Soguk Savas Sirasinda Amerikan Propagandasi Turkiye Ornegi During the Cold War American Propaganda Turkey Example

8/7/2019 Soguk Savas Sirasinda Amerikan Propagandasi Turkiye Ornegi During the Cold War American Propaganda Turkey E

1/232

T.CKIRIKKALE NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

ULUSLARARASI LKLER ANA BLM DALI

YALIN KKSAL DEMR

SOUK SAVA SIRASINDAAMERKAN PROPAGANDASI

TRKYE RNE

YKSEK LSANS TEZ

TEZ YNETCS:

PROF. DR. CEMALETTN TAKIRAN

KIRIKKALE - 2006

I


2/232

ZET

Bu almada Souk Sava srasnda Amerikan propagandas ve

Trkiyedeki uygulamalar incelenmi, propaganda, Souk Sava ve Amerikan

propagandas kavramsal olarak aklanmtr. Propagandann yntemleri,

aralar ve amalar Amerikan propagandasnn oluum srecinde etkilendii

deerler ve Amerikan propagandasnn yapl amac ortaya konulmaya

allmtr.

Souk Sava dnemi olaylar ve Souk Sava srasnda ABD ile SSCB

arasndaki ilikiler irdelenmitir. Souk Sava dneminde Trk ABD ilikileri

ve tarihi arka plan ele alnm, Souk Sava dneminde iki lkenin birbirlerine

baklar ve i birlii ierisinde olmalarnn nedenleri aratrlm, Souk Sava

Dnemi boyunca Trk ABD ilikilerinin dnemsel analizi yaplmtr.

Trkiyenin ABD ile mttefik ve SSCB ile komu olmasndan kaynaklanan

ilikileri, krizleri incelenmi, bu balamda Souk Sava dnemi olaylar

sistematize edilmitir.

Souk Sava dneminde etkin olarak kullanlan propaganda yntemi

daha dorusu, ABDnin komnizm kart olarak bilinen propaganda

yntemlerinin Trkiye rneinde amalar, sonular ortaya karlmtr.

Bu gne dein ok bilinen bir ama olan Amerikan propagandasnn

komnist hareketleri durdurmak, snrlandrmak hatta yok etmek gibi bir niyetinin

yan sra belki daha nemlisi, ABDnin siyasal, ekonomik vb gcn art rmakiin bir ok yntemi de kullanp, kendi mttefiklerine de propaganda yapt

anlatlmtr. Trkiye rneinden hareketle bu sonuca varlmtr. ABDnin her

trl arac kullanarak Trkiyenin siyasal, askersel, ekonomik, sosyal ve kltrel

hayatnda nasl etkili olduu belgelere dayandrlarak aratrlmtr. Yukarda

ifade edilen, ABDnin propaganday daha ok mttefiklere uygulad yolundaki

tezin doru olduu sonucuna varlmtr. Yine; ABDnin uygulad propaganda

yntemlerinin zaman zaman deitii, zellikle Trkiye iin Trkiyenin

koullarna uygun propaganda teknikleri gelitirdii de varlan sonulardandr.

II


3/232

Ayrca; bu gnk Trk- ABD ilikilerinin anlalmasn kolaylatracak

argmanlarnda, bu dnem iinde gelien olaylardan karlabilecei

anlalmtr.

Anahtar Kelimeler: Propaganda, Souk Sava, Amerikan propagandas,

bloklama, mttefik, Komnizm, Liberalizm, kamuoyu, d politika, medya

III


4/232

ABSTRACT

In this paper, the American propaganda and its applications in Turkey

during Cold War are reviewed. The terms of propaganda, Cold War and

American propaganda are considered conceptually. The methods, means and

objectives of propaganda, values during the process of formation of American

propaganda and the purposes for implementation of American propaganda are

attempted to be pinpointed.

The events of the Cold War period, and the relations between USA and

USSR during Cold War are analyzed. The Turk-American relations during the

cold war and their historical background are reviewed. The perception of the

nations towards each other during cold war and the basis for their cooperation

are reviewed and intervallic analyses of Turk-American relations throughout the

Cold War period are pinpointed. The relations and crises that stem from the fact

of Turkey for being and ally with USA and neighbor with USSR are reviewed

and in this context the period of Cold War are systematized.

The propaganda method that is systematically used during cold war, the

objectives and consequences of US propaganda methods which are known as

against communism in Turkey example are observed.

It is mentioned that in addition to the most well known objective ofAmerican Propaganda which is to stop, restrict and annihilate communist

movements, perhaps most importantly it aimed to increase the political,

economic and etc powers of the US and that it applied said method to its allies

as well. This observation is obtained evaluating and analyzing specifically the

Turkey example. The achievements of the USA for acquiring an impact in

political, military, economic, social and cultural lives of Turkey are reviewed by

basing on documents. It is concluded that the thesis defending the USpropaganda mentioned above is particularly applied to its allies is verified.

IV


5/232

Again it is observed that the propaganda methods that are used by the US have

changed from time to time, and particularly it developed propaganda techniques

that are suitable for Turkeys special conditions. Also it is considered that the

arguments that may facilitate the Turk-American relations at present may be

inferred from the events that were developed during said period.

Key Words: Propaganda, Cold War, American Propaganda, block formation,ally, Communism, Lliberalism, public opinion, foreign policy, media.

V


6/232

KSEL KABUL / AIKLAMA

Yksek Lisans olarak hazrladm Souk Sava Srasnda

Amerikan Propagandas Trkiye rnei- adl almam, ilmi ahlak ve

geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazdm ve

faydalandm eserlerin bibliyografyada gsterdiklerimden ibaret olduunu,

bunlara atf yaparak yararlanm olduumu belirtir ve bunu eref ve

haysiyetimle dorularm.

Tarih:

Ad- soyad:

mza:

VI


7/232

NDEKLER

ZET..I

ABSTRACT..III

AIKLAMA..V

NDEKLER ....VI

KISALTMALAR..IX

GR..1

BRNC BLM

1. KAVRAMSAL EREVE

1.1. PROPAGANDA....10

1.1.1. Propagandann Tarihesi...12

1.1.2. Propaganda Yntemleri.....161.1.2.1. Beyaz Propaganda......17

1.1.2.2. Gri Propaganda....18

1.1.2.3. Siyah Propaganda..........18

1.1.3. Propaganda Aralar......19

1.1.3.1. Kiisel Propaganda Aralar...20

1.1.3.2. rgtsel Propaganda Aralar.......20

1.1.3.3. Devlet Propaganda Aralar...22

1.2. PROPAGANDANIN AMACI VE YAPILII....23

1.3. DI POLTKA YNTEM OLARAK PROPAGANDA.....25

1.3.1. Resmi Diplomasi......27

1.3.2. Resmi Olmayan Diplomasi ....28

1.4. SOUK SAVA........29

1.4.1. ki Kutuplu Sistem (Bloklama) Dengesi...........30

1.5. SOUK SAVA SIRASINDA PROPAGANDA....32

1.6. AMERKAN PROPAGANDASI...38

VII


8/232

1.6.1. Amerikan Propagandasnn Amac ...43

1.6.2. Amerikan Propagandasnda Karar Verme Sreci52

1.6.2.1. Amerikallk. ..54

1.6.2.2. Gcn Gereklii...56

1.6.2.3. Tek Olmann Cazibesi. ....57

KNC BLM

2. AMERKAN PROPAGANDASINI ETKNLETREN

ULUSLARARASI ORTAM VE

TRKYE ABD LKLER

2.1. SOUK SAVA DNEM OLAYLARI ......59

2.2. TRKYE - ABD LKLERNN BALANGICI....83

2.2.1. Atatrk Dnemi Trkiye ABD likileri (1923 1939)...84

2.2.2. kinci Dnya Savandan Souk Savaa Trkiye ABD

likileri (1939-1947).. ..86

2.3. SOUK SAVA SIRASINDA ABDNN TRKYEYE BAKII.872.4. SOUK SAVA SIRASINDA TRKYENN ABDYE BAKII.92

2.5. SOUK SAVA SIRASINDA TRK AMERKAN

LKLERNDEK BALICA GELMELER KIRILMA

NOKTALARI.....96

2.5.1. Sistemli likilerin Balang Dnemi (1946-1952 ) . 97

2.5.2. Trkiye- ABD likilerinin Zirve Dnemi (1952-1960) . 98

2.5.3. likilerde Kriz Dnemi (1960- 1974)...1002.5.4. Kontroll liki Dnemi (1974-1980).102

2.5.5. Yeniden birlii Dnemi (1980-1990). ..102

2.6. ABD LE SSCB ARASINDA BR LKE: TRKYE.........104

VIII


9/232

NC BLM

3. SOUK SAVA YILLARINDA TRKYEDE AMERKAN

PROPAGANDASI

3.1. TRKYEDE AMERKAN PROPAGANDASININ AMACI....110

3.2. TRKYEDE AMERKAN PROPAGANDASININ ARALARI.112

3.3. KAMUOYU OLUTURMA ARALARINDA AMERKAN

PROPAGANDASI....115

3.3.1. Gazete, Dergi, Kitap.115

3.3.2. Radyo.125

3.3.3. Televizyon..129

3.3.4. Gzel Sanatlar..131

3.3.5. Sinema...134

3.4. TRKYENN SYAS, ASKER VE EKONOMK YAAMINA

YNELK AMERKAN PROPAGANDASI...137

3.5. SOSYAL VE KLTREL ALANDA AMERKAN

PROPAGANDASI.. .151

3.6. TRKYEDEK AMERKAN PROPAGANDASININ SYASAL

KARAR ALMA SRELERNE ETKS...157

3.6.1. Amerikan Propagandasnn Balang Yllar (1946-

1952)..158

3.6.2. Amerikan Propagandasnn Baar Yllar- (1952

1960)..163

3.6.3. Amerikan Propagandasnn kmaza Girdii Kriz Yllar

(1960-1978) .....166

3.6.4. Kontrol Amerikan Propagandas Yllar- (1978-1990)..169

SONU......173

EKLER...........184

KAYNAKLAR214

ZGEM222

IX


10/232

KISALTMALAR

ABD : Amerika Birleik DevletleriBBC : ngiliz- Amerikan ortakl televizyon ve radyo kuruluuBM : Birlemi MilletlerCENTO : Central Treaty OrganizationCHP : Cumhuriyet Halk PartisiCIA : Central Intelligence AgencyDP : Demokrat PartiGLADIO : NATOnun gizli Terr rgtIIS : Uluslararas Enformasyon ServisiT : stanbul Teknik niversitesi : stanbul niversitesiKGB : Komit Gosudarstvennoy BozopasnosiKEK :Kamu Enformasyon KomitesiKOS : Komnist Olmayan SolMIT : Masschussetts Teknoloji EnstitsMT : Milli stihbarat TekilatMOSSAD : Mossad Letafkidim Meyouch-hadimNATO :North Atlantic Treaty OrganizationODT : Orta Dou Teknik niversitesiSSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliiTBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi

TRT : Trkiye Radyo TelevizyonuTSK : Trk Silahl KuvvetleriTV : TelevizyonUSIA : ABD enformasyon AjansVOA : Voice Of Amerikaa.g.d : Ad geen dergia.g.e : Ad geen esera.g.g : Ad geen gazetea.g.m : Ad geen makaleBknz : Baknzs. : Sayfa

ss. : Sayfa sralarvb : Ve benzeri

X


11/232

GR

Trkiyenin Kurtulu Savandan sonra oluan ortamda izledii tam

bamsz ve tarafszlk politikas, II. Dnya Savandan sonra uluslararas

konjonktre uygun olarak deimek zorunda kalmtr. Bu konjonktr, literatrde

Souk Sava olarak adlandrlmaktadr. Bu dnem, dnyann iki sper gc

olan Amerika Birleik Devletleri (ABD) ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii

(SSCB) arasnda geen g mcadelesi ve rekabet kavramlaryla

zdelemitir. II. Dnya Savann galip devletleri olan ABD, SSCB, ngiltere

ve Fransa; sava sonras dnemi dzenlemek iin yaptklar anlamalarda,

SSCBnin yaylmac emeller peinde kotuu, Komnizm ideolojisini tmdnyada kabul ettirmek iin faaliyet ierisinde bulunduunu anlamlardr.

zellikle ABD, SSCBnin bu amalarna set ekmek iin eitli yollara ba

vurmutur. Bu balamda, ABD bakan Truman 1947 ylnda kendi adyla anlan

doktrini ilan etmitir. Trumann, Trkiye ve Yunanistana askeri yardm yapmay

neren doktriniyle Souk Sava dnemi balam kabul edilmektedir. Berlinde

SSCB, kendi igal blgesini ayrmak iin ina ettii Berlin Duvarnn 1989

ylnda yklp, iki ayr devlet olan Federal Almanya ve Demokratik AlmanyaCumhuriyetlerinin 1990 ylnda birlemesi ile Souk Sava diye adlandrlan

dnem sona ermitir.

Souk Sava Dnemi olarak adlandrlan 1947-1990 yllar arasnda,

ABD; liberal demokrasi, SSCBde komnizm ideolojisini savunmutur. ki

sper g, ABD ve SSCB bu dnemde ideolojilerini askeri yntemlere

dayanarak yayamayacaklar

n

anlam

lard

r. nk nkleer silahlar

n ortayakmas ile gelien G Dengesi bu niyetlerini gerekletirmelerine izin

vermemitir. Bu defa; ideolojilerini yaymak iin propaganda yntemlerini

kullanmlardr. Propaganda bu dnemde lkeleri etki altna almak iin bir

yntem olarak ortaya kmtr. Her iki lke de kendi ideolojisinin daha iyi

olduunu gstermek amacyla youn propaganda almalar yapmlardr.

Propaganda, askeri, siyasal, kltrel, sosyal alanlar da kapsayan tm ilikilerde

kullanlmtr. Souk Sava dnemin de iki lke birbirlerini ypratmak, zayf

drmek amacyla hem kendi vatandalarna hem de mttefik devletlerin

1


12/232

vatandalarna youn propaganda uygulamlardr. i hareketleri, zgr

genlik hareketleri, niversite olaylar, siyasal parti eylemleri ve bamszlk

hareketleri srasnda propagandann rnekleri grlmtr. Propaganda

faaliyetlerinde istihbarat rgtleri en etkin grevi stlenmilerdir. zellikle ajan

tabiri bu dnemde en gl anlamn bulmutur. Souk Savan iki byk ve

nemli g merkezi olan, ABD, SSCBde, SSCB de ABDde ajan bulundurma,

ajan kiralama, ajan yetitirme eylemlerinde bulunmutur. Bundan tr, Souk

Sava srecinde ynetimin izledii politikalar eletiren herkese dman ajan

gzyle baklmtr.

Souk Sava srasnda ABD ve SSCB kendi lkelerine kar yaplanpropaganday bertaraf etmeye almlardr. Bununla beraber mttefik

lkelerdeki propaganda aktivitelerini de yok etmeye almlardr. ki sper g

olan ABD ve SSCB, yaptklar youn propaganda ile lkelerin siyasal rejimlerini

deitirmek istemilerdir. Bu anlamda yandalarna silah ve lojistik yardmda da

bulunmulardr.

Askeri darbeler, halk ayaklanmalar, bu dnemin en nemli siyasal rejimdeitirme aralar olarak grlmtr. Yetitirilen ajanlar veya kazanlan

sempatizanlar kendi lkeleri lehine youn propaganda yaparken, istihbarat

bilgilerini de ajan olduu veya destekledii lkeye iletmeyi ihmal etmemilerdir.

ABD ve SSCB birbirlerine ve kar taraftan olan lkelere yaptklar youn

propagandann yan sra, ve ondan da nemli olarak, kendi mttefiklerine de

propaganda yapmak ihtiyac hissetmilerdir. Propagandann amac her ne

kadar kar

taraf

y

pratmak, zay

f drmek olsa da, mttefiklere ynelikyaplan propaganda; bu lkeleri elden karmamak, her ne olursa olsun i

birliine zorlamak amacyla yaplma ihtiyacndan domutur.

Souk Sava dnemde oluan bloklarn liderleri ABD ve SSCBnin

yapm olduklar propagandalar kendi lke ve ideolojilerinin adlaryla anlmtr.

ABDnin yapm olduu propaganda faaliyetleri Amerikan Propagandas ad ile

anlrken, SSCBnin yapm olduu propaganda genellikle Komnist

2


13/232

Propaganda ad ile tanmlanmtr. Bu alma, Souk Sava srasnda yaplan

Amerikan propagandasn Trkiye rnekleminde ele almaktadr.

Souk Sava dnemi, birok almada uluslararas sistem, d politika,

siyasi tarih konusu olarak incelenirken genellikle askeri olaylar, diplomatik

ilikiler, ideolojiler, ekonomik sistemler balamnda ele alnm, dnemin

gelimelerinde ok byk etkisi olan propaganda faaliyetleri yeterince

incelenmemitir. Oysa Souk Sava dneminde bir ok gelime propaganda

faaliyetlerinin sonucu olarak ortaya km, propagandann aralar dnem

boyunca tm ilikilerde kullanlmtr.

Uluslararas ilikilerde bir yntem olan propaganda, diplomatik ilikilerin

kesildii, sava durumunun olutuu, ancak bir ok nedenden tr, sava

halinin olamamas durumunda ortaya kan iliki biimidir. Bu yntem, sava

halinin olmad diplomasi ile sava arasnda olan iliki biimini ifade

etmektedir. Souk Sava dnemini salkl bir ekilde analiz etmek ve

anlayabilmek iin bu iliki biiminin incelenmesi gerekmektedir.

Souk Sava dnemi propaganda yntemleri siyasal, askersel, kltrel,

toplumsal, snfsal, sanatsal birok dal kapsamaktadr. Bu yntemi kullanan

lkelerin okluu bir btn olarak Souk Sava dnemi propaganda konusunu

aratrmay zorlatrmaktadr. nk, ABD ve SSCB, yaklak bu krk be yllk

dnemde, ok eitli yntemler kullanarak faaliyetler yapmlardr. ki sper g;

propaganda teknikleri asndan da birbirlerinden farkl aralar gelitirmi ve

uygulam

lard

r. Souk Sava s

ras

nda uygulanan propaganda faaliyetlerininbtnn analizini yapmak yukarda belirttiimiz gibi bir hayli gtr. Ancak bu

faaliyetlerin bir ksmnn ortaya karlmas, yntemlerin analiz edilmesi iin bu

geni konunun snrlandrlmas zorunlulu aikardr. Bu yzden, bloklarn sper

gc olan ABD ve SSCBnin uygulad propaganda da bir lke rnek alnarak

alma, Souk Sava Srasnda Amerikan Propagandas Trkiye rnei-

ad ile snrlandrmtr. Bylece, Souk Sava dneminin nemli aktr olan

ABDnin uygulam olduu propaganda yntemi aklanarak, Trkiyeye etkileri

incelenmitir. Bu ekilde; Souk Sava dneminde Trk D Politikasnda

3


14/232

nemli bir yere sahip olan ABD ve SSCB ile Trkiyenin ilikilerini daha doru

olarak grmek, anlamak, mmkn olacaktr.

Souk Sava dnemindeki siyasal, askersel, kltrel, toplumsal

gelimelere etki eden olaylar analiz etmek, olaylarn i yzn kavramak, kriz

ve bar dnemlerini, toplumsal deiimleri, sanatsal gelimeleri, teknolojik

almalar bilmek iin propaganda faaliyetlerinin aklanmas, anlalmas

zorunludur. Bu nedenle almada, gelien olaylarda propaganda faktrnn

etkisi ele alnm, olaylarn zmlenmesinde propaganda etkinlikleri ne denli

nemli olduu aklanmaya allmtr.

Souk Sava dnemi incelemelerinde, ABD ile SSCB arasndaki g

mcadelesinden ve hemen her alandaki rekabetten, iki lkenin ideolojik

kamplamasndan, bloklararas siyasal ve askeri ilikilerin gerginlemesinden,

yumuamasndan ve iki lkenin uygulad doktrinlerden, politikalarndan sz

edilerek Souk Sava aklanmaya allmaktadr.

Aratrmaclar, Souk Sava srasnda ABD ve SSCBnin scakatmaya girmemelerinden tr, propaganday Souk Sava dnemi boyunca

etkin bir ekilde kullanm olduklarn kabul etmektedirler. nk, iki lkenin

birbirlerini zayflatmak, ypratmak veya geri ekilmesini salamak amacyla

silahl atma yerine bu yntemi sklkla kullandklar bir vakadr.

Bu dnemde Amerikan liberalizmi, Sovyet (SSCB) komnizmi kendi

emperyal amalar

iin kullanm

t

r. Fakat ok gelimi ve sistemli propagandaaralar ile bu gerei gizlemeyi de bilmilerdir. ABD ve SSCBnin Souk Sava

dneminde izledikleri d politika stratejisinin nihai hedefinin, dnya

kaynaklarna egemen olma ve dnyada tek sper g olarak kalma eklinde

biimlendii anlalmaktadr.

ABD, Souk Sava ncesinde de SSCBnin evresindeki lkeleri kendi

yrngesine sokmaya almtr. ABD, Souk Sava dneminde bu politikasn

daha kapsaml ve teorik erevelere oturtmutur. Bu balamda; McKinderin 19.

4


15/232

yzyl sonunda teorik erevesini kurduu Kara Hakimiyeti teorisinde Kenar

Kuak olarak belirtilen corafya zerinde bilhassa propaganda yoluyla etkinlik

kurmaya almtr. evreleme ad verilen bir siyaset izleyerek Kenar Kuak

lkelerini yeni konsept lleri ierisinde kendi sistemine dahil etmeye

almtr. Burada Kore ve Vietnamda scak atmalara girerek, ABD bu

atmalar da propaganda yapmann bir arac olarak grmtr. Bylece

dierlerine, mttefiklere her an bir savaa girmeye hazr olduunu gstermek

istemitir.

ABD, Souk Sava srasnda lkelerin rejimlerinin devam etmesini veya

deimesini isterken, kendi lehine olan deiimi salamak amacyla askeridarbe giriimlerini, halk ayaklanmalarn, bamszlk hareketlerini desteklemi

ve kendi mttefiki olan lkelerdeki Amerikan kart eylemleri bertaraf etmek iin

tm kaynaklarn seferber etmitir. ABD, Finlandiyadan balayan Orta Avrupa,

Yunanistan, Trkiye, ran, Pakistan, in-Hindi lkeleri, Japonya, Gney Koreye

kadar uzanan blgede SSCBye kar askeri s, radar (Dinleme merkezleri),

nkleer fze rampalar, propaganda merkezleri kurmu, SSCByi bu emberin

ierisine kapatmak istemitir. ABD, SSCBye kar uygulad politikannbaarya ulamas iin yapt bu youn aktiviteler iinde, mttefik propaganda

reticilerinden ve aralarndan faydalanmtr. Bu dnemde ABDnin, mttefik

ve yanda lke politikalarnn kendi ulusal amacna hizmet etmesini salamak

ve mttefiklerin yandalnn devam etmesini temin etmek, her ne olursa olsun

ibirliini salamak, amacyla mttefik ve yanda lkelerde de youn bir

propaganda yrtmtr. Souk Sava dnemi boyunca zellikle mttefik

lkelerdeki Sovyet yay

lmac

l

, Sovyet emperyalizmi, Sovyet katliamlar

ve birok ktleme propagandas retmitir. ABD; demokrasi, insan haklar, insanca

ve zgrlk iin de yaama propagandasn srekli mttefik lke vatandalarna

yapmtr. Bu propaganday baarl klmak iin medya, okullar, fabrikalar hatta

ibadethaneler propaganda malzemesi olarak kullanlmtr. Grlyor ki; ABD,

propaganday Souk Sava dneminde ok ileri noktalara tamtr.

Bu almada, propaganda hak ettii nemli deeri almtr. Fakat;

propagandaya uluslararas ilikilerde hak ettii deerin verilmedii de aktr.

5


16/232

Buna gre: propaganda daha ok iletiim aralarnn bir alt dal olarak

alglanmaktadr. Propagandann kltr, sanat, askerlik vb alanlara etkisi,

ynlendirmesi bu yaklam tarznda hi dikkate alnmamaktadr. Propaganday

yalan haber ile e anlaml olarak kullanan aratrmaclar da ayn dzlemde

bulumaktadrlar. Oysa, Souk Sava srasnda ABDnin ve SSCBnin

propaganda yntemini kullanarak nedenli etkinlikler yaptklar aktr. Yaplan

almada bu yntem kullanlarak, Trkiyenin Amerikan propagandasnn

etkisinde kald ortaya kmtr.

Kimi aratrmaclar, ABD ve SSCBnin silah gsterilerini, tatbikatlarn,

kltrel emperyalizmini propaganda yntemi olarak adlandrlrken bualmalarn siyasal yapya ve d politikaya etkisini bilerek veya bilmeyerek

gzden kamaktadrlar. Oysa, Johannes Glasneckin Trkiyedeki Faist Alman

Propagandas adl eser, II. Dnya Sava srasnda Trk siyasal hayatnda, d

politikasnda, kltr ve sanat yaamnda Alman etkisinin varl somut olarak

ortaya koyulmaktadr. Propaganda ile lkeler ve toplumlarn nasl etki altna

alnabildiine en gzel rnek Hitler Almanyasndaki toplumsal, siyasal, kltrel

deiimlerdir. Nitekim, bugn bile, Japonyann yapt Pearl Harbour basknn,ABDli yetkililer tarafndan bilindii, ancak Amerikan kamuoyunu savaa

katlmaya ikna etmek iin, yetkililerin bu bilgiyi gizledii yolundaki iddialar

tartma konuudur. Propaganda sadece dman halklara ve devlete

uygulanmayp kendi halkna ve mttefik devletlere de uygulanabildii bu

rneklerden anlalmaktadr. Souk Sava dneminde, ABD ve SSCBnin

propaganda faaliyetlerinde bulunduklarn herkes tarafndan kabul edildii

bilinmektedir. Souk Sava dneminde Amerikan propagandas

SSCByekar, komnizmin etkisini azaltmak, komnist sistemin ktlklerini gstermek

ve bu sistemi ykmak iin sistemletirilmitir denilebilir. almada da

grlecei gibi propaganda almalarnn ABD tarafndan mttefik ve ibirliki

lkelere de ynelttii hatta youn propagandann mttefik lkeleri, i birliine

zorlamak maksadyla, SSCByi ve Komnizmi eytan olarak gsterip aslnda

mttefiklerini kendi emperyal amalarna hazrlamak olduu da somut bir

gerektir.

6


17/232

Bu alma; Souk Sava dneminde Amerikan propagandasnn nelere

ynelik olduunu , neleri amaladn aratrmay hedeflemitir. Bu hedefe

uygun olarak almann birinci blmnde; propaganda kavram ve

propagandann tarihesi, yntemleri ve Souk Sava kavram aklanmtr.

Yine, Souk Sava srasndaki propaganda ynteminin daha nce uygulanan

propaganda yntemlerinden fark anlatlmtr. Ayrca, Amerikan

propagandasnn zellikleri, sistemi, amac ve Amerikan propagandasndaki

karar verme srecini etkileyen faktrler incelenmitir.

kinci blmde; Souk Sava srasndaki ABD- SSCB ilikilerine farkl bir

yaklam getirilmeye allmtr. Siyasal olaylarn propaganda asndananlalmas amalanmtr. Yine bu blmde, ABD- Trkiye ilikilerinde balca

nemli olaylarn, bilhassa ABD tarafndan Trkiyenin i ve d politikasn

ynlendirmek amacyla nasl kullanld ortaya konulmaya allmtr.

almann son blmnde; Souk Savan rn olan Amerikan

propagandasnn hangi yntemleri kulland ve Trkiye zerindeki uygulamalar

rneklerle gsterilmi, aklanmtr. Ayrca, ABDnin mttefiki ve yanda olanTrkiyede, Amerikan propagandasnn amac ve etkilerinin kamuoyunda nasl

yank bulduu, Trk D Politikasnn bu propagandadan nasl etkilendii tasvir

edilmeye allmtr. Yine, Souk Sava srasnda uygulanan propaganda

yntemlerindeki teknolojik gelimelere paralel olarak deien propaganda

aralar ve bu aralarn propaganda retiminde kullanl, Trkiyedeki siyasal,

sosyal, kltrel, sanatsal, askersel, ekonomik deiim ve gelimelerde

Amerikan propagandas

n

n etkisi incelenmitir. ABDnin mttefik ve yandalkelerde yapt propagandaya rnek olarak, Trkiyede yaplan ve Amerikan

propagandas olarak adlandrlan faaliyetlerin Souk Sava dneminde farkl bir

bak as ile analiz edilmesi salanmtr. te yandan, Trkiyenin Souk

Sava dneminde yaad olaylar, uygulad politikalar, siyasi deiimler,

ekonomik politikalar, toplumsal olaylar ve bunlara etki eden kamuoyu oluturma

aralarndaki bu deiikliklerin olumasnda Amerikan propagandasnn rol

aratrlmtr.

7


18/232

Souk Sava dnemi Trkiyesinde meydana gelen olaylarn analiz

edilmesinde; propaganda ile kamuoyu oluturularak d politikay ynlendirme

yapld yntemi, bugne dein kullanlmamtr. Oysa ki, Souk Sava dnemi

boyunca gelien olaylarda, dneme damgasn vuran propaganda aktiviteleri

olmutur. Olaylarn analiz edilmesinde, propaganda perspektifinde bir yntem

kullanmann zorluu ortadadr. nk; propagandann doas gerei

incelemelerde hangi kaynan propaganda amal yazlp yazlmad,

propagandann yntemleri arasnda olan siyah, gri veya beyaz propaganda

yntemlerini uygulamak iin yaplp yaplmadn anlayabilmek suretiyle

mmkndr. Bu zorluktan tr almada; karlatrmal analizler yapmak,

dnemin gazetelerinin, dergilerinin, radyolarnn propaganda reten aralarnyaynlar, almalar, balantlar incelenerek geni kapsaml bir btnlk

salanmaya allmtr. Ayrca, Amerikann Sesi Radyosu, Moskova Radyosu,

Ankara Radyosu, Hollywood Sinemas, Yeilam Sinemas, Komnist ve Liberal

yaynlar, devlet destekli yaynlar, zel yaynlar, askeri, ekonomik, sosyal, siyasal

yaplanmalar, toplumsal olaylar, niversiteler incelenmeye allarak sonuca

ulalmaya allmtr.

Trkiyenin Souk Sava dnemi sonrasnda da ABDnin mttefiki ve

ibirlii iindeki bir lke olmas almay zorlatran baka sebeplerindendir.

Souk Sava sonrasnda, Bat ve Dou lkelerinde resmi kaynaklar tarafndan

i yz aklanmtr. Trkiyede ise Souk Savan bitmesinden uzun yllar

gemesine ramen, bu konuda resmi bir aklama yaplamad gibi Souk

Sava srasnda ilenen cinayetler, askeri mdahaleler mehul olarak kalmtr.

Bir ok olay hala s

r perdesini korumaktad

r. al

mada da s

ka yararlan

lan,Frances Stonor Saundersin Paray Verdi Dd ald, CIA ve Kltrel Souk

Sava adl eserinde Trkiye blm sr perdesini korumas anlamldr. Oysa,

Noam Chomskynin bir ok eserinde de grld gibi bir ok lkedeki,

Amerikan propagandas yntemleri deifre edilmitir. Ancak, Jens

Mecklenburgun editrln yapt NATOnun Gizli Terr rgt GLADIO

adl eserde Trkiyedeki GLADIOyu yazan Olaf Goebel; Souk Sava dnemi

olaylarnn, Trkiyede hala gizemini koruduunu belirtmektedir.

8


19/232

Souk Sava dneminin daha iyi anlalabilmesi iin kaleme alnan bu

alma ile, bu srecin bir cephesi betimlenmeye allmtr. Konu ile ilgili gizli

belgelerin hem ABD, hem de Trkiye tarafndan sr olmaktan karlmas

halinde bu nemli dnemin olaylarnn daha doru ve ak olarak anlalmas

mmkn olabilecektir.

9


20/232

BRNC BLM

1. KAVRAMSAL EREVE

1.1. PROPAGANDA

Propaganda kelimesi Latince kkenli olan ve yaylmas gereken

anlamna gelen Propago kelimesinden gelmektedir.1 Propaganda kelimesinin

Trk Dil Kurumunun szlnde talyanca kkenli bir kelime olduu

vurgulanarak bir retiyi, dnce veya inanc bakalarna tantma,benimsetme yayma amacyla sz, yaz vb. yollarla gerekletirme abas

anlamna geldii belirtilmektedir.2 Vernon Bogdanorun Blackwellin Siyaset

Bilimi Ansiklopedisinin propaganda blmnde Simgelerin (szckler,

sloganlar, gsteriler, mziksel ve grsel gsterilerde dahil olmak zere) hesapl

bir biimde maniplasyonu izleyici topluluun tutum ve davranlarn tasarlama

veya dolayl olarak deitirme olarak tanmlanmaktadr.3 Ayrca Sovyet

yazarlar

n yay

mlad

Politika Szlnde ise Propaganda: deolojilerin,retilerin, politik teori ve bilgilerin yaylmas aklanmas, anlatlmas ve

kantlarla dorulanmas anlamna geldiini ifade etmilerdir.4 Propagandann

kitleleri etkilemek anlamna geldii yukardaki aklamalardan anlalmaktadr.

Propaganda kelimesi, bugn bir ok insanda kt bir imaj canland rsa

da, Yirminci Yzyln nemli bir buluu olarak karmza kt sylenebilir.

Propaganda kitleleri etkilemek anlamna geldiinden zellikle demokratik

lkelerde halkn oyunu olmak, desteini kazanmak ve sonucunda iktidar olmak

anlamna geldiinden nemlidir. Propaganda sava kazanmak, ekonomik ve

ideolojik bir retiyi yaymak asndan nemli olduu son iki yzylda aka

grlmektedir. deolojik a olarak adlandrlabilir. Yirminci Yzyl Komnizm,

1 Oktay Vahap, Modern Propaganda, T.T.Postas, stanbul, 1957, s.5.2 Bknz. http:/ www.tdk.gov.tr , Propaganda, 10/07/2005.3 Bknz. Vernon Bogdanor, Blackwellin Siyaset Bilimi Ansiklopedisi, L-Z, II. Cilt, mit yaynclk,Ankara,2003.4

Bknz. N.S. Aukin, N.P. Butrskiy, A.B. Veber, A.. Dadidov, .V. lina, L.V. Kirillova,.V. Lehin,.. Lukovtseva, M.E. Struve, M.M. Yunin, Politika Szl, vr: BEYHAN, Mazlum, SosyalYaynlar, stanbul, 1979, s.189.

10


21/232

Faizm, Nazizm ve ksmen de Liberalizm halklar, devletleri etkileyen ideolojik

akmlardr. Bu akmlarn yaylmas, benimsenmesi propaganda ile mmkn

olmutur.

Propaganda faaliyetleri ile; sanayilemesini tamamlamam, ii

snfnn ok kk olduu Rusya topraklarnda Lenin Bolevizmi halka

inandrm, komnist iktidarn kurmutur.5 Hitler in propaganda bakan Joseph

Goebbels altm milyonluk Almanyay Nazizm simgeleri altnda birletirmi ve

Almanyay kanl bir dnya savana hazrlamtr.6 Yirminci Yzyln

propagandaclar olarak ilk aklmza gelen isimler; I. Dnya Savan bitiren ve

on drt ilkelik Wilson Prensipleriyle tm dnyada sempati kazanan BakanWoodrow Wilson, Rus Devrimini gerekletiren Lenin, yoktan bir ulus var eden

Mustafa Kemal Atatrk, Almanyay savaa hazrlayan J. Goebbels ve Hitler,

talyan milliyetiliini ve Roma hayallerini uyandran Mussolini, ini tek devlet

tek millet ve bayrak altnda birletiren Mao7, II. Dnya savanda Londra

bombalanrken halk cesaretlendiren ve sava kazanmak iin hereyi yapan

ngiliz babakanlar Lloyd George ve Churchilldir. Bu liderlerin ortak zellikleri

medyaya nem vermeleri ve genellikle yurt gezilerine kmalardr.

Propaganda uygulayclarnn nemli zelliklerinden bir tanesi sz

ustalar olmalardr. Sz ustalar halk ynlendiren ve bir ideal uruna hereyi

yaptrabilen insanlardr.8 Propagandac olan sz ustalar iktidarlar elinde tutan

yada iktidardaki liderlerin en yakn arkada olan kiilerdir. Hitler iyi bir

propagandac olmasna karn Goebbels gibi usta bir propagandacy da sz

ustas

olarak yan

nda bulundurmutur. Lenin, Atatrk, Mao, Churchill veWoodrow Wilson birer sz ustas olduu gibi ayn zamanda iktidar elinde tutan

liderlerdir.

5 Lenin resimli Bolevik Propaganda afii, http://en.wikipedia.org, bknz. Ek: 16

Hitlerin propaganda konumasndan bir kesit, http://www.docpoint.info, bknz. Ek: 27 inde uygulanan propagandaya rnek bir afi, http://www.iisg.nl, bknz. Ek:38 Eric Hoffer, Kesin nanlar, m Yaynclk, stanbul, 1999, s. 155 170.

11


22/232

Propagandann baarya ulamas iin gerekli olan ara ve gerecin yan

sra propaganda yapclarnn akl, zeka, yetenek, sabr ve inisiyatif kullanma

zellikleri de sonucu etkilemektedir.

1.1.1. Propagandann Tarihesi

Propagandann, insanlar etkileme anlamnda insan iki kii olduu

zamandan itibaren balad sylenilebilir. Kutsal dinlerin hepsinde Havvann

Ademe yasak elmay yedirdii gnden bahsedilir. ok basit bir ekilde ele

alrsak ilk bireysel propaganda eylemi olarak gsterilip, propagandann tarihi

buradan balatlabilir. Ancak propaganda daha ok kitleleri etkilemek amac ileyaplan bir eylem olarak ele alnacandan ilk propaganda eylemini Roma ile

balatmann daha doru olaca kabul edilmesi gerekir.

Roma Cumhuriyeti ve mparatorluu dneminde propagandann bir ok

rneini bulmak mmkndr. Romal olmayanlarn barbar, vahi, yaratklar

olarak tanmlanmasnn Romann gcn gsteren Planax, spor msabakalar

zellikle gladyatr dvleri Romann birer propaganda aralardr. Romamparatorluu insanlar zerine brakt etkiden yzyllar boyunca

faydalanmtr. Byk bir corafyada an verdii snrl imkanlara ramen

yzyllarca hkm srmenin belki tek deil ama nemli nedeninin baarl bir

Roma propagandas olduunu sylemek gerekir. Tarih boyunca propaganda

ordularn nnde ilerlemi sava meydanlarnn galiplerini maluplarn

belirlemitir. Mool ordusunun ok gl olduu inanc Moollara yaklak 44

milyon km2

alana hakim olmalar

n

salam

t

r. Osmanl

mparatorluu fetihedecei yerlere gitmeden nce o yerlere derviler, alimler, alp erenler

gndererek kaleyi ieriden fethetmesi propagandann tarih boyunca uygulanan

bir yntem olduunu gsterir.

Yunan sava dzeni, sk saflarla birbirine kenetlenmi mzrakl askeri dzen. Bu dzende ordutek vcutlu bir canavar andrr ve askerler ayaklarn yere vurarak ilerlerler.

12


23/232

Propaganda kelimesi ilk olarak 1622 ylnda Romada misyonerlik

okulunda misyoner cemaati tarafndan kullanlmtr,9 Papa 15. Greguar

tarafndan toplanan misyoner kardinaller kongresi, Martin Lutherin ortaya att

yeni mezhebi yok etmek amac iin propaganda yaplmasn tasarlamtr.10 Dini

propaganda ile zellikle Cizvit Tarikat misyonerlik alannda ok ileriye gitmi,

Hristiyan retiyi yaymak iin dnyann her tarafna misyoner gndermitir.11

Propaganda kelimesi 17. ve 18. yzylda dini anlamda kullanlmtr.

Propaganda denildiinde akla gelen Hristiyanlk dininin retilerini yaymak,

yeni Hristiyanlar yaratmaktr. 1776 1789 yllar ise propagandann siyasi

amalar adna kullanld yllar olarak karmza kmaktadr. Bu dnemdepropaganda kelimesi Hristiyanl yayma amal deil ama yinede bir yayma

anlam ile bamszlk, milliyetilik ve devrim fikirlerinin yaylmas anlamnda

kullanlmtr.12 Amerikan ve Fransz devrimleri srasnda propaganda yapclar

ve sz ustalar baarl birekilde almlardr.

Amerikan bamszlnn elde edilmesinde propagandann nemi

byk olmutur. Bu dnemde gazete nemli bir propaganda arac olarakkullanlmtr.13 Bugn bile aklmzda kalan baz anekdotlar bize Amerikan

devrimini, Fransz devrimini hatrlatmaktadr. ABDnin bamszln

kazanmasnda nemli bir olay olan Boston Liman Basknnda gerekleen

olaylar ve Fransz Kraliesine halk ekmek bulamyor denildiinde onun

cevabnn; ekmek bulamyorlarsa pasta yesinler sz dnemin propaganda

rneklerini tekil etmektedir.

18. ve 19. yy bize bir ok propaganda rnekleri sunsa da

propagandann kurumsallat dnem 20. yzyldr. zellikle iki dnya sava

aras dnem propaganda aktivitelerinin youn olduu ve sistemletii dnemdir.

9 Arsev Bekta, Kamuoyu, letiim ve Demokrasi, Balam Yaynclk, 2. Bask, stanbul, 2000,s. 144.10 Oktay Vahap, a.g.e, s.5.11 Oral Sander, , Siyasi Tarih, lk alardan 1918e, mge Kitabevi, 10. Bask, Ankara, 2002, s.87.12

Arsev Bekta, Siyasal Propagandann Tarihsel Evrimi ve Demokratik ToplumdakiUygulamalar, Balam Yaynclk, stanbul, 2002, s. 80 92 .13 Arsev Bekta, a.g.e, s.82.

13


24/232

Propaganda da nemli olan kitleleri ynlendirme, istenilen faaliyetleri yaptrma

anlaydr. Bu nedenle zellikle Almanyada genlik dernekleri yani izcilik

tekilatlar kurulmutur. Pfadfinderin iz bulucu rgt, gen yataki Almanlar

asker olarak hazrlamak iin yaplan bir alma olarak karmza kmaktadr. I.

Dnya Savanda Osmanl mparatorluunun mttefiki olan Almanya bu

rgtlenme yapsn (Kaisrlich Deutse Jugeniuebr) Osmanlda da uygulamak

iin Von Der Golc paay grevlendirmitir.14 I. Dnya Savas balamadan

nce ve savan devam ettii srede, devletlerin nemli ihtiyac, cepheye

gidecek askerin temin edilmesi, cephe gerisinde de halkn savaa verdii

destei devam ettirmekti. Almanlar gen derneklerinde yaptklar propaganda ile

cephede Byk Almanya ideali iin savaan asker bulmada zorluk ekmediler.I Dnya Sava, modern sava sanatnn ilk rneklerinin verildii bir sava alan

olduu gibi propagandann da sava kazanmada bir ara olarak

sistemletirildii yerdir.

Bu dnemde, sava tarihinin binlerce yllk gelenei olan kara ve deniz

savalarnn yan sra hava ve propaganda savalarnn sava literatrne

eklendii grlr. zellikle sistemli propaganda ile Almanyann baarlolduunu gren ngiltere yzyl boyunca yapt propaganda almalarn

merkezi bir elde toplayp, sistemli bir ekilde propaganda retilmesinin

gereklilii anlalmtr. Alfred Harmsforth ve Lord Northcliffe, babakan Lloyd

Georgeun emriyle Crewhouse da 1917 tarihinde propaganda brosunu

kurmulardr.15 Bronun grevi Alman zaferleri karsnda morali bozulan

ngilizlerin moralini dzeltmek ve kar propaganda yapmaktr. I. Dnya

Sava

nda sistemli birngiliz propagandas

n

n ne kadar baar

l

olduu sava

nsonucunda grlmtr. zellikle Osmanl Devletine olan etkisi ve ABDdeki

etkileri sistemli ve kurumsal propaganda merkezinin baarlarn gzler nne

sermitir. ngiltere Almanyann mttefiki olan Osmanl Devletine kar yapt

propaganda da kulland ara ve gere bakmndan yeni ve yaratc yntemler

kullanmtr.

14 Mustafa Balcolu, Tekilat- Mahsusadan Cumhuriyete, Geniletilmi 2. bask, Asil

yaynclk, Ankara, 2004, s.198-208.15 Sezer Akarcal, , II. Dnya Savanda letiim ve Propaganda, maj Yaynclk, Ankara, 2003,s. 217.

14


25/232

ABDnin savaa dahil olmasnda ngiliz propagandasnn etkin olduu

bilinmektedir. Woodrow Wilson Amerikaya kadar uzanan Alman ve ngiliz

propagandasndan rahatsz olmu ve bu alanda geri kaldklar dncesi ile

yakn arkada olan George Creelin bakanlnda Kamu Enformasyon

Komitesini (KEK) kurdurmutur.16 Bakan Wilson 1917 ylnda Avrupaya Paris

Konferansna hazrlam olduu 14 maddelik Wilson ilkeleri ile geldiinde, tm

dnya ABD adaletine snmak istemi, malup devletler ve galip devlet

smrgelerinde bu 14 maddelik ilke konuulmu ve uygulamasn

istemilerdir.17 Ancak Wilson bu 14 maddenin ilkelerinin mttefik lke

smrgelerinde, Latin Amerika da duyulmas korkusu ile tereddt etmi GeorgeCreelin kendisine tuzak kurduunu dnmtr.18 Wilson propaganda uzman

olarak Avrupaya getirdii Creelin grmelerinden de phelenmitir. nk

Wilson ideal dnyay maluplar zerine deil galipler zerine kurmak istemekte

ve Avrupa sorunlarnn Amerikaya ulamasndan korkmaktadr. nk halk

Monroe Doktrininden itibaren Avrupa sorunlarnn kendilerini rahatsz etmelerini

istememekteydi. Bu 14 maddelik ilke tm dnyada Amerikan sempatizanln

artrrken ve Amerikann global bir politika izlemeye iterken Wilsonu dakoltuundan edebilirdi. Bu nedenle Wilson ABDye dndnde Kamu

Enformasyon Komitesinin deneklerini keserek faaliyetlerini durdurmutur.19

Propagandann etkin uyguland ve propaganda sanatnn ustas

olarak gsterilebilecek olan Lenin 1917 Bolevik devrimi ile byk bir baar

gstermitir. Lenin Ne Yapmal adl kitabnda nasl bir propaganda yaplmas

gerektiini sylemitir.

20

Leninin nderliinde propagandan

n kurumsallat

1917 ylnda kurulan Ajitasyon ve Propaganda Departman21 SSCBnin 1990a

kadar istihbarat ve propaganda retim merkezi olma zelliini korumas ve bir

ok kurum ve kuruluunda ynetmitir. SSCBnin kurulmasnda en az Lenin

kadar etkili olan Trokiyi saf d brakan Stalin bu kurumun yetitirdii ve

16 A.g.e., s.237.17 Margaret Mcmillan, Paris 1919, ODT Yaynclk, Ankara, 2005, s.20-23..18 A.g.e., s.23.19

Sezer Akarcal, a.g.e., s.238.20 A.g.e, s.201.21 A.g.e., s.202.

15


26/232

bakanln yapt bir kii olarak propaganda departmannn ne kadar etkili

olduunun gstergesidir.

Propagandann kurumsallamas srecini anlatrken nemli noktann

Nazi Almanyas olduunu belirtilmelidir. Propagandann en st noktaya kt

dnem bu dnemdir. Hitler 1933de iktidara geldiinde kurmaylarndan olan

Joseph Goebbelsin bakanlnda 13 Mart 1934 tarihinde propaganda

Bakanln (Public Enlightenment and Propaganda) kurmutur.22 Goebbels

propaganda tarihinde bir dnm noktasn temsil etmektedir. Sistemi, simgeleri,

aralar ve propagandaya getirdii yenilikle Yirminci yzylda propagandann

devletler aras ilikilerde ve devletin i ilerinde kullanlan bir sistem olmasnsalamtr.

1.1.2. Propaganda Yntemleri

Propagandann kitleleri ynlendirmektir. Bu ynlendirmeyi yaparken

kullanlan ara ve gerelerin devletlerin siyasi yaplarnn ve devleti oluturan

insanlarn davranlarn deitirmek amalandn belirtmek gerekir.

Propaganda uygulama yntemleri bir ok isim altnda aklana bilir.

Propaganday yapl biimi asndan gruplandracak olarsak ana balk

altnda aklanabilir. Propaganda gnmzde uygulan aamasndan ve

propagandann kitleleri ynlendirmede kulland haber, sz ve yaznn gizlilii

derecesinde u ekilde snrlandrlmaktadr. Beyaz propaganda, Gri

propaganda, Siyah propaganda.

23

22

Hermen Kinder, Werner Hilgemann, Atlas of World History Volume 2 From The FrenchRevolution The Present, Penguin books, Munchen, 1995, s.194.23 Rakm Ziyaolu, Propaganda ve sanat, Halk Basmevi, stanbul, 1963, s. 41.

16


27/232

1.1.2.1. Beyaz Propaganda

Propaganda yapcsnn kimliinin ak olduu ve haberlerin

kaynaklarnn ispat edilebildii salam delil ve gereklere dayal olarak sylenen

sz ve yazlardr.24 Gerek olmu olay sslemeden ve yaln bir ekilde ifade

edilir. zellikle yorumsuz fotoraflar ve ksa haber balklar bu propaganda

yntemine girmektedir.

Beyaz propaganda dman hatalar zerine kurulan bir propaganda

yntemidir. Haber yaplrken doru en kk bir detay karlmaz. Beyaz

propaganda uygulayclar kimlikleri ak olduundan gvenilir kiiler olmasnemlidir. nk haberin doru olmas neticesinde haberi sunann da gvenilir

olmas nemlidir. Bu nedenle bu propaganda da st dzey yneticiler ve

akademisyenler kullanlr. zellikle akademik evreler tarafsz ve yaln bir

anlatmla olayn doruluunu halka kantlarlar. Genellikle gazete kelerinde,

radyo programlarnda ve televizyon oturumlarnda konu soru cevap eklinde en

ufak ayrntsnn dahi sorgulanarak aktarlmas ile hedef kitle ynlendirilmeye

allr. Beyaz propaganda, zellikle tarafsz imaj ile kitleleri etkilemeyiamalamaktadr. Beyaz propaganda yaplrken en nemli konu, seilen

kelimelerin doru ve sade olmasdr. nk gzden kaan kk bir ayrnt bu

propagandann eklini deitirir ve hedef kitlede byk soru iaretleri uyandrr.

Beyaz propaganda gelimi lkelerde ska uygulanan bir yntemdir.

Doru haber kayna hibir frsat karlmadan hemen halka iletilir. Bu ekilde

halk

n hkmete olan gveni de salanm

olur. Demokratik lkelerde halk

nBeyaz propaganda ile ynlendirilmesinin en nemli nedeni, hkmete olan

gvenin azalmas sonucu halkn iktidar deitirme yetkisine sahip olmasdr.

24A.g.e , s. 42

17


28/232

1.1.2.2. Gri Propaganda

Propaganda yapcsnn kimlii haberin durumuna gre ak veya gizli

olduu ancak salam delillere dayanmayan genellikle dorular zerine eklenen

sslemelerle haberin saptrlmaseklinde yaplan propaganda biimidir. Byk

oranda halk tarafndan doru olarak kabul edilen bir olayn yalan, dedikodu ve

rivayetlerle halk ynlendirmek iin kullanlr. Gri Propaganda bazen gerek

haberlerin arka planda kalmas iin gndemi gerek bir haberin belirlememesi ,

gndem deimesi iin kullanlr. Kk bir olay sonular ok farkllatrlarak

ve nemsetilerek halka duyurulur.

Gri propaganda, beyaz propaganda ile siyah propaganda arasnda bir

yerdedir. Haberlerin sisli olarak aktarlmas hedef kitlenin kafasn bulandrd

iin doru olan semesini engellemeyi amalar.25 Gri propaganda, gelimekte

olan demokratik lkelerde uygulanan bir yntemdir. Siyasi, ekonomik veya

hkmet zaaflarn saklamak, halkn bilgisine sunmamak iin gndem

deitirmek adna yaplr.

Gri propaganda da ama, bir doru zerinden oluturulan yeni bir

yalann, halkn gndemine aktarlmas ve kitlenin doru olan bir olayn

sonularna bakn deitirmektir.

1.1.2.3. Siyah Propaganda

Propaganda yap

c

s

n

n kimliinin ve haberin kayna

n

n belli olmad

genellikle yalan bir haberin doru ve kantlanabilir ekilde sunulmasdr.26

Habere gvenilir bir kaynaktan edinilen bilgiye gre veya ad n aklamayan

bir yetkili eklinde haberin kayna belirtilerek balanr. Genellikle haberin

kaynann gizlilik ilkesi hakk gereince ve kaynak aklanrsa kaynan bu

haberden dolay kiisel zarar grecei gibi insani duygular n plana karlr.

25A.g.e , s. 4326A.g.e , s. 43

18


29/232

Siyah propaganda hedef kitleleri dehete drmek, doru haberlere

olan inanc krmak, lkeleri, halklar, kiileri karalamak, ktlemek, iktidarlar

ypratmak, hedef devlet ve halkn birlik duygusunu zayflatmak, devlete,

hkmete olan gveni zedelemek amacyla kullanlr. Siyah propaganda gizem,

bilinmeyeni bilmek, gizliliin verdii heyecan ve madalyonun dier yzn

grmek gibi duygularla ilerler bazen fslt gazetesi (dedikodu) ile hzla yaylr.

Siyah propaganda daha ok demokratik olmayan lkelerde i ve d

politikada, kendi halkna ve dman halklarna uygulanr. Demokratik lkeler

genellikle bu yntemi sava zamanlarnda kendi halklarn dman

propagandasna kar korumak amacyla yaparlar. Siyah propaganda yeni birtarih, anlay ve blok oluturmak iin de kullanrlar.

1.1.3. Propaganda Aralar

Propaganda kitlelere ulamak iin bir ok ara ve gereci kullanmak

zorundadr. Propagandann nemli zellii her dnemde en ilkel iletiim

aralarn ve en modern iletiim aralarn ayn zamanda kullanabilmesidir.nsan sesi konuma ilk alardan itibaren kullanlan bir propaganda aracdr.

Yaznn bulunmas ile yaz da propaganda arac olarak kullanlmtr.

Propagandann temelinin sz ve yaz olduunu sylenebilir. Teknolojik

gelimeler sayesinde propagandann temeli olan sz ve yaz, kitlelere ulamada

birok teknolojik bulular kullanmtr. Ayrca gzel sanatlardan olan resim,

heykel ve mzik de propaganda iin kullanlan ara ve gerelerdendir.27

Propaganda, kitleleri ve kiileri etkilemek iin kullan

lan tm imkanlardanyararlanmaktadr.

Propaganda aralarn sralarken u ekilde gruplandrabiliriz: a) Kiisel

propaganda aralar. b) rgtsel propaganda aralar. c) Devlet propaganda

aralar.

27 Toby Clark, Sanat ve Propaganda,Kitle Kltr anda Politikmge, Ayrnt Yaynclk,stanbul, 2004, ss. 63-90.

19


30/232

1.1.3.1. Kiisel Propaganda Aralar

Kiisel propaganda, bir kiinin kullanabilecei ara ve maliyetle yaplan

propagandadr. En yaygn olan konumaktr.

Kiisel propagandaclar, bulunduklar her yerde ve konuabildikleri

herkese inan, ideoloji ve dlerini anlatrlar. Konuma propagandann temelini

oluturur. nk kullanlan aralarn birou ses ile yaplr ve insanlar

dinlemenin verdii kolaylk ve mali ykn azl nedeniyle dinleme ve izleme

eylemini daha ok tercih ederler. Kiisel propaganda yazy da kullanr. Fakatbunun maliyeti yksektir ve hedef kitle belirli bir kaynak ayrarak alabileceinden

snrl bir kitleye ynelir. Genellikle yerel gazete ve dergiler bu tr rnekler tekil

etmektedir. Kiisel propaganda tek tek konumak, kap kap dolamak,

kendisinin yaynlad veya kendi dncelerini paylaan gazete, dergi vs. elden

tek tek datmak eklinde yaplr. 28 Son zamanlarda hzla gelien bilgisayar

teknolojisi sayesinde internet de Kiisel propaganda arac olarak

kullanlabilmektedir.

Kiisel propaganda aralarnda temel etmen propagandacnn

ulaaca amacn maliyetidir. Bazen sponsor veya reklam etmenlerini

kullanarak geni kitlelere ulaan aralar kullanrlar. Fakat birey snrlarn

atnda propaganda boyut deitirir.

1.1.3.2. rgtsel Propaganda Aralar

rgtsel propaganda aralar maliyetini bir rgtn karlayabilecei ve

birden fazla kii ile yaplabilecek propaganda aralarnn kullanm olarak

karmza kar.

28 Jean-Marie Domenach, Politika ve Propaganda, Varlk Yaynlar, nc Bask, stanbul,2003, s. 51.

20


31/232

rgt, sz ustalar ve eylem adamlarnn ayn cephede birletii veya

ayn zamanda eylem adam olan sz ustasnn liderlik ettii gruptur. Gandi,

Troki, Lenin, Hitler ilk balarda sadece sz ustalarydlar. Ama ayn zamanda

eylem adam olarak da ortaya kmaktadr.

rgtn kurulmasn salayanlar, sz ustalardr. rgtn fikirsel bazda

olumasn salarlar. rgt harekete geiren ve heyecan veren de eylem

adamlardr.29 rgt oluturan insanlar eitli mesleklerden olduu gibi eylem

ve sz ustalar da eitli mesleklerden olabilir. Hatta bazlar okuma yazma

bilmedikleri halde ok baarl sz ustalar olabilirler. Ancak rgt bireysel

baarnn snrlarn at durumda birliktelii yanstr. rgtsel propaganda dakullanlan ara gereler hedef kitleyi etkilemek iin yaplan pahal gsteriler,

teknolojik aletler, kalabalk trenler, partiler vs. ile bunlar kap kap dolap

ulaamadklar insanlara ulatrabilmek iin maliyeti yksek olan gazete, dergi,

televizyon, radyo, sinema gibi aralar kullanrlar. zellikle gl yerel radyolar,

gazeteler ve nispeten devlet ve byk irket televizyonlarnn btelerinden

daha kk bteli televizyonlar rgt destekleriyle hareket ederler.

Hitler rgt ikiye ayrmaktadr. rgt yeleri ki bunlar sz ustalar,

eylem adamlar ve rgtn bymesi iin hereyi yapmaya mecbur olanlar ve

sempatizanlardr.30 rgt propagandasnda en nemli olgu yelerin okuduu,

sempatizanlarn da okuyaca bir yol haritas olan kitaptr. Bu kitap ou zaman

lider tarafndan yazlsa da bazen rgtn etkin tannm sz ustalar tarafndan

da yazlabilir. En gzel rneklerinden birisi olarak Hitlerin Kavgam adl eserini

verilebilir. Propagandan

n yap

lmas

nda kitap temel ara olarak rgtpropagandas aralar arasnda yerini alr.

rgt propaganda aralarn ksaca u ekilde sralanabilir. Basl yaz

(gazete, dergi, kitap, afi, duvar yazlar vs. ) sz, ( televizyon, radyo, hoparlrle

yaplan konumalar vs.) resim, (gzel sanatlar resim ve heykel) gsteri, sinema

29 Eric Hoffer, a.g.e, s. 157.30 Adolf, Hitler, Tam Metin Yaynlar, 16. Bask, Ankara, 2001, ss. 158-169.

21


32/232

ve tiyatro.31 rgt propaganda aralar, rgtn sadk mritlerinin elde

edebilecei aralar kullanmaktr. Genellikle i politikada ve kendi lke halkn

etkilemek iin kullanlr. rgt propagandas snrlarn atnda ekil

deitirerek daha gl imkanlara sahip olarak maliyeti yksek propaganda

aralarna sahip olur. Hedef kitlesini genileterek boyut deitirir.

1.1.3.3. Devlet Propaganda Aralar

Devlet propaganda aralar devletin sahip olduu ve etkin olduu lke

ii ve ayn lkenin lke d ara, gere ve insanlarn kapsamaktadr. Bireysel

propaganda ve rgtsel propaganda aralarnn ulaamayaca en son noktaytemsil eder. Devleti yneten hkmet bu propaganda aralarnn bizzat

kullancs durumundadr.

Propaganda rgtsel ve bireysel kullanm alannda pek fazla bir anlam

ifade etmemektedir. Propaganda kelimesinin anlam ve ifadesini kstlayan

devlettir. 20. yzylda propaganda devletler tarafndan sistemletirildikten sonra

literatre eklenmitir. Kitle iletiim aralar her zaman ilk etapta devlet tekelindekurulmu ve gelimitir.32 lk posta tekilat, telgraf sistemi, gazete ve dier

birok iletiim arac devlet tarafndan kullanlm belirli bir mddet tekel

oluturduktan sonra zel teebbsler tarafndan ksmen olsa da egemenlii

blmtr. Yalnz devlet bu egemenlik paylamnda denetim yani sansr

hakkn kullanmtr. Sansr kelimesi Roma devletinin oluturduu bir makamn

adndan gelir. Roma Hristiyan Kilisesinin Avrupadaki ve Hristiyan alemindeki

dini ihlalleri cezaland

rmak iin uygulanm

t

r. Engizisyon Mahkemeleri sansrkavramnn cezalandrma sistemini oluturmutur. Papa IV. Paul ilk defa

1559da yasaklanm kitaplar listesini oluturmutur.33 Devlet tm iletiim

aralarnda devletin gvenlii, evrimci ya da tehlikeli tasarmlarn nlenmesi,

ahlak ve dinin korunmas, devletin rejiminin savunulmas gibi nedenlerle

31 Jean-Marie Domenach, a.g.e, s. 50-55.32

Thema Larousse Tematik Ansiklopedi, letiim ve Toplum, Milliyet Gazetesi Yaynlar,stanbul, 1994, s. 493.33 Vernon Bogdanor, a.g.e, s. 196.

22


33/232

sansr kurumunu hep kurulmu ve kullanlmtr.34 Demokratik lkelerde

sansr kurumunu varolmasna ramen demokratik haklar nedeniyle etki alan

biraz daha snrldr. Demokratik olmayan lkelerde tm iletiim aralarnn

devlet tekelinde olmas nedeniyle sansr uygulama alan bakmndan

gldr. Devlet sansr mekanizmasn kullanrken amac propaganda

yapmak ve yapt propagandann baarya ulamasnn engellenmemesini

salamaktr. Devlet ayn zamanda propaganda yapmak iin gazete, dergi, kitap,

televizyon yaynlar, radyo yaynlar gibi birok iletiim aracn bizzat kendi

kurumlaryla ynetmektedir. Ayrca devlet, i ve d istihbarat ve gvenlik

kurumlar, d politika reticileri ve uygulayclar, eitim kurumlar, din kurumlar

ile de propaganda yapmaktadr. Devletin propaganda aralar devletin ekonomi,teknoloji ve bilimsel gc ile de yakndan ilgilidir. Ancak propaganda, en ilkel

aralarla en gelimi aralar ayn ada kullanabilen en nadir kavramdr.

Bamsz devlet, propaganda aralarn snrlandrmak ve kar

propaganda faaliyetlerini bertaraf etmek iin propaganda aralarn kullanr.

Bamsz devlet, i ve d politikada devlet tm imkanlarn kullanabilme

yetkisine sahip tek organdr.

1.2. PROPAGANDANIN AMACI VE YAPILII

Propaganda bireyi, grubu, toplumu belirli bir ama dorultusunda

ynlendirmek, kitleleri etkilemek sanatdr. Propagandann temel amac fikir,

dnce, ideoloji, eylem, dost edinme, dman edinme, sava, bar, iktidar

olma, devrim, yaam, uluslama gibi konularda kitle zerinde etkin olma, kitleyiynlendirmektir. Propaganda siyasi anlamn Fransz ve Amerikan devrimleri ile

kazanmtr. Propagandann 18. yzyldan itibaren baar ile gerekletirdii

uluslama sreci gz nne alnmas gereken nemli bir konudur.

Propaganday sadece bir ama etrafnda tanmlamak zordur.

Propaganda insan yaamnn hemen hemen her alannda karmza kar.

Propaganda, deiik amalarla yoluna devam eder. Bazen propaganda bir

34 A.g.e, s. 196.

23


34/232

lkeyi gl gstermek, bazen de yermek iin yaplr. Propaganda bazen bir

bireyin ahsiyetini kabullendirir, bazen de bir partiye oy toplar.35 Propaganda

kelimesi zellikle II. Dnya Savandan sonra anlam olarak insanlar

kandrlmay, yok etmeyi ve edilmeyi anmsatmaktadr. Bu nedenle gnmzde

propaganda yaln ekilde yazlm ile bir kurum, bir kurulu ad olarak karmza

pek kmamaktadr. Ancak propagandann nedenleri, sonular

kavramlatrlarak kullanlmaktadr. Haber alma (istihbarat), reklam, lk (hedef)

propagandann kaynadr.36 Bu kaynaklar gnmzde sistemlemi ve

kurumsallamtr. Ayn zamanda propagandann sonucu olan Kamuoyu da

bugn birok isimle sistemlemi, kamuoyu oluturma kurumlar, kamuoyu

aratrma gruplar vs eklinde adlandrlarak kurumsallatrlmlardr.

Kamuoyu oluturmada kullanlan ara ve gereleri incelediimizde

propaganda amalar ile rtr.37 Bugn her iki kavram iice girmi gibi

gzkse de aslnda propaganda kamuoyu oluturan etkenlerin sabit etkenler

hari byk ksmn kapsayan ve kamu grne etki eden, kamuoyu da bu etki

sonucunda kamunun edindii ortak grtr.38 Propagandann yaplmas

aamasnda insan dncesinin temelini oluturan iki kavramn kullanldngrrz. yi ve kt. Propagandann amac iyiyi ve kty tanmlamak,

hedefe neyin iyi neyin kt olduunu gstermektir. yi kt dzlemi zerinde

propaganda hakl-haksz, dost-dman, yanl-doru gibi kavramlarn

anlamlarn hedef kitleye aklamaktr.39

Propaganda taraf olma zelliine sahiptir.40 Propaganda da dman

belirlenenin hakl

ya da iyi olmas

imkans

zd

r. nk dman olan

n iyi olmas

dman olarak belirlenmesinde hedef kitlede soru iaretleri oluturur. Bu

nedenle dman kt olan hereydir. Propaganda hedef kitleyi inandrmak ve

harekete geirmek iin gnlk haber ve olaylar kulland gibi tarihi olaylar da

kullanr. Seilmi travmalar ve zaferler yaratlarak kitlenin aktif hale gelmesi

35 Arsev Bekta, a.g.e, s. 160.36 Jean-Marie Domenach, a.g.e, ss. 24-26.37 Arsev Bekta, a.g.e, ss. 97-143.38

A.g.e, ss. 41-69.39 Vamk D. Volkan, Politik Psikoloji, A. Rektrl Yaynlar, Ankara, 1993, ss. 1-37.40 Jean-Marie Domenach, , a.g.e, s. 55.

24


35/232

salanr.41 Seilmi travmalarn srekli gndemde tutulmas seilmi zaferlerin

gndemde tutulmas gibi unutmama dzlemi iindedir.42 Devletlerin ve

halklarn tarihte zulme uramas, hakszla uramas hatta katliama uramas

gibi muhatap devlet ve halkla olan ilikileri ve ibirliini imkansz hale getirebilir.

zellikle propaganda, dmanlar sistemletirmede bu yolu ska kulland gibi

dost ve mttefik edinmede de bu yolu kullanrlar. Bu tr bir propaganda

yaplrken ama ieride milli birlik ve beraberlii salamak amalanr, dmann

da haksz ve kt olduu anlatlmak istenir. Bu ekilde dman politik ilikilerde

hakszlk yapmann verdii mahcubiyet duygusuyla hareket etmesi salanmak

istenir. Bu ekilde gl olmann avantajlar yan sra mazlum olmann

hakll ile de hareket edilerek dmana yaplan her trl davrann hakllkzemini hazrlanm olur.

Devletlerin, dost ve dmanlarn belirleyen propaganda, uluslararas

ilikilerde nemli bir yere sahiptir.

1.3. DI POLTKA YNTEM OLARAK PROPAGANDA

D politika aralarndan kabul edilen propagandann kullanm devletin

varolduundan beri karmza kmaktadr. Propaganda zellikle I. Dnya

Sava ve II. Dnya Savanda ve aras dnemde bir d politika arac olarak

sistemlemi ve daha sonraki tarihlerde bir iliki biimini almtr. Devletler

yaplan propagandann ama ve niteliini anlamak ve kar propaganda

yapabilmek iin birok resmi kurum kurmulard

r.

Devletler arasndaki ilikiye uluslararas ilikiler adn verdiimiz bu

ada bu ilikiyi salayan kuruma Dileri Bakanl ad verilmitir. Bu kurumun

yapt grme ve sisteme diplomasi denmektedir. Gnmz devletler aras

ilikilerin bir ok alanda gelimesi nedeniyle bu ilikilerin tmn Dileri

Bakanl kurumu karlayamamaktadr. Ekonomik, askeri, siyasal, kltrel,

41

Vamk D. Volkan a.g.e, ss. 70-72.42 Cemalettin Takran, Kanl Mrekkeple Yazn ektiklerimizi...!, Platin Yaynlar, Ankara, 2005,Arka Kapak Yazs

25


36/232

sosyal, dini vs. bir ok konuda faaliyet gsteren kurum ve kurulularda

uluslararas sistemde birer aktr olarak karmza kmaktadr.

Propaganda devletin d politikada ara ve sistemlerde kulland bir

yntem olarak karmza kmaktadr. Be nedenle propaganda bir ok nekle

birlikte anlmaktadr. Bunlardan bazlarn sralayacak olursak u ekilde bir

sralama yapabiliriz: Siyasal propaganda, kltrel propaganda, askeri

propaganda, ekonomik propaganda. Devletin byle yaygn ve her alanda

propaganda yapmasnn amacn g esi oluturmaktadr. D politikada

uygulanan propagandann temelinde gl olmann gsterisi bulunmaktadr.

g realist teorinin d politikadaki temel kavramdr.43 Propagandannetkilemek anlam d politikada dier devlet ve devletlerin liderlerini, halklarn

etkilemede kullanlr. D politikada etkinin iyi olabilmesi iin hedefin, sosyal,

kltrel, ekonomik, siyasal, teknolojik ve kltrel elerin iyi analiz edilmesi

gerekmektedir. Hedefin, propagandann amacna uygun olarak belirlenmesi

gerekir. Gl askeri yapya sahip olan ktalar aras balistik fzelere sahip bir

devlete kar ksa menzilli fzelerle bir askeri geit treni yaparak gl

olduunuzu gstermeye alyorsanz bu yapmak istediiniz propagandannters tepmesine neden olur. Ya da ekonomik olarak gsz olduunuz bir lkeyi

ambargo uygulamakla tehdit etmeye kalkamazsnz. Bu nedenle d politikada

propaganda yntemini kullanmak G ile doru orantldr. Uluslararas

propagandann g ile doru orantl olmasnn bir baka nedeni ise dman

ilan edilen lkeye korkunun, dost mttefik lkeye verilecek gvenin temelini

gcn oluturmasdr. Propaganda, dman yldrmak, korkutmak, geri

ekilmesini salamak, i kar

kl

klar

kmas

n

salamak, blnmesini,yklmasn amalamaktadr. Ayn ekilde mttefik ve dost lkelerde gcn

gstermek, dier lkelerin de kendi tarafna gemesini veya tarafsz kalmasn

salamak amalanr. Bu nedenle devletler gl olduklarn gstermek iin

birok aktivitede bulunurken g propagandas da yapmaktadrlar. Bu durum

devletlerin uluslararas politikada, prestij salama amac olarak

adlandrlmaktadr.44

43 Hans J. Morgenthau, Uluslararas Politika, Siyasal Bilimler Enstits, Ankara, 1970.44 A.g.e, ss.92-105.

26


37/232

Propaganda d politika arac olarak savata ve barta sistemli olarak

uygulanan bir yntemdir. Ayrca devletin d politika aralarndan bir tanesi olan

diplomasi propaganda amacyla da kullanlr. Diplomasinin propaganda amal

olarak kullanlmasn ikiye ayrabiliriz. a) Resmi Diplomasi b) Resmi Olmayan

Diplomasi.45

1.3.1. Resmi Diplomasi

Diplomasinin kurallar, 1814-1815 Viyana Kongresi ile temel ekillerini

almtr. Bu tarihten itibaren kk deiikliklerle sistemleerek gelen diplomatikkurallar, zellikle I. Dnya Savandan sonra propaganda amal olarak da

kullanlmaya balanmtr. Resmi diplomatik propagandann uygulama alan

lkedeki diplomatik misyonla snrldr. Diplomatn baka bir lkede olmas

nedeniyle kurallara uygun olarak hareket etmesi gerekir. Resmi diplomatik

propagandada diplomat grev almaktadr. Diplomatn grevleri, resmi olarak

lkesini temsil etmek, lkedeki vatandalarnn haklarn ve karlarn korumak,

bilgi toplamak, diplomatik mesaj iletmek, d politika karar alclarna yardmcolmaktr.

Diplomat, lkesini temsil ederken lkesinin prestijini ykseltmek ve

gcn gstermek iin maliyeti yksek partiler dzenler. Ayrca elilik binasn

byk ve gsterili olas lkenin gcn gstermesi asndan ve diplomatn

bulunduu lkede etkisini artrc etkendir. Diplomat en iyi arabay kullanr, iyi

giyinir, bulunduu lkede gsteriiyle lkesinin her a

dan gl ve zenginolduunu gsterir. Ayrca lkedeki vatandalarnn karlarn korumak iin

gerekli olan tm imkanlarn kullanr. rnein; lkedeki bir vatanda

hastalandnda en iyi uakla vatandan lkesine gnderilmesini salayarak

kendi lke vatandana verdii nemi gsterir. Diplomat bulunduu lke

hakknda bilgi edinmek iin resmi grmelerin dnda byk ve geni basn

toplantlar yaparak hem o lke hakknda bilgi edinir, hem de kendi lkesi

hakknda yanl bilgi yayar. Bulunduu lke temsilcilerine gcn gsteren

45Vamk D. Volkan, a.g.e, s. 51

27


38/232

bilgileri iletir. Ayrca diplomat, diplomatik mesajlarla bulunduu lke liderlerine

medya aracl ile halkna dost veya dman propagandas dman olduunu

resmi yollardan iletir.

Resmi diplomasi ile yaplan propaganda yasal yollarla kurumlar

erevesinde lkesini tantma biiminde zetlenebilir.

1.3.2. Resmi Olmayan Diplomasi

Resmi olmayan diplomasi, diplomasinin propaganda amal

kullanlmasdr. Aralarnda iletiim sorunu bulunan iki dman lkenin tarafsz,etkin kiiler tarafndan grmeler, toplantlar, yemekler, konferanslar gibi bir

dizi aktivitede gr alverii yaparak iki lke arasnda iletiim salama

almalarna kuralsz diplomasi ( resmi olmayan diplomasi) ad verilir.46

Arabuluculuk olarak adlandrabileceimiz bu almalar zellikle Souk

Savan yumuama dneminden sonra hz kazanm fakat bu durumun

propaganda amal kullanlmas olasl gz nne alnm ve bir ok aktivitedekatlmclar tarafsz olma gsterilerine ramen kendi lkelerinin

propagandalarn yapmlardr. Resmi olmayan propaganda da en nemli

zellik katlmclarn tarafszldr.47 Ancak tarafsz olarak grmelere katlan

bir ok gazeteci, akademisyen, din adam, irket temsilcisi ve siyasetinin

lkelerinin veya baka lkenin istihbarat birimlerince desteklendii i birlii

iinde olduu ortaya kmtr. Arabuluculuk olarak grev yapan bir ok kii bu

tr sulamalarla itham edilmi, bir ou da tek tarafl

grleri nedeniyleknanmtr. Ama olan iletiimi salamak ve orta yolu bulmak olan bu tr

almalar bazen gl lkelerin prestijini gstermek amacyla da kullanlmtr.

ki lke arasndaki sorunu zmek iin SSCB ve ABD tarafsz kiiler ad altnda

temsilci gndererek sorunun kendi lehine zlmesini amalamtr. zellikle

ABDdeki niversitelerin blge aratrma enstitleri veya brolar Amerikan

46 A.g.e, ss. 51-55.47 A.g.e, s. 52.

Trkiye zerinde almalar yapan ve dnyaca tannm tarafsz bir akademisyen olan ArnoldJ. Toynbee Ermenilerin katliama uradn iddia ettii Mavi Kitapngiliz istihbaratnn isteizerine yazdn belirmitir.

28


39/232

karlar iin blge hakknda yanl yazlar yazm, syleiler, toplantlar,

konferanslar, incelemeler ve grmeler yapmlardr.48

Diplomatik propaganda yapan kiilerin resmi diplomatik nvanlar

olmamasna ramen kendi lkelerini savunur durumda olmulardr. Bu amala

zellikle niversiteler, irketler, din adamlar ve bir ok sivil toplum rgt

faaliyet gsterdikleri lkelerde kendi lkelerinin ve ideolojilerinin propagandasn

yaparak o lkede i birlikiler yetitirmeyi, ajanlar yerletirmeyi, karklklar

karmay, bazen de faaliyetlerinin boyutuna gre kendi lkesi ile srekli i birlii

iinde kalmalarn salamay hedeflemilerdir.49 Bu tr kurumlarn diplomatik bir

unvanlar olmamasna ramen resmi diplomatn savunmasnda olmalar iki lkearasnda sorun tekil edebilmektedirler. Ayrca bu tr misyonlar bulunduklar

lkelerdeki niversite, medya, din adamlar gibi kurumlarda da faaliyetlerde

bulunarak kiisel dostluklar veya etkilemeyle kamu oyunu oluturma abasnda

olmulardr. Souk Sava srasnda zellikle mttefik lkelerdeki bu tr faaliyet

youn bir ekilde uygulanrken, dman lkelerde zaman zaman bu tr

uygulamalar ska grlmtr. zellikle SSCBden ABDye snan bir ok

akademisyen ve brokrat resmi olmayan diplomasi aktiviteleri sayesinde demirperdeden kamay baarmlardr.

1.4. SOUK SAVA

Souk Sava tabirinin kullanm amac konvansiyonel veya

konvansiyonel olmayan silahlarla yaplan deniz, kara ve hava savann

olmamas

durumudur. Souk Sava, her an bir sava olacak ihtimaline kar

hazrlkl olma, gergin olma durumudur. Souk Sava, scak bir atma

olmadan yaplan bir savatr. Bu sava diplomatik, ekonomik, kltrel, siyasal,

askeri teknolojileri ve propaganda arac olarak kullanlmas ile yrtlen bir

savatr. Souk Sava kavramn ilk defa 14.Yzylda spanya Prensi Juan

Manuelin kullanm olduu sylenir. Bu tabirin 1947-1990 yllar arasnda

48 Noam Chomsky, Editr, Souk Sava niversite, Kzl Elma Yaynclk, stanbul, 1998,

ss.187-209.49 Ernest Volkman, Tarihin Seyrini Deitiren Gizli Ajanlar, Truva yaynlar, stanbul, 2005, ss. 7-10

29


40/232

cereyan eden ABD- SSCB ekimesi iin kullanlmas, Amerikal finansr

Bernard Baruchun 1947de bir konferansta kullanmasyla balam, gazeteci

Walter Lippmannn tabiri srekli ABD-SSCB ekimesini karlamak iin

kullanmas ile yaygnlamtr.50 Souk Sava dneminin, Souk Sava

kavramndan sonra bu dnemi tabir eden ve SSCB lkesini ve mttefiklerini

temsilen sylenmi olan Demir Perde tabiridir. Bu tabiri deneyimli bir politikac

olan ngiliz eski Babakan Churchill 5 Mart 1946da ABDnin Missouri Eyaletinin

merkezi olan Jefferson Citynin kuzeyindeki Fulton kentinde konumac olarak

katld konferansta SSCB genilemesine dikkat ekerek Baltktaki

Stettinden, Adriyatikteki Triesteye kadar bir Demir Perde indiini sylemitir.51

bylece Souk Sava srasnda SSCB ve mttefiklerine hitaben Demir Perdetabiri kullanlmtr.52 1945ten itibaren balayan 1947 ylnda Truman doktrini ile

kesinleen ABD- SSCB ekimesi bu iki tabirle adlandrlmtr.

1.4.1. ki Kutuplu Sistem (Bloklama) Dengesi

ki kutuplu sistem, dier bir tabir ile iki bloklu dnya sisteminde aktr

vardr. Birbirine cephe alm olan iki sper g ve oluturduklar bloklarla buoluuma dahil olmayan devletlerin oluturduu zayf birlikteliktir. Eski Yunan

ehir devletlerinde de grlen bu durum, 1947 ylnda balayan Souk Sava,

ABD ve SSCB etrafnda dier devletlerin toplanmas ile oluan sistemdir. ki

kutuplu sistem NATO ve Varova paktlarnn kurulmas ile bloklar aras g

mcadelesinin oluturduu denge ile Souk Sava dnemi devam etmitir.53

Kutup liderlerinden her ikisinin de amac

birbirine kar

stnlksalamak ve yan sra egemenlik sahalarnn genilemesini nlemek,

bloklardaki lkeleri etkilerinden karmamak, bloklara dahil olmam lkeleri de

kendi bloklarna dahil etmektir.54

50 Georges, Longlos, Editr, 20. Yzyl Tarihi, Nehir yaynclk, stanbul,2000, s.275.51 Henry Kssnger, Diplomasi, 3.Bask, Trkiye Bankas Yaynlar, stanbul, 2002, s.472.52

Demir Perde olarak tabir edilen lkeler, http://astro.temple.edu, bknz. Ek: 453 Souk Sava dnemi oluan bloklarn snrlar, http://cla.calpoly.edu, bknz. Ek: 554 Feridun Engin, Uluslararas politika stratejileri, Gney Matbaas, stanbul, 1975, s.146.

30


41/232

ki kutuplu sistemin balca iki sper devlet aktr vardr. Dier

devletlerin bir araya gelmesiyle bile bu iki sper gcn askeri gcne

eriilemez. ki kutuplu sistem olarak adlandrlmasnn nedeni lkelerin

ekonomik, askeri, siyasal, ideolojik, hatta rk ve dini nedenlerle bile iki devletten

birinin etrafnda toplanlmasdr. Bu toplanma bazen gnlllk ve i birlii

esasna dayanrken, ounlukla sper gcn askeri ve propaganda yntemleri

ile kendi blouna dahil edilmesi ile olmaktadr. ABD ve ngiltere birliktelii

gnllk ilikisine dayanrken, ekoslovakyann SSCB blouna dahil olmas

askeri yntemle olmutur. ABD askeri yntemlerle Gney Koreyi blouna dahil

ederken Vietmanda baarsz olmu ayn ekilde SSCBde Afganistanda

baarszla uramtr.

Propaganda yntemi iki kutuplu sistemde en ok uygulanan yntemdir.

Propaganda yntemi ile blok iindeki devletlerin bloktan ayrlmas engellenmeye

allrken, blok dndaki devletlere de bloa dahil olmas iin propaganda

yaplmaktadr.

ki kutuplu sistemde sper gler arasndaki denge teknolojik gelimelerve ekonomik dzeye gre deie bilmektedir. Nitekim 1944 ylndan 1949 ylna

kadar nkleer gc elinde bulunduran ABDnin bu alandaki tekelliini, 1949

ylnda SSCBnin nkleer bomba yapmas ile dengelenmitir. 1957 ylnda

SSCB, uzay almalar ile de ABDnin nne gemitir. Sper gler

birbirlerindeki teknolojik gelimeleri takip ederek ve teknolojik gelimelerden geri

kalmayarak dengeyi salamaya almlar. ki kutuplu sistemde sorun sper

glerden ziyade sper glerin oluturduklar

bloklara dahil olan devletlerdenolumaktadr. Bu dnemde bloun kk devletleri bile sper gleri tedirgin

edecek davranlarda buluna bilmektedirler. zellikle blok deitirme ve blok

d hareket etme kabiliyetleri byk tehlike oluturmaktadr. Nitekim

Yugoslavyann ve inin SSCBnin oluturduu bloktan kmalar Fransann ve

Yunanistann da NATOnun askeri kanadndan ekilmeleri iki kutuplu sistemde

sper glerin zaaf olarak ortaya kmtr. Bu nedenle iki kutuplu sistemde iki

gcn byk askeri ve teknolojik gleri nedeniyle savamas her iki lke ve

31


42/232

dnya iin ykcl yksek olmasndan sper gler birbirlerine kar ihtiyatl

politika izlerken ikinci lkeler de snrl silahlarla savalar olmutur.

Morton A. Kaplan, iki kutuplu sitemi alt gruba ayrarak, iki kutuplu sistem

iindeki dengeyi uygulanan politika, askeri yntem, denetim, ekonomik yntem,

birliktelik ve devre dlk sistemleriyle ilediini belirtmekte, Artur L. Bruns, iki

kutuplu sistemin en nemli aktrn Nkleer silahlar olduunu belirtirken ilk

vuru , ikinci vuru yetenei nedeniyle ve nkleer silahlarn tahrip gcnn

ykseklii, nkleer silahlar elinde bulunduran sper glerin bir denge

oluturmak zorunda olduunu belirtmitir.55

1.5. SOUK SAVA SIRASINDA PROPAGANDA

ABD bakan Harry Truman, 12 Mart 1947 tarihindeki konumasnda;

inde bulunduumuz gnlerde, dnyadaki her lke

alternatif yaam biimleri arasnda bir tercih yapmak zorunda.

Bunlardan biri, ounluun arzusu esasna dayal olan, hr kurumlar,temsili bir hkmet, hr seimler, bireysel zgrlkler, konuma ve

din zgrl ve siyasi basklardan uzak bir rejime karakterize edilen

bir yaam biimi. Bir dieri ise, aznln arzusunun ounlua zorla

kabul ettirildii bir sistemin getirdii yaam biimi. Burada korkutma

ve bask, sansr edilen basn ve radyo, seimlerde sahtecilik ve tm

kiisel zgrlklerin ilgas sz konusu. Benim inancm odur ki,

ABDnin politikas

silahl

az

nl

klar yada d

gler taraf

ndan bask

altna alnmaya allan ve bunu reddeden hr halklara destek

vermek olmal.56

Diyerek Souk Savan ilk gnlerinde propaganda yntemleri ile neler

yaplabildiini ve kendilerinin ne yapacan aklamtr. Souk Sava yllar

eer baka bir isimle adlandrlacak olursa herhalde en gzel tabir Propaganda

55

A.g.e, s.148.56 Stephen E. Ambrose, Dnyaya Alm , 1938den Gnmze Amerikan D Politikas, DPolitika enstits yaynlar, Ankara, 1992, s.60

32


43/232

Savalar Dnemi olurdu. NATO ve Varova Paktlar kurulmas ile iki ikiye

ayrlan dnyada yaanan gelimeler propaganda sava ile anlamlandrlabilir.

Souk Sava yllarnn en ok konuulan, konu olan CIA ile KGB arasndaki

mcadele bu dnemin propaganda ve istihbarat savalar dnemi olduunun

gstergesidir. Ayrca siyasi, askeri, kltrel ekonomik gelimeler, istihbarat

rgtleri tarafndan propaganda amal olarak kullanld bilinmektedir. Askeri

alandaki gelimeler, uzay almalar, kltr, spor baarlar, ekonomik g bu

dnemde ABD ve SSCBnin kendi sistemlerinin dnyaya ne kadar baarl ve

gl olduunu gstermek amacyla kullanlmtr. Souk Sava dneminde

faaliyetleri gz nne alndnda ABDnin ve SSCBnin propagandalarn

ekseriyetle kendi hakimiyet alanlarnda ve etki snrlarnda yaptklargrlmektedir. Polonya, Dou Almaya, Bulgaristan, Romanya gibi lkelerin

Souk Sava yllarndaki siyasal, kltrel, bilimsel ve bir ok alandaki

yaynlarna, medya organlarndaki yaz ve szlere baktmzda komnist

propagandann ne kadar etkili olduu grlmektedir. Ayn ekilde ABD,

etkisindeki lkelere de baktmzda da bu durum deimemektedir.

Amerikann Sesi Radyosunun Rusa yaynlar olsa da yayn saati paylam

gz nne alndnda, ngilizce, Almanca, Franszca, Trke yaynlarnnekseriyeti kapsad grlmektedir.57 Nitekim Moskova Radyosu da

yaynlarnda Romence, Bulgarca, Srpa byk yer kaplad bilinmektedir.

Souk Sava yllarnn propaganda boyutunu II. Dnya savandan

ayran nemli faktrn kendi mttefiklerine yaplan propaganda olduunu

sylemek yanl olmaz. Souk Sava dneminde teknolojinin II. Dnya Sava

dnemi ile kar

lat

r

lamayacak kadar gelimi olduu bilinmektedir. Teknolojikimkanlar ile ABDnin ve SSCBnin rahatlkla birbirlerinin snrlar ierisinde etkin

propaganda yapabilecekleri imkan dahilindedir. Ancak bu tr rnekler o kadar

azdr ki dnem incelendiinde akla dankl dv ihtimali gelmektedir.

Souk Sava yllarnda propaganda ve younlukla ABDnin SSCByi

evreleme Politikas izledii lkelerde meydana gelmitir.58 Bu lkelerin II.

57 Amerikan Sesi Radyosu Yabanc Dillerde Yaynlar, http://www.voanews.com, 22.04.2006.58 evreleme politikas izlenen lkeler, http://www.heartland.it, bknz. Ek: 6

33


44/232

Dnya sava sonras toplanan Potsdam ve Yalta konferanslarnda durumu

belirlenemeyen lkeler olmas konun anlalmasna yardmc olacak gzel

rnektir. ABDnin ereveleme politikas nedeniyle destek verdii lkeleri

incelediimizde, Trkiye ve Yunanistan Yalta konferansnda durumu

netlemeyen lkelerdir. Trkiyenin tarafsz bir lke olarak II. Dnya sava

sonras durumunun grlmemesi gerekmektedir. Ancak toplantlarda

Trkiyeye ile ilgili konular gndeme gelmitir. Yunanistan, Pakistan

(Hindistanla birleik) ve rann byk bir blm ngiliz kontrolndedir. Nitekim

ran sorunu olarak tarihe geen, Souk Savan balamasnn en nemli

sorunlarndan grlen randa ki SSCB igali, SSCBnin blgeyi terk etmesi ile

son bulmutur. ran, ah dneminde ABDnin mttefiki olmutur. Dolaysylaevreleme politikas olarak adlandrlan sistemin lkeleri II. Dnya Sava

sonunda ABD-ngiliz egemenliindeydi. Bu lkeler ayn zamanda SSCB ve

ABDnin hakimiyet izgisinin snrlarn da oluturuyorlard. Souk Sava

yllarnda propaganda savalar younlukla bu hat zerinde olmutur. Bu hat

ABD ve SSCBnin ayn zamanda hakimiyet snrn da oluturmaktadr. Bu hat

zerinde olacak bir deime komnizmim veya liberal Batnn galibiyeti

anlamna gelecektir. Bundan tr Souk Sava dneminde karlklpropaganda evre lkelerde cereyan etmitir. Souk Savan iki sper gc

olan ABD ve SSCB, bu lkelerdeki propaganda faaliyetlerine zel nem

vermilerdir. Oysa, Fas, Moolistan gibi bir ok rnekle oaltabileceimiz

evre lkeleri dndaki devletlerde de genellikle tek tarafl propagandann

rneklerine rastlanr.

ABD ve SSCBnin Souk Sava dnemi boyunca bahsi geen hatzerinde yaptklar propaganda bugne kadar sregelmi propaganda

yntemlerinden de byk farkllklar gsterir. Souk Sava dnemi propaganda

yntemlerini daha nceki dnemlerde yaplan propagandadan ayran nedenleri

u ekilde sralaya biliriz;

1. nter disiplinel almalarn propaganda amal kullanlmas.

2. Askeri teknolojilerdeki gelimeler.

3. Sosyal ve saysal bilim dnyasndaki gelimeler.

34


45/232

4. Sanat, kltr ve dnce alanndaki gelimeler.

5. Propaganda almalarnda deneyimlerin artmas.

6. kitle psikolojisi yntemlerindeki gelimeler.

7. Propagandada ideolojinin kitleleri etkilemede insan yaamn merkez

almas.

Bu maddeler Souk Sava dneminde uygulanan propaganday daha

nceki propaganda yntemlerinden ayran zellikler olarak ifade edilinebilinir.

Bu maddelere ileriki blmlerde atfta bulunularak aklamalar yaplacaktr.

Propagandann temeli olan inandrma veya yayma anlam yukardasaydmz bu maddeler gelitirilerek bir sava yntemi oluturulmutur. Souk

Sava nceki dnemlerde propaganda sava srasnda sava kazanmak adna

yaplan bir yntemken Souk Sava dneminde bizzat sava kazanmak adna

tek bana kullanlan bir ara olmutur. Scak savan olmamas nedeni ile

Souk Sava adn alan bu dnem, propaganda sava ile yeni bir boyut

kazanmtr. Bu sava iki bloklu dnyann temsilcileri olan ABD ve SSCBnin

yan sra bu lkelerin ve mttefiki olan lkeler tarafndan da gerekletirilmitir.Hatta bu lkelere kendi halklarna da propaganda yntemlerini uygulamlardr.

Devletler daha ok taraf olma anlay ile sistemlemitir. zellikle Amerikan

propagandas, propaganda ile taraftar edinmede insan yaamn merkez

edinmi, insani deerleri, yaam standartlarn n plana karmtr. Souk

Sava dneminde propaganda bal bana sava kazanma yntemi olarak

ortaya kmtr. Bundan dolay sivil ve askeri faktrler propaganda yntemleri

ierisine girmitir. Propaganda bu gne kadar getirdii anlam olan yaymaanlam gelimi bal bana btn faktrlere etki eden yntem olarak ortaya

kmtr. Souk Sava dneminde ekonomi propagandas, kltr

propagandas, sanat propagandas gibi bir ok alanda propaganda yntemleri

uygulanmtr. Propaganda sadece iletiimde bir yntem olmayp geni bir

perspektifte btn alanlarda kitleleri etkilemek, bireyleri inandrmak, ideolojileri

yaymak, lkeler igal etmek, sistemleri deitirmek vb. anlamlara gelecek

ekilde kullanlmtr.

35


46/232

Souk Sava dnemi propaganda faaliyetleri savasz sava anlamna

gelmektedir. Propaganda uygulamalar propaganda reticisi olan iki sper

gcn uygulamalarna gre farkllk gstermektedir. II. Dnya savanda ABD,

icat ettii atom bombasn kimseye duyurmadan bir gizlilik ierisinde Japonyada

denenerek bizzat askeri alanda kullanlm, Souk Sava dneminde Korede

taraflar atma ierisindeyken ABDnin gelitirdii yeni atom bombas Pasifikte

yaplan denemeler ile dnyaya duyurulmutur. ABD mttefiki her lke

medyasnda Atom bombasnn etkisi, neler yapt veya yapamad

anlatlmaya allmtr.59 Bu rnekte grld gibi ABD Souk Sava

dneminde elinde bulunan gl silah sava meydannda kullanamamasnda

bu byk dehet silahn propaganda yntemi ile dman lkelerde caydrc vemttefik lkelerde de ABDye olan gveni, sadakati artrc bir yntem olarak

kullanmtr. Souk Sava dneminde bu tr rnekler ska oaltlabilir. Bu

yntemler mttefik lkelerin medyalar incelenerek grlebilir. nk ayn

dnemde ABD mttefiki ve ibirlikisi lkelerde atom bombasn gc, deheti,

etkisi anlatlrken ayn yllarda SSCB ve etki alanndaki lkelerde atom

bombasnn sava kazanmada kesin yntem olmad, atom bombasnn

gcnn ve ykclnn abartld bilimsel olarak aklanmaya allyordu.Nitekim SSCBde atom bombasn yapana kadar bu ekilde aklamalar devam

etmitir. SSCB ve mttefik medya yaynlarnda devam etmitir. SSCB, atom

bombasn yaptn ilan ettikten sonra zellikle Sputnik adl fzeyi uzaya

gndermesi ile artk atom bombas propagandas gc gsteren bir e olarak

kullanlmtr. Ekonomik g n plana karlp, askeri gten daha ok her iki

lkenin atom bombasna sahip olmas ile balayan srete hangi sistemin daha

baar

l

olduunu gstermek ad

na propaganda yap

lmaya balanm

t

r. Buyarta baarlarn veya baar olarak gstermek istenileni medya organlar ile

insanlara ulatrarak, insanlar etki altnda braklmaya allmtr.

Souk Sava dneminin sava fzesi propaganda, frlatma rampas ise

medya organlar olmutur. Medya organlar tarihinin en parlak dnemini Souk

Sava srasnda yaamtr. Siyah, gri, beyaz propaganda olarak adlandrlan

haberler medya organlar tarafndan sistemletirilmitir. Kiisel , rgtsel ve

59Cumhuriyet Gazetesi, I. Cilt, 22 Ocak 1951.

36


47/232

Devlet propaganda aralar, medya organlar zerine kurulmutur. Sz ve

yaznn yannda grsel aralarla Souk Sava srasnda ideolojiler taraftar

kazanma yarna girmilerdir. Propaganda ile insanlar etki altnda braklarak

sistemler deitirilmeye allmtr.60 Souk Sava dneminde ABD ve SSCB

btn imkanlarn propaganda yntemlerini uygulamakta kullanarak etki

alanlarn geniletmeye almlardr. Souk Sava dnemi propaganda

yntemi olarak ABD bakan Trumann ilan ettii doktrin ile Marshall yardm

rnek gsterilebilir.61 ABD, SSCBnin Comunform ile balatt komnist

lkelere destek, yardm ve ibirlii anlayna karlk, ABDde ekonomik yardm

ile yklm olan Avrupann SSCBnin gc karsnda etkisiz kalarak SSCBnin

yaymaya alt komnist propagandann etkisinde kalmamas iin Avrupalkelerine ekonomik yardm salamak amalansa da ekonomik yardm ile

zenginleebileceklerine inandrmakt. ABDnin ekonomik olarak glendirdii

Avrupann komnizmin vaat ettii deerlere inanmamas amalanmtr.

Marshall Plan ile Avrupann kalknmas hedeflenerek ABD ayn zamanda

Avrupaya sataca rnlerde ekonomik gcn gelitirecek byk bir pazara

sahip olmutur.62 Souk Sava dneminde ABDnin mttefikleri ayn zamanda

ABDnin ticari partnerleri konumuna gelmilerdir. SSCBnin ayn yntemleilerlediini sylemek zor olsa da SSCBde mttefik lkelerine salad

mhendislik ve kaynak imkanlar ile bu ekilde gcn

Soguk Savas Sirasinda Amerikan Propagandasi Turkiye Ornegi During the Cold War American Propaganda Turkey Example

Documents