-
1
Sociale psychologie Inleiding Wat is sociale psychologie?
Socialepsychologie:hetdeelgebiedvandepsychologiedatzichbezighoudtmetsocialeinvloedenopindividueelgedragenmetgedragvanindividuenmet,voor,overentegenelkaar(gedragbeschrijven,verklarenendegevolgenaangeven)
Overtgedrag(overtus=open)=gedragingendienietalleendehandelendepersoonzelfmaarookanderenkunnenwaarnemenCovertgedrag(covertus=bedekt)=gedragingendiedehandelendepersoonzelfkanwaarnemen,maaranderemensenniet
•
onderzoekermoetanderemanierenverzinnenomtochietstewetentekomenoverhoemensendenken
Fundamentelesocialepsychologie=zoekennaaralgemeneprincipesvansociaalgedragofvansocialeinvloedenopindividueelgedragàtheoriegerichtonderzoekToegepastesocialepsychologie=gebruikeninzichtenuitfundamentelepsychologieommaatschappelijkeofpersoonlijkeproblementebegrijpenenoptelossen
•
onderzoekenofdezeoplossingenhetbeoogdeeffecthebbenzonderongewensteneveneffectenopteleverenàpraktijkgerichtonderzoek
Uitgangspunten van de sociale psychologie
(1)
Gedragwordtsterkbeïnvloeddoordesituatiewaareenpersoonzichhier-en-nubevindt
•
nadrukopsituationelegedragsdeterminanten(maarookgenetischeenbiologischefactorenspeleneenrolàanderedeeldisciplines)
(2)
Experimenteelonderzoekisdegeschiktstemanieromcausalerelatiestussenvermeendeoorzakenengevolgentetoetsen
•
anderemethodeswanneervraagstellingdateist/experimentonmogelijkofethischonwenselijk
(3) Dierenonderzoekommenselijkgedragtebegrijpen(4)
Éenenkelonderzoek,hoespectaculairook,levertweinigkennisopovereenbepaald
gedragàonderzoekenvergelijkenmetelkaaromdewaardevaneigenresultatencorrecttebeoordelen
De relatie tussen sociale psychologie en mensenkennis
Resultatenvansociaalpsychologischonderzoekkunnenovereenkomenmetwatmensenmenenteweten,ofzekunnenertegeningaan
• ‘hindsightbias’:indrukvanhetaltijdalgewetentehebben•
moreleverantwoordelijkheidvanonderzoekers:wiewiltbijdragenaan
ontwikkelingenverspreidingvaninzichtenopmenselijkgedrag,moetzichaanmethodologischeenethischevoorschriftenhouden
•
verschilwetenschappelijkepsychologie&intuïtievemensenkennis:maniervankennisverwervingendekritischereflectiedaarop
-
2
De rol van waarden in de sociale psychologie
Onderzoekersstrevennaarwaardevrijonderzoek,maarisonmogelijkwantookonderzoekerszijngewoonmensenàwaardenexplicietmaken:belangrijkzichbewustzijnvanhoewaardeneenrolspeleninhunonderzoek
(1) Welkethema’shij/zijaansnijdt(2)
Welketermenpsychologengebruikenomgedragtebeschrijven(3)
Welkeadviezenzeuithunconclusiesafleiden
Hoofdstuk 1: Methodes van sociaalpsychologisch onderzoek
Observatie
Observatieonderzoek=onderzoekdoorhetgedragzelfteobserveren,ofaandehandvanfysiekeofadministratievesporendiehetheeftnagelatenVoordelen
van observatieonderzoek
Ecologischevaliditeit=dematewaarinhetonderzoekconclusiestoelaatoverhet‘natuurlijk’voorkomendegedragvanmenseninsituatiesdieze‘inhetechteleven’ooktegenkomen
•
gegarandeerdbijhetbestuderenvannatuurlijkvoorkomendgedragindegewoneomgeving
Nadelen van observatieonderzoek (1)
Degedragingenwaarindeonderzoekergeïnteresseerdis,zijnsomsvrijzeldzaam
àmeestalzeerlangobserverenombruikbaregegevenstekrijgen•
bv:watdrijftmensendiebijeenongevalmenseninnoodgaanhelpenen
daarbijhuneigenleveningevaarbrengen?
(2)
Vaakzeermoeilijkomconclusiestetrekkenoverdeoorzakenvanhetwaargenomengedragofzelfsmaardepreciezeomstandighedendieermeesamenhangenàelkconcreetgedragverschiltopzeerveeldimensiesvanelkandergedragenpersoon
Zelfbeschrijvingen
Zelfbeschrijving=gedragsbeschrijvingenverklaringvoorditgedragdoorhandelendepersoonzelf
•
verleidinggrootomhieropberoeptedoenbijbeschrijvengedragentoetsentheorieVoorwaarden
voor een valide zelfbeschrijving van gedrag
(1) Ondervraagdemoetgedragkunnenbeschrijven(2)
Ondervraagdemoetdegelegenheidkrijgenomditgedragtebeschrijven(3)
Ondervraagdemoetgedragwillenbeschrijven
-
3
Voordelen van zelfbeschrijvingen (1)
Eenvoudigemanieromtoegangtekrijgentotcovertegedragingen+zeldzameoverte
gedragingenofzeldzameomstandighedentebestuderen(2)
Kansisvrijgrootdatdeonderzoekerinformatiekrijgtovertalrijkeinstantiesvanhet
bestudeerdegedragofdebestudeerdeomstandighedenDe beperkingen van
zelfbeschrijvingen
(1)
Deeerstevoorwaardeisnietvervuldals:eenonderzoekerretrospectievevragensteltenalsdeondervraagdezichhetgedrag,decontextvanhetgedrag,ofdefactorendievaninvloedwarenophetgedragnietgoedkanherinneren
•
socialenorm:zogoedmogelijkantwoordenalseronseenvraagwordtgesteld=>ipvtezeggen‘ikweethetnietmeer’tochantwoorden
(2)
Detweedevoorwaardeisnietvervuldals:devraagstellingdeondervraagdeonvoldoenderuimtegeeftomheteigengedragoffactorendiedaareenrolinhebbengespeeldtebeschrijven
• oplossing:bijvragenlijsteneenextraoptietoevoegenvooruitleg(3)
Dederdevoorwaardeisnietvervuldals:mensenervarendatergunstigofongunstig
wordtgereageerdopzelfbeschrijving=>nadienmindergeneigdgedragzotebeschrijven
(4)
Wiezichsociaalwenselijkuitlaat,krijgtgoedkeuringenwaardering;wiezichsociaalonwenselijkuitlaat,stootopallerleivormenvanafkeuring
(5)
Juistomdatzelfbeschrijvingenzosterkonderdebewustecontrolestaanvandehandelendepersoon,ishetgemakkelijkzeaantepasseninfunctievanwatvermoedelijkingoedeofslechteaardzalvallen
•
zelfbeschrijvingendaaromnogsterkerdananderegedragingenonderhevigaansocialewenselijkheid
ð
OnderzoekvanFeldman-Halletal.(2012,studie1b):keuzemakenbijconflicttussen
eigenbelangenbelangvaniemandanders•
discrepantietussenwatmensenzeidendatzezoudendoenenwatzewerkelijk
dedenHet nut van zelfbeschrijvingen
(1) alsbronvaninspiratie(2)
insommigegevallenisdezelfbeschrijvinghetgedragdateenonderzoeker
bestudeert(3) alsergeenuitgesprokensocialenormbestaat
Eventsampling=onderzoekersgevenmensenbieperofsmartphonemeediehenoptoevalligeofvoorafbepaaldetijdstippenoproeptomeenvragenlijstintevullenDayconstructionmethod=mensenkrijgenopeenbepaaldedagdevraagomdevorigedagtebeschrijvenenbijiedereactiviteitaantegevenwanneer,wat,waar,gevoelens,…ð
DayreconstructionmethoddoorKahnemanetal.(2004)
Metho
denom
G-
episo
destebestude
ren
-
4
Correlationeel onderzoek
Correlationeelonderzoek=methodeomverbandentussengegevenstebestuderen
• positieve/negatievesamenhangtussenvariabelenonderzoeken•
óobservatiesenzelfbeschrijvingen:verzamelenvangegevens
Correlatiecoëfficiënt=eengetaldatkanvariërenvan-1tot+1.
• correlatiesignificanthogerdan0=positievesamenhang•
correlatiesignificantlagerdan0=negatievesamenhang•
correlatieongeveer0=geenverband
Beperkingen
•
éénenkelecorrelatiezegtnietsovereeneventueeloorzakelijkverbandenderichtingdaarvan
• neigingomeencorrelatiecausaalteinterpreterenð
OnderzoekvanKogut(2011,studie1):correlatietussenverantwoordelijkheid
medemensvoorprobleem+donatievangeldHet experiment
Eenexperiment=eenmanieromgegevensteverzamelenwaarvandeanalyse(doormiddelvanvoorexperimentengeëigendestatistischetechnieken)uiteindelijkcausaleconclusiestoelaatBasisredenering
en -terminologie bij experimenteel onderzoek
AlseenvariabeleAvaninvloedisopvariabeleB,danmoetenvariatiesdieeenonderzoekercreëertinAookvariatiesveroorzakeninBOnafhankelijkevariabele(OV)=variabelewaarvandeonderzoekerdeinvloednagaat(hier:A)Afhankelijkevariabele(AV)=variabelewaaropdeonderzoekerdeinvloednagaat(hier:B)Manipulatie=hetaanbrengenvanvariatiesinAConditie=diespecifiekevariaties(elkexperimentheefterminstens2)Voordelen
van een experiment
(1) Laatcausaleconclusiestoe(2)
Kleinesteekproevenvolstaanomtotzinvolleconclusiestekomenàmogelijkdankzij
•
alleandereinvloedenopdeafhankelijkevariabelediedoorexperimentgelijkwordengehouden
•
destatistischetechniekenwaarmeegetoetstwordtofverschillentussendeconditiessignificantzijnrekeninghoudenmetdesteekproefgrootte
• onderzoeksvragenvanexperimenten:heeftAinvloedopB?(3)
ExperimentenmetendeinvloedvanOVopgedragennietzelfbeschrijvingenover
hoedieOVhetgedragbeïnvloeden
-
5
Nadelen van een experiment
DeelnemerszijninkunstmatigeomstandighedenwaarbijzetakendoendieinhetdagelijkselevenzeldenofnooitvoorkomenàEcologischevaliditeitdaaromonvermijdelijkbeperkt
•
mundanerealism(=alledaagsrealisme)isinderdaadvaaklaag,MAARkanookvoordeelzijn-garandeertdatalledeelnemersinpreciesdezelfdeomstandighedendeelnemen+biedtdeonderzoekerrelatiefveelspeelruimtesvoormanipulaties
•
experimentalrealism=dematewaarineenexperimentelesituatiezomeeslependisdatmensenerinopgaan,zodatzezichspontaangedragen-bv.onderzoekvanStanleyMilgram:dnskrijgenopdrachtmedemenselektrischeschokkentegeven
Manipulatiechecks en pretests
Manipulatiechecks=metingenwaarmeeerwordtgecontroleerdofdedeelnemersindiverseconditiesindebeoogdesituatieterechtzijngekomenofhetbeoogdegedraghebbenvertoond
•
kijkenofdegecreëerdeomstandighedeninderdaadhetbeoogdecovertegedraguitlokkenENnietonbedoeldaanleidinggeventotanderecovertegedragingen
Pretests(pilootstudiesofvooronderzoeken)=onderzoekersgaannaofbijeensteekproefvandeelnemersdievergelijkbaarzijnmetdedeelnemersvanheteigenlijkeonderzoekdemanipulatie‘werkt’
•
werkingvastgesteld:danmoetergeenbijkomendemanipulatiecheckmeergedaanwordeninhethoofdonderzoek
Tussen- en binnen-proefpersoons-manipulaties
Hoekanhetdateenexperimenttotcausaleconclusieskanleiden?
•
onderzoekercreëerteerstvariatiesinAengaatvervolgensnaofBverandert•
waargenomenvariatiesinBkunnenaannietsandersliggendanaanA(indien
manipulatiegoedisverlopen)àinvloedenvanbuitenafwordenondercontrolegehouden-situationelegedragsdeterminanten:zorgendatalleszogoedmogelijkgelijkblijft-voorafbestaandeindividuelekenmerken:ziehieronder
Tussen-proefpersoons-manipulatie=optoevalligewijzedeelnemerstoewijzenaanconditiesàaannemendatergemiddeldgenomengeenverschilistussencondities(nietgarantie!)Binnen-proefpersoons-manipulatie=alledeelnemersblootstellenaanelkvandeverschillendeconditiesàmakenachtereenvolgensalleconditiesvandeOVmeeNadelen
tussen-proefpersoons-manipulatie
Ondanksdegroteindividualiteitnogaltijdeenprobleem:zevermindertimmersde‘power’vanhetexperiment
-
6
Voordelen binnen-proefpersoons-manipulatie 1)
Omdatdezelfdemensenindeverschillendeconditiesterechtkomen,kunnen
vastgesteldeverschillentussendeconditiesniettewijtenzijnaanindividuelekenmerkenvandeelnemers
2)
HoudtindividueleverschillenconstantenkandaarmeesubtielereeffectenvandeOVaanhetlichtbrengen
Nadelen binnen-proefpersoons-manipulatie 1)
Somskunnendedeelnemerstewetenkomenwatdegetoetstehypotheseisdoorde
verschillendeconditiesmeetedoen.•
risicoopsociaalwenselijkantwoorden
2)
Mindergeschiktbijtakenwaarbijsterkevolgorde-effectenoptreden.Bv:gevoeligvoorvermoeidheid,vervelingofleereffecten,ofalshetomeentypegedraggaatwaarvandeeersteuitbrengingeensterkeinvloedheeftopeenlatereuitbrenging
•
erkananchoring(verankering)optreden=iemandvertrouwttezwaaropeeneerstestukjeinformatiedatwordtaangebodenbijhetnemenvanbeslissingen
•
tegengaandankzijcontrabalanceren=systematischvariërenvaneenvariabeledienietdeOVis,maarwaarvandeonderzoekervermoedtdatzeeveneenseeninvloedkanhebbenopdeAV,zodathij/zijdeinvloedervanwenstteneutraliseren.
Opmerkingen bij manipulaties
CruciaalisdatereenmanipulatieisvandeonafhankelijkevariabeleENdatdedeelnemersoploutertoevalligewijzeverdeeldwordenoverdeconditiesdanwelblootgesteldaandiverseconditiesvandeOV,terwijlandereomstandighedenconstantgehoudenwordenMetingenkunnenopzichreactiefzijn(=eenmetingkanopzichalvaninvloedzijnophoemensenoplateremetingenofmanipulatiesreageren),waardoorvoormetingeninbepaaldesoortenonderzoekjuistmeerproblemenkunnenveroorzakendanzevoorkomenàtochkunnenvoormetingenzinvolzijn,metnamewanneergroteindividueleverschillenvermoedwordenterwijleenbinnen-proefpersoons-manipulatieonwenselijklijktSommigeberoemde‘experimenten’uitdesocialepsychologiezijninwerkelijkheidgeenechteexperimenten.Bv:befaamdestudiesvanMilgramenAschDe
macrosituatie onder controle houden
SituationelefactorenondercontrolehoudenbetekentookdatdelevenservaringwaarmeededeelnemerseenonderzoekssessiebinnenkomenondercontrolemoetwordengehoudenBv:onderzoekersonderzoekenbereidheidomgeldtedonerenbijnoodsituaties=>kangebeurendattijdensdelooptijdvanhetexperimenteenactualiteitenprogrammaoptelevisiekomtwaarinpraatgastendeproblematiekbespreken=>kanhungedragbeïnvloeden
Mogelijkheden om met dit type storende variabelen om te gaan
(1)
Experimentopzokortmogelijketijdvoltooien,bijvoorkeurop1dag(2)
Alleverschillendeconditiesgelijk‘opvullen’àdegenendiegebeurtenisdiezichin
buitenwereldheeftafgespeeldhebbenmeegemaaktgelijkverdelenovercondities
-
7
De beperkingen van experimenten (1)
Nuttigomteontdekkenhoeeenvariabeleeenanderebeïnvloedt,nietomde
frequentievaneengedragofeengedragsdeterminantinhetdagelijkseleventebestuderen
(2)
Somsmoeilijktebedenkenhoeeenonafhankelijkevariabelegemanipuleerdwordt(3)
Doorethischeredenensomsonmogelijkofonwenselijkeenexperimenttedoen(4)
Vraageffecten=wanneerdeelnemershungedragafstemmenopwatzemenendat
eenonderzoekerwilvaststellen(5)
Proefleidereffecten=deinvloeddiedeonderzoekersopzettelijkofonopzettelijk
hebbenophetgedragvanhundeelnemersàtevermijdenviadataverzamelingdooriemanddiehypothesesnietkent
Experimenten met meerdere OV en AV
àmeerderemanipulatiesenmetingenHoofdeffect=alsuitstatistischeanalyseblijktdateenOVeensignificanteffectheeftoverdeconditiesvandeandereOVheenInteractie-effect=alsheteffectvandeeneOVquaoptreden,sterkteen/ofrichtingafhangtvandeconditievandeandereOVð
OnderzoekvanZagefkaetal.(2011,Experiment4):invloedvangroterewaargenomen
verantwoordelijkheid+geringezelfredzaamheidslachtofferophetwelofniethelpenOpmerkingen
bij dit onderzoek
Alsergeenbelangrijkeredenisombepaaldevolgordetehanteren,isheteengoedideeomdevolgordetevariëren
•
zokaneenconfoundingvandeaardvandemetingendevolgordeervanwordenvermeden
MAARsomsweleenredenomvastevolgordetegebruikenàditexperiment:indrukkrijgendatdonatiedeeluitmaaktevaneenechteliefdadigheids-actieennietvaneenonderzoekàeenvastevolgordeisookwenselijkalshetgebruikvanmeerdereAVbedoeldisomeenmediatie-analysetekunnendoenMediatie-analyse=eenstatistischeanalysevandematewaarineenbepaaldeAVeenrolspeeltbijhettotstandkomenvanheteffectvandeOVopeenandereAVDe
empirische cirkel
Inductiefasevandetheorieontwikkeling=hetformulerenvaneenalgemeeninzicht,eentheorie,opgrondvaneenspecifiekebevindingofverzamelingvanbevindingenDrie
soorten discrepanties tussen de geobserveerde gegevens en de
theorie
(1)
Detheorieisabstracterendaardooralgemenerdanlouterintermenvanhetgeobserveerdegedrag
-
8
(2)
Degebruikteconceptenzijnvaakanalytischerdanwatlouteropgrondvandebevindingenteverantwoordenvalt
(3)
Detheorieponeerteenmechanismedatbeschrijftopwelkemanierhetgedragtotstandkomt
ð
Problematisch?Neen!Zetyperenjuisthoeeenwetenschappelijkwaardevolletheorie
zichineenspecifiekefasevandeempirischecirkelverhoudttotdegegevens.Eengoedetheoriedoetimmersmeerdansamenvatten.Eengoedetheorieverklaartwaarombevindingenoptredenenvoorspeltwelkebevindingen(nog)kunnenwordengedaan.
Volgende stappen in de empirische cirkel
Eenmaaldetheorieisontwikkeld,komtdevolgendestap:detheorietoetsen
•
Eentheorietoetsenhoudtindatonderzoekersernieuwehypothesenuitafleiden(deduceren)àformulerenvoorspellingenovergedragingendievolgensdetheoriegeobserveerdzoudenmoetenwordenàdetheorielaatooktoedaterfalsifieerbarehypothesenuitafgeleidkunnenworden
Deafrondingvaneenonderzoekendeterugkoppelingvandeconclusieservannaardepredictie,hypothese+deuiteindelijketheorie,betekenennietdatdeonderzoeker‘klaar’is
•
alseentheorievervangenwordtdooreenanderetheorie,ofalsdetheorieaangepastwordt,zalde(deels)nieuwetheoriemoetenwordengetoetst
•
daardoorlijkthetonderzoeksprocesmeeropeencirkeldanopeenlijnmetbegin-eneindpunt
Slotbeschouwing Lezen
Theorie
Hypothese
Predictie
Gegevens
Methodologischekritiek
Evalutievetheorie
-
9
Hoofdstuk 2: De psychologische betekenis van macht en onmacht
Inleiding
Socialemacht=gevolgenvanmachtoverofmachteloosheidtegenoveranderenAutosocialemacht=debetekenisvanmachtoverheteigengedragofdeeigensituatie
•
socialeenautosocialemachtzijnverwevenàvooronderzoeksomsmoeilijkteachterhalenwelkvande2deoorzaakisvoorbepaaldG
Beheersen en beheerst worden: instrumentaal leren
Instrumentaalgedrag(operantgedragofoperant)=gedragwaarmeemensenendiereninvloeduitoefenenophuninterneofexterneomgeving,endatzenietloutervertonenalsreactieopeenantecedente(voorafgaande)uitlokkendeprikkel(eenprikkeliseenidentificeerbaarelementindeinterneofexterneomgeving)Instrumenteleofoperanteconditionering=vormvanlerenwaarbijkenmerkenvanoperantgedragveranderenonderinvloedvangedragsuitkomsten
•
kernvaninstrumentaalleren=alseenindividuzichopeenbepaaldemaniergedraagt,kunnendegedragsuitkomstendaarvanappetitief(aangenaam)ofaversief(onaangenaam)zijn
• ishetgevolgappetitiefdanneemthetgedragtoe•
ishetgevolgaversiefdanneemthetgedragaf
(Soorten) versterkers en straffen
Versterker(ofbekrachtiger)=appetitiefgevolgvaneengedrag
Positieveversterking:appetitieveprikkeltreedtopofneemttoe
Negatieveversterking:aversieveprikkelverdwijntofvermindertStraf=aversiefgevolgvaneengedrag
Primaire en secundaire versterkers en straffen
Primaireversterker/straf=bevredigingofhetgebrekvaneennatuurlijkebehoeftetoestand
•
bv:voedselkrijgeniseenprimaireversterkerenvoedselonthoudeniseenprimairestraf
Secundaireversterker/straf=heeftnietstemakenmeteennatuurlijkebehoeftetoestandenimpliceertdusgeenbiologischemeerwaardeofbedreiging,maarheeftbetekenisgekregendooreeneerderleerproces
•
bv:eencomplimentiseensecundaireversterker,eennaregeluidstooniseensecundairestraf
Deprivatiespecifiek=bijprimaireversterkersenstraffenàbijsecundaireisditnietwaardoorhetleerproceseenderwanneerkanplaatsvindenenlangkandoorgaanð
OnderzoekvanInsko(1965):werkingvansecundairebekrachtigersbijstudentenover
feestweek
-
10
Opmerkingen bij onderzoek van Insko (1965)
Uitditonderzoekblijktdatalleswatmensenzeggenoveraspectenvanhunleefwereldenoverhenzelfnetzoalsveleanderegedragingenopgevatkanwordenalsoperantgedragàzelfbeschrijvingenzijnvatbaarvoorinstrumenteelleren:
(1)
Geenredenomaantenemendatzelfbeschrijvingenuitsluitendofzelfstotopgrotehoogteafhangenvaninnerlijkefactoren(attitudes,affectievetoestanden,kennisofmotivationeletoestanden)àalseenzelfbeschrijvingonderinvloedstaatvanexterneprikkels,ishetvensterminderhelderdanwordtaangenomen
(2)
Versterkersenstraffendietenaanzienvanzelfbeschrijvingenoptredenkunnensomsanderszijndandeversterkersenstraffendietenaanzienvananderegedragingenoptredenàinconsistentietusseniemandsverbalezelfbeschrijvingenenzijnniet-verbalegedrag
De rol van contingentie en contiguïteit
Instrumenteleconditioneringtreedtnetaltijdevensterkop~contingentie=logischesamenhangtussenhetgedragendeversterker/straf~continuïteitContingentie
Eenversterkerofstrafiscontingentmeteengedragalsdekansdatdezeversterkerofstrafoptreedtgroterisalsdehandelendepersoonhetgedragvertoontdanalsdiehetgedragnietvertoont
•
perfectecontingentie:operantaltijdgevolgddoordebekrachtigerofeenstraf(continubelonings-ofbestraffingsschema)+treedtdeversterker/strafnooitopzonderhetgedragàinstrumenteellerenvaakheelsnel
•
geencontingentie:destraffenenversterkerstredenwelofnietopongeachthetgedrag(partieel/intermittentbekrachtigings-ofbestraffingsschema)àhetindividuleertnietsenverandertzijn/haargedragdusnietàinstrumenteellerengebeurttrager
•
uitzonderingen:àalsdehandelendepersoonperongelukeenonbestaandecontingentiewaarneemtàalshetontbrekenvancontingentietussenhetGenveranderingenindeomstandighedendehandelendepersoonopvalt(nietduidelijkofobjectiefaanwezigecontingentiebewustwaartenemenopdatinstrumenteellerenzouoptreden)
Propositioneelleren=ietslerendoorhetmeegedeeldtekrijgenàinstrumenteleconditioneringheeftmeergedragsveranderingtotgevolgdanpropositioneellerenContiguïteit
Veranderingendiesnellerophetoperantvolgenhebbenmeerinvloedophetgedragdanuitgesteldeveranderingenàoperanteconditioneringwerktbeteralshetgedragsnelgevolgdwordtdoorveranderingenindesituatie
-
11
Contiguïteitkaneenrolspelenbijdeperceptievancontingentieàhetisgemakkelijkeromhetlogischeverbandtusseneengedrageneenveranderingindesituatiewaartenemenalsdieveranderingsnelophetgedragvolgtdanalszenaenigetijdoptreedtàbv:gespreidebetalingvoorgroteaankopenVersterkers
versus straffen?
Effectenvanstraffenzijnmindersterkdandatvanversterkers:
(1) Versterkersbevattenvaakmeerinformatiedanstraffen•
bijversterkerswetenmensenhoezewelwelkgedragzemoetenvertonen,bij
straffenisditnietaltijdzo•
hetiszelfsmogelijkdatiemandnaeenstrafeenandergedragprobeert,datook
bestraftwordt,nogeenandergedragprobeer,datweerbestraftwordt…àtothij/zijdenktdathetnietuitmaaktwathij/zijdoeteneventueelhetverschijnsel‘aangeleerdemachteloosheid’vertoont
(2)
Zowelversterkersalsstraffenbrengenemotionelereactiesmetzichmee,maarnegatieveemotieszijnvaakintenserdanpositieve(eisenmeeraandachtopvanhandelendepersoon=>leerprocesverstoren)
(3)
Socialeversterkersvolgenvaaksnellerophetgedragdansocialestraffen(4)
Bijsocialestraffenishetnietaltijdzodatwatvoordetoedienereenstrafis,datook
isvoordegestrafteErisimmers1domeinwaarinstraffensomsbeterwerkendanversterkersendatisbijhetvolgenvanwettenennormen
• beloningensuggererenenkeleendescriptieve(beschrijvende)normð
OnderzoekvanMulder(2008,Experiment1):testredeneringhierbovena.d.h.v.
beslissingstaak+spanningtussenindividueleencollectievebelangStrategisch
leren en afleren?
àPrincipesvaninstrumenteleconditioneringkunnenwordenaangewendomproblematischegedragingenteverminderenofomgedragingentedoentoenemenUitdoving=versterkings-enbestraffingscontingentieveranderendoorstraffenvoorgewenstgedragofversterkersvoorongewenstgedragteverwijderen
•
zodrahetlerendeindividuwaarneemtdatdecontingentietussenhetgedragendestrafofversterkernietmeergeldt,gaathij/zijhetgedragweerrespectievelijkmeer/mindervertonen
•
wasergeenperfectecontingentie:danzalhetwegvallenervanminderopvallenenblijfthetgedraglangeretijdophettotstandgebrachteniveauoptreden
•
straffenenbeloningendieintrinsiekverbondenzijnmeteengedragzijnallichtnietteveranderenàtochzijnerdaningrepenmogelijkindeversterkings-&bestraffingscontingenties
-
12
Beperkingen en valkuilen: discriminatieve prikkels, S-delta’s en
de beloon- en bestrafbaarheid van gedrag
àSomsbrengteengedragnietondereenderwelkeomstandigheideenbepaaldgevolgmetzichmee,maarenkelonderbepaaldevoorwaardenDiscriminatieveprikkel(SD)=eenprikkeldiesignaleertdatineenbepaaldesituatieeenbepaaldeversterkings-ofbestraffingscontingentiegeldtS-delta=eenprikkeldieaangeeftdatdecontingentietussenhetgedragendeveranderingennietgeldt
•
SomstredeneronbedoeldediscriminatieveprikkelsenS-delta’sop,wateenvalkuilkanzijnbijtoepassingenvaninstrumenteleleerprincipesinorganisatiesensamenlevingenàbeoogdegedragnietinhetalgemeenbevorderd,maaralleeninbepaaldeomstandigheden
•
Eenbeperkingvansocialestraffenenversterkersisdatzealleenrechtstreekskunnenaangrijpenopovertgedragàextrinsiekgemotiveerd:prestatiesonderinvloedvanbeloningenofstraffen-alshetbeloningssysteemvervolgenswegvalt,zijnallebeloningenenstraffenverdwenen+bestaatdekansdaniemandeentaakdiehijvroegermetveelplezierdeedineensnietmeerwiltdoen
Macht als middel en doel-op-zich: een lastig te onderzoeken
kwestie
Isdeervaringvanmachteenprimaireversterker,enisonmachteenprimairestraf?àpsychologischebetekenisvangebeurtenissenenhunschijnbaartegenovergesteldeisnietaltijdsymmetrisch;dezeasymmetrieisooktevindenindeeconomie:satisfiers&dissatisfiers
‘Ik doe het niet voor de macht’
Inonzecultuurbestaatereensocialenormtegenstrevennaarofgenietenvansocialemacht-om-macht.àvergelijkbarenormbestaatveelmindertenaanzienvanautosocialemachtð
OnderzoekvanOkimotoenBrescoli(2010)à
2studies:informatieoverpoliticus+
machtsstreven
Keuzes, gedragsveranderingen en expressief gedrag
Voorkeurvanmensenvoormachtversusonmachtonderzoeken?
•
doordeelnemersvooreenkeuzesituatieteplaatsenwaarbijéénoptieeensterkemachtservaringoplevertdandeandere
•
doorgedragingentelatenvolgendoormachtofonmacht(principeinstrumenteleconditionering)àmatewaarindiegedragingentoenemenofafnemenlevertinformatieopoverdeevaluatievebetekenis
•
verbaalenniet-verbaalemotie-expressiefgedragbestuderen+daaruitafleidenwelkeemotiedeelnemerservaren
-
13
De relevantie van onderzoek bij (zeer) jonge kinderen
OnderzoekbijvolwassenenkanaantonendatmachtwerktalseenversterkerenonmachtalseenstrafàMAARkangeenantwoordgevenopdevraagofhetomeenprimaireofsecundaireversterker/strafgaat
•
onderzoekenofmachtenonmachtookeenbetekenishebbenbijindividuenbijwiezeonmogelijkopgrondvaneerdereleerprocesseneenwaardehebbengekregen
Het fijne van macht Een aangeboren voorkeur voor macht? ð
OnderzoekvanSingh(1970,Studie4):kinderenvan5-6jaar,apparaatmetknikkers
ð
OnderzoekvanSingh(1970,Studie3):rattenmeteteninverschillendekooien,na
trainings-engewenningsperiode
ð
OnderzoekvanVossenHomzie(1970):rattenineenkooiwaarin2padennaardezelfdesuikeroplossingleiden
Machtsgenoegen
Erzijndriemogelijkeverklaringenwaaromkeuzevrijheidaantrekkelijkis:
(1) Kiezenopzichzelfisprettig(2)
Hetgenotvanhetkiezenwordtgeassocieerdmetgebeurtenissenofobjectendie
samenhangenmetdiekeuzeð
OnderzoekvanLeottienDelgado(2011):computerscherm,elkekeereenbepaald
symboolvoorhetdrukkenvanknop+aantalpuntendieze‘gewonnen’hebben
(3)
Keuzevrijheidkaniemandstevredenheidmetverkregenitemsverhogen•
dooreenvoudigwegtoetelatendatgenetekiezenwathijhetliefstewil•
omdathijhetaangenaamvindtomtekiezen•
omdatmensengeneigdzijnhetgekozenitemindeverftezettenenhetniet-
gekozenitemtedevaluerennaeenonomkeerbarekeuzeð
OnderzoekvanWatsonenRamey(1972):baby’svan2maandenindewiegmetmobiel
erbovenàgenietenvanmacht?Conclusie:machtiseenprimaireversterker!Verklaring?
•
Leotti,Iyengar&Ochnser(2010):evolutionaireverklaring,mogelijkdatstrevennaarmachteenoverlevingswaardeheeftàgenetischebagagegeneigdomtestrevennaarmachtendaarvankindsafaanvantegenieten
-
14
Macht als bescherming tegen gevolgen van aversieve prikkels
àWatisderolvaneengevoelvanmacht?(subjectievemacht)àIshetmogelijkdatweminderlasthebbenvanaversieveprikkelsalswedeindrukhebbendatweerinvloedopkunnenuitoefenen?
=>Mensenaldannietdeindrukgevendatzemachtkunnenuitoefenen,maarhenertoeverleidendiemachtniettegebruiken
ð
OnderzoekvanGlassetal.(1969,Experiment2):vrouwendietaakmoetenoplossen
metlawaaistoten
ð
OnderzoekvanSherrodetal.(1977):bouwenverderoponderzoekGlassetal.,extracondities
Nietalleenmachtovereenaversieveprikkelzelf,maarzelfsoverdeconcreteremedieertegenvaninvloedkanzijnopdematewaarinmensenonderdeprikkellijdenð
OnderzoekvanRose,Geersetal.(2012en2013):‘belevingvankoudetemperaturen’,
coldpressuretask&olieDe gevolgen van onmacht
Isdeervaringvanonmachteenprimairestraf?Lijden onder machtsverlies ð
OnderzoekvanDecasperenCartens(1981):onderzoekbijbaby’s,hoofdtelefoontjes
metslaapliedjes&fopspeenmetingebouwdesector•
baby’skunnenlijdenonderhetverliesvanmachtoverdeaangenameprikkel
ð
OnderzoekvanCrombezetal.(2008):speelkaartopjuistestapelleggenendaardoor
sorteerregelontdekken,terwijlschokkentoegediend•
ervaringvanmachtsverliesveroorzaaktmeerlijdendaneentoestandvanonmacht
(nooitmachtgehad)Reactantie
Reactantie=demotivatieomdebedreigdeofaangetastemacht(keuzevrijheid)tebeschermenofteherstellen,enhetdaaruitvoortvloeiendegedrag
•
mensenervarenwaarschijnlijkhetgrootsteacutemachtsverliesalszedeindrukhebbendatandereneensocialemachtoverhenuitoefenen(ofdatproberen)
•
reactantietreedtvooralopalseenervaringvan(dreigend)machtsverliesindecontextvansocialeinteracties
•
psychologischebehoeftestanddiedeervaringvanmachtnogaantrekkelijkermaaktdanzeopzichalis:hetvermogenvanervaringenvanmachtominhunrolvanprimaireversterkeroperantgedragtebeïnvloeden,geldtvooralalseenindividuzichineentoestandvanreactantiebevindt
•
somskanreactantiemensenertoebrengenomhettegenovergesteldetedoenvanwatergevraagdwordt=boemerangeffect
-
15
Aangeleerde machteloosheid
Aangeleerdemachteloosheid=alseenindividublootgesteldwordtaaneeningrijpendeervaringvanonmachtð
OnderzoekvanSeligmanenMaier(1967):hondenblootgesteldaandrie
voorbehandelingenmetschokken,vervolgensshuttlebox
Syndroomgekenmerktdoor3problemen
(1)
Motivatieprobleem:individudoetgeenmoeiteomachterhetmechanismetekomen(2)
Cognitief/intellectueelprobleem:contingentienietwaarnemenwanneerindividu
eraanblootgesteldwordt(3)
Emotioneelprobleem:individuisterneergeslagenenvertoontfysiologische
stressreactiesKritiekoponderzoek
•
aangeleerdemachteloosheidisalgemenerdanbevindingenvanhetonderzoek•
gebruikteconceptenzijnanalytischerdanwatdebevindingenverantwoorden•
theorieponeerteenhypothetischmechanismedatmisschienwelteonderzoekenis,
maarnognietgeobserveerdwasàverondersteldeproblemenopeenzuiveremaniermetenàhypothesegetoetstdataangeleerdemachteloosheidsverschijnselenalgemeenzijnoversoorten,metingenenprikkelsàverschijnselveralgemeentzichover(on)controleerbareprikkelsengedragingen
=>Hetgaatnietommetwelkgedragjemachthebtlerenuitoefenen,maarlouteromdeervaringvandiemachtð
OnderzoekvanHirotoenSeligman(1975):lawaaistotentijdenshetuitvoerenvantaken!Nietalleelementenvandeaangeleerde-machteloosheidstheoriezijnevenstringentgetoetst:
• perceptieafwezigheidcontingentie•
veralgemeningvandezecontingentie•
verwachtingvanafwezigheidcontingentieindetoekomst
Autosociale en sociale macht als communicerende vaten
Wiesocialemachtheeft,leidtdaaruitafdathijookniet-socialemachtheeftð
OnderzoekvanInesietal.(2011,Experiment1a):situatieherinnerenenkiezentussen2
assortimenten(3/14producten)ð
OnderzoekvanInesietal.(2011,Experiment2a):eerstkiezenuitassortiment,dan
tweedeonderzoekwaarbijzemoetenwerkenmetiemandanders
Blootstellingafwezigheidcontingentiegedrag-gevolg
Perceptieafwezigheidvancontingentie
Veralgemeningvanperceptieafwezigheidvancontingentie
Verwachtingafwezigheidintoekomst
Aangeleerdemachteloosheid
-
16
Macht en onmacht in het ‘ware leven’ De machteloze want verwende
(of te slimme!) mens
•
mishandeling-door-verwenningàoudersbrengenkinderendoorhenteverwennenineentoestandwaarinzegeenmachtmeerhebbenoveromgeving=>toestandvanaangeleerdemachteloosheid=>minderinstaatproblemenoptelossenofuitdagingenaantegaan
•
doordenatuurverwend(bv:hoogbegaafdzijn)àwiealtijdhardheeftmoetenwerken,heeftmachtervarenoverdeeigenresultaten
‘Lekker’ niet doen wat wetgevers en hulpverleners zeggen
Mensenhebbenhetgevoeldatwettenenregelshunvrijheidinperkt.Reactantievormtondermeereenprobleemalsinhetalgemenebelangofhetbelangvanhetindividuzelf(ofbeide)regelgevingingesteldengehandhaafdwordt.Zelfsalsregelsdevormvanadviezenaannemen,kanbijsommigemensenofinsommigeomstandighedenreactantieoptreden.
•
bekendprobleemindegezondheidszorgàbedreigenofbeperkeniemandsautosocialeensocialemacht.àdoorreactantieveroorzaakte‘non-compliance’komtzelfsfrequentvoorbijpatiëntenbijwiehetnegerenvanmedischeadviezenernstigerisico’sinhoudt
Werkstress, generatiearmoede en de ‘lamlendige werkloze’
•
mensendieinhunwerkveelvrijheidervaren,rapporterenvaakminderstressdanmensenbijwiedeinvullingvanhetwerkinhunplaatsbepaaldwordt
•
wieinhetverledenervarenheefteentoestandvanarmoedeofwerkloosheidniettekunnenveranderen,kandeindrukkrijgenmachteloostestaantegenover‘hetlot’en‘dearbeidsmarkt’
ð
OnderzoekvanInfurnaetal.(2016):sommigewerknemersvertonennaontslageen
meetbaredalinginwaargenomencontroleovereigenlevenKiest u maar…
en niet tevreden, geld terug!
Bedrijvenenaanbiedersvandienstenspeleninophetverlangennaar(behoudvan)machtdoorconsumentenkeuzevrijheidtebieden,ookalsernietechtietstekiezenvalt
• Bv:‘niettevreden,geldterug’-garantieMacht in woon- en
zorgcentrum en in het ziekenhuis ð
OnderzoekvanLangerenRodin(1976):macht/geenmacht+matevantevredenheidbij
bejaardenSlotbeschouwing Lezen
-
17
Hoofdstuk 3: Sociale invloed Inleiding
Implicietesocialeinvloed=eenindividukanwaarnemendatanderenietsdoenoflaten,zonderdatdezeexplicietvragenommeetedoenofhennatedoenConformisme=alsdeandereneenmeerderheidvormenInnovatie=alsdeandereneenminderheidvormenExplicietesocialeinvloed=eenindividukanooktemakenkrijgenmeteenverzoekvanwegeanderenomietstedoenoftelaten,aldannietgepaardmetdebeloftevaneenbeloningen/ofdedreigingmetstrafOnderzoekersbestuderensocialeinvloedmeestalinsituatieswaarineenconflictbestaattussenwathetindividudenktenwil,endeimplicieteofexplicietesocialedruk.Erzijn2uitkomstenvanditconflict:
•
autonoomhandelen:mensenlatenzichleidendoorwatzezelfdenken,willenofgoedvinden
•
niet-autonoomhandelen:mensenlatenzichleidendoorwatanderenlijkentedenkenoftewillenofgoedtevinden.
àElliottAronsonbetoogdeinzijnboekThesocialanimaldatereenderdeuitkomstmogelijkis
•
anti-conformistischgedrag(=reactantie):mensenkunnenopzettelijkietsandersdoendanwatanderenlijkentewillenofgoedtevinden.
Socialeinvloed
Aanwezigheid 'Merepresence'
Gedrag
Impliciet
Meerderheid*Conformisme
Minderheid*Innovatie
Explicitet Inwilligingverzoek'gehoorzaamheid'
-
18
De invloed van de aanwezigheid van anderen; ‘Mere presence’
Socialeinhibitie(ofsocialebelemmering)=deaanwezigheidvaniemandandershinderdehetindegegevensituatieadaptievegedragSocialefacilitatie=deaanwezigheidvaniemandandersbevorderdehetindegegevensituatieadaptievegedrag
Tegenstrijdige bevindingen ð
OnderzoekvanAderenTatum(1963):elektrodes,blijvenzittenennietpratenmet
anderedeelnemers,proefleidergaatweg&schokelke10secondenð
OnderzoekvanPessin(1933):lijstmetwoordenvan3lettersuithethoofdlerenð
OnderzoekvanAllport(1920):vrijeassociatietaak,elkedeelnemer2keerinelke
conditieð
OnderzoekvanAllport(1920,Experiment3):gelijkendopvorigexperiment,enkelom
de4woordengedachteopschrijvenWanneer sociale inhibitie en
sociale facilitatie?
(1) Toevalligeeigenschappen?NEE•
beideverschijnselenzijnbijverschillendegroepenopgetreden•
beideverschijnselenkomenvoorbijdieren(niettijds-ofcultuurgebonden)ð
OnderzoekvanAlleeenMasure(1936):parkietenineenappetitieveen
aversieveomgevingð
OnderzoekvanChen(1937):mierenineenflesmetfijnzand
(2) Coactieveanderenvs.passiefpubliek?NEE
• coactief:anderendoendezelfdetaakalsproefpersoon•
passief:anderendoenietsandersalsproefpersoon(bv:toekijken)•
beidevastgesteldinbeidesituaties
(3) Instinctievegedragingenvs.‘hogere’gedragingen?NEE
• instinctief:vannature•
hogeregedragingen:opbepaaldmomentverworven•
instinctiefaltijdfacilitatie,maarhogergedragsomsinhibitie&somsfacilitatie
(4)
Intellectueel(denkprocessen)vs.motorischgedrag(bewegen)?NEE
• komenvaaksamenvoor,niettescheiden
(5) Zajonc:onderscheidperformantieenleergedrag
•
socialefacilitatieàbijperformantie=verzamelnaamvoorgemakkelijkegedragingen(vannatureOFgoedgeleerd)
•
socialeinhibitieàbijleergedrag=gedragdathetindividunogmoetlerenofaanhetlerenis(nietvannatureENnietgoedgeleerd)
socialefacilitatie? socialeinhibitie?
socialefacilitatie?socialeinhibitie?
-
19
Hoetewerkgegaan?àcategoriseringvanexperimenten(optredenvaninhibitieofvanfacilitatie)Waarommoethypothesedannoggetoetstworden?àzelfsdemeestgewetensvolletheorieopbouwisvatbaarvoorcirkelredenering(gaatkijkoponderzoekenbeïnvloeden)DUSmoetgetoetstwordenHypotheseZajonc:aanwezigheidvananderenveroorzaaktsocialefacilitatiebijperformantieensocialeinhibitiebijlerenð
OnderzoekvanZajoncetal.(1969):kakkerlakken-experimentindoolhof;
gemakkelijk/moeilijk•
Zajoncenzijnmedewerkersslaagdenerinom2keerbinnen1proefopzetzowel
socialefacilitatiealsinhibitieaantetonen,endattelkensindeomstandighedenwaarinzeelkverschijnselvoorspeldhadden
ð
OnderzoekvanSchmittetal.(1986):intypenvanpersoonlijkegegevens,eerstgewoon
envervolgensomgekeerdmetnummersertussenWaarom sociale inhibitie
en facilitatie? Desociale-activeringstheorievanZajoncStap 1:
Sociale activering van de dominante respons
1eschakel:socialeaanwezigheidverhoogtdefysiologischeactiviteit(arousal)2eschakel:eenverhoogdearousalverhoogtdeuitbrengingskansvandedominanterespons
•
toestandvanresponscompetitie=conflicttussenwelkereactieuitgebrachtwordtàcompatibel(verenigbaar):tegelijkàincompatibel:competitie=>responsdievoorindividuineenbepaaldesituatiehetsterkstmetdeprikkelwordtgeassocieerdheeftgrootstekansuitgebrachtteworden=dominanterespons(andereresponsen:‘ondergeschikteresponsen’)
Socialeaanwezigheid Arousal
Uitbrengingskansdominanterespons
1 2
-
20
Stap 2: Identificatie van de dominante respons in leren en
performantie
àtweedestapindetheorie:deanalysevanleergedragenperformantieintermenvanderolvandominanteenondergeschikteresponsenerin
•
alsiemandeengedraggoedbeheerst=>responsenverworvendienodigzijnomhetgedragtevertonen=>kansgroterdathij/zijdieresponsengaatvertonendanandereresponsen=>juisteresponsenzijndominant
•
alsiemandeengedrag(nog)nietgoedbeheerst=>responsendienodigzijnomdatgedragtevertonennognietdominant=>dekansdatdejuisteresponsenvertoondwordeniskleinerdandatdeverkeerderesponsenvertoondworden=>verkeerderesponsenzijndominant
Combinatie van sociale activering met identificatie van
dominante respons
àzorgtvoorverklaringsocialeinhibitie&facilitatieDominanteresponsbijleergedragisdeverkeerderespons=>activering=toenamevanverkeerderesponsen=>lerenverslechtert=>socialeinhibitieDominanteresponsbijperformantieisdejuisterespons=>activering=toenamevanjuisteresponsen=>performantieverbetert=>socialefacilitatieConclusie:deaanwezigheidvansoortgenotenveroorzaaktarousal,endezeverhoogtdeuitbrengingskansvandedominanteresponsàperformantieverbetertdoortoenamejuisteresponsenàlerenverslechtertdoortoenamefouteresponsen
Gedrag
Leren'Niet-correcte'responsisdominant
Performantie 'Correcterespons'isdominant
Niet-correcteresponsisdominant
Activeringdomiannterespons
Socialeinhibitie
Correcteresponsisdominant
Activeringdomiannterespons
Socialefacilitatie
-
21
Hypothetisch-deductieve toetsing van theorie van de sociale
activering De aanwezigheid van anderen verhoogt de uitbrengingskans
van dominante responsen
VolgensZajonc:dominanteresponswordtvakervertoondinaanwezigheidvananderen,wathetlerenoplossenvaneenprobleembemoeilijktenhetuitvoerenvandeassociatietaakfaciliteertHoekanonderzoekerwetenwatdedominanteresponsis?
(1)
Vooronderzoekperdeelnemermetenwatzijn/haarresponshiërarchieisingegevensituatie
(2) Eenleerfaselatenvoorafgaanaanhetonderzoek(3)
Stimulusaanbiedenwaarvanbekendishoedemeestedeelnemerseropreageren
ð
OnderzoekvanZajoncenSales(1966)–mogelijkheid2:Turkse-woorden-experimentð
OnderzoekThomasetal.(2002)–mogelijkheid3:zinaanvultestmetontmoeting
proefleiderervoor,daarnaevaluerenð
OnderzoekvanChapman(1973):kinderenmopjeslatenhoren
•
ditonderzoekwordtvaakbeschrevenalseenstudieoversocialefacilitatie,terwijlhetcorrecterisomhettebeschrijvenalseenstudieoversocialeactiveringvandominanteresponsen
De aanwezigheid van anderen verhoogt de fysiologische activiteit
Bijverhoogdefysiologischeactiviteittranspirerenmensenmeer,klopthunhartsnellerenstijgthunbloeddrukàPalmerSweatIndex=foliedatbeschadigdwordtwanneerzeincontactkomtmetzweetð
OnderzoekvanMartens(1969)motorischetaakmetPSIopdehuidð
OnderzoekvanBelletal.(1982):controlevanbloeddruktijdensreactiesnelheidstaakIs
‘mere presence’ voldoende voor sociale activering, facilitatie en
inhibitie?
Kritiekopexperimentomdatdeuitgevoerdeexperimentengeenconclusietoelietenofhetlouterdeaanwezigheidvananderenwasdatarousalveroorzaakteð
OnderzoekvanCottrelletal.(1968):hernameTurkse-woorden-experiment,maarmet
echtealleenconditieOpmerkingen bij het onderzoek van Cottrell et
al. (1968)
Zijnconclusie:aanwezigheidvananderennietvoldoendevoorsocialeactivering,maarweldeaanwezigheidvantoekijkendeanderen=evaluationapprehension(evaluatievrees)Implicatiesdiedezeconclusiemetzichmeebrengt:
(1)
socialefacilitatieeninhibitietredenvooralopbijniet-coactieveanderen(2)
socialefacilitatieeninhibitiezoudenandersmoetenwordenverklaardbijmensen
danbijdieren(bv:moeilijktegelovendatparkietenenkakkerlakkenlasthebbenvanevaluatievrees)
-
22
Kritiekopzijnonderzoek•
dealleenconditiewasmogelijkgeengoedealleenconditie:afstandtussende
deelnemerenproefleiderwasnietgroterdanafstandindesocialecondities•
merepresencemoetwordengerealiseerdzonderdatditgepaardgaatmet
evaluatievrees(doordierenonderzoekofonderzoekbijmensenwaarevaluatievreesinconditievollediguitgeslotenis)
Is de sociale-activeringstheorie nu bewezen?
Eentheorieisnooit‘bewezen’;hoogstenskaneentheoriefalsificatiepogingenoverlevenàdesociale-activeringstheorieisopditogenblikdetheoriediedemeestefalsificatiepogingenoverleefdheeftImpliciete
en expliciete sociale invloed op gedrag
Valtalleentebestuderenbijconflict:
•
wathandelendepersoonuitzichzelfzoudoenvs.watanderengoedlijkentevinden
• 3mogelijkereactiesbijpotentiëleinvloedvan1partij
1. doordiepartijgewenstgedrag2. autonomie3. reactantie
Impliciete sociale invloed: meerderheidsinvloed
SolomonAschhadkritiekoponderzoekdatleekaantetonendatmensenzichvaakgedragenalskuddedierenà‘alsmensengeconfronteerdwordenmeteentaakwaarbijzezichzelfinstaatachteromeencorrectoordeeltevormenofeenjuistebeslissingtemaken=>autonoomgedragen’Het
basisparadigma van Asch ð
OnderzoekvanAsch:visuele-perceptieopdrachtInformatieveinvloed=gedragvananderenalsinformatiegebruikenNormatieveinvloed=anderenvolgenomaandegroepsnormtevoldoenenzobijdegroepteblijvenbehorenDeterminanten
van sociale invloed Manierenomtoteenverklaringtekomen
• logischredenereneneenverklaringbedenken•
deelnemersvragenwaaromzegedaanhebbenwatzegedaanhebbenofwaterhad
moetengebeurenopdatzezichanderszoudengedragen=>Aschgebruiktezelfbeschrijvingenalsinspiratiebronvoorhypothesendiehijinvervolgonderzoektoetste
-
23
Gelijk hebben of gelijk krijgen? (verworpen)
Aschverwachttedathetvoormensengemakkelijkerzouzijnombijhunstandpuntteblijvenalszeverwachttendathungelijkachterafzoublijkenð
Variant1bijonderzoekvanAsch:basisparadigma+opheteindetewetenkomenofze
gelijkhaddenofniet(feedback)•
ookhierzeerveelfouten(36,7%)=>ongeveerevenveelalszonderfeedback
De steun van een geestverwant?
Sommigedeelnemerszeidendatdesteunvan1geestverwantalgenoegzouzijnombijhuneigenoordeelteblijvenàiseenvreemderedenering,wantalshetvaniemandandersafhangtofje‘autonoom’oordeelt,isjeoordeelnietmeerautonoommaarafhankelijkvanhetgedragvandieanderepersoonð
Variant2bijonderzoekvanAsch:basisparadigma+1pseudodiealtijdvoordeechte
deelnemerhetjuisteantwoordgaf•
‘maar’5%fouteantwoorden(nogsteedsveelvoorsimpeletaak)•
heteffectvangeestverwantbleefmaarnetzolangdurenalsdiezichals
geestverwantbleefgedragen• verklaringen:
1)doorbrekenvanunanimiteitvandemeerderheid2)heteffectvaneengeestverwanthangtdusnietcruciaalsamenmetdesocialesteundieeenindividuaanhem/haarontleent,maarmethetdoorbrekenvandeunanimiteitvandemeerderheid3)zodrahetindividutegenovereenduidelijkmeerderheidstond,maaktedegroepsgroottenietmeeruit
De doorslaggevende rol van de trivialiteit van een
beoordelingstaak?
Volgensdednswashetonderzoekhen‘terharte’gegaanàmaardespanningendeeenzaamheiddiedednservoeren,latenziendathethenweldegelijkietskonschelenhoezeantwoordden+dathetconflicttussenwatzekondenwaarnemenenwatdeanderegroepsledenzeideneenpijnlijkinnerlijkgevechtopleverdeð
OnderzoekvanNissanienHoefler-Nisani(1992):natuurwetenschapperseen
leermethodelatenuitproberendooreersttelerenuiteenboekendanexamenafleggen
Impliciete sociale invloed: minderheidsinvloed ð
Variant3bijonderzoekvanAsch:paradigmawerdomgedraaid
• 15echtedeelnemers,1pseudodeelnemer(gaftelkensfoutantwoord)•
pseudohadgeeninvloedopdeoordelenvandedeelnemers(uitgelachen,…)
Hoe kan een minderheid invloed uitoefenen?
Hoeishetmogelijkdatvernieuwendeopvattingenzichineensamenlevingverspreiden?Hoekanhetdaterafentoeietsverandertineensamenleving?
-
24
SergeMoscovici:ermoetenomstandighedenzijnwaarinminderhedenopeenofanderemaniervatkrijgenophetoordeelvandemeerderheidàzijnprojectwasgerichtophetidentificerenvandieomstandigheden
•
wateenmeerderheidzegt,kanbruikbareinformatieopleverendieeenindividukangebruikenomtoteenoordeeltekomen,enlangsdiewegeenopenlijkoordeelvandatindividutebeïnvloeden(informatieveinvloed)
•
demeerderheidkaninvloedhebbenophetoverteoordeelvaneenindividudoorhet
privateoordeelvandieminderheidteveranderen(informatieveinvloed)•
ENdeminderheidkanzichookovertdoordemeerderheidlatenbeïnvloedenzonder
opeencovertniveauhetoordeelvandemeerderheidovertenemen(normatieveinvloed)
• minderheidsinvloedkanenkellangsinformatieveweg•
minderheidsstandpuntbevatinformatiediedemeerderheidniet(meer)kan
negeren•
minderheidkaninvloedhebbenopmeerderheiddankzijeenconsequente
gedragsstijlHet basisparadigma van Moscovici ð
OnderzoekvanMoscovicietal.(1969):onderzoekoverkleurenperceptiemettelkens2
pseudodeelnemers•
steunvoordestellingdatdegedragsstijlvaneenminderheideenbelangrijke
determinantisvanminderheidsinvloedendusvanhetopgangbrengenvansocialeverandering
Meerderheid vs. minderheid: fundamenteel verschillend?
ànormatieveinvloedspeeltmeermeebijmeerderheidsinvloeddanbijminderheidsinvloedð
OnderzoekvanWoodetal.(1994):meta-analyse
•
ookinprivateomstandighedenheefteenmeerderheidmeerinvloeddaneenmeerderheid
ð
OnderzoekvanWeaveretal.(2007):debatmet5mensenoverreserverenopenruimteinNewJersey
ð OnderzoekvanWeaveretal.(2007)à
vervolgonderzoek:deelnemerszagenperongeluk3keerhetzelfdeargumentvoorkomen
Expliciete sociale invloed: het inwilligen van verzoeken
StanleyMilgramhadkritiekoponderzoekvanAsch:detaakwastetriviaalwaardoorhetdednsonverschilliglietofzejuistoordeelden
•
MilgramneemtdestudiesvanAschover:taakwaarinmensenhetechtbelangrijkvindenomjuistteoordelenàresultatengelijkendoponderzoekAsch
•
crossculturelealgemeenheid?àvroegzichafofEuropeanenevenveelconformismevertonenalsAmerikanenàdoorpraktischeenfinanciëleproblemenlatenvallen
-
25
•
besluit/zijnidee:implicietesocialeinvloedbestuderenineensituatiewaarinmenseneenmoreelgewichtigebeslissingmoetennemen,waarvanmagaangenomenwordendatdiebeslissinghenpersoonlijkraaktàmensenconfronterenmetiemandsverzoekomeenonschuldigemedemenstemartelen(immoreelverzoekinwilligen)
InvloedachtergrondMilgram•
Joodseachtergrond:worsteldemetvraaghoehetmogelijkwasdatmensen
onschuldigemedemensenzozeermartelen(nazi’s,tijdensWOII)ànakritieklaterenkel‘metafoor’genoemd
•
persoonlijkheid:droomdevaneenindrukwekkendecarrièreàwoueigenophefmakendeontdekkingopzijnnaamhebben
=>invloedopmethodologischekeuzesenpresentatievanresultatenAlgemene
procedure (na veel vooronderzoeken)
• dekmantel:effectstrafopleren• deelnemer+pseudodeelnemer
à‘eneleraar,andereleerling’à‘lot’bepaalt:deelnemerisleraar
• leertaak:associatiesinwoordparen•
test:deelnemersgevenstimulus&evaluerenantwoord(viaintercom)
àfoutantwoord(viaknoppen):intensiteitnoemenenschokkengevenàschokkenstijgendeintensiteit(30intensiteiten)
•
A.V.:intensiteitwaaropdedeelnemerweigertverdertedoenàsteltoteinde:deelnemerstoppenna3xmaximum
Rol schokapparaat
•
Migramspublicaties:-preciezemetingtothoeverdeelnemersgaan-deelnemersconfronterenmeternst-metingduurschokken(geenresultatengerapporteerd…)
•
MAAROOKschokgedragbevorderenàafstanddeelnemer–slachtofferàontkoppelingfysiekeactie–lijdenàkleinestappentussenverschillendeintensiteitenàdodelijkvervangendoor‘xxx’
•
ENOOKkritiekopresultatenvanzijnontsnappingsstrategienietmogelijkVele
voorproeven
• nooitgezegdhoeveel• opzetietstégoedgeslaagd•
Yalestudenten:zogezegd‘zeerveeldeelnemers’tothetmaximumgegaan
àprobleem?selectegroepvanzeerambitieuzeencompetitievejongelui•
DOELvervolgonderzoek:foltergedraggeenvariabiliteitdaarvoor,dusgeprobeerd
tochwatvariabiliteituittelokken
-
26
àprocedureaangepast:strevennaareenminderverregaandfoltergedrag,moetgeloofwaardigzijn(kritiekvermijden),tochnogextreemfolterenaantonenàgevaardatoorspronkelijkebevindingennietmeerzoudenoptreden=>brachtdusinvervolgonderzoekookwijzigingenaandiealsdoelhaddenfoltergedragaantemoedigen=>methodologischeaanpassingeninfunctiedaarvan
Tegenstrijdigedoelenvanaanpassingen:
•
schokgedraginperken:geloofwaardigervoorechtedeelnemer,contactmetpseudodeelnemer(niet‘of’maarwiensverzoekinwilligen)
•
vs.schokgedragbevorderen:betereacteursvoorproefleider(streng)enpseudo(uitstralingslachtoffer)
àvolgordevaakverwisseldàniettereconstruerenDe ‘finale voorproef’
(onderzoek) àvaltweltebeschrijvenMethode
• deelnemers:40mannen(allelagenvanbevolking)•
leraarenleerlingafzonderlijkegeluiddichteruimtes• communicatie:
-intercom(leraaràleerling)-lampjesvoorantwoord(leerlingàleraar)-venstermetcoatingàvagecontourwaardoordeleerlingtezienis
Resultaten volgens publicaties (gelogen) •
‘vrijwelallen’tothetmaximum
àvoorreputatieschadedeelnemers(henbeschermen)• groteverbazing•
sterketeleurstelling,wantnietgeschiktvoorimplicietesocialeinvloed
Resultaten volgens persoonlijke documenten • ‘allen’totmaximum•
verwachtnavoorproeven•
enigeteleurstelling,vooralblijdschapophefmakendfenomeen
De ‘officiële’ Milgramstudies Methode
•
sessiebegonsteedsmet10oefenbeurten:‘procedureonderdekniekrijgen’àpseudo7fouteantwoorden,dustotschok7gegaanànooitnagegaanwatvoorinvloeddezeoefenbeurtenhaddenophetwerkelijkeexperiment(uitvoorgaandonderzoekgeweten:inwilligenkleinverzoekdoetkansvergrotenopveeleisenderverzoekintewilligen(hetvoet-in-de-deur-effect))
• schokkenmettelkenssterkereintensiteit•
alsdeelnemerwoustoppen?hetscenarioin4aansporingen
=>daarnanogsteedsnietverdergaan?geregistreerdeneindesessieàinopeenvolgendeonderzoeksteedselementeningebouwdwaarbijleerlinginvloedkonuitoefenenopleraar
-
27
1. De psychologische nabijheid van de leerling •
psychologischenabijheid=dematewaarindeleraarviadiversezintuigendedoorde
leerlinggegenereerdeprikkelskonwaarnemenð
Onderzoek:verschillendecondities(minimaalcontact;auditiefcontact;tactielcontact)
•
naarmatedepsychologischenabijheidvandeleerlingtoenam,verschoofderelatievemachtvanproefleiderenleerlinginhetvoordeelvandeleerlingàniemandgingnogtotmaximumschok
• keuzeisnieteenverzoekinwilligenjaofnee,maarwelwiensverzoek2.
De kwetsbaarheid van de leerling ð
Onderzoek:herhalingconditiegebonsenauditiefcontact+leerlinghaalthartziekteaan
• laatstelevensteken:naschok22,al2keernietgeantwoord•
65%gingtotmaximumschokàgemiddelde=24,55
3. Het geslacht van de deelnemers
Meesteonderzoekenwarenvoornamelijkmetmannenàookonderzoekgedaanmetvrouwen(proefleiderenleerlingblevenmannen):resultatenvrijwelidentiekOokgeïnteresseerdomeffectgeslachtproefleiderenleerlingteonderzoekenànooittotgekomen4.
De uitstraling van leerling en opdrachtgever
Proefleiderenleerlingzorgvuldiguitgekozen
•
hadelementtoegevoegdinonderzoek:tweedeteamdiedeelnemersontvingenàonbedoeldwasuitstralingproefleiderenleerlinginditteamverschillen
•
wildehijheteffectvan‘uitstraling’hiermeten?aantonendatzijnbevindingenhiernietvanafhingen?nietgeweten
5. De psychologische nabijheid van de proefleider
Variatiesindepsychologischenabijheidvandeproefleiderookvaninvloedopmachtsevenwicht?ð
Onderzoek1:instructiesviatelefoon(àslecht9/40totmaximumschok;rebelleerden)ð
Onderzoek2:geenontmoetingproefleider,allesviabandopname(ànooitprecieze
resultaten)6. De veiligheidsgarantie van Yale?
Verklaringsommigedeelnemers:doorgegaanomdatzevertrouwenhaddenindeuniversiteitvanYalediegeenproevenzoutoelatendiegevaarlijkzijnofzelfsdodelijkð
Onderzoek:fictieveorganisatiebedacht,conditiesgelijkaanonderzoekkelderYale
(auditiefcontact;hartkwaal;strengeproefleider)•
foltergedraginoorspronkelijkeproevennietuitsluitendtoeteschrijvenaan
vertrouwenuniversiteit7. Een impliciet sociaal contract?
Verklaringsommigedeelnemers:allebetrokkenenwarenvolwassendieingestemdhaddenomdeeltenemenaanhetonderzoek
-
28
ð
Onderzoek:deelnemeropmerkingformulier(enkelmeewerkenalsmagstoppenomwillevanhartaandoening)•
naschok10:leerlingvroegomtestoppenàpercentagedeelnemerstot
maximumschoknogsteeds40%8. De inhoud van instructies
Iniederonderzoektelkensinstructieomschokkenvanoplopendeintensiteittegevenð
Onderzoek:gedragbestudeertvoordeelnemerszonderinstructie(zelfkiezen)
• gemiddelde=5,5(1deelnemertotmaximum)9. Welk verzoek of wiens
verzoek? Waarkomthetmachtsoverwichtvanproefleidervandaan?ð
Onderzoek1:opdrachtgeverwaswillekeurigeandereburger
• suggereertdatdegenevanwieeenverzoekkomtvanbelangisð
Onderzoek2:beroepopmenselijkheidendeleerlingdieeistomdoortegaan
•
deelnemerslietenwensenvandegenedieschokkenondergingenminderdoorwegendandewensenvaniemandanders(proefleider)
ð Onderzoek3:proefleideralsleerling(rollenvolledigomgedraaid)•
proefleiderbehieldzijnmachtsoverwicht,zelfsindepositievanleerling
ð Onderzoek4:geenpseudodeelnemer,2proefleiders•
proefleidergedegradeerdtotslachtsofferwerdookzobehandeld
ð
Onderzoek5:welpseudodeelnemer,2proefleiders(tegenstrijdigeinstructies)•
immoreelverzoekgeenovermachtopberoepopmenselijkheid
10. Ik ben maar een radertje… ð
Onderzoek1:medeburgerdieideevanoplopendeschokintensiteitengeeftð
Onderzoek2:taakleraargedeeldmetpseudodeelnemerð
Onderzoek3:taakleraargedeeldmet2pseudodeelnemers
-
29
De ‘verdwenen’ Milgramstudies
Ermoetennogmeerstudieszijn,waaroverMilgramnooitpublicatiesheeftuitgevoerdàonderzoekerssommigevandiestudiesreconstruerenð
Onderzoek:deelnemersamenmetvriendaanmelden,echteloterij
•
nietpubliceren:-eenvanlaagstefolterniveausdiehijooithadgeobserveerd-alheelwatkritiekoverethischegehaltegekregen(somszelfgebruikgemaaktvanfamilieipvvriendenparen)
Milgramdeedsomsookhetomgekeerde:dezelfdegegevensinmeerdereartikelengebruikenzonderexplicietmeetedelendathijbestaanmateriaalhergebruikteàsteunvoorbepaaldverschijnsellijktdaaromsterkerdanhijinwerkelijkheidisAndere
ethische vragen over de Milgramstudies
NieteerlijkomMilgramstudiestebeoordelenopbasisvandenugeldendemethodologischeenethischenormen(steedsmeerverfijndinloopvandetijd)àmaarooktoengeldendenormenoverschreden
•
sommigedeelnemersvertoondenextremetekenenvanspanning(werdgeminimaliseerdinpublicaties)-
weleensgeopperddatMilgramnietverantwoordelijkisvooreventuelelijden
deelnemers,maargeldtalleenvoorzijneerstestudie-
omjuridischeproblemenvoortezijn:lietdeelnemerseenverklaringtekenen
waarinzedeuniversiteitontsloegenvanelkerechtsvervolgingvanwegedemogelijkenadeligegevolgenvanhundeelname
•
tijdensdestudieskoneendeelnemersnietzomaarstoppenàzodrazeverteldendatzewoudenstoppen:eerst4aansporingen(telkensherhaaldbijaarzeling)
•
sommigedeelnemerskregenhelemaalgeendebriefing(‘geenechteschokken’)Milgrams
documentaire
Eenvande‘verdwenen’studiesinhetprojectvanMilgramwasvermoedelijkdestudiegebruiktindedocumentaire
•
doel:overtuigenvandewaardevanzijnonderzoek(maareerstomtoekomstigeonderzoekerstehelpen,alsonderwijsmateriaal)
•
vreemddathetbeeldmateriaalbewerktwasomeenwelbepaaldbeeldvandeelnemerstotstandtebrengen(allemaaldebriefing,…)
•
geenevenwichtigeenauthentiekeregistratievanonderzoeksprocedure.•
GinaPerry:filmislouterpropaganda(nieuwevormvanmisleidingdoorMilgram)
WaaroverzeggendeMilgramstudiesiets?
-
30
Conceptuele replicaties van het Milgramonderzoek ð
OnderzoekvanMeeusenRaaijmakers(1986,1995):werklozemedeburgertijdens
sollicitatieproceduremetbeledigendeopmerkingenð
OnderzoekMeeusenRaaijmakers(experiment1,1986):experimenteleconditiemet
hierbovenbesprokenprocedureð
OnderzoekMeeusenRaaijmakers(experiment2,1986):conditiewaarinproefleider
wegging;conditiemetdrie‘testers’ð
OnderzoekBriefetal.(experiment1,2000):briefoverhetaannemenvanminderheden
inbedrijfð
OnderzoekBriefetal.(experiment2,2000):derdesituatiemetbriefvanuitmanager
•
bijgeenvanbeideexperimentenisereenfysiekeontmoetingmetpresident/managerendeelnemeràtochverzoekuitvoeren
Tonendathetnogsteedsmogelijkisomonderzoektedoenoverhetinwilligenvanverzoekenvanpartijenmettegenstrijdigebelangen,zelfsalseenvandepartijeneenverzoekformuleertdatimmoreelgenoemdkanwordenàmaarslechtsuitzonderlijkslaagtiemanderineenMilgram-achtigestudietekunnenenmogenuitvoerenð
OnderzoekBeauvoisetal.(2012):televisiequizmetschokkenbijfouteantwoordenNaar
een verklaring?
Tegenwoordigwordtvanonderzoekersverwachtdatzeeentheoretischeverklaring(ofeenaanzetdaartoe)voorstellenvanhunbevindingenàhetonderzoeklevertpaseenzinvollebijdragealshetaantoonbaardeeluitmaaktvandeempirischecirkelànietechthoeMilgramtewerkisgegaan:kwammetverklaringopdeproppendiegrotendeelsnieteenstoetsbaarwasBelangrijkste
theoretische visies in grote lijnen
VolgensMilgramkaneenmensop2manierenfunctioneren,beidenodigomsamenlevingtedoenwerken:
(1) alsautonoomindividu(2) alsuitvoerder(agent)
àdegewonemaniervanhandelenisalsautonoomindividu,maardatkanonderdeinvloedvanprikkelsindeomstandighedenomslaannaardetoestandwaariniemandzichbeschouwtalsuitvoerder=agenticshiftDeagenticshiftkanontstaanwanneermenseninvolgendesituatieterechtkomen:
(1) alsweverwachtendatiemanddeleidingneemt(2)
alsdezepersoonwaargenomenwordtalsiemanddieindegegevenomstandigheden
indepositieisomleidingtenemen(3)
alszezichzelfdefiniërenalsbehorend(4)
alsdedoelstellingenvandeleiding-nemendeineenzinvolbrederkaderpassen(5)
alsderichtlijnenvandeleiding-nemendeinhoudelijkpasseninzijnrol
-
31
Alsgevolgvandeagenticshiftgaanmensen:(1)
aannemendatzealleenverantwoordingschuldigzijnaandiegenewienswensenze
uitvoeren(2)
hunaandachtalleenfocussenopaspectenvandesituatiedierelevantzijnvoorhet
uitvoerenvanderichtlijnen(3)
zichnietverantwoordelijkachtenvoordegevolgenvanhundaden(4)
ervanuitgaandatwatzedoenirrelevantisvoorhoezezichzelfzien
ð
eenmaalindeuitvoerdersmodusishetmoeilijkomeruittestappenomdatditeen
desavoueringvandeleiderimpliceert.ð
agenticshiftwordtmakkelijkerongedaangemaaktalsdeleerlingpsychologischnabijisTheorieMilgramlijktteimplicerendatdeelnemersdiehetverzoekomeenmedemenstefoltereninwilligenomdatzeeenagenticshiftdoorgemaakthebben:-zichnietdrukmakenenooknietemotioneelworden-alleverantwoordelijkheidbijdeproefleiderleggenð
OnderzoekvanReicheretal.(2011en2012):ontluikendesocialeidentiteit
Milgram en de Holocaust
HetonderzoekvanMilgramisweleensvoorgesteldalsonderzoekdatlichtwierpopdeHolocaustenmeerbepaaldopdevraagwaarom‘gewone’mensenanderengruwelijkedingenkondenaandoenImpliciete
en expliciete invloed: fundamenteel verschillend?
VolgensMilgramisereenfundamenteelverschiltussenconformisme(implicietemeerderheidsinvloed)engehoorzaamheid(explicietemeerderheidsinvloed):
(1)
rolvanhiërarchie:implicietebeïnvloedinggebeurttussengelijken,explicieteineenhiërarchie
(2) rolvanimitatie:implicietehoudtimitatiein,explicieteniet(3)
zelfgerapporteerdesocialedruk:alsmensenzichimplicietlatenbeïnvloeden,
onderschattenzedieinvloed;bijexplicietishetvoorhenzelfduidelijkdatzeonderexternedrukstaan
àvolgensMilgramwasdielaatsteredendebelangrijkste:deelnemersbeseffenofwelimplicietesocialeinvloedniet,ofwelwillenzehetniettoegevenð
OnderzoekvanPronin,BergerenMolouki(2007,Experiment2):onderzoek
verantwoordingkopenvaniPod•
mensenbewerenminderdananderenvatbaartezijnvoorimplicieteinvloed
Slotbeschouwing Lezen
-
32
Hoofdstuk 4: Attitudes Inleiding
Attitude=eenevaluatievehouding,bestaandeuiteencognitiefeneenaffectiefaspect,tegenoveriets
•
cognitiefaspect:descriptievekennisoverobject,watiemandoverhetattitudeobjectweetofmeentteweten
•
affectiefaspect:evaluatievecomponent,depositieveofnegatievegevoelensdiehetattitudeobjectbijeenindividuoproept
•
eenderwelkidentificeerbaarelementiniemandleefomgevingkanhetvoorwerpvormenvaneenattitude(enduseenattitudeobjectzijn)àbv:levenswijzen,tastbarevoorwerpen,religies,…
•
duurzaam(moeilijkmentaliteitsverandering)àeenmaalattitudeszijngevormd,blijvenzelangdurigbestaanàhetisdusmogelijkgedragopvrijlangetermijntevoorspellenàbijveranderingattitudezouookhetgedragveranderen(mentaliteitsveranderingleidttotgedragsverandering)
• pre-situationeelDe (voorspellende waarde van) metingen van
attitudes
Attitudeszijnbelangrijkvoorhetvoorspellenvanhetovertgedragàprobleem:zezijncovertendusnietrechtstreeksteobserverenvoorandereni.t.t.depersoondiedeattitudeheeftàbetekentdathetmetingovertegedragingenmoetbetreffendiebepaaldwordendoordeattitudeennietdooranderegedragsdeterminantenDe
mening van attitudes door zelfbeschrijvingen
Zelfbeschrijvingendoenmeestalberoepopwatrespondentenverbaalbewerenàmaar:zijnzelfbeschrijvingenvanattitudeswelbeïnvloeddoorattitudesenalleendaardoor?àvolgende(betwistbare)veronderstellingenzijnwaaromzelfbeschrijvingenattitudeszoudenweerspiegelen:
(1) mensenwetenwathunattitudeis-
probleem:alswenooitnagedachthebbenoveronzeattitudetegenoveriets,
dangaanwetochantwoordenopdevraag(2)
zezijnbereidhunattitudemeetedelen
-
zelfsalsmensenwetenwathunattitudeis,staathetnietvastdatzedieaandeonderzoekerswillenmeedelen(vb.sociaalwenselijkheidseffect)
(3)
naastdeattitudezijnergeenanderegedragsdeterminantenvandezelfbeschrijvingen-
kansopvraageffect:respondentenvermoedensomswatdeonderzoekers
willenonderzoekenengaandaardooropeenanderemanierantwoordenZelfbeschrijvingenalsmetingenvanattitudesdieberustenopveronderstellingendienietaltijdgeldigzijn(bv:geheugeneffecten/socialewenselijkheidseffect)àwaarvoorzijndedanwelgoed?ominzichttekrijgeninhetmenselijkgedragenomeenideetekrijgenwatmensenoverzichzelfendebuitenwereldvertellen
-
33
Attitudes en gedrag
Probleem:zelfbeschrijvingenalsmetingenvanattitudesvoorspeltvaaknietofnauwelijksevaluatiefniet-verbaalgedragtegenoverattitudeobjectenàAllanWicker:correlatietssdezelfbeschrijvingenendeovertegedragingenisinveelgevallenlaag&correlatietssgerapporteerdeattitudeengerapporteerdegedraghoog
•
laatsteislogisch:gedragingenkunnenonderhevigzijnaanverschillendeversterkingscontigentiesàbv:zeggendatjevoorexamenfraudebentenzeggendatjehetvanplanbenttedoenzullenvergelijkbareafkeuringuitlokken
• invloedvananderegedragsdeterminanten-
subjectievenormoverhetgedrag:welkgedraganderenwenselijklijkente
achten,gewogeninfunctievanhoebelangrijkhetindividuhunmeningacht-
subjectievemachtoverhetgedrag:matewaarinhetindividumeenthet
gedragnaareigenwenstekunnenuitbrengenenhindernissentekunnenoverwinnen
=>2mogelijkheden:(1)
ofwelzijnmetingenvanattitudesondanksallekritischeoverwegingenvalide,maar
vormenzegeenbelangrijkedeterminantvanniet-verbaalgedrag(2)
ofwelzijnattitudesmisschienwelbelangrijkedeterminantenvanniet-verbaal
gedrag,maarvormenzelfbeschrijvingengeengoedemetingervan
Indirecte meting van attitudes
àoplossingenvoorprobleembijzelfbeschrijvingen:
(1)
gebruikvaneenleugenschaal/socialewenselijkheidsschaal:hoevaakmensenbewerendatzeeenspecifiekegedragingvertonenànadeel:hetisbijindividuelepersonenaltijdmogelijkdatzijnetdieuitzonderingenzijndiedebeschrevengedragingenweldegelijkvaakofjuistzeldenvertonen
(2)
boguspipeline:mensenwordenindewaangebrachtdatdeonderzoekersmiddelenhebbenomnategaanofhunantwoordenoprechtzijnànadeel:geloofwaardig?mensenkunnenookverschilleninmatewaarinzevrezenalsleugenaarontmaskerdtewordenendematewaarinzehetverhaalvandeonderzoekersgeloven
(3)
indirectemeting:gebaseerdopzelfbeschrijvingenmaarwaarbijderespondentennietwetendathetattitudemetingenzijn,staatnietonderbewustecontroleàomzetemeten:attitudewaarvanmensenzichnietrealiserendatzediehebben(implicieteattitude)óexplicieteattitude:attitudeswaarvanmensenzichbewustzijnendiezekunnenrapporteren-
teambiguomzezondermeer‘implicieteattitudes’tenoemen
àmensenkunnenzichwelbewustzijnvanattitude,maarwillenzesomsnietrapporteren
-
sommigeindirectemetingenmakengebruikvankennisoverfysiologischeprocessen,anderekennisoverhoemenseninformatieverwerken
-
34
Affective priming test
Voorbeeldvanindirectemetingdieberoepdoetopanderekennisoverhoemenseninformatieverwerken:affectiveprimingtest(APT)
•
steuntophetverschijnseldatalsmensennieuweinformatieverwerken,zedatgemakkelijkerensnellerdoenalszenettevorenmetgerelateerdeinformatiebezigwaren
ð
OnderzoekvanFazioetal.(1995):woordeninverbandmethuidskleur;daarnawoordenopgoed/slechtheidbeoordelen•
scoresopATPhangensomsnietsamenmetdeantwoordendiemensengevenop
vragenlijsten•
verschillendevarianten:woordenlezenenopeenknopdrukkenzodrazehetgedaan
hebben,woordenvervangendoorafbeeldingen,woordendienaardieattitudeobjectenverwijzen,taken2en3weggelaten
Attitudes en gedrag ‘revisited’
ScoresopATPvoorspellensomsniet-verbaleovertegedragingendiescoresopvragenlijstennietkunnenvoorspellenð
EenvaneerstestudiesvanFazioetal.(1995)
•
deelnemerskwamenbijverlatenlaboratoriumeenzwarteonderzoekertegenàknooptemetiederedeelnemerkortgesprekaanàATP-scorevoorspeldedezevriendelijkheidsignificant,terwijldescoreopeeneveneensingevulderacismevragenlijstdatnietdeed
•
ookgezichtenbeoordelen:zwartepersonenminderaantrekkelijkàscoresopdeATPvoorspeldendebeoordelingniet
Hetlijkterdusopdatgedragingendiezelfeenzelfbeschrijvingscomponentbevattenbetertevoorspellenzijndoorzelfbeschrijvingen,endatanderegedragingentevoorspellenzijndoorindirectemetingenàsocialewenselijkheidenvraageffectenbeïnvloedenantwoordenopvragenlijstensomsmee,maarnietvolledigbepalenàveelonderzoekerssuggererendaaromdateengoedegedragsvoorspellingvooralmogelijkismeteencombinatievandirecteenindirectemetingenDe
vorming van attitudes
Deovergrotemeerderheidvanonderzoekersneemtaandatattitudesontstaandooreenleerprocesàleerproceskanallerleivormenaannemen:propositioneelleren,explicieteofimplicietesocialebeïnvloeding,eigenervaringenmethetattitudeobjectofzelfseigengedragingentegenoverhetattitudeobjectEvaluatief
leren
Signaalleren=vormvanklassiekeconditioneringwaarbijeenindividu,doorhetverschijnseldateenneutraleprikkel(prikkelzonderbelangofbetekenisvoorindividu)eenaantalkerensamenoptreedtmeteenbelangrijke/betekenisvollegebeurtenis,leertdatdeneutraleprikkeldegebeurtenisvoorspeltEvaluatiefleren=vormvanklassiekeconditioneringwaarbijeenneutraleprikkeleenevaluatievebetekenisverwerft,doordathijeenaantalkerensamengaatmeteenbetekenisvollegebeurtenis
-
35
Ophetmomentdatiemandhetverbandgeleerdheefttussendeneutraleprikkelendeonvoorwaardelijkeprikkel(dusdeneutraleprikkelalseenvoorspellervandeonvoorwaardelijkeprikkelisgaanzien,ofereenwaardemeeisgaanassociëren)=>aanvankelijkeneutraleprikkeliseen‘voorwaardelijkeprikkel’geworden,eenprikkeldieeenbetekenisheeftgekregendoordathijissamengegaanmeteenonvoorwaardelijkeprikkelàvaltaftelezenuithetfeitdathijgedraguitloktdathijeerdernietuitlokte(=voorwaardelijkerespons)
Signaalleren Evaluatiefleren•
functie:individuleertbelangrijke
gebeurtenissenvoorspellenenleertzicheropvoortebereiden
• logischesamenhang/contingentieisnoodzakelijk
•
blokkering:moeilijkomtelerendatandereprikkelsdiezelfdegebeurtenisookkunnenvoorspellen
•
functie:individuleertgebeurtenissentevermijdenofoptezoeken(biologischevoordelen)
• ontstaanvansecundaireversterkersenstraffen
• logischesamenhang/contingentieisnietofinminderematenodig
• blokkeringtreedtnietop• vaninvloedophoemensenandere
mensenengroepenzien• rolbijdevormingenveranderingvan
attitudes• verandertnietzogemakkelijkonder
deinvloedvanlatereervaringen• kanplaatsvindenzonderdathet
lerendeindividuzichbewustisvanhetsamenoptredenvandeneutraleenonvoorwaardelijkeprikkel
•
attitudedoorevaluatieflerenvrijrobuust:verandertnietsnelonderinvloedvanlatereervaringen
ð
OnderzoekvanBaeyensetal.(1990):aantrekkelijkheidbeoordelenvangezichten;
daarnagezichteninparenenopnieuwbeoordelen•
ontwikkelingvanattitudestegenovermensen
ð
OnderzoekvanOlsonenFazio(2006,studie2):foto’sblanken/zwartenincombinatiemetpos/negberoepen•
evaluatieflerenkanookbijdragenaandeveranderingvanbestaandeattitudes•
prikkelveralgemeningofstimulusgeneralisatie=prikkelsdielijkenopdeprikkeldie
tijdenshetleerproceseenbelangrijkebetekenisheeftgekregen,krijgenookdezebetekenisàveralgemeningvanbetekenisvoorprikkelinleerprocesnaarprikkelsdaarbuiten(treedtvooralopalsdeneutraleprikkelhelemaalnietinleerprocesvoorkomt)
•
óprikkeldiscriminatie=eenneutraleprikkeldielijktopeenineenleerprocesbetrokkenprikkelblijftneutraalofkrijgteentegenovergesteldebetekenis(treedtvooralopalsdeneutraleprikkeldiezelfnietgepaardgaatmetdeonvoorwaardelijkeprikkelindeloopvanhetleerprocesweloptreedt)
-
36
EvaluatieflerenkanplaatsvindenzonderdathetlerendeindividuzichbewustisvanhetsamenoptredenvandeneutraleendeonvoorwaardelijkeprikkelàmoetcontingentienietbewustzienContactconditionering
Contactconditionering=‘mereexposure’=wanneereenpotentieelattitudeobjectvrijnieuwisvoorhetindividuennietvanmeetafaansterkereactiesuitloktbijhetindividu,kanherhaaldeblootstellingeraanvoldoendezijnomeengunstigeattitudetegenoverhetobjecttelatenontstaanàaffectievegevolgendoorlouterherhaaldcontact(hoevaker,hoepositieverattitude)Baanbrekende
demonstraties van ‘mere exposure’ ð
OnderzoekvanZajonc(experiment1):lerenvanvreemdewoorden,intoevallige
volgordeendusgecontrabalanceerd•
‘mereexposure’-effecttradsterkeropbijnieuweprikkels,nadienwarenersteeds
meerbijkomendeaanbiedingennodigomevengroteveranderinguittelokkenð
OnderzoekvanZajonc(experiment2):metChinesekaraktersð
OnderzoekvanZajonc(experiment3):metfoto’svanonbekendemannelijkestudenten
‘Mere exposure’ is geen artefact
Deartefactverklaringimpliceertdat‘mereexposure’alleenoptreedt:
(1) bijmensen-
weerlegging:ookallerleizoogdierenvertonen‘mereexposure’-effecten
(2)
wanneerdeelnemerszichbewustzijnvandeverschillendefrequenties(3)
alsattitudesgemetenwordenviazelfbeschrijvingenofanderegedragingendiedns
willekeurigkunnenaanpassen-
weerlegging:‘mereexposure’vastgesteldinstudieswaarbijattitudesopeen
anderemaniergemetenwerdendanviabewustcontroleerbaregedragingen(2)óOnderzoekvanMorelandenBach(1992):vrouwendiemetverschillendefrequenties
naarcollegekwamenóOnderzoekvanMonahanetal.(2000):subliminaleaanbiedingachterhoekenen
Chinesekarakters;verschilinbeoordelingà‘mereexposure’(3)óOnderzoekvanHarmon-JonesenAllen(2001):foto’sjongevrouwenvia
elektromyografie‘Mere exposure’ buiten het laboratorium: van het
genieten van kunst tot in het stemhokje ð
OnderzoekvanCutting(2003):mereexposureenappreciatiekunst
• exp1:schilderijvaakinkunstboekofniet• exp2:bijkinderen•
exp3:schilderijenbegincollegepresenteren•
exp4:lelijkeschilderijen
ð
OnderzoekvanSchaffneretal.(1981,studie2):posterskandidatenvoortijdschrift
• relatietussenveelvoorkomenoppostersenpositievebeoordeling
-
37
Kenmerken van ‘mere exposure’ • nietbeperkttotvisuelewaarneming•
bewusteherkenningofsubjectievevertrouwdheidnietnodig•
verbazendveralgemeenbaar
óandereexperimentenwijzendanweeropeensterkeprikkeldiscriminatie
ð
OnderzoekvanMitaetal.(1977):foto’sgespiegeldofnormaal;beoordelenvriendinð
OnderzoekvandeZilvaetal.(experiment1&2,2013):foto’smetnamen
•
hetweglatenvaneencontextprikkelverstoordehetontstaanvan‘mereexposure’dusniet,maarhetveranderenvandecontextprikkeldeeddatwel
Naar een verklaring
1)Evaluatiefleren?NEENàeentoetsbarepredictieisdat‘mereexposure’alleenoptreedtalsdeherhaaldeaanbiedinginaangenameomstandighedenplaatsvindtàneen:MEvindtookinonaangenameomstandighedenð
OnderzoekvanSaegertetal.(1973):smaakperceptie,parcoursmetproeven
•
experimentenwaarinevaluatieflerenvanongunstigeattitudessuccesvolverloopt,scheppenblijkbaaromstandighedenwaarinhetevaluatieveleerprocessterkerisdancontactconditionering
2)Harrison:responscompetitiehypothese=nieuweattitudeobjectenzijnmeestalnietechtnieuw,zebevattencomponentendiemensenalinandereconstellatiestegengekomenzijnàdiecomponentenhebbenvaakprikkelcontroleverworvenopallerleiresponsen,diesomsincompatibelzijn,endaardoorontstaatresponscompetitieàditneemtafbijherhaaldcontactToetsbarebeweringen
(1)
responscompetitieleidttoteennegatieveevaluatievanprikkels=>falsificatiepogingendoorstaan
(2)
nieuweprikkelslokkenresponscompetitieuit,diemetherhaaldcontactdaalt=>falsificatiepogingendoorstaan
(3)
nieuweprikkelslokkennegatieveevaluatiesuit=>hoekanwordenbeweerddatdeinitiëleattitudenegatiefwasendatditessentieelisbijhetontstaanvan‘mereexposure’-effecten?=>hoekanhetbijdierenenhelejongekinderen?
(4)
eenafnamevanresponscompetitieleidttoteenmindernegatieveevaluatie=>falsificatiepogingendoorstaan
(5)
eenpositievereevaluatievanherhaaldaangebodenprikkelsishetgevolgvaneendalingvandienegatieveevaluatie
3)Schwarz&Winkielman:processingfluency=herhaaldcontactmetprikkelsvergemakkelijktdeverwerkingvaninformatieoverdieprikkelsenzorgtvooreenpositieveattitude
• vooralalssnelleinformatieverwerkingnietverwachtis•
mogelijkdatwatgemetenwordthetstemmingseffectisvanherhaaldcontact
-
38
•
verklaringwaarom‘mereexposure’sterkerisbijsubliminaledanbijsupraliminaleaanbiedingenàalsmensenbeseffeneenattitudeobjectherhaaldelijktegengekomentezijn,verrasthetnietdatzeinformatievlotkunnenverwerken=>loktdaardoornietzoveelpositieveaffectuitalswanneerverrassingàvoorzoverpositieveaffectoptreedt,gaanmensenhetnietzogemakkelijktoeschrijvenaanaantrekkelijkheidobjectzelf,wantbesefdataangenamegemakdoorgewenningis
•
verklaringeffectenvananderedeterminanten,waarvanaantenemenisdatzedeinformatieverwerkingvergemakkelijken
Hetisduseenspaarzameinterpretatie,wantzeverklaartaandehandvaneenbeperktaantalconcepteneenbreedscalaaanverschijnselenEen
speciaal geval van contactconditionering: het waarheidseffect
=het‘waar’achtervanietsàishetzodatmenseneenbeweringwaaraanzevakerblootgesteldzijn,meerwaargaanvindenhierdoor?Algemeneprocedurewaarheidseffect
(1) blootgesteldaanbeweringen(geenzekerheidoverwaarheid)(2)
diezelfdebeweringen+nieuwebeweringen(3)
beweringenevaluerenàeerstebeweringen>nieuwe
-ongeachtmaniervanaanbiedingoftijdsverloop
ð
OnderzoekvanBeggenArmour(1991,studie1):uitsprakendienietongeloofwaardigwaren;tweedefasemetdeoudeuitsprakenennieuwe•
toontaandatiemandeenreputatiekankrijgendoorbeweringenoverde
verachtelijkeofgrootsedadendiehij/zijnietheeftvertoondHoekanhetwaarheidseffectwordenverklaard?
(1)
zoalsbijaffectievemereexposure-effectenspeelt‘cognitivefluency’eenrol(2)
speeltookmeedatmensenzichdoorgaansbeterherinnerenwatzegehoord/gelezen
hebbendanvanwieofwaarzehetgehoord/gelezenhebbenà
herhalingkandeindrukwekkendatmeerderemensendiebeweringonderschrijven,watdebeweringgeloofwaardigerdoetlijkenAttitudeverandering
via gedragsverandering
Onderzoekershebbenzichalvroeggebogenoverdemogelijkheiddatgedragingenophunbeurtattitudesbeïnvloeden.Cognitieve-consistentietheorieën=gaanervanuitdatmensenhetonprettigvindentegenstrijdighedenteervarentussendeelementeninwatzeoverzichzelfen/ofdewereldomhenheenmenentewetenàmogelijkheidomdetegenstrijdigheidopteheffen,isdeattitudeveranderenàalsdatgebeurtisdeattitudeveranderingeengevolgvanovertgedrag
-
39
Debekendstecognitieve-consistentietheorieisdecognitieve-dissonantie-theorievanFestingerDe
cognitieve-dissonantietheorie
=iemandskenniseensysteemisvancognitieveelementen(cognities)
•
cognities:dekleinsteeenhedenvankennisdieopzinvollewijzeteidentificerenzijn•
sommigecognitiesgaanoverhetzelf,andereoverdesocialeofniet-sociale
buitenwereld• derelatietussen2cognitieskanop3manieren:
-
irrelevant=alsuitdeenecognitienietsvolgttenaanzienvanhetandere-
consonant=alsuitdeenecognitielogischerwijzedeanderevolgt-
dissonant=alsuitdeenelogischerwijzehettegengesteldevanhetandere
volgt• geenkwestievanalles-of-niets:kunnensterkerofzwakkerzijn•
iniemandscognitievesysteemonderhoudendemeestecognitiesuiteraardrelaties
metmeerdan1anderecognitieàrondelkvandietweecognitieshangteenclustervancognities
•
eenbelangrijkeveronderstellingvandetheorieisdatdecognitievedissonantieaversiefis
Hypotheses:(1)
mensenvoelenzichongemakkelijkbijeenvoldoendesterkedissonantietussentwee
clusters(2)
alsmensenertoeverleidwordenomgedragtevertonendattegenhunattitude
ingaat,zullenzehunattitudebijstellenzodatdezeattitudemeerconformwordtmethetgedrag
(3)
hoegroterdebeloning,hoebelangrijkerdecognitiezalzijnenhoemeerdeconsonanterelatieervanmethetgedragzaldoorwegenopdetotaledissonantie(verlagen)
(4)
alsmenseneenonherroepelijkekeuzemakentussenobjectendieallebeiaantrekkelijkekantenhebben,zullenzehetniet-gekozenobjectdevaluerenenhetgekozenobjectopwaarderen
(5) ditverschijnselissterkernaarmatedekeuzemoeilijkerwas(6)
alsmenseneengedragnalatenomdatzewetendathetbestraftwordt,zijnzenahet
wegvallenvandestrafdreigingmeergeneigdhetgedragteblijvennalatennaarmatedestrafdreigingkleinerwas
Onderzoek geïnspireerd door de cognitieve-dissonantietheorie
Leidt tegenattitudinaal gedrag tot attitudeverandering? ð
OnderzoekvanFestingerenCarlsmith(1959):attitudekweken;tegenattitudinaal
gedrag;attitudeveranderingLeidt het maken van een keuze tot de
re-evaluatie van de opties? ð
OnderzoekvanBrehm(1956):beoordelingaantrekkelijkheidproducten;productkiezen
ommeetenemennaarhuis
-
40
ð
OnderzoekvanGawronskietal.(2007,experiment1):foto’svaneenkaravaankamelen,dmvAPT
Neemtpostdecisiere-evaluatiealtijdoverwegendwormaanvandevaluatievanhetniet-gekozenobject?ð
OnderzoekSchultzetal.(1999):kinderenposterslatenbeoordelenð
OnderzoekvanCoppinetal.(2010):deodorantenbeoordelenenkiezentussenparen
mettweedefasemetnieuwegeuren+aangevendatzediealhaddengerokenð
OnderzoekvanEganetal.(2007):kinderenstickerslatenbeoordelenMethodologischekritiek(Chen,2008):mensenrevaluerendekeuzeoptiesnietnaeenmoeilijkekeuzeàdekeuzedietussende2beoordelingeninplaatsvond,zougeeninvloedhebbenopdetweedeattitudemetingàmethetmakenvaneenkeuzewordtereigenlijkeenbijkomendeattitudemetingdoorgelopen(detweedemetingisdaneigenlijkdederde)ð
OnderzoekvanShultzetal.(1999):ziehierboven
•
spreektaldekritiektegen:erwastussendeeersteentweedeattitudemetinggeenkeuzeomuittedrukken
ð
OnderzoekvanSharotetal.(2010,experiment1):vakantiebestemmingenbeoordelen;indewaangebracht;subliminaleperceptiemetfakewoorden;welkebestemminggekozenoptoevalbepaald
ð
OnderzoekvanSharotetal.(2010,experiment2):idem;kregentehorendatcomputerkeuzemaakte
ð OnderzoekvanSharotetal.(2010,experiment3):idemð
OnderzoekvanEganetal.(2010):herhalingvanvorigonderzoek;aanpassingdatkeuze
opgeenenkelemaniereenvoorkeurkoweerspiegelenZelfperceptie,
zelfaffirmatie en evaluatieve gedragsaansteking
Betekentditdatdetheoriebewezenis?Neen,eentheorieisnooitbewezenàerzijnmeerderealternatievenvoorgesteldZelfperceptietheorie
=mensenleidenhunattitudesafuithungedrag,netzoalszeattitudesvananderemensenafleidenuithetwaarneembaregedragvananderen
•
niet:altijdbewustvansituationeleinvloedopgedragàprobleem:maaktdezelfdepredictiesvoorveelsituatiesalsdecognitieve-dissonantietheorie&onwaarschijnlijkdatdemensenhunattitudevolledigafleidenuithunonmiddellijkevoorafgaandegedrag
•
welaannemelijk:mensenleideneenattitudeafuithungedragalszetevorengeenuitgesprokenattitudemeendentehebbenofalshetomeenattitudeobjectgaatwaarzetotdantoenietmeerbezigwaren
-
41
Zelfaffirmatietheorie
=uitleggenwaarommensenongemakkelijkwordenvaninconsistentietussenwatzewetendatzehebbengedaanenwatzewetendatzeaanovertuigingkoesterenofverkondigen,omdatzeeenbedreigingvormenvooriemandsgevoelvanpersoonlijkintegriteitàprobleem:zelfdepredictiesvoorveelsituatiesalscognitieve-dissonantietheorie
•
wel:theoriedoetvoorspellingenoverdeomstandighedenwaarinconsistentiestussengedrags-enattitudecognitiestotmeerattitudeveranderingenleiden-
chronischeofsituationeelbepaaldezelfwaarderingvandebetrokkenpersoon
àhogezelfwaardering:integriteitbeschermendoorvleiendecognitiesoverhetzelfteactiverenofhunbelangteopwaarderenàlagezelfwaardering:meerinspannenomdeinconsistentiezelfopteheffen
Evaluatieve gedragsaansteking
=zogenaamdtegenattitudinaalgedragveroorzaaktgeenveranderingineeninternedispositie,maarlouterinwatmensenbewerenoverdieattitude
•
verklaartwelattitudeveranderingnategenattitudinaalverbaalgedrag,maarnietpostdecisiere-evaluatie-effecteninkeuze-experimenten
•
sommigevandecognitieve-dissonantietheorievoorspeldeeffectenvanattitudeveranderingtredenookopinonderzoekmetindirectemetingen
Slotbeschouwing Lezen
-
42
Hoofdstuk 5: Stereotypes Wat zijn stereotypes?
Stereotype=eeninhetgeheugenopgeslagen,georganiseerdeenvereenvoudigdeverzamelingkennisovereengroeppersonen;soorttheorieovereengroep
•
gestructureerdgeheelvanelementenenlogischerelatiestussendieelementen•
kenmerken:
- gedeeldbinneneen(sub)cultuur-
individueleverschillen:groepwaarover,zelflidvan(verandertmening),
interesses•
opvallend:vooraloveropvallendegroepen(minderheden,opvallendekenmerken)•
asymmetrischestereotypering=overdegroepdieals‘basislijn’geldtontstaanvaak
minderuitgesprokenstereotypesdanoveranderegroepen•
zelfstereotypering=zichzelfeigenschappentoewijzenopgrondvanhun
stereotyperingvanhuneigengroepBevattenvelesoorteninformatie:
•
declaratievekennis=informatieoverdecentraletendensalsinformatieovervariabiliteit
•
affectievereacties=neigingompositiefofnegatieftestaantegenoverdeledenvaneengroep
•
normatieveverwachtingen=verwachtingenwaaraandegroepsledenvolgensdewaarnemerzoudenmoetenvoldoen
Vooroordeel=eenoordeelovergroepsledendielouterofmedetotstandkomtopgrondvaneenstereotypeennietofteweiniggebaseerdisopdeindividuelekenmerkenofgedragingenDiscriminatie=somswordenmensenopgrondvanhungroepslidmaatschapandersbejegenddanmensendietotanderegroepenbehorenHoe
zijn stereotypes te meten?
Hetzelfdeprobleemalsbijattitudes&problematiekvanzelfbeschrijvingen:zezijncovertendusnietrechtstreekswaartenemenà2soortenmetingenmogelijk:
(1)
affectieveprimingtest(uithethoofdstukattitudes):hetattitudeobjectisdegroependeattitudeishetaffectieveaspectvanhetstereotypevandiegroep
(2) implicieteassociatietestð
OnderzoekvanHeinetal.(2011):4soortentakenopcomputer
• deelnemerszagenmensenmetmentalehandicapnegatiever
Waar komen stereotypes vandaan? Categorisering als eigenschap
van informatieverwerkingen
•
stereotypeshebbentemakenmetfundamenteleeigenschappenvanhoemensensocialeinformatieverwerken
•
vereenvoudiging:informatie-elementenopdeleningroepenensamenvattendeinformatieopslaanoverdiegroepeninplaatsvanoverelkindividueelelement
• nuttigomdatzemensenwerkuithanden,maaronwenselijkegevolgen
-
43
Het opbouwen van een (gunstig) zelfbeeld
Socialeidentiteit:deelvaniemandszelfbeelddatgebaseerdisophetlidmaatschapvansocialegroepen
•
groepenwaartoezebehorenwillenzeliefstbeterziendangroepenwaartoezenietbehoren
•
in-groepfavoritisme:neiginghebbenomgunstigertedenkenoverdeledenvandeeigengroepdanoverledenvananderegroepen
•
causaleattributie:hetverklarenvangedragingen,kenmerkenenprestaties;mensenverklarenwenselijkegedragingenofkenmerkenvanledenvaneigengroepmeerintermenvanpersoonlijkeverdienstenenminderintermenvantoevalofsituationelefactorendanwenselijkegedragingenofkenmerkenvananderegroepen
•
hoegroterhetwaargenomenverschiltussende‘in-groep’ende‘out-groep’,hoepositieverdesocialeidentiteit
Het is stand houden van de maatschappelijke status quo
•
stereotypeswordendandoorbepaaldegroepenstrategischgekoesterdomdatzebestaandemaatschappelijkeverhoudingenrationaliserenenrechtvaardigen
Stereotypes en de verwerking van informatie over personen
Wiehetgedragvanmensenbestudeert,kandeindrukkrijgendathetdoorgaansoverduidelijkiswatzeaanhetdoenzijnàinwerkelijkheidkomterbijdeidentificatievangedragheelwatinterpretatieaantepasàinterpretatieisspontaanenvrijwelautomatisch=>hierdoortemakenmetnegatiefrealisme
•
negatiefrealisme=deneigingomtedenkendatdewaargenomenwerkelijkheiddeobjectievewerkelijkheidis
•
zebeïnvloedenmeewelkgedragmensenwaarnemen,hoezedubbelzinnigeofonvolledigeinformatieaanvullen,hoezegedragverklarenenwelkegevolgtrekkingenzeuithetgedragmaken
Stereotypes en de identificatie van gedrag ð
OnderzoekvanPlantetal.(2004,Experiment1):versmeltingvangezichtdatzowelboos
alsverdrietigkanzijnenbeidegeslachtenð
OnderzoekvanDuncan(1976):videowaaropeenpersooneenduwgafaaniemandvan
deandereetniciteitStereotypes sturen hoe mensen informatie
aanvullen ð
OnderzoekDunningenScherman(1997):reeksbewerkingen(dubbelzinnig),intestfase
zeggenofzevorigefasezijnvoorgekomenmaarnuminderdubbelzinnigStereotypes
bepalen mee hoe mensen gedrag verklaren
Mensenstellenzichvaakdevraagwaaromandere(enzijzelf)doenwatzedoenð
OnderzoekvanBarrettenBliss-Moreau(2009):foto’svanmanenvrouwdieemotie
uitdrukte+verklaringwaarom
-
44
Stereotypes bepalen mee hoe we mensen beoordelen
Assimilatie=alsstereotypesmeebepalenwatmensenlijkentedoen,hoehungedragteverklarenlijkt,enhoewaarnemersinformatieaanvullen,ligthetvoordehanddatstereotypesmeehetoordeelbepalendatwaarnemersovermensenvellenàmensenzienalsmeerophetstereotypegelijkenddanzeechtzijnð
OnderzoekvanArbuckleenWilliams(2003):beeldprofessoren,stemkiezendat
androgeenenleeftijdloosAlsiemandsgedragofsituatietegenhetstereotypeingaat,danlijkthetongewoon,extreemofopvallendð
OnderzoekvanBiernatetal.(1991,Experiment2):foto’svanmannenenvrouwenen
vragenoverfinancieelsucces•
verklaringwaaromcomplimentsomsdenigrerendaanvoelt
Datstereotypesalsnormfunctionerenkanervoorzorgendatcontrastoptreedtinplaatsvanassimilatieàcontrast=alseengroepslidinoverdrevenmatealsafwijkendvandegroepwordtgezienStereotypes
bepalen mee overt gedrag
=eigengedragaanpassenopgrondvanverwachtingendiestereotypesnaarvorenschuivenð
OnderzoekvanGabrielenBanse(2006):wrongnumbertechniqueð
OnderzoekvanHebletal.(2002):studentensturennaarwinkelsvooreenjobWanneer
beïnvloeden stereotypes informatieverwerking, oordelen en gedrag?
Stereotypeskunnendeinformatieverwerkingeniemandgedragmaarbeïnvloedenalszegeactiveerdzijn
•
afhangendvancontext,waarneembaarheidendematewaarinhetstereotypeeerdergeactiveerdis
•
stereotypesdievaakgeactiveerdworden,rakenchronischtoegankelijkàdithangtafvankenmerkenvandeindividuelewaarnemendepersoon
Geactiveerdestereotypesbepalendeinformatieverwerkingenhetovertgedragvaneenwaarnemer(W)tenaanzienvaneenpersoon(P)indevolgendeomstandigheden:
• weinigofjuisttecomplexediagnostischeinformatieoverP•
Wkandoortijdsdrukofcognitievebelastingmaarweinigpersoonlijkeinformatie
verwerkenoverP• stereotypelijktvalide•
Wisweiniggemotiveerdompersoonlijkeinformatieteverwerken•
Wmoetgeenverantwoordingafleggen• gunstigvoorzelfbeeldvanW•
vermogenomteonderdrukkenisopgehevendoorvermoeidheid
-
45
Stereotypes en de bescherming van het zelfbeeld ð
OnderzoekvanSinclairenKunda(2000,studie2):beoordelingsocialevaardigheden
doormanager;achterafmanagerevaluerenð
OnderzoekvanSinclairenKunda(2000,studie1):evaluatiesvanprofessorendoor
studentenStereotypes niet (meer) kunnen of proberen te
onderdrukken
àafgenomenwaakzaamheidkanertoeleidendathetstereotypeeenrelatiefsterkeinvloedheeftophunoordeelð
OnderzoekvanDarleyenGross(1983):stereotypeopvattingoverkinderenenSES;
filmpje;voorspellenresultatenopschoolð
OnderzoekvanMacraeetal.(1994):2keerskinheadfotometbeschrijving
•
terugslageffect:eenonderdruktstereotypekantijdelijkeengrotereinvloedophungedraghebbendanalshetnooitonderdruktwas
ð
OnderzoekvanMullenenMonin(2001,experiment2):kandidatenkiezenvoorfunctiemettelkens1superkandidaat(zwartemanofblankevrouw)
Stereotypes houd