OOIT Slow Food ® Magazine Lekker, Puur & Eerlijk lunch met michael pollan honingbijen: verontrustende stilte bang om te koken de indische keuken: selamat makan! stroop koken eerstejaars leren duurzaam denken de aardbeien van jan robben Uitgave: Slow Food Nederland | nr 2-2009 juni | verschijnt 4 x per jaar | prijs e 4,95
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Laser Proof
OO
IT
Slow Food®
MagazineLekker, Puur & Eerlijk
lunch met michael pollan
honingbijen: verontrustende stilte
bang om te koken
de indische keuken: selamat makan!
stroop koken
eerstejaars leren duurzaam denken
de aardbeien van jan robben
Uitgave: Slow Food Nederland | nr 2-2009 juni | verschijnt 4 x per jaar | prijs e 4,95
jit… Geduldig wijst Anita Boerenkamp in haar restaurant
Spandershoeve in Hilversum de belangrijkste kruiden uit de
Indische keuken aan. Welke ingrediënten die specifieke smaak
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 8 09-06-2009 16:04:21
foto
: mar
c va
n h
eel
9
geven aan de sambal goreng daging of de ayam pedis, en wat
absoluut niet mag ontbreken in de saté kambing, één van de fa-
voriete gerechten op de kaart van haar restaurant. Ondertussen
vermengen de geuren van de verse kruiden zich met het aroma
dat door de klapdeuren uit de keuken naar buiten waaiert. ‘Wil
je niets proeven?’ vraagt ze. Natuurlijk, want alleen al door
erover te praten krijg ik trek. ‘Iets kleins’, kondigt ze aan. Om
vervolgens negen gerechtjes uit de keuken te laten komen.
Anita Boerenkamp nam het restaurant samen met haar man
ruim 35 jaar geleden over. Veel kenners beschouwen haar met
haar jarenlange ervaring als de grande dame van de Indische
keuken. Inmiddels staat ze niet meer zelf achter het fornuis,
al is ze nog wel dagelijks in het restaurant te vinden. Haar re-
cepten heeft ze overgedragen aan haar koks. ‘Dat viel nog niet
mee’, vertelt ze. ‘Als je zelf kookt, doe je een “handje” van dit,
een “beetje” van dat. Op gevoel, dat heb ik ook zo geleerd. Maar
dat kun je natuurlijk niet overdragen aan een ander. Ik heb
daarom al mijn “handjes” moeten omrekenen in lepels.’
Zelf is ze afkomstig van West-Java, uit Depok. In de loop der
jaren is ze verschillende keren teruggeweest om ideeën op
te doen voor haar recepten. Ze haalt haar inspiratie uit de
Indonesische streetfood, de gerechten die op straat worden
klaargemaakt en uit de recepten van haar ‘tantetjes’. ‘Al toen ik
een jaar of zeven was, probeerde ik de gerechten na te maken
die mijn tantetjes kookten. Allemaal hadden ze hun eigen
specialiteit. Samen met de kokkin was ik buiten op het erf net
zo lang aan het proberen tot het zo smaakte als mijn tantes het
maakten.’
slaven Anita Boerenkamp is zelf ‘Indo’, haar vader was
Nederlander, haar moeder Indonesisch. Haar familiegeschiede-
nis is nauw verweven met de geschiedenis van de Nederlanders
in Indonesië: haar opa stamde af van de slaven die aan het
—
1) Anita Boerenkamp.
2) Petehboon (Parkia speciosa). Heeft een heel specifieke smaak en wordt
in veel Indische gerechten toegepast. Wordt vanwege de typische geur ook
wel ‘stinkboon’ genoemd.
de indische keuken: selamat makan!
—
3) Laos (Alpinia galanga) wordt vers, gedroogd of ingemaakt toegepast
in onder meer Rendang. Verwant aan gember, met milde gembersmaak
en geur van pijnbomen en citroen.
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 9 09-06-2009 16:04:26
foto
: id
b[zs
edm
]
10
begin van de achttiende eeuw werden vrijgekocht door Cornelis
Chastelein, een Nederlandse koopman die in 1675 naar Indo-
nesië vertrok en daar carrière maakte. In 1714 overleed hij. Zijn
landgoederen liet hij na aan twaalf slavengezinnen die hij had
gekocht. Door het erven van zijn land, verwierven ze tegelijker-
tijd hun vrijheid.
tOtOks In 1946 verhuisde Anita Boerenkamp met haar
familie naar Nederland. Indonesië was voor hen niet meer
veilig nadat Soekarno op 17 augustus 1945, twee dagen na de
overgave van Japan, de onafhankelijkheid had uitgeroepen.
Duizenden Nederlanders die in Indonesië woonden en werk-
ten, de zogenoemde ‘totoks’, moesten het land verlaten. Zij
werden op de voet gevolgd door de Indo’s en de Molukkers die
Soekarno en de zijnen, vanwege hun banden met de Neder-
landers, hadden bestempeld als verraders. Aan bijna 350 jaar
koloniale overheersing door Nederland was daarmee een einde
gekomen.
Voor velen van hen was het de eerste kennismaking met
Nederland. En die viel niet mee. De Hollanders die jarenlang
in Indonesië waren geïnterneerd door de Japanners vonden
in Nederland weinig weerklank voor de ontberingen die ze
hadden moeten doorstaan. En de Indo’s kwamen terecht in
een land waarvan ze weliswaar de taal spraken, maar dat met
hun eigen vaderland verder weinig van doen had. Nederland
was koud, letterlijk en figuurlijk, en de veel geroemde Indische
gastvrijheid was hier verre van vanzelfsprekend.
Eenmaal in Nederland gingen de Indo’s op zoek naar manieren
om de herinnering aan Indonesië levend te houden. Eten was
één van die manieren en daarom ging met op zoek naar ingre-
diënten om gerechten uit het vaderland te bereiden. Vooral in
het begin was dat lastig. Anita Boerenkamp kwam zelf in 1946
‘geef mij nO 7, Dat is mijn “sweepstake” getal! that’s it!
herrlich, es gibt kaviar! a nOus le caviar!’ getekenD
DOOr De franse cartOOnist Oscar fabrès (1894-1960) in
een Duitstalig bOekje vOOr De stOOmvaartmaatschap-
pij neDerlanD. De tekenaar bevinDt zich in De eetzaal
van De ‘m.s. jOhan van OlDenbarnevelt’ Op weg naar
batavia. verwachtingsvOl, maar OOk erg in De war
gebracht DOOr alle OOsterse gerechten Die vOOrbij
zweven. zijn hOllanDse DisgenOOt weet er OOk geen
wijs meer mee. (OntleenD aan ‘rijsttafelen met fabrès’
DOOr liesbeth DOlk)
—
Een klassieker uit de Indische keuken: Sajoer
Lodeh.
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 10 09-06-2009 16:04:30
foto
: id
b[zs
edm
]
11
met de boot aan in Nederland. ‘Het was echt schipperen, zo
ontbrak knoflook. Hoe kun je Indisch koken zonder knoflook?
De belangrijkste kruiden vonden we bij de apotheek in Hoorn,
de plaats waar ik met mijn ouders terecht was gekomen. Die
apotheek verkocht ook sambal in potjes van Conimex.’
Het gebrek aan ingrediënten deed een groot beroep op de
creativiteit van de Indo’s. Mensen die tussen Indonesië en
Nederland heen en weer voeren of vlogen, namen koffers vol
kruiden mee terug. Verder was het improviseren, citroen-
blaadjes (djeroek poeroet) werden vervangen door citroensap,
kemangi (citroenbasilicum) door gewone basilicum, gula djawa
(javaanse suiker) door bruine suiker en kemirinoten door
amandelen. Anita Boerenkamp: ‘Mijn moeder had echt een
talent om van niets iets lekkers te maken. Op een gegeven mo-
ment had ze een blikje sardientjes. Dat probeerde ze op smaak
te brengen met een gefruit uitje en kruiden. Ze was net zolang
bezig totdat het precies zo smaakte als in Indonesië. Rijst was
ook heel schaars. Daarvoor in de plaats aten we parelgort.’
kant-en-klaar Naarmate de tijd vorderde, kwamen er
steeds meer toko’s waar Indo’s gedroogde – en later ook steeds
meer verse – ingrediënten vonden. Toko Heezen aan de Lan-
genhorst in Rotterdam-Zuid is de oudste toko van Rotterdam.
De geschiedenis van de winkel weerspiegelt de geschiedenis
van het Indische eten in Nederland. Halverwege de jaren zestig
nam de vraag naar Indische producten toe. In de nieuwbouw
‘op Zuid’ vonden veel Indo’s een nieuwe woning. Groente-
boer Cor Heezen ging voor zijn nieuwe klanten op zoek naar
exotische kruiden en ingrediënten. Een klein hoekje van de
oorspronkelijke groentewinkel werd ingeruimd voor Indische
kruiden. Dat ‘hoekje’ werd steeds groter, totdat uiteindelijk de
hele winkel als toko werd ingericht. In de loop der jaren wer-
den naast de gedroogde kruiden de verse kruiden en kruiden-
pasta’s aan het assortiment toegevoegd. De laatste jaren zijn
vooral de kant-en-klaar schotels zoals saté babi, sambal goreng,
babi ketjap, rendang en daging blando erg populair. ‘Vooral
bij de Nederlanders’, vertelt Cor Heezen, zoon en naamgenoot
van vroegere groenteboer. Ook in de Indische keuken heeft
het gemak dus zijn intrede gedaan. ‘De kruidenmixen zijn de
laatste jaren steeds populairder geworden en het afhaalgedeelte
—
Koenjit, de Maleische benaming van Kurkuma,
of geelwortel, wordt gewonnen uit de Curcuma
longa. De ‘Indische saffraan’ is ook een vast
bestanddeel van kerriepoeder.
—
Uit de Indische keuken: Sambal Goreng Tempe
met Petehbonen.
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 11 09-06-2009 16:04:34
12
maakt een steeds belangrijker deel uit van onze omzet’, vertelt
Heezen.
Ook Anita Boerenkamp geeft toe dat ze zich wel eens heeft
laten verleiden tot het meenemen van een kant-en-klare krui-
denmix. ‘Op vakantie naar Portugal leek het me gemakkelijk.
Want voordat je daar ter plekke weer alle ingrediënten hebt
gevonden, ben je dagen verder. Maar wat was het moeilijk om
het te laten smaken zoals thuis.’
Terwijl de Indo’s op zoek gingen naar de ingrediënten voor
hun eigen keuken, bleken ook de ‘totoks’ de Indische keuken
niet vergeten. Tegen de geurige overdaad die ze van hun ‘kok-
kie’ gewend waren, staken de maaltijden met aardappelen-
groenten-en-vlees schraal af. Met het stijgen van de welvaart
steeg daardoor ook de vraag naar Indisch eten in restaurants.
Veel Chinezen sprongen op die vraag in en doopten hun
restaurant om tot ‘Chinees-Indisch’ restaurant. Verschillende
Indo’s, zoals Anita Boerenkamp begonnen hun eigen eetgele-
genheid.
inDisch Of inDOnesisch? Het verschil tussen de
Indonesische en Indische keuken wil nog wel eens tot verwar-
ring leiden. Anita Boerenkamp legt het onderscheid uit: ‘De
Indonesische keuken is een enorm veelzijdige keuken. De
smaken, ingrediënten en recepten verschillen van eiland tot
eiland en kennen een lange traditie van beïnvloeding. Niet al-
leen Chinese recepten zijn terug te vinden in de Indonesische
keuken, ook bijvoorbeeld de contacten met Portugal, Spanje,
het Midden Oosten en Maleisië hebben de keuken beïnvloed.’
De sporen van de geschiedenis van Indonesië zijn te proeven
in het eten en in het geval van sop (soep) en semoer (smoor)
nog te herleiden uit de namen van de gerechten.
‘De Indische keuken is ontstaan door het contact met de
Hollanders. Omdat er in Indonesië geen koeling was, werden
producten ingemaakt om ze langer te kunnen behouden. Vis
werd bijvoorbeeld gezouten of ingelegd in het zuur. Maar de
Hollanders die in Indonesië woonden, hoefde je echt geen
rijst met zoute vis en sambal voor te zetten. Dat lustten ze
gewoon niet.’ Zo ontstond er in Indonesië gaandeweg, naast de
Indonesische keuken, een keuken die zich had aangepast aan
de smaak van de Hollanders. De ‘kokkie’ in de keuken paste
de samenstelling en de hoeveelheid kruiden in het eten aan de
smaak van de familie voor wie ze werkte aan. Er werd geëxpe-
rimenteerd met inheemse groenten om die zoveel mogelijk op
de Hollandse varianten te laten lijken. Kousenband kwam in
de plaats van sperziebonen, waterspinazie verving de spinazie
en boven in de bergen, waar het wat kouder was, verbouwden
de nonnen bloemkooltjes en rode kool. Was er geen rode kool
voorhanden, dan werd witte kool gekookt met hibiscusbloemen
en rode wijn.
—
Uit de Indische keuken: Sambal Goreng Tahoe Tempe.
—
Djeroek Poeroet (Citrus hystrix). Vers of gedroogd toegepast in de Zuid-
Oostaziatische keuken.
foto
: id
b[zs
edm
]
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 12 09-06-2009 16:04:38
13
Door de invloed van de Hollanders werden de maaltijden ook
luxer. Er kwamen per maaltijd meerdere gerechten op tafel –
de bekende rijsttafel – en ook meer vlees, een ingrediënt dat in
de Indonesische keuken duur en daardoor schaars was.
Inmiddels is de rijsttafel het symbool geworden van de Indi-
sche keuken. Geen Indisch restaurant dat zonder kan. Bijvoor-
keur geserveerd met nasi puti, witte rijst. ‘Veel Nederlanders
houden niet van witte rijst, die eten liever nasi goreng. Maar
dat is zonde. Door de neutrale smaak van de witte rijst komt de
smaak van de gerechten veel beter uit.’
trassi Trassi is naast uien en knoflook de belangrijkste
smaakmaker in de Indische keuken. Het is gemaakt van
gefermenteerde garnalen waaraan zout, suiker en kruiden zijn
toegevoegd en wordt bij voorkeur vers gebruikt. Sinds vorig
jaar wordt er in de Europese Unie geen verse trassi meer inge-
voerd. Vooralsnog is onduidelijk wat er mis is. Chris Krieken
van de Voedsel- en Warenautoriteit is niets bekend van een
importverbod. Gezien het feit dat trassi nog wel in poedervorm
te koop is, en trassi beter houdbaar is dan de verse variant,
vermoedt hij dat het daarmee te maken heeft. Op internet
circuleren intussen berichten dat de garnalen die voor de trassi
worden gebruikt niet voldoen aan de strenge Europese eisen.
Voor de garnalen moet een gezondheidscertificaat worden
overlegd, waaruit blijkt dat aan alle door de EU gestelde ‘fytosa-
nitaire en microbiologische eisen’ is voldaan. Aangezien zo’n
certificaat niet kan worden overlegd, mag de trassi niet worden
geïmporteerd.
geschieDenis in vOgelvlucht in 1602 werD Op
initiatief van jOhan van OlDebarnevelt De ver-
eenigDe OOst-inDische cOmpagnie Opgericht.
Deze neDerlanDse hanDelsOnDerneming
maakte een einDe maakte aan De ‘wilDe vaart’
Op inDOnesië en haD een mOnOpOlie Op De
hanDel in kruiDen en specerijen uit De ‘OOst’.
het was het begin van De kOlOnisatie van
inDOnesië Die uiteinDelijk 350 jaar zOu Duren.
al in De 19e eeuw was er zOwel in inDOnesië
als Daarbuiten een grOeienD verzet tegen De
kOlOnisatie en grOeiDe De kritiek Op De uitbui-
ting DOOr neDerlanD. in De lOOp Der eeuwen
vertrOkken DuizenDen eurOpese mannen
naar inDOnesië Om er te werken. ze wOOnDen
er samen met inheemse vrOuwen en zO Ont-
stOnD een Deels gemengDe bevOlking. veel
van Deze inDO-eurOpeanen – ‘inDO’s’ – gingen
als ambtenaar aan het werk vOOr het neDer-
lanDse gOuvernement Of traDen tOe tOt De
krijgsmacht. DOOr veel inDOnesiërs werDen
ze DaarOm beschOuwD als het verlengstuk
van De hOllanDers. Op 17 augustus 1945 riep
sOekarnO De Onafhankelijk van inDOnesië uit.
naar schatting zeker 300.000 ‘tOtOks’ (in inDië
wOnenDe neDerlanDers) en ‘inDO’s’ vertrOk-
ken in De jaren Die vOlgDen naar neDerlanD.
tOng tOng fair Jaarlijks wordt in Den Haag de Tong
Tong Fair gehouden. De Tong Tong Fair is de nieuwe naam
van de bekende Pasar Malam Besar, en bestaat uit de Grand
Pasar (de beroemde Oost-West-beurs), de Eetwijk (het grootste
Ind(ones)ische foodcourt van Nederland) en het internationale
Tong Tong Festival met ca. 400 voorstellingen. In de Eetwijk
zijn diverse Indonesische streekkeukens vertegenwoordigd,
zoals die van Soenda, Java, Padang en Palembang, maar ook de
Indische keuken is prominent aanwezig. Een van de populair-
ste onderdelen van de Tong Tong Fair is het Kooktheater, waar
Bea Berens-Sleebos al 25 jaar kookdemonstraties geeft.
—
Grote blokken trassie op een Maleisische markt.
foto
: go
osm
urf
/yu
n h
uan
yo
ng
via
fli
ckr
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 13 09-06-2009 16:04:41
14
door harald martenstein
vertaling marianne f ischer
—
‘mageirOcOfObie’, De angst vOOr het kOken,
kent allerlei vOrmen. Onze Duitse gastcOlum-
nist van Die zeit heeft last van een specifiek
type van Deze aanDOening: hij is bang Om ama-
teuristisch te kOken.
Koken werd in de afgelopen jaren een zaak van een maat-
schappelijke betekenis, zoals die verder alleen de politiek, het
klimaat en de seksualiteit hebben. De televisie zendt aan de
lopende band kookprogramma’s uit. Er zijn meer Duitsers
die kunnen koken als een prof, dan Duitsers die kunnen
voetballen als een prof. Koken verleent je een maatschappe-
lijke reputatie zoals je die als bondskanselier of baas van de
spoorwegen niet zou krijgen. Kunnen koken is in Duitsland
tegenwoordig de nummer één van de secundaire deugden, net
als kunnen gehoorzamen een paar decennia geleden. Parallel
aan de opbloei van het koken heeft zich de neergang van het
roken voltrokken.
Ik kook graag. Dat is de tragedie. Ik kook graag en je kunt het
achteraf eten. Maar het smaakt niet als bij een sterrenkok.
Het ziet er ook anders uit dan op de foto in het kookboek. Het
smaakt, denk ik, best okay, maar het lijkt op derde divisie.
Word ik bij mensen thuis voor het eten uitgenodigd, denk ik
altijd: ‘Wat heb ik eigenlijk met de tijd gedaan die deze mensen
haralD martenstein is cOlumnist van De hamburgse
weekkrant Die zeit en reDacteur bij De berlijnse krant
Der tagesspiegel. zijn wekelijks verschijnenDe kantte-
keningen ‘lebenszeichen’ zijn geDachtenuitwijDingen
Over het leven van alleDag aan het begin van De 21e
eeuw. het hier afgeDrukte ‘lebenszeichen’ verscheen
eerDer in Die zeit van 14 februari 2008.
slechts derde divisie, bang om te koken
foto
: su
san
ne
sch
leye
r
—
Harald Martenstein, columnist van ‘Die Zeit’ en
redacteur bij ‘Der Tagesspiegel’.
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 14 09-06-2009 16:04:44
Vianny’s is een jong bedrijf dat met haar producten iets toe wil voegen aan het bestaande culi-naire assortiment. Door gebruik te maken van bekende, nieuwe en gedurfde ingrediënten, bereidings-wijzen en toevoegingen ontstaan heerlijke en onverwachte smaak-combinaties, zowel zoet als hartig,
die perfect combineren bij allerlei gerechten en gelegenheden. Een breed assortiment van zoete en hartige variëteiten van o.a. jam, relish, chutney, gelei, siroop, vruchtenkaas en –boter. Alles ambachtelijk bereid en natuurlijk zonder toevoeging van kunstma-tige smaak-, kleur- en geurstoffen.
bepaalt of honing monofloraal genoemd mag worden’, legt
Leendert van ’t Leven uit. ‘De Voedsel en Waren Autoriteit
heeft daarvoor percentages vastgesteld. Bijen slaan name-
lijk niet alleen nectar op maar ook stuifmeel. In de kast zijn
daarom altijd pollen van diverse planten te vinden.’ Alleen
honing van linde en tamme kastanje kan Leendert van ‘t Leven
in zijn tuin in Arnhem winnen. In de nazomer brengt hij
enkele volken naar kwelders in Friesland voor zeeasterhoning
en voor heidehoning huurt hij elk jaar van Domeinen een stuk
heide. De sensorische eigenschappen van deze drie honing-
soorten verschillen sterk. Linde/tamme kastanje heeft de kleur
van karamel, geur en smaak hebben een moutachtig donkere
toon met tegelijk een aan menthol herinnerend fris aroma.
De consistentie van deze zomerhoning is stevig en bevat fijne
suikerkristallen. De zeeasterhoning heeft een licht boterzure
geur en een roomwitte kleur, de textuur is crèmeachtig met een
grovere kristalvorming. Hoewel hij intens zoet is, zijn in deze
honing ook duidelijke zuren te proeven. De barnsteenkleurige
heidehoning is een gelei. Geur en smaak zijn donker, met een
zuidelijk intense kruidigheid.
Multiflorale honing, dat wil zeggen bloemenhoning, heeft
Leendert van ’t Leven alleen in het voorjaar. Maar als hij zijn
bijenvolken voor de bestuiving aan appeltelers verhuurt, ont-
staat een licht karamelkleurige monoflorale voorjaarshoning
met een balsemachtige, smeltende consistentie en het ‘parfum’
van een bloeiende boomgaard.
belangrijke bestuivingsspecialisten In de Neder-
landse imkerij gaan geen grote bedragen om. De honingwin-
ning is vandaag de dag een pure hobbyactiviteit en de verkoop-
opbrengsten dekken nauwelijks de kosten. Ook het verhuren
van volken voor de bestuiving van cultuurgewassen is geen vet-
pot, terwijl de economische waarde van de bestuiving voor de
land- en tuinbouw enorm is. Bijen verhogen de kans op goede
oogsten van bijvoorbeeld appels, peren, kersen en pruimen en
in de overdekte teelt, denk aan aubergines, paprika, aardbeien
of ander klein fruit, waar wind als voortplantingshulp uitge-
sloten is, bestaat een grote afhankelijkheid van ingehuurde
bijenvlijt. Er worden weliswaar ook vliegen en hommels inge-
zet, maar door haar bloemvastheid in combinatie met het grote
aantal diertjes per volk is de honingbij dé bestuivingspecialist
voor de grootschalige teelt. De vraag naar de betekenis van de
honingbij voor de natuur, het openbaar groen inbegrepen, is
nog niet uitputtend beantwoord, maar het vermoeden bestaat
dat bijen en andere bestuivende insecten van aanzienlijk
belang zijn voor het behoud van de biodiversiteit. Uit onderzoe-
ken in een aantal Europese landen is gebleken dat de achteruit-
gang van bestuivende insecten zoals vlinders, zweefvliegen en
bijen en de achteruitgang van bepaalde bloemplantensoorten
parallel verlopen.
reDen tOt zOrg Wilde honingbijen zijn in Europa
waarschijnlijk uitgestorven en ook de door imkers gehouden
volken staan onder druk. Steeds vaker berichten de media over
raadselachtige en massale sterfte van volken. Weliswaar wordt
een jaarlijks verlies van tien tot vijftien procent van de bijen-
volken als normaal beschouwd en kwamen ook in het verleden
slechte bijentijden voor. Maar de frequentie van jaren met gro-
tere sterfte neemt toe en zowel ziektebeeld als sterftemoment
veranderen. Ontdekten imkers vroeger voornamelijk in het
voorjaar dat volken niet door de winter waren gekomen, ster-
ven of verdwijnen bijen nu evenzeer in de nazomer en herfst.
Bovendien worden anders dan vroeger in toenemende mate
‘goede’ imkers getroffen, die hun ambacht met zorg en kennis
van zaken uitoefenen. Ook Leendert van ’t Leven verliest de
laatste jaren meer volken. ‘Goede drachtplanten verdwijnen
en daardoor hebben de bijen het moeilijker om voldoende
stuifmeel te verzamelen. Naast nectar, hun energievoorzie-
ning, hebben bijen stuifmeel nodig. Dat is hun eiwitbron. Het
aanbod moet gevarieerd en van goede kwaliteit zijn. Die wordt
enerzijds bepaald door de eiwitsamenstelling en anderzijds
door de structuur van het stuifmeel. Maïsstuifmeel is bijvoor-
beeld niets voor bijen. Dat is veel te grof. Krijgt de koningin te
weinig stuifmeel legt ze minder eieren, waardoor er minder
werkbijen zijn om nectar te verzamelen. Jonge bijen die niet
over genoeg goed stuifmeel kunnen beschikken, leven korter.
Bij elkaar heeft dat een directe uitwerking op de honingwin-
ning want alleen sterke, dat wil zeggen grote volken kunnen zo
veel nectar verzamelen dat het verantwoord is, om honing van
ze te oogsten. Daarnaast verzwakt een gebrek aan stuifmeel
de bijen en worden ze veel vatbaarder voor allerlei ziekten.
Zwakke volken met een te klein aantal bijen hebben bovendien
veel minder kansen het volgende voorjaar te halen, omdat ze
dan simpelweg met te weinig zijn om zich in de winter warm
te houden.’
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 30 09-06-2009 16:05:58
—
Bijenstal.
31
steDelijk bijenleven blijkt gezOnDer Leendert van
’t Leven sluit niet uit dat de verslechterende gezondheidstoe-
stand van bijen mede door pesticiden wordt veroorzaakt. De
huidige middelen werken veelal systemisch. Ze worden door
de plant opgenomen, verspreiden zich via zijn sappen in het
hele gewas en komen dus ook in de nectar terecht. Het ver-
moeden bestaat dat bestrijdingsmiddelen of hun afbraakpro-
ducten het oriëntatievermogen van bijen aantasten waardoor
de insecten de weg naar de kast niet meer terug vinden. Een
mogelijke verklaring voor de mysterieuze verdwijnziekte? ‘Het
is een feit dat de bijenvolken die in het centrum van Parijs op
het dak van een gebouw gehouden worden, gezonder bleken te
zijn dan volken op het platteland. Men schrijft dat toe aan het
ontbreken van bespuitingen in de tuintjes van de stadsmen-
sen.’ En het stadse bijenleven biedt nog een ander voordeel: het
bloesemaanbod op balkons, terrasjes en begraafplaatsen en in
parken, gevel- en andere tuintjes is veelal gevarieerder dan op
het platteland.
bijenhOuDers vragen Om steun Het karige menu
van het verschraalde cultuurlandschap wordt ook door de Ne-
derlandse Bijenhouders Vereniging (NBV) als reden genoemd
voor de toenemende insectenstilte in veld en bos. In haar eind
januari aan landbouwminister Gerda Verburg aangeboden
‘Deltaplan duurzame en vitale bijenhouderij in Nederland’ stelt
de vereniging dat een verbetering van de bijenweide en het
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 31 09-06-2009 16:06:03
foto
: lu
c vi
ato
ur
aanwijzen van ruimten voor bijenparken dringend noodzake-
lijke stappen zijn om de bijenmalaise te bestrijden. Minstens
zo belangrijk acht de NBV financiële steun voor meer weten-
schappelijk onderzoek naar bijen en bijenziekten, al dan niet
veroorzaakt door exotische parasieten, voorlichting aan imkers
en de professionalisering van de opleiding door het ambacht
weer op te nemen in het curriculum van het landbouwonder-
wijs. Één voor één maatregelen die breed gedragen moeten
worden en waarvoor de verantwoordelijkheid niet enkel op de
schouders van een hobbysector mag rusten.
wetenschappers pleiten vOOr masterplan In
het voorjaar van 2008 heeft de verontrustende berichtgeving
over de honingbij tot Kamervragen geleid. Eind vorig jaar heeft
het Europese parlement een resolutie aangenomen om bij alle
lidstaten aan te dringen op onmiddellijke steunverlening voor
de bijenteelt. Onderzoekers van Bijen@wur, onderdeel van het
Wageningse Plant Research International, hebben op verzoek
van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwali-
teit (LNV) vragen naar het belang van honingbijen en andere
bestuivers, de omvang, oorzaken, gevolgen van en oplossingen
voor hun achteruitgang beantwoord en ingebed in de in janu-
ari uitgebrachte ‘Visie Bijenhouderij en Insectenbestuiving’.
De belangrijkste kwesties uit het Deltaplan komen ook in dit
document terug. Daarbuiten pleiten de wetenschappers voor
het opstellen van een ‘Masterplan bestuivende insecten’, dat
de basis zou moeten vormen voor de toekomstige beleids- en
onderzoeksagenda.
‘Een goede imker’, zegt Leendert van ’t Leven, ‘kijkt zo min
mogelijk in de kast om de bijen niet te storen. Ik lees zoveel
mogelijk aan de vliegplank af.’ Het is begin april en de lente
is gearriveerd. Boven de vliegplanken in de Arnhemse tuin
zoemt het gelukkig volop. Het ministerie van LNV komt na
de sluitingsdatum van de kopij voor deze uitgave, terug op de
Kamervragen. Hopelijk met antwoorden die de bijen een duur-
zame, gelukkiger toekomst zullen brengen.
32
slOw fOOD en bijen
terra maDre, De bijenkOmst van
vOeDselgemeenschappen, werD in
2006 vOOr het eerst bijgewOOnD
DOOr bijenhOuDers uit verschil-
lenDe lanDen. slOw fOOD OnDer-
steunt werelDwijD cOöperatieve
imkerverbanDen en heeft intussen
Diverse initiatieven als vOeDselge-
meenschappen erkenD. binnen slOw
fOOD neDerlanD zet janneke van
Der heyDen ( cOnvivium Den haag
) zich in vOOr het bijenhOuDen. zij
wil slOw fOOD leDen enthOusias-
meren vOOr het ambacht en zijn
prODucten. zij rOept De cOnvivia
Op met lOkale imkerbesturen
excursies te Organiseren, imkers
vOOr slOw fOOD markten uit te
nODigen, lezingen en hOning
prOeverijen te Organiseren en aan-
Dacht te besteDen aan activiteiten
van bijenhOuDers. Daarnaast kan
vOlgens janneke elk inDiviDueel liD
iets vOOr De bijenhOuDerij beteke-
nen DOOr Op balkOn, terras en in
De tuin Drachtplanten te zetten.
Informatieve websites zijn: www.bijenhou-
ders.nl en www.bijen.wur.nl
Voor meer informatie, ideeënvorming
en het samen uitwerken van initiatieven
vanuit de Slow Food filosofie, is Janneke
bereikbaar via janjanneke.t365@gmail.
com
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 32 09-06-2009 16:06:07
Natuurlijk Reizen is een kleine reisorganisatie die gespecialiseerd is in Culinaire-, Natuur- en
Wandelreizen, waarbij duurzaamheid, klein-schaligheid en kwaliteit voorop staan.
U loopt over de de mooiste wandelroutes en bezoekt de beste eetgelegenheden om de
lokale keuken te proeven. U komt op plekken waar u anders aan voorbij zou gaan!
www.natuurlijkreizen.nl020-2221767
Voelen, proeven en ervaren!Natuurlijk Reizen
33
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 33 09-06-2009 16:06:09
TIJD VOOR SLOW FOOD!
SteedS meer menSen kiezen voor een bewuSte
manier van leven, waarin ook Slow food een plaatS krijgt.
in tegenStelling tot wat Som-migen denken, gaat het bij de beweging Slow food niet om
langzaam pruttelende Stoofpotten, maar om
ecogaStronomie.
we vinDen Dat vOeDsel lekker, puur en eerlijk mOet zijn. het mOet gOeD smaken; zOnDer schaDe aan leefOmgeving, Dierenwelzijn en gezOnDheiD wOrDen geprODuceerD. prODucenten mOeten een eerlijke vergOeDing krijgen vOOr hun werk. Dat is waar slOw fOOD vOOr staat.
het is tijD vOOr slOw fOOD. vOOr waarDering van De maaltijD. vOOr kwaliteitsvOeDsel. vOOr Duur-zame prODuctie, bescherming van authentieke prODuctiewijzen en uitzOnDerlijke prODucten. en tijD vOOr De Ontwikkeling van lOkale ecOnOmieën en vOeDselgemeenschappen. lOkaal, natiOnaal en internatiOnaal.
liD wOrDen lOOnt!surf naar www.slOwfOOD.nl en geef je nu Op als liD. je steunt Daarmee internatiOnale, natiOnale én lOkale acti-viteiten en kunt er bOvenDien zelf actief aan Deelnemen. je wOrDt via het magazine en nieuwsbrieven Op De hOOgte ge-hOuDen van activiteiten en krijgt kOrting Op evenementen.
aDvertentie
34
slfm-3 werkmodel-1.13.indd 34 09-06-2009 16:06:14
liD wOrDen lOOnt!surf naar www.slOwfOOD.nl en geef je nu Op als liD. je steunt Daarmee internatiOnale, natiOnale én lOkale acti-viteiten en kunt er bOvenDien zelf actief aan Deelnemen. je wOrDt via het magazine en nieuwsbrieven Op De hOOgte ge-hOuDen van activiteiten en krijgt kOrting Op evenementen.