonrası

kısıtlılık ve semptomların değerlendirilmesi, Doktora tezi. M.Ü. Sağlık Bilimleri

Enstitüsü.

Özdamar, K. (2002). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi. Eskişehir: Kaan

Kitabevi. 661- 676.

Özgüven, İ.E. (2000). Psikolojik testler. Güvenirlik ve Geçerlik. Ankara: Sistem

Ofset; 83-109.

Perk, J., De Backer, G., Gohlke, H., Graham, I., Reiner, Z., Verschuren, W. M. M.,

et al. (2012). ‘European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical

58

practice (version 2012)’The Fifth Joint Task Force of the European Society of

Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical

Practice (constituted by representatives of nine societies and by invited experts)*

Developed with the special contribution of the European Association for

Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR).[Eur Heart J 2012; 33: 1635–

1701, doi: 10.1093/eurheartj/ehs092]. European Heart Journal, 33(17), 2126-2126.

Polit, D. F., Beck, C. T. (2013). Essentials of nursing research: Appraising evidence

for nursing practice. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Riegel, B., McKinley, S., Moser, D. K., Meischke, H., Doering, L., & Dracup, K.

(2007). Psychometric evaluation of the acute coronary syndrome (ACS) response

index. Research in Nursing and Health, 30(6), 584-594.

Rosenfeld, A. G., Lindauer, A., Darney, B. G. (2005). Understanding treatment-

seeking delay in women with acute myocardial infarction: descriptions of decision-

making patterns. American Journal of Critical Care,14(4), 285-293.

Scruth, E., Haynes, A. (2014). Cardiovascular disorders. In: Urden LD, Stacy KM,

Lough ME (Eds). Critical Care Nursing, Diagnosis and Management.

Canada:Elsevier, 338-411.

Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenilirlik ve geçerlilik.

İstanbul: Seçkin Yayıncılık.

Sevinç, S. (2014). Yaşamsal Karar: Akut Miyokard İnfarktüsünde Semptom Algısı.

Türk Kardiyol Dern KardiyovaskülerHemşirelikDergisi, 5(8):56-65.

Şimşek, Ö.F. (2007), Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş Temel İlkeler ve LISREL

Uygulamaları, Cem web Ofset, Ankara: Ekinoks Yayıncılık.

Smeltzer, S.C., Bare, B.G., Hinkle, J.L., Cheever, K.H. (2010).

Brunner&Suddarth’s Text Book of Medical Surgical Nursing. Philadelphia: Wolters

Kluwer Health. 756-777.

59

Sönmez, K., Akçay, A., Gençbay, M., Akçakoyun, M., Demir, D., Elönü, O. H., ve

ark. (2002). Koroner arter hastalığı anjiyografik olarak saptanmış olgularda risk

faktörlerinin dağılımı. Türk Kard Arş, 30, 9.

Steg, G., James, S. K., Atar, D., Badano, L. P., Blömstrom-Lundqvist, C., Borger,

M. A., et al. (2013). Avrupa Kardiyoloji Derneği (ESC) ST- Segment Yükselmeli

Akut Miyokart Enfarktüsü Tedavisi Görev Grubu. ST-segment Yükselmeli Akut

Miyokart Enfarktüsü ile Başvuran astaların Tedavisine İlişkin ESC Kılavuzu, Türk

Kardiyol Derneği Arşivi, Suppl. 3,9-10.

Tavlı, T., Pekel, N. (2011). Koroner Arter Hastalığında Risk Faktörleri.Turkiye

Klinikleri Journal of Cardiology Special Topics, 4(2), 16-20.

Tavşancıl, E. (2005). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. (2.Baskı).

İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım. 20-51.

Tavşancıl, E. (2006). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. (3. Baskı).

Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 16-80.

Temel, A. B., Uysal, A., Erkin, Ö., Koçer, A. (2008). Hemşirelik öğrencilerinin

araştırmaya, gelişmelere farkındalığı ve tutumu ölçeğinin Türkçe formunun

geçerliği, güvenirliği. DEUHYO ED (online).1(2),108-123.

Thygesen, K., Alpert, J. S., Jaffe, A. S., Simoons, M. L., & Chaitman, B. R. (2012).

ESC/ACCF/AHA/WHF Expert Consensus Document. Circulation, 126, 2020-2035.

Tokem, Y., Fadıloğlu, Ç., Gökçe, F. (2007). Miyokard infarktüsü geçiren hastaların

yakınlarının hastane öncesi erken dönemde uyguladıkları girişimler ve hastaneye

ulaşma süreleri. Türkiye Acil Tıp Dergisi, 7, 149-155.

WHO (2004), The Atlas of Heart Disease and Stroke.

http://www.who.int/cardiovascular_diseases/en/cvd_atlas_03_risk_factors.pdf

Erişim tarihi: 30.11.2015

WHO (2015, Ocak). Cardiovascular diseases (CVDs). Erişim Tarihi: 15.11.2015,

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/

60

Yardimci, T., Mert, H. (2014). Turkish patients' decision‐making process in seeking

treatment for myocardial infarction. Japan Journal of Nursing Science,11(2), 102-

111.

Yıldız, M., Durukan, P. (2004). Acil servise ambulansla transportu yapılan

hastaların analizi. Türkiye Acil Tıp Dergisi, 4, 144-8.

Yılmaz, V., Çelik, H. E., H Ekiz, E. (2006). Kuruma bağlılığı etkileyen faktörlerin

yapısal eşitlik modelleriyle araştırılması: özel ve devlet bankası örneği. Sosyal

Bilimler Dergisi. 2, 171- 177.

Yurdagül, H. (2005). Ölçek Geliştirme çalışmalarında kapsam geçerliği için kapsam

geçerlik indekslerinin kullanılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi

Kitabı.1- 5.

Zerwic, J. J., Ryan, C. J., DeVon, H. A., Drell, M. J. (2003). Treatment seeking for

acute myocardial infarction symptoms: differences in delay across sex and

race. Nursing research, 52(3), 159-167.

61

FORMLAR

Ek-1: Gönüllü Bilgilendirme Formu

Ek-2: Bilgilendirilmiş Onay Formu

Ek-3: Hasta Bilgi Formu

Ek-4: Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi

Ek-5: Acute Coronary Syndrome Response Index

62

EK 1: GÖNÜLLÜ BİLGİLENDİRME FORMU Sizi İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü’nde Araş. Gör. Meryem Yıldız

yürütücülüğünde gerçekleştirilecek olan “Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi

Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması” başlıklı projeye davet ediyoruz. Siz bu araştırmanın

gönüllü grubu içinde yer alacaksınız. Sizden ve diğer katılımcılardan elde edilecek

bilgiler veya verilerle bilimsel bir sonuca ulaşılacaktır. Bu araştırmaya katılıp

katılmama kararını vermeden önce araştırmanın niçin, nasıl, ne yöntemle yapılacağı ve

sizden ne istendiği katılmanın size getireceği faydaları, riskleri ve rahatsızlıkları

bilmeniz gerekmektedir. Bu nedenle, bu formun okunup anlaşılması önemlidir.

Aşağıdaki bilgileri dikkatlice okumak için zaman ayırınız.

Anlamadığınız ve sizin için açık olmayan şeyler varsa açıklanmasını talep ediniz.

Araştırmaya katılmak tamamen gönüllülük esasına dayanmaktadır. Çalışmaya

katılmama veya katıldıktan sonra çıkma hakkına sahipsiniz.

“Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması” başlıklı

çalışmanın amacı koroner kalp hastalığı olan bireylerde ani gelişen kalp krizi, göğüs

ağrısı gibi durumlarda ortaya çıkan semptomları tanıma, bilme ve bu doğrultuda

hastaneye başvurma durumlarını değerlendiren orjinali İngilizce olan bir soru formunu

Türkçeleştirmektir. Bu soru formu, araştırmacı tarafından sizlerle yüz yüze görüşme

yapılarak uygulanacak ve bilgiler bu şekilde toplanacaktır. Çalışmanın herhangi bir riski

bulunmamaktadır. Elde edilecek verilerle bu alanda yapılacak diğer çalışmalara yön

verilecektir. Sizlere uygulanacak soru formunun cevaplama süresi yaklaşık 10-15

dakika olup toplam 165 hastaya ulaşılması hedeflenmektedir.

Bu proje kapsamında yapılacak her türlü işlem için sizden herhangi bir ücret talep

edilmeyecektir. Bu proje sizin sosyal güvenli kurumu veya diğer sağlık sigortası

kuruluşlarıyla ilgili ödemelerinize herhangi bir yük getirmeyecektir.

Sonuçlarınız ve kimliğiniz gizli tutulacaktır. Ancak istemeniz halinde elde edilen

sonuçlar rapor halinde size verilecektir.

Meryem Yıldız İ.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü İç Hastalıkları Hemşireliği Yüksek Lisans Öğrencisi Tel: 0 554 3798373

63

EK 2: BİLGİLENDİRİLMİŞ ONAY FORMU

“Akut Koroner Sendrom Yanıt İndeksi Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”

başlıklı projenin Gönüllü bilgilendirme formunu okudum. Ayrıca bana İstanbul

Üniversitesi Kardiyoloji Enstitüsü’nde ki çalışma hakkında gerekli bilgiler sözlü olarak

da açıklandı. Açıklamaları tamamen anladım. Yapılacak çalışma ile ilgili soru sorma

hakkım anlatıldı. Sorularıma açıklayıcı ve anlaşılır yanıtlar verildi. Bana çalışmanın

muhtemel riskleri ve faydaları da açıklandı. Çalışmaya katılmamam halinde hiçbir

sorumluluk altına girmeyeceğim, herhangi bir zamanda çalışmadan ayrılabileceğim

açıkça söylendi. Bu koşullar altında projeye kendi rızamla hiçbir baskı ve zorlama

olmaksızın katılmayı kabul ediyorum. Çalışmadan elde edilen bilgilerin kimliğim gizli

kalmak koşulu ile yayın ve arşivleme dahil her türlü kullanımına onay veriyorum.

Gönüllünün Adı-soyadı

Adresi (varsa telefon no) İmzası

Velayet veya vesayet altında bulunanlar için veli veya vasinin Adı-soyadı

Adresi (varsa telefon no) İmzası

Açıklamaları yapan araştırmacının

Adı-soyadı İmzası Araş. Gör. Meryem YILDIZ

Rıza alma işlemine başından sonuna kadar tanıklık edenin

Adı-soyadı Görevi İmzası

64

EK 3: HASTA BİLGİ FORMU

A.DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER

Protokol no:

Ad Soyad:

Tel :

Email:

Yaş:

Cinsiyet: 1 Erkek

2 Kadın

Eğitim durumunuz:

1 Okur-yazar değil

2 Okur-yazar

3 İlköğretim

4 Lise

5 Üniversite

Çalışma durumunuz:

1 Emekli

2 Memur

3 İşçi

4 Serbest meslek

5 Ev hanımı

6 İşsiz

7Diğer

Gelir düzeyiniz: 1 İyi

2 Orta

3 Kötü

Sosyal güvence: 1 Var

2 Yok

Medeni durum:

1 Bekar

2 Evli

3 Boşanmış

4 Dul

65

EK 3: HASTA BİLGİ FORMU – devamı

B.HASTALIK ÖZELLİKLERİ

Koroner Kalp

Hastalığı Tanı süresi …………….

Koroner Kalp Hastalığı Öyküsü/Tipi:

1 Kararsız Anjina Pektoris (USAP)

2 ST yükselmesiz miyokart infartüsü (NSTEMİ)

3 ST yükselmeli miyokart infarktüsü (STEMİ)

Uygulanan Girişimler

1 Anjiyografi

2 PTKA (Stent)

3 By-pass

Boy - kilo …… - ……. BKI:

Risk Faktörleri

1 Aile hikayesi

2 Özgeçmişte KAH veya başka bir aterosklerotik damar hastalığının

olması

3 Total Kolesterol, LDL Kolesterol, Trigliseridlerin yüksek olması

4 HDL kolesterolün düşük olması

5 Hipertansiyon

6 Diabetes Mellitus

7 Sigara

7.1. İçen………….. paket/yıl:

7.2. Bırakmış……….

7.3. Hiç içmemiş

8 Fiziksel hareket / egzersiz azlığı

9 Obezite

10 Kötü beslenme (doymuş yağ, kolesterol ve kalorili diyet ile

beslenme)

11 Aşırı alkol kullanma

12 Stres

13 Erken menapoz/menapoz

66

EK 4: AKUT KORONER SENDROM (AKS) YANIT İNDEKSİ

Bu ankette sağlığınız ve kalp krizi belirtileri hakkındaki algılarınıza yönelik sorular vardır. Çalışmanın doğru sonuç verebilmesi için her bölümde yer alan bütün soruları cevaplamanızı rica ederiz. Bilgi Alt Ölçeği Eğer belirtinin bir kalp krizi belirtisi olmadığını düşünüyorsanız, lütfen 0' ı, eğer belirtinin bir kalp krizi belirtisi olduğunu düşünüyorsanız, lütfen 1'i daire içine alınız. Hayır Evet 1. Alt karın bölgesinde ağrı (ters kodlu) 0 1 2. Kol veya omuz ağrısı 0 1 3. Kol felci (ters kodlu) 0 1 4. Sırt ağrısı 0 1 5. Göğüste ağrı / baskı / sıkışma 0 1 6. Göğüste rahatsızlık (ağırlık, yanma, hassasiyet) 0 1 7. Öksürük (ters kodlu) 0 1 8. Baş dönmesi, sersemlik 0 1 9. Baş ağrısı (ters kodlu) 0 1 10. Mide yanması / hazımsızlık / mide sorunu 0 1 11. Çene ağrısı 0 1 12. Bilinç kaybı / bayılma 0 1 13. Bulantı/ kusma 0 1 14. Boyun ağrısı 0 1 15. Kol veya elde uyuşukluk / karıncalanma (ters kodlu) 0 1 16. Soluk, kül rengi cilt, renk değişikliği / kaybı 0 1 17. Çarpıntı / kalp hızında artma 0 1 18. Nefes darlığı / nefes almada zorluk 0 1 19. Konuşmada bozulma (ters kodlu) 0 1 20. Terleme 0 1 21. Güçsüzlük / yorgunluk 0 1 Tutum Alt Ölçeği Bundan sonraki sorular, bazı tutum ifadeleri ile ilgilidir. Lütfen hiç değilim için 1'i, biraz eminim için 2'yi, oldukça eminim için 3'ü, çok eminim için 4'ü daire içine alınız. 22. Bir başkasının kalp krizi belirti ve bulgularını tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz?

1 2 3 4 hiç değilim biraz eminim oldukça eminim çok eminim

67

23. Kendinizde kalp krizi belirti ve bulgularını tanıyabileceğinizden ne kadar eminsiniz?

1 2 3 4 hiç değilim biraz eminim oldukça eminim çok eminim

24. Kalp krizi ile diğer hastalıkların belirti ve bulguları arasındaki farkları ayırt edebileceğinizden ne kadar eminsiniz?

1 2 3 4 hiç değilim biraz eminim oldukça eminim çok eminim 25. Kalp krizi geçirdiğini düşündüğünüz biri için yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz?

1 2 3 4 hiç değilim biraz eminim oldukça eminim çok eminim 26. Kalp krizi geçirdiğinizi düşünüyorsanız, yardım isteyebileceğinizden ne kadar eminsiniz?

1 2 3 4 hiç değilim biraz eminim oldukça eminim çok eminim İnanç Alt Ölçeği Bundan sonraki sorular bazı görüş ifadeleri ile ilgilidir. Lütfen kesinlikle katılıyorum için 1'i, katılıyorum için 2'yi, katılmıyorum için 3'ü, kesinlikle katılmıyorum için 4'ü daire içine alınız. 27. Eğer 15 dakikada geçmeyen bir gögüs ağrım varsa en kısa zamanda hastaneye gitmeliyim. (ters kodlu)

1 2 3 4

kesinlikle katılıyorum katılıyorum katılmıyorum kesinlikle katılmıyorum 28. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünüp hastaneye gittiğimde, kalp krizi geçirmediğim ortaya çıkarsa utanırdım.

1 2 3 4

kesinlikle katılıyorum katılıyorum katılmıyorum kesinlikle katılmıyorum

68

29. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem hastaneye gitmeden önce bundan çok emin olana kadar beklerim.

1 2 3 4

kesinlikle katılıyorum katılıyorum katılmıyorum kesinlikle katılmıyorum

30. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem ambulansın evime gelmesi yerine, birinin beni hastaneye götürmesini tercih ederim.

1 2 3 4

kesinlikle katılıyorum katılıyorum katılmıyorum kesinlikle katılmıyorum

31. Tedavi masraflarım nedeniyle, hastaneye gitmeden önce kalp krizi geçiriyor olduğumdan kesinlikle emin olmak isterim.

1 2 3 4

kesinlikle katılıyorum katılıyorum katılmıyorum kesinlikle katılmıyorum

32. Eğer göğüs ağrım varsa ve bunun kalp krizi olduğundan çok emin değilsem de hastaneye gitmem gerekir. (ters kodlu)

1 2 3 4

kesinlikle katılıyorum katılıyorum katılmıyorum kesinlikle katılmıyorum

33. Eğer kalp krizi geçirdiğimi düşünürsem hemen hastaneye giderim. (ters kodlu)

1 2 3 4

kesinlikle katılıyorum katılıyorum katılmıyorum kesinlikle katılmıyorum

69

EK 5: ACUTE CORONARY SYNDROME (ACS) RESPONSE INDEX

This questionnaire has questions about your health and your perceptions about heart attack symptoms. It also has questions asking for information about you. The study investigators would be grateful if you would answer all of the questions in each section. Knowledge Subscale Please circle 0 if you think the symptom is not a symptom of a heart attack or 1 if you think the symptom is a symptom of heart attack. No Yes 1. Lower abdominal pain (reverse coded) 0 1 2. Arm pain or shoulder pain 0 1 3. Arm paralysis (reverse coded) 0 1 4. Back pain 0 1 5. Chest pain/pressure/tightness 0 1 6. Chest discomfort (heaviness, burning, tenderness) 0 1 7. Cough (reverse coded) 0 1 8. Dizziness, lightheadedness 0 1 9. Headache (reverse coded) 0 1 10. Heartburn/indigestion/stomach problem 0 1 11. Jaw pain 0 1 12. Loss of consciousness/fainting 0 1 13. Nausea/vomiting 0 1 14. Neck pain 0 1 15. Numbness/tingling in arm or hand (reverse coded) 0 1 16. Pale, ashen, loss/change of color 0 1 17. Palpitations/rapid heart rate 0 1 18. Shortness of breath/difficulty breathing 0 1 19. Slurred speech (reverse coded) 0 1 20. Sweating 0 1 21. Weakness/fatigue 0 1 Attitudes Subscale Next are some questions about some statements of attitude. Please circle 1 for not at all, 2 for a little sure, 3 for pretty sure, 4 for very sure 22. How sure are you that you could recognize the signs and symptoms of a heart attack in someone else?

1 2 3 4 not at all little sure pretty sure very sure

70

23. How sure are you that you could recognize the signs and symptoms of a heart attack in yourself?

1 2 3 4 not at all little sure pretty sure very sure

24. How sure are you that you could tell the difference between the signs or symptoms of a heart attack and other medical problems?

1 2 3 4 not at all little sure pretty sure very sure 25. How sure are you that you could get help for someone if you thought they were having a heart attack?

1 2 3 4 not at all little sure pretty sure very sure 26. How sure are you that you could get help for yourself if you thought you were having a heart attack?

1 2 3 4 not at all little sure pretty sure very sure Beliefs Subscale Next are some questions about some statements of opinions. Please circle 1 for strongly agree, 2 for agree, 3 for disagree, 4 for strongly disagree. 27. If I have chest pain that doesn’t stop after 15 minutes, I should get to the hospital as soon as possible (reverse coded).

1 2 3 4 strongly agree agree disagree strongly disagre 28. I would be embarrassed to go to the hospital if I thought I was having a heart attack but I wasn’t.

1 2 3 4 strongly agree agree disagree strongly disagree 29. If I thought I was having a heart attack, I would wait until I was very sure before going to the hospital.

1 2 3 4 strongly agree agree disagree strongly disagree

71

30. If I thought I was having a heart attack, I would rather have someone drive me to the hospital than have an ambulance come to my home.

1 2 3 4 strongly agree agree disagree strongly disagree 31. Because of the cost of medical care, I would want to be absolutely sure I was having a heart attack before going to the hospital.

1 2 3 4 strongly agree agree disagree strongly disagree 32. If I’m having chest pain and I’m not very sure if it’s a heart attack, I should go to the hospital (reverse coded).

1 2 3 4 strongly agree agree disagree strongly disagree 33. If I thought I was having a heart attack, I would go to the hospital right away (reverse coded).

1 2 3 4 strongly agree agree disagree strongly agree

72

İZİNLER EK 6: AKUT KORONER SENDROM YANIT İNDEKSİ KULLANIM İZNİ

73

EK 7: KURUM İZNİ

74

EK:8 ETIK KURUL KARARI

75

76

77

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler Adı Meryem Soyadı Yıldız Doğ.Yeri Karaman Doğ.Tar. 13.01.1990 Uyruğu T.C. TC Kim No 37663369328 Email [email protected] Tel 0554 379 83 73

Eğitim Düzeyi Mezun Olduğu Kurumun Adı Mez. Yılı Doktora Yük.Lis. Lisans Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi 2012 Lise Karaman Anadolu Lisesi 2007

İş Deneyimi (Sondan geçmişe doğru sıralayın) Görevi Kurum Süre (Yıl - Yıl)

1. Araş. Gör. İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı

2013 - halen

2. Araş. Gör. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu 2013 - 2013

3. Hemşire Antalya Özel Memorial Hastanesi 2012 - 2013

Yabancı Dilleri

Okuduğunu Anlama* Konuşma* Yazma* KPDS/ÜDS

Puanı (Diğer) Puanı

İngilizce Çok iyi iyi iyi 65 *Çok iyi, iyi, orta, zayıf olarak değerlendirin

Sayısal Eşit Ağırlık Sözel ALES Puanı 68,10 69,49 66,62 (Diğer) Puanı

Bilgisayar Bilgisi Program Kullanma becerisi Microsoft Office (Word, excel, powerpoint) İyi SPSS Orta

Yayınları/Tebligleri Sertifikaları/Ödülleri Özel İlgi Alanları (Hobileri):